ENSEMBLE INéGAL CHOEUR DE CHAMBRE DE NAMUR

IL DIAMANTE | ZELENKA

de

puur muziek

28.04.2012 | 20:00 | CONCERTZAAL

2

pROGRAMMA UITVOERDERS

Jan Dismas Zelenka (1679-1745)Il Diamante

SinfoniaRecitativo (Terra)Aria (Terra)Recitativo (Giunone)Aria (Giunone)Recitativo (Terra, Imeneo, Amore)Aria (Imeneo)Recitativo (Amore)Aria (Amore)

PAUZE

Recitativo (Giunone)Aria (Giunone)Recitativo (Imeneo, Amore)Aria (Amore)Recitativo (Terra)Aria (Terra)CoroRecitativo (Venere)Aria (Venere)Coro

Dirigent Adam Viktora

SolistenGabriela Eibenová | VenereHana Blažíková | TerraDorothee Mields | GiunoneMarie Fajtová | AmoreCarlos Mena | Imeneo

ENSEMBLE INéGAL

VioolHelena Zemanová, Lenka Torger-sen, Magda Malá, Simona Tyd-litátová, Jan Hádek, Elen Machová, Vít Nermut, Martin Kalista, Petra ŠcevkováAltvioolVojtech Semerád, Ivo Anýž, Lýdie CillerováCelloLibor Mašek, Hana FlekováContrabasOndrej Balcar, Ondrej Štajnochr FluitMartina Bernášková, Lucie DuškováHoboEduard Wesly, Marcel PlavecHoornErwin Wieringa, Miroslav Rovenský

FagotPetr Budín, Kryštof Lada TheorbeJan Krejca KlavecimbelFilip Dvorák

CHOEUR DE CHAMBRE DE NAMUR

SopraanCéline Rémy, Amélie Renglet, Mathilde Sevrin, Lieve Van LanckerAltJean-Yves Guerry, Véronique Gosset, Josquin Gest, Vinciane SoilleTenorJacques Dekoninck, Eric François, Thibaut Lenaerts, Thierry LequenneBasEtienne Debaisieux, Grantley Mac Donald, Sergio Ladu et Jean-Marie Marchal

3

De tijd dat Tsjechië in een ‘ander Europa’ lag, ligt vandaag ver achter ons. Zeker in het oude muziek-landschap laten Tsje-chische muzikanten zich de laatste jaren steeds luider horen met steengoede ensembles, bijzondere stemmen, inspi-rerende dirigenten én met door en door Europees repertoire. Eerder dit seizoen hoorden we al de Tsjechische zange-ressen van het Tiburtina-ensemble aan het werk met muziek van Hildegard von Bingen. Vanavond is het de beurt aan het Ensemble Inégal onder leiding van Adam Viktora. Ze brengen muziek mee van Jan Dismas Zelenka (1679 - 1745), een Boheemse barokcomponist die de belangrijkste jaren van zijn carrière door-bracht aan het hof in Dresden. De muziek van Zelenka wekte in zijn eigen tijd de bewondering van niemand minder dan Telemann en Bach, maar bleef daarna lang onbekend en onbemind. Bedrich Smetana haalde op het einde van de 19de eeuw als eerste de partituren van Zelenka van onder het stof en in de grote maalstroom van de oude-muziekbe-weging in de tweede helft van de 20ste eeuw raakte ook Zelenka’s werk met mondjesmaat meer en meer bekend. Maar het werk is nog lang niet af: Zelen-ka’s serenade Il Diamante werd door diri-gent Adam Viktora zelf pas enkele jaren geleden herontdekt, en wordt vanavond voor de eerste keer live uitgevoerd. Voor

deze uitzonderlijke belevenis brengt hij een hemelse schare solisten mee, die samen met het orkest en de koorzangers van het Choeur de Chambre de Namur, van deze bijzondere partituur een feest van galante bekoring maken.

ZelenkaOver Zelenka’s leven en opleiding weten we relatief weinig. Hij werd geboren in een klein dorpje ten zuidoosten van Praag en zijn eerste muzieklessen kreeg hij allicht van zijn vader, die cantor en organist was. Daarna moet zijn levens-weg hem naar Praag geleid hebben, waar hij schoolging bij de Jezuïeten en waar hij daarna ook een tijdlang werkzaam was in dienst van een adelijke familie. In 1710 trok Zelenka uiteindelijk naar Dres-den. Hij werd er aangenomen als vaste violone-speler in de hofkapel en zou, op enkele reizen na, de rest van zijn leven in Dresden blijven.De keurvorst van Saksen, Friedrich August I, ook bekend als August II ‘De Sterke’, had zich een tiental jaar daar-voor laten bekeren tot het katholicisme met het specifieke doel om zich te kunnen laten verkiezen tot Koning van Polen – wat ook lukte. Saksen stond tot dan toe bekend als een stevig fort van protestantisme en Dresden ontbeerde de nodige musici om de diensten net zo rijkelijk van muziek te voorzien zoals dat

IL DIAMANTE

4

in de katholieke eredienst de gewoonte was. Er werden daarom massaal kerk-muzikanten gerekruteerd uit het katho-lieke Bohemen en Zelenka was dus meer dan welkom. Vanaf 1720 volgden Zelen-ka’s meest productieve jaren als compo-nist. De jonge katholieke kerk had veel muziek nodig. Samen J.D. Heinichen, de kapelmeester aan het hof van Dresden, en de Italiaanse componist G.A. Ristori, klaarde hij de klus. De Dresdense hof-kapel groeide in die jaren uit tot een van de meest legendarische orkesten van het laat-barokke Europa. De keurvorst besteedde ook ruim aandacht aan kunst en architectuur en maakte van Dresden het ‘Firenze aan de Elbe’. Zelenka was in die jaren dus vooral bezig met het componeren van kerkmuziek. Zijn stijl kenmerkte zich door wonder contrapunt, rijke harmonische wendin-gen met veel chromatiek en veel aan-dacht voor de expressie van de religieuze teksten. Dat er ook een lichtvoetiger componist in hem school, bewees hij vanaf de jaren 1730. De smaak van het hof ging in die jaren steeds meer uit naar Italiaanse opera, zeker sinds de komst van de muziekminnende aartshertogin van Oostenrijk, Maria Josepha, die met de zoon en opvolger van Friedrich August I trouwde en haar muzikale smaak mee-bracht uit Wenen. Als om te bewijzen dat hij zich ook in dit genre thuis voelde, en om te solliciteren naar de post van kapel-meester, schreef Zelenka acht Italiaanse aria’s in een meer wereldse, galante stijl. Zijn collega Johann Adolph Hasse, de nieuwe held van de opera in Dresden,

ging met de aanstelling tot kapelmees-ter lopen, maar Zelenka staakte geens-zins zijn experimenten met het wereldse genre. Hij schreef in die jaren ook enkele oratoria en ten slotte ook de serenade, Il Diamante, die we vanavond zullen horen.

Il DiamanteEen serenade was gewoonlijk een groots opgezet vokaal-instrumentaal werk op Italiaanse tekst - qua genre ergens tussen de cantate en het oratorium in. Een serenade werd altijd geschreven voor een specifieke gelegenheid, als een felicitatie of een geschenk. In Dresden kende het genre een groeiende popu-lariteit vanaf 1719. Dat was het jaar waarin de kroonprins Friedrich August II trouwde met Maria Josepha. Zij bracht zoals gezegd haar muzikale bagage vanuit Wenen, waar serenades erg bon ton waren, mee naar Dresden.Op 28 februari 1737 vond in Dresden het huwelijk plaats tussen Prins Georg Ignatius Lubomirski, afkomstig uit een edele familie uit Polen die tevens belang-rijke functies bekleedde aan het hof in Dresden, en Barones Joanna Stein, de schoonzus van de eerste minister van Saksen - een echt society-huwelijk dus, georganiseerd en bekostigd door het hof. Hierbij mocht volgens de aartshertogin een serenade absoluut niet ontbreken. Hasse had normaal gezien de serenade moeten schrijven, maar aangezien hij zijn handen vol had met de première van zijn opera Senocrita, viel de eer te beurt aan Zelenka. Voor de tekst van de serenade werkte Zelenka samen met hofdichter

5

Stefano Benedetto Pallavicini (1672-1742), met wie hij ook voor zijn eerdere oratoria al had samengewerkt. Voor de muziek kon hij volop gebruik maken van de mogelijkheden die de hofkapel bood met zijn fantastisch getalenteerde muzikanten en zangers, wat resulteerde in een briljante, virtuoze schrijfstijl. Zelenka’s serenade is opgebouwd uit een afwisseling tussen recitatieven en lang uitgesponnen ABA-aria’s. De aria’s hebben telkens een instrumentale inlei-ding, waarin Zelenka de kleuren van zijn veelzijdige orkest met niet alleen strijkers, maar ook hobo’s, fluiten en hoorns, uitgebreid aan bod laat komen. Vijf zangers nemen de solo-aria’s voor hun rekening: vier sopranen en één alt. De serenade wordt voorafgegaan door een instrumentale sinfonia als inleiding en wordt op het einde besloten door een koorpassage. De stijl van de serenade is ronduit galant: de muziek streeft sierlijke bekoring na, de melodielijnen zijn zangerig, in de bege-leiding zitten motieven die vaak herhaald worden en de harmonische wendingen zijn goed gedoseerd. Typisch voor Zelen-ka’s stijl is dan weer de ritmische rijk-dom, die de muziek een erg dynamisch gevoel geeft.

PlotHet verhaal van Il Diamante is een alle-gorie die zich afspeelt in een pastorale setting met mythologische figuren als personages. De hele plot draait, zoals de titel al doet vermoeden, om een edel-steen. De steen verwijst duidelijk naar

van de bruid, Stein, maar ook naar het feit dat aartshertogin Maria Josepha de bruid een juweel met een edelsteen cadeau had gedaan. Het verhaal opent met een recitatief en een aria van Terra, de godin van de aarde. Ze toont een bijzonder mooie edelsteen aan de godin Giunone (Juno) en geeft haar de steen. Juno zegt meteen te weten wat ze met die mooie steen zal aanvangen. Aan de oevers van de Elbe, in de schaduw van Augustus troon, wordt een huwelijk gepland. De steen lijkt Juno een prima huwelijksgeschenk. Juno beveelt de god van het huwelijk Imeneo (Hymen) om zijn witte vleu-gels te spreiden en zich van deze taak te kwijten. Terra vraagt Imeneo op haar beurt voor hij vertrekt nog even te vertel-len wie er zal trouwen en wat er zo bij-zonder is aan dit huwelijk. Daarop krijgt Hymen de kans om de twee gelieven voor te stellen. Hij vermeldt de naam van de bruidegom Lubomirski en zijn heroïsche voorvaderen en alludeert op de afkomst van de bruid, dochter van een edel huis, afkomstig uit Svevia (Schwabenland). In een feestelijke aria bezingt Imeneo hoe de rivieren Danube (Donau), verwijzend naar de geboortestreek van de bruid, en Vistula, verwijzend naar de geboorte-streek van de bruidegom, deze verbin-tenis toejuichen. Daarna mengt Amore (Cupido) zich in het verhaal. Hij klopt zich op de borst want ten slotte is het hij die bruidegom in de val heeft gelokt en ervoor gezorgd heeft dat hij zijn thuis-land Sarmatia (Polen) verlaten heeft. In een heroïsche aria met hoorns, hobo’s

6

en fluiten, vergelijkt Amore de bruidegom met een leeuw die zich vrij waant van gevaar, maar dan toch onverhoeds in de val trapt. Giunone maant Imeneo nu tot spoed. Hij moet het juweel aan de brui-degom overhandigen zodat die het over de vinger van zijn geliefde kan schuiven, wat haar zal doen blozen en nog mooier zal maken dan ze al is. In een aarzelende aria beschrijft Giunone de pudeur van de bruid die verlegen naar de grond kijkt. Amore bezingt met duizelingwekkende coloratura’s de sterren, die hoog aan de hemel de schittering in de ogen van de gelieven spiegelen. Daarna komt Terra opnieuw ten tonele. In een recitatief begeleid door strijkers, accompagnato, vraagt ze Juno om het koppel te zegenen met vruchtbaarheid. In een triomfante-lijke aria bezingt ze ditzelfde thema. Het koor bezegelt deze mooie toekomstdro-men en roept iedereen op om dit prach-tige huwelijk te vieren. Het lijkt alsof de serenade hierna had moeten stoppen, toch verschijnt opeens nog een nieuw personage : Venere (Venus). Ze opent haar recitatief met de woorden: “Heeft men mij misschien vergeten, op deze plek waar de liefde gevierd wordt?” Deze laatste aria werd in werkelijkheid waar-schijnlijk gezongen door Faustina Bor-doni, de vrouw van A Hasse, een van de bekendste diva’s uit de baroktijd. Dat ze kon meezingen in deze serenade werd Zelenka pas op het allerlaatste moment bevestigd. Zelenka schreef snel nog een recitatief en aria bij en plakte die aan het geheel. Desondanks creëert deze won-dermooie aria, teder en passioneel tege-

lijk, een magisch einde voor de serenade, waarna het slotkoor nog eens herhaald wordt.

Het in 2000 opgerichte Ensemble Inégal verdiende, onder leiding van dirigent Adam Viktora, haar sporen met inspi-rerende opnames en concerten. Het ensemble droeg actief bij aan de heront-dekking van de muziek van Zelenka, met enkele unieke opnames en wereldpre-mières. Het ensemble bestrijkt een heel breed repertoire, gaande van renais-sance-muziek tot hedendaagse muziek en laat haar bezetting ook variëren al naargelang de noden van het repertoire. Het orkest was reeds te horen op ver-schillende prestigieuze festivals, zoals het Prague Spring Festival, het festival Oude Muziek Utrecht en het Lufthansa Festival London. Adam Viktora studeerde in Plzeň en Praag. Hij volgde als dirigent vervolma-kingscursussen bij oa. Bossert, Taglia-vini, Erickssohn, Koimann en Haselböck. Als dirigent, koorleider, organist en har-moniumspeler stond hij veelvuldig op het podium in Tsjechië en in alle landen van Europa. Hij koestert een sterke onder-zoeksinteresse in historische orgels. Als orgeldocent is hij verbonden aan het conservatorium van Plzeň an als theo-riedocent aan het conservatorium van Praag. Hij richtte het Ensemble Inégal op en is sindsdien de vaste artistieke leider van het ensemble.

BIO

7

Hana Blažíková volgde een zangoplei-ding aan het conservatorium van Praag. Ze legt zich volledig toe op de uitvoering van middeleeuwse muziek, renaissance- en barokmuziek. Ze is een veelgevraagde soliste bij Tsjechische ensembles zoals ook het Collegium 1704 en het Collegium Marianum, maar ze verovert de scene ook met vele andere Europese ensem-bles. Onlangs nam ze nog de Messe in H-moll op met Philippe Herreweghe en het Collegium Vocale Gent. Gabriela Eibenová studeerde zang aan het conservatorium van Praag en volgde ook lessen aan de Royal Academy of Music in Londen. Ook zij is regelmatig te horen op de internationale concertpodia en deelde het podium reeds met onder andere P. Kooij, M. Kožená, I. Partridge, S. Standage, E. Tubb, J. Tubery en vele anderen. Ze legt zich niet alleen op het barokke repertoire toe, maar vertolkt ook hedendaagse muziek. Ook Marie Fajtová studeerde aan het Praagse conservatorium. Ze studeerde eerst piano en pas daarna zang Op dit moment volgt ze lessen bij de Ameri-kaanse sopraan Nancy Henninger. Sinds 2006 is ze als solist vast verbonden aan het National Theatre in Praag waar ze reeds veel verschillende rollen mocht uitvoeren. Barokmuziek beslaat een belangrijk deel van haar professionele activiteiten. Ze treedt op met oa. Capella Regia Praha, Collegium Marianum, Colle-gium 1704 en Camerata Nova.Dorothee Mields is vandaag één van de leidende stemmen in de uitvoering van 17de- en 18de-eeuwse muziek. Ze is

een absolute publiekslieveling omwille van haar unieke timbre en meeslepende vertolkingen. Ze staat regelmatig op de planken met oa. Collegium Vocale Gent, Bach Collegium Japan, Nether-lands Bach Society, Freiburg Baroque Orchestra, RIAS Kammerchor, Orchestra of the Eighteenth Century, en vele ande-ren. De Spaanse contratenor Carlos Mena studeerde in Basel, aan de prestigi-euze Schola Cantorum Basiliensis, waar hij begeleid werd door R. Levitt and R. Jacobs. Carlos Mena veroverde een schitterende reputatie als solist, met concerten in onder andere het Kont-zerthaus in Vienna, Teatro Colon in Buenos Aires, Alice Tully Hall in New York, Fisher Symphony Hall in Detroit, Kennedy Center in Washington, … Vele van zijn opnames werden onderscheiden zoals oa. De Aeternitate (Mirare) en Et Jesum (Harmonia Mundi). Sinds zijn oprichting in 1987 is het Choeur de Chambre de Namur een vaste waarde. Het koor wierp zch op als verde-diger van het repertoire uit de geboor-testreek (met opnames van Rogier, Du Mont, Fiocco, Gossec, Gretry, ...), maar pakte tegelijk ook steeds de grote koor-werken aan. Ze zongen reeds onder lei-ding van talloze bekende dirigenten als Marc Minkowski, Sigiswald Kuijken, Jean Tubéry, Roy Goodman, Philippe Pier-lot, Philippe Herreweghe, Jordi Savall, Christophe Rousset, Guy Van Waas, … Sinds 2010 is de artistieke leiding in handen van de jonge Argentijnse dirigent Leondardo Garcia Alarcon.

WO | 02.05.12 | 20:00Bram Van Sambeek, Reto Bieri, Benjamin EngeliVan Beethoven, Bruch, Glinka

VR & ZA | 04 & 05.05.12 | 20:00Joachim Brackx, NablaMaeterlinck (nieuwe productie)

DI | 08.05.12 | 15:00Takashi WatanabeGoldbergvariaties

DO | 10.05.12 | 20:00Faroski KantaduriKroatisch-Dalmatische gezangen uit de Goede Week

VR | 11.05.12 | 20:00Gabrieli Consort & playersGabrieli, Bendinelli, Thomsen, Gussago

ZA | 12.05.12 | 20:00Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Lorenzo Gatto (viool), Nathan Braude (altviool)Copland, Mozart, Schumann

WO | 16.05.12 | 20:00Lisa Cay Miller and the band ‘Q’Chamber jazz

DO | 24.05.12 | 20:00CinquecentoWillaert, Des Prez, Van Parys

ZO | 27.05.12 | 11:00 - ...Côté JardinGratis muzikale picknick in de Bijloketuinen

VR | 01.06.12 | 20:00 (uitverkocht)Lorenzo Gatto, Roberto GiordanoVan Beethoven, Debussy, Franck

ZA | 09.06.12 | 20:00Brussels philharmonicLaureatenconcert Koningin Elisabethwedstrijd

ZO | 10.06.12 | 11:00 (uitverkocht) & 15:00Collegium Vocale GentResponsoria | Gesualdo

BINNENKORT

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke GentJ. Kluyskensstraat 2, 9000 GentDi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Annemarie Peeters© | Muziekcentrum De Bijloke Gentinfo@debijloke.beMuziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnershipmet Gent Motors (www.gentmotors.be)