ispoved na eden makedonec - vlado taleski

Lade B. Taleski

ISPOVED NA EDEN MAKEDONEC

ISPOVED NA EDEN

MAKEDONEC

Lade B. Taleski

Lade B. Taleski Ispoved na eden Makedonec

Lade B. Taleski

ISPOVED NA EDEN

MAKEDONEC

Makedonija, 23 Oktomvri 2007 – 23 Oktomvri 2012


Avtor:

Lade B.Taleski

Sorabotnik:

Milan J. Jov~eski

Izdava~:

Nezavisno izdanie, vo sorabotka so

‚BASILEJ‛- Zdru`enie za za~uvuvawe i pretstavuvawe

na istoriskoto-kulturno nasledstvo

Recenzenti:

Simeon Ivanov - Kango

Milan J. Jov~eski

Lektura – korektura:

Prof.D-r.Blagica Haxi Jovanoska

Kompjuterska obrabotka i likovno oblikuvawe:

Suzana Ruleska, Jasmina Markoska

Korica – Milan J. Jov~eski


P o s v e t a

So pregolema gordost i ~est makedonska & so golema prepo~it

na__________________________________, so iskrena `elba

ve~no da Ve great zracite na sonceto na{e, svetlozra~no, Makedonsko !

------------ Avtorot,

------------

Makedonija


Ovaa vistinska vistina,sro~ena vo literaturno pisanie, pri zdrav razum i

~ista sovest ja napi{av pred s# po Bo`ja Promisla, a potoa so najnavistinski kopne`

po vistinata makedonska i so pregolema mera na prepo~it ja posvetuvam na celata

ro`ba makedonska, koja prapo~etokot na svoeto prabitie go najde zakoreneto tokmu vo

na{ata pradrevnost makedonska.

Avtorot,


So samiot dlabok vnes vo sodr`inata, vqubenikot na pi{aniot zbor }e ja

po~uvstvuva vistinskata vistina na ova pisanie od koe izvira makedonskiot

neprebol, od najdlabokata vnatrina na svetosta na Makedonstvoto.


VO O^I NA STOGODI[NINATA OD BUKURE[KIOT DOGOVOR

(PODELBATA NA MAKEDONIJA)

...Makedonija nema nikoga{ i nikomu da pripa|a, koga go sozdavav svetot

nea ja sozdadov za sebe, za da ima kade da se ispolnam so radost...

Gospod Bog


7

OD PRADREVNINA

Ova retko, isklu~itelno va`no i pou~no pi{ano delo nu`na potreba #

da bide so neraskinlivi ni{ki povrzano so sekoj, koj ima èlba da se

dobliì i da ja spoznae vistinskata vistina za Makedonija, kako praiskonska

i iskonska zemja, kako mitolo{ka, predistoriska, istoriska, predbibliska,

bibliska i sveta zemja, za Makedoncite, kako prv i najstar civiliziran

narod na svetot, za Makedonstvoto kako temel na najstara pismena i druga

tradicija na svetot i za Makedonistikata kako najprogresiven svetski pravec

so filozofijata na makednoskata poraka kako ‚pole za kulturen natprevar

me|u narodite‛, pravej}i ~ekor pove}e od neznaeweto kon znaeweto.

Vo prodolènie, po~ituvani ~itateli, po~ituvani po~ituva~i na duhot

makedonski i vqubenici vo deloto makedonsko, samo ona {to e vistinsko,

{to e ~esno, {to e pravedno i ~isto, {to e dostojno za slava i po~it, ona {to

e za pofalba, samo toa razberete go, samo toa nau~ete go od ovaa kniga i

toa kaète go.

Makedonija }e se zaraduva neobi~no mnogu, zatoa {to nie

nezaboravivme da se griìme za nea. Ova go pi{uvam, bidej}i ne n# nau~ija

da bideme zadovolni od ona {to ne snajde i {to ni ostana po nasilnoto

raspar~uvawe na makedonskata zemja, vo 1913 godina vo Bukure{t.

Makedoncite znaat da ìveat i vo nema{tija, a znaat da ìveat i vo

izobilstvo, nau~eni se na s# i se{to, i siti da bidat i glad da trpat, i

najposle, Makedoncite ne baraat da ne bidat voznemiruvani, dodeka se ìvi

na ovoj svet ovde, tuku da ne bidat voznemiruvani na toj svet, tamu! S#

moème so Makedonija i so Gospod Bog koj ne krepi.

Ne samo {to e prekrasno ~uvstvoto da se bide Makedonec, znaej}i

pritoa deka si ìv ni{an me|u drugite, tuku da se bide Makedonec

navistina e sveta rabota, zatoa {to i Makedonija e sveta i blagoslovena

zemja. Toa {to Noe bil pred potopot i posle nego toa se Makedonija i

Makedoncite vo svetot. Tie ne se samo heroi, tuku i svetci. Za niv site

`rtvi se zasluèni. Tie se samovgraduvaa vo manastirite i crkvite za da

nemoè nikoj podocna da ni go somni~i nasledstvoto i da ni go negira

potekloto. Tie se samozapaluvaa zasekoga{ da sveti ikonata na pravoslavna


8

Makedonija. Makedoncite svoeto patuvawe do ve~nosta go otkupija so toa {to

nikoga{ ne nau~ija za toa kako se pravat nepravedni dràvi i botagi

istorii, nitu kako se pusto{at tu|i gradovi i grobovi, zatoa makedonskite

tragi na duwava Zemja ne znaat da gi pro~itaat onie koi se gordeat so

ru{ewe crkvi, gradewe straàrski kuli i postavuvawe ve{ta~ki granici so

bodlikavi ìci. Makedoncite od sebe s& si kradat za svetot da go gradat.

Najposle, Makedonija e prapo~etok na svetot od kade zapo~nuvaat site idni

nastani!

Zatoa, zaludni se site zakani i popusti se site napadi.

1. Deka Makedonija navistina e pateka na svetlinata i zemja vo koja e

pronajden razumot potvrduva faktot {to treba sekoj da go znae i zapameti

deka lu|eto vo Makedonija odat ispraveni i razmisluvaat so sopstvenata

glava, najmalku od 600.000

ta

do 160.000

ta

g.p.n.e. I otkako go izgradivme

svetot, davaj}i carstva i kralstva, carevi i kralevi, narodi i dràvi,

opismenuvaj}i gi i blagoslovuvaj}i gi tie {to otposle stanaa kako nas i site

so nas bea srej}ni i zadovolni bez razlika na nivnata: vera, rasa, jazik i

rod, zatoa {to svetot bez granici prvi go promoviravme nie Makedoncite,

dojde migot koga nekoi dràvi~ki od ‚epruveta‛: takanare~eni ‚Albanija,

Bugarija, Grcija, Srbija, Evropa – ‚bludnica vavilonska‛ ili ‚belata

demonija‛ koi ne zasluùvaat ni imiwa da imaat, tie da kaùvaat {to e

toa kultura, civilizacija, {to e toa demokratija, ili {to se ~ovekovi prava

i za na krajot da propagiraat la`no evropsko edinstvo.

Ako Noe go spasi ~ove{tvoto od potopot, nie Makedoncite zaedno so

na{iot Gospod Bog, }e go spasime svetot od propasta vo koja uporno propa|a.

2.Deka Makedonija navistina # prapo~etok na svetskata pismenost i

svetilnik na kulturata vo svetot, potvrda se slednive pokazateli:

-Vo Makedonija # pronajdeno najstaroto pismo vo ~ovekovata

civilizacija, najmalku 13.000 godini kontinuirana pismena tradicija.

(nekolkuvekovi postaro od mesopotamiskoto-sumerskoto).

-Vo makedonskiot dreven grad Stagira roden e makedonskiot filosof

i nau~nik Aristotel, najisklu~itelniot i najgolemiot um na stariot vek i na

site drugi vremiwa, koj svojata neizmerna genijalnost, mudrost, umnost i

strategiska darba preku sistematska naobrazba ja prenel i ja vsadil kaj

najslavniot me|u slavnite, velikanot nad velikanite, Basilejot Aleksandar


9

Treti Makedonski, po ~ija naredba e izgraden gradot Aleksandrija so naj-

golemata mnoguiljadna biblioteka od toj vremenski period.

-Vo Makedonija e osnovan eden od najstarite univerziteti vo svetot i

prv vo Evropa-Sveti Klimentoviot Univerzitet vo Ohrid, kade u~ele 3.500

u~enici, ~ie obrazovanie podocna se prenelo po site manastiri i u~ili{ta

niz celiot Makedonski Poluostrov (Balkanski Poluostrov).

-Vo drevniot makedonski grad Solun rodeni se makedonskite

prosvetiteli i ramnoapostoli bra}ata Sveti Kiril i Sveti Metodij, preku

~ie golemo blagorodno i sveto delo se opismenija nad 500.000.000 lu|e vo

svetot.

3.Deka Makedonija navistina e muzej na svetskata civilizacija,

edna od najstarite dràvi vo svetot i najstara organizirana dràva vo

Evropa, potvrduva istoriskata vistina deka nejzinite osnovi gi postavil

Makedonskiot Kral Karan vo 814-ta godina pred Isusa Hrista.

Makedonskata dràva e postara 38 godini od gradot – dràvi~ka Atina

osnovan vo 776 godina pred Hrista, a 61 godina postara od Rim osnovan 753

godina pred Hrista. Prvoto obedinuvawe na Makedonskata dràva go

izvr{il Kralot Perdika vo sedmiot vek pred Hrista, od {to podocna

nastanala Makedonskata Imperija na Velikiot Basilej Filip Vtori

Makedonski i negoviot slaven sin Aleksandar Treti Makedonski. Makedonija

so pobedata vo bitkata kaj Heroneja na 2 Avgust 338-ta godina pred

Hristovata era kompletno ja nametna svojata vlast vrz takanare~enite ‚gr~ki‛

gradovi – dràvi~ki na ~elo so Atina.

4. Deka Makedonija navistina bila prestolnina na najgolemata

imperija vo svetot i tatkovina na najlegendarniot vojskovodec, dràvnik i

Basilej na izminatite mileniumi potvrda e i sledniot pokazatel:

Na 22 Juli 356-ta godina pred Isusa Hrista, vo drevnata

makedonska prestolnina – gradot Pela se rodi Velikiot Makedonski Basilej,

Aleksandar Treti Makedonski,sin na Negovoto Viso~estvo Filip Vtori

Makedonski i na Olimpija, u~enik na naju~eniot, mudroqubiot Aristotel.

So svoite 33 godini ovozemen ìvot, vreà traen beleg vo istorijata

na ~ove{tvoto. So svoite osvojuva~ki bitki, na koi so negovata nepobedliva

falanga za osumipol godini pomina okolu 18.000 kilometri, sozdade

Imperija kakva {to do sega nikoj nema sozdadeno, so teritorija od 3.8

milioni kvadratni kilometri, raseluvaj}i okolu 1.000.000 lu|e od


10

Makedonija i Makedonskiot Poluostrov vo novoizgradenit okolu 80

Aleksandrii kade go zasea semeto na Makedonstvoto. Doblesta za da bide

priznat kako nenadminliv, najslaven vo redot na najslavnite vojskovodci vo

svetot ja zdobil so hrabrost, mudrost i nevidena genijalnost na strateg vo

bitki kako onie kaj rekata Granik vo 334-ta g.p.n.e. kaj Is vo 333-ta g.p.n.e.

i kaj seloto Gavgamela vo 331-ta g.p.n.e.

‚Zaoral nova brazda i go izdignal povisoko civiliziraniot svet;

po~nal nova epoha; ni{to ve}e ne moèlo da bide onaka kako {to bilo

porano. ‚( V.V.Tarn )

No, spored edni podatoci, na 10-ti sproti 11-ti Juni, a, spored

drugi, na 13-ti Juni 323 g.p.n.e. Aleksandar Treti Makedonski vo gradot

Vavilon go napu{ta ovoj svet, kako posledica na bolest ili na postepeno

truewe. Negovoto ve~no po~ivali{te do den dene{en seu{te ne e pronajdeno.

No toa e tuka nekade, na makedonska po~va e.

Od toga{ pominaa dve iljadaletija, tri veka i tri decenii, {to e

so sigurnost dolg period, a e samo sitno par~e od mozaikot na makedonskata

istorija.

5.Deka Makedonija navistina e iskonska i blagoslovena zemja

potvrda e i sledniot pokazatel za prestojot vo Sveta Gora na Majkata Bo`ja,

presveta Marija Bogorodica. Prestojot na presveta Bogorodica vo Makedonija

podetalno e opi{an vo nejzinoto ìtie napi{ano od svetogorskiot monah

Sv.Stefan.

‚Preblagoslovenata Bogorodica se ka~i na korabot, zaedno so

vozqubeniot u~enik Hristov, devstveniot Jovan i so ostanatite nivni pobo`ni

sledbenici. Korabot zaplovi kon Kipar, no nenadejno duvna sprotiven veter i

go vtera korabot vo pristani{teto na Atonska Gora ( Makedonija ). Toa be{e

ona {to angelot i go pretskaà na Pre~ista Bogorodica. Celata Atonska Gora

be{e prepolna so idoli: tamu se nao|a{e golemo svetili{te na Apolon, kade

{to se odvivaa gatawa, magii i mnogu drugi demonski dejstvija. Site

neznabo`ci mnogu go po~ituvaa toa mesto kako odbrano od bogovite…

…Site otr~aa kon morskiot breg vo spomenatoto pristani{te.

Zdogleduvaj}i go korabot i Majkata Bo`ja, tie ~esno ja primija i na svojot

sobir ja pra{aa: Kakov Bog si rodila i kako da go imenuvame? Presveta

Bogorodica, otvoraj}i ja svojata boèstvena usta mu blagovesti na narodot za

Isus Hristos. Toga{ siot narod panda na zemja i site i se poklonija i i


11

ukaàa golemi po~esti – nejze {to Go rodi. I poveruvaj}i i tie se krstija

bidej}i mnogu ~uda napravi Majkata Bo`ja‛.

Posle vakvoto odnesuvawe presveta Bogorodica bila navistina

pozitivno iznenadena od Makedoncite i im se obratila so slednite zborovi:

‚Ova mesto neka bide del od mene i od Mojot Sin i Moj Bog.

Bo`jata Blagodet neka vladee so ova mesto i so ovde{nite ìteli, koi so

vera i so pobo`nost se dràt do zapovedite na Mojot Sin i Moj Bog. Se {to

}e im treba za ìvotot na Zemjata tie }e go imaat vo izobilstvo i bez nekoj

pogolem trud i }e im bide podgotven ìvotot nebeski i do krajot na vekot

nema da ja otstapat od ova mesto milosta na Mojot Sin, a jas }e bidam

za{titni~ka na ova mesto i negova sesrdna zastapni~ka pred Boga‛.

Posle seto ova presveta Bogorodica im ostavila na Makedoncite za

u~itel eden od svoite sledbenici, povtorno gi blagoslovila i otplovila. Seto

ova se slu~ilo vo prviot vek od Hristovata era.

6.Deka Makedonija navistina e sveta i bibliska zemja potvrduva i

posetata na Svetiot Apostol Luka i Svetiot Apostol Pavle koj od 46-ta do

48-ta godina posle Isusa Hrista gi vtemelil prvite sveti hristijanski

episkopii vo makedonskite gradovi Solun, Ber i Kavala i po ~ie Evangelie i

do den dene{en se sluì sveta crkovna Bogoslu`ba vo mnogu, mnogu crkvi

niz celata pravoslavna ekumena.

7.Deka Makedonija navistina e matica na hristijanstvoto

potvrduvaat i slednite pokazateli: prviot hristijanski hram na evropska

po~va e izgraden vo makedonskiot grad Filipi; prvoto poslanie do

Soluwanite e najstaro za~uvano poslanie na Apostol Pavle; prvata pokrstena

Hristijanka e Makedonkata Lidija od makedonskiot grad Filipi i prviot

car koj go priznal, prifatil i odobril hristijanstvoto e Makedonecot Car

Konstantin i negovata majka Elena.

8.Deka Makedonija navistina e crkva na svetot i nepobedliv

pobornik na bogoslovite potvrda se i slednite pokazateli:

‚So zborovi si gi upatil narodite kon verata Bo`ja; so delata si se

izdignal, preblaèni, kon boènstven i blaèn ìvot. So ~udesa si gi

prosvetil onie {to pristapuvaat so vera kon Tebe, preslavno osvetluvaj}i ja

temninata so znamenija. Zaradi toa go slavime Tvojot boèstven spomen,

Klimente‛. ( Tropar na Sveti Kliment Ohridski ).


12

Makedonskiot crkoven jazik stanal oficijalen crkoven jazik na koj i

po 1.200 godini i den dene{en se sluàt sveti crkovni slu`bi vo Ruskata,

Bugarskata, Srpskata i site drugi pravoslavni crkvi – }erki na Ohridskata

Arhiepiskopija - Patrijar{ija.

9.Deka Makedonija navistina e stoèr i tvrdina na pravoslavieto

dovolen dokaz e pokazatelot {to vo Makedonija e sozdadena Ohridskata

Arhiepiskopija – Patrijar{ija kako prodolètok na Justinijana Prima vo

966-to leto Gospodovo od Makedonskiot Vladika Damjan, za od nea da se

rodi na dva pati Ra{kata Arhiepiskopija ( Srpskata Pravoslavna Crkva )

osnovana od Sveti Sava vo 1219 i 1354 godina, u~enik na u~enicite

proizlezeni od Sveti Klimentoviot Univerzitet; i deka od Ohridskata

Arhiepiskopija – Patrijar{ija proizleguva i Bugarskata Egzarhija osnovana

1870-ta godina so irede na turskiot Sultan vo interes na bugarskata

{ovinisti~ka propaganda. Isto taka }erka na Ohridskata Arhiepiskopija t.e.

Patrijar{ija e i Ruskata Pravoslavna Crkva, kako i site drugi pravoslavni

crkvi od site takanare~eni ‚slovenski‛ narodi i dràvi.

Nie denes, pi{uvaj}i vakvi ili sli~ni knigi, pravej}i ~estvuvawa,

promocii ili nau~ni akademii, svesno ili nesvesno, gi prozivame duhovite

na site na{i basilei, na site na{i carevi i kralevi i carici i kralici

makedonski.

Neka ve~na im bide slavata i Bog da gi blagoslovi Makedonija i

Makedoncite !

Deka Makedonija navistina #, toa {to #, zadovolitelen dokaz se

prethodno navedenite fakti. A, nekoj rekol: ‚pred faktite mol~ele i

bogovite‛. Amin.

Dostapna literatura:

Almanah ‚ Svetiklimentovo slovo ‚ (1993)

Slu`ben vesnik na SMK – posebno izdanie (1999)

Spisanie ‚ Makedonija ‚ – br. 590

Arh. Vasil Iqov ‚ Referat za 2326-ta godi{nina od smrtta na

Makedonskiot Basilej Aleksandar Treti Makedonski(8.6.2003g.)‛

Spisanie ‚ Voskresenie ‚- 4/87

‚Svedoci na mileniumite‛ - Milan J. Jov~eski


13

SLOVOTO NA[E BIBLISKO

Blagosloven e ~asot, koga

silna svetlina ja osvetli od Boga {titenata zemja,

Boèstvena yvezda go ozari patot

na umnite majstori na slovoto,

prvou~itelite, ramnoapostoli makedonski,

svetiot Metodij, svetiot Kiril

i krasnore~iviot Kliment

propovedaj}i go slovoto makedonsko,

blagovestuvaj}i go slovoto na vistinata,

otkrivaj}i gi dlabo~inite na pisanijata,

pred narodite makedonski

po zemjite makedonski

po celiot rod makedonski

ta celata zemja makedonska lika likuva{e.

--------------------------------------------------

O,semo}en Boè, spre~i go huleweto na onie,

{to gi izvlekovme od bezdnata na neznaeweto,

zlodejcite, {to bezumno go mrazat makedonstvoto,

ta srede jasna svetlina da ne is~ezne slovoto drevno

makedonsko

kako najgolema kletva za pokolenijata i

prokletstvo na na{eto bitie.

Raspleti gi Boè lukavite spletki na neprijatelite,

da ne odyvonuvaat samo otkr{oci

na milozvu~noto makedonsko slovo

po skalilata na zemjata ozarena,

da, ne ni ostane, senkata soyidana vo temelite na drevnosta,

oti, korenite mudro gi ~uvaat tajnite na slovoto i

samo duhot go za~nuva semeto na rodot iskonski

kako neumoren propovednik na makedonskoto blagoslovie.

Milan J. Jov~eski


14

OBESSLOVENO


15

Okruèn sud Bitola

26.08.1963 g.

KIO br. 11/63 godina

R E [ E N I E

Po predlogot na Okru`niot javen obvinitel od grad Bitola

KTI br.368/63 godina od 26.08.1963 godina

SE OTVARA ISTRAGA I NAREDUVA ISTRA@EN ZATVOR protiv

TALEVSKI VLADO, od tatko Boris i majka Cveta Naumovska, roden 1939

godina vo s. Belo Pole , kade i ìvee, po narodnost Makedonec, dràvjanin

na SFRJ zemjodelec, oènet, tatko na edno dete, pismen so osmo oddelenie,

osnovno u~ili{te, vojska sluèl od 1960 do 1962 godina vo Qubqana, se

vodi pod vojna evidencija Bitola, srednoimoten, neosuduvan, vo pritvor od

23.08.1963 godina so re{enie br. 01-941 na IVR Prilep

Za toa {to e osnovano somnenie da e izvr{itel na krivi~no delo od

~l. 117 st. 1 od KZ vo vrska so ~l.100 i 101 od KZ.

Na osnovanie na ~l.160 st.1 od ZKP isragata po ovoj predmet se

poveruva na SVR Bitola.

O b r a z l o ` e n i e

Od citiraniot predlog dostaven od Okru`niot javen obvinitel,

zapisnikot za soslu{uvawe na okriveniot Talevski Borizov Vlado,

krivi~nata prijava od strana na IVR Prilep i drugi spisi priklu~eni kon

ovoj predlog proizleguva osnovano somnenie da e okriveniot Talevski Vlado

izvr{itel na krivi~ni dela od ~l. 100 i 101 od KZ protiv narodot i

dràvata za toa {to vrbuval lica i stvaral organizacija protiv ustavna

koja imala za cel otcepuvawe na SRM od SFRJ kon koja trebalo so pomo{

na organizacijata na VMRO po nasilstven pat da bidat pripoeni drugite

delovi na Makedonija – Pirinska i Egejska za koja cel odrùval kontakti


16

so lica privrzanici – ednomislenici za ispolnuvawe na razni zadatoci.

Vo zapisnikot za ova saslu{awe okriveniot delimi~no priznava za

svojata neprijatelska delatnost.

Od gore iznesenoto proizleguva osnovano somnenie da okriveniot

izvr{il krivi~no delo od ~l.117 st.1 za vr{ewe na krivi~ni dela od ~l.100 i

101 od KZ koj dela se gonat po slu`bena dol`nost taka da so istragata kako

i istra`niot zatvor so ogled na predloènite kazni stanuvaat obligatelni.

merkata istraèn zatvor protiv okriveniot se odreduva so cel da se

onemogu~i ometanoto na istragata.

Istra`ni sudija

Pande Karamandi

(sleduva pe~at i potpis)

POUKA: Nezadovolnata strana od ova re{enie ima pravo na àlba vo srok od

tri dena po priemot na pismenoto primerok ( ne~itko ).@albata se

poddava preku Istra`niot sudija vo Sovetot na okru`niot sud

Bitola.

DNA: na Javniot obvinitel, okriveniot i SVR Bitola – Istra`niot zatvor.

(vidi faksimil)

‚ …Me zedoa ! Ah, me odvle~kaa…xelatot Cane Xemo i

kru{ov~ankata, nemaènata Vergula.

Dojde edna delegacija ode{e od karcel vo karcel i sekoj go otvoraa.

Koga dojdoa kaj mene so najgnasni zborovi, glasno progovorija: pizda mu

materina na mleko mirisa, da se sose~i do koren.

Islednikot poto~no inspektorot postavi pra{awe: kade e toj kurvin

sin, kade se krie (misli na Van~o Mihajlov), jas odgovoriv – ne go poznavam

i ne sum go sretnal do sega.

…Nie ne moème da bideme dràva bez Jugoslavija - kako

samostojna Makedonija ( progovori islednikot ).


17

…Jas odgovoriv: Za da postoi edna dr`ava treba da imame –

teritorija, narod, pismenost, jazik, obi~ai, kultura…Nie seto toa go imame.

I pak so pogrdni zborovi me iznavredi: treba da znae{ deka VMRO e

bugarsko, jas odgovoriv - toga{ zo{to e Vnatre{na Makedonska

Revolucionerna Organizacija.

Ti si bugarofil !!! jas sum Makedonec, ako mislite deka sum

bugaroman, vie ste srboman ! Vo migot zbesna, izgubi kontrola vrz sebe i so

sandalijata zamavna i celata ja iskr{i od mene… ‚


18

KAKO VOVEDNO PISANIE

… Klepaa selskite kambani, klepaa vo hramovite pravoslavni,

makedonski. Se naklepa i ro`ba, deca, ~eda makedonski…

… Be{e Slav~o… Se rodi Stojan.

Stojan narodi pet sinovi: Tale, Boge, Ne{ko, Kote i Cvetko. Site

ìveea vo drevnata Pelagonija, vo makedonskoto selo @ito{e. Odminuva{e

vremeto, a i tie niz vremeto, za potoa da se preselat vo bli`noto

makedonsko selo Laàni.

… Od Tale se narodija: Mir~e, Grozdan i tri }erki – ednata ja

krstija Knegina…

Od Laàni se preseluvaat vo selo Belo Pole…

Od Mir~e se narodija ~etiri deca: Stojanka, Nikola, Spiro i Boris.

…Boris so Cveta gi rodija: Milica, Lade, Milan, Trajanka

(ìvi) i Slobodanka, Olgica i …

Lade B. Taleski (Mir~eski) po Bo`ja promisla roden na 15.

Koloèg, 1940 leto Gospodovo vo Belo Pole, - ispoveduva:

Prostorijata be{e ista, samo {to be{e prazna. Me vturnaa vnatre i

me ostavija sam so golemata masivna rabotna masa, bokalot napolnet so voda

i pokrien so list hartija, prevrtenata ~a{a za voda i taa postavena na

prevrten list hartija, drvenata mastilnica, stolicata zad rabotnata masa

potprena na beliot yid i na nego obesen portretot na drugarot Tito vo

mar{alska uniforma.


19

Ona {to na prv pogled moè{e da go zabeleàm kako promena od

prviot pat koga me donesoa, tuka be{e ostaveniot revolver na }o{ot od

rabotnata masa. Ne moèv da pretpostavam dali oru`jeto be{e namerno

ostaveno tuka ili pak zaboraveno. So sigurnost moèv da potvrdam deka e

prazno, ostaveno za moj predizvik. ‚ Najverojatno ‚, mi prostui niz glavata,

za{to vedna{ otkako sprovodot me dovede tuka vo kancelarijata, se povlekov

i ja zatvoriv vratata zad sebe si. Inspektorot ne be{e tuka. Sepak mislev

deka me nabquduvaat. Nemoèv da pretpostavam od kade, no imav ~uvstvo

deka ne~ii o~i se vpereni vo mene, vo sekoe moe dvièwe. V~askum re{iv da

ostanam vmesto, tamu do kade {to me doturkaa. Stoev i ja gledav

svetlinata {to doa|a{e prku prozorecot. Spored bledotijata na son~eviot

otsjaj, moè{e da pretpostavam deka e nekade rano pladne, no sepak neznaev

koj den e, koja data, kolku ve}e sum vo pritvor. Snagata uàsno me bole{e i

liceto mi be{e pote~eno. Moèbi i modro, no toa ne moèv da go vidam.

Modrinite po racete, po nozete, po teloto bea znak deka niv gi ima i po

liceto. Bolkite {to gi ~uvstvuvav vo slabinite bea najbolni. Tuka po se

izgleda najmnogu me udirale i toga{ koga ve}e ja gubev svesta. Se obidov da

se prilagodam vo novata situacija i se pra{uvav {to se }e se slu~uva

ponatamu. Taa pomisla ne me ostava{e miren. Re{iv i svrtiv glava levo,

desno, poglednav i zad sebe. Do vleznata vrata vo }o{evite ima{e dve

sandalii potpreni do samiot yid. Is~ekoriv, no se soprev. Posakv da stignam

do ednata od niv i da sednam, no za mig se premisliv. Pomisliv na o~ite

{to me gledaa. Poveruvav deka dokolku se odlu~ev, na toj na~in vo

prostorijata vedna{ }e se vturnea ‚ angelite ~uvari ‚ i }e me pretepaa. Taka

pomisliv i kako potvrda na toa pred sebe si go imav iskustvoto od samicata

koga se àlev na uàsni glavobolki od }otekot. Toga{ straàrot me pra{a

dali sakam lek. Jas potvrdiv, a straàrot re~e deka lek }e dobijam vedna{.

Se izgubi, a potoa nabrzo se vrati so u{te dvajca. Vlegoa vo prostorijata i

me izmesija ubavo. Se kikotea velej}i mi deka od nivniot lek glavata

pominiva vedna{. Ne gi slu{av najdobro, nitu pak znaev koga ja napu{tija

samicata, padnav vo besvest plesnat na vla`niot pod oblean vo krv. Ovoj pat

na taa zamka ne sakav povtorno da potpadnam. Povtorno zastanav kade {to

me doturkaa xandarite so svrtena glava kon prozorcite od kade {to doa|a{e

svetlinata. Vo pogledot fa}av prozra~no sino nebo. Znak na miren prijaten

den. Pomisliv: - Nadvor e sigurno ubavo, samo koga bi bil prozorecot


20

otvoren, vo prostorijata sigurno }e se po~uvstvuvaat prijatnite mirizbi na

drvjata ~ii vrvovi gi gledav izvi{eni pokraj prozorecot, no me|u stakloto i

niv stoea pstaveni re{etki. Tie go delea prostorot, bea nekoja simbolika deka

toa tamu e slobodata, a ova ovde e ztvorot kade {to e seedno dali nadvor e

prolet, leto ili zima. Pri najgolemi è{tini ovde zad re{etkite na ~ovek

moè{e da mu studi pove}e otkolku da be{e legnat na zamrznata zemja.

Samiot se podnasmeav na taa svoja pomisla, {to za mig mi go ispolni

vnimanieto. Po~uvstvuvav kako jas da ne bev jas, ostaven sam vo prostorijata

na islednikot. Sepak bev jas: - Vlado Taleski od Belo Pole, ispraven pred

osamenata masivna rabotna masa na koja stoe{e bokalot so voda pokrien so

list hartija, do nego prevrtenata ~a{a za voda na list hartija, donesenata

sandalija do rabotnata masa zad portretot na drugarot Tito vo mar{alska

uniforma. Znaev, zad grbot bea dvete sandalii postaveni vo }o{ovite, na

sredinata na yidot be{e vleznata vrata. No, {to bara pi{tolot na krajot od

rabotnata masa. ‚ Mora da e prazen ‚, si pomisliv. Koga ne bi bil prazen

jas bi moèl da go zgrap~am, da go stegnam vo svoite race i da go vperam

na tie {to }e dojdat vo prostrijata, ednostavno da se osvetam za }otekot, za

ispituvawata, za drugarite za koi vo xandarskata stanica tvrdea deka se

zatvoreni site do eden, deka site progovorile osven jas. Ako ni{to drugo

moèv da se osvetam za semejnite stradbi za tatko mi Boris, za zatvorite,

za majka mi {to ja izma~uvaa po kazamatite dodeka ~ekaa ‚ svi`daweto ‚

da bide izvr{eno.

‚ Mamka e ‚, zakqu~iv poluglasno i bev krajno ubeden vo toa. ‚

Mamka e i ni{to pove}e ‚, rekov poluglasno i se pretvoriv celiot vo uvo da

se ubedam dali nekoj sepak me slu{a. I vo toa bev ubeden deka prostorijata

mora da se prislu{kuva. êkav pet, deset minuti. Snagata uàsno me

bole{e, no vo prostorijata ne vleze nikoj.

Od stoeweto po~na da mi se vrti vo glavat. Bev iznemo{ten od

}otek, glad ne ~uvstvuvav, iako ne bev kasnal so denovi. Vo tie migovi se

prisetiv na kaùvawata na tato mi Boris za islednikot Ratko od Skopska

Crna Gora, za prilepskite islednici Stojan i Bor~e za ovie ovdeka {to go

soslu{uvaa nego. Posakav da pluknam, no nemav plunka vo pote~enite usni.

Vo toj mig vratata se otvori. Vleze inspektorot Van~o so u{te eden xandar.

‚ Eve go gulap~eto ‚ re~e, ‚ ti go predavam zdravo i ìvo samo

u{te da napi{e se ona {to mi prizna mene‛.


21

Taka re~e i potoa zayvoni na yvon~eto i vo sobata za mig se pojavi

u{te eden xandar. Pozdravi i pra{a {to bara drugarot inspektor.

‚ Hartija, perodr{ka i mastilo, donesete i edno masi~e i postavete

go vo }o{ot za drugar~evo da go ispi{e priznanieto pred da mu posakame

sre}en pat ‚, lukavo se podbiva{e.

Naredbata be{e za mig izvr{ena. Donesoa mala masi~ka, listovi

hartija so otpe~ateni }o{ovi so ne~itliv potpis, mastilnica i perodr{ka. Ja

postavi ja pred sandalijata vo }o{ot i pra{aa dali toa e s#.

Inspektorot klimna so glavata. Xandarite so vojni~ki pozdrav

vedna{ ja napu{tija prostorijata. Toga{ toj be{e mo{ne qubezen. Re~e deka

ubavo e da sednam i da napi{am s# po red kako {to e. Koj sum ~ij sum, {to

ni bila namerata i mene i na drugarite. Koj ja organiziral grupata, kakvi

zadolènija imale drugarite Krste od Ohrid, Dim~e od Staravina, Stev~e

od Skopje, Najdo Cvetkoski od Belo Pole, Dobre Koneski isto taka od Belo

Pole, @ivko Petreski od Sredorek, Ordan Naumoski od Vran~e, Spase od

\or|ija od Novo Selani, Ivan Momiroski od Vrbjani i taka natamu.

Isto taka treba{e da se napi{e za sostanocite vo Ohrid, vo Skopje,

vo Prilep i vo Belo Pole, da se kaàt imiwata na istomislenicite koi se,

{to se, dali se sobirale okolu jadroto na VMRO, dali gi slu{ale i dali gi

prifa}ale nivnite celi, za na~inot {to se podgotvuval za ru{ewe na

narodnata vlast i dràvniot poredok.

‚Ti napi{i se po red, a i da ne napi{e{ gleda{ deka nie znaeme

s#. Zatoa napi{i ‚, rekoa i me ostavija sam.

Gledav vo hartijata. S# {to napi{av be{e: ‚ Se vikam Vlado

Taleski od tatko Boris roden vo Belo Pole, sluèv vo JNA vo Qubqana,

potoa vo Rieka i po otsluùvaweto na vojskata si se vrativ vo Belo Pole ‚.

Tolku i ni{to pove}e.

Ja ostaviv perodr{kata i so ~uden spokoj ostanav da si sedam na

sandalijata.

To~no po ~as vreme vo prostorijata vlegoa inspektorite.

Stanav, stoev mirno pokraj masi~kata.

‚ I ‚, pra{a edniot.

Mol~ev.

‚ I ‚, toj go prepovtori pra{aweto. ‚ Napi{a li {to ti rekovme.

Prizna li deka ti si voda~ot na grupata {to ti ja spomnavme ‚ .


22

‚ Napi{av toa {to znaev ‚, sobrav nekoja ~udna hrabrost vo sebe i

bez nikakov strav go izustiv toa {to go izustiv.

‚ Daj da vidime ‚, re~e inspektorot i go zede listot. Go drè{e vo

racete i otkako pomina so pogled po mene o~ite mu zaiskrija.

‚ Ova li e priznanie majkata tvoja rasipana. Ti saka{ da si igra{

so nas ‚, re~e i mi vlepi dve {lakanici.

‚ Toa znam za sebe, toa go pi{uvam ‚, povtorno odgovoriv smireno.

Inspektorot zbesna, no se vozdrà da ne me udri. Re~e:

‚ Go gleda{ li pi{tolot na rabotnava masa, go gleda{ !‛

‚ Go gledam ‚.

‚ So nego }e ti ja raznesam glavata ako ne priznae{ deka ti si

voda~ot na VMROVSKATA grupa vo Dolnensko, ete taka da znae{. ]e ti go

raznesam mozokot i tebe i na toj tvojot Van~o Mihajlov ‚.

‚ Jas takov ~ovek ne poznavam ‚.

‚ Ne poznava{, a ‚ besnee{e i mava{e so tupanici , so kloci.

‚Ne poznava{, a ~ij ~len si ti kopile edno, ~ij?... Sonuvate za nekoja

Makedonija, za nekoja [vajcarija na balkanite, a …Za toa li sonuvate ?

Re~i: za toa ? ‚ Rika{e. Gi zagubi nervite i glasot go podigna onolku kolku

{to moè{e. Vistinski nalikuva{e na ìvotno po s#: po izrazot na liceto

po iskrivenata mucka, vxa{eniot pogled, racete {to mu se tresea…

Sorabotnikot na kogo treba{e da mu bidam predaden, po~na da go smiruva.

Mu vele{e da se sozeme. Go ubeduva{e deka tamu vo Bitola ubavo }e mi go

doteraat umot. Potoa toj yvone{e na yvon~eto od masivnata rabotna masa. Vo

prostorijata za mig dotr~aa xandari{tata.

‚ Vrzete go ‚, naredi Mihail od Resen, ‚ i spakuvajte go za Bitola.

Ubavo spakuvajte go da mi se osvesti duri tamu ‚, re~e i si ja podnamesti

vratovrskata.

‚ Kopile ‚, pro{i{ti Van~o.

Toa be{e s#. Xandarite me pretepaa u{te tuka vo rabotnata

prostorija na inspektorot. Ili moèbi jas tuka ja zagubiv svesta i natamu ne

se se}avam na ni{to.

Duri i koga se osvestiv ne znaev kade sum. Mi be{e ~udno samo

toa {to vo prostorijata ima{e u{te dvajca. Po se izgleda deka tie prezele

ne{to da mi ja pozabri{at krvta, da mi go oslobodat di{eweto, sterile ona

{to moè da se stori vo edna takva situacija. Gi otvoriv o~ite i i po~nav


23

da {aram so niv. Sakav da progovoram, no jazikot ne moèv da go pomrdnam

vo ote~enata usta.

‚ Poleka brat ‚, re~e eden od zatvorenicite. ‚ Sega ste dvajcata vo

zandana: ti ovde vo Kriva Vodenica, a jazikot vo tvojata usta. Ti go

zatvorile ubavo da ne lomoti mnogu ‚, re~e, a jas ne znaev dali ~ovekot so

mene se {eguva. No po s# izgleda be{e seriozen, so krp~e mi ja bri{e{e

krvta okolu nosot i usnite. Dolnata usna stra{no me pe~e{e.

‚ Vo Bitola si, re~e drugiot, a koga }e se sozeme{ }e kaè{ od

kade si. Sega obidi se da zaspie{. Sonot e najdobar lek ‚. Re~e i potoa

mol~ea. Moèbi se pla{ea da zboruvaat, moèbi sakaa da me ostavat na

mira i jas navistina zaspav ne znaej}i kolku dolgo me drèl sonot. Koga gi

otvoriv o~ite bev sam vo prostorijata. Toga{ i ne moè{e da pretpostavam

kakvi s# stradanija me ~ekaat. Ako privikne{ na }otekot, ne moè{ da

privikne{ na du{evniot pritisok {to se vr{e{e vrz mene. Postojano mi se

nosea prazni listovi hartija me teraa da pi{uvam, a jas pi{uvav samo toa

{to napi{av vo Prilep, ni{to drugo, ni{to pove}e. Toa gi besnee{e

islednicite, gi vade{e od um, od koàta, poyveruvaa, pocrvenuvaa od

lutina, besot ne gledaa kade go isturaat. Vo tie migovi jas bev re{en da

umram, no ni{to da ne kaàm, ni{to. Veruvav deka kodo{ot dobro

nakodo{il, no seto toa be{e pretpostavka na koja treba{e da i se dade

praven tek. Zatoa pak bea potrebni dokazi, priznanie, obvinenie protiv

spomnatite li~nosti. Jas svativ deka klu~ot e vo mene i igrav na taa karta.

‚ Nitu tatko, nitu jas }e predadam bilo koj ‚, mislev i taa misla

ja imav kako zavet, pred Gospoda i pred sebe si !

‚ ]e zgnie{ v zatvor, zatoa priznaj ‚, mi se derea.

‚ Ubijte me ‚, velev, jas nema {to da priznam. Nevin sum !

Vpro~em, kataden istoto. Cel mesec barem po moeto broewe,

moèbi i pove}e. Za toa vreme Istra`niot od Prilep doa|a{e zaedno so

resen~aneco Mihajlo rabotea da dobijam najmalku pet godini strog zatvor.

Toa mi go velea v lice. Me plukaa, Van~omihajlovist me narekuvaa. Jas se

protivev narekuvaj}i gi srbokomunisti, a tie razgneveni ne gledaa kade i so

{to me udiraat. Bev re{en da gi predizvikuvam kolku {to moèv pove}e za

da me ubijat. Podobro da me ubijat, otkolku da bidam kodo{. Mislev i vo

toa veruvav.


24

Vo zatvorot Kriva Vodenica vo Bitola ispituvawata odedna{

prekinaa. Mi dadoa zatvorska obleka. Me podzale~ija i me izvedoja pred

javniot obvinitel na Bitola – Pande Karamandi.

‚Toa e toj ‚, me prestavi ja. Mi gi izvadi ja lisicite i mi naredi

ja da is~ekoram dva ~ekora pred istra`niot. Rabotata izleze po onaa

narodnata:‛kadija te tuì – kadija te sudi ‚. Se razbira vo imeto na

narodot.

I toa be{e s#.

Po tri dni po izre~enoto re{enie na Okoliskiot istraèn sudija, za

moe golemo ~udo me prefrlija vo Prilep. Ni samiot ne znaev zo{to, nitu za

toa dali vo me|uvreme sum osuden, kolku sum osuden i ako sum osuden

zo{to me nosat vo Prilep. Tuka otpadna mo`nosta da se vidam so

doma{nite, so majka, so tatko, so sestra mi, so ènata i so deteto. Taa

mo`nost sama od sebe nema{e pravo na prispomnuvawe kamo li na

ispolnuvawe. Si rekov:

‚ Neka bide kako {to }e bide jas ostanuvam na svoeto ‚. So taa

misla ostanav vo prilepskiot zatvor smesten sam vo prostorija koja po s#

izgleda{e kako prigoden prostor za ostavnina na pribor za ~istewe ili

ne{to sli~no…


Semejni testamenti – Lade Taleski


25

Recenzija: Prilog kon pisanieto “Ispoved na eden Makedonec” od Lade B. Taleski

Avtorot Lade B. Taleski vo ovaa svoja ispoved, premnogu dovolno se

posvetil na problematikata {to se vika - makedonizam.

Pisanievo izobiluva so tolkuvawa, spomeni i dokumenti, sobirani i

pi{uvani godini nanazad, koi odat vo prilog na Makedonija, i samoto

pisanie e lesno pristapno i prepora~livo za sekoj ~itatel.

Kako ‚Semejni testamenti‛, taka i vtoroto pisanie od Lade B.

Taleski ‚Ispoved na eden Makedonec‛, doa|a vo edno vreme – nevreme, koga

se pravat obidi da se obezli~i svetata zemja Makedonija i makedonskiot

narod, vo polza na drugi ‚takanare~eni dr`avi‛ bez koren i minato. Tokmu,

Tie bez koren i minato, vo negovata du{a se pretstaveni kako xelati ~ija

glavna cel i preokupacija # da go sotrat, da go obezli~at, raznebitat i

pogrebat najstariot rod na ~ovekovata civilizacija – makedonskiot, koj

edinstven vo svetot go nosi epitetot – bibliski.

Pisanieto pod naslov ‚Ispoved na eden Makedonec‛, podgotveno od

avtorot Lade B. Taleski popolnuva zna~ajna praznina vo makedonskata

istoriografija, pokrivaj}i eden del od ponovata makedonska istorija. Toa e

delot vo koj e opfatena borbata za cela i samostojna dr`ava Makedonija,

koja se vodela od pred Ilindenskiot period, pa s# do ‚uslovnata‛ nezavisnost

na Republika Makedonija.

Zna~ajno # i toa {to Lade B. Taleski & samiot bil aktiven u~esnik

vo del od nastanite opfateni vo ovaa kniga.

Avtorot ni predo~uva golem korpus dokumenti, kako od svojata

arhiva, taka i drugi pisma, memorandumi, statii, svedo{tva, letoci i

sli~no.

Od celata ovaa dokumentirana arhivska gra|a se dobiva slika i za

intelektualnata struktura na makedonskite poedinci patrioti i organizacii.

Od ova se gleda deka taa opfa}ala {iroka dijaceza: od vrvni intelektualci,

pa s# do odvaj pismeni, no mnogu umni tatkovinoqupci. No, ona {to

voshituva # deka vo site niv tleel neskrotliviot ogan na makedonstvoto i


26

podgotvenost da se `rtvuvaat za svojot ideal za slobodna, obedineta i

nezavisna Makedonija. Ova isto vaì i za ideolo{kata opredelenost na ovie

makedonski patrioti. Denes sme svedoci deka komunizmot doìvea

katastrofalen poraz kako sistem, sekade kade {to be{e napraven obid istiot

da se instalira. Komunizmot denes # zavr{ena prikazna na neuspe{en

eksperiment.

Sigurni sme deka ovaa kniga podgotvena od Lade B. Taleski, }e

predizvika reakcii vo makedonskata javnost, a pred s# inicijativi za

sozdavawe na drugi sli~ni publikacii so dokumetacija od revolucionernata

dejnost na makedonskite nadvore{ni organizacii, no i vnatre vo samata

Makedonija, so cel u{te pogolemo popolnuvawe na prazninata vo na{ata

ponova istoriografija.

So iskrena èlba posakuvam, avtorot Lade B. Taleski da prodolì

so svojata makedonska pozitivna energija & ponatamu da tvori na poleto na

svetoto makedonstvo.

Krajot na mesec Noemvri, 2012 godina,

Ko~ani,

Makedonija So po~it,

Simeon Ivanov - Kango


27

ISPOVED NA EDEN

MAKEDONEC


28

ZA SEBE SI

Milane !,vojvodo blagorazumen

Tebe ti pi{uvam, oti Ti me razbira{

so duhot tvoj semakedonski.

Nosam spomeni i rani te{ki, neizle~ivi

vo du{ava,

se oglasi srcevo moe

po Bo`ja volja, pisanie bilo

sredba da ~inam so Tebe

oti Ti, samo Ti }e ja oven~a{

vistinata na{a,

na{a makedonska.

Srcevo mi, moe }e prepukne

i so golema po~it kon minatoto

i idninata na{a makedonska,

nosam lavina bolki vo sebe

Milane !, majstore na makedonstvoto

samo Ti }e ja izlekuva{ bolkata i tagata moja.

^ovekot vo sebe nosi uka

uka darena od Boga

za da ja za~uvame vistinata na ve~ninata

vistinata na prave~nosta

na{a makedonska.

Od s# srce, 08.Noemvri 2012

na Milan Jov~eski Mitrovden

Mi{ko Prilep

Makedonija

Avtorot,

Lade Taleski


29

Faksimil od rakopisot, kako rabotna verzija na avtorot


30

…Po dedo mi Mir~e, po baba mi Dosta, po tatko mi Boris, po

majka mi Cveta. Jas Vlado, nevestata mi Marija, a po Bo`ja promisla se

izrodija i ~etiri deca. So ~ista sovest i so zdrav razum, so golemo

smirenomudrie, ova do sega napi{ano i toa {to sleduva vo ova pisanie go

pi{uvam od mali noze, koga go zatvirija tatko mi. Nemav du{even spokoj od

prosta pri~ina {to mojata prevozqubena tatkovina Makedonija be{e

prenapatena, raspar~ena i porobena, a makedonskiot narod trpe{e i trpi

pregolemi stradbi. Brgu rastev, brgu napreduvav, se pove}e i posilna be{e

èlbata za slobodna i obedineta Makedonija. Vrvev niz ilikite na vremeto,

obremeneto od èstokite stradbi na kolektivite, kolektivite za golema àl

bea izmisleni i vaèa samo za Makedonija. Nitu vo Slovenija, nitu vo

Hrvatska, nitu vo Srbija itn. Ni zedoa sto glavi ovci, devet kowi i deset

bivoli. Nie bevme dvaeset i pet ~lenovi vo semejstvoto. Samo pet ovci ni

ostavija. Na dva pati izvr{ija odzemawe na zemjata. Stradavme za

carevnica, a za leb i da ne pomisli me. Seto toa trae{e ~etiri pekolni

godini: od 1948 – 1952 god.

Najgolemite sinovi i junaci na Makedonija bea ubivani i zatvorani.

Nepismeni ~inovnici ja vodea makedonskata dràva na ~elo so drugarot Lazo

Koli{evi} i mnogu drugi kodo{i koi voop{to ne i mislea dobro na

Makedonija.

So osloboduvaweto od Idrizovo, tatko mi Boris dolgo vreme

nema{e nikakvi gra|anski prava i be{e celo vreme nadgleduvan. êsto odev

vo Prilep so tatko mi. Se sretnuvavme so negovi bliski od zatvorot, od

selata i od Prilep. Mene kako mlado mom~e, me pregrnuvaa, me baknuvaa i

me blagoslovea: Ti si idninata na Makedonija. Gi slu{av tie milozvu~ni

zborovi, slu{av za tatko mi, slu{av za negovite stradbi vo zatvorot,

slu{av za D-r Robev osuden samo 18 godini, koj organiziral zatvorski hor,

da peat, mislite da ne gi naso~uvaat za doma.

Me zedoa vo JNA. Me pratija mnogu blisku, duri vo Slovenija, vo

Qubqana. Obu~uvaweto trae{e ~etiri meseci. Imav prijateli vojnici od

Bitola, Skopje, [tip, Kavadarci, Staravina i preku patriotskite-

makedonski pesni koi gi peevme, mnogu stanavme bliski… Nemoèv da se

oslobodam, vnatre vo du{ata mi kopnee{e samo mislata za VMRO, za


31

obedineta Makedonija… Evreinot (Tito) izmisli tret blok, gi osloboduva{e

afrikanskite kolonizirani zemji. Nitu so maliot prst pomrdna za

Belomorskata Makedonska zemja i taa # kolonija na takanare~enata ‚Grcija‛.

Pirinska Makedonija e kolonizirana od Tataro-Mongolite, takanare~eni

Bugari…

…Samo {to se vrativ od Jugoslovenskata ‚ Narodna ‚ Armija, za

kuso vreme se vpu{tiv da organiziram istomislenici za otcepuvawe na

Makedonija od ve{ta~kata tvorba-Jugoslavija. Se dopi{uvavme, imavme

sredbi, seto toa go pravevme samo na teritorijata na Vardarska Makedonija.

Ne vle~e{e èlbata za priem na Makedonija vo Obedinetite Nacii kako

samostojna suverena dràva. Znaev deka toa e golema opasnost, no bez toa

nema rezultat. Agentite i kodo{ite za kuso vreme mi vlegoa vo tragata.

Letoto mesec Avgust, tie, nesakanite gosti dojdoa doma, vo Belo Pole. Me

zedoa. Me pritvorija vo Prilep, vo karcel, me nosea vo Bitola-me vra}aa vo

Prilep. Istraèn sudija vo bitolskiot zatvor kako Okruèn, be{e Pande

Karamandi. Bev ispra{uvan, maltretiran, tepan kako Makedonec. Posle

dolgi isku{enija-{est meseci vo karcel me pu{tija. Jas ne prestanav i ne ja

zaboraviv mislata za VMRO i zaminav za Skopje, vo @elezara. Na rabota se

sre}avav so lu|e od emigracijata so koi imav i mnogu sredbi…

... Vo 1974 godina, so promena na ustavot na SFRJ sekoja republika

stekna pravo za samoopredeluvawe…

… Posle osumdesettite godini, prvite letoci za samostojnost i

suverenost bea pu{teni niz Makedonija. Ne bev otkrien. So doa|aweto na

Artukovi} vo Hrvatska znaev deka ne{to pozitivno }e se slu~i. ]e se

raspadne Jugoslavija kako kula od karti…

…Seto ova se slu~uva{e po Bo`ja promisla i Gospod Bog ne ~uva{e

i ne so~uva nas Makedoncite, kade i da sme. I ja do~ekavme i 1990 godina,

so iskrena patriotska èlba se vpu{tiv vo politikata, kako eden blizok

sorabotnik na osnova~ite na VMRO – DPMNE vo Republika Makedonija.

Moja èlba i krajna cel #: -Nezavisna, Samostojna i Cela

Makedonija, so pradrevnata Tesalonika – Solun kako nejzin glaven grad.


Avtobiografija-Lade Taleski


32

Avtorot L. Taleski - pred Belata Kula vo Solun


33

Vqubenici vo Makedonstvoto

Avtorot L.Taleski so negovite vnuci Alberto i Zvonko Georgieski

vo centarot na Makedon{tinata-Solun


34

Blagorazumni i smirenomudri makedonoqupci:

Avtorot- L.Taleski i majstorot na makedonstvoto- Milan Jov~eski

ZA DA NE MI POBEGNE MISLATA

GO PI[UVAM OVA PISANIE

I PI[UVAM VAKA,

OTI I JAZIKOT I VERATA NA[A

OD PRAISKONI MAKEDONSKI

]E STANAT NA[E VELIÎE

NA[ KRST

ZA[TO ]E VREDI

DA SE OSTANE ÔVEK,

DA SE BIDE MAKEDONEC.

VO MOJOT DLABOK DUH

]E BLESNE EDNA SJAJNA SVETLINA

ZA MINATOTO I VISTINATA

I PO BO@JA PROMISLA

GOSPOD BOG, SAMO GOSPOD BOG

]E BIDE SO NAS.

MAKEDONIJA E BLAGOSLOVENA I BIBLISKA ZEMJA,

GOSPOD BOG SUDI I OSUDUVA.

TE[KI VREMIWA NE NAVASALE

AKO NE SI SO NAS, SI PROTIV NAS.

ME PEÊ DLABOKA I BOLNA RANA

VO MOJATA NAPATENA MAKEDONSKA DU[A,

TREBA DA JA ZALEÂM

MAJSTORE NA MAKEDONSTVOTO

BRATÊ MILANE

SO TVOJOT OD BOGA DAREN PATRIOTSKI DUH.

Avtorot,

Lade Taleski


35

ZA TATKO MI MOJ

(1913-2001)

… Toa pretpladne Bona se vrtka{e niz dvorot. Mete{e pred ku}i

nebare sakani gosti }e idat. Gi poleva{e cve}iwata {totuku rascvetani,

skubna od trevkite izrasnati levo-desno. Zede potoa da potperuva alivca od

decata. Nekoj nemir ja pot{treknuva{e, ja lulka{e po dvorot. Spiro nejzin,

toj den be{e so ovcite po rudinata, Nikola i Boris gi spremaa kowite i se

tokmea da zaoraat vo bav~ite potselo, da go pogodat zemji{teto. Se

dogovaraa do nivjeto da odnesat gnoj i ne{to okolu toa.

‚ Ajde dodeka da trgnete pladnina }e # ‚, re~e Bona.

Ma`ite mol~ea, si ja rabotea svojata rabota. Ne mo`ej}i vrz niv

Bona negoduvaweto go isturi vrz decata:

‚ Ehejjj, {to vi stana, {to str{len ve dupna ? ‚

‚Lu|e od gradot go baraat strika ‚.


36

‚Mamo, mamo‛ se ~u glasot na Vlado, ‚ mamo go baraat

tatka‛.‛Koj‛, pra{a Cveta otku}i.

‚Nekoi lu|e se vrtat pretporti‛, svika Bona i otide da vidi. Po nea

tr~karea de~iwata so prsti pokaùvaj}i kon terenskoto vozilo ~ij preden del

se gleda{e od podotvorenata porta.

‚î~kovci so ~udno vozilo zastanaa pred na{i-ku}i‛, blika{e

nivnata detska nevinost. Ko`nite mantili vo koi bea oble~eni dojdencite na

Bona dovolno i kaàa s#. Ednostavno i se otsekoa nozete. Zaneme. Zdivot i se

zede od iznenaduvawe i vo migot ostana da gleda so potzinata usta.

‚Bono, Bono, koj #‛, vika{e Nikola.

Bona mol~e{e.

‚[to baraat Bono‛, se oglasi i Boris.

Bona i natamu mol~e{e ne moèj}i da poveruva dali toa {to gleda

pred nivnite porti e jave ili son. Vpro~em i son da be{e ne be{e daleku od

vistinata.

‚Tuka e Boris‛? promrmore dojdenecot vo ko`niot mantil.

Ne re~e ni{to, ne znae{e duri dali svoeglavo klimna so glavata.

‚Ako e tuka vikni go‛, re~e drugiot so ko`nata nametka. Kus, po

rast, so pogolema glava za negovite tesni ramena. Spored tonot na naredbata,

Bona proceni deka toj e glavniot. Xandarot zatskrien zad }o{ot od portata

na ni{an gi zede maìte vo dvorot.

‚Vikni go, tebe ti se veli‛, naredi glave{inata potkrevaj}i se na

prstite. îzmite mu laskaa. Po se izgleda, toj na niv be{e posebno gord.

‚Vikni go ‚, re~e drugiot vo mantilot.

‚A koj go bara‛, pra{a naivno Bona.

‚Nie !‛

‚Ama koj ste vie‛, pak Bona potera po svoe.

‚Toj dobro znae koj sme, vikni go !‛

Bona svrti glava kon dvorot, saka{e da povika, no grloto i ostana

bezglasno. Vo gradite po~uvstvuva nekoj stisok, nevidliva raka i gi zbra i

gi stutka belite drobovi i go zdrobi du{nikot. Za da ne se strupoli se

podzadrà na zatvorenata pola od portata. Od ku}ata ~u kako pra{uva

Cveta, {to e, {to se slu~ilo, kon portite kinisa i Nikola. Boris ostana so

uzdite od kowite vo racete.

‚[to e pra{a Nikola‛, s# u{te neizlezen niz porta.


37

‚Stoj‛…Racete gore ! Svika xandarot vrtej}i go {majzerot sprema

Nikola, ~as sprema Borisa, pak sprema Nikola.

‚Borise frli gi uzdite i racete gore !‛ Zapoveda glavestiot.

‚Ne prevzemaj ni{to ako ti e mil ìvotot na brat ti, na decava i

ènava‛, predupredi vtoriot vo ko`niot mantil.

Boris trgna. Ve}e se mu be{e jasno. Ona {to ostana da go grize od

vnatrea{nosta na du{ata be{e pra{aweto koe vo migot mu se nametna i

potoa dolgi godini ne go napu{ti:

‚ Koj me predade, koj ? Toa mora da e na{ ~ovek‛.

‚ [to e, {to sakate‛, re~e odnemajkade, onolku kolku da se re~e

ne{to.

Udba{ite mol~ea. Go stegnaa oru`jeto vo racete pri sekoj ~ekor

{to Boris go is~ekoruva{e odej}i kon niv.

‚]e vleguva{ mirno ili da te vrzeme pred decava ?‛

‚Ni{to ne sum napravil za da me vrzete‛, smireno odgovori

Boris i gi pogledna so prezir vo o~ite ~askum, a potoa po liceto mu se

ra{iri negovata blaga nasmevka.

‚[to ni se podbiva{ ? Skapo }e plati{ za toa, taka da znae{‚,

re~e povtorno glavestiot i mu zapoveda na drugiot so koèn mantil da go

piknat Borisa vo terenskoto vozilo.

‚Poleka‛, za prv pat Boris go potkrena glasot. ‚ Sam }e vlezam,

samo da znaete: bez pri~ina me zemate na du{a, ete tolku‛.

‚Misli{ !‛

‚Nema {to da mislam i da mislam toa ti e ! Premreè, do{lo

}e se trga‛, re~e i pogledna u{te edna{ vo dvorot. Koj znae dali ja vide

Cveta. Vlado, sin~eto be{e tuka. Go gleda[e so svoite sini golemi o~i.

‚Moite dve neba‛, promrmori Boris i vleze vo voziloto.

‚Kade‛, pra{a Nikola.

‚Kade go nosite ~ovekot !‛i se pu{ti glasot na Bona.

‚Tamu kade {to mu e mestoto nemu i na drugite kako nego‛,re~e

glave{inata i sedan do voza~ot. Toj cello vreme be{e vo voziloto i voop{to

ne go izgasna motorot. Zede da go vrti voziloto vo pravec na patot za v grad.

Vo desnata raka drè{e pi{tol na zadnoto sedi{te sede{e vtoriot so

mantil drèj}i mu go pi{tolot na Borisa na slepoo~nicata. Samo xandarot

be{e nadvor, prave{e pretpazlivi otstapki so {majzerot vo racete. Be{e


38

celiot nakostre{en kako nekoj navrnat pes. Se xare{e so svoite okokoreni o~i,

zakrvaveni, so napuknata kapilari od prekumerno piewe, no isto tolku i

odlu~ni da ni{anat, na ni{an da ja zemat `rtvata pred sebe si, seedno

dali se raboti za deca, èni, ili nevooruèni maì. Partijata bara{e od

nego da bide takov i toj be{e, misle{e deka toa e dovolno utre i toj da

oble~e koèn mantil, da stane nadeèn NAPREDEN ELEMENT. Vra}aj}i se

nazade~kum, vleze vo voziloto so s# u{te svrtena glava kon lu|eto. So noga,

zadnata vrata ja drè{e otvorena i {majzerot s# u{te go ima{e vpereno vo

tie {to ostanaa pred porti se dodeka voziloto ne zede dovolno brzina i ne

svrti v levo po patot za v grad.

Duri toga{ spiska Cveta:

‚Crna majko, mi go odvedoa doma}inot‛.

Dete spiska v ku}i. Vlado pla~e{e, neznaej}i zo{to. Pla~ea i

ostanatite bratu~edi. Nikola smiruva{e kolku {to moè{e, vnesuvaj}i gi

ènata i decata v ku}i.

Imeno, ubaviot den se pretvori vo lelek. Nikola prati edno od

decata da go vikne Spira, bez pritoa da mu kaè zo{to.

Dali kom{ivskoto dete pojde do ~airot ili po ridot Kutle{eski

nikoj ne znae{e. Moèbi pojde, moèbi ne. Moèbi go soprea negovite,

zakanuvaj}i mu se deka ako u{te edna{ go vidat pred ku}ata na Talevci }e

mu gi iskr{at koskite. Seedno. Pred sonceto da iskrvavi zad visovite na

Barbaras, Spiro so stadoto stigna doma. Vika{e po bra}ata vo dvorot.

Vika{e po ènite da gi donesat koblinata za molzewe, pra{uva{e dali se

popareni kantite za da se sobere mlekoto. Edno vreme zbesna koga gi vide

kowite vpregnati kako pasat vo zeqeto, vo bav~ata pod ku}ata.

‚Bre, {to lu|e ste vie, bre…[to vi stana deneska, {to natemago

vi go zel umot ?‛

Vika{e po nevestata mu Bona.

Taa izleze i mu kaà {to mu kaà. Toj se smiri. Po kuso vreme

be{e v ku}i.

‚[to # ‚, pra{a.

‚Go zatvorija Borisa‛.

‚Koj ?‛

‚Udba{ite. Nekoj go predal, sigurno go predal‛.


39

‚Koj, mlekotonegovo maj~ino !‛ Vreska{e Spiro. Se vrte{e

izbezumeno, slu{aj}i kako pla~at ènite. Decata nemi, sobrani na kup

sedea vo }o{ot zalipani.

‚Koj, majkata negova rasipana‛, s'ska{e Spiro.‛ Bre sudbina na{a

Makedonska, sami o~i }e si izvademe.‛.

Nikola mol~e{e edno vreme, potoa progovori:

‚Utre }e mora da go barame v grad.‛

‚Kade da go barame ?‛

‚Se znae, vo ku}ata od [ajkara, kade bi moèle da go barame ako

ne tamu. Imam tamu eden Malokowarec }e propee za tri francuski petliwa

ili pak i mene }e me zeme matnata‛, re~e Nikola i zapoveda da se izleze vo

dvorot, èni deca da se izmolzat ovcite, da se pu{ti glas kako ni{to da

n# se slu~ilo.

‚Za inaet na kodo{ite‛, re~e Nikola. Maj~eto, maj~ino nivno,

prorà i izleze vo dvorot. Glasno bara{e da mu se donese fener.

‚Dajte mori fener {to sveti ubavo, fener senka {to frla, sakam

da si ja gledam senkata dodeka molzam da ne ~ini muabet so nekogo‛ vika{e

cini~no. Tolku mnogu glasno se smee{e {to negoviot pu{ten glas

nalikuva{e na ranet lav {to ja trese pustelijata…


Semejni testamenti – Lade Taleski


40

Tatko mi moj, Boris (vo poodminati godini)


41


42


43


44


45


46


47


48


49


50


51


52


53


54


55


56


57


58


59


60


61


62


63


64


65


66


67

VTEMELUVAWE NA VMRO

Nacionalnoosloboditelnata borba na makedonskiot narod, vo

dràvotvorna smisla na zborot, vsu{nost, zapo~na u{te vo sedumdesettite

godini na devetnaesettoto stoletie, so slavnite: Razlove~ko(1876god.) i

Kresnensko (1878god.) vostanie. No, vo organizirana forma i sodrìna i so

programirana kauza na celata etni~ka teritorija na Makedonija, ovaa borba

zapo~na, odnosno prodolì po 1893 godina, so sozdavaweto na Makedonskata

revolucionerna organizacija - MRO, ponatamu poznata kako Tajna

makedonoodrinska revolucionerna organizacija – TMORO, Vnatre{na

makedonoodrinska revolucionerna organizacija – VMORO, poto~no Vnatre{na

makedonska revolucionerna organizacija – VMRO. Imeno, na 23

Oktomvri(star stil), vo Solun, golem ekonomski i politi~ki centar na

Makedonija, koja be{e sostaven del na Otomanskata Imperija, hrabri i

dalekuvidni, dobronamerni makedonisti, ispolneti so patriotsko ~uvstvo,

sozdadoa revolucionerna organizacija, koja ima{e cel ‚da gi sploti vo edno

cello site nezadovolni elementi vo Makedonija, za izvojuvawe, preku

revolucija, polna politi~ka avtonomija…‛(od Ustavot na TMORO, 1896 god).

Blagorodna be{e nivnata cel – da go organiziraat i vooruàt

narodot za edno op{to vostanie, preku koe, so sopstveni sili, }e se izvojuva

sloboda na Makedonija. Organizacijata treba{e da bide samostojna i

nezavisna, da nema nikakvi vrski i zadolènija so vladite na sosednite

dràvi.


68

Ogneni privrzanici na vakvata kauza na organizacijata bea nejzinite

dejci i rakovoditeli, Goce Del~ev, \or~e Petrov, Pere To{ev, Jane Sandanski

i mnogu drugi vrvni makedonski revolucioneri, koi vo sekoj mig bile re{eni

na samo`rtva za uspehot na makedonskoto nacionalnoosloboditelno delo za

uspehot na makedonskata kauza na VMRO.

Od site so~uvani dokumenti, kako i od izjavite na nejzinite

organizatori, rakovoditeli i dejci moè da se donese zakqu~ok deka

organizacijata ne be{e teroristi~ka, ne be{e naso~ena protiv sosednite

narodi, a malcinstvata vo Makedonija gi povikuva{e na sorabotka i

soìtelstvo vo zaedni~kata tatkovina – Makedonija. VMRO be{e protiv

petvekovnoto otomansko potisni{tvo, protiv sultanskiot feudalno – begovski

system, protiv tu|ite propaganda i me{aweto vo makedonskoto nacionalno

osloboditelno delo; taa ne prifa}a{e tu|o vlijanie i naredbi za{to gi

smeta{e za {tetni i pogubni za osloboditelnoto delo i nacionalnite

interesi na makedonskiot narod.

Eden od nejzinite vrvni rakovoditeli, Goce Del~ev, znae{e da re~e:

‚Jas ne go mrazam turskiot narod…‛, ‚Jas go razbiram svetot edinstveno

kako pole za kulturno natprevaruvawe me|u narodite‛ itn.

‚Da ne ~ekame sloboda nitu od Bugarite, nitu od Grcite, nitu od

Srbite, ami samo nie Makedoncite da se borime za na{a Makedonija…‛,

mu pi{uva{e Nikola Karev na Goce Del~ev vo 1902 godina.

Ovoj ~ist nacionalen ideal i ~ove~niost, sodràn vo makedonskata

kauza, be{e razbirliv, odobruvan i poddrùvan i od site slobodoumni,

pravdoqubivi i dlabokoumni tvorci, lu|e od peroto, politi~ari i

dràvnici od Evropa. Angliskiot dràvnik Vilijam Gledston, otcenuvaj}i ja

programata na makedonskata revolucija, u{te vo 1897 godina napi{a: ‚A,

zo{to da ne bide Makedonija na Makedoncite kako {to e Bugarija na

Bugarite i Srbija na Srbite ? ‚

Od seto dosega izneseno jasno moè da se vidi kolku vreme trae

makedonskta golgota, makedonskiot kopne` za sloboda i makedonskata

nacionalnoosloboditelna borba za sozdavawe nacionalna dràva.


69

Deajstvuvaj}i vo te{ki makotrpni uslovi mnogu dejci na VMRO od

otomanskta vlast bea osudeni na po 101 godina zatvor, na zato~enie ili smrt.

No, nezavisno od site stradawa i `rtvi, VMRO go jakne{e i zgolemuva{e

~lenstvoto, go vooru`uva{e narodot, go bodre{e duhot, go podgotvuva{e

narodot za vostanie.

Vo 1903 godina organizacijata kulminira{e so najvisokiot dostrel

na svojata revolucionerna dejnost, go vozdigna slavnoto Ilindensko vostanie i

negovata dr`avotvornost ja vtemeli vo epskata Makedonska Republika so

sedi{te vo Kru{evo – Vtoriot Makedonski Ilinden, zatoa {to prviot be{e

na 02 Avgust, 338-to Leto Gospodovo pred Hrista – bitkata kaj Heroneja.


70

OSNOVOPOLO@NICI

Prviot pretsedatel na CK na VMRO (TMORO)

D-r HRISTO TATAR^EV

Roden e vo Resen vo 1869-to Leto Gospodovo. Studiral medicina vo

Cirih ([vajcarija) i Berlin (Germanija). Po zavr{uvaweto, raboti kako

lekar vo Egzarhiskata gimnazija vo Solun. Toj e eden od osnova~ite na VMRO

odnosno TMORO, vo 1893 godina vo makedonskata prestolnina Solun. Bil

pretsedatel na Organizacijata od nejzinoto osnovawe, pa s# do Januari 1901-

to leto, koga bil zatvoren od otomanskata vlast i odnesen na zato~enie vo

Podrum Kale (Mala Azija). Po osloboduvaweto od zato~enie, zaedno so

Hristo Matov, bil zadgrani~en pretstavnik na VMRO vo Sofija.

Po Prvata svetska vojna `iveel i rabotel kako lekar vo Italija, vo

gradot Torino, kade i umrel vo 1952 godina.


71

Prviot sekretar i blagajnik na CK na VMRO (TMORO)

DAMJAN GRUEV

Roden e 1871-to Leto Gospodovo vo Smilevo, Bitolsko. Eden e od

vrvnite aposoli na Makedonskata nacionalnoosloboditelna borba od krajot na

19-to i po~etokot na 20-to stoletie. Glaven spodvi`nik za vtemeluvawe na

osnovite na VMRO vo makedonskata prestolnina – Solun, na 23 Oktomvri

(star stil) 1893 godina. Od 06 Avgust 1900, do Maj 1902 godina,

otomanskta vlast go dr`i zatvoren vo Bitola, a potoa zato~en vo Podrum

Kale (Mala Azija), kade bil zadr`an do April 1903 godina. Na

Smilevskiot kongres (02-07 Maj 1903 god.) zaedno so Boris Sarafov i

Anastas Lozan~ev, be{e ~len na Glavniot {tab na Ilindenskoto vostanie vo

Bitolskiot revolucioneren okrug. Po vostanieto ostanuva vo Makedonija i

raboti na zazdravuvawe na redovite na Organizacijata. Na op{tiot Rilski

kongres (Oktomvri 1905) pretsedatelstvuva i e izbran za ~len na CK na

VMRO. Zaginal na 23 Dekemvri 1906-to Leto Gospodovo vo borba so askerot

kaj seloto Rusinovo, Berovsko.


72

IVAN HAXI NIKOLOV

Roden e 1861-to Leto Gospodovo vo makedonskiot grad Kuku{.

Zavr{il Vi{o trgovsko u~ili{te vo gradot Linc (Avtrija). Bil daskal vo

Solunskta (egzarhiska) gimnazija po matematika i smetkovodstvo. Vo 1893

godina otvoril kni`arnica vo Solun. Eden od osnova~ite na VMRO (TMORO)

i ~len na nejziniot Centralen komitet do Januari 1901 godina, koga bil

zatvoren so drugite ~lenovi na CK i zato~en vo Podrum Kale (Mala Azija).

Po osloboduvaweto, vo 1903 godina, `iveel vo Sofija i se zanimaval so

izdava~ka dejnost i trgovija. Zabolen i du{evno rastroen, umira vo 1934 g.

PETAR POP ARSOV

Roden e vo 1868-to Leto Gospodovo vo selo Bogomila, Vele{ko.

Zavr{il literatura na Sofiskiot univerzitet (Bugarija). Potoa raboti kako


73

profesor vo Makedonija. U{te vo 1891 godina pravi obid za sozdavawe na

revolucionerna organizacija. Eden e od osnovopoloìncite na VMRO

(TMORO) vo Solun. Go napi{al prviot Ustav na revolucionernata

organizacija. Za vremeto na Vini~kata afera (1897), kako profesor vo

[tip, bil zatvoren od toga{nata vlast i zato~en vo Podrum Kale (Mala

Azija). Na Rilskiot kongres na VMRO (1905), bil izbran za zadgrani~en

pretstavnik na Organizacijata vo Sofija. Po Balkanskite vojni ìvee vo

Bugarija i raboti kako progimnaziski profesor vo selo Kostenec. Umira vo

Sofija vo 1941 godina.

HRISTO BATANXIEV

Roden e vo Gumenxe. Bil u~itel, a potoa sekretar vo egzarhiskata

Mitropolija vo Solun. Zagrièn za sudbinata na Makedonija & pristapuva na

grupata makedonski slobodoqupci – istomislenici koi vo makedonskata

prestolnina – Solun ja vtemelile Revolucionernata organizacija. Zaginal

zaedno so arhimandritot Evlogij vo 1913-to Leto Gospodovo, frlen od Grcite

v more.


74

ANDON DIMITROV

Roden e vo 1867-to Leto Gospodovo vo selo Ajvatovo, Solunsko.

Studiral pravo vo Vi{oto u~ili{te vo Carigrad, a potoa i na Univerzitetot

vo Lie` (Belgija). Raboti kako professor po turski jazik vo Egzarhiskata

gimnazija vo Solun, a podocna kako advokat i sudija vo Bitola i Carigrad.

Eden e od vtemeluva~ite na VMRO (TMORO) vo 1893 godina. Po Prvata

balkanska vojna se naseluva vo Bugarija, vo gradot Sofija, kade umira vo

1933 godina.


75

SVEDO[TVA

SVEDO[TVO NA D-r HRISTO TATARÊV

‚Trgnav za Gevgelija (letoto 1893 god.), kade prestojuvav dva dena,

ottamu vo Dojran, potoa vo Kostursko, Strumica, Radovi{, [tip,

Manastirot ‛Sv. Pantelejmon‛, Ko~ani, Kratovo, Kumanovo, Skopje, Veles i

nazad vo Solun. Obikolkata trae{e okolu tri nedeli. Nasekade bev, re~isi,

celosno razo~aran od maliot broj na{i intelektualci…

Otkako se vrativ od obikolkata, ne pomina mnogu (vreme), kon

sredinata na avgust, - vo mojot kabinet dojde Damjan Gruev, koj tuku{to

be{e do{ol vo Solun kako zamenik na Nikola Naumov, podocne`niot

redaktor na vesnikot ‚Pravo‛, za korektor vo kniàrnicata na Kone

Samarxiev. Dotoga{ ne go poznavav Gruev. Kaj mene toj be{e do{ol za

medicinska pomo{ - ima{e egzem okolu levoto uvo. Pri toj slu~aj

razgovaravme za mojata klientela, kakvi bolni doa|aat kaj mene i potoa

pominavme kon egzarhiskite raboti, a podocna i za op{tite raboti. Proizleze

deka vo na{ite pogledi ima mnogu dopirni to~ki. Po edna nedela, pod

izgovor za svojata egzema, koja ve}e zazdravuva{e Gruev povtorno dojde kaj

mene. Pak se vode{e razgovor za op{estvenite raboti. Jas bev pokategori~en,

a toj, naprotiv, namerno vozdràn, se gleda{e deka ne{to krie, {to se


76

podrazbira{e od negovite zborovi, no nema{e smelost da kaè otvoreno.

Treba da kaàm deka u{te pri prva sredba so nego – ja zabeleàv negovata

osobeno itra nasmevka, so koja me potpra{uva{e dali imam mnogu rabota

ili ne. Voop{to, taa negova posebna taktika na itro – lukavo oddaleku da

pristapuva kon celta, duri i koga nema{e potreba od toa, kako vo slu~ajov

so mene, mi napravi nedobar vpe~atok i kako da me oladi kon nego. Na

vtorata sredba jas mu izjaviv deka moeto re{enie da dojdam vo Makedonija

koga u{te nema nitu eden na{ lekar, dovolno govori za moite idei. Gruev,

nasmevnat, no o~igledno zadovolen od mene, se pozdravi, otkako mi ja stisna

rakata i me potpra{a koga povtorno }e se vidime. Po ne mnogu (vreme) Gruev

me poseti povtorno i toga{ ve}e direktno se dogovaravme za dejnosta {to ni

pretstoi – za da se podobri politi~kata sostojba na na{iot narod. Stana zbor

za privlekuvawe i na drugi drugari, otkako so niv }e izvr{i sondaà za

tie pra{awa. Gruev (samiot) se natovari da go stori toa. Na 23 Oktomvri,

1893 godina (star stil) se odrà prvata sredba na takviot – po{irok krug

lu|e vo prostorijata na kniàrot Ivan Haxi Nikolov, na ul.‛êlebi bakal‛.

Prsustvuvavme jas, Gruev, Pop Arsov (Petar), (Ivan) Haxi Nikolov, Andon

Dimitrov (u~itel po turski jazik vo Gimnazijata vo Solun), rodum od s.

Ajvatovo, Hristo Batanxiev (od Gumenxe, toga{ u~itel vo osnovnoto

u~ili{te, podocna sekretar vo Mitropolijata; toj zagina zaedno so

arhimandrit Evlogij vo 1913 god., od Grcite frlen vo moreto). Samo nie

{estmina se bevme sobrale. Tuka razmenivme misli za idnata politi~ka

rabota, taka {to sekoj eden od nas }e se griì da vlijae vrz drugi lica i da

gi privle~e za istata ideja, za de podgotvi edna organizirana op{testvena

dejnost. Grupata se konstituira vrz tie na~ela kako dru{tvo, bez pismen

protokol i bez da se izberat rakovoditeli, kako na primer, pretsedatel itn.

Na taa sredba ne se ustroi nikakva formalnost – zakletva ili

ne{to sli~no, za da se smetaat ~lenovite li~no obvrzani da dejstvuvaat za

deloto. Me|utoa, se razdelivme so uverenost deka ni pretstoi seriozna i

tee{ka zada~a. Se zadolìvme vzaemno da dejstvuvame pred na{i poznati i

sekoj eden od nas gleda{e vo zgoden moment da go iskoristi prestojot na


77

u~iteli, esnafi, sve{tenici i trgovci vo Solun, dojdeni od provincijata i

pred niv da agitira za idejata. Taka se dojde do krajot na 1893 godina. Vo

po~etokot na 1894 godina, za vreme na praznicite, spomenatite {estmina,

pred (praznikot) Bogojavlenie, povtorno se sostanavme vo sobata na Andon

Dimitrov…za da ja stavime ve}e osnovata na edna revolucionerna

organizacija. Dolgo se razmisluva{e za celta na taa organizacija i najposle

zastanavme vrz avtonomijata na Makedonija…

Odrinsko, kolku {to se se}avam, vo po~etokot ne vleguva{e vo

na{ata programa i misla…Koga ja opredelivme celta na na{ata

organizacija, na istata sredba se zafativme da izrabotime ustav na

Organizacijata…Go natovarivme Pop Arsov… da go izraboti proektot za

na{iot ustav. Na istoto zasedanie dolgo se rasprava{e kako da bide imeto

na revolucionernata organizacija i na komitetot. Toa pra{awe ni odzede

dosta vreme i najposle, kolku {to pomnam, usvoivme da se nare~eme:

Makedonska revolucionerna organizacija (MRO), a komitetot – Centralen

makedonski revolucioneren komitet, skrateno CMRK. Na drugite sredbi

Ustavot be{e definitivno prifaten od istiot sostav na {estminata. Toga{

ve}e se konstruira, vo soglasnost so ve}e prifateniot ustav, prviot

Centralen komitet (na MRO), koga me izbraa mene za pretsedatel, a Damjan

Gruev za sekretar i kasier. Posle toa vreme po~na prakti~no organizirawe na

revolucijata, koe trgna mnogu pobrzo.‛

(D-r Hristo Tatar~ev, Prviot centralen komitet, borbite vMakedonija Odrinsko 1878-1912- Spomeni, Sofija, 181, str. 78-81)


78

SVEDO[TVO NA DAMJAN GRUEV

‚Letoto (1891 god.), se obidov da grupiram nekolku mladinci za

~ista revolucionerna cel, odnosno idejata {to ja imav vo Sofija po~nav da ja

ostvaruvam. Prvo me|u pet do {est du{i: Luka \erov (od Bitola, be{e

svr{il petti ili {esti klas vo Solunskata gimnazija), Nedelko Damjanov

(od Bitola, u~itel), Durtan~ev(u~itel, rodum od Bitola), Nikola

Ko~ov(u~itel od Bitola) i drugi.

Vo Sofija ~lenovi na dru`bata bea: Hr.Pop Kocev, D.Mir~ev,

Nikola Dejkov(sekretar pri Mirovniot sud sega (1905 god.) advokat vo

Lukovit) i Pop Arsov. Smetavme da dejstvuvame glavno vo nasokata da se

bara priloùvawe na Berlinskiot dogovor…

Vo Solun ja prodolìv idnata godina zafaten vo pe~atnicata na

Samarxiev. Tamu se sretnav so stari drugari: Pop Arsov, Andon

Dimitrov(rodum od solunskoto selo Ajvatovo,sega(1905 god.) ~len na

Bitolskiot sud; d-r Hristo Tatar~ev, Haxi Nikolov(od Kuku{); Hristo

Batanxiev (od Gumenxe). Ja podnovivme so niv starata ideja. Se grupiravme

me|u sebe, zaedni~ki izrabotivme pravilnik-Ustav. Vo negovata osnova legnaa

istite na~ela:kon baraweto da se priloì Berlinskiot dogovor. Taka be{e

izraboten toj Ustav po obrazecot na Ustavot na Revolucionernata organizacija

vo Bugarija pred nejzinoto osloboduvawe. Devizata be{e: sproveduvawe na

re{enijata od Berlinskiot dogovor. Osnovavme Tajna organizacija so

Centralen komitet, so ~lenski vlogovi. Se predviduva{e kletva i dr. Vo

Pravilnikot ne se perdviduva{e ni{to za srpskata propaganda no se ima{e

predvid da se ~uvame od nejzinite posledici koga se osvestuva narodot. Ova

be{e vo u~ebnata 1893/94 godina.

Vo prvata godina posvetivme vo novata organizacija 2-3 u~enici koi

ja zavr{ija gimnazijata vo Solun: Aleksandar Panov, koj stana u~itel vo


79

Prilep, potoa u~e{e vo Pariz i se vrati vo Solun, kade {to umre od bolest

i drugi dvajca. So toa godinata iste~e…‛

(Quben Lape, Spomenite na Dame Gruev, Zbornik-Dame Gruev- istra`uvawe i materijali, Bitola, 1981, str.16-18.) SVEDO[TVO NA ANDON DIMITROV

‚Vo 1893 godina za direktor na gimnazijata vo Solun be{e nazna~en

Mihail Sarafov, biv{ minister vo Bugarija. Toj be{e dojden so specijalni

instrukcii od Egzarhijata, kade kako glaven inspektor na u~ili{tata vo

Makedonija se be{e nastanil kaj Vasil K'n~ev. Nie treba{e da ja zasilime

svojata dejnost. Istata 1893 godina vo mesec oktomvri, gi stavivme osnovite

na VMRO so devizata‛ Avtonomna Makedonija‛ i ‚Makedonija na

Makedoncite‛. Osnova~i bevme {est du{i: D-r Hristo Tatar~ev od grad

Resen, Ivan Haxi Nikolov od Kuku{, sega ve}e kni`ar vo Solun, Damjan

Gruev, od selo Smilevo, Bitolsko, Petar Pop Arsov od selo Bogomila,

Vele{ko, Hristo Batanxiev od Gumenxe i Andon Dimitrov od selo Ajvatovo,

Solunsko, professor po turski jazik vo Gimnazijata.

Najdovme za zgodno da po~neme so inteligencijata: u~iteli i

sve{tenici, no, da ne go odbegneme i esnafot.U~enicite od posledniot klas

na gimnazijata, isto taka pretstavuvaa dobra po~va za {irewe na idejata. Vo

po~etokot be{e ma~no da se dejstvuva me|u u~itelite koi bea ~inovnici na

Egzarhijata. Mnogumina od niv ne se re{avaa da se li{at od lebot, iako

idejata be{e privle~na. Prvata na{a bro{ura ‚ Stambol{tinata vo

Makedonija‛ od Vardarski (P.Pop Arsov), makar i so malku nekorekten jazik


80

(vo edna sli~na borba golema korektnost ne moè da se bara), go predizvika

svojot efekt. Idejata po~na da se {iri. Kon krajot na 1894 godina nie ve}e

imavme dosta kruòci vo zemjata i zatoa re{ivme da go ispratime svojot

drugar Damjan Gruev vo Lie`- Belgija, da gi prou~i uslovite za vnesuvawe

bombi i dinamit. Izdr{kata za toa be{e raspredelena me|u drugarite,

za{to op{ti pari s# u{te nemavme. Toj se vrati ohrabren. Vo istata godina

se slu~i i prvata sredba na rakovoditelite od raznite krai{ta, glavo onie

od Bitolskiot i Solunskiot vilaet. Toa stana vo gradot Resen, za da ne moè

da se zabeleì od vlasta, pri osvetuvaweto na novoizgradenata crkva ‚Sv.

Kiril i Metodij ‚ od mitropolitot Metodij…

Da zabeleàm otkako se stavija osnovite na VMRO vo Solun, vo

Sofija se formira od Makedonci eden vrhoven komitet, koj si be{e postavil

za cel da raboti ottamu za prisoedinuvawe na Makedonija kon Bugarija.

Naprazni bea na{ite napori da gi ottrgneme rakovoditelite na toj komitet

od me{aweto vo na{ite vnatre{ni raboti. Smetaj}i se sebe si za

pokompetenten da rakovodi so organizacijata od nadvor, komiteteto ne

otstapi od svoeto sva}awe, iako mnogu pati be{e izdaval, formalno,

direktivni pisma do svoite pot~ineti organi-da ne se me{aat vo rabotite na

Vnatre{nata organizacija.

Eden den popladne, vo 1895 godina, jas i drugarot Atanas Murxev

bevme izlezeni kon Vardarskata maala vo Solun, za da posetime nekoi od

organiziranite lu|e. Kakvo be{e na{eto ~udewe i sram koga vidovme mnogu

lu|e kako se tiskaat i vikaat ‚u‛. Edna ~eta askerlii, vodea kolona vrzani

40-50 du{i komiti… selani od Gornoxumajsko, Melni~ko i Nevrokopsko,

arestuvani i ma~eni kako posledica od navleguvaweto na vrhovisti~ki ~eti

vo tie mesta. Za Vnatre{nata organizacija bea golemi {tetite pri~ineti od

tie nerazmisleni akcii na sofiskiot Vrhoven komitet. Nastapi edno kolebawe

vo du{ite na na{ite sledbenici. Rakovoditelite na Vnatre{nata

organizacija se stresnaa. Treba{e da se razmisli za merkite so koi }e & se

stavi kraj na taa nenormalna polo`ba. Vo 1896 godina be{e svikan eden

sobir vo Solun. Sobirot se odrà vo vremeto na veligdenskiot odmor, za da


81

moàt delegatite od vnatre{nosta, poradi Veligden, da zemat u~estvo.

Sobirot se odrà vo mojata ku}a, koja se nao|a{e sproti Egzarhiskata ma{ka

gimnazija. Prisustvuvaa rakovoditelite od pova`nite gradovi: Goce Del~ev-

pretstavnik od [tip, Velko Dumev-Veles, Hristo Matov-Skopje, Vangel

Kalaj~ev-Ser, \or~e Petrov-Bitola, a d-r Hristo Tatar~ev, Damjan Gruev i jas

(Andon Dimitrov)-pretstavnici od Solunskiot reon, vo koj se vbrojuva{e i

Kuku{. Se donese re{enie-na rakovoditelite na sofiskiot Vrhoven komitet

da im se nametne-da prestanat da se me{aat vo vnatre{nata rabota na

Makedonija i da ne mu pakostat na deloto so svoite ~etni~ki dejstva. Tie

mesto da izvle~at pouka od toa re{enie, mu pi{aa na svojot prijatel vo

Solun Ivan Grvanov i negovite prijateli da formiraat kontrakomitet na

na{iot. Takov komitet formiraa pod imeto ‚Revolucionerno bratstvo‛. So toj

komitet se stavi po~etok na raskolot-rascepot vo Makedonskoto osloboditelno

dvièwe. Ottoga{ po~na borbata me|u centralisti i vrhovisti, t.e. me|u

VMRO i sofiskiot vrhovizam. Sekoj znae kolku skapi `rtvi se dadeni vo taa

borba, koja u{te prodolùva so svojata èstokost i sega ve}e vo slobodna

Bugarija, pothranuvana od li~ni strasti…

(Andon Dimitrov, Spomeni, Borbite vMakedonija i Odrinsko 1878-1912-Spomeni,Sofija,1981,str.101-105)

SVEDO[TVO NA PETAR POP ARSOV

‚A, makedonskoto pra{awe treba{e da ostane ~isto makedonsko.

Makedonskata emigracija vo Bugarija so ni{to ne se obide da bara

novi pati{ta koi }e odgovaraat na novata polo`ba vo Makedonija, {to

stanuva{e od den na den s# potragi~na…


82

Makedonskata emigracija, vo svoeto rakovodno mnozinstvo,

makedonskoto pra{awe go smeta{e za ~isto bugarsko i zatoa so nejzinoto

me{awe samo mu nanesuva{e {teta. Polza od toa imaa samo izvesni

rakovoditeli, koi na toj na~in dobivaa patent za {irok bugarski

patriotizam(Makedonija e tesna za nivnite ambicii !), ta polesno stanuvaa

ministri, diplomati, generali, ùrnalisti, pa duri i pretpriema~i,

trgovci itn.

Sosema druga misla i druga dejnost im se naloìn a onie koi bea

neposredni svedoci na pekolnata polo`ba vo Makedonija, vodea smetka za

geografskite, etnografskite, stopanskite i drugite osobenosti na ovaa

zemja…

Parolata be{e: podaleku od Bugarija ! Ne zatoa {to taa be{e

vinovna za polo`bata vo Makedonija, tuku zatoa {to sekoe somnevawe vo

nejzinoto vme{uvawe moè{e da & napakosti i na nea i na deloto {to

treba{e da go so~uva svojot ~ist makedonski karakter.

Vrz tie jasni i to~no opredeleni osnovi se formira prviot taen

‚Komitet za pridobivawe na politi~ki prava na Makedonija, na nea dadeni

so Berlinskiot dogovor‛, od kogo podocna se razvi Vnatre{nata Makedonska

Revolucionerna Organizacija.

Toj Komitet se formira vo Solun kon krajot na 1893 godina, koga vo

Bugarija be{e na vlast Stambolov, poznat ne samo po svojata prijatelska

politika sprema Avstrija i Turcija, no i so progonite protiv Makedoncite

poradi nivnoto rusofilstvo: toj ne moè{e da ja trpi duri ni makedonskata

{tedilnica formirana od d-r N. Jan~ev, somnevaj}i se vo nea da ne se krie

nekoj ruski |avol.

Prvoto mislewe za revolucioner otpor se nafrli vo Sofija preku

vesnikot na K.[ahov-‚Glas makedonski‛. Okolu nea se vode{e edna dosta

ìva polemika-ima{e i protivnici. Taa misla be{e na Mladata

makedonska druìna, koja si go pridade epitetot ‚kniòvna‛, za da si gi

prikrie vistinskite nameri , a tie bea: vrbuvawe istomislenici , koi }e

zaminat vo Makedonija i tamu, na lice mesto, kako nekoga{ Levski i


83

negovite drugari (vo Bugarija), da podgotvat po~va za revolucionernoto

dvièwe, soobrazeno so mesnite uslovi. Edna komisija od potesen krug

prigotvi ustav i pravilnik za organizirawe, me|utoa od niv ne ostana

nikakov spomen: izgorea zaedno so pe~atnicata vo Romanija, kade gi odnese

specijalen ~ovek.

Prvite stapki na Solunskiot komitet bea izvonredno te{ki i krajno

pretpazlivi: samoto ime go kaùva toa-}e se bara ne{to, za koe se soglasile

golemite sili, se soglasila i Turcija, no ne go dala, za{to ne bilo

pobarano. Me|utoa, agitacijata ne moè{e da po~ne na{iroko vedna{-pred

da se prezemat site pretpazlivi merki, n# protiv turskite vlasti (nema{e

potreba), tuku vo odnos na Egzarhijata…

Naskoro Egzarhijata ostana (vo Makedonija) samo so ponekolku

~orbaxii okolu vladicite i egzarhiskite namesnici, a re~isi celata mlada

intelegencija ja zede stranata na ‚separatistite‛-taka bea nare~eni od

Egzarhijata prvite osnova~i na Solunskiot komitet i site nivni sou~esnici i

spodvi`nici vo zemjata. (Petar Pop Arsov, Proishod na revolucionernoto dviènie vo Makedonija. Borbite vo Makedonija i Odrinsko-1878-1912-Spomeni,Sofija, 1981, str.122-125.)

SVEDO[TVO NA IVAN HAXI NIKOLOV

Vo mesec juli 1892 godina otidov vo Sofija. Tamu se sretnav so

Kosta [ahov (ùrnalist-rodum od Ohrid) i mu go otkriv planot, a toj za

pogoden i avtoriteten ~ovek mi go poso~i Goce Del~ev, u{te voen pitomec.

[ahov opredeli sredba vo negovata pe~atnica za idniot nedelen den, koga


84

pitomcite moèle da izlezat od (voenoto) u~ili{te. Na sredbata slikovito

ja prikaàv polo`bata na nacionalnoto delo vo Makedonija, zakanite na

solunskiot valija i uspesite na srpskata propaganda i dvajcata gi pra{av: ne

e li vreme da se formira revolucionerna organizacija vo Makedonija ? I

dvajcata mi odgovorija potvrdno, no posakaa da im obrazloàm kakvi }e

bidat, spored mene, osnovite na taa tajna organizacija. Na postavenoto

pr{awe im go odgovoriv slednoto:

1.Revolucionernata organizacija da se formira vnatre vo

Makedonija i tamu da dejstvuva, za de ne ja nare~at Grcite i Srbite deka e

orudie na bugarskoto pravitelstvo;

2.Nejzinite osnova~i da bidat lokalni ìteli, koi ìveat vo

Makedonija;

3.Politi~kata deviza na organizacijata da bide ‚ Avtonomija na

Makedonija‛;

4.Organizacijata da e tajna i samostojna, bez da vleguva vo vrska

so pravitelstvata na sosednite slobodni dràvi, i

5.Od makedonskata emigracija vo Bugarija i od bugarskoto

op{testvo da se bara samo moralna i materijalna poddr{ka za borbata na

makedonskite revolucioneri.

(Iz zapiskite na Ivan Hadìnikolov. Borbite v Makedonija i Odrinsko 1878-1912-Spomeni, Sofija, 1981, str.92-96)


85

DRUGI ZNAÂJNI VODAÎ I ISTAKNATI DEJCI NA VMRO

GOCE DELÊV

(1872-1903)

Apostol na VMRO(TMORO). Predvodnik na Makedonskoto

nacionalno revolucionerno dvièwe; pro~uen so svojata revolucionerna

filosofija i so celite za koi se borel.

Goce Del~ev gi izrazuval istoriskite interesi ne samo na

makedonskiot narod tuku i na malcinstvata {to ìveele vo Makedonija.

U{te dodeka bil na ovoj svet stanal omilen kaj makedonskite narodni masi.

Za nego se sozdadeni mnogu narodni pesni i legendi.


86

Golemiot sin na makedonskiot narod, \or|i – Goce Del~ev,

podmolno e ubien na 04 Maj, 1903 Leto Gospodovo vo borba so otomanskata

vojska kaj seloto Banica, Sersko (kako ~in na predavstvo).

‚Nie se borime za slobodna i nezavisna Makedonija…‛

‚Slobodna i nezavisna Makedonija‛, be{e idealot i krajnata cel na

Apostolot na Makedonstvoto – Goce Del~ev.

Na pat za Lov~anskata korija na Ali – Botu{, kade go zakaàl

Kongresot na Serskiot revolucioneren okrug po \ur|ovden (06 Maj 1903

godina), Goce Del~ev zaprel vo selo Banica, Sersko. Tamu se sretnal so

~etite na Dimitar Gu{tanov i Brodalijata. Ovde se zateknal i Dimo Haxi

Dimov.

Na 03 Maj ve~erta, Goce Del~ev, mo{ne impresioniran od

Solunskite atentati, vo seloto Banica ja iskaàl slednata misla: ‚Gi

razigravme anamite so {irokite {alvari vo Solun. Taka }e ja potreseme

celata otomanska gnila imperija od temelite‛. Sekako ova ne moàt da

bidat zborovi na ~ovek {to odi ‚vo Sersko, da si ja dade glavata‛.

Bezdrugo, Goce Del~ev zaminal od Solun so izvesna doza na

razo~aruvwe, no, ne od Dame Gruev, tuku od postojnata situacija. Sepak

Del~ev kako realisti~en duh, gledal napred, vo novi pobedi. Vsu{nost i

poso~enata posledna negova poznata misla e oboena so optimizam vo

osloboditelnata borba. Me|utoa, tragi~nata smrt gi prekinala site

dalekuse`ni planovi na Goce Del~ev za makedonskata idnina.

Izgleda, smrtta na Goce Del~ev ne bila slu~ajna. Negovoto

is~eznuvawe go prièlkuvale brojni faktori. No, koj e predavnikot, ili

predavnicite ? Vistinskiot odgovor moè da go dade samo nova, dosega

nepoznata, arhivska dokumentacija dokolku e so~uvana.

Zloradosta napoila ne~ii srca, kako onie na vrhovistite od tipot na

Ivan Con~ev, Anastas Jankov, Sofronij Stojanov, Protogerov, na koi im se

pripi{uva slednovo bestijalno iskaùvawe: ‚Najposle se kurtulivme od toa

ku~e‛!


87

Smrtta na Goce Del~ev e registrirana vo pove}e otomanski

telegrami. Otomanskoto zadovolstvo bilo mo{ne golemo. Taka, Visokata

Porta, so izdavawe na oficijalno soop{tenie, stavila poseben akcent na

nastanot. Pokraj toa, Husein Tefikov bil unapreden vo polkovnik.

Tragi~nata pogibija na Goce Del~ev na{la mesto vo site

diplomatski izve{tai, kako i vo evropskiot pe~at.

Taka, na 31 godi{na vozrast slegla od ìvotnata i istoriskata

scena, bezdrugo, najdinami~nata li~nost na makedonskoto revolucionerno

nacionalnoosloboditelno dvièwe vo viorniot predilindenski period, koja{to

ostavila neizbri{livi tragi vo ponovata makedonska istorija.

Del~evite ideali, vtkaeni vo negovoto impozantno delo, stanaa

nepresu{na inspiracija i patokaz za negovata i narednite generacii

makedonski revolucioneri.

Prviot zna~aen ~ekor vo toj pravec go napravi negovata, ilindenska

generacija, koja ja ponese Ilindenskata Golgota i ja izvi{i Makedonskata

Republika kako svetilnik i patokaz na idnite makedonski generacii vo

nivnata natamo{na borba za nacionalna i socijalna sloboda.

Del~evite ideali se vpleteni vo istoriskata svest na makedonskiot

narod, makedonskite Ilindeni, kako i referendumot od 08 Septemvri 1991

godina, koi svedo~at za toa.

Del~evoto delo go nadìvea svoeto vreme, prerasnuvaj}i vo

pozitivno istorisko nasledstvo na makedonskiot narod.


88

\ORÊ PETROV

(1865-1921)

Poznat organizator, diplomat i teoreti~ar za dràvna i politi~ka

samostojnost na Makedonija. ^len na Centralniot komitet na VMRO

(TMORO). Od 1896 do 1902 godina, zaedno so Goce Del~ev # zadgrani~en

pretstavnik na Organizacijata vo Sofija. Podmolno ubien vo Sofija na 28

Juni, 1921 godina.

\or~e Petrov se smeta za eden od osnovnite stolbovi na

Makedonskoto nacionalno revolucionerno dvièwe od epohata na Ilinden.

\or~e Petrov, makedonski revolucioner, vrven rakovoditel na

Makedonskata revolucionerna organizacija, bil strog protivnik na

predvremeno krevawe na vooruènoto vostanie. \or~e bil dobar poznava~ na

prostorot vo Makedonija, voop{to na vooruènosta na narodot za borba protiv

vekovniot porobitel. \or~e bil eden od zastapnicite na neprekinatata

vooruèna borba i trgnuvaj}i od ovie negovi gledi{ta ovoj na{ revolucioner,

vrven rakovoditel na Makedonskata revolucionerna organizacija, ne sakal da

ostane nastrana od op{tite nastani {to se slu~uvale vo Makedonija, na 02

Avgust 1903 godina, na GOLEMIOT ILINDEN. Od ovie pri~ini \or~e zaedno

so svojata ~eta, vo Prilepsko pristignal vo vtorata polovina na 1903 godina.

Vedna{ po negovoto pristignuvawe vo Prilep i Prilepsko se

po~uvstvuvala silna razdviènost. Nabrgu bil odràn sostanok so


89

rakovodtvoto na vostani~koto dvièwe, na Borula, za nadminuvawe na

razlikite vo konceptot na ponatamo{noto vodewe na borbata protiv

otomanskiot potisnik.

Pogolema razdviènost na vostani~koto dvièwe vo Prilep i

Prilepsko se po~uvstvuvala vedna{ po pristignuvaweto na kosturskite

vostanici vo ovoj kraj.

Kosturskite makedonoqupci bile predvodeni od Lazar Pop Trajkov,

Ivan Popov i Cele Konomladski. Kosturskata ~eta bila mnogu operativna i

taa bila, za,po sekoja cena da se vr{at akcii, a ne da ~ekaat da se pravat

planovi za akcija.

Makedonskite slobodoqupci od Kostursko se dvièle zaedno so

vostanatite makedonoqupci na \or~e Petrov, seto toa silno vlijaelo vrz

podemot na revolucionernoto dvièwe vo Prilepsko. Isto taka, \or~e razbral

od niv za mnogu nerealizirani idei.

\or~e Petrov razbral od kosturskite rakovoditeli za neostvarenata

ideja za minirawe na glavniot èlezni~ki most vo Lerinsko. Na \or~e ovaa

ideja mu stanala mnogu prifatliva i vedna{ ja prifatil, no ja

dorazrabotil i ja napravil da bide operativno prifatliva, logi~na i

izvodliva. Za izveduvawe na ovaa borbena akcija bil zapoznat i Glavniot

{tab. Za da se izvede ovaa borbena akcija trebalo da se odrì sostanok vo

seloto Surovi} – Lerinsko. Na sostanokot trebalo da prisustvuva \or~e

Petrov koj gi predvodel zdruènite ~eti i Dame Gruev od Glavniot {tab. Na

ovoj sostanok trebalo konkretno da se razrabotat operativnite zafati.

Zdruènite ~eti na ~elo so \or~e Petrov trgnale od seloto Rakle

na pat za seloto Surovi} na 27 sproti 28 Oktomvri 1903 godina. Zdruènite

~eti so zabrzan ~ekor se dvièle vo pravec na seloto Rakle, Smolani, Dren,

Gu|akovo, Duwe, mesnosta Margara vo blizina na seloto âni{te.

Borbata kaj seloto âni{te se odvivala na 02 Noemvri 1903 godina.

Taa proizlegla, spored dosega{nite istraùvawa od klasi~no predavstvo na

dvajca selani koi go izvestile askerot vo selo Staravina. Vo ovaa ednodnevna

borba u~estvuvale 140 makedonski vostanati slobodoqupci, od koi 120 gi


90

branele poziciite na vrvot Margara, a 20 vostanici pod vodstvoto na Cile

Konomladski gi branele poziciite na vrvot Garvan vo blizina na seloto Orle.

Od drugata neprijatelska strana vo borbata u~estvuvale preku 5500

otomanski vojnici.

Glavnite borbeni dejstvija se odvivale na vrvot Margara, a za

odbranta na poziciite na Margara rakovodele li~no \or~e Petrov, Lazar Pop

Trajkov, Ivan Popov i Crnogorecot, dobrovolec Jovo Jovanovi}.

Vostanicite bile dobro opremeni so oru`je. Pokraj toa {to

raspolagale so pu{ki od Atina, tie imale 20 maliheri i 14 mauzerki,

bombi i eksploziven materijal.

Vo borbenite dejstva neprijatelskata orda imala golemi zagubi i

toa preku 200 ubieni askerlii i dosta raneti, a od makedonska strana imalo

sosema mali zagubi i toa 4 mrtvi i 6-7 raneti vostanici. Vakviot rezultat

od borbenite dejstva bil posledica na povolnite borbeni pozicii na

vostanicite i rakovodnata ume{nost na rakovoditelite vo borbenite dejstva,

vostani~kata samoinicijativa, po`rtvuvanosta na vostanicite, entuzijazmot,

a od druga strana otomanskata indolentnost i nemaweto moral za borba.

Borbata kaj seloto âni{te zazema posebno mesto vo borbenite

dejstvija vo periodot na Ilindenskoto vostanie i ovaa borba mu dade nov

impuls na vostani~koto dvièwe vo Makedonija, pa i vo Prilep, Prilepsko i

po{iroko.

Po izvr{enite borbeni dejstvija i probivot na neprijatelskiot obra~

makedonskite slobodoqupci pominale pokraj selata: Orle, Makovo i Rape{

preminuvaj}i ja rekata Crna. Po izvesno vreme vo seloto Grade{nica im se

pridruìle i vostanatite makedonoqupci na Tole Pa{a, a vo seloto

Budimirci im se pridruìle vostanicite na okoliskiot vojvoda Nikola

Petrov Rusinski. Vaka zdruènite ~eti gi prodolìle borbenite dejstva.

Borbata kaj seloto âni{te ima svoe posebno mesto vo istorijata na

Ilindenskata epopeja. Prisustvoto na korifejot na Makedonskoto

revolucionerno dvièwe i borbata na borbenite pozicii na vrvot Margara e


91

zna~ajno vo podigaweto na borbeniot duh na makedonskite revolucioneri.

Borbata na Margara e opeana vo makedonskata narodna pesna i toa ni dava

za pravo da potvrdime za golemiot odek na prisustvoto na \or~e Petrov vo

narodot kako eden od apostolite na Makedonskoto revolucionerno dvi`ewe.

Morame da istakneme deka vo ovaa borba do{ol do izraz borbeniot kvalitet

na Ivan Popov, Luka Ivanov, Lazar Pop Trajkov, Cile Konomladski i Jovo

Jovanovi}.

Vo borbata kaj seloto ^ani{te kulminirala \or~evata vostani~ka

aktivnost, a vo stvarnost toa # i krajniot dostrel na borbenata priroda na

\or~eta.


92

PERE TO[EV

(1865-1912)

Roden vo Prilep. Od 1898 do 1901 godina e ~len na Centralniot

komitet na VMRO (TMORO), a potoa osuden i zato~en vo Podrum Kale. So

op{tata amnestija se vrati vo Makedonija. Na Rilskiot kongres (1905 god.)

povtorno e izbran za ~len na Centralniot komitet. Na pat za Prilep

predaden i masakriran, # ubien vo edna vodenica vo Drenovskata klisura od

du{manska zaseda, na 04 Maj, 1912-to Leto Gospodovo.

Za mene nema pogolema sre}a od toa,

Da si gi ostavam koskite vo rodnata zemja !

Pere To{ev

VO DRENOVSKATA KLISURA NA 04 MAJ 1912

1.

Ti {to be{e

sovest na Makedonija

sekoga{ be{e zaedno so smrtta.

Na poslednoto vra}awe doma

smrtta vo ist vagon

patuva{e so tebe,

vo isto kupe.


93

Koga trgna ti,

trgna i smrtta so tebe.

Te pre~ekuva{e

i te ispra}a{e

na sekoe zastanuvawe

na sekoe trgnuvwe.

Te slede{e

stapka po stapka

po stapkite tvoi.

So ist pa{aport-

i ti

i smrtta

gi minavte granicite.

Laze{e taa po tebe,

laze{e taa pred tebe,

te demne{e

i se pretvora{e vo kur{um

ispukan od zaseda.

Ti & gleda{e v o~i,

ja prezira{e do koski,

a taa ti se iskraduva{e

za pak da te sretne

kako no` potajum

zaboden v gradi.

2.

Ti {to be{e


se odrona kako kamen od karpa,

se odrona kako zrno zrela p~enica

na kamen vodeni~en.

Kako vo naj`e{ko leto

ridovite ti zaigraa,


94

ti se prevrte zemjata pod tebe,

zaigra se~iloto pod grloto na slobodata.

Sekoj zasek od no`ot

iskre{e

kako me|u dva kamewa vovle~en.

Zborot, vojvodo,

ti ostana zatvoren kako vo kamen.

Za da go iskornat sonceto od tebe

sekoja tvoja kapka krv

na vodeni~en kamen

ti ja zavrtija.

Od pomislata da ne progovori{

i kamenot se abe{e.

Krvave{e klisurata…

Vo zajdisonceto

kamewata se razmestuvaa

da te priberat

vo svojata pazuva

i da nemeat

so mislata za slobodata.

3.

Ti {to be{e


be{e ise~en na par~iwa.

Ni mrtov, vojvodo,

ne go pre~ekori pragot tatkov,

nitu fidanka mlada

od tvoeto srce

ostavi da vrze.

Te{ka vrata od zemja i mrak

ti go zatvori patot

da ne go dogleda{ krajot

na zemjata {to se prpelka


95

me|u kamenot na no}ta

i kamenot sonceto {to go kova,

i me|u tri

ne~isti reki gnasosani

{to preplavuvaa preku Makedonija.

Ti {to be{e


umira{e ise~en natri

so zakovan pogled vo neboto

i sonceto produpeno od kur{umi

iskrvaveno vo klisurata nemo.

Radovan P. Cvetkovski


96

JANE SANDANSKI

(1872-1915)

U{te vo vremeto na predilindenskite komitski akcii, ‚Pirinskiot

car‛, Jane Sandanski, na globusot, od koj ne se razdeluval nitu vo

najèstokite bitki, poto~no, vrz geografskite granici na Makedonskiot

Poluostrov - Balkanot, }e ispi{e edno novo ime: ‚Crn Poluostrov‛. Nitu

slu~ajno, nitu pak namerno, tuku edinstveno, onaka kako {to toj i site

makedonski revolucioneri ja ~uvstvuvale svojaat sudbina i svojata idnina,

svoeto vreme, makotrpnata borba i opstojuvaweto pred site porobuva~i,

velikoburòaski propaganda pretenzii i fikcii za pro{iruvawe na

teritoriite za smetka na Makedonija. Vsu{nost, Jane Sandanski niz ovaa

sinteza i novo imenuvawe na Balkanot, }e go odrazi ne samo svojot revolt od

crnilata {to bile ve}e vo tek, tuku i od onie koi doprva }e se nadnesat nad

makedonskoto revolucionerno dvièwe.

Roden e vo selo Vlahi, Kresnensko. Blizok sorabotnik na Goce

Del~ev. Nabrzo stanal najistaknata nacionalna li~nost vo Pirinskiot kraj;

poznat kako ‚Pirinski car‛. Bil pretsedatel na Serskiot okruèn komitet na

VMRO i Serskiot okrug go pretvori vo tvrdina na vnatre{nite sili i bedem

protiv vrhovizmot. Vo vremeto na Mladoturskata revolucija stapil vo sojuz

so mladoturcite. Sandanski ja branel idejata za federacija na balkanskite

narodi vo koja }e bide ramnopravna i Makedonija. Poradi toa ne go

po~ituvale balkanskite monarhii. Vo 1908 godina, vo makedonskata


97

prestolnina – Solun, vo kafeanata ‚Bo{wak – an‛, platenici – vrhovisti

izvr{ile neuspe{en atentat vrz nego. Pri atentatot dve lica od

pridru`bata na Sandanski bile smrtno pogodeni.

Vo 1901 godina , blagodarenie, pred s#, na Jane Sandanski, bilo

realizirano senzacionalnoto grabnuvawe na amerikamskata misionerka Mis

Elen Ston i na nejzinata pridru`ni~ka Katerina Cilka. Toa dovelo do

seriozen problem so vrhovistite.

Ovaa afera sna`no odeknala vo svetot. Mudrata taktika na Jane

Sandanski pridonela da se izvle~at fantasti~ni 14.500 liri,takanare~eni

misstonki.

Kon krajot na Prvata balkanska vojna Jane so svoite ~eti go

osloboduva gradot Melnik i so pomo{ na makedonskoto naselenie, formira

mesna vlast. Vedna{ potoa, na 08 Noemvri 1912 godina, so okolu 300

makedonoqupci, Jane Sandanski prv }e vleze vo Solun, koj pani~no go

napu{ta otomanskata vojska. Narodot srde~no go pre~ekuva, a bugarskite

voeni komandanti, koi potoa }e vlezat vo Solun, organiziraat banket vo ~est

na osloboduvaweto, veli~ej}i ja svojata uloga. Na sve~enosta e prisuten i

Sandanski, no poradi makedonskata zdravica, za malku }e be{e iskasapen od

sabjite na bugarskite oficeri, za{to-nazdravuval za slobodna Makedonija !

Bidej}i bil pre~ka na bugarskite zavojuva~ki sili sprema

Makedonija, po naredba na bugarskiot knez Ferdinand, Jane Jandanski bil

ubien na 22 April 1915 Leto Gospodovo, kaj mestoto Papaz - ^air, vo Pirin.


98

DIMO HAXI DIMOV

(1875-1924)

Eden od istaknatite teoreti~ari na Makedonskata nacionalno –

osloboditelna revolucija. Roden vo seloto Gorno Brodi, Sersko. Bil blizok

sorabotnik na Goce Del~ev, \or~e Petrov i Jane Sandanski. Svedok e na

zaginuvaweto na Goce Del~ev kaj seloto Banica, Sersko. Po Ilindenskoto

vostanie se orientiral kon levicata i stanal nejzin ideolog. Po Balkanskite

vojni `ivee vo Bugarija. Kako pripadnik na levicata, vo 1924 godina Dimo

Haxi Dimov bil ubien na edna od sofiskite ulici.


99

HRISTO UZUNOV

(1878-1905)

Roden vo Ohrid. Celoto semejstvo na Uzunovi, vklu~uvaj}i ja i

majka mu na Hristo, bilo vklu~eno vo Makedonskoto nacionalno –

osloboditelno dvièwe. Po zavr{uvaweto na gimnazijata, Uzunov nekolku

godini u~itelstvuval. Bil organizator i rakovoditel na VMRO (TMORO) vo

Ohridsko – stru{kiot kraj. Progonuvan od toga{nata vlast, na dvapati bil

zatvoran vo Bitola. Ottamu na majka si & napi{al pismo so trogatelnata

sodrìna: ‚I jas bez ni najmalku da te navreduvam – se ~uvstvuvam pove}e

sin na vtorata moja majka – Makedonija, otkolku na tebe, koja si me

rodila‛.

Za vreme na Ilindenskoto vostanie Hristo Uzunov rakovodel so

borbenite dejstva na vostanatite makedonski slobodoqupci {to se vodele vo

Ohridsko i Stru{ko. Po vostanieto, Hristo Uzunov se angaìral za

obnovuvawe i povtorna konsolidacija na redovite na VMRO (TMORO).

Hristo Uzunov svojot ovozemen ìvot go zavr{il so herojska smrt:

opkolen vo ki~evskoto selo Cer, a za da ne im padne na du{manskite ordi

ìv vo racete, toj i negovite 13 hrabri makedonoqupci izvr{ile samo`rtva,

se samoubile, (24 April, 1905-to Leto Gospodovo). Ostanalo negovoto poznato

potresno pretsmrtno pismo kako svedo{tvo za makedonskite slobodoqupci i

ma~enici.


100

Hristo Uzunov bil ~esen, po~ituvan, poznat i hrabar makedonski

revolucioner i vojvoda.

BITKATA VO CER

(24 APRIL 1905)

Potresen od tragi~nata bitka vo seloto Cer, o~evidecot Naum

Tomalevski, pi{uva:

‚…Vnatre se odigrala edna stra{na, verojatno izumitelna scena,

koja go ilustrira veli~ieto na makedonskata revolucija grandioznosta na

makedonskata ideja…Smrtta gi drì mo}no vo svoite nokti i tie pravat

treskavi podgotovki, kr{at pu{ki, revolveri, noòvi, razgleduvaat, gorat i

krijat arhivi. Re{enieto e zemeno – edinstvenoto, koe im go pot{epnuva

dolgot, ~esta , kletvata, Makedonija – toa e samoubistvoto…

Uzunov gi naredil borcite vo red po stare{instvo. Toj zastanal vo

sredinata. Dal povelba za posledna strelba, protiv sebe. Istreli. Pa|aat so

tatne` junaci so odgrleni ~ela i gradi, od koi blika krv. Vojvodata padnal

posleden.

Edinaesetmina go prekratija nesebi~no svojot ìvot, niz herojski

samo`rtven podvig…

Na 24 April 1905 godina, kon 5 – 6 ~asot popladne zavr{ila

bitkata vo Cer. Nastanalo zati{je. Od zapalenata ku}a nemalo nikakvo

dvièwe…Tragite od 12 – 13 ~asovnata borba bile nasekade vidlivi…

Kajmakamot naredil da se izvadat trupovite od zapalenata zgrada.

Gi naredil onaka kako {to bile vnatre. Toga{ toj zapovedal pozdrav za

po~est i strelba so po~esni zalpovi i pritoa go odràl sledniot govor:

‚Vojnici, dali gi gledate, taka umiraat heroite ! Nie gi smetavme

za razbojnici, a izleze deka se tie revolucioneri. N#, tie ne se razbojnici.


101

Nie im oddavame ~est, za{to tie so svojata smrt dokaàa deka se borci za

pravda i deka se ma~enici za sloboda…Vistinski heroi se ovie lu|e‛.

Italijanskiot oficer Etore Loddi za tragi~nata bitka vo seloto

Cer pi{uva:

‚…Na drugiot den po bojot ja vidov vo Cer stra{nata slika {to

nikoga{ nema da ja zaboravam.

Trupovite na edinaeset mladi junaci, site so otvoreni rani po

gradite i po ~elata. Se samoubija za da ne padnat ìvi vo racete na

neprijatelot. Mi go pokaàa vojvodata. Uzunov leè{e prostren na podot so

ra{ireni race, a pogledot na negovite mrtvi i otvoreni o~i gleda{e gore, vo

beskrajot. Od ~eloto u{te te~e{e krv.

Ete go ona {to ne moàm da go zaboravam nikoga{.

Ja vidov Makedonija vo toj moment – ma~enica, velika,

nepobedliva !‛


‚ Ilindenski fakel‛ – juli 2003 god.

‚Sto godini sega{nost‛-Veroqub Andonovski


102

ILINDENSKATA EPOPEJA

ILINDENSKOTO VOSTANIE pretstavuva presvrten ~in vo istorijata

na makedonskoto nacionalno – osloboditelno dvièwe. Po svoeto vonredno

zna~ewe toa ima prvi~na uloga vo ponovata istorija na Makedonija. Vo nego

dojdoa do izraz vekovnite stremeì na makedonskite narodni masi za

nacionalno i socijalno osloboduvawe, za sozdavawe na samobitnite

dràvotvorni tradicii.

Ilindenskoto vostanie nastana kako rezultat na nesekojdnevni i

odredeni op{testveno – ekonomski i politi~ki uslovi vo koi se nao|a{e

Makedonija pri krajot na 19-to i vo po~etokot na 20-to stoletie. Nao|aj}i se

pod s# pogolemo otomansko nacionalno, socijalno, ekonomsko i prosvetno –

kulturno potisni{tvo, makedonskiot narod bara{e spas od taa sostojba,

pati{ta za slobodno ìveewe i opstjuvawe. Toa pridonese vo po~etokot na

devedesettite godini od minatiot vek da se sozdade nacionalno –

osloboditelno dvièwe na ~elo so VNATRE[NATA MAKEDONSKA

REVOLUCIONERNA ORGANIZACIJA koja gi izrazuva{e èlbite i

stremeìte na makedonskiot narod za nacionalno i socijalno osloboduvawe.

Vo svojata politi~ka programa taa nastapuva{e so principot za obedinuvawe

vo nejzinite redovi na celiot nezadovolen makedonski narod. Vo po~etnata

svoja organizaciona dejnost VMRO ima{e tesen krug na svoi somislenici i

toa glavno od redovite na makedonskata sitno – bogata klasa,

inteligencijata i u~itelstvoto. So tekot na vremeto, a osobeno so

pristapuvaweto vo nejzinite redovi i na drugi op{testveni rakovodni dejci

kako {to bile: Goce Del~ev, \or~e Petrov, Pere To{ev, Jane Sandanski i

drugi revolucioneri, nacionalno – osloboditelnoto dvièwe zapo~na da

dobiva golema masovnost. Presvrtnica nastanuva so Solunskiot kongres na

Organizacijata (1896 god.), koj gi donese osnovnite politi~ko – programski i

organizacioni dokumenti, revolucionerno – demokratskata platforma na


103

makedonskata revolucionerna organizacija. Kako posledica na seto toa

omasovuvaweto na deloto najduva silen odraz . Vo nego se opfa}a

makedonskoto selsko naselenie , {irokite nezadovolni narodni masi koi so

vreme mu davaat na dvièweto osnoven beleg i glaven pe~at. Neumornata

revolucionerna i osloboditelna aktivnost doa|a do silen izraz vo po~etokot

na 20-to stoletie, koga niz cela Makedonija se ra{irila revolucionernata

dejnost i podgotvenosta na narodot za revolucija. Revolucionernata

organizacija proniknala vo celokupniot ìvot na makedonskiot narod,

opfa}aj}i vo svoite redovi i progresivni dejci od drugoto nemakedonsko

naselenie. Ova revolucionerno bitie stanalo za{titnik na pravata i

slobodata na makedonskiot narod vo Makedonija, izdigaj}i se kako ‚ dràva

vo dràva‛ vo Otomanskata imperija, napolno istisnuvaj}i ja oficijalnata

potisni~ka vlast od re{avaweto na sekojdnevnite problemi. Toa osobeno se

odrazilo vo re{avaweto na sudskite pra{awa, {to pretstavuvalo ~ekor

napred kon samoupravuvaweto.

Revolucionerno – narodnoto viduvawe na makedonskoto

osloboditelno dvièwe be{e izgradeno soglasno na postojnata vnatre{no –

politi~ka i nadvore{no – politi~ka polo`ba na Makedonija. Su{tinata na

makedonskite slobodoqupci se zamisluvala da se ostvari po pat na niza

postapni revolucionerni akcii ~ija{to kulminacija pretstavuvalo

op{tonarodnoto vooruèno vostanie. Toj visok ~in imal nesekojdnevno

makedonsko obele`je, a vo nego, pokraj toa, se protkajuvale poukite i

iskustvata na drugite revolucii i revolucionerni dvièwa. Osnovnata

deviza se sostoela vo organiziraweto na site svesni revolucionerni sili vrz

samobitni i samostojni na~ela. Vo toa se prepznaval visokiot princip za

podgotvuvawe i organizirawe na tipi~no vnatre{no vostanie po pat na

sopstvena revolucionerna samodejnost. Me|utoa, realiziraweto na tie

revolucionerno – narodni celi i zada~i naiduvaa na seriozni te{kotii i

pre~ki. Pred s#, na ova tendencija vo makedonskoto nacionalno –

osloboditelno dvièwe se sprotivstavile balkanskite monarhisti~ki

borùazii koi {to vodele agresivna, aspiratorska i asimilatorska politika


104

sprema Makedonija. Osobeno silen agresiven kurs zazemala golemobugarskata

borùazija koja otvoreno dejstvuvala vo pretstavuvaweto na svoite

imperijalisti~ki apetiti kon makedonskata zemja. Za ostvaruvaweto na tie

imperijalisti~ki potfati taa se posluìla i so svojata agentura –

vrhovizmot koj nastapuval od antimakedonski pozicii, od interesi tu|i na

makedonskoto osloboditelno delo. Preku ovaa svoja agentura tie se stremele

da ja miniraat dejnosta na Vnatre{nata organizacija i so pomo{ na

‚trojanskiot kow‛ te`neele da se vovle~at vo nejzinite redovi. Polzuvaj}i go

zatvoraweto na pogolemiot del od ~lenstvoto na Centralniot komitet na

Vnatre{nata organizacija, a i otsustvoto na Goce Del~ev i \or~e Petrov,

nivniot pretstavnik Ivan Garvanov se vovlekol vo sostavot na CK i uspeal

sovreme da izvr{i snimawe na terenot za podgotvuvawe na nekakvo

‚vostanie’. Na negov predlog vo sredinata na januari vo 1903-ta godina vo

Solun se odràl takanare~en kongres na Organizacijata na koj ne

prisustvuvale pretstavnici od site revolucionerni okruzi. Na kongresot se

razgleduvalo pra{aweto za vostanie. Prisutnite se razdelile na dve grupi.

Predni~elo misleweto za krevawe vostanie vo proletta 1903 godina. Ova

re{enie razli~no bilo prifateno po okruzite. Najgolemite protivnici za

krevawe na vakvo predvremeno vostanie bile najvidnite makedonski

revolucionerni rakovodni dejci – Goce Del~ev, \or~e Petrov, Jane Sandanski

i drugi. Tie smetale deka vnatre{nata i nadvore{nata situacija na

Makedonija ne bila nimalku povolna za vozdignuvawe na vostanieto. Tie se

potrudile na razni na~ini da se otstrani re{enito za krevawe na vostanieto,

no toa ne vrodilo so uspeh. Poddrùva~ite za vozdignuvawe na vostanieto ne

moèle da se razubedat vo povlekuvaweto na re{enieto. Osobeno Apostolot na

slobodoqupcite - Goce Del~ev nastojuval vo toa da go razubedi Dameta

Gruev koj {totuku se vratil od zato~enie i ne ja znael dovolno situacijata vo

Makedonija. Edinstven uspeh Del~ev postignal da go odloì objavuvaweto na

vostanieto od proletta 1903 godina za podocna. Osven toa, za vostanie se

zalagal Bitolskiot revolucioneren okrug. Vo ovoj okrug situacijata bila

mnogu te{ka. Siroma{tijata, grabeìte i razbojni{tvata bile procentualno


105

najgolemi vo ovoj okrug. Od ovoj okrug VMRO sozdala glavna svoja masovna

baza i tvrdina. Kako rezultat na toa celiot okrug bil opfaten so

organizaciona mreà i vlijatelno bilo otstraneto vlijanieto na tu|ite

propagandi. Taka{to ve}e nemalo mo`nosti, ni viduvawa da se podnesuva

te{koto siroma{tvo i politi~ko potisni{tvo. S# posilno bilo vlijanieto za

organizirawe op{tonarodna razdviènost. Taka, ovoj okrug se opredelil za

vozdignuvawe na vostanie.

Na toj na~in, vo mo{ne zapletkana sostojba sozdadena po Solunskiot

kongres, VMRO uspeala, sepak na nivoto {to ja nametnuvala momentalnata

situacija, da go zeme povtorno deloto na osloboduvaweto na tatkovinata vo

svoi race, da go otstrani i ovoj pat nadvore{noto vlijanie i vo sosem novi

linii da go organizira podgotvuvaweto na vostanieto. Vo ovie podgotovki

zna~ajno e vlijanieto i ìvoto u~estvo na najistaknatite rakovodni dejci koi

{to prethodno se izjasnile protiv vostanieto. Makedoncite, so vekovi –

stradalni~kiot narod, ja zede sudbinata na svojata vozqubena tatkovina vo

svoi race. So toa se otstranilo vlijanieto na vrhovistite da zagospodarat so

VMRO. Istoriski bilo nemo`no da se ostvari nivniot poguben plan za

nametnuvawe vrz deloto za osloboduvaweto na Makedonija.

ILINDENSKOTO VOSTANIE se odvivalo niz nekolku etapi. Na prvo

mesto stojat podgotovkite po revolucionernite okruzi koi trebalo da donesat

krajno re{enie za krevawe na vostanieto. Najzabeleìtelni i najzna~ajni

re{enija donel kongresot na Bitoskiot revolucioneren okrug(‛Smilevski

kongres‛), koj izbral Glaven vostani~ki {tab i donel zada~i povrzani so

podgotovkite za vostanie. Telata na vostanieto izvr{ile seriozni podgotovki

za vostanie. Se reorganizirale dotoga{nite revolucionerni tela, so preflawe

na vlasta od gradskite na gorskite podvi`ni organi. Se izdale soodvetni

naredbi za obezbeduvawe so oru`je, kur{umi, hrana, lekovi i drugo. Vo

reonite bila izvedena voena podgotvenost. Se odrùvale sredbi so narodot na

koj se razgleduvale merkite okolu podgotvuvaweto i vozdignuvaweto na

vostanieto.


106

Podgotovki za vostanie bile izvedeni i po site drugi

revolucionerni okruzi i reoni na vozdignata Makedonija. Na toj na~in

VMRO, prifa}aj}i go re{enieto za vostanie, a otfrluvaj}i go nadvore{noto

me{awe, se potprela na samorodnite makedonski masi koi makotrpno, so svoi

sopstveni sili vloìle pregolem napor da se podgotvat za golemiot

vostani~ki ~in.

Posebna aktivnost vo podgotovkite na vostanieto izvr{il Glavniot

vostani~ki {tab koj izdal posledni upatstva za vodewe na vostanieto, so

nabeleùvawe na negoviot karakter i so naglasuvawe zada~i na ~etite. Se

prepora~uva dolgotrajno vostanie, so vodewe na partizanska uspe{na borba.

Na 26 Juli, 1903-to Leto Gospodovo bil izdaden oficijalen akt na vostanito

(‚Proglas‛) koj, vsu{nost, pretstavuva povik za vostanie na 2 Avgust istata

godina. Toj sve~en akt bil pridruèn i so Deklaracija do ‚evropskite vode~ki

sili ‚ za celite na vostanieto i so Soop{tenie do Direkcijata na Isto~nite

èleznici za opsegot na vostani~kite revolucionerni potfati.

Vostanito se vozdignalo to~no na 2 Avgust, 1903- to Leto Gospodovo,

na makedonskiot naroden praznik Ilinden, ~ie ime i go nosi – Ilindensko

vostanie, ili Vtor Ilinden, posle Prviot – Bitkata kaj Heroneja vo 338-ta

godina pred Hrista. So pogolema i pomala silina vostanieto ja opfatila

skoro celata teritorija na Makedonija. Najsilen zamav toa imalo vo

Bitolskiot revolucioneren okrug. Vo ovoj okrug so vostanieto bile opfateni

site reoni, taka{to revolucionernite sili na 2 Avgust nasekade vlegle vo

akcija i toa najprvin so prekinuvawe na telegrafskite i telefonskite linii,

so napadi na begovskite kuli, posedi, dràvnite ustanovi, garnizonite,

straìte i voenite edinici. Od tie akcii se preminalo kon u{te porazvieni i

razgraneti akcii na razli~ni mesta. Taka, vo priodite na Resen i vo samiot

grad imalo nekolku sudiri na vostanicite so neprijatelskata vojska. Vo

Prespansko makedonskite vostanici dobile prednost i vladeele do vtorata

polovina na avgust. Sli~ni akcii imalo i vo drugi reoni.

Najorganizirani i najuspe{ni borbi makedonskite slobodoqupci

izvele vo Kru{evskiot revolucioneren reon kade {to Organizacijata se


107

potpirala na zdravi revolucionerni sili vo koi golemo vlijanie imale

privrzanicite na Nikola Karev. Na 2 Avgust zapo~nale borbite za zavzemawe

na Kru{evo - na toa planinsko, makedonsko vostani~ko gnezdo. Vostani~kite

organizirani napadi bile izvedeni na va`nite klu~ni to~ki vo gradot

(kasarnata, po{tata i drugi ustanovi). Za samo eden den, na 3 Avgust

Kru{evo bilo oslobodeno. Toa bil prviot veli~estven uspeh na makedonskite

slobodoqupci. Vedna{ zapo~nalo da se realizira deloto na Revolucijata:

izborot na organite na vlasta. Se svikalo sobranie na istaknatite gra|ani, na

pretstavnici od celoto naselenie od gradot. Toa bil Sovetot na novata

revolucionerna vlast. Sovetot na Makedonskata Republika so sedi{te vo

Kru{evo, kako {to se vika pobedonosniot revolucioneren potfat na

makedonskite revolucioneri. Vsu{nost, toa e prva republikanska vlast vo

istorijata na Makedonskiot Poluostrov (Balkanski), prv obid da se

realiziraat idealite na slobodata vo eden planinski – pitom kraj na

Makedonija. U{te pove}e vidna uloga vo oformuvaweto na ovaa

revolucionerno – narodna forma na upravuvawe imal kru{ev~anecot Nikola

Karev, koj bil izbran za prv pretsedatel na ovaa Makedonska Republika.

So izborot na visokiot organ na revolucionero – narodnata i

republikanskata vlast bile izbrani i drugi pridru`ni organi (privremena

vlada, komisii i pomo{ni tela). Formiraweto na ovie organi go

opredeluvale su{tinskiot fakt za celite na makedonskata revolucija vo koja

do{le do izraz samobitnite i samostojnite celi na visokiot revolucioneren

~in. Organiziraweto na ovaa privremena revolucionerna vlast se nao|a na

viden izraz vo soop{tenijata i izve{taite na stranskite diplomati i na

pretstavnicite na toga{niot stranski pe~at vo Makedonija.

Revolucionernata vlast vo Kru{evo vedna{ prevzela merki za

za{tita na Republikata so vooru`uvawe na slobodoqupcite i makedonskiot

narod, so neutralizirawe na muslimanskoto naselenie, so potpolno

obezbeduvawe na deluvaweto na revolucionernata vlast.

Revolucionerniot potfat na makedonskite slobodoqubivi

tatkovinoqupci nao|a najvrven izraz so donesuvaweto na ‚Manifestot‛ na


108

Ilindenskata revolucija (Kru{evski Manifest) koj pretstavuva deklaracija

na revolucionerno – narodnite i republikanskite idei na bratstvoto i

edinstvoto me|u narodnite {iroki masi. Toa e eden vozvi{en akt za

doslednosta na revolucionernata borba, zabele`liv revolucioneren apel za

zdruèna borba protiv tiranijata, a za izvojuvawe na slobodata. Tuka na

slikovit na~in se izrazeni doslednite revolucionerni na~ela, silno e

potvrden stremeòt za dràvotvornite tradicii na Makedonija.

Vostani~kata upornost za dosledno izvojuvawe na slobodata, osven vo

Kru{evo, najdosledno bila potvrdena i vo Kosturskiot revolucioneren reon.

Tuka, vo tekot na mesec avgust bile oslobodeni Klisura i Neveska vo koi

bila formirana revolucionerna vostani~ka vlast. So osloboduvawe na ovie

grat~iwa, kako i na druga vostani~ka slobodna teritorija,

(Lerinsko,Ohridsko i dr.) se potvrdile visokite celi na Ilindenskata

revolucija, evidentna potvrda za slobodoqubivite stremeì na makedonskite

– ilindenski vostanici.

Vo drugite revolucionerni okruzi, vostanieto dobilo karakter na

partizansko vojuvawe. Taka, vo Solunskiot, Skopskiot i Serskiot

revolucioneren okrug bile aktivirani site vostani~ki sili koi izvele napadi

na èlezni~ko – patni~kite, telefonsko – telegrafskite vrski, na

garnizonite, ustanovite, na straìte i redovnite otomanski edinici. So toa,

vo aktiviraweto na ovie specifi~ni partizanski dejstvuvawa cela

Makedonija bila zafatena vo buntoven poàr, vo sostojba na vostanie. Viorot

na revolucijata ja zafatil seta Makedonija, revolucionernata sostojba dala

mo`nosti za dolgotrajna i prodolìtelna osloboditelna borba , za pobeda na

deloto na slobodata. Vo toj projaven ~in se izrazil stremeòt po pat na

revolucionerna borba da se dojde do piedestalot na slobodata vo koja

makedonskoit narod nastapuval zdruèno i obedineto. So toa vostanieto

dobilo op{tonaroden karakter.

Razgoruvaweto na Ilindenskoto vostanie ja voznemirilo otomanskata

gospodarska vlast koja gi angaìrala site mo`ni sili za uni{tuvawe na

makedonskata revolucija. Vo kontraofanzivata bila opfatena skoro 20.000 –


109

na neprijatelska vojska. Taa imala za zada~a preku kaznenata ekspedicija da

gi uni{ti vostani~kite upori{ta. Ovoj kontraudar se izvel vo nekolku

navrati i niz nekolku pravci (Smilevo – Kru{evo – Prespa – Ohridsko –

Kostursko – Lerinsko – Ki~evsko – Solunsko – Sersko i dr.). Vo toj otpor za

spasot na slobodata se pokaàl besprimerniot heroizam vo odbranata na

Ilindenskata revolucija (bitkata na Sliva, Me~kin Kamen, Ra{anec i

drugi). S# do mesec oktomvri 1903 godina otomanskta kaznena ekspedicija gi

~istela makedonskite vostani~ki upori{ta. Toa bila tipi~na vojna pome|u

David i Golijat, borba za so~uvuvawe na idealite na slobodata.

Od porazot na vostanieto rezultirale te{kite posledici, {to so

sebe gi nose{e ovoj revolucioneren potfat od koj nastradaa okolu 201

naseleno mesto, so izgoreni nad 12.000 ku}i, so nad 70.000 lu|e bez pokriv,

so iseleni 30.000, so ubieni nad 8.000 maì, èni i deca. Toa bil

katastrofalniot rezultat na nastoj~iviot napor na makedonskite

tatkovinoqupci da ‚juri{aat kon neboto‛, da go ostvarat po pat na

revolucija vekovniot streme` za sloboda.

ILINDENSKATA EPOPEJA be{e do~ekana so golemo vnimanie od

strana na diplomatijata na ‚evropskite golemi sili‛, kako i od drugite

dràvi zainteresirani za Makedonija i makedonskoto pra{awe. So vostanieto

se uspealo da se razdviì diplomatijata i toa na relacija za prevzemawe na

demar{i do Visokata Porta za voveduvawe na red i mir so {to se kr{ele

nivnite imperijalisti~ki interesi na ovoj teren. Diplomatijata podnela

nekolku proekti za ureduvawe na Makedonija (avtonomija, samostojnost,

kneèvstvo, federalna edinka vo ramkite na Balkanskata federacija itn.).

No se odelo kon palijativno re{enie na pra{aweto, poto~no samo po pat na

reformi za ‚ublaùvawe‛ na situacijata za da ne se kosi politikata za

koreniti promeni na ne{tata. Takov rezultat imale i takanare~enite

‚Mirc{tagski reformi‛ (2 Oktomvri, 1903 god.) so koi ne bile izvr{eni

temelni promeni vo rabotite na Makedonija.

ILINDENSKOTO VOSTANIE naide na topli odzivi i simpatii sred

progresivnata me|unarodna javnost. Ilindenskata osloboditelna borba bila


110

do~ekana so simpatii i solidarnost. Golema uloga vo {ireweto na taa

promakedonska kauza odigral svetskiot pe~at koj najpodrobno ja izvestuval

javnosta za tekot na vostanieto i za negovite rezultati. So toa preku pe~atot

se veli~ela makedonskata borba za sloboda. Toa dalo mo`nosti javnosta skoro

vo celiot svet da prevzeme inicijativa za organizaciono oformuvawe na

promakedonskoto dvièwe. Skoro vo site zemji bile formirani ‚Makedonski

komiteti‛ koi organizirale mitinzi, sobranija, demonstracii i pomo{ni

akcii vo polza na makedonskite slobodoqupci. Ova bilo pridruèno so

prevzemawe na edna zna~ajna po~etna produkcija za Makedonija preku koja se

afirmirale makedonskite zbidnuvawa sred me|unarodnata javnost.

ILINDENSKOTO VOSTANIE be{e op{tonarodno vostanie. Negoviot

op{t i masoven karakter go opredeluva u~estvoto na site sloevi od

makedonskiot narod. Ova proizleguvalo od potvrdata {to site makedonski

op{testveni klasi bile zainteresirani za ru{ewe na otomanskoto

potisni{tvo, za razbivawe na feudalnite ramki, za nacionalno i socijalno

osloboduvawe. Osnovnata dviè~ka sila na revolucijata ja sostavuvale

{irokite narodni masi koi vrz svoite ple}i go izvele toj revolucioneren ~in.

Tie ja vnele svojata verba i qubov da se ostvari vekovnata èlba za sloboda.

Preku Ilindenskata revolucija se baral izlezot od te{koto potisni{tvo, a so

toa se dokaàla zrelosta za samostojno politi~ko nastapuvawe na istoriskata

scena.

Najdlaboka analiza na ilindenskiot revolucioneren ~in dal Dimo

Haxi Dimov (1875 – 1924), istaknat makedonski revolucioneren deec. Toj, so

svojstvena principielnost i preciznost, go opredelil narodniot karakter na

vostanieto, negovoto zna~ewe za istorijata na Makedonija. Edinstvenosta na

narodniot otpor izrazena vo Ilindenskata epopeja Dimo Haxi Dimov ja

iskaùva so slednite zborovi: ‚Retko se nao|a primer vo istorijata na

drugite narodi i revolucii i duri nema takov primer da se soedini eden cel

narod, edna cela zemja pod edno zname i za edna revolucionerna cel vo tekot

na nepolni deset godini. Toa stana vo Makedonija, toj primer ni go dade

makedonskiot narod, otkako go oven~a so onoj istoriski nastan koj go vikame


111

Ilindensko vostanie‛. Vo toa vostanie Dimo Haxi Dimov go odreduva i

visokoto zna~ewe na Makedonskata Republika so sedi{te vo Kru{evo. Ottuka

se opredeluvvat i poukite od Ilindenskoto vostanie koi sluèle kako svetli

nasoki vo natamo{noto revolucionerno delo. Dimo Haxi Dimov veli:

‚Makedonija go imala svojot prv Ilinden (Bitkata kaj Heroneja), svojot vtor

Ilinden, prosleduvan od krvavi dni na razoruvawa i te{ki stradawa vo

tekot na ~etvrt stoletie. Taa }e ima i svoj tret Ilinden ‚. Ovaa visoka

opredelba, ovoj makedonski tatkovinoqubec, ja dorazviva i so konstatacijata:

‚Zemji {to imaat narodni manifesti kako Ilinden 1903 godina ne umiraat.

Tie manifesti stojat pogore od dogovorite za mir, od politi~kite

{pekulacii, od trgovijata so narodite. Narodi koi davaat Ilinden, moàt

da dadat i vtor ‚i tret i ~etvrt itn.‛

I navistina vizionerskite viduvawa na Dimo Haxi Dimov se

ostvarija vo edna druga istoriska perspektiva, koga ilindenskite idei dojdoa

do izraz i kvalitetno bea nadminati vo tekot na NOB – Vtora svetska vojna.

So formiraweto na ASNOM bea ostvareni i nadminati vekovnite stremeì

za sloboden ìvot, opstojba i pretstavuvawe na makedonskiot narod.

Osnovnite temeli na toj visok istoriski ~in bea pretstaveni kako graniten

stolb vo tekot na makedonskata ilindenska epopeja.


112

BORBATA KAJ SLIVA (1903)

Sliva – planinski premin kade vostanicite vospostavile svoja

pozicija, severno od Kru{evo. Pri zadu{uvaweto na Republikata, edna ~eta

od 40 vostanici, pod vodstvo na vojvodite \or|i Stojanov i Dime Smugrev, so

nevidena hrabrost, dosta dolgo gi odbivale besnite juri{i na askerot i

kowanicata. Poslednite slobodoqupci – vostanici, otkako askerliite

navlegle vo nivnite okopi, se samoubile, za da ne padnat ìvi vo racete na

neprijatelskata du{manska orda.

Na mesnosta Sliva zaginale 32 hrabri makedonski tatkovinoqupci,

me|u koi i edna devojka vo brsja~ka narodna nosija.

Se pretpostavuva deka bitkata na Sliva e golema i pogolema od

onaa na Me~kin Kamen.

NAJGOLEMATA BITKA VO ILINDENSKATA EPOPEJA

Vo vtorata polovina na mesec septemvri otomanskite vooruèni sili

prebroduvaj}i ja osnovnata voena kriza {to proizleguva{e od dotoga{nite

porazi, uspeaja da se sredat i da preminat vo protivnapad. Poradi toa

vostanicite bea prinudeni da se prefrlat od Bitolskiot, Kru{evskiot i

drugi reoni vo @eleznik. Na podra~jeto od Bazernik do Slep~e, zaedno so

Glavniot {tab, se sobraa to~no 40 ~eti, koi imaa prose~no po triesettina

vostanici.

Zabeleùvaj}i go vakvoto dvièwe neprijatelskata komanda odlu~i

da prevzeme op{t i masoven napad. Za taa cel kon @eleznik zapo~naa

kru`no da nastapuvaat edinicite na Ismail, Servet, Bahtijar pa{a i [evki

bej, pod zaedni~ka komanda na Nazar pa{a. Naporedno so pe{adiskite sili


113

vo opkruùvaweto u~estvuvaa i 4 eskadroni kako i artileriska edinica so 14

topovi. Nastapuvaweto se vr{e{e od site strani. Edni doa|aa od kaj

Smilevo, drugi od Strugovskata Planina, treti od kaj Crn Vrv, ~etvrti od

Pla}enska Planina, a nekoi duri od kaj Babino i Sloe{ki Preslap.

Pred zorite obra~ot be{e zatvoren. No i makedonskite hrabri

slobodoqupci imaa zavzemeno pozicii. Na desnata strana od boi{teto pokraj

kru{evskite ~eti bea i ~etite od selo Divjaci, Pusta Reka, Babino,

Mrenoga, Bazernik i nekoi drugi. Vo centarot so Glavniot {tab i negovite

~eti se nao|aa i ~etite od selata: Virovo, Cerovo, Leskovo, Sloe{tica,

\avato, Prespa i nekoi drugi. A na levata strana od boi{teto koe {to vo

celina se protega{e na okolu 15 kilometri, bea tri od vkupno {este

smilevski ~eti, dve od vkupno trite polski ~eti, strèvskata, svini{kata i

nekoi drugi.

Vo ranite zori askerliite go zapo~naa napadot. Na samiot po~etok

udrija vrz levoto krilo, od kaj Slep~e, Murga{evo i sosednite sela.

Hrabrite vostanati makedonoqupci odgovorija so èstok ogan. Du{manskiot

obid da go razbie bojnoto pole vo prviot napad ne uspea. Askerot be{e zapren

i prinuden da ja prifati poziciskata borba {to be{e mnogu pote{ka poradi

cvrstite pozicii na vostanicite {to imaa i postrategiska mestopolo`ba.

Borbata plamna na site strani. Pekolen vrie` go zafati celoto

mesto od Bazernik do Slep~e. Na desnata strana od boi{teto askerot izvr{i

dvoen pritisok. êtite bea prinudeni da se povle~at, pri{to neprijatelskata

orda trpe{e golemi zagubi vo ìva sila. Do pladne ~etite od desnoto krilo

zaedno so Glavniot {tab otstapija na novi pozicii, vo blizina na selo

Cerovo.

Nov bran na pritisok vrz site pozicii zapo~na popladne. I levoto

krilo be{e prinudeno da se povlekuva vo pravecot na tretata pozicija, kon

koja se povlekoa site 40 ~eti. Do zajdisonce site vostanici bea vo mesnostite

me|u selata Cerovo i Virovo, vo neoposrdna blizina na manastirot‛Sveti

Petar‛, kade {to se nao|a{e i Glavniot {tab na Nazar pa{a.


114

Borbata ne stivna cel den. Vo silnite, brzi i smeli napadi i

protivnapadi makedonskite slobodoqupci uspejaa da isfrlat od redovite na

du{manskata orda okolu 700 askeri i oficeri, od koi{to nad 70 bea ubieni

direktno vo sudirite. Zagubata na vostanicite be{e 17 borci, a 11 bea

raneti. Neprijatelot izvr{i odmazda nad mirnoto golorako naselenie. Samo

vo seloto Sloe{nica bea zapaleni 95 ku}i.

Otkako nastapi no}ta borbite stivnaa. Celta na neprijatelot ostana

neostvarena. Makedonskite tatkovinoqupci ne bea uni{teni. Sprotivno, tie

pokaàa eden neviden heroizam. Vo ovaa najgolema bitka, {to se odviva{e

na 17 Septemvri 1903 godina, sekoj makedonoqubec, sekoj vojvoda i site

~lenovi na Glavniot {tab im pokaàa na 12 iljadnata neprijatelska vojska

kako se bori za idealite na slobodata za Makedonija. I samo blagodarenie

na Gospod Bog, tie ideali i visokiot borben duh, tatkovinoqupcite vo tekot

na no}ta uspeaja, od ìviot obra~ na smrtta, da se povle~at so visoko

krenato makedonsko zname, kako pobednici vo u{te edna golema neramna

borba.


115

BORBITE NA VOJVODATA \URÎN NAUMOV - PQAKOT

(1851-1904)

\ur~in Naumov, roden vo selo Slansko, toga{ Kru{evska, a sega

Brodska op{tina. U{te kako dete gi po~uvstvuval gor~inite na ma~niot

selski ìvot. Kako prv pogolem sin na Naum Sekulovski, prvo bil praten da

gi pase ovcite, a potoa selskite goveda.

U{te od mal \ur~in bil ~uvstvitelen, nepomirliv, bestra{en i so

borben duh. Taka, mladiot \ur~in - Pqakot ne moèl da se pomiri so

siroma{tijata, pa kako mnogu soselani zaminal na pe~alba. Na 14–15

godi{na vozrast, zaedno so pove}e soselani zaminal na gurbet vo Srbija.

Rabotel so majstori – yidari kako kalxija, dve godini. Koga se vratil vo

Slansko se oènil za Ruà Ko~ova. Zarabotenite pari gi upotrebil za ku}ni

raboti i ènidbata i za kupuvawe na lovxiska pu{ka. Taka \ur~in, pokraj

selanec, zemjodelec i drvar, kako i drugite selani, stanal i lovxija. Stanal

pro~uen lovxija, ne samo vo seloto, tuku i vo celata okolina. Zatoa ne go

sakale lovxiite od selata kade {to imalo i muslimansko naselenie:

Drenovci, Debre{te i Laàni. Duri lovxiite od ovie sela napravile zagovor

za da go ubijat, no vo toa ne uspeale. Pqakot vo edna slu~ajna sredba so

drvari i lovxii od selo Laàni, za da se spasi sebe si, go ubil Mefail aga


116

od Laàni. Po ubistvoto Pqakot ne moèl da ostane vo rodnoto selo, moral

da go ostavi semejstvoto, da go napu{ti Slansko, da odi na Bu{ova Planina

i da ìvee skri{en-komitski ìvot. Taka moral sam da go brani svojot

ìvot, semejstvoto i seloto od nasilijata na Turcite, za potoa da izrasne vo

vojvoda, koj se borel za osloboduvaweto na svojata tatkovina-Makedonija od

tu|oto potisni{tvo.

Na 03 Mart, 1901 Leto Gospodovo, Okru`noto revolucionerno

na~elstvo, za organizator i vojvoda vo Demir Hisar i Kru{evsko go

nazna~uva Nikola Rusinski. Pri toa, Na~alsrvoto go zadolìlo da gi

prifati dvajcata makedonoqupci, Jordan Piperkata i \ur~in Naumov-

Pqakot koi dejstvuvale vo toj kraj. êtata se dvièla po selata so cel da ja

jakne Organizacijata. Pomagala vo formirawe komiteti, izbirawe

rakovoditeli, formirawe pomali ~eti, postavuvawe kuriri itn. Pri takvo

dejstvuvawe, brojot na borcite vo ~etata postojano se zgolemuval. Vo nea se

priklu~ile: Vele Markov od selo Selce, Mir~e od Sapotnica, Hristo od

Vrane{nica i drugi.

Po nekolkumese~na organizaciska i voena podgotovka na borcite,

Rusinski vo tekot na mesec juli 1901 godina ~etata ja razdelil na podgrupi.

Vtorata grupa od 6 borci vo koi bil i Pqakot, so vojvodata Vele

Markov bila odredena za Kru{evskiot reon. Taa, dvièj}i se po reonot, brzo

broj~ano se zgolemila. Po ednogodi{no dejstvuvawe, vo borbata kaj selo

Rakitnica 1902 godina bila skoro celosno razbiena. Vojvodata Vele Markov

zaginal so u{te 6 soborci. êtvorica bile zarobeni, a drugi ~etvorica se

spasile blagodarenie na \ur~in Naumov – Pqakot. Marko Hristov – Mir~e,

Riste Tasev – Crniot i \or|i Velev – Skr{eniot, privremeno se pribrale vo

~etata na Jordan Piperkata. Taka, Kru{evskiot reon ostanal bez ~eta i bez

vojvoda.

Poradi zgolemenoto nasilstvo {to go pravelo askerot i organite na

otomanskata vlast, po sudruvaweto na ~etata vo selo Rakitnica, morale da

se zasolnuvaat pove}e mladinci. Brojot na slobodoqupcite od Kru{evskiot

reon se zgolemil i daval mo`nost da se oddelat od Demirhisarskata ~eta vo


117

posebna ~eta za Kru{evskiot reon. Se javila potreba od vojvoda. Najpogodna

li~nost za toa bil \ur~in Naumov – Pqakot koj imal golemo borbeno

iskustvo, a posebno vo Rakitnica se pokaàl ne samo hrabar tuku i sposoben

da se izvlekuva od bezizlezni situacii. Zatoa, na predlog od kru{evskoto

rakovodstvo na Organizacijata, Okru`niot komitet vo Bitola go nazna~il

\ur~ina za kru{evski vojvoda. Vojvodstvoto oficijalno go izvr{il na 30

Juni 1902 godina, vo oblasta na Pustore~ko – za{le~kiot siwor, Nikola

Karev, so edna pove}e~lena delegacija od kru{evskite sela.

Vo predve~erieto na vostanieto, za sobirno mesto na ~etite i drugi

revolucioneri i slobodoqupci bile odredeni dva reona: Birinskata Korija i

Pustore~ko – za{le~kiot siwor. Tuka, preku skri{ni kanali doa|ale od

selata i od gradot, grupi dobrovolci koi gi popolnuvale vooruènite ~eti i

odredi. Tuka pristignaa so grupi: Pqakot, Ivan Alabakot, Marko Hristov,

Kosta Dimitrov, Ivan~o od selo Latovo – Ki~evsko, Blaè Birin~eto,

Metodi Stoj~ev,Ta{ko Karev, Pitu Guli (vlavot), Andreja Dimkov, Todor

Hristov (oficer~eto), Kosta Popeto i drugi. Site tie vojvodi i makedonski

slobodoqupci se stavile na raspolagawe na Gorskoto na~alsvo. Celata taa,

taka sobrana armija broela nad 750 borci.

Gorskoto na~alstvo gi grupiralo site tie tatkovinski sili vo 8

odredi na ~elo so vojvodi i nivni pomo{nici. Potoa izrabotilo kraen plan

za borbata za osloboduvaweto na gradot Kru{evo. \ur~in Naumov – Pqakot

kako star i iskusen vojvoda igral zna~ajna uloga vo praveweto na planot za

borbata. Tuka, Gorskoto na~alstvo zaedno so vojvodite Pitu Guli, Ta{ko

Karev, Andreja Dokur~ev i \ur~in Naumov izrabotile definitiven plan za

rasporeduvawe na voenite sili. Na odredite im bile odredeni reoni za

dejstvuvawe so specijalni i precizni zada~i za napad na gradot. Odredot na

Pqakot dobil zada~a da gi ~uva pati{tata na Sliva, Deni Kamen i Bu{ova

ê{ma. Vo odredot na \ur~in, pokraj drugite u~estvuvale i slobodoqupci od

selata: Dolno Divjaci, Slansko, Ko{ino, Lokvica, Za{le i Selce.

Po napraveniot plan, na sam den Ilinden, 2 sproti 3 Avgust 1903-

to Leto Gospodovo, vostanatite makedonoqupci go napadnale Kru{evo.


118

Napadot bil ozna~en so biewe na kambanite od trite pravoslavni hramovi.

Site ~eti dejstvuvale spored planot i postavenite zada~i i postignuvale

uspesi vo osloboduvaweto na gradot. Borbata traela do osloboduvaweto na

Kru{evo, okolu ~etiri ~asot popladne. Po osloboduvaweto na Kru{evo,

[tabot ja pretstavuval voenata vlast vo gradot. Potoa se svikalo Narodno

sobranie na koja se izbrala revolucionerna narodna vlast od {eeset ~lenovi

– Sovet na Republikata i privremena Vlada od {est ~lenovi.

Sovetot na Republikata i privremenata Vlada, kako narodna vlast

vo sorabotka so Gorskoto na~alstvo i so Reonskiot komitet prevzele niza

merki kako za organizirawe na frontot za odbrana na gradot, taka i za

normalizirawe na ìvotot na slobodniot grad Kru{evo. Pritoa bile

organizirani rabotilnici za popravka na oru`je i learnici za leewe na

kur{umi. Bile izraboteni nekolku cre{ovi top~iwa. Bile otvoreni: bolnica,

{iva~ka rabotilnica, gradski furni. Se organizirala i zaedni~ka ètva za

sobirawe na letninata vo reonot na Kru{evo. Duri vlasta se grièla i za

zarobenite semejstva na otomanskite slu`benici. Za taa grià bil odreden

vojvodata \ur~in Naumov – Pqakot. ‚ Pqakot gi sobral semejstvata na site

zarobeni otomanski ~inovnici i gi stavil vo ku}ata na komisarot –

policijata. Postavil straà na vratata za da ne bidat voznemiruvani. Potoa

naredil da bidat redovno snabduvani so leb, drugi produkti i tutun‛. Toa

jasno zboruva za edna visoka sovest i odgovornost {to ja imala narodnata

vlast vo oslobodenoto Kru{evo i toa ne samo za svojot narod, tuku i za

zarobenoto nevino tursko naselenie vo Kru{evo. Takva vlast moè da bide

edna napredna, demokrastska i senarodna vlast, kako {to bila postavena vo

Kru{evo. Zatoa vo istorijata i go nosi imeto Makedonska Republika so

sedi{te vo Kru{evo, prva na Makedonskiot Poluostrov (Balkanski).

Prvite obidi da mu se pomogne na opsednatiot asker, kru{evskiot

garnizon i da se iskolat vostanicite bil napraven od ba{ibozukot na

okolnite muslimanski sela. No bile razbieni i prinudeni na povlekuvawe.

Na 04 April, prvencite od selata Plasnica i Drenovo, koi{to

prethodniot den bile razbieni pri Deni Kamen i Bu{ova ê{ma, od ~etata


119

na \ur~in, samoinicijativno se povrzale so Ki~evo za zaedni~ka akcija protiv

Kru{evo.

Dobivaj}i od Ki~evo izvesna pomo{ vo vojska, ba{ibozukot od dvete

sela trgnal kon Deni Kamen i Bu{ova ê{ma i bile iznenadeni nao|aj}i gi

ovie strate{ki mesta prazni. Bez mnogu razmisluvawe, trgnale kon

Kru{evo, no pri Belavoda bile taka nenadejno napadnati od ~etata na \ur~in

{to odvaj, vo haoti~no begstvo se spasile, ostavaj}i pove}e od dvaeset du{i

mrtvi. Vakvi sudruvawa imale i drugite vojvodi na svoite reoni {to gi

zatvorale priodite kon Kru{evo.

Otomancite imale mo`nost da go napadnat Kru{evo so mnogubrojna

– 18.000 vojska, pod komanda na Bahtijar pa{a. Vo odbranata na Kru{evo,

osumte odredi so 1200 makedonski slobodoqupci bile rasporedeni na pove}e

strani. Na site strani se vodele èstoki bitki i preku manevrirawe i bez

golemi `rtvi, se povlekuvale odredite preku Stari Livadi, Vezenkovo i

Demirova Korija kon Pustore~ko – za{lenskiot siwor. Za da moè

otstapuvaweto da se izvr{i, ~etata na \ur~in Naumov, koj bil utvrden na

Kula, Kale i Spilite i go zatvoral xadeto {to vodi kon Krivoga{tani,

trebalo da se uspori brzoto napreduvawe na vojskite na Bahtijar pa{a so

prifa}awe na borbata i uni{tuvaweto na xadeto kaj Sredo~na Voda. Prvite

naleti na askerot bile odbieni. Brzo po po~etokot na borbite, vojvodata

\ur~in Naumov- Pqakot dobil naredba od [tabot da gi napu{ti poziciite,

za{to od seloto Pusta Reka bila dobiena informacija deka mnogubrojna

vojska od kaj Ki~evo go minala preminot Kru{a na pat za Kru{evo. \ur~in ja

prodolìl borbata s# dodeka otomanskiot asker ne go prinudil da se povle~e

vo gorata nad selo Aldanci. Borbata za sopirawe na du{manskite ordi bila

potkrepena so pesna od \ur~inovata pozicija:

‚Bojot zapo~na, ni tupaat srcata,

Ete gi ve}e na{ite du{mani !...‛

‚Ura‛ i pesnata bea edinstvenoto raspolo`livo sredstvo so koe {to

atakuvanite tatkovinoqupci moèa da go iskaàt svoeto skrieno vnatre{no

juna{tvo nad dvaesetkratno nadmo}niot po broj neprijatel…Granati prskaa na


120

\ur~inovata pozicija i ja napravija neodr`liva. Potoa vojvodata \ur~in –

Pqakot ja povlekol svojata ~eta sprema Pustore~ko – za{lenskiot siwor,

kade bile razbieni neprijatelskite vojski {to doa|ale od pravecot na Ki~evo,

od drugite vojvodi, {to se povlekle porano. Taka vostani~kite odredi se

povlekle, a gradot Kru{evo – sedi{teto na Republikata bil zavzemen od

Bahtijar pa{a.


121

PRETSEDATELOT NA MAKEDONSKATA REPUBLIKA

(KRU[EVSKA REPUBLIKA)

NIKOLA KAREV

(1878-1905)

Roden e vo Kru{evo. Zavr{il gimnazija vo Bitola i stanal u~itel.

Rano mu se posvetil na makedonskoto nacionalno revolucionerno delo.

Nikola Karev tesno sorabotuval so Goce Del~ev. Kako organizator i

rakovoditel na revolucionernoto delo vo Kru{evo, bil u~esnik na

Smilevskiot kongres, kako delegat od Kru{evskiot reon.

Vo Ilindenskoto vostanie Nikola Karev bil na~alnik na [tabot na

kru{evski vostanici, ideolog i organizator na desetdnevnata Makedonska

Republika (Kru{evska). Po zadu{uvawe na Vostanieto ilegalno prestojuval

vo Srbija, a potoa i vo Bugarija. Ne moèj}i da ìvee bez svojata tatkovina

Makedonija, organiziral ~eta i trgnal kon tatkovinata. Na pat za

Kru{evsko, opkolen od neprijatelska vojska kaj seloto Raj~ani, Ko~ansko,

Nikola Karev, pretsedatelot na slavnata Makedonska Republika i idejniot

tvorec na Kru{evskiot manifest, vo borba so du{manskata orda go poloìl

svojot ìvot za slobodata na rodnata mu Makedonija.


122

Nikola Karev i drugite ~lenovi na Vostani~kiot {tab vo Kru{evo


123

GLAVNIOT VOSTANI^KI [TAB

DAMJAN GRUEV

(1871-1906)

Inicijator za sozdavawe na VMRO (TMORO). Do krajot na svojot

ìvot ostanal na vrvot na najvidnite organizatori i rakovoditeli na

Makedonskata organizacija. So grupa makedsonski intelektualci i

slobodoqupci vo makedonskiot grad Solun ja formiral VMRO vo 1893 –to

Leto Gospodovo. Dva pati zatvoran od otomanskata vlast i zato~en vo Podrum

Kale – Mala Azija. Po op{tata amnestija se vratil vo rodnoto Smilevo i

pretsedatelstvuval so Smilevskiot kongres. Izbran za ~len na Glavniot

vostani~ki {tab. Mo{ne aktiven vo podgotovkite na Ilindenskoto Vostanie.

Po vostanieto vloùval golemi napori za obnovuvawe na mreàta na

Revolucionernata slobodoqubiva organizacija. Na Rilskiot kongres na VMRO

(VMORO) – 1905 godina pretsedatelstvuval i bil izbran za ~len na

Centralniot komitet. Zaginal vo borba so neprijatelski asker kaj seloto

Rusinovo, Berovsko, na 23 Dekemvri 1906 –to Leto Gospodovo.


124

BORIS SARAFOV

(1872-1906)

^ovek so yvezda.

Za nego ima konsenzus me|u na{ite i bugarskite istori~ari. Tie se

edinstveni vo nastojuvaweto da go potisnat zna~eweto na Boris Sarafov. Za

sosedite, se nao|a objsnuvawe. Razbirlivo e da nemaat mnogu simpatii za

~ovekot {to nedvosmisleno ja deklariral makedonskata posebnost . Nejasna e

na{ata istoriografija, koja uporno bega od drugarot na Goce Del~ev i Gruev,

od idolot na gemixiite i Makedoncite voop{to.

Za vreme na negoviot kus prestoj vo Anglija, vo nego se vqubuva

nekoja bogata Angli~anka, od koja zema 40.000 funti. So tie pari toj

nabavuva okolu 600 kilogrami dinamit koj im go dava na gemixiite, za

nivnite potfati vo Solun.

Sarafov zavr{il voeno u~ili{te i se zdobil so oficerski ~in. Vo

1899 godina e pretsedatel na Vrhovniot makedonski komitet vo Sofija. Vo

[vajcarija, Francija i Anglija go aktueliziral makedonskoto pra{awe. Vo

januari 1903 godina ja propagiral idejata za op{tonarodno vostanie vo

Makedonija. Na Smilevskiot kongres e izbran za ~len na Glavniot vostani~ki

{tab. Vo Ilindenskata epopeja Sarafov u~estvuval vo pove}e bitki vo


125

Bitolsko, Demirhisarsko, Lerinsko, Kostursko i drugi reoni. Ubien e na 11

Dekemvri 1906 godina.

‚Nie, Makedoncite, ne sme ni Srbi, ni Bugari, ami prosto

Makedonci. Nie gi simpatizirame i ednite i drugite; koj }e ne oslobodi –

nemu }e mu re~eme blagodaram, no Srbite i Bugarite neka ne zaboravat deka

Makedonija e samo za Makedoncite.‛

‚Vo Srbija i Bugarija s# u{te ne ja sfa}aat ogromnata va`nost na

makedonskata avtonomija i zatoa se borat za Bugari i Srbi vo Makedonija.

Nie Makedoncite ne sme ni Bugari ni Srbi. Nie sme samo Makedonci i nie

sakame sloboda za nas, za Makedonija‛.

Ova se izjavi na Boris Sarafov (Spored dnevnikot ‚S.- Petersburski

vedomosti od 21. 08.(02.09.) 1902 god.)

ANASTAS D. LOZANÊV

Roden vo Bitola, pretsedatel na Okru`niot komitet na Bitolskiot

revolucioneren okrug na VMRO. U~esnik na januarskiot kogres vo Solun

(januari 1903), a potoa i na Okru`niot Smilevski kongres na VMRO

(TMORO) – maj 1903 godina. Na Kongresot e izbran za ~len na Glavniot

vostani~ki {tab. Po zadu{uvaweto na vostanieto prebegnal vo Bugarija, vo

Sofija, kade ostanal da ìvee do krajot na svojot ìvot.


126

ZNAMETO NA GLAVNIOT VOSTANI^KI [TAB

So re{enieto na Smilevskiot kongres za krevawe na vostanieto, se

zapo~nalo so treskavi~ni najraznovidni podgotovki vo koi bilo vklu~eno i

izrabotuvawe na vostani~kite znamiwa. Za vostanatite makedonski

slobodowupci tie pretstavuvale silno moralno - politi~ko oru`je i simbol

na nivnata voena organiziranost so koi }e vleguvaat vo bitkite. Vostani~kiot

disciplinski ustav neslu~ajno propi{uval odbrana po sekoja cena na

makedonskite vostani~ki znamiwa.

Sednati od levo: Fotinka Petrova – Ti~eto,

Aspasija Dimova – Jakimova

Stojat: Aneta Spirova-Ol~eva,Vasilka Stefanova-P.Hristova


127

Najzna~ajno i najgolemo po dimenzii, sekako, bilo znameto na

Glavniot {tab na vostanieto. Budat voshit u~itelkite posveteni na deloto od

Centralnoto u~ili{te vo Bitola na koi im bilo dovereno da go izvezat

borbenoto zname na Glavniot {tab na Bitolskiot revolucioneren okrug za

pretstojnata Ilindenska epopeja. Za taa mo{ne zna~ajna odgovornost i voedno

golema ~est, u~itelkite predlogot go prifatile so golemo 127n

a127d{evuvawe. Edna od vezilkite na znameto Fotinka Petrova, poznata

kako Ti~eto, }e re~e: ‚Kupivme so sredstva od skromnite u~itelski pari

platno (temno – crveno) i soodvetni koprineni konci i zapo~navme so

vezeweto. Vezevme vo skrienata vo dvorot ku}arka na Nune P. Dimitriev –

sproti novata egzarhiska Mitropolija. Rabotevme denono}no spored slobodnite

~asovi, jas, Vasilka Stefanova P. Hristova, Aneta Spirova Ol~eva, Aspasija

Dimeva Jakimova, Vasilka P. Petrova Karaxova po plan koj ni go dade Dame

Gruev‛. Nacrtot bil izraboten od maturantite na Bitolskata gimnazija,

Arsenij Jovkov I Dragan Zografov. ^lenot na Okru`niot komitet, Luka

Gerov, koj nadgleduval do kade e rabotata so znameto, si rekol: ‚Ova borbeno

zname }e se vee negde po vrvovite na Pelister‛.

Nekolku dena pred vostanieto deùrniot kontrolor i kasier na

Bitolskiot revolucioneren komitet, Ace Dorev, gi zedolìl da izrabotat

u{te osum znamiwa za okoliite. Za nedolg vremenski period spomnatite

u~itelki zaedno so drugi posveteni na deloto, Vasilka Lazova, Aneta

Vasileva (sopruga na \or|i Pop Hristov), Paraskeva Aceva i drugi pravej}i

najgolemi napori uspeale navreme da gi izrabotat 127n a127.

Sredstva za kupuvawe na 127n a127den zele od u~itelskata kasa,

dodeka Demirhisarskiot vojvoda Jordan Siljanov Piperkata 127n a127den

zlatnik.

Za izrabotka na drugite osum znamiwa vo svoite se}avawa Ti~eto

}e zabeleì:‛Gi izrabotuvavme na tavanot na Centralnoto u~ili{te 127n a

nekoi bliski ku}i do u~ili{teto. Edna so pogled kon vleznata vrata za da ne

bideme iznenadeni od vlasta. Drugite vezea i site tivko, milozvu~no

peevme, a ponekoga{ pla~evme, ne od maka no od blaèn voshit‛.


128

Spored opisot {to go dava Fotinka Petrova Ti~eto, znameto na

Glavniot vostani~ki {tab izgledalo vaka:‛Na ednata strana na gorniot rab

so golemi bukvi stoi – SLOBODA, a vo sredinata malku podolu vo prava

linija – SMRT. Vo sekoja od bukvite prepleten e: Vtori Makedonski

Odrinski revolucioneren okrug: Bitola, Prilep, Ohrid, Kru{evo, Ki~evo,

Demir Hisar, Lerin, Kostur. Od drugata strana: HRABROST NARODE, BOG

E SO NAS ! A vo sredinata amblemot na hristijanstvoto – krstot. Tekstovite

se izvezeni so srma i koprina vrz temnocrvenata svila na znameto‛.

Velikobritanskiot vice – konzul vo Bitola, Xejms Mek Gregor,

pokraj podrobnostite {to gi daval za tekot na vostani~kite borbi, za {to bil

dosta dobro informiran, dava i podrobni podatoci za izgledot na znameto

na Glavniot {tab, za koe veli: ‛Negoviot amblem be{e izraboten vo Bitola i

napraven od temnocrvena materija na koja od ednata strana pi{uva ‚

Hrabrost narode, Gospod e so nas‛, a na drugata strana ‚Sloboda ili smrt,

Vtora revolucionerna oblast‛, proprateno so edinaesette gradovi vo vilaetot.

Opisot na znameto od vice – konzulot Mek Gregor e skoro ist so onoj

na Fotinka Petrova, osven vo brojot na gradovite koi bile ispi{ani. Inaku,

znameto na Glavniot vostani~ki {tab, Boris Sarafov napu{taj}i go

okrvavenoto boi{te samovolno go zel znameto i go odnel vo Sofija. Za toa

negovo samovolie akademik Manol Pandevski }e zabeleì: ‚I dodeka

narodot, vostanicite i nivnite rakovoditeli krvavele, Boris Sarafov

odigruval edna nemu svojstvena avanturisti~ka komedija. Na trgnuvawe od

Smilevsko samovolno go zel skrienoto zname na Glavniot {tab i go prenel vo

Bugarija. Na sofiskata èlezni~ka stanica go razvel znameto, a negovite

pokroviteli i privrzanici mu priredile triumfalen do~ek 128n a race go

odnele do ku}ata na negovite roditeli. Dezerterot bil udostoen so po~esti na

pobednik. B. Sarafov go storil toa i pokraj prigovorite od dvajcata

zadgrani~ni pretstavnici (Hristo Matov i Hristo Tatar~ev) koi go

sovetuvale da se otkaè od edna takva manifestacija. Nezadovolni od

grabnuvaweto na znameto ostanale i drugite dvajca ~lenovi na [tabot

(Damjan Gruev i Anastas Lozan~ev), poradi {to po pismen pat pobarale


129

Sarafov da go vrati znameto vo Makedonija, za{to na nego ne mu bilo

mestoto vo Sofija.‛

Kolku {to imame soznanie dosega toa zname kaj nas ne #

publikuvano, nitu pak sme go videle pri na{ite poseti na muzeite vo

Sofija.

UBISTVOTO NA BORIS SARAFOV I IVAN GARVANOV

Koj e Todor Panica?!

Ovoj istaknat revolucioner vo redovite na makedonskite

slobodoqupci se priklu~uva kon Serskiot revolucioneren okrug i kon Jane

Sandanski, za potoa da stane dramski vojvoda i golem privrzanik na

makedonskoto osloboditelno delo. Toj, zaedno so Dimo Haxi Dimov, Taskata

Serski, \or|i Skriòvski, Aleksandar Bujnov, ûdomir Kantarxiev i drugi,

}e stane eden od najbliskite sorabotnici na ‚Pirinskiot car‛.

…Todor Panica zaminuva za Sofija… Pred toa, Serskiot

revolucioner okrug }e donese smrtna presuda za Boris Sarafov, Ivan

Garvanov i Hristo Matov (kako bliski do vrhovistite).

Poslednata sredba me|u zadgrani~nite pretstavnici i noviot

‚privrzanik‛, be{e dogovorena za 28 Noemvri ve~erta, vo domot na Boris

Sarafov, na ul. ‚Osogovo‛, 36.

Sarafov privr{uva{e so ve~erata – so poslednata ve~era – vo

krugot na mnogubrojnite doma{ni, koga dojde Garvanov. Po kuso vreme

pristigna i Panica, vooruèn so dva ‚naganta‛. Mu ponudija na gostinot

~a{a vino i meze, no toj gi odbi. Be{e neprijatno iznenaden koga dozna deka

na posledniot sostanok nema da prisuvstvuva i tretiot zadgrani~en


130

pretstavnik, Hristo Matov, poradi {to nema da moè da zavr{i so trojcata

odedna{. Doma}inot i dvajcata gosti se povlekoa vo druga soba. Razgovorot

te~e{e spokojno, kako me|u lu|e koi celosno se razbiraat. Okolu dvaesetitri

~asot Todor Panica stana da si odi. Stanaa i Sarafov i Garvanov, da go

ispratat. Koga dojdoa do vleznata vrata, do u{ite na sluginkata koja be{e

vo blizina dojdoa so visok glas zborovite: ‚U{te edno pra{awe…‛ i vo

istiot mig se slu{naa dva istrela. Dotr~aa doma{nite i se stapisaa od

uàs: Sarafov i Garvanov, obleani vo krv, umiraa. I dvajcata bea pogodeni

so po eden smrtonosen istrel. Sarafov be{e zastrelan vo levata slepoo~nica,

a Garvanov vo levoto uvo.

Mladiot gostin go nema{e.

Dojdoa straàri. Dojdoa i policiskiot inspektor i istra`niot

sudija, pridruùvani od eden sofiski novinar, koj vaka ja opi{uva

zateknatata gletka:

‚Vo antreto, do vleznata vrata, Sarafov padnat, potpren na leviot

yid, so spu{tena glava v desno, so ra{ireni noze i race – edna otvorena,

drugata so svitkani prsti. Garvanov padnat na grbot, so glavata legnata na

desnata noga na Sarafov, ispruèn vo hodnikot so ra{ireni noze kon

vnatre{nosta. I dvajcata so bledi lica izgledaat kako zaspani. Telata u{te

ne im se istinati. Pod trupovite i naokolu golemi lokvi krv koja

prodolùva{e da te~e. Okolu bezìvotnite trupovi gorko pla~e ostareniot

tatko na Sarafov, negovata majka, negovite bra}a, sestra mu, snaa mu i

negovite bliski‛.

U{te rano utroto vesta za krvaviot nastan so molnevita brzina go

obikoli glavniot grad i go digna na noga celoto gra|anstvo. Site bea

uàseni od podlosta i studenata surovost na bratoubiecot. Bratskata krv,

proleana vo glavniot grad na Bugarija, vlijae{e duhovno mnogu posilno i od

najstra{nite vesti za gr~kite, srpskite i za otomanskite yverstva vo

vnatre{nosta.

[to treba u{te da se kaè? Kakva sudbina & podgotvuvaat na

Makedonija, onie koi se nafatile da ja osloboduvaat?


131

Izma~uvano od takvi stra{ni misli, gra|anstvoto se prepu{ti na

svojata taga po dvete `rtvi.

Vo slednite dva dena, narodot vo ogromni masi, se sleva{e kon

malata crkvi~ka ‚Sveti Georgi‛, na ul. ‚Car Kalojan‛ kade {to, po

autopsijata, bea poloèni telata na ubienite. Narodot, koj se turka{e da si

probie pat i da se pokloni pred pokojnite, be{e {arenolik i mnogubroen.

Pokraj makedonskata emigracija, potopeni vo taga bea oficerite, od ~ija

sredina izleguva{e Sarafov, i Ermencite, me|u koi toj ima{e golema

popularnost. Site ermenski revolucionerni centri od stranstvo ispratija

telegrami, a nekoi ispratija i delegacii, sostaveni od revolucionerni

voda~i, kako vojvodata Antranik, Vartanjan,Aslan i drugi. Garvanov,

nastavnik po fizika i inicijator na fondot za pomagawe siroma{ni

u~enici, gi rastaì so svojata tragi~na smrt u~itelite i u~eni~kata

mladina.

Pogrebot na ubienite revolucioneri be{e eden od najsugestivnite koi

bile videni koga i da # vo Sofija.

Srede pla~ot na doma{nite na Sarafov, na majkata i na sestrata

na Garvanov, dojdeni od Stara Zagora, kov~ezite bea noseni od vojvodi. Na

~elo bea noseni likovite na pokojnicite vo rasko{ni ramki, nakiteni so sveì

cve}iwa. Sleduvaa nekolku desetici venci, sve{tenstvoto, na ~elo so

sofiskiot mitropolit Partenij, lu|eto na Nikolaev, kov~ezite, zavitkani so

znamiwa na makedonskite bratstva, makedonski i ermenski revolucionerni

znamiwa, noseni od ~etnici, bliskite na pokojnicite, delegacii na bratstva

od cela Bugarija, ermenski delegacii od Bugarija i od stranstvo i masata

narod. Pred crkvata ‚ Sv. Kral‛ mnoèstvo oficeri od sofiskiot garnizon i

u~enicite od Vtorata gimnazija gi pre~ekaa kov~ezite. To~no vo toj mig se

spu{ti bura, zavrna silen do`d – misli{, neboto zaplaka.

Povorkata prodolì do grobi{tata i pokraj silniot do`d. Tamu

~eka{e druga golema masa na narod. Pri poslednata molitva i nadgrobnite

zborovi, ~etiridnevnata maka na mnoèstvoto se izlea: ‚Re~i si site

prisutni pla~at…‛-pi{uva{e ‚Den‛ na 04. 12. 1907 godina.


132

Toa bea solzi za dva predvreme prekinati burni ìvoti, dostojni za

poslaven kraj.

Potreseni i zbuneti bea i vladinite krugovi. Tie otvoreno ja

spodelija op{tata taga. Pokraj mnogute narodni pretstavnici, vladini i

opoziciski, na pogrebot prisustvuvaa i trojca ministri – d-r N. Genadiev,

K. Panajotov i N. Apostolov.

Vladata iskreno saka{e da go fati ubiecot i negovite sou~esnici.

U{te istata ve~er be{e naredeno da se ~uvaat izlezite na Sofija i da se

zasili nadgleduvaweto na granicata. Vo gradot se izvr{ija pretresi i

apsewa. Od aktivnite revolucioneri bea uapseni: Hristo êrnopeev, Kr.

Bulgarijata, P. To{ev, \or~e Petrov i drugi, a od idejnite poddrùva~i na

Sandanski, Dimo H. Dimov, inspektorot za trud Stojno Stojnov, St. Kemilev,

d-r K. D. Spisarevski, Al.Radoslavov, bra}ata Harizanovi i mnogu drugi –

vkupno pedeset du{i. Po nedorazbirawe vo zatvorite padnaa i nekolku

privrzanici na ubienite – P. Pen~ev, Cvta Boòva i drugi. Nekolku dena

podocna so odluka na Narodnoto sobranie be{e zatvoren i A. Stra{imirov,

naroden pretstavnik, obvinet kako ‚intelektualen sou~esnik‛.

Na 13 Dekemvri 1907 godina, koga sofiskiot gradona~alnik naredi

‚da se fatat i da se zatvorat, kade i da se nao|aat : Jane Sandanski,

ûdomir Kantarxiev, Aleksandar Bujnov i Todor Panica‛, poslednite ve}e se

nao|aa na ‚bezbedno mesto‛, t.e. vo Turcija. Toga{nata policija vo celata

ovaa afera vloì golemi napori, no ne pokaà pogolema upornost i èlba,

posebno vo potragata po fizi~kiot ubiec. Panica u{te na po~etokot uspea da

ja zbuni policijata. Policiskite organi negovite tragi uspeaja da gi otkrijat

cela nedela podocna vo êpinskoto korito, no toj ve}e be{e preflen nadvor.

Be{e zatvoren negoviot sou~esnik Georgi P. Vasilev, od selo Kamenica i

organizaciskiot na~alnik na ~epinskiot pograni~en reon. Uapsen be{e i

kurirot Georgi âlakov, koj go be{e prefrlil vo tursko. Najkuriozitetno e

{to bea uapseni, izbrkani od rabota i osudeni duri i nekolku straàri,

kako sou~esnici i pomaga~i na Sandanski. Na 07 Maj 1908 godina, kurirot

âlakov be{e osuden na {est meseci zatvor. So taa presuda, fakti~ki


133

zavr{ija istragite za ubistvoto na Sarafov i Garvanov. Podocna, vo turcija

se slu~ija nastani koi na bugarskata vlada & dadoa povod da gi amnestira

site revolucioneri, progonuvani za ubistva i drugi prestapi. Amnestijata gi

opfati i avtorite na ubistvoto od 28 Noemvri 1907 godina.

Odglasot od dvojnoto ubistvo be{e straiten.

Najmnogu likuvaa, se razbira, Turcite. Odedna{ da padnat dve

tolku golemi komitski glavi, od koi za ednata sultanot veti golema

nagrada ! I da padnat od komitska raka ! I toa vo centarot na glavniot

grad na omrazenoto Kneèvstvo ! Toa vrede{e pove}e od deset razbieni ~eti

vo nekoja pusta planinska mesnost ili vo nekoe makedonsko selo.

Da ne zboruvame za samiot Abdul Hamid, koj ima{e i li~ni

pri~ina za raduvawe. No sepak, toj ne go odrà carskiot zbor: ne ja isplati

vetenata pari~na premija na onoj koj mu ja kaà golemata radost…

Sofiskoto ubistvo & na{teti na kneèvskata vlada, ja oslabna

Revolucionernata organizacija, zaslabna i potpornata sila na bugarskiot

element vo Makedonija. Od seto toa, najmnogu dobijaa vooruènite

propagandi.

Rano utroto na 29 Noemvri 1907 godina, tretiot, ìv, ~len na

Zadgrani~noto pretstavni{tvo Hristo Matov, pobrza da gi sobere povidnite

vojvodi i rakovodni lica koi se nao|aa vo Sofija, za da ja razgledaat zaedno

novonastanatata sostojba. Treba{e da se dejstvuva brzo. So ubistvoto na

dvajcata zadgrani~ni pretstavnici, Sandanski i negovite istomislenici gi

urnaa site mostovi me|u dvata tabora i samite se izoliraa od site zakoni…


‚ Ilindenski fakel‛ – juli 2003 godina

‚ ISTORIJA‛ – Spisanie na Sojuzot na

istoriskite dru{tva na SR Makedonija – br.2

1973 god. - Skopje

‚Osloboditelnite borbi na Makedonija‛-

Hristo Siljanov


134

OTOMANSKIOT @ESTOK TEROR VO KOSTURSKO

ZA VREME NA ILINDENSKATA EPOPEJA I POSLE NEA

Otomanskata potisni~ka vlast koristela stari isprobani metodi pri

zadu{uvaweto na Ilindenskoto vostanie. Terorot {to go sprovela preku

vojskata, àndarmerijata i ba{ibozukot imal, pred s#, odmazdni~ki i

zapla{uva~ki karakter. So samoto razgoruvawe na vostanieto rastel i se

razgranuval neizdr`liviot neprijatelski teror. Palewata na makedonskite

sela, masovnite koleì i bestijalnite orgii nad neza{titenite èni i

devojki – stanale obele`je na makedonskoto sekojdnevie vo vostanatite

oblasti. Vakviot otomanski teror so ogor~ena osuda go ìgosale i naprednite

svetski krugovi.

Osobeno, mo{ne te{ko nastradala Kosturskata okolija. Uspesite na

masovnoto vostani~ko dvièwe vo Kostursko dovelo do èstoki neprijatelski

nasilija vo kosturskite sela.

Na po~etokot na vostanieto otomanskiot teror nadvladeal vo selata od

oblasta Kore{ta.

Nekolku dena po vozdignuvweto na vostanieto na 06 Avgust (nov stil)

1903 godina ba{ibozukot od Trstenik navlegol vo seloto Lobanica, go

ograbil i opoàril 14 ku}i. Desetina dena podocna na 17 Avgust redoven

asker od Bigli{ta go napadnal ova selo, go doopqa~kal i gi opoàril

preostanatite ku}i. Vo prvata polovina na mesec septemvri 1903 godina

neprijatelski asker povtorno vlegol vo seloto Lobanica i izvr{il novi

zlostorstva. Vo poslednive dva napada bile ubieni:

1. Apostol (Tole) Guqov, 78-godi{en, zastrelan;

2.Stojan Dimov, 75-godi{en, zastrelan;


135

3. Popadija Cvekovica Bogdanova, 74- godi{na, zastrelana;

4. Naum Mangov, 73- godi{en, zastrelan;

5. Dimitar (Mitre) Kapidan~ev, 62-godi{en, zastrelan;

6. Lina L.Kapidan~eva, 23- godi{na, zastrelana;

7. Nake Andonov (Done), 61-godi{en, zastrelan;

8. Lina Markova, 21-godi{na, bremena, zastrelana;

9. Nake Gologa~ev, 67-godi{en, zaklan;

10. Nakevica Gologa~eva, 66-godi{na, ise~ena na par~iwa;

11. Dimitar Koqo Man~ev, 63-godi{en, ise~en na par~iwa;

12. Sultana G. Todorovska, 25-godi{na; i

13. Dine Mixov;

Raneti bile:

1.Lazar Sotir~ev;

2.Dina Sotirovska;

3.Koqovica Bogdanovska; i

4.\elovica Dimitrova.

Is~eznal: Milo Dimitrovski, 60-godi{en.

Osven toa, spored Memoarot, bile obes~esteni 45 èni i devojki, a

pleneti tri mladi nevesti i edna devojka.

Sli~na sudbina doìvealo i seloto Crnovi{ta. Na 09 Avgust, 1903

godina (nov stil) asker od Kostur go napadnal i go opqa~kal ova selo. Osven

toa, opoàril ~etiri ku}i. Na 05 Septemvri, 1903 godina mnogubroen

neprijatelski asker povtorno vlegol vo Crnovi{ta. Pritoa bile do temel

izgoreni 40 ku}i. Pokraj toa, bile ubieni:

1.\amo Markov, 45-godi{en, zastrelan;

2. Lambro Cilov, 20-godi{en, zastrelan;

3.Mara Trondovska, 65-godi{na, zastrelana;

Ovoj pat bile obes~esteni 28 èni i devojki.

Na 11 Avgust (nov stil) 1903 godina, plamnalo bogatoto kostursko

selo D'mbeni. Osumstotini du{manski vojnici so artilerija go napadnale i


136

go razorale ova selo. Od 250 ku}i ognenata stihija ja pre`iveale samo

~etiri. Toa bile ku}ite na P. @undov, Dono Zaekov, Jane Katkov i Vane

Popov. Za kuso vreme i tie bile uni{teni.

Pri napadot na 11 avgust bile ubieni:

1. Mitre Terzioski, 95-godi{en, zastrelan;

2. Trpen Angelkov, 85-godi{en, zastrelan;

3. Trajko Angelov, 85-godi{en, zastrelan;

4. Jo{e Ratkov, 80-godi{en, zastrelan;

5. Stavro Kenkov, 80-godi{en, zastrelan;

6. Koqo Pop Sterjovski, 19-godi{en, zastrelan;

7. Ilica [upkova, 90-godi{na, zastrelana;

8. Lazarica Karaxova, 70-godi{na, zastrelana;

9. Dimko Gulev, 75-godi{en, rase~en;

10. Dimkovica Sulmazova, 65-godi{na, rase~ena;

11. Mitrevica Haxiovska, 65-godi{na, rase~ena;

Raneti bile:

1. Pop Trajkovica;

2. Stojanica Karaxova; i

3. Trajkovica Bri~enska.

Zarobeni bile:

1. Stavrovica (Cveta) Zdrolova, 28-godi{na;

2. Do~ka Zdrolova, 3-godi{na.

Vo po~etokot na mesec septemvri 1903 godina vtor bran na `estok

teror odvlekol novi `rtvi.

Toa bile:

1. Lekso Angelov, 65-godi{en, zastrelan;

2. Gele Ciliov, 80-godi{en, zastrelan;

3. Dinko Miovski, 58-godi{en, zastrelan;

4. Krsto Rizov, 80-godi{en, zastrelan;


137

5. Vasil ônka, 65- godi{en, zastrelan;

6. Stojan Karaxov, 85-godi{en, zastrelan;

7. Ivan [iperkov, 80-godi{en, zastrelan;

8. Hristo Uzunxa, 85-godi{en, zastrelan;

9. Mi{e Moskov, 65- godi{en, zastrelan;

10. Dinko Majdov, 55-godi{en, zastrelan;

11. Noljo [u{mov, 85-godi{en, ubien so kamen;

12. Ivan Karaka{, 75-godi{en, ubien so kamen;

13. Georgi Karaka{, 8-godi{en, naboden so no`;

14. Lazo Mangov, 65-godi{en, zastrelan;

15. Joti Angel~ev, 5-godi{en, zastrelan;

16. Grozda (Bekiri~ina) Bliznakova, 28-godi{na, ìva rasparana;

17. Vasilka Rizova, 18-godi{na, zastrelana;

18. Kolevica Mosmanka, 70-godi{na, zastrelana;

19. Cvetkovica Pa{ova, 80-godi{na, zasrelana;

20. Vasilica Skivinska, 65-godi{na, zastrelana.

Vo prvata polovina na mesec avgust 1903 godina bilo opusto{eno i

opoàreno seloto Vrbnik. Do temel izgorele site 80 ku}i. Pri

neprijatelskiot napad bile ubieni:

1. Mitre Grozdanov, 55-godi{en;

2. Dono Dinev, 70-godi{en;

3. Ilija Dimev, 65-godi{en;

4. Vasilica Grozdanova.

Na 28 avgust (nov stil) za vreme na neprijatelskata ofanziva,

povratenite selski semejstva vo seloto Vrbnik bile podloèni na novi

grabeì i siluvawa.

Na 17 Avgust 1903 godina otomanski vojnici i ba{ibozuk go

napadnale, go ograbile i go zapalile seloto @upanica. Plamenot gi

progoltal site 120 ku}i. Izgorele i selskite crkvi: Sveta Petka, Sveti Ilija

i Sveta Troica.

Ova selo gi dalo slednive `rtvi:


138

1. Dime Gegov, zaklan so no`;

2. Vasil [i{kov, zaklan so no`;

3. Trpo Bo~kar, zaklan so no`;

4. Done Nakov, 50-godi{en, zastrelan;

5. Sidor Andreev, 55-godi{en, zastrelan;

6. Panajot Janev, 45-godi{en, zastrelan;

7. Naso Delov, 60-godi{en, zastrelan;

8. Trpo Melov, 60-godi{en, odnesen i otepan vo Kostur;

9. Kirjak Atanasov, 15-godi{en, odnesen i otepan vo Kostur;

10. Pop Kostadin, 70-godi{en, odnesen i otepan vo Kostur;

11. Naum~e Kirjazov, 22-godi{en, zaklan;

12. Vasil [opov, 45-godi{en, zaklan;

13. Koqo Iqovski, 75-godi{en, zaklan;

14. Niko Apostolov, 65-godi{en, izboden;

15. Sve{tenik Atanas, ubien;

16. Sve{tenik Dimitar, ubien;

17. Sido P. êrnov, ubien;

18. Kole Ge{ov, Ubien.

Vo plenstvo bile odvedeni: ùpani~ankata Pandovska so majka & i so

nejzinite tri ma{ki deca i edno devoj~e.

Na 05 Septemvri (nov stil) 1903 godina vo mesnosta ‚Crna Gora‛

do{lo do bestijalno izìvuvawe na ~etvorica askeri nad 14-godi{nata Do~a

Postolova od selo @upanica.

Na 17 Avgust (nov stil) nastradalo i seloto Kosinec. Ova golemo

kostursko selo bilo temelno opusto{eno i izgoreno. Od vkupno 253 ku}i

ognenite jazici izgorele 250. Osven toa izgoerele i selskite crkvi Sveta

Petka i Sveti Atanas, kako i selskoto u~ili{te. Askerot zaplenil i 2.700

ovci, 350 goveda i 150 grla tovaren dobitok.

Pokraj toa, nastradale slednive lica od Kosinec:

1. Vasil Kiselin~ev, 86-godi{en, zastrelan;

2. Cvetan V.Kiselin~ev, 88-godi{en, zastrelan;


139

3. Cveta Vasileva, 80-godi{na, zastrelana;

4. Kiro Glavkoski, 64-godi{en, zastrelan;

5. Tanas Minov, 63-godi{en, zastrelan;

6. Mara H. Kumbarova, 28-godi{na, zastrelana;

7. Ilija A. Takov, 13-godi{en, zastrelan;

8. \oro Rukov, 62-godi{en, zastrelan;

9. Mitrevica Paligorka, 50-godi{na, zastrelana;

10. Koqo Petkov, 51-godi{en, zastrelan;

11. Stojan Macanov, 60-godi{en, zastrelan;

12. Pane Pula~e, 70-godi{en, zastrelan;

13. Despa Oceva, zastrelana;

14. Elena S. Germanova, 73-godi{na, zaklana;

15. Mara Tenova, 70-godi{na, zaklana;

16. Stojanica Ge{tanka, 75-godi{na, izgorela;

17. Penovica Angelinova, 60-godi{na, izgorela;

18. Cvetkovica Ocajka, 80-godi{na, izgorela;

19. Ivan Orlinov, 28-godi{en, zastrelan;

20. Trendo Koqov, ise~en na par~iwa.

Pleneti bile:

1. Naumovica Srbova, 52-godi{na;

2. Rista Srbova, 20-godi{na;

3. Lambro, 8-godi{en;

4. Srbo, 4-godi{en;

5. Rista N. Porjazova, 20-godi{na;

6. Mara H. Stan~ova, 11-godi{na;

7. Sotirica Qa~ka, 40-godi{na;

8. Cvetkovica Nineva, 36-godi{na;

9. Trpo C. Ninev, 6-godi{en;

10. Cveta P. Qa~ka, 12-godi{na;

11. Naso Min~ev, 60-godi{en;


140

12. Ivan Hristov, 14-godi{en;

13. Ivanica Guleva, 35-godi{na;

14. Hristina Guleva, 2-godi{na.

Vo prvata polovina na mesec septemvri 1903 godina, kosin~ani bile

podlo`eni na novi `estoki nasilija. Pritoa, na yverski na~in bile pogubeni:

1. Mitovica Bojanka, 85-godi{na, rase~ena so sekira;

2. Koqovica Bojanka, 70-godi{na, rase~ena so sekira;

3. Dimit. Maneqovski, 50-godi{en, rase~en so sekira;

4. Lipo Maneqovski, 65-godi{en, rase~en so sekira;

5. Dime Maneqovski, 65-godi{en, rase~en so sekira;

6. Kire Pinyov, 65-godi{en, zaklan;

7. Jovan Mola, 67-godi{en, proboden so no`;

8. Vasil Pandov, 70-godi{en, proboden so no`:

9. Sofija Pandova, 50-godi{na, probodena so no`;

10. Trendo Nol~ev, 65-godi{en, proboden so no`;

11. Atanas Karaminovski, 65-godi{en, zastrelan;

12. Vasil Cvetkov, 65-godi{en, zastrelan;

13. Petrovica Vlainka, 35-godi{na, zastrelana;

14. Pando Riskovski, 70- godi{en, zaklan;

15. Dinko Kalanovski, 68-godi{en, zaklan;

16. Mitre Vlav, 70-godi{en, zaklan;

17. Dinevica Tumbarka, 85-godi{na, zaklana;

18. Stojan Krstev, 65-godi{en, zastrelan;

19. Sve{tenik Stavro, 90-godi{en, zastrelan;

20. Dine Stojanov, 48-godi{en, zastrelan;

21. Pene Pinyov, proboden so no`;

22. Naum Miovski, 65-godi{en, zastrelan;

23. Naum Apostolov, 27-godi{en, zastrelan;

24. Gaki Dimov, 27-godi{en, zastrelan;

25. Trendo Macanov, 85-godi{en, proboden so no`;

26. Manu{a Trendova, 80-godi{na, probodena so no`;


141

27. Sotir Orlinov, 85-godi{en, oslepen i zakolen;

28. Rista Timova, 35-godi{na, is~eznala bez traga.

Vedna{ po opoàruvaweto na @upanica i Kosinec, istiot asker go

ograbil i go zapalil maloto kostursko selo - ~iflik Orman. Pritoa izgorele

site ku}i. Bil ubien samo eden starec.

Na 05 Septemvri (nov stil) 1903 godina askerot {to prethodno go

opusto{il seloto Crnovi{ta, vlegol vo selo Gorno Drenovci. Pritoa seloto

bilo ograbeno i opoàreno. Od 65 ku}i ostanale zdravi samo deset. Osven

toa, bile ubieni:

1. Nake K. Korolev, 73-godi{en, zastrelan;

2. Sve{tenik Jani, 75-godi{en, zastrelan;

3. Gligor Petreski, 70-godi{en, zastrelan;

4. Lazo Sotirov, 45-godi{en, zastrelan;

5. Gele Mejan~ev, 65-godi{en, zastrelan;

6. Krsto Kol~ov, 57-godi{en, zastrelan;

7. Lazo Perela, 70-godi{en, iskasapen;

8. Krsto Nolev, 65-godi{en, zastrelan;

9. Gligor Miov, 48-godi{en, zastrelan;

10. Niko Kolkov, 28-godi{en, zastrelan.

Ranet bil Spase Petreski, 62-godi{en.

Dva dena podocna, sli~na sudbina go sna{la seloto Dolno

Drenoveni. Od vkupno 30 ostanale samo 4 ku}i. Vo ova selo na yverski na~in

bil iskasapen Numo \uvelov na 55-godi{na vozrast.

Na 05 Septemvri (nov stil) 1903 godina neprijatelski asker vlegol i

vo seloto Pozdivi{ta. Seloto bilo ograbeno i zapaleno. Izgorele 27 od

vkupno 120 ku}i. Nastradale:

1. Ristevica Spasova, 50-godi{na;

2. Lazovica Lazarova, 65-godi{na, ìva izgorela.

Na 07 Septemvri 1903 godina bilo opusto{eno i opoàreno seloto

V'mbel. Izgorele 80 od vkupno 120 ku}i. Naselenieto navreme izbegalo. Onie


142

starci, {to se zateknale vo seloto, ja iskusile ostricata na èstokiot

du{manski teror. Nastradale:

1. Stavro Mo{enski, 108-godi{en, izgorel vo plevna:

2. Stojanica, 100-godi{na, ubiena;

3. Stavro Spasov, 90-godi{en, ubien;

4. Trendo Mitrev, 90-godi{en, ubien;

5. Nica Taseva, ubiena.

Sledniot den vojskata ja opkolila mesnosta ‚Skrka‛, kade {to bile

zasolneti ìtelite na V'mbel. Pritoa nastradale:

1. Ivan Stavrev, 90-godi{en, ubien;

2. Jane Antonov, 22-godi{en, ubien;

3. Nikola Pandov, 80-godi{en, ubien;

4. Dimitar Pandov, 12-godi{en, ubien;

5. Mitre \akov, 15-godi{en, ubien;

6. Naumica \akova, 38-godi{na, ubiena.

Vo me|uvreme, vo mesnosta ‛Lipovec‛ askerot ja otkril i ja opkolil

pe{terata vo koja se zasolnala selskata v'mbelska ~eta. Vo pe{terata se

nao|ale 18 du{i: 14 vostanici i ~etvorica nevooruèni selani od V'mbel.

Prestrelkata pome|u vostanicite i askerot traela dva ~asa. Oslabnatata

vostani~ka strelba im ovozmoìla na askerite da se pribliàt do vlezot na

pe{terata i da frlat vo nea zapalena slama.

Nedostigot na oru`je i opasnosta od zadu{uvawe ja napravile

situacijata bezizlezna. Neskr{liviot moral na mnozinstvoto opkoleni dovel

do kolektivna samo`rtva: 15-mina izvr{ile samoubistvo. Kiro Markov (21-

godi{en) se predal ìv vo neprijatelskite race, no toa mu donelo u{te

pogrozna smrt: bil zaklan. Edinstveno se spasil 15-godi{niot Gergo Janev.

Pri obidot za begstvo toj bil polesno ranet. Se prepravil deka e mrtov i toa

mu go spasilo ìvotot. Pretrpel nevideni maki pri vozdrùvaweto da ne

pisne koga askerite mu go otsekle edoto uvo, soglasno so nivniot star obi~aj

po otse~enite u{i da gi brojat ubienite neprijateli. Kako zavr{il ìvotot

na posledniot od 18-minata ne e poznato. Verojatno se zadu{il.


143

Najlesno pominale selata Konomladi i Turje. Tamu terorot bil

relativno poblag.

Seloto Konomladi 3-pati bilo ograbeno: na 05 Septemvri (nov stil),

na 08 Oktomvri i na 29 Oktomvri 1903 godina. Pritoa nastradale:

1. Jane Temelkov, 30-godi{en, proboden so no`;

2. Stojan Ivanov, 16-godi{en, proboden so no`.

Na 04 Oktomvri 1903 godina neprijatelskiot asker {to vrvel pokraj

selskata {uma, gi pogubil slednive ìteli na seloto Turje:

1. Tanas Hristov;

2. Kosta Angelov;

3. Petre Mihajlov;

4. Tanas Mladen.

Seloto Smrde{, po vandalskoto opusto{uvawe vo maj 1903 godina, za

vreme na vostanieto povtorno bilo napadnato. Vo prvata polovina na mesec

septemvri, askerot izvr{il novi zlostorstva vo ova selo. Pritoa go odvlekol

i preostanatiot selki dobitok.

Varvarskite opusto{uvawa na kosturskite sela vo oblasta Popole,

{to zapo~nale kon krajot na avgust 1903 godina, nerazdelno se svrzani so

poznatata otomanska ofanziva vo Bitoskiot vilaet.

Edinstveno seloto [e{tevo svoeto prvo opusto{uvawe go doìvealo

vo prvite denovi na vostanieto. Na 08 Avgust (nov stil) 700 neprijatelski

vojnici od Kostur vlegle vo seloto [e{tevo, go ograbile i go izgorele. Vo

poàrot izgorele 27 od vkupno 180 ku}i. Eden mesec podocna seloto bilo

povtorno napadnato i opoàreno. Pritoa izgorele 30-na ku}i. Vkupno re~eno

vo dvata poàra izgorele 60 od vkupno 180 ku}i.

Osven toa, askeri nekolku pati go pusto{ele logorot na {e{tevskite

familii. Pritoa, spored Memoarot, obes~estile 25 èni i devojki.

Pri tie napadi nastradale:

1. Marija Malkovska, 90-godi{na, ubiena;

2. Janaki Iliev, 100-godi{en, zastrelan;

3. Ilija Nova~kov,70-godi{en, zastrelan;


144

4. Nastovica Velkoska, 80-godi{na, zastrelana;

5. Nikolica Govelovska, 70-godi{na, zastrelana;

6. Nakovica Srbinova, 25-godi{na, umrela od strav;

7. Sulta Atanasova, 30-godi{na, umrela od strav;

8. Marija Ganova, 35-godi{na, zastrelana;

9.Jani Sirkelov, 68-godi{en, zastrelan.

Seloto Cre{nica, prvo od kosturskite sela od po~nuvaweto na

spomenatata otomanska ofanziva, ja iskusila `estokosta na terorot. Na 27

Avgust 1903 godina mnogubrojna du{manska vojska, razgnevena od

iscrpuva~kata i krvava borba so vostanicite, so topovi go napadnala i go

razorila seloto Cre{nica. Ovoj pat nemalo `rtvi, bidej}i naseleniteo

navreme se zasolnalo. Edna nedela podocna, asker povtorno vlegol vo seloto,

go doograbil nedoograbenoto, i go izgorel nedoizgorenoto. Pritoa nastradale:

1. Damjan Sulov, 50-godi{en, zastrelan;

2. Damjan Bo{kov, 52-godi{en, zastrelan;

3. Hristo Bo{kov, 35-godi{en, zastrelan;

4. Petar Popov, 83-godi{en, zastrelan;

5. Dime Glav~ev, 81-godi{en, zastrelan;

6. Mitre Bap~orlija, 73-godi{en, zastrelan;

7. Sija Bap~orova, 50-godi{na, ise~ena na par~iwa;

8. Sido Pop Jarmov, 60-godi{en, zaklan;

9. Fiqo Rizov;

10. Risa Srjanova, zaklana;

11. Nikola Stefov, ubien;

12. Vasil Rogov, ubien;

13. Ivan Pecov, ubien.

Pri ovie napadi bile opo`areni site 80 ku}i na seloto Cre{nica.

Na 28 Avgust 1903 godina istiot asker {to go opusto{il seloto

Cre{nica, go ograbil i go zapalil selot Kondorabi. Izgorele site 30 ku}i.

Naselenieto navreme se zasolnilo v planina.


145

Na 28 Avgust istiot asker {to gi opusto{il selata Cre{nica i

Kondorabi, go ograbil i go opoàril seloto B'mboki. Izgorele site ku}i,

me|u koi i selskoto u~ili{te, so isklu~ok na turskata kula pokraj seloto.

Od ova selo na 07 Avgust 1903 godina na patot za Klisura

nastradale:

1. Stefan Gis~ev, 55-godi{en;

2. Petre Stefanov, 20-godi{en.

Na 28 Avgust na yverski na~in bile pogubeni:

1. Dime Nikolov, 55-godi{en;

2. Dedo Hristo, 100-godi{en;

3. Starecot Deliolanov, 70-godi{en;

4. Staricata Deliolanova, 63-godi{na.

Najlesno pominalo seloto Oli{ta. Na 28 Avgust (nov stil) 1903

godina bilo napadnato i ograbeno. Pritoa bile potpaleni samo 2-3 ku}i.

Naselenieto navreme izbegalo.

@estokosta na terorot do{la do poln izraz vo seloto Zagori~ani. Na

28 Avgust nekolkuiljaden asker so artilerija go napadnal, go razoril i go

opoàril ova golemo i bogato kostursko selo. Vo poàrot izgorele site 630

ku}i. Edinstveno crkvata i kambanarijata ostanale neuni{teni. Spored

Memoarot, yverski bile pogubeni 25 ìteli na Zagori~ani, a 30 maloletni

deca na vozrast od 8 – 12 godina bile frleni vo edna furna, pokrieni so

slama i ìvi izgoreni.

Yverski bile ubieni:

1. Nikola [oplev, 60-godi{en;

2. Dine Manov, 67-godi{en;

3. Sterjo Kotorenec, 68-godi{en;

4. Vane Leksov, 60-godi{en;

5. Jovanica Leksova, 57-godi{na;

6. Vasil P. Dimitrov, 80-godi{en;

7. Um~e Laòvkin, 65-godi{en;

8. Kaqa Gistrova, 60-godi{na;


146

9. Um~e Pi{marov, 70-godi{en;

10. Prosa Kirova, 38-godi{na;

11. Gina Kalkatronkina, 50-godi{na;

12. Nase ûlev, 75-godi{en;

13. Vangel [patov, 68-godi{en;

14. Tipo Xonxev, 75-godi{en;

15. Gile Cimura, 85-godi{en.

Pokraj toa, 16 najubavi èni i devojki bile pleneti od askerot i po

15 dnevno drèwe vo du{manskiot logor – bile oslobodeni so bogat otkup.

Site pleneti bile obes~esteni.

Sli~na sudbina go sna{la seloto Vi{eni. Na 03 Septemvri 1903

godina toa bilo izgoreno. Izgorele skoro site ku}i.

Pritoa nastradale:

1. Gile Gilev, 70-godi{en, ise~en so pila;

2. Dane Ilikov, 65-godi{en, zaklan;

3.Sido Bakra~ev, 81-godi{en, zastrelan;

4. Pop Ko~o, 70-godi{en, zastrelan;

5. Kole Lenko, 60-godi{en, zastrelan;

6. Dine Kolkov, 85-godi{en, zastrelan;

7. Pop Trifin, 65-godi{en, zastrelan;

8. Dime Karajorgov, 65-godi{en, zastrelan.

Na 03 Septemvri (nov stil) 1903 godina istiot asker {to go

opusto{il seloto Vi{eni, go napadnal, go ograbil i go opoàril seloto

Blaca. Pritoa izgorele 50 od vkupno 90 ku}i. Nastradale:

1. Trifuna \oveva, 49-godi{na, zaklana;

2. Ivan G. Andonov, 63-godi{en, zaklan;

3. Ilija Stumbov, 38-godi{en, zastrelan;

4. Vangel âlmov, 17-godi{en, zastrelan;

5. Teodosija Ti{liev, 62-godi{en, zastrelan;

6. Pando Pi{mirov, 45-godi{en, zastrelan;

7. Nunta Poleva, 50-godi{na, zastrelana;


147

8. Pando Goli~ev, 60-godi{en, par~osan;

9. Mihail Boèv, 70-godi{en, par~osan;

10. Petar Zalov, 53-godi{en, par~osan;

11. Naso Kiriev, 11-godi{en, par~osan;

12. Tase Kaliga, 60-godi{en, par~osan;

13. Sterjo Nakol, 12-godi{en, par~osan;

14. Spase Komita, ubien;

15. Stefan Konev, ubien;

16. Doso Dimitrov, 80-godi{en, proboden so no`:

17. Trp~e Kostadinov, 75-godi{en, proboden so no`;

18. Pando Kostadinov, 80-godi{en, proboden so no`;

19. Atanas Komitov, 70-godi{en, proboden so no`;

20. Petre Kuzmanov, 60-godi{en, proboden so no`;

21. Elena Atanasova, 25-godi{na, probodena so no`;

22. Atanas Vasilev, 20-godi{en, rase~en.

Raneti bile;

1. Pandovica Ti{mirova, raneta so bajonet;

2. Dosta Ti{mirova, raneta so bajonet;

3. Dimitar Ti{mirov, ranet so bajonet;

4. Despa Pandova, 50 godi{na, te{ko raneta;

5. Dimitar Pandov, 12-godi{en, te{ko ranet;

6. Tana Pandova, 14-godi{na, te{ko raneta.

Vo seloto Blaca bestijalnosta na askerot dostignala kulminacija.

Siluvani bile mnogu èni i devojki. Zaplenetite 12 najubavi èni i devojki

bile odvedeni kaj pa{ata vo opoàrenata Cre{nica i tamu siluvani cela

no}.

Na 13 Septemvri (nov stil) 1903 godina, po te{ka borba so

vostanicite, askerot go ograbil i go opoàril najbliskoto selo do Kostur –

Aposkep. Pritoa izgorele site 120 ku}i. Pokraj toa, na yverski na~in bile

ubieni 14 selani.

Na posebno grozen na~in bile pogubeni:


148

1. Lazo Lukarov, ìv odran;

2. Sve{tenik Mi{o, ìv odran;

3. Niko [umaliev, ma~eni~ki ubien;

4. Naum Majstor, odnesen i ubien vo Kostur;

5. Spaso [oljov, odnesen i ubien vo Kostur.

Selata Bobi{ta i Mokreni vo klisurskata okolija gi sna{la sli~na

sudbina.

Na 28 Avgust 1903 godina mnogubrojna neprijatelska vojska

komanduvana od Ismail Bedri go napadnala, go ograbila i go izgorela

seloto Bobi{ta. Pritoa izgorele site ku}i me|u koi i zgradite na ma{koto i

ènskoto u~ili{te. Pove}eto od naselenieto navreme se pribralo vo Klisura,

poradi {to i brojot na `rtvite bil pomal. Nastradale 13 lica:

1. Dine Ka~arov, 65-godi{en, ubien;

2. Dine Xinar, 70-godi{en, ubien;

3. Mitko Jankov, 55-godi{en, ubien;

4. Ivan Sarkov, 70-godi{en, ubien;

5. Mite Hristov, 23-godi{en, ubien;

6. Kuzman Mitrev, 14-godi{en, ubien;

7. Mite Yiqa, 50-godi{en, ubien;

8. Vane Xaklev, 70-godi{en, ubien;

9. Tase Dimitrov, 13-godi{en, ubien;

10. Kuzo Hristov, 45-godi{en, ubien;

11. Tana Qakova, 110-godi{na, ubiena;

12. Tana Stefova, 75-godi{na, ubiena;

13. Katerina Jalov~eva, 50-godi{na, ubiena.

Sledniot den 29 Avgust 1903 godina bil fatalen za sosednoto selo

Mokreni. Na toj den mnogubroen asker vlegol vo seloto, go ograbil i go

opoàril. Izgorele site 200 ku}i, me|u koi i selskoto u~ili{te.

Ova selo gi dalo slednive `rtvi:

1. Naki Koljanov, kmet, 40-godi{en, ma~eni~ki ubien od tolpa

ba{ibozuk na 05. 08. 1903 god. vo Kostur;


149

2. Gele Dinev, sovetnik, 60-godi{en, ma~eni~ki ubien od tolpa


3. Dina Velkov, sovetnik, 60-godi{en, ma~eni~ki ubien od tolpa

ba{ibozuk na 05. 08.1903 god. vo Kostur;

4. Petre Andreev, sovetnik, 40-godi{en, ma~eni~ki ubien od tolpa


5. Nasi Koljanov, 80-godi{en, strelan na 29 Avgust;

6. Nikola Kotev, 35-godi{en, strelan na 29 Avgust;

7. Miti Tasev, 80-godi{en, strelan na 29 Avgust;

8. Neno Mitrev, 70-godi{en, strelan na 29 Avgust;

9. Peti Dukov, 40-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

10. Kota Gr~ev, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

11. Doni Nikov, 70-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

12. Simo Nikov, 40-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

13. Nasi \a{ov, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

14. Tasi Manov, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

15. Koli Kondev, 90-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

16. Vasil Nikolov, 40-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

17. @eqo Ickov, 62-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

18. Marko [apev, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

19. Vasil Stefov, 40-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

20. Tipo Ilkov, 70-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

21. Tasi Mi{ev, 40-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

22. Mito Gogov, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

23. Naco Bo~ev, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

24. Gele Dimana, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

25. Koli Mata, 60-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

26. Miti Na{ov, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

27. Vasilica Ba~ova, 70-godi{na, strelana, na 29 Avgust;

28. Hristo Nanov, 45-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

29. Tase Hristov, 17-godi{en, strelan, na 29 Avgust;


150

30. Nasi Pufe, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

31. Vasil [terev, 70-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

32. Mine Nanov, 50-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

33. Stojan Tipov, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

34. Iqo Ta{ev, 40-godi{en, strelan, na 29 avgust;

35. Miti Kotev, 30-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

36. Koce Mitev, 22-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

37. Miti Siti, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

38. Mara Na{eva, 70-godi{na, strelana, na 29 Avgust;

39. Aleksi Dinev, 17-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

40. Zoja Ta{eva, 70-godi{na, strelana, na 29 Avgust;

41. Sve{tenik Danail, 80-godi{en, strelan, na 29 Avgust;

42. Stana Lazarova, ubiena;

43. Masa \a{teva, ubiena;

44. Katerina P. Tipeva, ubiena;

45. Tina [apeva, ubiena.

Pokraj toa, askerite zaplenile i odvlekle 6 èni i deca od seloto

Mokreni.

Vo tekot na mesec avgust 1903 godina opoàreno e i kosturskoto selo

- ~iflig Kotori. Pritoa izgorele site 16 ku}i.

Na 04 Septemvri (nov stil) 1903 godina seloto Bap~or stanalo `rtva

na terorot. Toga{ yverski bile pogubeni slednive ìteli na Bap~or:

1. Ilija T. Apostolov, 70-godi{en, zastrelan;

2. Kosta J. Pelov, 25-godi{en, zastrelan;

3. Ivan Markovski, 60-godi{en, zastrelan;

4. Dime T. Markovski, 30-godi{en, zastrelan;

5. Jane M. Dimov, 60-godi{en, zastrelan;

6. Vasil P. Malencev, 18-godi{en, zastrelan;

7. Ivan M. Kulamev, 60-godi{en, zastrelan;

8. Todor Stavreski, 50-godi{en, ise~en na par~iwa;

9. Kirjako N. @e{kov, 60-godi{en, ise~en na par~iwa;


151

10. Filo Ko~ov, 76-godi{en, ise~en na par~iwa;

11. Elena Spasova, 20-godi{na, ise~ena na par~iwa;

12. Georgi J. Stoj~ev, 50-godi{en, iskasapen;

13. Gile T. Gulev, 20-godi{en, iskasapen;

14. Tanas M. Stoj~ev, 50-godi{en, iskasapen;

15. Georgi I. Ognenov, 60-godi{en, zaklan;

16. Tanas M. Gegov, 60-godi{en, zaklan;

17. Leko M. Dimev, 50-godi{en, zaklan;

18. Kolevica Bel~eva, 40-godi{na, zaklana;

19. Disovica Stavreska, 70-godi{na, zaklana.

Mnogu polesno pominalo seloto Kumani~evo. Ova me{ano selo prvpat

bilo napadnato od ba{ibozuk na 03 Avgust (nov stil) 1903 godina. Pritoa

bilo ograbeno gornoto – hristijansko maalo i bil ubien Peno Strekov. Na 30

Avgust povtorno nastradalo gornoto – hristijansko maalo. Askerot go ograbil

i opoàril 2 ku}i. Me|utoa, podrasti~ni represalii ne bile prevzemeni,

pred s#, blagodarenie na zalagaweto na turskoto naselenie od dolnoto maalo

kaj juzba{ijata Ismail Bedri. Ova evidentno govori deka obi~niot turski

selanec bil ìvo zainteresiran za soìvot so svoite sosedi.

Na 06 Septemvri 1903 godina na monstruozen na~in bila ubiena 25-

godi{nata bremena èna Pandovica Ali~eva od seloto Rulja. Pokraj nea bil

ubien i Stojan Ali~ev od istoto selo.

Spored avstro – ungarskiot konzul vo Bitola, Avgust Kral,

otomanskata vojska na 29 Avgust 1903 godina na vandalski na~in go

uni{tila kosturskoto selo Lehovo.

Navedovme imiwa na preku 320 pogubeni {to padnale kako `rtvi na

otomanskiot èstok teror vo Kostursko. Me|utoa, nivniot broj bil zna~itelno

pogolem.

Vo Kosturskata okolija za vreme na Ilindenskata epopeja èstokosta

na neprijatelskiot teror bila prisutna vo selata: Lobanica, Crnovi{ta,

D'mbeni, Vrbnik, @ipanica, Kosinec, Orman, Gorno i Dolno Drenoveni,

Pozdivi{ta, V'mbel, Konomladi, Turje, Smrde{, [e{tevo, Cre{nica,


152

Kondorabi, B'mboki, Oli{ta,Zagori~ani, Vi{eni, Blaca, Aposkep,

Bobi{ta, Mokreni, Kotori, Bap~or, Kumani~evo, Rulja i Lehovo. Navedovme

podatoci za 30 kosturski sela koi pove}e ili pomalku gi iskusile

represaliite vo periodot na Ilindenskoto vostanie. So drugi zborovi re~eno,

edna tretina od Kosturskata okolija se na{la vo vitelot na otomanskiot

teror. Ova ja vbrojuva Kosturskata kaza vo redot na najte{ko pogodenite

oblasti vo tekot na Ilindenskata epopeja.

Vrvnata poàromanija, morbidnite zlostorstva i torturi vo

Kosturskata kaza se vbrojuvaat vo redot na najte{kite zlostorstva protiv

~ove{tvoto.

I pokraj sevo ova, kosturskoto naselenie projavilo golem stoicizam

blagodarenie na visokata svest i visokiot moral.

Razmerite na otomanskiot teror vo Kosturskata okolija pretstavuvaat

svoeviden barometer za uspesite i rasteòt na masovnoto vostani~ko dvièwe

vo celata Kosturska oblast.


‚ISTORIJA‛ – Spisanie na Sojuzot na

Istoriskite dru{tva na SRMakedonija - br.2

1974 god.- Skopje


153

OTOMANSKIOT @ESTOK TEROR VO LERINSKO

ZA VREME NA ILINDENSKATA EPOPEJA I POSLE NEA

@estokosta na otomanskiot teror vrz nevinoto makedonskoto naselenie

vo periodot na Ilindenskata epopeja dostignala nevideni razmeri. Paralelno

so razgoruvaweto na naselenieto i s# pogolemite vostani~ki uspesi rastel i se

razgranuval neprijatelskiot otomanski teror. Neprijatelskite represalii {to

bile perfidno reìrani od oficijalnata toga{na vlast imale, pred s#,

odmazdni~ki i zapla{uva~ki karakter. Ovie represalii protkaeni so

bestijalnost se odvivale pred o~ite na toga{na civilizirana Evropa.

Paleìte na makedonskite sela, masovnite masakri i bestijalnite orgii nad

neza{titenite èni i devojki postanale obele`je na makedonskoto sekojdnevie

vo vostanatite oblasti.

Vo osloboditelnite borbi na site balkanski narodi hekatombite na

ma~enicite i na nevinite `rtvi mnogukratno gi nadminuvaat onie na heroite

i na borcite. Makedonskiot narod ne samo {to ne ja izbegna taa sudbina,

tuku go plati mnogu poskapo svojot kopne` za sloboda vo 1903 godina.

Pokraj drugite, osobeno bil èstok otomanskiot teror vo Lerinskata

kaza.

Vo nea prvo se na{lo na udar makedonskoto selo Kru{oradi. Na 04

Avgust 1903 godina du{manskite ordi go ograbile i izgorele ova selo. Vo

poàrot, od 77 izgorele 35 ku}i. Ostanale zdravi 42 ku}i.

Edna nedela podocna otomanskiot gnev go iskusilo i seloto

Prekopana. Ova planinsko selo {to broelo 220 ku}i na 11 Avgust (nov stil)

1903 godina bilo napadnato so artilerija od askerot i ba{ibozuk od


154

Rudni~ko. Za sre}a seloto bilo prazno zo{to naselenieto navreme doznalo za

doa|aweto na du{manite i se skrilo vo planinata Prisoj. Neprijatelot vo

seloto sretnal samo trojca sredove~ni selani koi gi pogubil na yverski na~in.

So no` bile zaklani:

1. Dine Mu~ev, 50-godi{en, bolen;

2. Sofija Mu~eva, 50-godi{na; i

3. Georgi Popov, 60-godi{en.

Otkako go opqa~kale i izgorele, neprijatelite go napu{tile seloto.

Pritoa izgorele 80 ku}i. Na 27 Avgust 1903 godina broen asker od Kostursko

povtorno navlegol vo ova selo, ja oskvernavil selkata crkva, gi doopqa~kal i

zapalil preostanatite ku}i. Vo poàrot izgorele 130 ku}i me|u koi i

selskoto u~ili{te. Ostanale zdravi samo 10 ku}i. Naselenieto i ovoj pat

navreme se zasolnilo.

Sli~na sudbina doìvealo i seloto Neokazi. Ova me{ano selo go

so~inuvale 174 hristijanski, pravoslavni i 25 muslimanski ku}i. Na 13

Avgust 1903 godina vo seloto navleglo edno oddelenie anadolski asker {to ja

~uvalo èlezni~kata linija na relacijata Lerin – Banica – predvodeno od

juzba{ijata Hajdar – beg. Kon askerot se priklu~ilo mesnoto muslimansko

naselenie, kako i ba{ibozuk od selata Vo{tarani i Kenali. Ogor~eni od

zagubite vo borbata kaj Setina, askerliite gi opqa~kale i potpalile

hristijanskite ku}i. Pritoa izgorele 138 ku}i. Izgorela i selskata crkva

Sveti Atanas. Osven toa povele za Lerin 84 nevini selani. Patem site gi

masakrirale. Toa bile:

1. Stefo Todorliev, ubien pri predavaweto;

2. Stoj~o Todorliev, ‚

3. Krsto Todorliev, ‚

4. Naum Todorliev, ubien pokraj s. Neokazi;

5. Ilija Kulev, ‚

6. Dimitar Kulev, ‚

7. Georgi Dimov, ‚

8. Tane Pecukov, ‚


155

9. Gi~e Petri~in, ‚

10. Kosta Anecki, ‚

11. Gi~e Anecki, ubien pokraj seloto;

12. Krste Bani~anec, ubien pokraj seloto;

13. Ivan Jov~ev, ‚

14. Ge{o Hristov, ‚

15. Tane Petreski, ‚

16. Vasil Bani~anec, ‚

17. Hristo Petreski, ‚

18. Nikola Bani~anec, ‚

19. Vane Kirkov, ‚

20. Iqo Kirkov, ‚

21. Vane Samarxi, ‚

22. Luka Caljapanka, ‚

23. Hristo Dafov, ‚

24. Georgi Zabrdski, ‚

25. Tane Zabrdski, ‚

26. Ilija Ba~anec, ‚

27. Dine Pecukov, ‚

28. Tane Birov, ‚

29. Mice Kostovski, ‚

30. I~o Lja{ev, ‚

31. Kole Lja{ev, ‚

32. Mice Kantarev, ‚

33. Stoj~o Bani~ot (od s. Bore{nica);

34. Mitre Plasti, ubien pokraj seloto:

35. Hristo Ljonde, ‚

36. Tanas Todorliev, ubien pokraj Stara Reka;

37. Dimitar Zaek, ‚

38. Alekso Dodov, ‚

39. I~o Dodov, ‚


156

40. Hristo Popov, ‚

41. Stoj~e Popov, ‚

42. Gi~e Jov~ev, ‚

43. Vane Birov, ubien pokraj Stara Reka;

44. Done Birov, ‚

45. Yole Asov, ‚

46. Najdo Petreski, ‚

47. Iqo Vasilev, ‚

48. Iqo Axiev, ‚

49. Georgi Emljakov, ‚

50. Vane Begin~ev, ‚

51. Mijajle Nojkov, ‚

52. Hristo Tanev, ‚

53. Dimitar Caljapnka, ‚

54. Petar Li~ev, ‚

55. Krste Petr~anec, ‚

56. Kosta Petr~anec, ‚

57. Stojko Kantarov, ‚

58. Stefo [anga, ‚

59. Vasil Lja{ev, ‚

60. Kole Boìnov, ‚

61. Stoj~e Pandilev i dr.

Spored avstroungarskiot konzul vo Bitola A. Kral, nivnite trupovi

ostanale da leàt nezakopani 10 dena na otvoreno pole.

Na 25 Avgust 1903 godina neprijatelskiot asker i ba{ibozuk

povtorno se nafrlil na ova selo. Pritoa bile obes~esteni 52 èni i devojki,

a 10- mina selani podlegnale na ma~ewata. Osven toa, bil odvle~en siot

dobitok.

Na 13 Avgust 1903 godina plamnalo i seloto Buf. Triiljadna

otomanska vojska pridruèna od ba{ibozuk, po sudirot {to go imala so

vostanicite vo blizinata na seloto Buf, navlegla vo seloto. Pove}eto od


157

naselenieto navreme go napu{tile seloto. Onie {to ne uspeale da izbegaat

bile ubieni. Nastradale:

1. Sotir Dimitrov, 70-godi{en;

2. Petre Ko~ev, 70-godi{en;

3. Iqo Naum~ev, 60-godi{en;

4. Kosta Iliev, izgorel vo furnata vo koja se sokril;

5. Jana P. Dimitrova;

6. Ilinka Balkanova, 105-godi{na;

7. Spasija Kuzmanova, 60-godi{na;

8. Neda Trp~eva, 60-godi{na;

9. Filip Kolev, 4-godi{en.

Vo du{manskite race padnala i mladata vdovica Marija Trajkova

so svoeto 5-godi{no dete Georgi. Mladata majka najprvin bila siluvana, a

potoa zaedno so nejzinoto dete bile ubieni i na yverski na~in iskasapeni. Ovie

potresni sceni podrobno se rasvetleni vo Memoarot.

Seloto Buf {to broelo 245 ku}i bilo opusto{eno i izgoreno. Onie

ku}i {to ja preìveale ognenata stihija, bile razru{eni so topovi. Ovoj

vandalizam go preìveale samo 5 ku}i i crkovniot an. Na 11 Septemvri 1903

godina dveiljadna otomanska vojska povtorno navlegla vo seloto. Pritoa vo

askerskite {atori, od strana na divata orda pokraj seloto bile odvle~eni i

obes~esteni 44 èn ii devojki. Me|u niv bile: Iljovica Angelska, Smilejca

Mrkoska i Janica Vasileva so dvete }erki i snaata. Na 11 Oktomvri seloto

Buf po tretpat stanalo arena na èstokiot otomanski vandalizam.

Neposredno po sudirot so vostanatite makedonski slobodoqupci vo blizina na

seloto, broen asker navlegol vo Buf. Ovoj pat trojca selani bile

masakrirani, a 52 èni i devojki siluvani. Poradi toa, na 12 Oktomvri

1903 godina (nov stil), 200 èni od seloto Buf se upatile kaj stranskite

konzuli vo Bitola i gi iznele na videlina dotoga{ nevidenite zlodela.

Na 13 Avgust 1903 godina nastradale i selata Rakovo i Bitu{e.

I Rakovo bilo opusto{eno i zapaleno. Vo poàrot izgorele 115 od

vkupno 130 ku}i. Naselenieto navreme se povleklo v planina. Na 15 Avgust


158

1903 godina pove}e od 100 èni i deca od Rakovo pristignale vo Bitola na

poplaka kaj konzulite.

Seloto Bitu{e isto taka bilo opqa~kano i izgoreno. Od 40 ku}i

izgorele samo deset. Ovde bile masakrirani 18 maì, èni i deca, me|u koi

i edna bremena èna.

Razgneveni od neuspehot i zagubite vo borbata kaj Ezercata na

Bigla, neprijatelska orda predvodena od Musa Beg-Kol Agasi na 17 Avgust

1903 godina se nafrlila na bliskoto selo Armensko. Pritoa izvr{ile

morbidni zlodela koi te{ko moàt da se opi{at. Neprijatelskoto

navleguvawe vo seloto go najavile topovski istreli koi vseale panika sred

mirnoto makedonsko naselenie. Vo tie morni~avi migovi bile ubieni, spored

Memoarot, 133 maì, èni i deca. Me|u ubienite bile:

1. Sve{tenik Lazar, 30-godi{en, ubien so no`;

2. Efa Cvetkova, 15-godi{na, zastrelana;

3. Ilija Cvetkov, 13-godi{en, zastrelan;

4. Lazar Mi{ev, 70-godi{en, zastrelan;

5. D. [umbov, 50-godi{en, zastrelan;

6. Tasa Stoj~eva, 17-godi{na, zastrelana;

7. Stojan Tan~ev, 45-godi{en, zastrelan;

8. Sime Ta{ev, 28-godi{en, zastrelan;

9. Petre Panev, 13-godi{en, zastrelan;

10. Tanas Aleksov, 55-godi{en, zastrelan;

11. Filip Aleksov, 15-godi{en, zastrelan;

12. Spase Ivanov, 6-mese~no dete, izgazeno;

13. Georgi Stojanov, 37-godi{en, ubien so no`;

14. Traj~e Pompev, 75-godi{en, zastrelan;

15. Grujo Kufev, 55-godi{en, zastrelan;

16. Done Kufev, 38-godi{en, zastrelan;

17. Mara Vasileva, 3-godi{na, izgorela v ku}a;

18. Trajan Kufev, 59-godi{en, zastrelan;

19. Nedelko Petrov, 45-godi{en, zastrelan;


159

20. Mitre Ivanov, 60-godi{en, zastrelan;

21. Georgi Mitrev, 24-godi{en, zastrelan;

22. Kole Ivanov, 70-godi{en, zastrelan;

23. Stojo Dimov, 35-godi{en, zastrelan;

24. Georgi Bogoev, 27-godi{en, zastrelan;

25. Traj~e Vasilev, 80-godi{en, zastrelan;

26. Jordanka Andreeva, 18-godi{na, zastrelana;

27. Iqo Ivanov, 28-godi{en, zastrelan;

28. Kop~e Vran~ev, 40-godi{en, zastrelan;

29. Kuzman Janev, 50-godi{en, zastrelan;

30. Krstovira Bran~eva, 40-godi{na, rase~ena so no`;

31. Danail Todorov, 22-godi{en, zastrelan;

32. Vasil Stankov, 35-godi{en, zastrelan;

33. Ko~ovica Stankova, 58-godi{na, zastrelana;

34. Dimitar Stoj~ev, 18-godi{en, zastrelan;

35. Tanas Traj~ev, 33-godi{en, zastrelan;

36. Boìn ô~ov, 66-godi{en, zastrelan;

37. Karamfil ô~ov, 52-godi{en, zastrelan;

38. Vasilica ô~ova, 38-godi{na, bremena, rasparana i maloto

izvadeno;

39. Velika ô~ova, 3-godi{na, rase~ena pokraj majka si;

40. Pecan ô~ov, 70-godi{en, zastrelan;

41. Pecanica ô~ova, 70-godi{na, zastrelana;

42. Mitra Pecanova, 40-godi{na, zastrelana;

43. Dosta Nedelkova, 12-godi{na, rase~ena so no`;

44. Ivan Dimov, 55-godi{en, rase~en so no`;

45. Hriste Ivanov, 30-godi{en, rase~en so no`;

46. Ilija Ivanov, 35-godi{en, rase~en so no`;

47. Iqovica Stanova, 32-godi{na, rase~ena so no`;

48. Velika Ilieva, 14-godi{na, zastrelana;

49. Dimitar Mladenov, 47-godi{en, zastrelan;


160

50. Nedelko Vasilev, 85-godi{en, zastrelan;

51. Ivan Geor{ev, 50-godi{en, zastrelan;

52. Jankulica \o{eva, 33-godi{na, zastrelana;

53. Ilija Jankulev, 12-godi{en, zastrelan;

54. Iqo Dam~ev, 65-godi{en, zastrelan;

55. Iqovica Dam~eva, 65-godi{na, zastrelana;

56. Kote Il. Dam~ev, 38-godi{en, zastrelan;

57. Dimitar Volkanov, 20-godi{en, zastrelan;

58. Trendafilica Stojkova, 28-godi{na, rase~ena so no`;

59. Nikola na Trendafilica, 9-mese~no dete, rase~eno do majka si;

60. Vasil Pavlev, 65-godi{en, zastrelan;

61. Vasilica Pavleva, 65-godi{na, zastrelana;

62. Tendafil Panev, 15-godi{en, zastrelan;

63. Ko~o Karajanev, 35-godi{en, zastrelan;

64. Tanasica [erifova, 80-godi{na, zastrelana;

65. Ta{o Vasilev, 75-godi{en, izgorel v ku}i;

66. Tase Vasilev, 58-godi{en, zastrelan;

67. Alekso Postilov, 65-godi{en, zastrelan;

68. Nedelka Janeva, 18-godi{na, zastrelana;

69. Stoj~e Jankulov, 47-godi{en, zastrelan;

70. Filip Donev, 23-godi{en, rase~en so no`;

71. Bosilka Petrova, 27-godi{na, rase~ena so no`.

Pokraj niv, imalo 30-na raneti, me|u koi bile i:

1. Endrica Mihajlova, so skr{ena noga;

2. Ivan Hristov, so rani od kur{um vo rakata i nogata;

3. Vasilica Grueva, so otkinat del od rakata;

4. Vasil Kuzmanov, so rani od kur{um vo rakata;

5. Bo`inica Kurteva, raneta vo liceto so kur{um;

6. Ristovica Kurteva, so rana od kur{um na rakata;

7. Jankulica Stojkova, so otkinata ple{ka;

8. Naumka Lazarova, raneta vo nogata; i


161

9. Lazarina Markova.

Osven toa, spored Memoarot, bile obes~esteni 25 èni i devojki

me|u koi i selskata ubavica Tasa Stoj~eva. Pokraj toa, seloto bilo zapaleno i

ograbeno. Vo poàrot izgorele 143 od vkupno 150 ku}i. Na 19 Avgust (nov

stil) 1903 godina vo seloto do{le novi neprijatelski edinici koi gi

dovr{ile zlo~inite. Vesta za krvavite zlodela vo Armensko brgu se

ra{irila. Nabrgu potoa, spored avstro-ungarskiot konzul vo Bitola A. Kral,

‚po dolgo nastojuvawe francuskite milosrdni sestri od Bitola uspeaja da

dobijat od Hilmi Pa{a dozvola za patuvawe vo Lerin, kade vo pridru`ba

na eden tuka{en lekar im pruìle pomo{ na postradanite. ‚

Vo tekot na Ilindenskata epopoeja bilo opusto{eno i izgoreno i

lerinskoto selo Qubetino. Vo poàrot izgorele 43 od vkupno 55 ku}i. Pokraj

toa, vo seloto bile ubieni:

1. Nole Krstev, 27-godi{en ubien so kama;

2. Kole Rogov, 50-godi{en ise~en so no`.

Otomanskata orda kon Neveska povela grupa selani od Qubetino.

Patem, vo mesnosta Dodova ê{ma, na yverski na~in bile masakrirani:

1. Zafir Ta{ev, 55-godi{en;

2. Dine Kolev, 40-godi{en;

3. Dine Pejov, 50-godi{en;

4. Simo Tipev, 27-godi{en;

5. Lambo Krstev, 40-godi{en;

6. Gele Cilev, 20-godi{en;

7. Nole Vanev, 28-godi{en;

8. Kole Stoj~ev, 45-godi{en;

9. Cile Georgiev, 40-godi{en;

10. Vane Georgiev, 50-godi{en; i

11. Ice Mitrev, 60-godi{en.

Obes~esteni bile 20 èni i devojki od Qubetino. Dve najubavi

devojki bile potur~eni.


162

Vo tekot na vostanieto bilo zapaleno i seloto Patele pri {to

izgorele samo 7 ku}i. Spored A. Kral, na 16 Avgust 1903 godina bilo

opoàreno seloto Trsje. Na 17 Avgust (nov stil) bile izgoreni site tri

hristijanski – pravoslavni ku}i na ~iflikot Oriovsko.

Na 04 Avgust 1903 godina otomanskite zlodela gi iskusile 14 selani

od Nevoljani. Nivnite ku}i, kako i selskata crkva bile ograbeni. Spored Q.

Mihajlovi}, otomancite so sebe povele 30 selani od Nevoljani pod izgovor

deka se komiti.

Na 14 Avgust 1903 (nov stil), anadolskiot asker, {to prethodniot

den go opusto{il i izgorel seloto Neokazi, vlegol vo selo Vrbjani. Pritoa

bil ubien Filip Mavrev. Osven toa, na èstoka tortura bile podloèni

pove}emina selani.

Istiot den ba{ibozukot vo Vo{tarani izma~uval 5- mina selani. Za

vreme na vostanieto vo ova selo bile ubieni:

1. Zafir Ivanov, 45-godi{en; i

2. Stoj~e Kolev, 27-godi{en.

Vo mesec avgust 1903-ta godina otomancite vo Ek{isu gi ubile:

1. Koqo Evtimov; i

2. Cile Mravota.

Na 10 Septemvri (nov stil) 1903 godina, posle edna bitka so

vostani~ka ~eta, askerot navlegol vo Ek{isu i ograbil mnogu ku}i. Na 13

Septemvri 1903-ta godina, drug asker od Lerin vlegol vo Ek{isu. Pritoa gi

isteral site maì nad 15-godi{na vozrast nadvor od seloto. Potoa askerot go

pretresol i ograbil seloto. Me|u drugoto, bile ograbeni i oskvernaveni dvete

selski crkvi, kako & do igla opqa~kani du}anite na Mice Srbinov i St.

Stoj~ev. Du{manskata orda ja izgorela ku}ata na Donkalev i gi obes~estila

ènite: Doca Axieva, Doca Ta{eva i Pologija Karajaneva. Za vreme na

vostanieto od mirnoto domorodno makedonsko naselenie na Ek{isu

nastradale:

1. Stefo Popov, ubien v planina;

2. Dore M. Srbinov, ubien v planina;


163

3. Vasil Karan~elov, ubien v korija.

Za vreme na vostanieto èstokosta na otomanskiot teror bila

prisutna i vo selata Pesoderi, @ivojno, Zeleni~e,Surovi~evo, Nered i drugi.

Ovde e potrebno da se naglasi deka ni gradot Lerin ne ostanal

nezasegnat. Taka, vo Lerin na 07 i 14 Avgust 1903 godina, neprijatelskite

askeri pod izgovor deka vr{at pretres na somnitelnite ku}i, ograbile pove}e

ku}i, - 12 od niv opqa~kale potpolno, drugite delumno, ednovremeno

napa|aj}i gi i ènite. Vozbudeni poradi toa, rabotnite lu|e gi drèle

du}anite zatvoreni 14 dena.

Vo tekot na vostanieto podednakvo nastradale egzarhiskite i

patrijar{iskite sela. Toa, od druga strana, pokaùva deka naselenieto, bez

ogled na instrukciite na stranskite propagandi, gi prigrlilo ideite na

VMRO – TMORO – smetaj}i go vostanieto za svoe.

Uàsnite otomanski zlodela vo Lerinsko, posebno morbidnite zlo~ini

vo Armensko, se vbrojuvaat vo redot na najte{kite zlostorstva protiv

~ove{tvoto.

Spored iznesenite podatoci, vo Lerinsko bile opoàrena selata:

Kru{oradi, Prekopana, Neokazi, Buf, Rakovo, Bitu{e, Armensko,

Qubetino, Patele, Trsje, kako i ~ifligot Oriovsko. Ova, pokraj masovnite

masakri, siluvawa i torturi, jasno govori za razmerite na èstokosta na

neprijatelskiot otomanski teror. Toa e voedno najdobar pokazatel za uspesite

i rasteòt na vostani~koto dvièwe vo Lerinsko, a voedno i na celata

Ilindenska epopeja.


164

ISTAKNATI ÊLNICI I VODAÎ NA ÊTI

NA VMRO

\OR\I SUGARE METODI PATÊ

(1876-1905) (1875-1902)

HRISTO UZUNOV VELE MARKOV

(1878-1905) (1870-1902)


165

JORDAN PIPERKATA PAVEL HRISTOV

(1870-1903) (1874-1922)

SLAVEJKO ARSOV PITU GULI

(1878-1904) (1868-1903)


166

VASIL ^AKALAROV PANDO KQA[EV

( -1913) ( -1907)

GEORGI IVANOV-VOJVODA

MARKO LERINSKI GEORGI PE[KOV

( -1902) ( -1913)


167

\AKON EVSTATIJ PARASKEV CVETKOV

(1873-1934) (1875-1903)

LUKA GEROV NIKOLA PETROV-RUSINSKI

(1870-1948) (1875-1943)


168

TODOR ALEKSANDROV

(1881 – 1924)

Todor Aleksandrov e viden deec i revolucioner na nacionalno-

osloboditelnoto dvi`ewe. Roden e vo gradot [tip, poto~no vo Novo Selo. Na

po~etokot u~i vo rodniot grad, a potoa vo vi{oto pedago{ko u~ili{te vo

Skopje. Vo 1897 godina u~itelstvuva vo gradot Ko~ani. Slednite nekolku

godini u~itelstvuva vo [tip,a i vo Burgas vo Bugarija. Na po~etokot na 20

vek ja napu{ta u~itelskata profesija i se vklu~uva vo redovite na VMRO.

Vo 1903-1904 godina e izbran za ~len na okoliskoto rakovodno telo na VMRO

vo [tip. Tri godini potoa e nazna~en za okru`en vojvoda na Skopskiot

revolucioneren okrug.


169

Todor Aleksandrov zaedno so svoi vojvodi

Vo po~etokot na 1911 godina zaedno so Hristo êrnopeev i Petar

âulev e izbran za ~len na Centralniot komitet na VMRO. Pod negovo

neposredno rakovodstvo se organizirani i izvr{eni atentatite vo [tip

(Noemvri 1911 godina) i vo Ko~ani (Avgust 1912godina), koi {to go

pdgrevaat izbuvnuvaweto na Balkanskata vojna od 1912 -1913 godina. Posle

vojnata e zatvoren kako voen neposlu{nik, no uspeva da izbega od zatvorot.

Vo 1919 godina zaedno so generalot Aleksandar Protogerov i Petar âulev ja

vozobnovuvaat VMRO. Dodeka drugite dvajca ~lenovi na Centralniot komitet

deluvaat nadvor i podaleku od Makedonija, toj deluva vo Bugarija, koe

rabotewe mu ovozmoùva da zeme rakovodna pozicija vo organizacijata.

Todor Aleksandrov – voda~ na VMRO po 1911 godina


170

Za da ja odbegne rascepkanosta vo redovite na organizacijata,

zapo~nuva sorabotka i zbliùvawe so komunisti~kite sili na Balkanot i

SSSR, koja {to sorabotka rezultira so potpi{uvawe na Majskiot manifest

od 1924 godina. Podloèn na silen pritisok od vlasta na profesor

Aleksandar Cankov, toj zaedno so generalot Aleksandar Protogerov se

otkaùva javno od nego. So toa ja gubi doverbata na taa vlast. Po s# izgleda

deka akcijata na Kominternata za prevzemawe na VMRO e propadnata. To~no

vo toj vremenski period, na pat za kongresot na Serskiot revolucioneren okrug

vo neposredna blizina na seloto Sugarevo, Melni~ko, na 31 Avgust 1924

godina na eden beskrajno podol na~in, ubien e legendarniot voda~ na VMRO

Todor Aleksandrov.

Ubijcite se poznati – toa se Din~o Vretenarov i [terjo Vlahov – i

dvajcata bliski na organizatorot na VMRO vo Petri~kiot okrug, Aleko

Vasilev.

Ubistvoto na Todor Aleksandrov i do den denes e obvitkano vo

golema misterija. Te{ko moè da se odgovori, koj vo stvarnost stoi zad ovoj

zagovor. Komunistite i Kominternata vo Moskva ja gledaat vo negovoto lice

osnovnata pre~ka za sozdavawe na nova, leva orientacija na VMRO i nejzino

pot~inuvawe. Odredeni ministri vo vladata na Cankov se pla{at od silata i

samostojnosta na VMRO, osobeno posle pregovorite na Todor Aleksandrov so

oficijalna Moskva.

Za otstranuvaweto na Aleksandrov e zainteresiran i petri~kiot

‚pa{a‛ Aleko Vasilev, koj {to vo svojata glava ima golem broj kombinacii i

ne gi krie svoite ambicii za najvisokoto rakovodno mesto vo VMRO.

Dokazite so sigurnost potvrduvaat deka organizator na ubistvoto na

Todor Aleksandrov e Aleko Vasilev. Dvajcata izvr{iteli na ubistvoto se

negovi doverlivi lu|e. Posle ubistvoto na Aleksandrov toj se sre}ava

nekolkupati so niv. Vasilev znael deka na pretstojniot Serski kongres,

Aleksandrov planiral da pokrene pra{awe za negovite zloupotrebi, za {to

sobral dosta dovolna dokumentacija. Spored tradicijata i pravilnikot na


171

VMRO za takvi zloupotrebi presudata e so smrt ! Aleko Vasilev imal

interes Aleksandrov da go snema pred samiot kongres. Siguno e deka vo

posledniot mesec toj imal nekolku sredbi so ~lenovi na Bugarskata

Komunisti~ka partija. Vozmo`no e toga{ da stanala koordinacijata me|u

dvete strani. Protogerov vo poslednite nekolku meseci ja ima{e zaladeno

sorabotkata so Todor Aleksandrov i te{ko go podnesuva{e faktot, {to

zna~itelno pomladiot kolega e prifaten kako edinstven voda~ na VMRO.

Nitu edno va`no re{enie ne se donesuva bez soglasnost na Aleksandrov.

Zasegnatiot Protogerov vo poslednite dva-tri meseci pred ubistvoto e vo

mnogu bliski vrski so Aleko Vasilev i mnogupati e negov srde~en gostin vo

Petri~ko. Negova golema gre{ka e, {to ako neznael za to~niot datum na

ubistvoto, {to so sigurnost ne # mo`no, zo{to toga{ ne go predupredil

Aleksandrov, za {to nosi moralna odgovornost za negovata smrt.

So smrtta na Todor Aleksandrov VMRO gubi eden svoj golem i

nezamenliv voda~.

Svetskata javnost so razo~aruvawe ja soop{tuva vesta za ubistvoto

na Aleksandrov. Site vlijatelni evropski vesnici publikuvaat statii i

biografski podatoci za golemiot revolucioner. Londonskiot vesnik ‚Tajms‛

go zabele`uva slednoto: ‚Todor Aleksandrov be{e eden od najzabele`itelnite

voda~i na Balkanot. Toj be{e tip na fanati~en patriot , koj {to ne bi go

soprelo ni{to, za da ja postigne svojata cel – sozdavawe na avtonomna

Makedonija‛. A,‛Enciklopedijata Britanika‛ go karakterizira na sledniot

na~in: ‚ …Aleksandrov nanazad niz godinite be{e zakorenet i apsolutno

golem makedonist. Toj be{e edna mnogu fina li~nost, visok, so crna brada i

kolku dobrosrde~en tolku i hrabar‛.

Na po~etokot so vzaemna dogovorenost me|u rakovoditelite na

VMRO, smrtta na Todor Aleksandrov ne be{e objavena i be{e vo golema

tajnost. Organizatorite na ubistvoto na ~elo so Aleko Vasilev se podgotvuvaa

da go zavzemat celoto rakovodstvo na Organizacijata vo svoi race, za {to za

taa cel podgotvuvaa rasprava so bliskite Aleksandrovi soborci. Razvrskata e

na 12 Septemvri 1924 godina vo gradot Gorna Xumaja. Samouvereniot Aleko


172

‚pa{a‛ ne prevzema dovolno predodbranbeni merki, so {to privrzanicite na

Aleksandrov ja blokiraat so svoite ~eti Gorna Xumaja i za nekolku ~asa se

spravuvaat so organizatorite na zagovorot. Vo ovaa prestrelka e ubien i

samiot Aleko Vasilev. Vo idnite nekolku denovi posle 12 Septemvri, vo

Pirinska Makedonija i Sofija se ubieni i drugi privrzanici na Aleko

Vasilev, a so toa protivnici na VMRO, so {to opasnosta od prevzemaweto na

revolucionernata organizacija e napolno otstraneta.

So datumot 12 Septemvri 1924 godina, e spasena revolucionernata

organizacija, so {to ne se izmeni karakterot i zada~ite na istata, koja go

ostavi ostriot me~ na porobena Makedonija. Na toj datum blesna yvezdata na

mladiot naslednik na Todor Aleksandrov-Ivan (Van~o) Mihailov.


173

IVAN MIHAILOV

(26.08.1896-05.09.1990)

Ivan (Van~o) Mihailov e roden na 26 avgust 1896 godina vo Novo

Selo, [tip. U~i vo Solunskata egzarhiska gimnazija‛Sveti Kiril i Metodij‛.

Po podelbata na Makedonija vo tekot na Balkanskite i Prvata svetska vojna

go zavr{uva svoeto gimnazisko obrazovanie vo Skopje, vo srpska gimnazija.

Iako od strana na srpskite prosvetni vlasti mu e ponudeno da si go prodol`i

obrazovanieto nekade vo Evropa, kako stipendist na srpskata vlada, so ogled

na toa {to e odli~en u~enik, toj ja odbira Bugarija kako prostor za idnata

kariera i po~nuva da studira pravni nauki na sofiskiot univerzitet ‛Sveti

Kliment Ohridski‛. Tokmu toga{, kako mlad student se vklu~uva vo

redovite na makedonskoto revolucionerno dvi`ewe, koe {to po urivaweto na

makedonskata istoriska i teritorijalna celina, se nao|a vo treskavi~na

obnova. Mu stanuva li~en sekretar na Todor Aleksandrov. Se projavuva kako

negov fanati~en sledbenik i naslednik. Po ubistvoto na Todor Aleksandrov,

na 31 Avgust 1924 godina, toj se proglasuva za negov naslednik, za apsoluten

voda~ na VMRO. Tie godini, na VMRO osnovna dejnost & # likvidacija na


174

politi~kite protivnici i sozdavawe na dràva vo dràvata vo ramkite na

Bugarija, vreme za koe kriti~ki se osvrnuvaat redica stranski avtori. Ivan

Mihailov zame{an # & vo atentatot na srpskiot kral Aleksandar

Kara|or|evi} i osobeno vo likvidaciite na srpski upravuva~i na Makedonija.

Negovata sopruga Men~a (Melpomeni) Karni~u, go ubiva li~no Todor Panica

vo Burgteatarot vo Viena. Po ednodeceniska crna serija od ubistva i krvavi

progoni, lu|e na Mihailov go ubivaat i pretsedatelot na bugarskata

zemjodelska vlada, Aleksandar Stamboliski.

Ivan (Van~o) Mihailov vo tekot na 1934 godina e proteran od

Bugarija. Emigrira najprvin vo Turcija, potoa se prefrla vo Polska, ottamu

vo Ungarija, Hrvatska, [panija, za da se pribere kone~no vo Italija, vo

Rim, kade {to & umira. Seto ova kaùva deka # celi 70 godini politi~ki

emigrant. Gneven i èstok protivnik mu # na komunizmot. So dovolna

materijalna poddr{ka na MPO (Makedonski politi~ki organizacii vo SAD)

sozdava i odrùva {iroka mreà na informanti od toga{na SRMakedonija

koi mu ja zadovoluvaat politi~kata sueta na apsolutniot makedonski

predvodnik. So tek na vreme, na pripomo{ mu doa|aat la`govci od

emigrantskite krugovi na pomladata VMRO-ovska garnitura od Republika

Makedonija (Boeva-Popova, D. Gocev i drugi) koi mu serviraat nevistini.

Jas, Lade Taleski, kako avtor na pisanievo, iznajdov dovolno

pri~ini za da mu izdvojam na Ivan Mihailov nu`no vnimanie. Toa go

bara{e aktuelniot makedonski politi~ki mig. Nemaa vreme na{ite mladi i

zeleni politi~ki lideri, dovolno slobodno vreme, za da & se posvetat

sestrano na Makedonija. No, samiot fakt {to tie – takvite & se posvetuvaa

na svojata nedorazgatnata tatkovina, naloùva{e okolnost tie da se

podgotvat za pretstojnite dueli so ostatokot od svetot okolu imeto, znameto,

grbot, minatoto, istorijata i tradicijata. Ne be{e lesno da se bide

makedonski vrven politi~ar !

Nikoj vo Republika Makedonija, najverojatno, ne bara{e od na{ite

efektni i efikasni vode~ki novinarski, publicisti~ki ili nau~ni~ki

(istoriografski) pera, vedna{ po smrtta na Ivan Mihailov (05.09.1990,


175

Rim) da gi podgotvat pisalkite za posmrtna ‚rehabilitacija‛ na

kontroverzniot {tipjanec ! Da, nikoj vo Republika Makedonija, duri i onie

od nebrojnata druìna okolu nedelnoto glasilo ‚DELO‛, koi isplaniraa

poseti na grobot na kontroverzniot svoj idol.

Vo mesec septemvri 1990 godina, od emigrantskata scena is~ezna

Van~o Mihailov, voda~ot na VMRO, {to ja prezede od svojot u~itel i

prethodnik, Todor Aleksandrov i so koja rakovode{e s# do 1934 godina, koga

e proteran od Bugarija, ostavaj}i go svoeto ‚Pirinsko carstvo‛. Mihailov

be{e proteran za{to stana premnogu opasen za Bugarija i za carskiot dvor,

a negovata organizacija, vo ovaa dràva, so zakonski akt be{e ukinata i

zabraneta.

. Progonet, zaedno so svojata sopruga Men~a Karni~u, toj prestojuva

prvin vo Turcija, a potoa i vo nekoi evropski zemji, za da go do~eka

sozdavaweto na NDH(Nezavisna dràva Hrvatska) na negoviot star prijatel i

sorabotnik, Ante Paveli}. Na negova pokana, toj }e pristigne vo Zagreb,

navodno privremeno, me|utoa, tamu }e go do~eka i krajot na vojnata, za

potoa, povtorno da zamine vo emigracija, vo Rim, kade {to ostanuva do

svojata smrt.


176

Inaku, za prisustvoto na Van~o Mihailov vo Zagreb, kade {to

Paveli} }e mu otstapi na koristewe vila, obezbeduvawe i materijalna

pomo{, se interesiraat ne samo usta{kite krugovi, tuku i mihajlovistite vo

Makedonija, sega vo slu`ba na bugarskiot okupator, kako i onie koi vo

Bugarija go poddrùvaat i posakuvaat toj da se vrati.

Za ovie novi okolnosti, ambasadorot na NDH vo Sofija – d-r

Vladimir @idovac vaka pi{uva:

‚Koga Mihailov, na povik na Paveli} dojde vo Zagreb, nikoj, a

najmalku toj samiot, se nadeva{e deka vo Zagreb }e ostane pove}e od tri

godini. Negovoto doa|awe vo Zagreb be{e zamisleno samo kako preodna

etapa, na negoviot pat kon Bugarija ili vo Makedonija. Toj samiot, a i

usta{kite krugovi vo Zagreb se nadevaa deka pra{aweto za negovoto vra}awe

}e bide re{eno naskoro…No, vo me|uvreme se slu~uva podelbata na interesni

zoni okolu okupacijata na Balkanot, {to ja opredeluvaat Hitler i Musolini.

Koga Van~o doa|a vo Zagreb, planot za italjansko-albanskata okupacija na

del od Makedonija ne mu e voop{to poznat i koga go doznal toa, sfatil

deka nema nitu {ansi za negovata ‚Golema Makedonija‛, pa so toa nema ni

uslovi za negovo vra}awe vo Bugarija ili vo Makedonija.

Na Ivan Mihailov ne mu ostanuva ni{to drugo, osven da projavi

‚politi~ki‛ ambicii, odnosno, kako sekoj legioner bez legii, da taktizira-

kade da se prikloni‛!

Diplomatskata prepiska na ambasadorot na NDH na Paveli},

Vladimir @idovac, {to ja vodi od Sofija so Zagreb, mo{ne detalno i

plasti~no go skicira odnesuvaweto na voda~ot na VMRO, koja sega e

raspar~ena i taa, prakti~no i ne postoi kako homogena organizacija.

Udobniot ìvot na Van~o vo vilata na Tu{kanec vo Zagreb, mu

ovozmoì da ja obezbedi svojata i egzistencijata na soprugata Men~a, bez

ogled {to i ovoj prestoj moè da se smeta isklu~ivo kako emigrantski. Od

ovie pozicii, toj se obiduva da gi povrze raskinatite ni{ki na

organizacijata, da animira del od svoite stari sorabotnici vo Bugarija i vo

okupiranata Makedonija, no vo isto vreme, pravi napori da go privle~e vrz


177

sebe vnimanieto na Hitler i na Musolini, sorabotuvaj}i pritoa i so Ante

Paveli}…

Nesomneno e i toa deka Hitler mo{ne docna }e go svrti svoeto

interesirawe kon Mihailov, i deka dolgo vreme go drì nastrana, kako

sredstvo {to moè da se aktivira koga }e pritreba.

Vo svoite bele{ki od ovoj period, Van~o Mihailov }e zapi{e: ‚ Kon

krajot na vojnata, Germancite sami me pobaraa da objavam nezavisna dràva

Makedonija…Za da ne pomislat deka otkaùvam, i za da mi veruvaat na

moite zborovi, zaminav duri vo Skopje. No, ottamu im javiv deka e mo{ne

docna za eden takov proekt. Im javiv deka pred mojot narod ne moàm da

zemam takva, odgovornost…Me pu{tija da si zaminam ìv i zdrav…‛

Proektot za edna vakva samostojna Makedonija pod pokrovitelstvo na

Germanija, }e propadne u{te vedna{, po pristignuvaweto na Mihailov vo

Skopje, vo septemvri 1944 godina. Toj od Skopje javuva deka nalogot na

negovite naredbodava~i e nevozmoèn.

Ivan Mihailov e vo vistonska stapica i, sekako, krajno razo~aran

{to vo Makedonija prakti~no nema svoi privrzanici, osven eden ‚grst’

predavnici, pa site planovi za doa|awe na ~elo na nekakva obedineta

Makedonija, napolno pa|aat vo voda, od prosta pri~ina {to vo toj period

Makedonija, re~isi celata e oslobodena…

Kolku {to ni be{e dostapno, moèvme da zaklu~ime deka patot na

Ivan Mihailov od Zagreb kon poslednoto emigrantsko duvlo, vo Rim, vodi

niz pove}e evropski lavirinti i skrivali{ta, so falsifikuvani paso{i i

sokrivawe na vistinskiot identitet. Mihailov i ovoj pat, kako i vo 1934

godina, koga bezglavno ja napu{ta Bugarija, so soprugata Men~a Karni~u go

prodolùva svoeto pate{estvie kon novi emigrantski prostori…

Od osloboduvaweto na Makedonija i sozdavaweto na makedonskata

samostojna dràvnost, vo federalna dràva so drugite jugoslovenski narodi,

po~nuva i periodot na kontinuiranoto progonstvo na voda~ot na nekoga{nata

VMRO-Van~o Mihailov. Toj, vo narednite 45 godini do smrtta vo Rim vo


178

1990 godina, }e bide napolno izoliran, emigrant vo Rim, koj nikoga{ nema

da stapne na makedonska zemja, a isto tolku e nepoèlen i vo Bugarija.

Vedna{ po vojnata, odnosno po osloboduvaweto na Makedonija, za

koe Mihailov, postojano }e go upotrebuva terminot ‚poslednata katastrofa‛,

vo Rim se sozdava mihailovisti~ki krug od emigranti, a voda~ot }e

formira i takanare~en Glaven stan vo okolinata na gradot.

Stravot za sopstvenata bezbednost, opsednatosta i zagriènosta od

konstituiraweto na makedonskata dràvnost, se osnovnite elementi vo

iscrpnite izve{tai , bele{ki i dokumenti, {to Mihailov }e gi skladira vo

sopstvenata arhiva vo ‚Glavniot stan.‛ Ovaa arhiva, okolu koja, podocna }e se

krene golema pra{ina i interes od najrazli~ni sredini, treba da bide

predmet i na na{eto interesirawe.

Ottamu, ne e ni{to ~udno, {to ovaa obemna arhiva pretstavuva i

denes interes za niza istraùvawa so opredeleni celi, napati i za

zloupotreba…

Prvite dve do tri godini, Van~o Mihailov od ‚Glavniot stan‛ vo

Rim }e se obide, vo {to sekako i uspeva, da formira edna porazgraneta

mreà na svojata emigrantska agentura vo Evropa i vo Amerika. Se povrzuva

so potesnite krugovi okolu Makedonskata patriotska organizacija (MPO), za

koja doìvotno }e tvrdi deka toj ja rakovodi i deka stoi na nejzino ~elo.

To~no e deka MPO materijalno go pomaga Van~o Mihailov, i deka toj

povremeno se javuva vo nivniot vesnik ‚Makedonska tribuna‛, me|utoa,

rakovodstvoto na ovaa organizacija uporno }e dokaùva deka Mihailov

nikoga{ ne bil voda~ na MPO, tuku na negovata VMRO i deka od niv bil

materijalno pomagan.

Koga negovata agentura od emigranti }e bide konsolidirana, Van~o

Mihailov }e po~ne da gi dobiva prvite informacii. Taka, vo eden razgovor

so svojot informator, {to go vodi vo vilata vo okolinata na Rim, na 28

April 1950 godina, otkako }e go islu{a svojot sogovornik, toj }e izjavi deka

‚treba da bidat podgotveni za dadeniot moment, odnosno, koga toj }e dojde

na vlast vo Makedonija‛, pa pritoa, na svojot sorabotnik }e mu postavi niza


179

pra{awa, {to go interesiraat i koi se ‚mo{ne bitni za toj negov daden

moment‛, odnosno za negovoto doa|awe vo Makedonija, na ~elo na ‚edna

negova vlada za koja toj vr{i podgotovki‛.

Vo programata {to treba da ja realiziraat negovite sorabotnici, a

koja toj li~no ja bele`i, se nao|aat i ovie zada~i: dali se vr{i mobilizacija

na vojnici i od koi godini na ra|awe, da se doznae kade i kolku vojska ima

vo Makedonija, koja armija e smestena tamu, koj e komandantot na taa armija

vo Skopje, a koj e politi~ki komesar kakvo oru`je ima, ima li tenkovi, dali

se gradat aerodromi, se ispra}a li vojska na gr~ka granica i dali navistina

ima incidenti na ovaa, a posebno na bugarskata granica. Neodbe`ni se i

pra{awata za kasarnite i drugi voeni objekti, voenite u~ili{ta, kako i toa,

kakva e ekonomskata polo`ba, koi se novite fabriki, `elezni~ki prugi i

sli~no.

Programata, Van~o Mihailov samo delumno ja spomenuva vo

razgovorite so svoite sorabotnici, {to sega s# po~esto gi vodi po rimskite

hoteli i kafeani. Delovite od taa programa, kako i site negovi planovi od

ovoj vid, sepak, ne ostanuvaat vo ‚dlaboka konspiracija‛. ‚Vovedot‛ vo

planovite za doa|awe na Mihailov vo Makedonija vo edna ‚osloboditelna‛

misija, po~nuva vaka:

‚Da se najde mo{ne doverliv ~ovek vo [tabot na Armijata vo

Skopje, da bide ‚na{inec‛, da gi mrazi Jugoslavija i Srbija, so kogo bi

vospostavile najkonspirativna vrska, a vo po~etokot ne bi mu davale nikakvi

zada~i. Vo samata UDBA, treba da se pronajde ~ovek, ili pove}emina, po

mo`nost me|u samite rakovoditeli, pa duri i Cvetko Uzunov – Abas, da im

se sugerira da se vrazumat i da stanat privrzanici za slobodna i nezavisna

Makedonija…‛

Mihailov, najmnogu smeta na pridobivawe na rakovodni li~nosti,

kako i na dezerteri od nivnite redovi, i od redovite na toga{nite narodni

pratenici, so koi bi formiral vlada so nego na ~elnata pozicija !?

…Vo avijacijata treba da se pronajde eden ~ovek-pilot, koj bi bil

podgotven za sekakov podvig, i da smeta na toa deka, vo dadeniot moment,


180

}e treba da odleta so avion od Makedonija vo Vatikan, za da ja donese

novata vlada na Makedonija…

Vo april 1956 godina, vo Rim, Mihailov ima edna pogolema i

podolga sredba so informatorite. Kako po nepi{ano pravilo, go postavuva

pra{aweto: ‚[to stanuva so onoj nesre}en Venko Markovski?‛, a potoa

vedna{ po~nuva glasno da komentira, ne do~ekuvaj}i go odgovorot. Eve {to

odgovara na sopstvenoto pra{awe (inaku staveno vo negovite neodbe`ni

bele{ki pri sekoja sredba): ‚Toj ~ovek e nesre}en, i, ako se sledi negoviot

ìvot toj e nesre}en vo vistinska smisla na zborot. Li~no ne go saka{e

srpskiot reìm, be{e progonuvan, doa|a{e vo Bugarija, no i tamu be{e

progonuvan i zatvoran, zamina vo novata dràva, a i se bore{e za nea, no i

tuka padna vo zatvor.

Venko Markovski 5 godini osudenik na Goli Otok

Ako go razgleduvame kako poet, pak ista nesre}a. Pa duri i u{te

pogolema. Ona {to toj go ima napi{ano, ne moè da se odre~e, a za onie za

koi pi{uval, najmnogu go apsea. Go apse{e car Boris, a potoa go apse{e i

Tito…‛

Ponatamu, Mihailov }e se interesira-dali Venko Markovski ja

napa|al od po~etokot dene{nata azbuka vo Makedonija, pri {to mu e

odgovoreno deka toa e to~no, kako i podatokot deka Venko, pred sudot, suden

za Informbiroto, go napa|al reìmot vo Makedonija. Na ovaa informacija,


181

Mihailov }e dodade: nekoj francuski novinar, negov star prijatel, doznal

deka pred sudot se drèl mnogu dobro…

…Vo vtorata polovina na mesec januari i vo po~etokot na fevruari

1962 godina, Van~o Mihailov ima taen sostanok so pretstavnicite na

usta{kata organizacija na [panija. Se sre}ava so usta{kiot emigrant

Ibrahim Pjani}, koj ìveel vo taga{na Zapadna Germanija, inaku biv{

usta{ki polkovnik od vremeto na NDH na Ante Paveli}, so kogo Mihailov go

vrzuva prijatelstvo u{te od okupatorskite godini, koga Van~o pomina ‚vo

senka‛ kaj poglavnikot nad tri godini.

Na sostanokot, pokraj Mihailov, Pjani} i pridru`bata, koja go

beleì i sledi razgovorot, ima i gosti od {panskiot General{tab,

nekolkumina sve{tenici, kako i pretstavnici na nekoi stranski sili,

zainteresirani ‚pokroviteli‛ na emigracijata, od koja redovno crpat

informacii za Balkanot.

Tema na razgovorot se zdruèni neprijatrelski dejstvija protiv

Jugoslavija, a vo toj kontekst, sekako i protiv Makedonija.

Na sostanokot doa|a do izraz vzaemnata èlba na usta{kata i na

mihailovisti~kata emigrantska agentura, za obedinuvawe i dobliùvawe na

stavovite na ovie organizacii vo odnos na zaedni~ka dejnost sprema ‚svoite‛

republiki, i, voop{to protiv Jugoslavija. Na sostanokot }e stane zbor i za

sozdavaweto na takanare~enata hrvatska vojska vo emigracija, i za nejzinoto

okrupnuvawe so zdruùvawe so mihailovistite, za sodejstvo vo eventualni

akcii, i nivno poofanzivno nastapuvawe protiv toga{nata Jugoslavija. Van~o

Mihailov, varijantata za jadro od predavnici vo Makedonija, i nasilno

smenuvawe na vlasta so emigrantska vlada na ~elo so nego, sega }e ja ponudi

kako ‚formula‛ na sojuzno jugoslovensko nivo.

Vaka zdruènata emigracija, na ovoj sostanok, {to }e prodolì

nekolku dena, }e diskutira i za akcijata nare~ena ‚Marsej‛. Stanuva zbor za

dobro obmislen plan za izvr{uvawe atentat na ‚evreinot‛-Josip Broz Tito.

Vo taa prigoda, koga se razgleduva planot, vtoriot biv{ usta{ki oficer,


182

generalot Vjekoslav Luburi}, }e istakne, deka za organizirawe na edna vakva

akcija, planot ‚Marsej‛ go ima izraboteno li~no Van~o Mihailov.

Imenuvaweto na ovoj plan, bezdrugo, asocira na poznatiot atentat

vrz kralot Aleksandar vo Marsej, pri {to be{e ubien i francuskiot

minister Luj Bartu. I pokraj odbivaweto na Mihailov, da go ospori svoeto

u~estvo vo organiziraweto na atentatot na kral Aleksandar, osven

priznanieto deka na Paveli} mu go stavil ‚na raspolagawe‛ svojot terorist,

Vlado êrnozemski, so vakvi i sli~ni ‛koincidencii,‛ se nayiraat mnogu

vistini i okolu ovoj damne{en atentat.

Vlado Crnozemski

…U{te vo pedesettite godini, Van~o Mihailov, pred svoite

sorabotnici }e ~ita od svoite bele{ki, deka Jugoslavija ne moè da se

odrì kako takva, i, spored nego, taa voop{to ne # spas za Makedonija.

Jugoslavija, veli Mihailov, moè da se raspadne, od kogo bilo, po~nuvaj}i

od Hrvatska, od Kosovo, ili pak od Makedonija. Nie treba da si barame

nezavisna Makedonija…

Na sostanokot so svoite sorabotnici, vo mesec fevruari 1952

godina, toj go ‚predviduva‚ raspa|aweto na Jugoslavija, vo duhot na svoite i

na koncepciite na drugite emigrantski sili vo Evropa i vo Amerika. Ova

‚predviduvawe‛ poa|a od veruvaweto, deka negovata organizacija }e navleze


183

vo Makedonija, otkako ‚drugite‛ }e ja zavr{at operacijata na raspa|awe na

novata dràva.

Ve}e e jasno deka i Moskva e protiv Jugoslavija, pa saka da ja

uni{ti. A, {to smeta Zapad, posebno Amerika? Mislam deka nim, vakva

Jugoslavija im e potrebna u{te izvesno vreme. Tie ne se edinstvenite {to

mislat taka, tuku vaka razmisluva celiot zapaden svet. Site se soglasni,

deka nema da ostavat da egzistira nekakov si socijalisti~ki reìm vo

Jugoslavija.

[to toa zna~i?

Toa zna~i deka koga bilo i kako bilo, Titovata Jugoslavija }e ja

snema. Na ova Zapad ve}e raboti. Kako }e go izvede toa, zasega ne se znae.

Zna~i, Jugoslavija e osudena na smrt. Dali toa }e dojde preku Kosovo, preku

Makedonija, ili pak preku Hrvatska, odedna{, ili pak, nadvore{nite

faktori toa }e go naloàt, toa e posebna rabota, no {tom Jugoslavija nema

potpora na Istok, taa }e se raspadne…

Na krajot, svoeto viduvawe na ova pra{awe, vaka }e go zaklu~i:

‚Dali nie, vo Makedonija, da ja poddrùvame Jugoslavija? Sekako – ne !

Nikako ! Za nas, Jugoslavija, vsu{nost # – Srbija ! I nikakvi iluzii ne

treba da se ima vo nekakvo si jugoslovenstvo. Nie treba da gi spoime Egejska

i Pirinska Makedonija, so sega{nata, i da se sobereme vo edna celina…

Mihailov }e po~ine na pragot na raspa|aweto na Jugoslavija,

zaedno so neostvarenata negova èlba za nezavisna i cela Makedonija.

Patem, Van~o Mihailov go iskaùva i svojot strav od planovite na

Golema Albanija i na Golema Bugarija, koi moàt & da se dogovorat da ja

podelat Makedonija !...

Vo tekot na 1989 godina i 1990 godina, Ivan (Van~o) Mihailov }e

bide vo centarot na vnimanieto. Toj }e po~ine na 05 Septemvri vo 8.40 ~asot

po italijansko vreme, vo vilata vo Rim, vo 94-ta godina od ìvotot. Vo ovoj

period, s# do letoto 1990 godina, za Van~o mnogu }e se zboruva, za nego

projavuvaat interesirawe najrazli~ni slu`bi i sredini, ne samo od


184

emigrantskiot svet, taka {to toj, pretsmrtno e vo fokusot na edno pomasovno

kontaktirwe so nego i so negovite sorabotnici koi go opsluùvaat.

Letoto na 1990 godina e vo poln ek, a vo vilata, vo Glavniot stan

na Van~o Mihailov, Vida Boeva strogo gi kontrolira rabotite i taa e

najupatenata vo sostojbata na ~ovekot, kogo u{te od poodamna }e go stavi pod

svoja kontrola.

Mihailov e mrtov, a {to se slu~uva so pogrebnata ceremonija,

odnosno, vo kakva funkcija taa }e bide stavena?

Vida Boeva, ‚portparolot‛ na Van~o Mihailov, prva }e ja soop{ti

oficijalnata vest za smrtta na svojot ‚lider‛, vo Glavniot stan vo vilata vo

blizinata na Rim. Taa, vesta za smrtta na Mihailov prvin }e mu ja soop{ti

na pretsedatelot na CK na MPO, Ivan Lebanov, a potoa ja pra}a do radioto

‚Slobodna Evropa‛. Stranskite agencii vedna{ }e reagiraat, a bugarskite

mediumi, posebno bugarskata televizija, predni~i vo plasiraweto na

‚tragi~nata zaguba‛, za {to ima i svoj komentar.

Vo tekot na denot, vo Glavniot stan vo Rim, telefonite postojano

yvonat. Se javuvaat so so~uvstvo negovite privrzanici od Evropa, a i nekoi

postari ~lenovi na MPO,koi so svojata mihailovisti~ka pripadnost, pove}e ne

se tolku eksponirani vo organizacijata, me|utoa, ostanale privrzanici na

dvièweto na Mihailov. Inaku, denta, vo Glavniot stan }e se javat i

pretstavnicite na vrhovisti~kite dru{tva vo Sofija, koi }e insistiraat,

‚nivniot‛ Van~o Mihailov da bide pogreban vo Bugarija, i toa tokmu na

Pirin Planina, vedna{ do Todor Aleksandrov !

Vida Boeva ima ‚odgovor‛ na site pra{awa. Taa }e izjavi deka

posledna èlba na Mihailov mu bila tokmu toa – da bide pogreban na

Pirin Planina, do Todor Aleksandrov, samo mu pre~el komunizmot vo

Bugarija !

Ve}e poso~eniot pe~at i drugite mediumi, }e ja prenesat i ovaa

vest:

‚Vo Rim, na 11 Septemvri 1990 godina e pogreban emigrantot Van~o

Mihailov. Na pogrebot prisustvuvale sedumdesetina lica od Bugarija,


185

Belgija, od drugite zemji na Evropa, od Amerika, kako i pove}emina negovi

prijateli od Italija‛.

Taka, na pogrebot, od Bugarija prisustvuvaat: Angel Dimitrov,

pratenik na toga{niot bugarski pretsedatel @equ @elev, Nasko Mihailov,

bratot na Van~o Mihailov, nastanet vo ]ustendil, Hristo Matov, vnuk na

nekoga{niot pretstavnik na zadgrani~niot komitet na VMRO so isto ime i

prezime, kako oficijalen pretstavnik na ‚Makedonskite bratstva‛od Sofija,

kako i petmina neimenuvani ~lenovi na ovaa asocijacija.

Od mihailovisti~koto emigrantsko dru{tvo ‚Todor Aleksandrov‛ od

Brisel vo Belgija , na pogrebot se prisutni pove}emina, me|u koi i Risto

Kara|ozov, Mite Tomelakov i Branko Smi~kov. Tie opredelile eden od niv da

odr`i i pro{talen govor.

Kako {to bilo najaveno odnapred, od SAD i Kanada dopatuvale na

pogrebot: vladikata na ‚bugarsko – makedonskite crkvi‛ Kiril Vlada~ki

(Jon~ev), negoviot zamenik, sve{tenikot \or|i Nedelkovski od Fort Vejn,

Stefan Mitov, sve{tenik vo ‚makedonsko - bugarskata crkva‛ Sveti Ilija

Prorok od Ohajo, Boris Drangov, sve{tenik vo ‚makedonsko – bugarskata

crkva‛ Sveti \or|i od Toronto, i , vo imeto na CK na MPO, Ivan Il~ev od

Va{ington.

Od Usta{kata organizacija HOP vo Kanada, bil ispraten samo

venec, i pokraj toa {to Van~o Mihailov so niv ~esto sorabotuval i pravel

planovi za diverzii i za atentati na Josip Broz Tito. Tie, ne }e go udostojat

so li~en pretstavnik svojot sorabotnik Mihailov. Inaku, italijanskiot,

bugarskiot i emigrantskiot pe~at, celosno }e go odbele`at pogrebot vo

negovata manifestantnost, so detali {to sekako mu odgovarale na

organizatorot.

Imeno, na pogrebot prisustvuvale i bugarskiot generalen konzul vo

Rim, trojca slu`benici od bugarskata ambasada, kako i dopisnikot na

Bugarskata telegrafska agencija od Italija, Rumen Mihailov. Kon ovaa

‚procesija‛se priklu~il i bugarskiot arhimandrit vo Vatikan, \or|i Eldrov,

li~en prijatel na Mihailov, kako i nekolkumina italijanski prijateli.


186

Kov~egot bil pokrien so crveno – crno zname, a vo grobot bila

stavena ‚svetena zemja‛ od Vardarska, Pirinska i Belomorska Makedonija !

Tro{ocite za pogrebot gi pokrival CK na MPO od Amerika.


‚ISTORIJA‛-Spisanie na Sojuzot na

Istoriskite dru{tva na SRMakedonija

br. 2 - 1973 godina – Skopje

‚Osloboditelnite borbi na Makedonija‛-

Hristo Siljanov – tom vtori

‚Sto godini sega{nost‛-

Veroqub Andonovski

‚Goce Del~ev‛- Dimitar Dimeski

‚VMRO – 100 godini borba za Makedonija‛-

Krasimir Karaka~anov

‚MAKEDONIJA – Kratko istorisko svedo{tvo‛-

Milen Kumanov


187

RASPARÊ

--PODELBATA NA MAKEDONIJA--

Nebrojna dokumentacija, arhivska gra|a, zapisi i bele{ki od tu|i

kako i od doma{ni izvori, so svoite podatoci zadovolitelno potvrduvaat

deka:

Makedonija vo svoite prirodno-etnografski granici: na sever - do

zad [ar Planina, Skopska Crna Gora do Moravskata Dolina i Rila

Planina; na istok – do grebenot na Rodopskite Planini i rekata Mesta; na

jug – do Beloto More, do Olimp i planinite na desniot breg od rekata

Bistrica; na zapad – od Pind Planina, drugata strana na Beloto

(Ohridskoto) i Prespanskoto Ezero i Korab Planina.

Vaka rasposlana vo srcevinata na Makedonskiot Poluostrov

(Balkanski), zafa}a povr{ina od okolu 68.000 km2.- naselena # so ne{to

pove}e od 3.300.000 ìteli.

So svojata geografska i strategiska polo`ba na Makedonskiot

Poluostrov (Balkanski), so gradot Solun kako glaven primorski i trgovski

centar, so svoite stopanski resursi i prirodni bogatstva, Makedonija stana

objekt na agresivna i aspiratorska politika na sosednite ‚buròasko –

monarhiski dràvi‛, po nivnoto osloboduvawe od Otomanskata Imperija…

Pominaa devedesetidevet Leta Gospodovi od podmolnoto

raspar~uvawe na na{ata drevna, Bibliska i Sveta zemja Makedonija; od

strana na ‚novoroden~iwata od epruveta‛: ‚Albanija, Bugarija, ‚Grcija‛ i

Srbija‛, odobreno od ‚golemite sili‛ ili Evropa – ‚bludnica vavilonska‛; so

stramniot miroven dogovor od 28-mi Juli do 10-ti Avgust 1913-to Leto

Gospodovo odràn vo Bukure{t, so {to celosno makedonskoto tkivo be{e

ras~ere~eno i podareno na ovie ‚~etiri monstruozni – takanare~eni dràvi‛.


188

‚Oslobodeni od turskiot jarem so vojnata ~ija pretpostavka be{e da

ja oslobodat, a vsu{nost celta be{e da ja porabat i me|usebe da si ja

podelat Makedonija, ovaa zemja ne dobi nikakva izmena. Postana periferna

teritorija na Bugarija, ‚Grcija‛, Srbija i eden mal del na Albanija. Otkako

bea isterani turskata armija i turskite ~inovnici – paraziti, be{e

vospostaven nov voen, policiski i administrativen reìm na soodvetnite

okupatori.

Od konfuzniot period koj po~nuva so invazijata na sojuzni~kite

balkanski vojski pa s# do Bukure{kiot dogovor 1913 godina, se slu~ija

brojni, ~esto i krvavi sudiri i raspravii za okupirawe na {to pove}e km2.

od Makedonija. Se slu~uvalo nekoe selo ili grad da bide staveno pod

dominacija dvodelna ili tridelna i se razbira na golemo prokletstvo za

mesnoto naselenie. Spored zborovite na Romen Rolan ‚Makedonija be{e

‚oble~ena‛ vo èlezen korset (mider) koj odvaj i dozvoluva{e da di{e‛.

@an Volv

So posredstvo na Romanija, pod pretsedatelstvo na Majoresko, bila

svikana konferencija vo Bukure{t na 28 Juli 1913 godina. Pobednicite gi

zabrzaa diskusiite za de se izbegne vme{uvawe na Avstrija vo ovie sferi i,

na 10 Avgust 1913 godina, e potpi{an Bukure{kiot dogovor.

Bugarija ja dobiva Pirinska Makedonija so 6.800 km2.i 400.000

ìteli;

‚Grcija‛ ja dobiva Belomorska Makedonija so Solun ili 34.600

km2.i 1.600.000 ìteli;

Srbija ja dobiva teritorijata na Vardarska Makedonija isto~no od

Struma so 26.700 km2. i 1.200.000 ìteli;

Od toga{ prezgolemenata ‚Grcija‛ se prostira na 120.000 km2.,

Bugarija na 114.000 km2., Srbija na 82.000 km2.


189

Ovie dràvi pokraj teritorijalnite dobivki od Makedonija dobile i

drugi otomanski teritoriii taka {to francuskoto nedelno spisanie

‚Lilustrasion‛ od 13 Fevruari 1915 godina dava statisti~ki podatoci kako

rezultat na Bukure{kiot dogovor, odnosno dobivkite od istiot.

--BUKURE[KI DOGOVOR--

28-mi Juli do 10-ti Avgust – 1913 god.

‚‛Vo Bukure{t, se pregovara{e za Makedonija. Navistina, imeto

Makedonija ne se ni spomenuva, no vo su{tina, se s# vrti okolu nejzinata

teritorija. [to se slu~uvalo vo tie 12 dena na pregovorite koga Makedonija e

podelena i koga ‚Grcija‛ go stekna tri mileniumskoto pravo vrz ovaa zemja?

Kakva bila ulogata na Rusija, Francija, Italija i Avstrija vo tekot na tie

12 dena ispolneti so diplomatski zamki i nadmudruvawa ne samo me|u

Bugarija, ‚Grcija‛ i Srbija, tuku i me|u ‛golemite sili‛ koi gi

ras~istuvale svoite smetki preku grbot na pomalite zemji?‛

Vtorata balkanska vojna zapo~nala so sudirite me|u Bugarija,

‚Grcija‛ i Srbija vo juni 1913 godina vo vrska so razli~nite sfa}awa za toa

na koja dràva kolkav del od Makedonija treba da i pripadne. Podocne`nite

analizi pokaàle deka e mnogu verojatno oti Bugarija }e uspeela da izvojuva

pobeda na dvata fronta, dokolku takvata situacija ne ja iskoristela

Romanija koja pottiknata od Francija i Velika Britanija, i objavila vojna na

Sofija. So ogled na toa {to severniot del na Bugarija bil re~isi bez vojska,

romanskite odredi na po~etokot na juli ednostavno se pro{etale niz

bugarskata zemja i stignale pred kapijata na bugarskiot glaven grad. Istoto

go iskoristila i Turcija koja otvorila ~etvrti front protiv bugarskata


190

vojska. Po ova porazot na Bugarija bil neminoven, pa taa pobarala prekin na

neprijatelstvata i pregovori.

Na 27 Juli 1913 godina, nedela, so srpski brod na koj se veele

srpskoto, crnogorskoto, ‚gr~koto‛ i romanskoto zname, vo Turnu Severin

zaedno pristignale srpskata, ‚gr~kata‛ i crnogorskata delegacija. Bile

pre~ekani od Treanea Gre~eano, {ef na romanskiot dvorski protocol. Ottuka,

so voz zaminale za Bukure{t. Vo razgovorot so eden dopisnik na romanski

vesnik, pretsedatelot na srpskata Vlada i {ef na srpskata delegacija,

Nikola Pa{i}, vedna{ po pristignuvaweto izjavil: ‚Po pra{aweto za

Gevgelija, me|u nas i ‚Grcite‛nema nikakvo nesoglasuvawe. Ako i Bugarite ja

pokaàt istata dobra volja, pregovorite brgu }e zavr{at‛. Na toa se

nadovrzal i gr~kiot delegat Dimitar Panas: ‚Me|u nas i Srbite nema

nesoglasuvawa. Gevgelija nema da ni pravi problem‛.

Vo me|uvreme, na pat kon Bukure{t bila i bugarskata delegacija,

predvodena od ministerot za finansii i pretsedatel na Liberalnata partija,

Dimitar Ton~ev.

30 JULI 1913 GODINA

Pregovorite zapo~nale na 30 Juli 1913 godina vo 16 ~asot so sednica

na delegatite na zavojuvanite zemji vo romanskoto Ministerstvo za

nadvore{ni raboti. Prvi pristignale Srbite i Crnogorcite, potoa Bugarite,

‚Grcite‛ i na kraj romanskite delegati. Za pretsedava~ na sednicata bil

izbran pretsedatelot na romanskata Vlada, Titu Majoresku. Toa bil prv den

koga delegatite se zapoznavale me|u sebe, no i so sodrìnata na nivnite

polnomo{tva. Bilo konstatirano deka site osven pretstavnicite na Crna Gora

imaat neograni~eni ovlastuvawa za vodewe pregovori i za sklu~uvawe mir.

Prvite signali bile deka pome|u Romanija i Bugarija & Srbija i Bugarija

brgu }e bide postignat dogovor. Se nagovestuvalo deka seriozen problem moè


191

da ima vo pregovorite me|u Bugarija i ‚Grcija‛ poradi makedonskoto

pristani{te Kavala.

No i pokraj najavite deka rabotite mo`ebi }e odat lesno, u{te pred

da zapo~nat pregovorite, odnosite me|u Srbija i Bugarija dopolnitelno se

zaostrile poradi toa {to Bugarite pobarale od Romancite da go za{titat

naselenieto od gradot Vidin, tvrdej}i deka ako vo nego prva vleze srpskata

vojska, koja se nao|ala na tri kilometri od gradot, }e se slu~i masakar. Vo

Srbija toa e protolkuvano kako diplomatski obid na bugarskata delegacija

da vnese razdor vo dobrite odnosi me|u Romanija i Srbija & kako intriga na

Bugarite. Podocna se doznalo deka na vakov ~ekor Bugarija bila sovetuvana

od Italija, koja poradi svoite interesi vo Albanija i Belomorskite ostrovi,

ne bila nakloneta kon ‚Grcija‛ i Srbija.

Na istiot sostanok, po predlog na gr~kiot premier Elefteros

Venizelos koj ja predvodel gr~kata delegacija, bilo dogovoreno od 31 juli vo

17 ~asot, da zapo~ne primirje na site boi{ta. Celosnoto primirje trebalo da

se vospostavi vo rok od pet dena, odnosno do 05 Avgust. Dokolku do toj

datum ne se postignal dogovor ili dokolku ne bile dadeni garancii deka }e

bide postignat dogovor pod uslovi prifatlivi za site strani,

neprijatelstvata }e prodol`ele.

31 JULI 1913 GODINA

Vtor den od razgovorite koj povtorno zapo~nale vo 16 ~asot.

Sostanokot trael polovina ~as pri {to bilo dogovoreno sprotivstavenite

strani treba me|usebno, na posebni i odvoeni sredbi da gi re{at spornite

pra{awa, a na konferencijata da gi iznesuvaat samo tie vo vrska so koi ne

bila postignata soglasnost. Potoa, vo ve~ernite ~asovi se vodele posebni

razgovori me|u srpskiot premier Pa{i} i bugarskiot {ef na delegacijata

Ton~ev, po {to sledela sredba i razgovor me|u Ton~ev i Venizelos.

Prethodniot den Venizelos izjavil deka Kavala mora da ostane gr~ka i u{te


192

edna{ potvrdil deka problemot so Gevgelija nema da se pojavi i deka gradot

najverojatno }e i pripadne na Srbija.

Istovremeno, vnimatelno se slu{ale porakite {to doa|aat od

golemite sili, pred s# Velika Britanija, Francija, Rusija i Avstro –

Ungarija. Denta vladeelo uveruvawe deka nitu edna od niv nema ni{to

protiv Srbija da ja dobie Makedonija od desnata i od levata strana na

rekata Vardar, se do Gevgelija. Izvesen nemir vnele napisite vo nekoi

avstriski vesnici deka sepak zaradi ramnoteà na Balkanot, na Srbija treba

da & pripadne samo teritorijata od desnata strana na Vardar, a na Bugarija

levata strana i pristani{teto Kavala.

Na 31 Juli se pojavila i vesta deka Bugarite moàt da go istaknat

pra{aweto za avtonomija na Makedonija, kako posledna {ansa da gi spre~at

aspiraciite na Srbija i ‚Grcija‛. Vedna{ stignala i reakcijata na

dopisnicite na nekoi balkanski vesnici od Pariz koi izvestile deka

Francija smeta oti toa pra{awe e re{eno i potsetile deka na pregovorite vo

London po zavr{uvaweto na Prvata balkanska vojna, istiot predlog go

ponudila i Turcija. Toga{, tokmu od Bugarija bilo odgovoreno deka Turcija

zaboravila na rezultatite od vojnata i deka preddlogot za avtonomna

Makedonija ne moè da se prifati. Porakata bila jasna: ako sega Bugarija

go postavi istoto pra{awe taa fakti~ki se odnesuva kako & Turcija, zo{to

ne zema predvid deka e porazena vo vojnata, no }e go dobie istiot odgovor

{to & samata mu go dala na turskiot pretstavnik na pregovorite vo London.

Toa se denovi koga ‚Grcija‛ i Srbija uìvale ogromna poddr{ka od Francija

i Velika Britanija koj vo dvete zemji gledale brana protiv {ireweto na

avstriskoto i ruskoto vlijanie na Balkanot.

01 AVGUST 1913 GODINA

Od 10 ~asot se vodele razgovori me|u srpskata, gr~kata i

crnogorskata delegacija od edna strana i bugarskata od druga. Vo tekot na


193

razgovorite na Bugarija i bile ispora~ani barawata na sojuznicite.

Prethodno, bugarskata i romanskata delegacija postignale dogovor so koj

Bugarija & ja otstapila Dobruxa na Romanija. Bugarite ekspresno se

dogovorile so Romancite, nadevaj}i se deka na toj na~in }e uspeat vo

natamo{niot tek od razgovorite Romanija da se odnesuva kako neutralna

strana bidej}i interesot ve}e & # zadovolen.

Oficijalnata konferencija pod pretsedatelstvo na Majoresku

zapo~nala vo 16 ~asot no bila prekinata otkako bilo konstatirano deka

sojuznicite i Bugarite s# u{te ne postignale dogovor.

Denta bila vidliva nervozata poradi turskoto osvojuvawe na Edrene

i izve{taite deka naselenieto izleglo da proslavuva upatuvaj}i mu

blagodarnost na sultanot. Poradi toa, ruskiot ambasador vo Bukure{t im

sovetuval na ‚Grcija‛ i Srbija {to poskoro da postignat dogovor so Bugarija

za da se izbegnat kavgite i za da moè Rusija da i go garantira Edrene na

Sofija. Dva dena podocna stanala jasna nervozata na Rusija: tokmu na 01

Avgust, turskata vlast na nekolku ~asa go zatvorila preminot preku Bosfor

za trgovski brodovi. Podocna preminot bil otvoren, no porakata bila dovolno

silna za da se krene panika vo Rusija, odnosno vo Sankt Petersburg. Koga }e

posaka, Turcija moè da ja blokira Rusija & ako taa preku Bugarija ne najde

drug izlez kon more, se nao|a vo prili~no nezgodna polo`ba. Tokmu zatoa,

Rusija od pozadina }e ja poddrùva Bugarija vo nejzinoto barawe da go dobie

pristani{teto Kavala i toa bilo edno od klu~nite pra{awa okolu koe se

kr{ele pregovorite.


Denot zapo~nal so izjavata na bugarskiot premier Radosavov za

vesnikot ‚Cajt, deka ve}e sega moè da se smeta oti mirot e postignat i

deka {to se odnesuva do podelbata na Makedonija, nema da ima

nesovladlivi pre~ki zatoa {to golemite sili go zadràa pravoto da go


194

imaat posledniot zbor‛. Izjavata pokaùva deka Bugarite se obiduvale so

pomo{ na diplomatski sredstva da izdejstvuvaat {to pogolem del od

Makedonija za sebe, no duri i vo slu~aj na nepovolen razvoj na nastanite, se

nadevale na pomo{ od Rusija i Avstro – Ungarija po zavr{uvawe na

pregovorite. Pra{aweto za avtonomija na Makedonija po francuskiot

neoficijalen signal ve}e ne bilo spomenuvano.

Vo tekot na denot Srbija i ‚Grcija‛ pove}e bile angaìrani na

diplomatski pat vo vrska so problemot na vleguvaweto na Turcija vo Edrene,

istaknuvaj}i deka toa pra{awe, koe se obiduva da go nametne Rusija, nema

vrska so pregovorite vo Bukur{t. Ako Bugarija ima problem so Turcija, neka

se obrati kaj golemite sili za toa, bil zaedni~ki stav na srpskata i gr~kata

delegacija.

Na 02 Avgust obelodeneti se barawata na sojuznicite postaveni dva

dena pred toa. Od Bugarija bilo pobarano granicata da se povle~e po rekata

Struma, linijata da odi s# do Egejsko More, potoa Bugarija da se odkaè od

site predlozi povrzani so ostrovite vo Egejsko More, da prifati pla}awe na

ot{teta i da dade garancii za naselenieto vo Trakija za sloboda, u~ili{ta

i crkva vo op{tinite ozna~eni kako gr~ki. S# pove}e se kristaliziral &

stavot na golemite sili za Kavala. Vesnicite prenesuvvat deka zad idejata,

pristani{teto da i pripadne na Bugarija zastanale ne samo Rusija, tuku i

Avstrija i Italija, dodeka Francija, Velika Britanija i Germanija

insistirale toa da i pripadne na ‚Grcija‛. Denta se ~ekal signal od Bugarija

za toa dali gi prifa}a barawata na sojuznicite, za da moè da se

prodolì primirjeto koe zavr{uvalo na 05 Avgust.

Propagandata bila aktivna i za vreme na pregovorite. Taka na 03

Avgust srpskite i gr~kite vesnici bile preplaveni so izve{tai za masakrite

{to bugarskata vojska gi izvr{ila vo Seres. Vo belgradska ‚Politika‛ bilo

objaveno i nekoe pismo od zdruènie na gr~ki èni, koi navele deka vo edno

selo vo blizinata na Seres, Bugarite im zaka~ile yvon~iwa na ènite gi

terale goli da igraat okolu ognot vo koi ìvi gi frlale nivnite deca.

Podocna, Karnegievata komisija gi istraùvala site naodi za zlostorstvata


195

vo Seres (i ne samo tamu) i utvrdila deka vo najgolem broj slu~ai stanuvalo

zbor za lagi na Grcite i Srbite. Bilo utvrdeno deka vo napadot na gr~kata

vojska vo Seres, bugarskite edinici po~nale da se povlekuvaat vo bezredie, po

{to bile ubieni nekoi zatvorenici vo zatvorot, no kako {to smeta

Komisijata, toa bilo storeno samovolno od ~uvarite. Eden od gr~kite

zatvorenici koj nemal pari da go potkupi ~uvarot, bil bukvalno zakovan za

podot so bajonet. No pokraj ovoj primer, Komisijata utvrdila deka pove}eto

naodi za bugarskite zlodela se izmisleni i deka nivnata cel e propagandna.

Taka, na primer, vo eden gr~ki izve{taj se naveduvalo deka e ubien i

direktorot na Otoman bankata vo Seres, no ~lenovi na Komisijata imale

mo`nost da se vidat i porazgovaraat so nego. Ne mu falelo nitu vlakno od

glavata.

Nasproti toa, istata Komisija utvrdila deka gr~kata vojska

sistematski vr{ela zlostorsva vrz negr~koto naselenie vo Seres. Golem del od

ubistvata bile izvr{eni na 14 Juli, koga edna bugarska regularna edinica

uspeala da ja porazi gr~kata milicija nadvor od Seres i napladne po~nala da

vleguva vo gradot. Najmalku 60 ili 70 zatvorenici, naveduva Komisijata, s#

u{te bile ìvi, a nivnite ~uvari – ‚Grci‛ re{ile brzo da ja zavr{at

svojata rabota. Dvajca zatvorenici (Angelov i Limonov) uspeale da izbegaat,

a drugite, premnogu oslabeni za da se spasat, bile zavrzani. Gi nosele na

kolewe po ~etvorica ili petmina, no ubivaweto bilo neefikasno, pa desetina

uspeale da preìveat, kako {to zapi{al eden ~len na Komisijata, so rani

{to bile takvi kakvi {to nanesuva mesar koga se obiduva da koli lu|e kako

{to bi zalklal ovca.

Sepak, izve{tajot na Karnegievata komisija e praven podocna, a vo

tie denovi na pregovori vo Bukure{t, propagandata na pobednicite vo vojnata

rabotite gi prikaùvala mnogu poinaku.


196


Denot minal vo diplomatski obidi na bugarskata delegacija da

dobie u{te malku vreme, nadevaj}i se deka golemite sili }e i go ostavat

delot od Makedonija na levata strana na Vardar do Gevgelija. Srbija

ostanala nepopustliva baraj}i gi Kriva Palanka, Kratovo, [tip, Radovi{,

Ko~ani, Strumica i Gevgelija. Site delegacii, osven romanskata imale

me|usebni sredbi i vo vrska so Kavala, no dogovor ne bil postignat poradi

toa {to Bugarija s# u{te se nadevala deka moè da go dobie pristani{teto.

Nasproti toa, francuskiot, britanskiot i germanskiot stav bil deka na

Bugarija & e dovolen izlezot na Egejsko More isto~no od Kavala. Posleden

predlog na Bugarite bil deka za Kavala e potrebno u{te da se pregovara, a

deka se otkaùvaat od site pregovori vo vrska so srpskite predlozi za

teritorijata od levata strana na Vardar, no baraat da im ostanat [tip i

Ko~ani. Dokolku ja dobijat Kavala, Bugarite istaknale deka se podgotveni

da se otkaàt od dvata grada. Srpskata delegacija go zavr{ila denot so

ubeduvawe deka situacijata e takva {to Bugarija }e mora da popu{ti i po

odnos na ova barawe.

Pritisokot na vremeto bil s# poo~igleden, a ‚Grcija‛ i Srbija,

uvereni vo svojata voena nadmo}, po~nale po kuloarite da {irat glasini deka

# mo`no site delegacii da gi napu{tat pregovorite, {to bi zna~elo obnova

na vojnata so ogled na toa {to primirjeto istekuvalo na 05 Avgust vo 17

~asot popladne. Romanskiot vesnik ‚Vitoril‛ ve}e najavil deka gr~kata i

srpskata vojska imaat plan za nova zaedni~ka akcija protiv Bugarija.

Sprotivno na taa diplomatska poraka, a vo ramki na vojnata {to se vodela

preku vesnicite, avstriskiot ‚ Viner Algemajne Cajtung‛, povikuvaj}i se na

diplomatski izvori vo Viena napi{al deka vo Avstrija se smeta oti gr~kite

i srpskite barawa se preterani i deka ne bila zemena predvid voljata na

golemite sili.


197


Vo vrska so pregovorite me|u delegaciite bil daden den za pauza, a

bila svikana plenarna sednica so cel da se prodolì primirjeto. Toa & bilo

storeno, a molkot na oru`jeto bil prodolèn za tri dena. I pokraj denot za

odmor, delegaciite sepak razgovarale, pa Bugarite istapile so nov predlog:

se otkaàle od [tip i Ko~ani, no sega go ostavile baraweto za Radovi{ i

Strumica kako gradovi od koi po nitu edna cena ne moàt da se otkaàt. Vo

neformalniot del od razgovorite bilo zabeleàno deka Bugarite s# u{te

polagaat mnogu nade` vo Avstrija, Rusija i Italija i deka se nadevaat oti

kakva & da bide sodrìnata na potpi{aniot dogovor, toj }e bide revidiran

od golemite sili vo nejzina polza. ‚Grcite‛ u{te edna{ istaknale deka

nemaat namera da ja otstapat Kavala. Romanskite pretstavnici ja iskoristile

prilikata da kaàt deka pregovorite me|u niv i Bugarija se zavr{eni, no

deka romansko – bugarskata granica }e ja smetaat za kone~na duri otkako }e

bide postignata celosna soglasnost me|u site delegacii za site pra{awa.

Toa deluvalo kako eden vid {ok za delegacijata na ~elo so Ton~ev koja

smetala deka manevarot za odvojuvawe na Romanija od Srbija i ‚Grcija‛ vo

prvite dva dena uspeal. Nasproti toa, zborovite na Majoresku bile sfateni

kako direktna voena zakana od Romanija kon Bugarija vo slu~aj taa da

prodolì da gi otfrla barawata na ‚Grcija‛ i Srbija.


Konferencijata zapo~nala vo 16 ~asot. Otkako bil usvoen zapisnikot

od prethodniot den, zbor pobaral gr~kiot premier Venizelos koj istaknal

deka dobil pismo od kralot Konstantin so koe toj go izvestil deka na

bugarsko – gr~kata linija na razgrani~uvawe na frontot, voen bugarski


198

pretstavnik im rekol na prednite gr~ki oddelenija deka neprijatelstvata }e

prodolàt u{te istiot den. Na toa reagirale bugarskiot {ef na

delegacijata Ton~ev, kako i prisutniot ~len Ivan Fi~ev (na~alnik na G [),

koj rekle deka za toa ni{to ne znaat i deka kralskata depe{a moèbi e

rezultat na nekakva zabluda. Potoa po zapo~nuvawe na razgovorite, Bugarite

istaknale namera da se otkaàt od barawata povrzani so Vardarska

Makedonija, no deka insistiraat na Kavala i Orfanskiot Zaliv. Odgovorot

na Venizelos bil deka vo ‚Grcija‛ }e izbie revolucija ako pristani{teto bide

otstapeno na Bugarija.

Denot minal & vo znak na vestite za dilomatskiot pritisok na

Rusija i Italija vrz ‚Grcija‛ vo vrska so Kavala. Celata igra okolu ova

pristani{te ja vodele na edna strana Velika Britanija i Francija, a na

druga Avstrija i Rusija. Kon ovie poslednite se pridruìla i Italija. Na 04

Avgust ‚ Frankfurter Cajtung‛ napi{al deka bez ogled na toa {to }e

potpie{e Bugarija, n# samo vo vrska so Kavala, tuku i voop{to, celiot

dogovor }e dobie na zna~ewe duri otkako }e bide revidiran od golemite sili.

Istiot den ‚Rojters‛ javil deka Bugarija sepak }e popu{ti i }e gi prifati

site barawa na ‚Grcija‛i Srbija kako & deka Turcija se soglasila da se

povle~e od Edrene, no, za vozvrat bara finansiski koncesii od Evropa,

istovremeno insistiraj}i povlekuvaweto od gradot da bide izvedeno na na~in

koj }e go za~uva dostoinstvoto i na vojskata i na dràvata.

Denta , romanskiot minister za finansii Margoloman zapo~nal so

organizirawe ru~eci vo ~est na delegaciite, a prviot ru~ek bil vo ~est na

srpskiot premier Nikola Pa{i}.


Ova e denot koga # postignat dogovor me|u site strani. Srbija gi

dobila [tip, Ko~ani, Radovi{ i Gevgelija, a ‚Grcija‛ – Kavala. Bugarija,


199

a so toa Rusija i Avstro – Ungarija, za zagubile bitkata. No, zatoa

Strumica i Ksanti bile ostaveni pod vlast na Sofija (sepak, podocna,

prviot grad }e i bide daden na Srbija, a vtoriot na ‚Grcija‛). Sednicata

traela od 16 do 20 ~asot, a bilo dogovoreno naredniot den da se zapo~ne so

sostavuvawe na finalniot dogovor za mir koj oficijalno bi bil potpi{an.

Toa e den koga Srbite se potsetile na Bukure{kiot dogovor od 1812 godina,

koga poradi potrebata da se sprotivstavi na Napoleon, Rusija gi povlekla

svoite vojski od Balkanot i ja ostavila Srbija na cedilo po {to Osmanliite

povtorno ja vospostavile vlasta nad Belgrad. Ovoj pat, likuvale Srbite

velej}i deka nepravdata stara sto godini e ispravena.

O7 AVGUST 1913 GODINA

Sostanokot zapo~nal vo 17 ~asot i 15 minuti. Bil potpi{an

protokolot od prethodniot den koga e postignata soglasnosta me|u

pregovara~kite strani. Bila formirana komisija {to }e go sostavi mirovniot

dogovor. Primirjeto bilo prodolèno na neodredeno vreme, a bile zapo~nati

razgovori za demobilizacija na vojskite. Romanskata Vlada, nezavisno od

toa, ve}e zapo~nala so demobilizacija. Golem nemir kaj sojuznicite vnela

vesta deka Avstrija i Rusija }e baraat revizija na postignatiot dogovor.

Gr~kiot premier Venizelos pro~ital pismo so koe se izrazuva

àlewe poradi zabunata koja nastanala vo vrska so informacijata od 05

Avgust deka bugarskite pretstavnici na frontot iskaàle oti

neprijatelstvata }e prodolàt. Potoa, istapil pretstavnikot na Crna Gora,

Matanovi}, koj pro~ital memoar so barawata na ovaa dràva. Vo Memoarot

istaknal deka, koga Crna Gora stapila vo vojna ne znaela deka postoi dogovo

r za podelba na teritorii me|u Srbija i Bugarija (od fevruari 1912).

Bidej}i vo vojnata taa zagubila 17.000 lu|e, {to za zemja koja vo toa vreme

imala samo 300. 000 ìteli # ekstremno mnogu, Matanovi} najavil deka i


200

Crna Gora bara da dobie teritorii koi bi & ovozmo`ile natamo{en posiguren

i pobezbeden razvoj.

Potoa romanskiot pretsedava~ Majoresku ja pro~ital oficijalnata

nota od Avstro – Ungarija i Rusija so koja dvete sili najavile deka }e go

revidiraat dogovorot. Vedna{ sledela i reakcijata na Francija koja izjavila

deka Pariz ne dobil nikakvo barawe za revizija na dogovorot i deka vo sekoj

slu~aj }e bide protiv takvo ne{to.


Izgotven e tekstot na mirovniot dogovor i najaveno # negovo

potpi{uvawe za 10 Avgust, ponedelnik. Vo dogovorot ne bila vnesena

bugarskata `elba za negova revizija. So dogovorot se odredeni granicite

me|u Romanija, Srbija, ‚Grcija‛ i Bugarija. Pra{aweto za Edrene e ostaveno

za re{avawe od strana na golemite sili {to od Bugarija bilo prifateno

za{to se nadevala deka so toa vsu{nost se otvora mo`nost za dopolnitelno

vme{uvawe na Avstrija i Rusija vo celiot proces i za revizija na celiot

dogovor. Bilo utvrdeno & deka finalniot dogovor nema da ima nikakvi

dopolnitelni klauzuli i protokoli.

Vo me|uvreme, porane{niot bugarski premier Ge{ov ve|e zaminal

za Sankt Petersburg so ideja da izdejstvuva od Rusija revizija na dogovorot.

Ruskiot stav za Kavala bil objasnet preku romanskite vesnici, a se sveduva

na toa deka izlezot {to Bugarija go dobiva na Egejsko More e bez dobri

pristani{ta, a deka edinstveno pristani{te koe gi zadovoluva potrebite na

Rusija # tokmu Kavala. Nasproti ova, britanskiot stav bil deka dogovorot od

Bukure{t treba da se smeta za kone~en.


201

Vo ‚Grcija‛ ve}e zapo~nalo slavewe. Kralot Konstantin naredil, na

site tvrdini od Dardanelite do Janina od topovite da bidat ispukani po 101

plotun. Vesnicite naveduvaat deka gr~kite gradovi bile ukraseni i osvetleni

do docna vo no}ta, posebno vo Atina kade sekoj dom imal zaka~eno ne{to vo

znak na op{tata radost.

Kralot Konstantin do gr~kite vojnici

VIE JA SOZDADOVTE ‚GOLEMA GRCIJA‛

Na 08 Avgust, po povod postignatiot dogovor me|u ‚Grcija‛ i

Bugarija, gr~kiot kral Konstantin gi upatil slednite zborovi do gr~kata

vojska:

Oficeri, podoficeri, vojnici i mornari,

V~era vo Bukure{t e potpi{an protokol so koj se odredeni novite

granici me|u ‚Grcija ‚ i Bugarija.

Na{ata granica na sever i istok po~nuva od sredinata na

Prespanskoto Ezero, pominuva niz dolinata me|u Bitola i Lerin, potoa odi

niz visokite planini ju`no od Mariovo i severno od Meglen, pominuva ju`no

od Gevgelija i potoa, me|u Dojran i `elezni~kata stanica, niz Dojranskoto

Ezero, minuva kraj Kula, pa kraj Demir Hisar, se iska~uva na planinata

^engel, minuva ju`no od Melnik i Nevrokop i ostavaj}i go Ksanti, odi po

rekata Mesta do nejzinata utoka.

Oficeri, podoficeri, vojnici i mornari. Vie ste tvorci na novata

zgolemena ‚Grcija‛. Va{ata krv, va{ite napori, va{ata borba, va{ata


202

hrabrost i va{ata istrajnost dovedoa do toa ‚Grcija‛ da stane golema,

po~ituvana i slavna vo celiot svet. Moeto srce se stega od pomislata deka

golem broj od moite hrabri vojnici nema da gi ~ujat ovie moi zborovi, no

nivnata krv ne e zaludno proleana. Neka bide ve~en pomenot na na{ite junaci

padnati na bojnoto pole.

Vam, koi preìveavte, vi go iskaùvam svoeto voodu{evuvawe za

va{ite juna~ki dela i gord sum {to sum voda~ na takva vojska i flota.

Narediv na site da se izdadat spomenici. Siguren sum deka za srceto na

sekoj od vas ~uvstvoto deka ja napravivte ‚Grcija‛ golema e najgolema

nagrada. Na{eto delo u{te ne e dovr{eno. Tatkovinata treba da bide silna,

mnogu silna.

Da ìvee gr~kata vojska !

Da ìvee gr~kata flota !

Konstantin


Nedela. Delegaciite bile vo is~ekuvawe na naredniot den koga

trebalo da se stavat potpisite na dogovorot.


Potpi{an e Bukure{kiot dogovor. Pred potpi{uvaweto gr~kiot

pretstavnik Nikola Politis, profesor po me|unarodno pravo na Pariskiot

univerzitet imal predlog ~lenot 1 da glasi: Za da se vospostavi mir i

harmonija me|u dogovornite strani …, itn. Bugarskiot pretstavnik Simeon

Radev ne se soglasil so zborot harmonija, po {to toj bil izbri{an pa se

pristapilo kon potpi{uvawe. Vo krugovite na delegaciite ova ìvo se


203

komentiralo, a imalo i takvi koi vo odbivaweto na zborot ‚harmonija‛

gledale lo{ znak.

Kako i da bilo sledele potpisite so koi e zavr{ena Vtorata

balkanska vojna i e podelena makedonskata teritorija. Podocna se vr{eni

odredeni izmeni, pa, na primer, Strumica e pripoena kon Srbija , a

Bugarija izgubila sekakov izlez kon Egejskoto More, no vo osnova se zapazil

dogovorot {to bil postignat vo romanskiot glaven grad. Taka zavr{ilo 12 –

dnevnoto pregovarawe vo Bukure{t i potpi{uvaweto na dogovorot koj denes

kaj Makedoncite se smeta za eden od klu~nite momenti vo ponovata istorija.‛


‚Fokus‛ – 04 April 2008 god.

‚@itie na soncequbivite‛ – Milan J. Jov~eski


204

GOLEMATA VISTINA

Nikoga{ ne se sramam i ne se pla{am da ja pi{uvam vistinata !...

Eve eden mal broj na makedonski izrodi od ponovata istorija koi bea

protiv samostojna i nezavisna makedonska dràva:

-Lazar Koli{evski (Koli{evi})

-Strahil Gigov

-Mihailo Apostolski

-Kiro Gligorov

-Cvetko Uzunovski – Abas

-Zlate Biqanoski

-Vera Aceva

-Panta Marija

-Blagoja Popov

-Kole â{ule

-Elisija Poposki

-Krste Crvenkoski

-Kiro Orov~anec

-Riste Bunte

-Lile âloska (èna na Koli{evski)

-Vidoe Smilevski – Bato

-Lazar Mojsov

-Aleksandar Grli~kov

-Kiro Xajkov

-Rampo Desoski

-Angel êmerski &

za golem sram i àl, mnogu, mnogu drugi.


205

Faksimil od rakopisot, kako rabotna verzija na avtorot


206

MOLBA OD MITE APOSTOLOV MATOVSKI DO MINISTEROT NA VOJNATA

ZA OSLOBODUVAWE NA SIN MU MIHAIL MITEV (MIHAJLO APOSTOLSKI) OD

GERMANSKOTO ZAROBENI[TVO

[tip, 23Juli 1941 god.

Gospodin general,

Sin mi, MIHAIL MITEV, aktiven major vo {tabot na Dravskata

divizija, e zaroben vo borbite okolu gradot Qubqana i odveden vo

zatvorskiot logor VESTNE, blizu do gradot Milano.

Si dozvoluvam da Ve zamolam naju~tivo, gospodin generale, da

bidete taka dobri i da napravite soodvetni postapki, taka{to mojot sin koj

{to e Bugarin, rodum od bugarskiot grad [tip, da bide osloboden.

Gospodin general, si dozvoluvam da Vi kaàm, deka sum eden od

prvite dobri Bugari vo gradot [tip, rabotam za Bugarija i bugar{tinata,

a i vo vojnata bev u~esnik vo bugarskta armija i ranet na albanskta granica

od neprijatelski kur{um, i od toa ranuvawe ostanav invalid. Posle

zavr{uvaweto na vojnata, sopstveniot imot go najdov uni{ten i razgraban i

ostanav kako obi~en ~evlarski rabotnik vo golema siroma{tija, {to so maka

moèv da go prehranam moeto mnogu~leno semejstvo.

Edinstvenata nade` i uteha za mene i semejstvoto # sega zarobeniot

moj sin Mihail, koj {to stapil na slu`ba vo srpskata armija, n# od qubov

kon dràvta, tuku kako krajno siromav da najde privremeno pribeì{te, so

nade` deka eden den }e se vrati vo svojata tatkovina i }e moè da im

sluì na na{iot sakan bugarski car i dràva.

O~ekuvam molbata da mi bide udovolena i Vi ostavam Vam srde~no

po~ituvawe.

(p) (Mite Apostolov)

(Rezolucija:) Rim, za osloboduvawe, (p) 2. 7.1941 g.

CVA, f. 20, on.4,a.e.25. Original, rakopis.


207


208

Onie koi bea za samostojna, nezavisna i cela Makedonija bea na

razno-razni i yverski na~ini progonuvani, zatvorani, ubivani i gi iskusuvaa

‚ubavinite‛ na mnogute strogi zatvori – ‚logori na smrtta‛.

Goli Otok


209

SUDSKI PROCESI PROTIV MAKEDONCI

VO MAKEDONIJA OD TOGA[NIOT JUGOSLOVENSKI RE@IM

PROCESOT VO PRILEP NA 15 APRIL 1945 GODINA

Voeniot sud vo gradot Prilep gi osudil na smrt so strelawe

slednite Makedonci:

1. Petar Spirov Spasev od Prilep;

2. D-r Petar Ivanov Brdarov od Prilep;

3. Dimitar Najdov od Prilep, u~itel;

4. Jovan Cekov od selo Dren, Prilepsko;

5. Ilija T. Angelov od selo Dren, Prilepsko;

6. Petar N. Stojanov od selo Dren, Prilepsko;

7. Petar Petrov od selo Dren, Prilepsko;

8. Aleksandar Haxizdravev od Prilep, od vidnoto semejstvo

Haxizdravevi, osuden na smrt posmrtno, zatoa {to e ubien na ulica bez sud;

9. Icko Sr~ar od Prilep – posmrtno, zatoa {to e ubien pred

vratata na svojot dom bez nikakvo sudewe;

10. Kiro Tamburkata – sin na Icko Sr~ar, osuden na smrt bez

strelawe, zatoa {to preminal vo ilegala;

11. Veli~ka Grozdanova [amova od Prilep, na 10 godini strog

zatvor;

12. Atanas Stanu{evski od selo Bela Crkva, Prilepsko, na 15

godini strog zatvor.

PROCESOT VO SKOPJE OD 28 MAJ DO 02 JUNI 1945 GODINA

1. Spiro Kitan~ev od Skopje, toga{en pretsedatel na gradot Skopje,

u~esnik vo borbi vo stara Jugoslavija, osuden na smrt so strelawe;

2. Dimitar ^katrov od Prilep, in`ener, eden od osudenite vo

Skopskiot studentski proces od 1927 godina, le`el 10 godini vo zatvorite na

stara Jugoslavija, isklu~itelno po~ituvan vo celata Makedonija za svoteto


210

ma~eni{tvo, viden borec za slobodata na Makedonija – osuden na smrt so

strelawe;

3. Dimitar \uzelov od Dojran, direktor na Radio Skopje, doktor po

filosofija, eden od osudenite vo Skopskiot studentski proces od 1927

godina, aktiven deec za slobodata na Makedonija – osuden na smrt so besewe

poradi neprimerno odnesuvawe pred sudot;

4. D-r Panajot Stan~ev Hitrov, lekar – osuden na smrt so strelawe;

5. Zaharij Velkov Ivanov, ~inovnik od Sofija – osuden na

do`ivoten strog zatvor;

6. Nikola Atanasov Ikonomov od Sofija, ~inovnik vo Skopje - osuden

na 7 meseci prinudna rabota;

7. D-r Blagoj Pan~ev, ekonomist, pomo{nik na toga{niot

pretsedatel na gradot Skopje – osuden na 5 godini;

8. D-r Dimitar Nedelkov Raev, advokat, porane{en oblasten

direktor na Skopskata oblast – osuden na smrt so besewe;

9. Azis Ibraim, Tur~in, no dobronameren gra|anin;

PROCESOT VO VELES OD 30 MAJ 1945 GODINA

Voeniot sud pri Komandata na Vele{kata oblast gi osudil slednite

lica:

1. Quben \o{ev Bre~kov, 22-godi{en od Veles – osuden na 10

godini zatvor;

2. Todor Petrov Kargov, od Veles, 43 –godi{en osuden na 2 godini

zatvor;

3. Blagoj Aleksov ^u{kov, od Veles, u~enik vo gimnazija – osuden

na 5 godini strog zatvor;

4. Lazar Aleksov Kicov, od Veles, 57-godi{en- osuden na 10.000

dinari kazna.


211

PROCESOT ZA NACIONALNI PRA[AWA VO [TIP OD 31 MAJ 1945 GODINA

Po Zakonot za makedonskite nacionalni pra{awa vo gradot [tip se

osudeni slednite lica:

1. Ilija Haxisankov, od [tip – osuden na 6 godini strog zatvor;

2. Vasil Puzderliev, od [tip – osuden na 10 godini strog zatvor;

3. Ivan Palzanliev, od [tip, aptekar - osuden na 1 godina

prinudna rabota i celosno odzemawe na imotot;

4. Dimitar Haxigligorov, od [tip, advokat - osuden na 2 godini

zatvor i celosno odzemawe na imotot.

PROCESOT VO SKOPJE OD KRAJOT NA FEVRUARI DO

POÊTOKOT NA MART 1946 GODINA

Specijalniot sovet na Vrhovniot sud vo Skopje go razgledal deloto za

11 u~esnici i organizatori na akcijata za poddavawe na Memorandum do

Golemite sili od imeto na Makedonija so cel da se sozdade nezavisna

makedonska dràva pod pokrovitelstvo na OON. Osudenite 11-mina se

slednite:

1. Konstantin Hrisimov –Smilec, u~itel, roden vo seloto

Star~i{ta, Dramsko, potomok na slavniot vojvoda Stojan Karastoilov –

osuden na 20 godini zatvor;

2. D-r Dimitar Zlatarev od Ohrid – osuden na 14 godini zatvor;

3. D-r Ilija ûlev, lekar od Kavadarci – osuden na 10 godini

zatvor. Umrel od te{kite izma~uvawa vo zatvorot;

4. Stefan Kuzmanov, finansov ~inovnik vo Bitola, od selo Smilevo

– osuden na 15 godini zatvor;

5. Kosta Dinev od Bitola, ~inovnik – osuden na 9 godini zatvor;

6. Petar Ta{ulov od Negotno, ~inovnik vo Skopje - osuden na 4

godini zatvor;

7. In`. Kiril Pecakov, agronom od Bitola – osuden na 3 godini

zatvor;

8. Atanas Acev, ~inovnik od Bitola – osuden na 2 godini zatvor;


212

9. Stefan Lazarov, zemjodelec od Bitola-osuden na 2 godini

zatvor;

10. Metodij Svetiev, student od Bitola – osuden na 1 godina

zatvor;

11. Luka Sekulov, ~evlar od Bitola – osuden na 1 godina zatvor.

Site osudeni bile ~lenovi na organizacijata imenuvana pod imeto

‚Demokratski front na Makedonija – Ilinden 1903 god.‛

PROCESOT VO SKOPJE NA 10 MART 1946 GODINA

Skopskiot Okru`en sud gi osudil slednive 9-mina Makedonci:

1. Trajko Popov od selo Ra{tak, Skopsko–osuden na smrt so

strelawe;

2. Borislav Gradi{ki - osuden na 20 godini zatvor;

3. Nikola Popov od Ra{tak - osuden na 8 godini zatvor;

4. Milorad (Ratko) Gradi{ki – osuden na 9 godini zatvor;

5. Eftim Ivanov Ga{ev od Skopje – osuden na 12 godini zatvor;

6. Milka J. Cvetanova – osudena na 5 godini zatvor;

7. Ana Kostova – osudena na 5 godini zatvor;

8. Branislava J. Cvetanova – osudena na 3 godini zatvor;

9. Slobodka Dileva – osudena na 1 godina zatvor.

PROCESOT VO SKOPJE OD 19-21 NOEMVRI 1946 GODINA

1. Metodija Andonov-^ento od Prilep, okolu 46-godi{en, doskore{en

pretsedatel na Prezidiumot na ASNOM-osuden na 11 godini strog zatvor;

2. Bo{ko Nedanov Zagoranliev od Prilepsko, osuden na …godini;

3. Mitre Krstev Mitreski od Prilepsko, osuden na …godini;

4. Nedelko Mitrov Makreski od Prilepsko, osuden na …godini;


213

ênto i negovite istomislenici bile osudeni, zatoa {to sakale da

izbegaat nadvor od Makedonija i da podnesat Memorandum do Pariskata

mirovna konferencija od imeto na Makedonija, za sozdavawe na samostojna

makedonska dràva pod za{tita na OON.

PROCESOT VO KOÂNI NA 27 DEKEMVRI 1946 GODINA

1. Dimitar Medarov, star ~len na VMRO-osuden na smrt so

strelawe. Spored nekoi podatoci Medarov se samoubil pred strelaweto;

2. Jordan Dimitrov-osuden na 15 godini strog zatvor;

3. Slavko Sokolov Dimitrov-osuden na 10 godini strog zatvor;

4. Aleksi Naumov-osuden na 5 godini zatvor;

5. Stojan Stoilkov-osuden na 5 godini zatvor;

6. Manasko Despotov-osuden na 5 godini zatvor;

7. Ivan Ta~ev Georgiev-osuden na 5 godini zatvor;

8. Todor Spasov-osuden na 5 godini zatvor;

9. Nikola Varadinov-osuden na 5 godini zatvor;

10. Boris Apostolov-osuden na 5 godini zatvor.

Osudenite bile organizirana grupa, koja{to imala za cel da se

bori za sozdavawe na makedonska samostojna dràva pod pokrovitelstvo na

Golemite sili.

PROCESOT VO SKOPJE OD 25 - 29 MART 1947 GODINA

1. D-r Konstantin Hristov Terziev od Kuku{, 75-godi{en-osuden na

smrt so strelawe i celosno odzemawe na imotot;

2. D-r Vasil Ivanov od Strumica, 54-godi{en-osuden na smrt so

strelawe;

3. D-r Kosta Nikolov Tren~ev od selo Vladimirovo, Berovsko, 55-

godi{en-osuden na smrt so strelawe;

4. Metodij Popov od selo Budinarci, Berovsko, prv progimnaziski

u~itel, 60-godi{en-osuden na smrt so strelawe;


214

5. Blagoj Ga{tev od selo Vladimirovo, Berovsko, star {umski

~uvar-osuden na smrt so strelawe;

6. Sve{tenik Nikola Ivanov Popov od selo Rusinovo, Berovsko-

osuden na smrt so strelawe;

7. Asen Donev Temov od [tip, berber-osuden na smrt so strelawe;

8. Toma Davkov od selo Gorni Balvan, [tipsko, zemjodelec-osuden

na 20 godini strog zatvor. Po nekolku dena umrel vo zatvorot;

9. Kiril Evtimov Sivevski od selo Robovo, Berovsko, u~itel-osuden

na 15 godini strog zatvor. Po~inal vo zatvorot od te{koto izma~uvawe;

10. Georgi Gocev od selo Pan~arevo, Male{evsko, trgovec-osuden na

12 godini strog zatvor;

11. Dimitar Grigorov Peev od Strumica-osuden na 10 godini strog

zatvor. Umrel vo zatvorot;

12. Boris ^arak~iev od Radovi{, progimnaziski u~itel-osuden na

15 godini strog zatvor;

13. Milan Trajkov od Radovi{, ~inovnik od Skpoje-osuden na 8

godini strog zatvor.

Ovie 13-mina makedonski patrioti se obvineti za sozdavawe na

organizacija, koja{to treba da raboti za sozdavawe samostojna dr`ava

Makedonija pod za{tita na OON. Kako voda~i se poso~eni trojca doktori, a

kako ~lenovi-vidni dejci od razni mesta. Procesot zavr{uva so sedum

smrtni presudi i {est presudi na dolgogodi{en strog zatvor.

PROCESOT VO SKOPJE OD 11 – 13 MAJ 1948 GODINA

1. Angel D. Mi{ev, ~inovnik od selo Ska~inci, Vele{ko-osuden na

smrt so strelawe i celosno odzemawe na imotot;

2. Saravko K. Gelev, zemjodelec od selo Bru{ani, Kavadare~ko-

osuden na smrt so strelawe i celosno odzemawe na imotot;


215

3. @ivko J. Ilievski, elektrotehni~ar od selo Vata{a,

Kavadare~ko-osuden na smrt so strelawe;

4. Van~o Arsov Bo`inovski, sve{tenik od selo Dolenci, Kru{evsko-

osuden na 15 godini strog zatvor;

5. Don~o Popandonov od selo Vata{a, Kavadare~ko-osuden na 15

godini strog zatvor;

6. Temelko Ne{kovski od selo Belo Pole, Prilepsko- osuden na 12

godini;

7. Pando Ko~ov Atanasov od selo Ska~inci , Vele{ko, zemjodelec-

osuden na 20 godini strog zatvor i celosno odzemawe na imotot;

8. Slobodko Sokolov, zemjodelec od selo Manastirec, M.Brodsko-

osuden na 18 strog zatvor;

9. Ferdo Jovanov, zemjodelec od selo Marena, Kavadare~ko-osuden

na 20 godini strog zatvor i celosno odzemawe na imotot;

10. Milan Mi{evski Haxiatanasov, zemjodelec od Negotino,

Tikve{ko-osuden na 10 godini strog zatvor.

PROCESOT VO OHRID - 1946 GODINA

1. Ilija Kocarev od Ohrid, 70-godi{en, toga{en pretsedatel na

gradot Ohrid, patriot i po~ituvan od Ohri|ani-osuden na 20 godini. Umrel

posle izleguvaweto od zatvorot, celosno oslepen.

2. Sava Kocarev od Ohrid, 45-godi{en-osuden na 15 godini zatvor;

3. Vlado Kocarev od Ohrid;

4. i 5. Dvajcata bra}a Jakov~evi od Ohrid;

6. Toma Gajdaxiev od Dojran, 45-godi{en-osuden na smrt, potoa

smrtnata presuda e preina~ena i osuden # na 20 godini zatvor;

7. Stoj~o To{ev od selo Nikoli}, Dojransko, 60-godi{en-osuden na

20 godini zatvor;

8. Nikola Argirov od selo Nikoli}, Dojransko, 45-godi{en,

zemjodelec-osuden na 15 godini zatvor;

9. Naum~e Josifov od Ohrid, porane{en ~len na VMRO i vojvoda.

Osuden na smrt, a potoa pomiluvan.


216

PROCESOT VO KRU[EVO - 1946 GODINA

1. Georgi Karev od Kru{evo, 65-godi{en, brat na proslaveniot

vojvoda Nikola Karev, voda~ na Ilindenskoto vostanie vo Kru{evo i

pretsedatel na Makedonskata Republika so sedi{te vo Kru{evo. Zadu{en vo

specijalna kelija na samiot kraj od odleùvaweto na zatvorot;

2. Mihail Karev, sin na Georgi Karev od Kru{evo-osuden na

dolgogodi{en zatvor.

ODDELEN PROCES VO BITOLA – 1946 GODINA

1. D-r Asen Tatar~ev, lekar, patriot, odleàl 5-godi{na zatvorska

kazna vo stara Jugoslavija, podnesol od imeto na Makedoncite, Peticija do

OON, inaku lojalen gra|anin-posle te{ko izma~uvawe osuden e na 5 godini

zatvor;

2. D-r Vlado Tuxarovski, od selo Qubojno, Prespansko, rabotel vo

Bitola kako lekar-osuden na…godini zatvor;

3. Cane Kostov-Kandiloto, advokat-osuden na…godini zatvor.

PROCESOT VO PRILEP – 1948 GODINA ZA VMRO-VSKA DEJNOST

Vo 1948 godina bile osudeni i zatvoreni kako ~lenovi na VMRO

slednite Prilep~ani i makedonski patrioti:

1. Blagoj Mrmev-Kura, zemjodelec, 45-godi{en, {ura na Pavel

[atev. Mnogu izma~uvan vo zatvorot, go drèle vo karcel, bezmilosno e

gazen so noze. Osuden e na 10 godini zatvor, koj{to dokraj go izdràl i potoa

si po~inal;

2. \ore od Zagorani, zemjodelec, 55-godi{en-osuden na dolgi

godini zatvor;


217

3. Rampo Topli~anec, trgovec, odleàl zatvor vo porane{na

kralska Jugoslavija kako ~len na VMRO. Osuden e na dolgi godini zatvor,

po~inal za brzo po izleguvaweto od zatvorot;

4. Penata-nepoznato;

5. Ko~o [iva~ot, vo vojnata bil {umski ~uvar-osuden;

6. Mihata Kiselov, zlatar, ~len na VMRO-osuden;

Slednite Prilep~ani se ubieni ili umreni od te{kite izma~uvawa:

7. Jordan Karaxov-ubien;

8. Koca Karaxova, sopruga na Jordan-yverski ubiena;

9. Cvetan Dvor~anec, umrel vo zatvorot od izma~uvaweto;

10. Taki Zlatarot, izma~uvan vo zatvorot i umrel od doìveanite

stradawa;

11. Cveta Kalpakova-osudena na smrt, izma~uvana vo zatvorot i

potoa ubiena;

12. Mihail Todorov-osuden na smrt i ubien.

SUDENI VO RAZLI^NI PROCESI I VO RAZLI^NO VREME

NO SO NEDOVOLNI DOKAZI ZA PRESUDITE

1. Don~o Apostolov od Tetovo;

2. Kiril Avram~ev od selo Stojakovo od Strumi~ko;

3. Toma Klenkov od Struga, rabotel vo gradot Sveti Nikole,

ekonomist. Golem deec vo organiziranata borba, bil vo kontakt so hrvatski

patrioti, osuden e na dolgi godini zatvor, kade go izgubil sopstvenoto

zdravje;

4. Dobrila Toma Klenkova, sopruga na Toma Klenkov, aptekarka vo

gradot Sveti Nikole, golem poddrùva~ na svojot soprug vo nacionalnoto

delo. Klenkovi se od staro revolucionerno semejsvo;

5. Hristo Dabni~ki od selo Dabnica, Kavadare~ko-osuden na 12

godini zatvor, kade posle te{kite izma~uvawa & umira;

6. Krsto [olev od selo Dragoèl, Kavadare~ko-osuden na 12 godini

zatvor, od te{kite izma~uvawa ostanuva doìvoten invalid;


218

7. Trajko Temelkov od selo Drago`el, Kavadare~ko-osuden na 12

godini zatvor;

8. Roza Kojzeklieva od [tip, u~itelka po istorija. Umrela vo

zatvorot Idrizovo;

9. Jordan ^katrov od Prilep, advokat i viden deec. Osuden na 15

godini zatvor. Poradi te{kite izma~uvawa se samoubil;

10. Pan~o [alamanov od Strumica-osuden vo 1948 godina;

11. Todor Manasiev od Ko~ani, advokat, osuden kako makedonist na

3 godini zatvor. Potoa, osuden na tri i pol godini, kako nacionalist. Suden

povtorno vo [tip vo mesec juni 1970 godina. Po~inal vedna{ po

odr`uvaweto na presudata;

12. Pliska Manasieva, studentka po filologija vo Sofija, osudena

na godina i pol zatvor vo mesec juni 1970 godina, zaedno so nejziniot tatko

Todor;

13. Vasil Kar~ev od Strmica, sekretar na mesnata komunisti~ka

organizacija pred i posle 09 Septemvri, privrzanik na Metodija [atorov-

[arlo-osuden na 5 godini zatvor;

14. Angel Predarski od selo Smojmirovo, Berovsko;

15. Jovan~e Star{ijata od selo Smojmirovo, Berovsko;

16. Timo Jan~ovski od selo Robovo, Berovsko;

17. Sande Kermarski od selo Robovo, Berovsko;

18. Vasko Prangovski od selo Robovo, Berovsko;

19. Ignat Prangovski, brat na Vasko;

20. Koqo Cenin, Kmet na seloto Umlena, Berovsko;

21. Qube Batovski od selo Umlena, Berovsko;

22. Rade Meanxijski od selo Rusinovo, Berovsko;

23. Koqo Tren~ev od selo Vladimirovo, Berovsko;

24. Metodij Levenin od selo Vladimirovo, Berovsko;

25. Jovan Levenin brat na Metodij;

26. Petar Man~ovski od selo Pan~arevo, Del~evsko, student,

ispretepan, a potoa psihi~ki rastroen;

27. Kiril Maznev od Veles;

28. D-r Todor Gi~ev od [tip, eden od osudenite skopski studenti

vo Skopskiot proces vo 1927 godina, lekar;


219

29. Stojan Me~kov od [tip, komunist od grupata na Metodija

[atorov-[arlo, osuden na smrt, a potoa pomiluvan;

30. Pavel [atev od Kratovo, pravnik, minister za pravosudstvo vo

SRMakedonija, zaradi nacionalnite ~uvstva e razre{en. Po~inal vo Bitola

vo doma{en pritvor;

Pavel [atev

31. Panko Bra{narov, star komunisti~ki deec, u~estvuval vo

sozdavaweto na SRMakedonija, ~len e na ASNOM, porane{en u~itel i

patriot, drugar na ^ento. Za patriotskata dejnost ispraten e vo Goli Otok,

kade {to i umira;

Panko Bra{narov

32. Venko Markovski, poet od Veles, poznat na celata makedonska

javnost, osuden za pronacionalna dejnost, odle`al vo zloglasniot zatvor na

Goli Otok celi 5 godini. Potoa prebeguva vo Bugarija;


220

Venko Markovski

ORLITE NA MAKEDONIJA

No}ta e grozna, gradot se smr{til,

Vardar pod mostot vkrvoj se davi,

kelija tre{ti, koski se kr{at,

mengeme stega studentska glava.

Mir~a go ma~at. Odzivat yidoj.

Mrtva mu rosa pokriva ~elo,

Stevo i Borka v pamet mu idat,

na boj go vikat drugari smeli.

Prsti se vrtat, mesa se kinat,

nad nego stojat pala~i temni,

nitu da ofne, nitu da zine,

tvrd e ko kamen, nem e ko zemja.

No}ta e grozna, v treska e svetot,

krvovi pliska Vardar niz gradot,

solzi gi davat robinki kleti,

v zatvor se topat silite mladi.

Stra{a go ma~at, spici mu turat,

nokti se kornat, kosata kube,

v `ilite zloba klasova juri,

te`i od krvoj krpena ruba.

@ilite babnat, zabite krcat,

o~ite svetkat stra{no vo mrakot,

rasne pod gradi raneno srce,

v ~ekan se sviva korava raka.

Xelatot molkna. No dvata sina:

-Makedonijo,-{epotat v ogin,

o~i im gasnat, usti im zinat:

-Poroben narod, posledno zbogum…


221

Neboto zgrme, svetnaa molwi,

mrtvi na podot orlite leàt,

zemja se stresna, istrpna polno},

a [ar go svija burite sne`ni.

Rikaj i bu~i, Vardaru krvav,

pla~ete, ropski kolibi moi,

spu{tete glavi, planinski vrvoj,

Mir~e i Stra{o padnaa v bojot.

Venko Markovski, Glamji i poroi,

Makedonska kniga, Skopje, 1992,

str.230-231

33. Blagoj Popankov, advokat od Skopje;

34. Krum Babamov, pravnik od [tip, ìvee vo Skopje;

35. Dimitar Boìnov Ribarov, trgovec od Skopje;

36. Georgi Pankov dimitrov, trgovec, osuden na zatvorska kazna i

odzemawe na imotot vo Skopje;

37.Nikola [e}erinov od [tip, ìvee vo Skopje;

38. Cano Todorov od Skopje, trgovec;

39. Hristo [i{kov od [tip, osuden na 10 godini zatvor;

40. Hristo Ribarov od [tip, osuden na 6 godini zatvor;

41. Pan~e Kojzekliev od [tip, osuden;

42. Tatko i sin Runtevi, osudeni;

43. Don~o Brazilov od Gevgelija, osuden;

44. Blagoj Pan~ev Velkov od Skopje, gomnazijalec, voda~ na grupata

u~enici koja krenala bunt vo gimnazijata, osuden na 13 godini zatvor, umira

razbolen od tuberkuloza;

45. Jon~e Trajanov, u~enik vo skopskata gimnazija, odleàl 4

godini vo zatvor;

46. Petar Dinev od Bitola, odleàl 9 godini zatvor;

47. Gico Petrovski od Prilep, ciglar i gradinar, vo zatvorot bil

glaven majstor na furnite za cigli, osuden na 5 godini zatvor;

48. Ivan [teriev od [tip, oficer – artillerist vo porane{nata

jugoslovenska armija, bil kmet vo edno od {tipskite sela. Zatvoren vo buntot

na makedonskite vojnici koi otkaùvale da odat na Sremskiot front;

49. Blaò Gavazov od Skopje, poteknuva od patriotskoto semejstvo

Gavazovi. Osuden na 5 godini zatvor za u~estvo vo pove}e buntovi;


222

50. Manol Kostovski od Skopje, porane{en ~len na VMRO – osuden;

51. D-r Boìdar Hristov od Skopje, lekar, ~len na Nacionalniot

klub – osuden;

52. D-r Dimitar @elezarov, zabolekar – osuden;

53. Vladimir Hristov od Veles – osuden;

54. Nikola ]urk~iev od Veles – osuden;

55. Jordan Orlov od selo Istevnik, Carevoselsko – osuden na 5

godini zatvor;

56. Dane Span~evski od Ko~ani, star revolucioner - osuden;

57. Georgi Donov od Resen, hemiski inèner, porane{en ~len na

VMRO – osuden;

58. Nikola Pavlov Butika, advokat, porane{en ~len na VMRO,

osuden na dolgi godini zatvor, kade{to od te{kite izma~uvawa-oslepel;

59. Stefan Janakiev Stefanov od Kratovo, advokat, za{titnik na

skopskite studenti vo 1927 godina, osnova~ na vesnikot ‚Makedonija‛- osuden.

APSEWA I IZMAÛVAWA NA MAKEDONSKI STUDENTI

VO ZAGREB - 1951 GODINA

Vo 1951 godina vo glavniot grad na Hrvatska – Zagreb se sprovedeni

masovni apsewa na makedonski studenti – patrioti, koi se ~uvstvuvale

poslobodni vo hrvatskata sredina. Se znaat imiwata samo na slednite

zatvoreni i izma~uvani studenti od Makedonija:

1. Asparuh Popisakov;

2. Ilija Krstev od Ko~ani;

3. Boris Sterjov;

4. Hristo Zoj~ev od Prilep;

5. Nikola N. Samarxieski, podocna lekar vo Prilep;

6. Qupka âlovska;

7. Cvetanka Pavlova;

8. Pandora Be~varova, podocna lekarka vo [tip;

9. Vasilka Veljanova od Ki~evo;

10. Dimitar Dolgov od Prilep;

11. Naum Mihajlov od Skopje, pravnik;


223

12. Ilija Rambabov od [tip;

13. Marija Miladinova od [tip, podocna zabolekarka vo Bosna;

14. Lela Dimitrova od Skopje.

UBIENI BEZ PRESUDA VO RAZLI^NO VREME

Osven dosega poso~enite, ubieni bea bez presuda & 54

makedonoqupci vo Veles, 40 vo Kumanovo, kako i ubienite vo Prilep, site

na po~etokot od 1945 godina. Vo prodol`enie sledi spisokot na ubienite bez

presuda vo razli~no vreme. Podatoci za niv nema vo javnosta, no vrz osnova

na dokumentacija, spomeni od nastradanite, so anketa na svedoci i bliski na

zaginatite se sobrani na podolu poso~enite svedo{tva, iako nepotpolni.

Ova e samo del od dolgiot spisok na ubienite bez presuda, za koj

{to doprva treba da se baraat podatoci:

1. Gligor Petrov od selo Rusinovo, Berovsko;

2. Nikola Bonev od selo Gerdovci, Ko~ansko, i u{te 11-mina, ubieni

od zaseda vo 1947 godina, predadeni od Metodij Gaberski vo Berovsko;

3. Efrem Trgovecot od selo Dram~e, Del~evsko, i u{te dvajca

ubieni zaedno so nego, no zasega nepoznati po ime;

4. Boris od selo Mitra{inci, Del~evsko, ubien od Koqo Kostevski

na 27 Oktomvri 1946 godina. Koqo bil agent na UDBA. Ubistvoto e izvr{eno

me|u Peh~evo i Berovo;

5. Nikola od selo Razlovci, Del~evsko, ubien pri doa|aweto vo

Del~evo od agentite na UDBA, To{o Trendafilov i Vane Vojov vo 1950

godina.

6. Georgi Malinski od selo Robovo, Del~evsko, ubien vo 1954

godina;

7. Batov od selo Robovo, Del~evsko, ubien vo 1954 godina. Ubijci na

Malinski i Batov se agentite na UDBA, Mi}o Katunin od selo Smojmirovo,

Berovsko i Boris Karaxata od selo Budinarci;

8. Vasilev od Bitola, ubien vo bitolskiot zatvor vo 1950 godina;

9. Ta{ko Boxukov od selo Negrevo, Berovsko. Umrel vo zatvorot;

10. Mitko [alev od Radovi{ko, ubien vo sopstvenoto selo od

plateni agenti na UDBA vo 1968 godina. Pred toa odle`al 7 godini zatvor;


224

11. Borislav Belev, student – farmaceut od Strumica, ubien

zaedno so negovite drugari;

12. Stefan K. Tom~ev od Strumica;

13. Georgi G. Kosturanov od Strumica, student;

14. Mir~o H. Pecev od Strumica, student;

15. Georgi T.Jaremov od Strumica, student;

Poslednite 5-mina se ubieni vo eden den vo 1951 godina.

16. D-r Parnaxiev, veterinaren lekar od [tip;

17. Van~o Ivanov Frangov od Gevgelija, roden 1904 godina, svilar,

proizvoditel na svilena buba, ubien vedna{ po vleguvaweto na partizanite

vo Gevgelija.

18. Nikola Garski od Kru{evo, ilindenec;

19. Lazo Iliev Arsov od Vele{ko, ubien kako golem patriot;

20. Atanas Kal~ev od Kavadarci, porane{en vojvoda vo VMRO;

21. Ivan Iliev-Iv~e od Kavadarci, direktor na gimnazijata,

obesen;

22. Micko Andonov od Gali~nik, okolu 55-godi{en, naselen vo

bitolskoto selo Porodin. Ubien;

23. Spas Argirov Pavlov od selo Steblevo, Debarsko, `ivee vo

bitolskoto selo Trnovo. Direktor vo semejnata zadruga od 28 vraboteni.

Zadrugata se rasturila po negovoto osuduvawe;

24. Lazo Kamov od Gevgelija, okolu 50-godi{en, namerno ubien v

planina;

25. Mir~o Lazarov od Strumica, sin na star revolucioner i deec

vo organizacijata, Done Lazarov, koj{to be{e ubien od Srbite vo 1925

godina. Mir~o e zemen od Sofija posle 09 Septemvri 1944 godina i ubien vo

Makedonija;

26. Velko Span~ev od Debarsko, ekonomist, direktor na Popularnata

banka vo Skopje, ubien nekade kaj Krivopalane~ko vo prvata polovina na mesec

septemvri 1944 godina;

27. Kiril Talu{ev od Strumica, furnaxija, ubien na ulica;

28. Kiril Abra{ev od Strumica, prvenec me|u mladinata, ubien

od slu`bite na UDBA;

29. Ma~ev, zanaet~ija od Strumica, ubien od tajnite slu`bi na

vlasta;


225

30. Kosta-trgovski pomo{nik vo Strumica, ubien vo docnite

polno}ni ~asovi;

31. Gero od selo Kon~e, ubien od agentite na UDBA vo Strumi~ko;

32. Ta{ko Gimnazijalec od Resen, voda~ na ohridskite nepokorni

gimnazijalci. Pretepan i umira vo te{ki maki.

Gorenavedeniot spisok # samo eden mal del od brojot na iljadnicite

ubieni bez presuda, ili na osudenite na te{ki ma~ni zatvori, vo koj{to gi

ostavile koskite bezbroj stradalnici, `rtvi na makedonskoto

tatkovinoqubie, iskaàno na razno-razni na~ini. Ovoj spisok # nezatvoren za

popolnuvawe so novi podatoci i imiwa na ostanatite iljadnici, do sega

neznajni heroi na makedonstvoto.

MASOVNOTO UBIVAWE NA SAMIOT DEN ‚KOLEDE‛

NA SKOPSKOTO KALE

Edna od tabu-temite od pobliskoto minato na makedonskiot narod,

za{to do den-dene{en nikoj ne progovoril, # ubistvoto na makedonskite

oficeri i vojnici vo Skopje i [tip na samiot praznik Kolede, 1945 godina,

koi posakuvaa namesto na Sremskiot front da zaminat za Solun. Dodeka

trael sostanokot vo Komandata, tie, makedonoqupcite vooruèni so ruski i

angliski avtomati se upatile kon plo{tadot vo Skopje i po~nale glasno da

izvikuvaat: ‚Odime na Solun‛ i bile protiv srpskite oficeri, zaradi toa

{to sakale da gi komanduvaat Makedonci. Toj bunt na makedonoqupcite, kaj

odgovornite voeni lica predizvikal golema trevoga. Vo toj mig tie ne znaele

{to da pravat, zatoa {to tatkovinoqupcite bile dobro vooruèni, dobro

organizirani i to~no znaele {to posakuvaat. Toga{ kon niv se obratil eden

‚golem makedonski avtoritet-Apostolski‛i gi upatil slednite zborovi: ‚Dali

ste so mene, vojnici moi ?‛ ‚Da-odgovorile tie,-nie sme so vas‛. Gi ubedil

da se vratat nazad na Skopskoto Kale. No, pred da pristignat kaj tvrdinata,

bez nikakvo predupreduvawe, kon niv bila otvorena èstoka strelba od te{ki

mitrolezi, postaveni na site strani. Istiot den makedonski oficeri i

vojnici bile na sli~en na~in istepani i vo [tip.

Najgolemiot del od makedonskite oficeri i vojnici vo toa vreme,

normalno, pothraneti od uspehot na revolucijata, mislele, deka toga{


226

moàt da gi prodolàt svoite voeni dejstva i nadvor od Vardarska

Makedonija. Vo dosega{nata na{a istoriografija i voop{to, se manipulira

so podatokot deka oficerite i vojnicite bile ubieni samo zaradi toa, {to

sakale da odat kon Solun. No, toa e samo edna od pri~inite. Vistinskata

vistinata #, {to eden del od makedonskite oficeri i vojnici, koi {to toga{

bile podgotveni da zaminat za Sremskiot front, no, n# sakale da zaminat

na toa bojno pole, tuku na Solun, zatoa {to do{ol migot da go oslobodat, a

so toa & na takov na~in, bi ja oslobodile & cela Makedonija.

Ovde treba da se spomne, deka nikoj od toga{nite politi~ki i voeni

faktori ne razgovaral so tie oficeri i vojnici, za da gi soslu{a {to

sakaat da kaàt i da gi ubedat so argumenti, kako e podobro vo toj mig da

se postapi. Vo stvarnost tie se pobunile i protiv toa, deka vo makedonskata

vojska bile nazna~eni srpski i crnogorski oficeri, koi {to vo najgolem broj

gi popolnuvale komandnite pozicii, predizvikuvaj}i so toa, ~uvstvo na

potcenuvawe na makedonskite vojnici. Od izjavite na makedonskite vojnici,

koi podocna bile ispituvani i osudeni, se doznava, deka nekoi od srpskite i

crnogorski oficeri se obra}ale kon niv so slednata misla: ‚Vie ste

ju`nosrbijanci‛.

To~niot broj na ubienite i osudeni makedonski tatkovinoqupci

precizno n# se znae, od prosta pri~ina {to na kaleto vo Skopje e izvr{eno

masovno ubivawe, bez nekoj da gi broi ubienite. No, so sigurnost moè da se

potvrdi, deka zaedno vo Skopje i [tip se ubieni dve-tristotini rodoqubi

Makedonci…

Tie {to bea osudeni, bea odneseni vo strogite zatvori, ‚logori na

smrtta‛, da izdrùvaat dolgogodi{na stroga i ma~na robija. Na site nivni

presudi stoe{e: ‚Te{ki nacionalisti i ~lenovi na VMRO koi se borat za

samostojna, cela i nezavisna Makedonija…‛


‚Makedonizmot i sprotivata na

Makedonija pome|u nego‛-

Kosta Crnu{anov

‚Bugarskite akcioni komiteti

vo Makedonija -1941 god.-‚

Dimitar Min~ev


227

ISTORISKOTO BITIE NA METODIJA ANDONOV - ÊNTO

Temelite od ponovata istorija za samostojna i nezavisna makedonska

dràva bea postaveni vo makedonskiot pravoslaven manastir ‚Sveti otec

Prohor P~inski‛ na samiot den na makedonskiot nacionalen i verski praznik

‚Ilinden‛ vo 1944-to Leto Gospodovo, kako prodolènie na Ilinden – 1903 i

02 Avgust – 338 p.n.e. - bitkata kaj Heroneja.

Metodija Andonov ênto be{e izbran za prv pretsedatel na

Prezidiumot na ASNOM, a ~lenstvoto na Prvoto zasedanie na ASNOM,

redosledno glase{e vaka:

1. Pretsedatel – Metodija Andonov - ênto, trgovec od Prilep;

2. Potpretsedatel – Panko Bra{narov, u~itel od Veles;

3. Potpretsedatel - Emanuil û~kov, direktor na gimnazijata vo

[tip;

4. Sekretar – In`. Qubomir Arsov, bankarski ~inovnik od [tip;

5. Sekretar - D-r Vladimir Poleìnovski, pravnik od Ki~evo;

6. Venko Markovski, poet od Skopje - ~len;

7. Cvetko Uzunovski, rabotnik od Prespa - ~len;


228

8. Bogoj Fotev, zemjodelec od selo Bistrica, Bitolsko - ~len;

9. Mihail Apostolski, general – major, komandant na NOV i PO na

Makedonija, od [tip - ~len;

10. Strahil Gigov, na~alnik na personalnoto oddelenie na Glavniot

{tab na Makedonija od Veles - ~len;

11. Petre Piruze, advokat od Ohrid - ~len;

12. Kiril Petru{ev, tipografski rabotnik od Skopje - ~len;

13. Jovan \orgov, sve{tenik od selo Drenovo, Kavadare~ko - ~len;

14. Epaminonda Pop Andonov, profesor od Strumica - ~len;

15. Genadie Iliev Le{kov, zemjodelec od selo Drenovo, Brodsko -

~len;

16. ]emal Agoli, student po folosofija, od Debar - ~len;

17. In`. Lazar Sokolovski, ekonomist od Kumanovo - ~len;

18. Vera Aceva, doma}inka od Prilep - ~len;

19. Kamber Hasan, zemjodelec od selo Dolno Disan, Kavadare~ko -

~len;

20. Aco Petrovski, kroja~ od Skopje - ~len;

21. Mladen \orgiev êlope~ki, zemjodelec od selo êlopek,

Kumanovsko - ~len;

22. Liljana âlovska, studentka od Bitola - ~len;

@ivotot i deloto na Metodija Andonov - ênto nekolku decenii

pretstavuva tabu – tema na makedonskite prostori. No, narodot ne dozvoli

od na{ata istorija da se izbri{e imeto na ovoj dostoen borec za

makedonskata kauza, a vo 1990 godina, po barawe na pogolem broj

dobronamerni makedonoqupci od Prilep i negoviot sin Ilija Andonov -

ênto, be{e obnoven sudskiot proces za nego i obvinuvawata bea povle~eni,

odnosno padna presudata od montiraniot sudski proces.

Prilepskata ~ar{ija be{e vistinskoto mesto kade {to se osoznava{e

vistinskata istorija na makedonskiot narod i kade {to se kroeja planovite za

negovata idnina. Vo taa ~ar{ija odrasna i Metodija Andonov - ênto, kako

~irak i kalfa, no i kako sopstvenik na svoja trgovska firma so alkoholni

pijaloci i kolonijalna stoka.


229

Metodija Andonov - ênto e roden na 17 Avgust 1902 godina vo

predve~erieto na slavnata Ilindenska epopeja, koga e sozdadena

Makedonskata Republika so sedi{te vo Kru{evo, prva na Makedonskiot

Poluostrov (Balkanski).

Denovite od mladosta gi pominal vo svojot grad Prilep. Gi

preìveal site te{kotii i nepravdi niz koi pomina celiot makedonski

narod, kako posledica na pot~inetosta, koja se zamenuva{e edna so druga,

sosedite ja prisvojuvaa i ja delea makedonskata zemja.

Za golem stram i àl, podolgo vreme na makedonskite prostori se

prave{e s#, za da ne se osoznae istorijata na makedonskiot narod. No,

pomneweto nikoj ne moè da go izbri{e i koga & da # taa }e bide napi{ana

tokmu takva kakva {to bila.

Od s# ova, ne bea po{tedeni nitu ìvotot, nitu deloto na Metodija

Andonov - ênto, so edinstvena cel da se stavi vo zaborav negoviot pridones

za ispolnuvawe na iskonskite èlbi na makedonskiot narod: da ìvee vo

obedineta, samostojna i nezavisna makedonska dràva, vo dobri odnosi so

sosedite.

U~ej}i ja istorijata na svojot narod vo prilepskata ~ar{ija, a potoa

i od spomenite na u~esnicite vo Ilindenskoto vostanie, sre}avaj}i se so nekoi

od niv i vo emigracija, vo Sofija, patuvaj}i niz drugite delovi od

Jugoslavija i posetuvaj}i ja Grcija, Metodija Andonov - ênto na po~etokot na

30-tite, go potvrdil svoeto soznanie za nacionalnata pripadnost, odnosno

deka Makedoncite ne se nitu Srbi, nitu Bugari, a u{te pomalku Grci, a za

[iptari da ne zboruvame, iako delovi od na{ata sveta makedonska

blagoslovena i bibliska zemja im se dadeni na nivnite dràvi, koi se

obiduvale da gi asimiliraat.

ênto se vklu~il vo borbata za nacionalnite prava na makedonskiot

narod, uveren deka do niv moè da se dojde samo so dobronamernost.


230

Toj bil cvrsto ubeden, deka do Balkanskite vojni makedonskiot

narod trbalo da se bori za osloboduvawe od Otomanskoto potisni{tvo, a

potoa & za sopstveno obedinuvawe.

Esenta 1943 godina, po razgovorite so Kuzman Josifoski – Pitu,

ênto zaminal na oslobodenata teritorija vo Debarca, kade {to stanal ~len

na Glavniot {tab na NOB i pretsedatel na Inicijativniot odbor za

svikuvawe na ASNOM.

ênto vlegol vo sudir so Svetozar Vukmanovi} – Tempo, koj, koga

partizanite bile pritisnati od germanskata vojska i od balistite, insistiral

da se povle~at kon Kosovo i Sanxak, a ênto mu odgovoril: ‚Tamu ne #

Makedonija !

Ako treba da se povle~eme, toga{ }e se povle~eme vo Egejska i

Pirinska Makedonija, koi se delovi od Makedonija i kade {to ìveat

Makedonci, koi treba da se vklu~at vo osloboduvaweto i vo obedinuvaweto

na Makedonija.‛

@elbata na makedonskiot narod sam da si ja sozdava svojata

dràva se gleda i od toa koga Metodija Andonov – ênto, pred zasedanieto,

na Tempo, koj rekol deka Inicijativniot odbor ‚mora‛ da go kooptira

anonimniot Vidoje Smilevi} (se odnesuva na Vidoe Smilevski – Bato), mu

rekol:

‚Dali morame ili ne morame, toa e rabota na Inicijativniot odbor.

Ti moè{ da prisustvuva{ na na{ive zasedanija, no ne moè{ da ni

kaùva{ {to ‚morame ‚ da pravime. Nie ne sme deca, pa postojano nekoj da

ni kaùva {to ‚morame‛ i {to treba da pravime.

Kako delegacija, na Vis se dogovorivme, vo Nacionalniot komitet,

kako da go odrìme zasedanieto i nie znaeme {to e najdobro za Makedonija.

So toa se soglasi & Tito. Zatoa, te molam, da n# se me{a{ mnogu

vo rabotata na Inicijativniot odbor, bez da bide{ pra{an. ‚

Tempo izlegol, no, vedna{ pobaral da se sostavi partiska komisija

na ~elo so Vidoje Smilevi}, da go osudi nepartiecot ênto.

Pri formulacijata na Manifestot se vodele èstoki diskusii. Na

insistirawe na ênto bilo zapi{ano i objaveno:

‚Trgnuvaj}i od vekovnite ideali na makedonskiot narod, Prvoto

makedonsko narodno sobranie ja proklamira, pred celiot svet, svojata

pravedna i neotstapna èlba za obedinuvawe na celiot makedonski narod. So


231

toa }e se stavi kraj na ropstvoto vo site delovi na makedonskata zemja i }e se

sozdadat uslovi za iskrena solidarnost i mir me|u balkanskite narodi.

I natamu ASNOM stanuva i ostanuva edinstven nositel na

narodniot suverenitet na prvata makedonska dràva.

Pravoto na makedonskiot narod odi do samoopredeluvawe,

otcepuvawe i prisoedinuvawe so drugi narodi‛.

No, za àl, site tie èlbi i proklamacii postepeno se napu{tile,

zatoa {to ne bile vo interes na Komunisti~kata partija na Jugoslavija, i na

vernite izvr{iteli na taa politika vo Makedonija, koi po~nale da go

menuvaat tekot na nastanite, so silata na oru`jeto i toa u{te na Vtoroto

zasedanie na ASNOM, na krajot na dekemvri 1944 godina.

Toga{, na mestoto na Panko Bra{narov, poznat naroden tribun, za

prv potpretsedatel na Prezidiumot go nazna~ile Lazar Koli{evski.

Po èstokite kritiki na Glavniot odbor na Narodniot front na

Makedonija, ênto podnel ostavka na site funkcii i se vratil vo Prilep

(mart 1946 godina), so edinstvena nade` na Mirovnata konferencija vo

Pariz, zakaàna za esenta 1946 godina, zatoa {to sakal da ostane dosleden

na principite od dogovorot na Vis i na odlukite na ASNOM, i zatoa {to ne

sakal da ‚si go vrati ~asovnikot nazad‛, kako {to mu bilo prepora~ano od

generalniot sekretar na Narodniot front i na Centralniot komitet na

Komunisti~kata partija.

Na 14 Juli 1946-to Leto Gospodovo ênto bil uapsen vo blizina na

parkot vo Prilep, a tri nedeli podocna bilo objaveno deka #:

‚Uapsen tokmu koga se obiduval da ja premine jugoslovensko-gr~kata

granica !‛

Namerata, a ne obidot za ilegalno emigrirawe, pri ispituvawata

gi objasnil vaka: ‚Se interesiram za obedinuvaweto na makedonskiot narod &

toa moè pravilno da se re{i, ako bide priznaeno, na prvo mesto od

golemite sili‛... Ponatamu izjavil:

‚Vremeto na vooruèna borba pomina. Sega site sporni pra{awa

treba da se re{avaat so razum. Mene, makedonskoto pra{awe, me interesira

kako i sekoj Makedonec, i s# {to bi moèl bi storil za obedinuvaweto na

Makedonija i dobroto na makedonskiot narod, bilo da sum vo Makedonija,

bilo da sum nadvor od Makedonija.


232

Obedinuvaweto na makedonskiot narod go smetam za posleden dolg

kon svojot narod, koj e mnogu izma~en, osobeno so podelbata na Makedonija vo

1913 godina. Zaradi toa dokolku re{ev i uspeev da se prefrlam vo Amerika,

i ako mi se dade{e mo`nost, toj svoj politi~ki stav & javno bi go iznel,

pred Obedinetite nacii i Mirovnata konferencija, so cel da pridonesam za

obedinuvaweto na makedonskiot narod‛.

Potoa dodal: ‚Smetam deka obedinuvaweto na Makedonija moè da

bide po miren pat. Jas li~no ne sakam pove}e ni edna kapka krv da se

proleva za Makedonija‛.

Vo noemvri 1946 godina – se odrà sudewe po scenario na Vidoe

Smilevski – Bato, vo koe obvinenieto go ~ita{e Blagoja Poposki & mu sudea

Kole â{ule i Lazar Mojsov, zaedno so Panta Marina. Be{e osuden na 11

godini zatvor so prisilna rabota i potoa 5 godini gubewe na gra|anskite i

politi~kite prava.

Vo zatvorot ostana 9 godina i 50 dena, od koi 59 meseci vo

potpolna izolacija. Vo zatvorot boleduva{e od hroni~na anemija, ne mu be{e

dozvolena nikakva lekarska pomo{ i kako posledica na toa se razbole od rak

na èludnikot i po~ina na 24 Juli 1957 godina, koga negoviot grad i pokraj

site zabrani od Komunisti~kata partija, dostojno go isprati do ve~niot dom.

Vo 1990 godina, be{e obnoven sudskiot proces protiv Metodija

Andonov - ênto i nepravednata presuda od 1946 godina be{e ukinata,

bidej}i obvinitelot go povle~e neizdrànoto obvinenie.


233

KUS OSVRT ZA LIKOT I DELOTO

NA METODIJA [ATOROV - [ARLO

10 Januari 1898 – 4 Septemvri 1944

Prilep Pazarxik

Metodija [atorov – [arlo bil makedonski komunist i nacionalen

deec. Kako dolgogodi{en aktivist vo komunisti~koto dvi`ewe, [arlo

neposredno pred Vtorata svetska vojna doa|a na ~elo na Pokrainskiot komitet

na Komunisti~kata partija na Jugoslavija za Makedonija i na po~etokot od


234

bugarskata okupacija na Vardarska Makedonija ja priklu~uva makedonskata

komunisti~ka organizacija kon Bugarskata rabotni~ka partija. Ovoj poteg e

osuden od strana na jugoslovenskoto komunisti~ko rakovodstvo, toj e isklu~en

od KPJ,a po osloboduvaweto poradi nego, oficijalnata makedonska

komunisti~ka istoriografija }e go tretira [arlo isklu~itelno negativno.

Vo Bugarija se smeta za bugarski partizan.

Inaku, Metodija [atorov – [arlo e roden Prilep~anec, kade go

zavr{uva i svoeto osnovno obrazovanie. Pedago{ka {kola zavr{uva vo

Bitola, a vo 1914/1915 godina ja zavr{il U~itelskata {kola vo Skopje. Pri

krajot na 1918 godina emigriral vo Bugarija. Vo 1920 godina stanuva ~len na

Bugarskata komunisti~ka partija, a vo 1923 godina zema u~estvo vo

Septemvriskoto vostanie. Vo 1925 godina stanuva ~len na Okru`niot komitet

za Sofija i na VMRO (Obedineta). Vo dekemvri 1927 godina u~estvuva na

Vtorata konferencija na BKP vo Berlin, pri{to e izbran za ~len na CK na

BKP.

Kon krajot na 1928 godina [arlo e uapsen i ostanuva vo zatvor do

juli 1929 godina, koga e osloboden. Po izleguvaweto od zatvor emigrira vo

SSSR, kade {to raboti kako funkcioner vo Kominternata. Vo Bugarija

ilegalno se vra}a vo 1934 godina i se vklu~uva vo aktivnostite na VMRO

(Obedineta). Vo 1935 godina povtorno e suden vo Sofija kako ~len na

Oblasniot komitet na VMRO (Obedineta) zaedno so Dimitar Vlahov, Vasil

Ivanovski i drugi. Po osloboduvaweto povtorno zaminuva vo SSSR, a

ottamu, vo fevruari 1937 godina odi vo Pariz kade e rakovoditel na

Tehni~kiot punkt na CK na BRP (k) za u~esnicite na [panskata gra|anska

vojna. Vo Pariz ostanuva do noemvri 1939 godina, koga se vra}a vo Prilep.


235

Po zaminuvaweto od Prilep, vo Bugarija vo januari 1942 godina

Metodija [atorov – [arlo stanuva sekretar na Sofiskiot okru`en komitet

na CK na BKP. Do 1944 godina izvr{uva razni zada~i vo ramkite na

bugarskoto antifa{isti~ko dvi`ewe, pri{to me|u drugoto e politi~ki

komesar na Tretata operativna zona so sedi{te vo Pazrxik.

Na 04 Septemvri 1944 godina, samo nekolku dena pred

osloboduvaweto na Bugarija od strana na Crvenata Armija, pri edna akcija

na bugarskata vojska protiv partizanite, vo fazata na povlekuvawe pred

neprijatelot, [arlo zaginuva pod nerazjasneti okolnosti vo mesnosta Milevi

skali kaj Pazarxik, kako komandant na okolu 200 partizani. Vo borbata

zaginuvaat 12 partizani zaedno so Metodija [atorov - [arlo. Po pobedata

na Ote~estveno – frontovskata vlast vo Bugarija, vlasta go prona{la teloto

na [arlo so prostrelni rani na nekolku mesta i znaci deka e ograben od

svoite ubijci. Me|utoa, se postavuva pra{aweto {to se slu~uvalo so teloto

na [arlo celi 11 dena koga e izvr{ena i autopsija od d-r David Popov ,

sudski lekar vo zatvorot vo Pazarxik. Izve{tajot se sovpa|a so svedo{tvata

na L. Gumenarov, koj vo 1950 godina bil obvinet za ubistvoto na [arlo.

Obvinetiot Gumenarov vo raspitot izjavil deka [arlo bil prostrelan so 2-3

kur{umi od karabin vo predelot na stomakot.

Za da bide zagatkata so smrtta na [arlo u{te ponejasna, d-r

Anton Kolendi} vo tekstot objaven vo ‘Start‛ 1989-ta godina tvrdi deka eden

den pred osloboduvaweto na Bugarija, zna~i na 08 Septemvri 1941-ta godina,

vo [umite kaj Sofija Metodija [atorov bil ubien so eden kur{um vo

grbot.


236

Spored oficijalnata verzija, [arlo e ubien od neprijatelski ogan,

no podocne`nite istragi poso~uvaat na momenti koi se vo sprotivnost so

prvobitnata verzija. Imeno, se znae deka [arlo bil vo sudir so Quben

Gumenarov i # mo`no negovoto ubistvo da bilo isplanirano od negova strana,

pa duri i so znaewe na rakovodstvoto na BKP. Me|u verziite {to kru`at #

i taa deka [arlo e ubien so cel da se zadovoli jugoslovenskoto komunisti~ko

rakovodstvo na ~elo so Josip Broz Tito, od negov ufrlen taen agent me|u

bugarskite partizani.

No, po istragata na bugarskiot profesor Balkanski i podatoci

najdeni od Georgi @ekov vo arhivite na bugarskata komunisti~ka dr`avna

bezbednost, Metodija [atorov – [arlo e ubien li~no od Atanas Semerxiev

– porane{en 25-godi{en na~alnik na komunisti~kiot General{tab i

potpretsedatel na Bugarija, vo prviot mandat na pretsedatelot @elev.

Metodija [atorov e pogreban vo Pazarxik, kade {to mu e podignat

spomenik i kade {to i denes se nao|a negoviot grob.


237

Kako edna od vode~kite li~nosti na VMRO (Obedineta), a potoa i

kako voda~ na komunisti~koto dvièwe vo Makedonija, [arlo se zalagal za

samostojna i obedineta dràva na makedonskiot narod. Pokraj toa, vo

arhivite na nekoga{nata Kominterna se otkrieni dokumenti spored koi

Metodija [atorov postojano se izjasnuval kako Makedonec. Toj se smeta u{te

za eden od najzslu`nite za toa {to Kominternata i Bugarskata

komunisti~ka partija go priznale postoeweto na makedonskiot narod.

No, za àl postojat i drugi stavovi. Vera Aceva, na linija na

oficijalnata istoriografija vo vremeto na komunizmot, vo 1973 godina go

tvrdi slednoto: ‚Prvo, drugari, ako se ~ita pismoto na Metodija [atorov –

[arlo, napi{ano po raspu{taweto na Pokrainskiot komitet i negovoto

smenuvawe od sekretar na PK na KPJ na Makedonija }e se vidi deka toj vo

du{ata e Bugarin. Celoto negovo dejstvuvawe preku letoto 1941 godina , kako

sekretar na PK, be{e podredeno na toa Makedonija da bide sostaven del na

Bugarija. Jas li~no go poznavam, sum rabotela so nego, sum bila ~len na

PK, pa spored toa, moàm i pove}e da sudam‛.

Poradi negovite avtonomisti~ki i ‚probugarski‛ zalo`bi koi bea vo

sprotivnost so jugoslovenskata ideja, zastapuvana od makedonskoto politi~ko

rakovodstvo, [arlo za vreme na komunisti~kiot reìm be{e ocrnuvan kako

predavnik na makedonskiot narod i saboter na negovata borba za

osloboduvawe.

Polni {est decenii li~nosta i deloto na [arlo, negovite pogledi i

stavovi, negovata nacionalna opredelenost i pripadnost, bea staveni na

stolbot na stramot.

Za apsurdot da bide u{te pogolem i nevoobi~aen, toa go pravea,

ili poto~no, go pi{uvaa nekoi makedonski instruirani istori~ari, koi so

decenii go drèa monopolot na istoriskata vistina.

Rehabilitacijata na [arlo zapo~nuva po padot na komunizmot, a

zna~itelen pridones vo taa nasoka dava nau~niot sobir posveten na [arlo, a

organiziran od MANU vo noemvri 2005 godina.


238

KUS OSVRT ZA LIKOT I DELOTO NA

DRAGAN BOGDANOVSKI

1929 – 31.05.1998

Za li~nosta i deloto na Dragan Bogdanovski mnogu malku e

pi{uvano vo makedonskata javnost, i pokraj toa {to toj be{e eden od

najpoznatite makedonski politi~ki emigranti po 1945 godina. Toa #

Makedonec so premnogu bogata biografija, neumoren borec za ostvaruvawe

na makedonskite ideali od pradrevnina pa do dene{ni dni, odnosno idei za

osloboduvawe i obedinuvawe na celata makedonska zemja. Bogdanovski 30

godini se nao|a vo ~elnite redovi na patriotski nastroenata makedonska

emigracija.


239


240

Vo biografijata na Dragan Bogdanovski, me|u drugoto moè da se

zabeleì deka e roden vo 1929 godina vo seloto Kle~ovce, Kumanovsko i deka

poteknuva od poznata selsko-zemjodelska familija so patriotski koreni

(dedoto na Dragan e ilindenec-komita vo ~etata na Atanas Babata).

Osnovnoto obrazovanie go zavr{uva vo rodnoto selo, a srednata naobrazba vo

Kumanovo i Bitola, za vo 1948 godina se zapi{e vo Belgrad (Zemun) na

fakultetot za Zemjodelstvo i [umarstvo. Vo Belgrad u{te vo tretiot

semester od studiite se projavuva kako inicijator za formirawe na

‚Makedonski studentski klub‛, za koja aktivnost bil zatvoren i izdràl

kazna od 4 meseci vo zloglasniot zatvor Obili}ev Venac. Po izleguvaweto od

zatvorot bil isklu~en od fakultetot bez pravo na zapi{uvawe na bilo koj

fakultet vo Jugoslavija. Taa drakonska merka na toga{nite fakultetski vlasti, vo osnova go

izmenuva ìvotot na Bogdanovski. Odlu~uva da ja napu{ti zemjata i vo

proletta 1950 godina, zaedno so nekolkumina kolegi studenti, kaj Gevgelija

ja preminuva granicata. Po zadolìtelen prestoj vo begalski logor, kon

krajot na 1950-ta godina zaminuva za Ju`na Amerika, kade prestojuva vo

Argentina i Brazil s# do 1954 godina. @elbata za nauka n# go napu{ta,

za{to odi vo Pariz i na Sorbonskiot univerzitet se zapi{uva na Fakultet

za politi~ki nauki i novinarstvo. U{te vedna{ zapo~nuva so politi~ko

deluvawe, ja formira organizacijata ‚Makedonski nacionalen front‛i

zapo~nuva so izdavawe na vesnikot ‚Makedonska iskra‛. Od ovoj vesnik se

pe~atat samo nekolku broevi i po intervencija na jugoslovenskata i gr~ka

ambasada vesnikot e zabranet.

Vo 1958-to Leto Gospodovo se èni so Brita, }erka na toga{niot

glaven arhitekt na Oslo, i zaminuva da ìvee vo Norve{ka. So nea ima dva

sina (Per-Arne i Ivan). Vo norve{kiot glaven grad osposobuva pe~atnica na

kirili~no pismo i preku pi{an zbor, so negovata nacionalno-politi~ka

aktivnost pridonesuva vo borbata za obedinuvawe na Makedonija. Za Dragan

Bogdanovski 1958 godina # mnogu zna~ajna, bidej}i toga{ se javuva kako

inicijator za izdavawe na pove}e vesnici, spisanija i knigi za Makedonija i

makedonskoto delo. Vo Oslo go izdava spisanieto ‚Makedonska loza‛, i

‚Slobodna Makedonija‛, potoa go pe~ati vesnikot ‛Makedonija‛, spisanieto

‚Makedonska nacija‛ i sl.


241


242


243

Negovata aktivnost najmnogu be{e izrazena kako ideen tvorec za

sozdavawe brojni politi~ki organizacii na Makedoncite nadvor od svojata

tatkovina. Spomnatite glasila naiduvaat na golem i pozitiven odziv kaj

makedonskata emigracija. So toa vo stvarnost, zapo~nuva budewe na

Makedoncite i na makedon{tinata po{iroko vo svetot.

Vo 1963 godina doa|a do formirawe na prva Makedonska

revolucionerna organizacija OKM (Osloboditelen komitet na Makedonija),

koja organizacija vo 1972 godina se preimenuva vo DOOM (Dvi`ewe za

osloboduvawe i obedinuvawe na Makedonija). Dragan Bogdanovski na ~elo na ovaa organizacija doa|a u{te vo 1967 godina.

DOOM razviva {iroka aktivnost naso~ena kon Makedoncite, koi po

60-tite godini masovno ja napu{taa svojata tatkovina od ekonomski ili

politi~ki pri~ini, poradi {to nabrgu se soo~uva so toga{nata SDB (Slu`ba

za dr`avna bezbednost), koja gi sledi i odvreme-navreme gi popre~uva

negovite aktivnosti. Se organizira kra`ba na negovata pe~atnica vo Minhen

(od Oslo prenesena vo Brisel, potoa vo Minhen) vo koja se pe~ati spisanieto

‚Makedonska nacija‛.


244

Vo interes na vistinata, SDB ne prevzema akcii za celosna

eliminacija na dejnosta na Bogdanovski , bidej}i toj so svojata borba be{e

bedem za spre~uvawe na dejstvuvaweto na razni stranski propagandi,

politi~ki ili crkovni institucii, koi Makedoncite na pe~alba ili toga{

popularno re~eno ‚privremena rabota vo stranstvo‛, gi poplavuva so progr~ka,

probugarska i druga propagandna aktivnost, kakva {to sproveduvaa

‚Panmakedoniki‛, ‚MPO‛, ‚Slavjanski komitet‛ na NBR i drugi institucii

na sosednite zemji na Makedonija. Dragan Bogdanovski be{e golem borec

protiv site onie {to go negiraa postoeweto na makedonskata nacija i

makedonskiot etni~ki identitet.

Vsu{nost Dragan Bogdanovski za prv pat }e bide okvalifikuvan

kako protivnik na Jugoslavija, po sostanokot so Vlado Dap~evi}, eden od

tvorcite na ‚Nova KPJ‛, formirana so poddr{ka od toga{niot SSSR, koj na takov na~in saka{e da ja prefrli Jugoslavija vo toga{nata socijalisti~ka

zaednica i Var{avskiot dogovor.

Dragan Bogdanovski, Bogoqub Andonovski, Dimko Ne~evski i Mile Ilievski

snimeni 1991 godina


245

Vo akcijata za ras~istuvawe so ‚opasnite emigrantski krugovi‛,

donesena e odluka za priveduvawe na Dragan Bogdanovski vo SFRJugoslavija

i negovo sudewe. Kako voda~ na DOOM, vo 1977 godina, Dragan # kidnapiran

vo Pariz i doveden vo Jugoslaviaja. Nego go kidnapiraat pripadnici na

toga{nite slu`bi za dr`avna bezbednost (SDB) vo stanot na eden drug ~len

na DOOM, i so diplomatsko vozilo e prenesen vo Qubqana, a podocna i vo

Skopje. So vrzani o~i bil odveden vo policiski objekt vo blizina na

Makedonski Brod, kade {to bil pod istraga celi 18 meseci. Sudskiot proces

protiv nego bil organiziran zad zatvoreni vrati, koga # & osuden na 13

godini zatvor, od koi 11 godini izdr`uva vo zatvorot – Idrizovo.


246


247

Po izleguvaweto od zatvor kuso vreme `ivee vo Skopje, a {tom ja

dobiva patnata isprava zaminuva vo [vedska, kade ja podgotvuva

programata za formirawe na Nacionalna politi~ka partija vo Makedonija

(koja politi~ka programa bila otpe~atena vo vesnikot ‚Mlad borec‛). Taa

partija po ideja na Dragan Bogdanovski treba da se vika ‚Demokratska

partija za makedonsko nacionalno edinstvo‛ ili DPMNE.


248

Intelektualec i vizioner za idninata na politi~kata akcija vo

Makedonija, Dragan Bogdanovski vo 1990 godina, zaedno so Gojko Jakovlevski

od Berlin, se sostanuvaat vo Minhen, kade se donesuva odluka za

formirawe na partijata so predznak VMRO. Na sostanokot prisustvuvaat i

Vlado Trantalovski od Resen, Boris Zmejkovski i Qup~o Georgievski.

Parijata se formira i registrira vo Makedonija.

Na prviot kongres na VMRO-DPMNE odràn vo Prilep na 06 i 07

April 1991 godina, Dragan Bogdanovski e izbran za po~esen pretsedatel na

partijata, a od 1991 do 1993 godina, e pretsedatel na Zadgrani~niot komitet

na VMRO-DPMNE za Evropa.

Mo{ne brgu ja sogleduva svojata zabluda okolu izborot na Qup~o

Georgievski za pretsedatel na partijata, ~ij direkten osnova~ i ideolog #

samiot Dragan Bogdanovski. Poslednite meseci vo 1993 godina, doa|a do

kone~no razdeluvawe so partijata {to samiot ja osnova i & go vnese

makedonskiot duh, po {to pravi obid za formirawe na nova partija

‚Makedonski nacionalen front‛ so sedi{te vo Prilep, koja partija vo

otsustvo na Bogdanovski ne uspeva da zaìvee. Dragan se vra}a vo [vedska i

prodolùva da raboti na idejata, za koja & go `rtvuval celiot svoj ìvot.

Go napu{ta ovoj svet, na 31 Maj 1998-to Leto Gospodovo patuvaj}i vo

voz (vo mestoto Federicija, Danska), na propatuvawe od [vedska za

Germanija. Pogreban e vo prisustvo na familijata i najbliskite do kraj verni

prijateli i sorabotnici vo Kumanovo na 01 Avgust 1998-to Leto Gospodovo.

Neka im bide ve~na slavata, i Bog da gi Blagoslovi Dragan

Bogdanovski i site znajni i neznajni Makedonci, koi go poloìja ìvotot za

Makedonija i makedonstvoto.

Vo prodolènie na pisanievo, eve nekolku pisma na Dragan

Bogdanovski od negovata golema arhiva i korespodencija, nadvor od

Makedonija:


249

PISMO OD DRAGAN BOGDANOVSKI DO MILE ILIEVSKI VO KOE GO

IZVESTUVA ZA SVOITE TOGA[NI AKTIVNOSTI

(29.04.1959 godina)

‚Dragi brate Ilievski,

Ti blagodaram na tvoeto vtoro op{irno pismo, koe go dobiv i

razbrav se {to mi pi{uva{. Isto taka Ti blagodaram za ispratenite 4

adresi na koi im go isprativ u{te v~era spisanieto.

Deneska eve Ti pra}am u{te 25 egzemplara od ‚Makedonska loza‛ i

toa: Pet broja od prviot i po deset broja od vtoriot i tretiot broj i Ti

ostavam na tebe da gi rasprostrani{ onaka kako nao|a{ za najzgodno. Ako tie

broevi ti bidat malku, toga{ Te molam obrati se do nas, nie }e Ti isprati

me pove}e.

Potrebno bi bilo da isprati{ i nekoj broj i na tvoite prijateli vo

Avstralija ili da im pi{e{ vo vrska so pojavata na ‚Makedonska loza‛, kako

bi moèlo spisanito da se probie za da se {iri na{ata ideja nasekade kade

postoi makedonska emigracija.

Jas }e dojdam vo [vedska vo mesec juni i }e moème da si

pozboruvame i razmeni me misli. To~no datata ja nemam u{te opredeleno,

no }e te obavestam navreme. Te molam samo toa neka si ostane samo vo Tebe i

da ne se rasprostranuva vesta nasekade zo{to Ti znae{ deka na{ite

du{mani ne spijat i rabotat neumorno da ni napakostat. Ova se odnesuva za

{piunite na titovite diplomatski pretstavni{tva, koi nekolku pati

protestiraa do norve{kata vlast deka sum rabotel od Norvegija aktivno za

rasturawe na Jugoslavija.

Titovata ambasada tuka podnese i nota da se sopre izleguvaweto na

‚Makedonska loza‛, no site nejzini napori ostanaa bezuspe{ni, bidej}i po

norve{kite zakoni, pe~atot e sloboden tuka i sekoj ima pravo da pi{e {to

saka.

Jas }e ti pi{uvam ~esto, Te molam potvrdi mi go priemot na ovaa

pratka so spisanieto.

Ti poèluvam se najubavo kako na Tebe, taka i na site na{i

sonarodnici vo [vedska.‛

So srede~ni bratski pozdravi,

Tvoj

Bogdanovski


250

PISMO NA DRAGAN BOGDANOVSKI DO MILE ILIEVSKI VO VRSKA SO

POÊTNITE PATRIOTSKI AKTIVNOSTI NA MAKEDONSKATA EMIGRACIJA

VO [VEDSKA

(25.07.1959 godina)

‚Dragi Mile,

Blagodaram za pismoto i za ispratenata stihotvorba koja ja

donesovme vo ‚Makedonska loza‛vo sedmiot broj koj }e izleze za edna nedela.

Ubavo si napravil {to si go ispratil navreme apelot, nie isto taka

}e go odnese me i vo ‚Makedonska loza‛ vo sedmiot broj, a za osmiot broj }e

go donese me i na srpsko-hrvatski prevod.

Pe~atot e odamna gotov, no po moja krivica se slu~i taka {to jas ne

otidov da go zemam navreme, a vo momentot rabotilnicata e zatvorena

poradi godi{en odmor, no za skoro jas }e dojdam pak kaj vas i }e go donesam.

Mile, jas }e pristignam vo [vedska vo sabota na 08 Avgust, prvo

}e se zadràm vo Geteborg, ako Ti se dade mo`nost, gledaj snajdi se i dojdi.

Tamu }e go registrirame Dru{tvoto, a istovremeno }e gi aktivirame i

drugite na{i sonarodnici, posle }e se vrnime nazad vo Halmstad,

Oskastrum,kaj Tebe vo Laholm, a moèbi }e poseti me i drugi na{i

sonarodnici. Jas pak podnesov molba za viza i Te predupreduvam da znae{

deka pak Te zedov za garant. Barav viza za tri sedmici kako na godi{en

odmor. Ova Ti go pi{uvam da te predupredam vo slu~aj ako stane nekoe

pra{awe do Tebe od strana na {vedskite nadle`ni organi.

Izvinete me {to nemav vreme da go ispratam apelot za potpis na

pretsedatelot i sekretarot, no toa jas smetam ne igra golema uloga, moàt i

sega da go napravat i potpi{aniot egzemplar neka Ti go vratat na Tebe da

stoi vo arhivata na Dru{tvoto.

Ni{to nemoj da se ~udi{ i da se pla{i{ {to tvoite prijateli se

ispla{ile i ne Ti pi{ale. Ti znae{ kakva klevetni~ka dejnost razvivaat onie

predavnici okolu ‚Makedonska tribuna‛, eden den celiot svet }e uvidi deka

nie sme na prav pat. Treba nekoj da go probie ledot i nie sme se nafanale na

toj patriotski dolg, od nas se bara da bideme smeli i uporni do kraj na

borbata. Nikakvo pla{ewe, nikakvo klonewe so duhot, samo glavata gore i

napred.

Neznam dali si se nau~il deka Peev i Balalovski postradale vo

soobra}ajna nesre}a. Peev oti{ol da go poseti Balalovski i toj mu pobaral

vespa da povozi malku i se preobrnale i dvajcata. Balalovski se povredil vo


251

noga i v gradi, a Peev skr{il raka. Golema nesre}a, no sega se i dvajcata

podobro.

Pi{i mu na Veljanovski po toj povod deka Peev ne e vo Stokholm i

ne moè da mu bide tuma~.

Tolku za ovoj pat dragi Mile, saatot e eden po polno} i èna mi

mi crka, ma{inata ne e ostava da spie.

Pi{i mi {to pobrgu i do skoro viduvawe, celuvni ja ubavo tvojata

babi~ka.‛

So bratski pozdrav,

tvoj,

Dragan

PISMO OD DRAGAN BOGDANOVSKI DO MILE ILIEVSKI

VO VRSKA SO SVOJATA INTERNACIJA VO FRANCIJA

(verojatno od 1975 godina)

Dragi Mile,

So ova pismo sakam da vospostavime vrska za korespondirawe. Jas

u{te se nao|am vo internacija. Znam so sigurnost deka francuskata policija

ja cenzurira po{tata {to mi ide direktno do mestoto kade {to sum

interniran. Ne sakam vo nikoj slu~aj pismata na{i da padnat vo racete na

francuskata policija, koja sorabotuva so UDBA, zatoa izbrav eden

indirekten pat po koj }e moème da korespondirame. Ti }e mi pi{uva{ na

edna adresa vo Cirih, [vajcarija. Taa e sigurna adresa. So liceto koe ja

drì boksata se dogovoriv dvapati mese~no da me posetuva vo Francija i

da mi ja nosi po{tata.

Neznam u{te kolku vreme }e me dràt vo internacija, no verojatno

}e me dràt dodeka mine Titovata poseta na Francija koja }e bide

napravena nekade vo oktomvri mesec.

Te molam pi{i mi {to ima novo, a pismata {to se dojdeni za

mene, isprati mi gi na adresata vo [vajcarija.

Materijal za ‚Makedonska nacija‛isprativ na pe~atnicata vo

Minhen, no neznam koga vesnikot }e izleze.

Tolku za ovoj pat. Primi srde~ni bratski pozdravi.

Tvoj,

Dragan Bogdanovski


252

PISMO OD MILE ILIEVSKI DO AMNESTI INERNE[NAL

VO VRSKA SO SLUÂJOT NA DRAGAN BOGDANOVSKI

(10.03.1981 godina)

Lionel Hilaire 6 rue du Landsberg Hoenheim 67800 Bischeim, France

Dragi prijateli,

Blagodaram mnogu za Va{eto pismo koe mnogu me izraduva.

Prijatno mi e koga znam deka Amnesti grupata raboti za mojot

prijatel Dragan Bogdanovski.

So Dragan Bogdanovski se poznavam u{te od 1958 godina. Vo 1951

godina toj pobegna vo Grcija kako politi~ki begalec i ottoga{, pa se do 1978

godina, toj ìvee{e vo razni evropski dràvi. Pove}e godini toj ìvee{e vo

Norve{ka kade ima dva sina na vozrast od 20 i 22 godini.

Dragan Bogdanovski okolu 25 godini rabote{e aktivno vo

makedonska organizacija ~ija cel e obedinuvawe na Makedonija. Ovaa

organizacija e celosno opredelena protiv sekakov vid nasilstvo. Ubeden sum

deka poradi vakvoto negovo ~lenuvawe Dragan Bogdanovski be{e kidnapiran

vo 1978 godina. (Posleden pat zboruvav so nego vo juni 1978).

Vo fevruari 1979 godina, kako {to znaete, toj be{e osuden na 13

godini zatvor od strana na Regionalniot sud vo Skopje, bidej}i, spored

sudijata, toj vo stranstvo rabotel protiv reìmot vo Jugoslavija. Imeto na

sudijata e Miladin Stojanov. Dragan Bogdanovski sega verojatno e na

izdrùvawe na zatvorskata kazna vo zatvorot vo Skopje, pa moète da mu

pi{ete na slednava adresa:

Dragan Bogdanovski

KP dom Idrizovo

SRMakedonija

Jugoslavija


253

Ako Ve interesiraat pokonkretni raboti Ve molam pra{ajte me i }e

se obidam da Vi pomognam. Vo ova pismo moèbi }e bev i pootvoren dokolku

sum ubeden deka Vie i navistina ste Amnesti grupa. ]e treba da mi

ispratite dokazi za ova ?

Iskreno Va{,

Mile Ilievski

Pismoto vo original e pi{uvano na angliski.

POTVRDA OD NORVE[KATA AMBASADA VO BELGRAD

IZDADENA VO VRSKA SO NORVE[KOTO DR@AVJANSTVO

NA PJER ARNE BOGDANOVSKI (SINOT NA DRAGAN BOGDANOVSKI)

PRED NEGOVATA POSETA NA SVOJOT TATKO VO ZATVOROT

(10.07.1981 godina)

Do onoj za kogo e potrebno

So ova se potvrduva deka norve{kiot dràvjanin Pjer Arne

Bogdanovski e roden vo Norve{ka i deka tamu postojano ìvee. Toj saka da go

vidi svojot tatko jugoslovenskiot dràvjanin Dragan Bogdanovski so kogo

nemal kontakt u{te od 1965 godina. Negoviot tatko sega se nao|a vo

Op{tinskiot zatvor vo Skopje.

Norve{kata ambasada }e bide blagodarna za celata pomo{ {to

jugoslovenskite vlasti }e ja pruàt za da moè Pjer Arne Bogdanovski da go

poseti svojot tatko za vreme na svojot prestoj vo Jugoslavija.

Belgrad, 10 Juli 1981

Tore Bog,

Ambasador

Pismoto vo original e pi{uvano na srpskohrvatski.


254

MAKEDONIJA POD SRBO-KOMUNISTI^KO ROPSTVO

(Statija od Dragan Bogdanovski i Mile Ilievski)

Gor~liva i tragi~na be{e sudbinata na makedonskiot narod vo

prvata kralska Jugoslavija – sozdadena po silata na Versajskiot miroven

dogovor po kogo Vardarskiot del od na{ata tatkovina be{e daden na Srbija

kako nagrada za nejziniot doprinos vo vojnata. Za vreme na 22 godi{noto svoe

vladeewe golemosrpskiot okupatorski reìm rabote{e so site sredstva,

trgnuvaj}i od ne~uen politi~ki teror, kako strelawe i kolewe na makedonski

patrioti i nevini selani bez sekakva sudska postapka protiv niv, pa preku

naloùvawe na srpski jazik vo u~ili{ta, srpski u~iteli i popovi i preku

kolonizacija na Srbi na makedonskata zemja da go izbri{e nacionalniot

karakter na Makedonija, t.e. da go pretopi na{iot narod vo Srbi, za da

moè na toj na~in da ja ovekove~i svojata okupacija na Makedonija. No,

golemosrpskite hegemonisti ne uspeaja vo svojata namera, bidej}i lesno ne se

bri{e nacionalen karakter na eden narod, a osobeno na eden takov ìlav

narod, koj ima{e zad sebe edno bogato revolucionerno minato, vodeno za

negovata nacionalna samostojnost-bogato sopstveno jazi~no i kulturno

bogatstvo, kako toa {to go ima{e pot~inetiot pod golemosrpskata ~izma

makedonski narod. Preku seop{t stihien otpor protiv srpskiot asimilatorski

reìm, a podocna i preku organizirana politi~ka borba i nacionalna projava

na literaturno pole, makedonskiot narod gi razbi na par~iwa golemosrpskite

asimilatorski planovi i na 06 April 1941 godina, Makedoncite

mobilizirani vo kralskata armija prvi gi skinaa i frlija vo kal omrazenite

srpski {ajka~i i si otidoa doma. Celiot makedonski narod so radost ja

do~eka smrtta na kralska Jugoslavija.

Vtora, titovska, komunisti~ka Jugoslavija iznikna na buni{teto na

prvata kralska Jugoslavija, gi zadrà, pa duri & pro{iri granicite na

svojata prethodnica, no za razlika od kralska Jugoslavija, koja be{e


255

unitaristi~ka so izrazena i otvorena golemosrpska hegemonija, tvorcite na

taa vtora Jugoslavija, prinudeni od istoriski nastani, gi postavija nejzinite

temeli na zamaskirani federativni osnovi. Biv{a Jugoslavija be{e odamna

{temblirana kako simbol na golemosrpskata hegemonija i temnica za site

drugi narodi {to se nao|aat vo nijzinite granici. Vo ova sudbonosno vreme

koga nacionalnata omraza proleva{e potoci krv, Komunisti~kata partija na

Jugoslavija, poznavaj}i ja odamna mnogu dobro Ahilovata peta na Jugoslavija

– nere{enoto nacionalno pra{awe vo nea, vo svojata borba za zagrabuvawe na

vlast, uspea da go iskoristi za svoja cel toa nere{eno nacionalno pra{awe.

KPJ koja go predvode{e partizanskoto dvièwe za vreme na vojnata, ve{to i

ume{no gi prikriva{e svoite klasni i idejno-partiski ambicii i nameri &

na partizanskoto dvièwe mu dade nacionalen karakter. Evreinot (Tito)

izleze so programa za edno dràvni~ko preureduvawe na Jugoslavija, koe

treba{e da go re{i nacionalnoto pra{awe edna{ za sekoga{. Toa

dràvni~ko preureduvawe treba{e da se napravi na federativna osnova,

sekoja nacija da si dobie svoja nacionalna republika vo zaedni~ka sojuzna

dràva. Golemite sojuznici vo vojnata: Anglija, SAD i SSSR, zapoznaeni so

krvavite nacionalni ~uda {to se odigraa za vreme na vojnata na teritorijata

na biv{a Jugoslavija, uvidoa vo titovata dràvna programa edno pravedno

re{enie na nacionalnite pra{awa na ovoj del od Balkanot i po~naa da go

pomagaat Titovoto partizansko dvièwe & mu otkaàa sekakva pomo{ na

pomaganiot od niv, general Draà Mihajlovi}. Taka, po silata na

istoriskite nastani, Vardarskiot del od na{ata tatkovina pak se najde po

vojnata vo granicite na Jugoslavija. Ovde treba da se podvle~e deka za vreme

na vojnata makedonskiot narod koj be{e postaven pod uàsite na edno novo

nacionalno ropstvo-bugarskoto, koe svoevremeno be{e pote{ko i od srpskoto,

s# be{e dignal so pu{ka v raka da se bori protiv bugarskiot nasilni~ki i

razbojni~ki reìm, ne saka{e ni da ~ue za nekakvo obnovuvawe na

Jugoslavija kako dràva. Makedonskite komunisti koi stoeja na ~elo na

partizanskoto dvièwe vo Makedonija ne sakaa ni da go spomnat imeto na

Jugoslavija, se do letoto 1944 godina, koga sekretarot na Pokrainskiot

komitet na KP za Makedonija, Metodija [atorov – [arlo be{e isklu~en od

partijata kako nacionalen {ovinist. Zaedno so nego bea isklu~eni site drugi

~lenovi na toj komitet i na nivno mesto bea dovedeni od Belgrad ispe~eni

srbomani kako Koli{evski, Smilevski i drugi. No i taa nova srbofilska


256

komunisti~ka tajfa be{e prinudena dolgo vreme da go izbegnuva imeto

‚Jugoslvija‛, a zboruva{e samo za ‚Ilindenski ideal‛ na makedonskiot

narod. Svoeto gnasewe od taa Jugoslavija najdobro i najdemonsrativno go

pokaà makedonskata vojska vo zimata 1945 godina, koga otkaà da pojde da

se bori za srpski interesi na Sremskiot front i mesto na Srem ja isfrli

parolata ‚napred za Solun‛.

Za polo`bata na makedonskiot narod pod srbokomunisti~koto

ropstvo }e zboruvame malku podocna , a sega da se vratime na nekoi poznati

istoriski nastani i fakti, ~ie iznesuvawe }e ni ja pokaè dene{nata

‚Narodna‛ ako sakate & ‚Socijalisti~ka‛ Republika Makedonija kako edna

nova srpska banovina, upravuvana za smetka na Belgrad od edna tajfa

Makedonci-rodootstapnici, dovedeni na vlast vo Makedonija od strana na

srpskite komunisti, kako na primer: Lazar Koli{evski, Mihajlo Apostolski,

Vidoe Smilevi} (Smilevski), Nikola Min~ev, Kiro Miqovski i mnogu

drugi.

No, kolku i da bea perfidni srbokomunistite sepak nivnata igra

be{e brzo razotkriena pred o~ite na makedonskiot narod, na kogo ne mu

treba{e mnogu vreme i um, pa da po~uvstvuva deka vo takanare~enata

‚Makedonska‛ republika s# smrdi na srpsko. I toa kako vo politi~kiot, taka

i vo kulturniot ìvot. Za ‚kulturtregeri‛ vo mladata makedonska republika

vedna{ bea postaveni isprobani srbomani kako Blaè Koneski, srpski

stipendist i poslu{nik, profesor Haralampie Polenakovi}, porane{en srpski

docent na Skopskiot filozofski fakultet i drugi. Vo makedonskiot

literaturen jazik sistematski se ufrluvaat srpski zborovi, a pravilata na

ortografija vo nivnata osnova si ostanaa srpski. Kako i vo kralska

Jugoslavija, makedonskite u~enici se prinudeni da izu~uvaat srpski jazik i

srpska knièvnost, srpski pisateli, ~ija literatura zboruva za eden tu| na

makedonskiot duh, mentalitet i svet. Kniàrnicite i bibliotekite niz

Makedonija se polni so dela od srpska knièvnost i istorija.

Preku u~ili{ta, pe~at, radio, televizija, voena slu`ba i razni

rabotni akcii i kursevi, srbokomunizmot pravi s# za da go promeni

nacionalniot bit na makedonskiot narod, osobeno na mladite makedonski

generacii. Srbokomunisti~kata tiranija go ko~i kulturniot razvitok vo

Makedonija, taa go spre~uva ra|aweto na edna vistinska makedonska

literatura. Edinstvenata makedonska nacionalna piesa ‚Goce‛ vo koja be{e


257

iznesena makedonskata revolucionerna epopeja i opean likot na legendarniot

makedonski voda~ Goce Del~ev, ja zabrani UDBA, pod izgovor deka nastanite

i lu|eto bile prikaàni istoriski neobjektivno, no vsu{nost od strav deka

toa delo }e see patriotski ~uvstva vo makedonskata ~itatelska i teatarska

publika. Muzi~arot Kiril Makedonski be{e napravil od piesata opera, koja

se izveduva{e so golem uspeh vo Skopje, no na krajot & toj be{e uapsen od

UDBA, koja za na{ite makedonski uslovi uni{ti eden nadaren umetnik.

So cel da gi prikrijat svoite celi i zlodela, srbokomunistite

tvrdat deka vo nivnoto satrapsko vladeewe vo Makedonija bilo pove}e

izgradeno otkolku koga & da bilo porano, no i ovaa komunsti~ka ‚vistina‛

ima samo za cel da gi zama~ka o~ite na onie koi ne ja poznavaat stvarnosta

vo Makedonija.

Srbokomunisti~kite agenti srede makedonskite iselenici i

emigranti velat deka vo Jugoslavija, imalo mnogu Makedonci na visoki

dràvni pozicii, od koi mnogumina ‚ministri i ambasadori‛.

Srbokomunisti~kite agenti kaùvaat deka vo Jugoslavija upravuvaat i

Makedonci. Ni{to nema vistinito ni vo ova komunisti~ko tvrdewe. Od

stotina ambasadori koi gi ima isprateno Jugoslavija po razni zemji vo

svetot, samo trojca se Makedonci. Tie se nazna~eni vo zemji so koi

Jugoslavija samo formalno odrùva dipolomatski vrski. Vo vakvite

diplomatski slu`bi sedat prvenstveno porane{ni srpski ov~ari, koi bea

izbrkani od armijata poradi nesoodvetno obrazovanie. Ministrite Makedonci

pak se najobi~ni belgradski naemnici od srbomanskata tajfa na Koli{evski

i nim im se dadeni ministerski stolici so cel da se zama~kaat o~ite na

izlaàniot i onepravdan makedonski narod. Vo Jugoslavija voop{to ne

upravuvaat Makedonci, tuku preku prodadeni Makedonci-srbomani,

srbokomunistite upravuvaat vo Makedonija.

Ova e nakuso slikata za ropskata polo`ba na makedonskiot narod vo

srbokomunisti~ka Jugoslavija. Malo i golemo, ma{ko i ènsko, budno i so

netrpenie go o~ekuva raspadot & na ovaa vtora, srbokomunisti~ka Jugoslavija.

Istoriski ni{to ne go spojuva makedonskiot narod so Jugoslavija, toj si ima

svoi sveti nacionalni ideali, koi stojat vo golema sprotivnost so sekakva

jugoslovenska ideja.

Maltretirawe, ubivawe zarobenici, zalo`nici, represii, prinudna

rabota, pregladnuvawe, medicinski eksperimenti, tepawe do smrt,


258

koncentracioni logori na smrtta i mnogu, mnogu drugi vidovi teror se

odlika na ‚carot jugoslovenski‛~ovekot – ne~ovek, zlostornikot, Evreinot, na

kogo ne treba nitu imeto da mu se spomne, a nekoj go imenuvaa kako Tito…


‚Dokumenti za Makedonskoto nacionalno

dvi`ewe vo dijasporata

(OKM – DOOM – NOFM)‛-

Mile Ilievski


259

Recenzija: Kon pisanieto “Ispoved na eden Makedonec “ Zbor-dva, pa i pove}e za edno polezno pisanie so

neophodni znajbi od makedonskata istorija Izdavaweto na edno vakvo pisanie, so sigurnost, treba da zna~i:

napu{tawe na ednostranata pro~it na sovremenata na{a, nacionalna istorija.

Zna~i, pisanievo ne # samo nekakva prepro~it na ponovi nastani od na{eto

minato ! Ova e mudro napu{tawe na ednostraniot priod kon tolkuvaweto na

na{ata makedonska sega{nina, kon makedonizmot niz koj se vr{i

preina~uvawe na nastanite i na li~nostite na na{ata dene{nina. So ova se

pravi eden pozitiven is~ekor, t.e. podizleguvawe od strogite i nenu`ni

ramki na tabu-temite, vo koi bea smesteni site mo`ni raspravii za

pozitivnite i ‚negativnite‛ makedonski tatkovinoqupci. Spored toa, ni se

~ini deka pozdravuvame pisanie koe pravi uspe{na, rezultatna, stamenita

korekcija, koja vnesuva ne{to ponovo vo na{ata istoriografija. Ili dobro #

da se kaè: vakvite pisanija se dobredojdeni i pove}e od potrebni, zatoa {to

nedostasuvale na na{iot knièn pazar.

S# ova ni go soop{tuva i raskaùva ìvoto pero na Lade B.

Taleski, so golema mera na makedonoqubie, patriotizam, tatkovinizam i

slobodoqubie.

S# ova ni go stokmi kako jas bi rekol ~i~ko Lade

blagovremeno,~esno, iskreno, so mnogu smisla za odbir na potvrdenite dokazi

i so golemo ~uvstvo na prepoznatlivost.

Vo bitieto na eden narod retko se javuvaat li~nosti koi{to celata

svoja ìvotna obstojba }e ja posvetat na otkrivaweto i dokaùvaweto na

vistinata za svojot narod niz istoriski prikazi i pisanija.

Koga stanuva zbor za li~nosta na Lade B. Taleski, toga{ bez bilo

kakov somne` moè da se potvrdi, deka e toj vistinski posveteni, na s# ona

{to zna~i makedonoqubie.

Koga stanuva zbor za bitieto na na{ata tatkovina, Lade B. Taleski

mnogu prodlabo~eno navleguva vo makedonskata pradrevnina i ni gi


260

obelodenuva site nepoznati ili skrieni vistini, potvrduvaj}i ja posebnosta na

Makedonecot, makedonskata kultura, civilizacija i dràvnost.

Ova pisanie }e svedo~i za nepresu{niot duh i hrabrost {to }e go

vozvi{i Makedonecot do nebesni nedovidnini, kade {to & pripa|a. Ova

pisanie, na nekoj na~in }e i ovozmoì na ~itatelskata i prosleduva~ka

javnost da ima jasna slika za celta {to ~i~ko Lade si ja postavil.

Bi moèlo u{te mnogu da se pi{uva za li~nosta i deloto na Lade

B. Taleski kako dokaàn makedonoqubec, posvetenik na tatkovinizmot koj

celiot svoj ìvot go posveti i & go podari na svojata napatena, par~osana, no

od Gospod Bog blagoslovena i sveta tatkovina Makedonija.

I sega zasega, sakam iskreno da mu upatam golema ~est i po~it na

s#silniot makedonski tatkovinoqubec Lade B. Taleski i da go osilam, da n#

prestane so svoeto otkopuvawe na makedonskite vistini i da potvrdam deka

ova negovo pisanie, {to poskoro treba da izleze od pe~at.

Vo Prilep, na 21 Noemvri, Arangelovden 2012-to Leto Gospodovo

So po~it,

Milan J. Jov~eski


261

BELE[KA ZA AVTOROT Vo drevnata Pelagonija, poto~no vo seloto Belo Pole, mesec

Dekemvri vo 1939-to Leto Gospodovo, makedonskata, sveta, patriotska po~va

zbogatena # so u{te eden posvetenik na, od Gospod Bog blagoslovenoto

makedonstvo, i vqubenik vo pi{aniot zbor, tatkovinoqubecot Lade B.

Taleski. Kako silna makedonoqubiva natura, so negovata patriotska

specifika vo sozdavaweto uspeva silno da navleze vo svesta na ~itatelot,

zatoa {to ve~na tema vo negovite pisanija # neizmerniot kopne` kon s#, ona

{to e makedonsko.

Na makedonskata patriotska scena aktivno se pojavuva nekade na

svoite 20-tina godini. U~esnik # i organizator na mnogu mitinzi, grani~ni

blokadi, pograni~ni sredbi i razno-razni ~estvuvawa posveteni na

makedonizmot. Eden # od osnova~ite na prvata politi~ka partija vo

Republika Makedonija, so predznak VMRO. Kako èstok makedonist, suden #

i izdrùval kazna nekade vo 60-te godini, samo zatoa {to sekade se

izjasnuval kako Makedonec.

Sega so svojot makedonski duh ìvee i tvori vo Skopje.

Koga zboruvame za Lade B. Taleski kako tvorec, so negoviot

najobi~en jazik razbirliv za site, moè najslobodno da kaème deka toj #

neumorliv skitnik po makedonskiot beskraj.

Onaka kako {to znael od kaùvawa, onaka kako {to samiot pomni

za sozdavaweto na negovata loza, za nejziniot 'od vo vremeto i istorijata,

sakaj}i pritoa da rasvetli eden bleskav svet na semejnoto ìtie, svet {to ne

moè da se izzeme od makedonskata istorija, sobira sili gi ispi{uva i

stava pred sud na po{irokata javnost ‚Semejnite testamenti‛.

Vo stvarnost ‚Semejnite testamenti,‛ # prvoto izdadeno pi{ano

delo, ‚Ispoved na eden Makedonec‛ e vtoroto, a po Bo`ja Promisla se

nadevame deka }e sledat i drugi…


262

Pomognato od:

Neka Gospod Bog Vi dari sila, u{te mnogu,

mnogu Leta Gospodovi na ovoj svet da Ve ima…

Rakata {to dava, n# se su{i…


263

S o d r ` i n a

1. Od pradrevnina……………………………………………….... 7

2. Slovoto na{e biblisko…………………………................13

3. Obessloveno…………………………………………………..…14

4. Kako vovedno pisanie……………………………………..…18

5. Recenzija………………………………………………………...25

6. Ispoved na eden Makedonec……………………………….27

— Za sebe si……………………………………………………….28

— Za tatko mi moj……………………………………………….35

— Vtemeluvawe na VMRO……………………………………...67

— Osnovopolo`nici……………………………………………..70

— Svedo{tva……………………………………………………….75

— Drugi zna~ajni voda~i i istaknati dejci na VMRO..85

— Ilindenskata Epopeja………………………………………102

— Borbata kaj mesnosta Sliva……………………………...112

— Najgolemata bitka vo Ilindenskata Epopeja……….112

— Borbite na vojvodata \ur~in Naumov – Pqakot…..115

— Pretsedatelot na Makedonskata Republika-

(Kru{evska Republika)- Nikola Karev………………121

— Glavniot Vostani~ki [tab……………………………….123

— Znameto na Glavniot Vostani~ki [tab………………126

— Ubistvoto na Boris Sarafov i Ivan Garvanov…….129


264

— Otomanskiot èstok teror vo Kostursko za vreme na

Ilindenskata Epopeja i posle nea……………………….134

— Otomanskiot èstok teror vo Lerinsko za vreme na

Ilindenskata Epopeja i posle nea……………………...153

— Istaknati ~elnici i voda~i na ~eti na VMRO…......164

— Raspar~e – Podelbata na Makedonija………………...187

— Bukure{ki Dogovor………………………………………....189

— Golemata vistina…………………………………………....204

— Sudski procesi protiv Makedonci vo Makedonija od

toga{niot jugoslovenski reìm………………………...209

— Masovnoto ubivawe na samiot den “Kolede” na

Skopskoto kale……………………………………………..…225

— Istoriskoto bitie na Metodija Andonov - ênto....227

— Kus osvrt za likot i deloto na Metodija [atorov –

[arlo………………………………………………………..….233

— Kus osvrt za likot i deloto naDraganBogdanovski.238

— Makedonija pod srbo – komunisti~ko ropstvo……..254

7. Recenzija……………………………………………………….259

8. Bele{ka za avtorot………………………………………….261


265

Lade B. Taleski

ISPOVED NA EDEN

MAKEDONEC

Pe~at

??????????

Tira`: 1000 primeroci

ispoved na eden makedonec - vlado taleski

Documents