les plaisirs du parnasseeen reis voor drie violen door het barokke europa

de

puur muziek

17.02.2012 | 20:00 | KraaKHuis

2

programma uiTVoerders

italiËgiovanni gabrieli (ca1554- 1612) | sonate con tre violiniBiagio marini (1594-1663) | sonata a tre violini in eccogiovanni Battista Buonamente (einde 16de eeuw – 1642) | sonata a tre violini

duitslandJohann Vierdanck (ca 1605 – 1646) | Capriccio a treJohann Joseph Fux (1660-1741) | sonata a treJohann pachelbell (1653-1706) | Canon und Gigue

PAUZE

enGelandThomas Baltzar (ca 1630-1663) suite for three violins in C major pavan-Gagliard-almaine-sarabandHenry purcell (1659-1695) | pavan in g minorHenry purcell (1659-1695) | three parts upon a ground

Frankrijkantoine dornel (1685-1756) | sonate en quatuor en si mineurlouis aubert le jeune (1720-1738) symphonie en ré mineur légèrement et animé- lentement-Modérément

les plaisirs du parnassedavid plantier | viool en artistieke directieeva borhi | vioolpeter barczi | vioolMaya amrein | celloshizuko noiri | aartsluitandrea Marchiol | klavecimbel en orgel

3

Les Plaisirs du Parnasse, onder leiding van de fijnbesnaarde violist David Plantier, bren-gen vanavond voor u barokke kamermuziek van de bovenste plank. Het ensemble werd opgericht in 2004. Het doel: minder bekende kamermuziek uit de 17de en 18de eeuw voor het voetlicht brengen. Dat doen ze vanavond met verve. Ze buigen zich over het reper-toire geschreven voor drie violen en basso continuo, zeldzame en weinig uitgevoerde muziek, waarbij drie vaak volstrekt evenwaar-dige melodielijnen strijden om het woord. De muzikanten volgen dat bijzondere genre op een reis door Europa, doorheen de belang-rijkste muzikale centra van die tijd.

Seconda Prattica - Stile ModernoAan het begin van de 17de eeuw deed in Italië een radicaal nieuw muzikaal gevoel zijn intrede, een muzikale revolutie, die de overgang tussen renaissance en barok mar-keerde. Vanuit een verlangen naar ver door-gevoerde tekstexpressie ontstond de bege-leide monodie, waarbij solostemmen zich vrij konden bewegen boven een akkoordische bas, de basso continuo. De melodie zat nu niet langer gevangen in het keurslijf van een strikte polyfone stemvoering en was vrij om zich geheel te wijden aan haar nieuwe taak: het opwekken van emoties. Componisten als Claudio Monteverdi of Giulio Caccini gaven die nieuwe stijl meteen ook een naam: seconda prattica of stile moderno, in tegenstelling tot wat vanaf dan nog slechts prima prattica of stile antico zou zijn.Instrumenten stonden tijdens de renaissance nog grotendeels ten dienste van de vocale

polyfonie en zelfs wanneer ze zelfstandig optraden plooiden ze zich meestal slaafs naar vocale voorbeelden. Met het ontstaan van de seconda prattica kregen ze echter voor het eerst ook echt een eigen geluid. Instrumen-ten vertelden vanaf dan hun eigen affectgela-den verhalen, niet langer in een consort, maar als solisten, in een taal die geïnspireerd was door de eigen specifiek instrumentale moge-lijkheden. Dat nieuwe genre kreeg aanvanke-lijk veel verschillende namen mee: canzona, sonata, symphonia, cappricio… Maar het muzikale procédé was telkens hetzelfde: een of meerdere solostemmen die met elkaar in dialoog gingen, daarbij ondersteund door een basso continuo, uitgevoerd op orgel, klave-cimbel of luit, of een combinatie van die drie. Soms a due, met twee solostemmen, soms a tre, met drie solostemmen, zoals vanavond het geval is. De viool, voorheen voornamelijk gebruikt als vehikel voor dansmuziek, emancipeerde zich tot een van de belangrijkste vertolkers van die expressieve stile moderno. Men leek bezeten van de eindeloze technische mogelijkheden die het instrument bood. De eerste helft van de 17de eeuw kende dan ook een ware explo-sie aan vioolmuziek.

ItaliëOmdat de sonate in Italië ontstond, verwon-dert het ons dan ook niet dat Les Plaisirs du Parnasse hun reis door Europa hier beginnen, meer bepaald in het Venetië van Giovanni Gabrieli. Gabrieli is een van die componis-ten die nog met een been in de renaissance stonden, maar tegelijk de vernieuwingen van

een reis Voor drie Violen door HeT BaroKKe europa

4

Monteverdi en de zijnen voorbereidden. Hij was de absolute grootmeester van de cori spezzati. Die meerkorige stijl vormde de voor-loper van een ander belangrijk kenmerk van barokmuziek: de stile concertato, waarbij de verschillende muzikale partners melodieën en motieven in een eindeloze uitwisseling aan elkaar doorgeven. De sonate per tre violini die in 1615, pas na het overlijden van Gabrieli verscheen, behoort net als diens tweede bundel symphoniae sacrae tot Gabrieli’s meer moderne werken. De basso continuo is in die sonate een volwaardige vierde partij die meer doet dan louter harmonische ondersteuning bieden, maar actief deelneemt aan de con-certato-achtige uitwisseling tussen hoge en lage stemmen.Met de muziek van Biagio Marini, zelf ook violist, gaan we meteen naar het hart van de stile moderno: grillige muziek die het expe-riment niet schuwt, abrupte kleurverschil-len en tempowisselingen, improvisatorische affectgeladen passages… Dat alles in een veeleisend virtuoos idioom, dat de mogelijk-heden van de viool ten volle benut. De sonate a tre violini con ecco uit het opus 8 van Marini laat ons tevens kennismaken met een andere barokke fascinatie: de echo. De eerste melo-diestem vertelt haar expressieve verhaal, de andere twee bauwen haar na in een bevreem-dend, ruimtelijk effect.

DuitslandComponisten als Biagio Marini en Giovanni Battista Buonamente brachten, dankzij hun lange verblijven ten noorden van de Alpen, de nieuwe Italiaanse stijl en het bijbehorende virtuoze vioolspel naar Duitsland. Ook Duits-land raakte in de ban van de viool en de wer-velende stile moderno.Johannes Vierdanck was componist en orga-nist, maar bespeelde ook de cornetto en de

viool. Hij zong als koorknaap in de Hofka-pel van Dresden, onder leiding van niemand minder dan Heinrich Schutz. Schutz, die op zijn beurt in de leer was geweest bij Gabrieli in Venetië, merkte Vierdancks talent op en onderwees hem gedurende enkele jaren. Daarna werkte Vierdanck als instrumen-tist onder andere in Lübeck en Kopenhagen. Zijn Capprici, gepubliceerd in 1641 droeg hij op aan Johann Schop, één van de vroegste Duitse vioolvirtuozen. Met die cappriccio’s voor twee of drie violen en continuo schreef hij expressieve en originele werken, waarin zelfs de invloed van Farina’s excentrieke Cap-priccio Stravagante te horen is. Met de muziek van Johann Joseph Fux reist het programma verder in de tijd naar het hoogtepunt van de barok in Wenen, aan het hof van de katholieke Habsburgers. Fux stond in die tijd vooral bekend vanwege de vele groots opgezette religieuze maar ook seculiere werken die de geest van de jube-lende contrareformatie enerzijds en die van de Habsburgse suprematie anderzijds uit-droegen. Tegelijkertijd was Fux ook een vin-dingrijk componist van instrumentale kamer-muziek, waarbij hij vaak elementen uit zowel de Franse, de Duitse als de Italiaanse stijl vermengde. De sonate a tre die u zal horen is een canon, een weinig uitgevoerd werk dat ons alleen maar kan verrassen.Overbekend is dan weer de Canon und Gigue die de Nürembergse componist Johann Pachelbell ons naliet. Pachelbell was protes-tant, maar werkte enige jaren in Wenen, waar hij beïnvloed raakte door de wervende com-positiestijl van de contrareformatie in Italië en het zuiden van Duitsland. De canon is een prachtig stuk muziek. Bovenop een herhaalde ostinatobas laat Pachelbell de drie boven-stemmen in een perfecte, eindeloze canon achter elkaar aan bewegen. De tijd draait om

5

zijn eigen as, de ziel wordt gewiegd.

EngelandTot aan de Restoratie en de terugkeer van Charles II uit zijn ballingschap in Frankrijk werd de instrumentale muziek in Engeland vooral gedomineerd door consortmuziek van de hand van componisten als bijvoorbeeld John Jenkins en Matthew Locke. Vooral het gambaconsort was erg populair. De viool maakte weliswaar deel uit van het broken consort, maar de excentrieke virtuoze speel-stijl van de stile moderno was toen nog niet aan de orde. Charles II had tijdens zijn ver-blijf in Frankrijk erg genoten van de typische Franse muziekstijl en liet na zijn terugkeer in Londen de Twenty-Four Violins oprichten, naar het voorbeeld van Les Vingt-quatre Vio-lons du Roi. Hij stelde een heleboel Franse muzikanten aan en de Franse stijl domi-neerde vanaf dan de smaak aan het hof. Toch waren het niet alleen Franse muzikanten die indruk maakten op het Londense publiek. Wanneer de Duitse violist Thomas Baltzar Londen bezocht, vielen de monden letterlijk open: “He plaid on that single Instrument a full Consort, so as the rest, flung-downe their Instruments, as acknowledging a victory.” Baltzar introduceerde het vioolspel in de moeilijkere, hoge posities, het akkoordenspel op dubbelsnaren en de scordatura, waarbij de stemming van de snaren afwijkt van de stan-daardstemming. Baltzar werd door Charles II aangesteld in The Kings Private Music: de muzikanten die voor muziek zorgden in de privévertrekken van de vorst. Met zijn aan-stelling kwam het totaal aantal violisten in dat gezelschap op drie. Het was voor die drie dat Baltzar de fantastische Suite in C major voor drie violen en continuo schreef. Henry Purcell behoeft geen introductie, maar we komen hem graag tegen op deze reis door

Europa. Purcell werkte als componist voor de Twenty-Four Violins, maar de muziek die we vanavond zullen horen schreef hij net als Baltzar voor The Kings Private Music. De Pavane in g minor is een grandioze oefening in de breed uitgesponnen, doorgewerkte pavanestijl zoals onder andere John Jenkins die in zijn consortmuziek beoefende. De Three parts upon a ground vertoont dan weer meer Franse invloeden, met zijn chaconne-achtige beweging en het gebruik van overge-punteerde ritmes.

FrankrijkAntoine Dornel was organist en componist, tijdgenoot van onder andere Jean-Philippe Rameau en Rebel. Hij werkte in de periode waarin de muzikale suprematie van Lully, na diens overlijden in 1687, stilaan uitdoofde. Hij liet zich in zijn instrumentale muziek dan ook vrijuit inspireren door de Italiaanse muziek die op dat moment in Parijs erg in de mode was. Corelli was daarbij zijn lichtend voor-beeld. In de Sonate en quatuor hoort u een mix van typisch Franse en typisch Italiaanse muzikale kenmerken.Met de Symphonie van violist en componist Louis Aubert le jeune beëindigen we deze reis goed en wel in de 18de eeuw. Louis Aubert stond bekend als wonderkind. Als tienjarige speelde hij al mee in het orkest van de opera en niet eens zo heel veel later zat hij mee op de banken van Les Vingt-quatre Violons du Roi. Ook zijn vader, Jacques Aubert, was componist van vioolmuziek. De jonge Aubert is echter de meest conservatieve van hen beiden. Zijn Symphonies lijken eerder terug te wijzen naar het begin van de 18de eeuw dan vooruit te wijzen naar de eerste Franse sym-fonische orkestmuziek.

6

David PlantierDe integere en fijnbesnaarde violist David Plantier stond al op het podium met bijna alle grote namen uit de oude muziek, waaronder Jordi Savall, René Jacobs, Martin Gester en Chiara Banchini. Hij is concertmeester bij Le Concert d’Astrée onder leiding van Emanuel Haïm, trad op als solist met onder andere het furore makende Poolse orkest Arte dei Suo-natori en speelt dezer dagen ook vast bij Café Zimmerman.Hij begon viool te spelen op zijn vijfde en raakte al als kind, via de platencollectie van zijn ouders, gefascineerd door de mooie klank van de barokmuziek en zijn authen-tieke uitvoerders. Hij draaide de snaren van zijn viool een halve toon lager en speelde op het gehoor mee met de plaat. Die bijzon-dere passie resulteerde in vioolstudies bij bekende barokspecialisten zoals Odile Edou-ard en Chiara Banchini. Tegelijkertijd deed zijn musicologische interesse hem graven in de verborgen schatten van de muziekbiblio-theek van de Schola Cantorum in Basel. Hij ontdekte er het werk van componisten zoals onder andere Johann Paul Westhoff, Walther, Venturini en Valentini en hij zal er vanaf dan steeds voor ijveren om dat minder bekende repertoire op het concertpodium te krijgen. Naast zijn zeer bloeiende concertpraktijk is hij als docent ook verbonden aan de Musik-hochschule in Basel.

Les Plaisirs du ParnasseSamen met zijn ‘muzikale partners in crime’, allen afgestudeerden aan de vermaarde Schola Cantorum in Basel, richtte David Plantier in 2004 het ensemble Les Plaisirs du Parnasse op: Andrea Marchiol op klavecim-bel, Shizuko Noiri op aartsluit en Maya Amrein op barokcello. Samen willen ze onbekend repertoire uit de 17de en de 18de eeuw op een frisse, authentieke en wervende manier doen herleven. De Parnassusberg, in de Griekse mythologie de woonplaats van Apollo en de negen muzen, was in de baroktijd een geliefde referentie naar de bron van artistieke inspiratie. Ook de muzikanten van Les Plaisirs du Parnasse laven zich graag aan die bron. Het ensemble liet van zich horen met hun eerste cd, een opname van de sonates voor viool van de onbekende componist Johann Paul Westhoff. Die opname werd in de pers unaniem jubelend onthaald. Er volgde een tweede opname met muziek van Westhoff en recenter een met muziek van Heinrich Isaac von Biber. Les Plaisirs du Parnasse waren in tussentijd te gast op bijna alle grote festivals voor oude muziek. Ze worden vanavond spe-ciaal voor dit programma versterkt door de violisten Eva Borhi en Peter Barczi.

Bio

7

inFo & TiCKeTs

09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

bespreekbureau | j. kluyskensstraat 2, 9000 Gent | di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00

zondag 11 maarT 2012: unesCo muzieKdag in de BiJloKe

sinds juni 2009 is Gent opgenomen in de selecte lijst van ‘unesco Creative Cities network’. samen met bologna, sevilla en Glasgow

maakt Gent de club ‘Creative Cities of Music’ compleet. een unieke titel. een initiatief kon niet langer uitblijven, vond Muziekcentrum de bijloke. en dus is er op zondag 11 maart de eerste unesco Muziekdag.

die dag slaan sevilla, bologna en Gent de handen in elkaar voor een unieke muzikale uitwisseling. het concept is eenvou-dig: we putten uit het ontzettend rijke muzikale patrimonium dat alle steden hebben opgebouwd. iedere stad selecteert een ensemble, gespecialiseerd in oude muziek, en laat het gras-duinen in het renaissance en barokke erfgoed van de eigen regio.in Gent werkt de bijloke samen met b’rock, in sevilla gaat het orquesta barroca de sevilla aan de slag en bologna brengt de accademia degli astrusi in stelling.alle ensembles spelen ook één werk dat een weerspiegeling is van de internationale europese stijlen die in de 17de en 18de eeuw opgang maakten: het concerto grosso opus 6, nr. 1 in G van Georg Friedrich haendel. het toenmalige europa ligt er stilistisch in vervat. en haendel zelf is het ultieme toonbeeld van die europese stijl: geboren in duitsland, en aan het werk in italië en londen.het concert van Gent, en dus van b’rock, heeft een 18de-eeuws programma. het ensemble verdiept zich in het barokke

repertoire van jacques (jakob) loeillet, een telg uit de beroemde Gentse familie. loeillets collega’s pieter van Mal-dere, henri-jacques de Croes, Georg Friedrich haendel en Georg philippe telemann zetten de Gentse invalshoek in een breder Zuid-nederlands en West-europees perspectief.

de accademia degli astrusi uit bologna focust dan weer op het oeuvre van padre Martini. bij ons niet zozeer bekend als componist, maar des te meer als leraar van Mozart.ook sevilla zet, net als Gent, met het orquesta barroca de sevilla, in op een 18de-eeuws programma. de andalusische traditie van juan Francés staat er tegenover het toenmalige europa met werken van j.s. bach, G.F. haendel, domenico scarlatti en pietro locatelli.

Kort samengevat: virtuoze muziek uit de laat-barok in europa, in drie bijzondere concerten. en dat op één dag, én voor een wel erg zachte prijs. een unieke kans om drie europese topensem-bles op een dag aan het werk te zien. Met als toetje een Grand Finale, met de drie ensembles samen op het podium.het volledige programma vind je op www.debijloke.be

zondag 11 maarT | ConCerTzaal16:00 | B’rock (gent)19:00 | accademia degli astrusi (Bologna)21:00 | orquesta Barroca de sevilla (sevilla)22:15 | grand Finale met de 3 ensembles

dagticket: € 25 / € 10 (-18)ticket voor 1 concert: € 10 / € 5 (-18)

Za | 18.02.12 | 20:00 | uitverkoChtThe Hilliard ensembleMuziek op teksten van petrarca en dante

Zo | 19.02.12 | 20:00deFilharmonie, michaël pas (acteur)pulcinella, kidconcert

do & vr | 01 & 02.03.12 | 18:00-23:30en avant mars / Voorwaarts maartFestival

Za | 03.03.12 | 20:00Concerto CopenhagenMendelssohn, Mozart

Zo | 04.03.12 | 16:00 | staM | uitverkoChtTiburtina ensemblehildegard von bingen

Zo | 04.03.12 | 17:00 | MirYdocentenconcerthobo & slagwerk

Wo | 07.03.12 | 20:00Jason moran Triojazz | Monk at town hall, 1959

do | 08.03.12 | 20:00 | uitverkoChtgraindelavoixSoefigezangen uit Sicilië

vr | 09.03.12 | 20:00deFilharmonie, edo de Waart (dirigent)bruckner: symfonie nr. 8 in c

Zo | 11.03.12unesCo muzieKdag16:00 | B’rock (gent)19:00 | accademia degli astrusi (Bologna)21:00 | orquesta Barroca de sevilla (sevilla)22:15 | grand Finale met de 3 ensemblesbarokmuziek uit sevilla, bologna en Gent

do | 15.03.12 | 20:00london Baroque, reinoud van mechelen (tenor)Couperin, haendel, rameau, Marais, leclair

vr | 16.03.12 | 20:00amsterdam sinfonietta, Candida Thompson, robert McDuffie (viool)Glass, keuris, adams

Za | 17.03.12 | 20:00orchestre national de lillesibelius, schumann, tsjaikovski

Zo | 18.03.12 | 17:00docentenconcertoctaaf van Geert

BinnenKorT

Bespreekbureau muziekcentrum de Bijloke gentJ. Kluyskensstraat 2, 9000 gentdi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Annemarie Peeters© | Muziekcentrum de bijloke Gentinfo@debijloke.beMuziekcentrum de bijloke is mobiel dankzij het partnershipmet Gent Motors (www.gentmotors.be)