1

အခနး(၁)

ပထဝဝငဆငရာ သတငးအချကအလကစနစ (GIS ) ၏ မတဆက နဒါနး

မာတကာ

၁.၁ GIS ဆသညမာ အဘယနညး (What is GIS?)

၁.၂ GIS ၏ အဓပါယ (Definition)

၁.၃ GIS ၏တကျေသာ အဓပါယမာအဘယနညး ( What is exactly GIS?)

၁.၄ အဘယေက ာင GISက ေလလာသငသနညး (Why learn GIS?)

၁.၅ GIS ၏ ရညရယချက (Purpose of GIS)

၁.၆ GIS ၏သမငးေကာငး (History of GIS)

၁.၇ GIS င ေနစဥလေနမဘဝ(GIS in everyday Life)

2

၁.၁ GIS ဆသညမာ အဘယနညး (What is GIS?)

GIS ဆတာဘာလသငသသလားလ ေမးခလ ငမညကသ အေဖြ ေပးမညနညး။ အချ ဟာ GIS

ဆတာက ေကာငးေကာငးသမညဖြ စေသာလညး တချ ကေတာ အမ တမးလလက ားေနရေသာလညး GIS

၏ ရညရယချက၊ မညသမညပအလပလပသညဆသညက မသရကေပ။ တချ က GIS ဆသညက

သတမပြ မဘ GIS ဆတာဘာပါလမဟ ေ ပြ ာကေပလမမည။

Figure 1

GIS က နားလညသရရနအတက ေအာကေဖာပြ ပါအချကများက ဦးစာပထမ ေလလာကညဖ

လအပပါလမမည။

GIS ဆတာဘာလ? GIS အသးပြ ရခြ ငး၏ ရညရယချကကဘာလ? GIS ဆတာဘာေတက

လပ ငသလ? GIS အသးပြ ခြ ငး အချ က ေလလာဖ လအပပါလမမည။

GIS ဆသညမာ (Geogarphical Information System) ပထ၀ဝငဆငရာ သတငးအချက

အလကများ ငဖ စညးထားေသာစနစ ဟဆ ငေပသည။ ယငးအဓပါယသည GIS ဆသညကပပ း

ဇ ေ၀ဇ၀ါဖြ စေစသည။ ထေကာင GIS က သရနားလညရနဆကပ း ေလလာကပါစ။

၁.၂ GIS ၏ အဓပါယ (Definition)

GIS ဆသညမာ ရညရယချက/ဦးတညချကတစခက လပေဆာငရန ကမာေပ မာတညရေနသည

အမတ/ေနရာတ၏ တညေနရာ င အကာအ ေ၀း အချကအလကများက စေဆာငးထားခြ ငး၊

သေလာငသမးဆညးခြ ငး၊ ထတယအသးပြ ငခြ ငး င အချကအလကများက ေပြ ာငးလအသးပြ ငေသာ

စနစတစခဖြ စသညဟ ၁၉၈၆ ခ စတင Burrough က အဓပါယဖငဆ ထားသည။

3

ကမာေပ မာရသည အမတ/ေနရာတ၏ တညေနရာ င အကာ အ ေ၀းများ ရယခြ ငး၊

ပြ နလညစစေဆးခြ ငး၊ ေပါငးစပခြ ငး၊ တကချကခြ ငး၊ ခခြ မးစတဖြ ာခြ ငး တကလပေဆာင ငေသာ

စနစတစခဖြ စသညဟ ၁၉၈၇ ခ စမာ chorey ကေဖာပြ ခသည။ ၎ငးစနစတင အမတ/ေနရာတ၏

တညေနရာ င အကာအ ေ၀းတက computer database ေဆာကလပခြ ငး င သငေတာေသာ

software များအသးပြ ခြ ငးများ ေပါငးစပပါ၀ငပါသည။

GIS ဆသညမာ computer က အေခြ ခတညေဆာကထား ေသာစနစဖြ စပ း Geo-referenced

ပြ လပထားေသာ data များက ကငတယ ငေသာ အဆင(၄)ဆင စမးရညရပါသည။

အချကအလကများထညသငးခြ ငး

အချကအလကများက ထနးသမးခြ ငး ငထတယအသးပြ ခြ ငး

တကချကခြ ငး၊ ခခြ မးစတဖြ ာခြ ငး

အချကအလကများထတယခြ ငး

၁.၃ GIS ၏တကျေသာ အဓပါယမာအဘယနညး။ (What is exactly GIS?)

GIS (ေဒသတစခ၏ ပထ၀၀ငအချကအလကများကေပးေသာစနစ) ဆသညမာ တကယ

ကမာကး၏ပစငယများလညး ဖြ စပ း ကမာေပ မာရသညအဖြ စအပျကများ၊ ပထ၀၀ငပပနးသ နများက

digital နညးဖြ ငထငဟပပြ ရန၊ ခခြ မးစတဖြ ာ ငရနအတက အသးပြ ငသည။

Digital နညးဖြ င ထငဟပပြ ရန ဆသညမာ analog map မ digital ပသ ာန ေပြ ာငးခြ ငး

ဖြ စသည။ ကမာေပ မာရသည အရာ၀တ တငးက geo-referenced လပ ငပ း geo-referenced

လပေဆာငခြ ငးသညလညး database မ GIS စနစေပြ ာငးလရနအတက အေ ခြ ခကျေသာ အချကတစခ

ဖြ စသည။

4

Database ဆသညမာ အရာ၀တ များ င ၎ငးအရာ၀တ များကား အချငးချငးဆကသယ

ေနေသာ သတငးအချကအလကများက စစညးထားေသာ စနစတစခ ဖြ စသည။ ေနရာေဒသတစခ၏

အကျယအ၀နး တစခလးက co-ordinate referencing system ကအသးပြ ပ း သတမတထားခြ ငးက

Geo-referenced ပြ လပခြ ငးဟေခ သည။

- Geographic Information System ဟေသာ ေ၀ါဟာရက ခခြ မးစတဖြ ာမညဆလင

- Geographic = a location - တညေနရာ

ဥပမာ-အမ၊ မ ၊ မ စမ က ား ဆကသယထားေသာ အ ေ၀းေပြ းလမးမကး

- Information - တညေနရာ ငပတသကေသာ သတငးအချကအလကများ

ဥပမာ - အမမာလဘယ စေယာကရသလ၊ မ အမည၊ အ ေ၀ေပြ းလမးမကးေပ မာရေသာ

လမးေကာငးများ

- system - အထကပါ စရပကေပါငးစပေပးခြ ငးဖြ စသည။

GIS ကအသးပြ ပ း သတငးအချကအလကများက ေပြ ာငးလအသးပြ ငခြ ငး၊ စစမးစစေဆးခြ ငး

များပြ လပ ငသကသ အကာအ ေ၀းအတငးအတာ သတငးအချကအလကများကလညး ခခြ မးစတဖြ ာ

ငခြ ငး၊ အချကအလကများပြ ပြ င ငခြ ငး၊ ေမြ ပပြ လပခြ ငးတက လပေဆာင ငသည။ တညသည area

ကေရးဆ ထားသည ေမြ ပများမာမတညသည သတငးအချကအလကများ ပါရ ငပါသည။ ေမြ ပများက

ထပပ း ၎ငးတ၏ ဆကသယချကများက သတမတေလလာ ငသည။ GIS စနစသည computer

နညးပညာ တးတကလာသည ငအတ တးတကလာ ပ း ကးမားေသာ area များက ေငေကးအကနအကျ

သကသာစာဖြ င စစေဆး ကည ငသည။

GIS စနစသည အလာများစာဖြ စေနသည သတငးအချကအလကများက တက မတညးကည

ငသကသ ခခြ မးစတဖြ ာခြ ငးများလညး ပြ လပ ငသည။

မ ကးပြ က းများမာ စးပားေရးလပငနးများ ထေထာငရနအတက ေနရာေရးမညဆလ င မတ

ကပြ ားခြ ားနားေသာ အချကအလကများပါရသည အလာများ လအပေပလမမည။ ေမြ ပြ ငအချကအလက

များပါ၀ငေသာ ေမြ ပတစခ၊ လမးများပါေသာေမြ ပတစခ၊ လဦးေရပြ ေမြ ပတစခ၊ လေနအမများ တးပားလာ

သည အချကအလကများပါ၀ငေသာ ေမြ ပတစခတလအပေပလမမည။

အချကအလကများက digitize ပြ လပ ငခြ ငး၊ သတငးအချကအလကများက ကငတယေဖြ ရငး

ငခြ ငး၊ အဓပါယေဖာဆ ငခြ ငး၊ ေ မြ ပများထတလပခြ ငးသည GIS စနစတင ပါ၀ငေသာအဆငများ

ဖြ စသည။

5

၁.၄ အဘယေကာင GIS ကေလလာသငသနညး။ (Why learn GIS?)

ေြမပများအသးပြ ခြ ငးဖြ င တစေနရာမတစေနရာသ မညကသ သားေရာက ငသလဆသညက

အလယတက သရ ငသည။ ေမြ ပများသည လမးေကာငးပြ အေထာကအကပြ မများအပြ င စာမျက ာ

များေပ မာ မေတ မြ ငမေသာ သတငးအချကအလကများကလညး မြ ငေတ ေစ ငသည။

ေမြ ပများသည အခြ ားေနရာများတင မေတ ငသညေမခနးများ၏ အေ ဖြ ကလညး ေပး ငသကသ

မညသညအခါမ ေမးရနစတကးမရသည ေမခနးမျ းလညးေမး ငသည။ ေမြ ပများသည တခါတရ

ပျငးရင းေငဖယေကာငးေသာ အချကအလကများကလညး သယေဆာငလာသည။

ေမြ ပများ င GIS အသးပြ ပမအချ ကေဖာပြ ရလင

I. ေဈးကကရေသာေနရာများ င အေရာငးအ၀ယဖြ စ ငေသာ ေနရာများက ရာေဖ

ေဖာထတ ေပး ငခြ ငး

II. ေနရာတစေနရာမ အခြ ားတစေနရာသ သားလပါက လမးေကာငးများစာရသညအနက

အေကာငးဆးလမးေကာငးက ရာေဖရာတင အသးပြ ငခြ ငး

III. ေလထညစညမးေသာ ေနရာအနးတဝကတင ေနထငေသာ လမျ းစများ၏ ၀င ေငကစစစ

ဆးဖြ တရာတင အသးပြ ငခြ ငး

IV. အမနတကယ ကပေရာဂါကျေရာကေနသည မသားစများက ပြ နလညေနရာချထား

ေပးရန

V. ၎ငးအပြ င သဘာ၀ေဘးအ ရာယစမခနခမများ၊ ပတ၀နးကျငဆငရာစမကနးများ၊

ယာဥသား/ယာဥလာ လမးေကာငးများက ခ ခြ မးစတဖြ ာခြ ငးများ အပြ င

အခြ ားအခြ ားေသာ ကစရပများတငလညး အသးပြ ငပါသည။

6

၁.၅ GIS ၏ ရညရယချက (Purpose of GIS)

GIS သည ေမးခနးများေဖြ ဆရန င ဆးဖြ တချကချရနအတက အေ ခြ ခကေသာ စနစတစခ

ဖြ စသည။ GIS သည software တစခဖြ စပ း အမျ းမျ းေသာ နယပယများမာ အသးပြ ငသည။

o မ ပြ စမကနးေရးဆေသာသများသည GIS ကအသးပြ ပ း မ ပြ ဧရယာများ တးချလာမက

ရာေဖ ငသကသ ဆငေခြ ဖးရပကကများ၏ လဦးေရတးတကမများကလညး စစေဆးသမြ င

လာ ငသည။ လဦးေရသညအခြ ား ေဒသများမာ တးတကမမရဘ ဆငေခြ ဖးရပကကများ၌သာ

အဘယေက ာငတးပားလာသညဆခြ ငးက သရ ငေပသည။

o ဇ၀ေဗဒပညာရငတစေယာကအေန င ေတာငတနးေဒသတစခမာရသည သစေတာများအတငး

ေရတပငး၊ ကနးတပငး သတ၀ါမျ းစတများ၏ ေပါများလာမေကာင မ ပြ လေနမအေပ

ထခကမများ ငပတသကပ း ေရရညခ မးေခြ ာက ငမများက ပမနားလညမရေစရနကစများက

သဘာဝေဘးအ ရာယများက ဆနးစစေလလာသတစဦးအေန ဖြ င စတ၀ငစားမညဖြ စပါသည။

o သဘာဝေဘးအ ရာယများက ဆနးစစေလလာသတစဦးအေန ဖြ င မးရာသနးပ င ေမြ ပြ ငအေန

အထားတကကည၍ မးရာသတင ေရနစမြ ပမဖြ စေပ ငေသာ ဧရယာများက ေလလာဆနးစစပ း

အ ရာယကငးဧရယာများ ေဖာထတေပး ငသည။

o ဘမေဗဒအငဂျငနယာများသည ငလ ငလပမများရေသာေဒသတင အေဆာကအအေဆာကလပရန

ေအာကခေကျာကသားများ၏ ပသ ာန ငအေနအထားများက သရရနအတက GIS က အသးပြ

ကသည။

o သတ တငးအငဂျငနယာများသည သတ တငး၏ အနာဂတထတယမအတက အလားအလာ

ေကာငးမေကာငး၊ သတ သက၏အကျယ၊ အနက ငသတ သက၏ အရညအေသးတက ထတလပမ

စရတ င ငးယဥတကချကရနအတက GIS က အသးြပ သည။ ဆကသယေရး company မ

ဌားထားေသာ geoinfo: အငဂျငနယာများသည ေကာငးမနေသာေနရာ၌ ထပဆငလင များ

တညေဆာကရန ေ ေ ေြမ၏တနဖး၊ ေတာငကနးများေပါများမတက တကချကရန အသးြပ သည။

o သစေတာစမခနခသများသည သစေကာငးစာ ထတယအသးြပ ငရနအတက ေြမဆလာ

အချကအလကများ၊ လကရသစပငများပျ ေပါကေရာကေနမ င သစအမျ းမျ းတက ကာကယ

ထနးသမးရန အတက GIS က အသးြပ သည။

o Typha ပျ မသည အဘယေကာင လနခေသာဆယစ စများက ငမတ ကပြ ားေနမတက ပမ

နားလညေစရနအတက ေနရာေဒသအမျ းမျ းမာရေသာ ေရချ ကနများဧ။ ေရအရညအေသးက

ေလလာရန hydrological အငဂျငနယာများ အလရသည။

7

အထကမာေဖာြပခေသာ ပညာရငများဧ။စတဂငစားမများထမ အဓကကျေသာအချကမာ

သဘာဂပတဂနးကျငက ေလလာြခငးပငြဖစသည။ သဘာဂပတဂနးကျငဆသညမာ ၎ငးပညာရငများ

ေလလာမည ပထဂဆငရာေနရာေဒသ င ယငးေနရာမာ ြဖစပျကခသညအဖြ စအပျကများပငြဖစပါသည။

အထကတငေဖာပြ ခပ းေသာ အတတပညာ ငဆငေသာ လပငနးများတင အသးပြ ေသာ

အချကအလကများသည ေနရာေဒသ ငဆငေသာ အချကအလကဖြ စသည။ ေနရာေဒသ ငဆငေသာ

အချကအလကများသည အရာ၀တ များ မညသညေနရာမာရသနညး၊ အရာ၀တ များ ဘာဖြ စလမမည

ဆသညက ဆးဖြ တ ငသည။

GIS ကေကာငးစာအသးြပ ငရန ေမးချငတာကသရန၊ အေဖြ ရရန ေအာကပါအချကများက

ထညသငးစဥးစားရမည။

၁။ ေမးခနးများက တညေဆာကပါ။

၂။ အချကအလကများက ေရးချယပါ။

၃။ ခြခားစတြဖာသညနညးလမးက ေရးပါ။

၄။ အချကအလကများက စမလပေဆာငပါ။

၅။ ထကလာသညအကျ းရလာဒ ကကညပါ။

၁.၆ History of GIS ( GIS ၏သမငးေကာငး)

လနခေသာ စေပါငး ၁၅,၅၀၀ ခနတင Lascaus, Franu, Cro-Magon တအနားတငရေသာ

ဂနရများ၌ မဆးများသည သတသားေကာငများ၏ ပများကေရးဆထားခကသည။ ထေနရာတင

ေရးမတထား သညပများက ကညခြ ငးအားြဖင ေြပာငးေရ ေနထငသည လမးေက ာငးကသရ ငပါသည။

၁၈၅၄ ခ စမာ John Snow သည London ၌ ကာလဝမးေရာဂါ ေပါကပားေနသည

ေနရာများက အမတြပ လပေရးမတထားခသည။ ြဖစ ငသညမာ ဤဟာသည အေစာဆး geographic

method ဖြ စသည။ သသည ေရာဂါ၏ အရငးအမြ စကရာေဖရနအတက ကာလဝမးေရာဂါပျ ေနခြ ငးက

ေလလာခသလ ကာလဝမးေရာဂါေပါကပားေနသည အချကအခြ ာကျေသာ ေနရာများတငရသည

ေရ၏ညစညမးမများကလညး ေလလာခသည။

John Snow ၏ေြမပသည ြပ ငစရား ြဖစခသည။ ေြမပေရးဆမစနစသည အဖြ စအပျကေတက

ေရးမတထားရနအပြ င ြဖစပျကခသညေနရာေဒများကလညး ခ ခြ မးစတဖြ ာ ငသည။ (၂၀) ရာစအေစာပငး

ကာလ၌ photolithography နညးပညာတးတကလာမ ငအတ ေြမပများကလညး အလာများအဖြ စ

ခခြ မးလာသည။ ၁၉၆၀ ခ စ အေစာပငးကာလကတညးက nuclear လကနက သေတသနေကာင

computer hardware နညးပညာတးတကလာြပး အေထေထရညရယချကများအတက computer

ကအသးြပ ြပး ေြမပများေရးဆလာကသည။

8

၁၉၆၂ ခ စ၌ Canada တငရသည ေကျးလကေဒသဖ ဖ းေရး င သစေတာေရးရာဂနကး

ဌာနတေကာင ကမာပထမဆး GIS စနစ ဖ ဖ းလာခသည။ Dr.Rger Tomlinon သည ဖ ဖ းလာေသာ

(GIS Canada Geographic Information System ) ကအသးြပ ၍ Canada ေြမစာရငးဌာန

အတက အချကအလကများသေလာငြခငး၊ ခခြ မးစတြဖာြခငး၊ အချကအလကများက ကငတယေြဖရငး

ြခငးလပငနးများ လပေဆာငခသည။ ပထမဦးဆး Canada ေကျးလကေဒသအတက ေြမဆလာ၊

စကပျ းေရး၊ အပနးေြဖေရး၊ ေတာ ငးတရစာနများ၊ ေရေပျာဌကများ၊ သစေတာ၊ ေြမအသးချြခငးများ

အတက ေြမပများေရးဆခသည။

GIS စနစသည ကမာပထမဆး ေြမပထတလပအသးြပ ြခငးစနစက တးတကေစခသည။

အဘယေက ာငဆေသာ GIS စနစသည ေြမပများထပ ငြခငး၊ တငးတာ ငြခငး၊ digitizing and

Scanning ြပ လပ ငြခငးေက ာင ြဖစသည။

၁၉၆၄ ခ စ၌ Howard T Fisher သည Computer Graphic င အတငးအတာများက ခြခမး

စတြဖာရနအတက Laboratory က Harvard Graduate School of Design ၌ တညေဆာက

ခသည။ ၎ငးအတငးအတာအချကအလကများ င ပတသကေသာ အေရးကးသည နယာမသေဘာတရား

များသည တးတကလာခသည။ ၁၉၇၀ ခ စတင Seminal Software code နင စနစများက SYMAP/

GRID/ ODYSSEY များအဖြ စ ြဖန ြဖ းခသည။

၁၉၈၀ ခ စအေစာပငးကာလတင M &S Computing / Environmental Systems Research

Institude (ERSI) and CARIS ( Computer Aided Resource Information System) များသည

9

စးပားဖြ စေရာငး ငေသာ GIS Software များအဖြ စ ေပ ထကလာခသည။ ပထမမျ းဆကြဖစေသာ

Spatial င attribute information များက ခခြ မးစတြဖာြခငး င ဒတယမျ းဆကြဖစသည attribute

data များေပါငးစပဖ စညးခသည။ ဤ စခေပါငးြပး database structure များအြဖစေပါငးစပခသည။

၁၉၇၀ င ၁၉၈၀ ခ စ အေစာပငးကာများတင Public domain System စခသည စတငဖြ ဖ း

လာသည။

၁၉၈၂ ခ စတင US military အတက ေြမရာစမခနခရန င ပတဂနးကျငဆငရာ စမကနးများ

ေဆာငရကရနအတက GRASS GIS ကစတငအသးြပ ခသည။ ၁၉၈၀ ခ စေနာကပငး၌ စကမဖ ဖ းမ

များေကာင GIS Software အသးြပ မ င Computer အသးြပ မများ တးပားလာခသည။ 20th ရာစ

စကနပငးတင စနစများ အလ ငအမြ နတးတကလာြပး GIS အသးြပ သများသည GIS အယအဆများက

internet ေပ တငတငလာကသည။ ယခအခါ၌ များပြ ားလသည GIS အရငးအမြ စများက ရယပ း

မမအလရသလ အသးြပ လပေဆာင ငပါသည။

၁.၇ GIS in everyday Life ( GIS င ေနစဥလေနမဘဝ)

၁. Radio နင အလငးေရာငတက သးစရနအတက အမ၏လ ပစစမးက အသးြပ ကသည။ လ ပစစ

ြဖနေဝေရးကမဏများသည သနးချလျကရေသာ လ ပစစမးသးစသများက ဝနေဆာငမေပး ငရန

အတက ၎ငးတဧ။ အ ေခြ ခအေဆာကအအများြဖစသည မငေထာငေပါငးများစာရညသည

ထပဆငထတလငေပးသည က းများ၊ ြဖန ြဖ းေရးလငးများ ငတငများက စမအပချ ပရနအတက GIS

က အသးြပ ကသည။

၂. သစသးပငများ ရငသနကးထားရနအတက ေရေပးေဝေရးစနစများ လအပသည။ ခ ငအများစတင

ေထာငေပါငးများစာေသာ လယသမားများအတက မငရာချသည ေရေြမာငးများကေဆာငရကေပးရ

သည။ ဤကသေဆာငရကရာတင အငဂျငနယာလပငနးများအတက လပေဆာင ငရန ငပမ

အသးတညေသာ digital mapping များထတယရနအတက GIS ကအသး ြပ ကသည။

10

၃. ေကာဖေဖျာေသာေရသည ေရေပးေဝသညစနစမ ြဖနေဝေသာေရဖြ စြပး ၎ငေရေပးေဝသညစနစတင

မငေထာငချေသာ ေရပကလငးများရပါသည။ ေရေပးေဝသည ကမဏများသည သးစသများက

ဝနေဆာငမေပးရန ၊ အေရးေပ တန ြပနမများေဆာငရကရန၊ ေရေပးေဝဖြ နဖြ းြခငး၊ အ ေခြ ခ

အေဆာကအအများထနးသမးရန၊ အလအေလ ာကေြမပထတယရန၊ ေရေပးေဝေရးကနယက

ေြမပများထတယရန၊ ေရစးဆငးမက ခြခမးစတြဖာရန င အခြ ားအငဂျငနယာ ငဆငေသာ

လပငနးများ၊ လပငနးေဆာငရကမများ၊ းပငးဆငရာများ၊ ေငေကးကစများ စသညတ ေဆာငရက

ရနအတက GIS စနစက အသးြပ ကသည။ ေရေပး ေ၀သညသများသည ေရ/ေရဆးများက

မငရာချရညေသာ ေရဆးပ နများ၊ ေရေပး ေ၀သည ပကလငးများဖြ င ထနးးသမးထားပး GIS က

၎ငးတ၏ေရေပး ေ၀သည စနစ င အတတကတပ းအသးပြ သည။

၄. သစသားသည စက အတက ကနကမးဖြ စသကသ အမေဆာကရာတငလညး အသးြပ သည။

သစထတလပသည ကမဏများသည သစေတာထနးသမးရနအတက GIS ကအသးြပ ကသည။

သတငးစာထတလပေသာ ဌာနများသည သတငးစာပသမားများအတက လမးေကာငးချေပးရန GIS

က အသးြပ သည။

11

၅. GIS နညးပညာက ေရနတးေဖာခြ ငးဆငရာ သတငးအချကအလကများ င ေပါငးစပ၍

ေရနကမဏများအတက ေရနထတယြခငး၊ လပငနးများေဆာငရကြခငး၊ ထနးသမးြခငး၊

ထတယြခငး၊ ပတဂနးကျင ေြမဌားရမးြခငးတက စမခနခြခငး င အချကအလကတက

စမခနခရနအတက စနစတစခအ ဖြ စ အသးြပ သည။

ေရနက ပကလငးများြဖင သယယရေသာေ က ာင ပကလငးတညေဆာကသည ကမဏများသည GIS

ကအသးြပ ြပး ပကလငးလမးေကာငးများေရးဆြခငး၊ တညေဆာကြခငး၊ လပငနးေဆာငတာများ

ေဆာငရကြခငး၊ ေစျးကကခြခမးစတြဖာမတက အေထာကအကေပးြခငး င လပငနးဆငရာ

အစအရငခြခငး များြပ လပကသည။

၆. GIS က အသးြပ ြခငးြဖင လမးများက ပ၍ေဘးကငးေစပါသည။ သယယပေဆာငေရး အေခြ ခ

အေဆာကအအများက စမအပချ ပရနအတကလညး GIS ကအသးြပ ကသည။ GIS က အသးြပ ၍

စမကနးများကအေထာကအကပြ ြခငး၊ ပစညးစာရငးများတကချကြခငး၊ ပစေရးဆြခငး၊

တညေဆာကြခငး၊ လပငနးလညပတေစရန ေဆာငရကြခငးများ င ထနးသမးြခငးတက ေဆာငရက

ငပါသည။

၇. ေဒသတငးဝနေဆာငမေပးေသာ ကမဏများသည ၎ငးတဧ။ အ ေခြ ခအေဆာကအအများ

တညေနရာ ငပသ နက ပ၍ေြခရာခ ငရနအတကလညးေကာငး၊ သတငးအချကများရယရန

အခငအေရး တးတကရနအတကလညးေကာငး၊ အနာဂတဖြဖ းတးတကမက ခနမနးရနအတက

လညးေကာငး၊ ၎ငးတဧ။ mobile ကနယကလမးြခ မက သရရနအတကလညးေကာငး၊ သးစသများက

ဝနေဆာငမေပးရာတင အေထာကအက ြဖစေစရန င လပငနးလျငြမနပးေြမာကေစရနအတက GIS

နညးပညာဖြ င အကအညေပး ငပါသည။

12

၈. လမးေကာငးများရာေဖခြ ငး၊ ခရးသညများက၀နေဆာငမေပးခြ ငး၊ ယာဥေမာငးများကစမခနခခြ ငး၊

ကားလမး ငရထားလမးကနယကများကစမခနခခြ ငး၊ ယာဥများ/ကာ၀ငးများကစမခနခခြ ငးများက

ကျ းေ က ာငးဆေလျာေအာင လပေဆာင ငရန GIS နညးပညာဖြ င ေဖြ ရငေပး ငပါသည။ ယာဥများ၊

သယယခြ ငး ငဖြ န ေ၀မများက ဘယအချနမဆ ေငကနသကသာစာေဆာငရက ငရနအတက GIS

စနစက ေဆာငရကေပး ငသည။

၉. GIS ကအသးြပ ၍ ကမး းတနးအရငးအမြ စများြဖစသည ကမးေြခများ၊ ေရေနသတဂါများ၊

ကမး းတနးကနးေြမတငရေသာ အေလအထများ၊ ဇဂေဗဒဆငရာ အရငးအမြ စများ၊ ေရာဂါ

ကျေရာကပျ ခြ ငးများ၊ မျ းတးေပျာကကယမအ ရာယ က ေနေသာမျ းစတများ၊ ေရန ငသဘာဝ

ဓာတေင အေ ခြ ခအေဆာကအအများက စမခနခ ငသည။

GIS နညးပညာက သပနညးကျ ြပ လပထားေသာ အချကအလကများ င တဖက၍

ပငလယကမး းတနးတကစားမများက ပမနားလညသရြပး စမခနခ ငပါသည။

13

၁၀. GIS သည စကပျ းေရးအဖအစညး င သး တငသငးသများက အကအညေပး ငသည။

ေြမသဇာ င ေဆးဂါးကနသညများသည လယသမားများက မညသညသး က ပမဖြ စထနးြပး

မညသညသး က ပေကာငးသညဆသညက ဆးြဖတ ငရနအတက ကညေပးသည။

လယသမားများသည ေြမဆလာအမျ းအစားခြခားြပး ထကလာသညေမြ ဆလာ အ ေခြ အေနက

ခြခမးစတြဖာြခငးြဖင သး အထကတးရန စမကနးေရးဆရာမာ GIS နညးပညာက

အသးြပ ငသည။ တညသညစကကငးများတင ေြမသဇာ အဆငအတနးများသည အမျ းမျ းကြပား

ေနသည။ ေြမသဇာ အဆငအတနးကလကြပး လအပသလ ေြမသဇာ ထညေပးရနအတက

ေြမပထတလပရာတငလညး GIS သည ကညေပးေနသည။

၁၁. ေဒသတငးေရာငးအားပစက အသးြပ ြပး GIS နညးပညာအကအည င စားေသာကဆငေဆာက

လပရနေနရာကေရးချယ ငသကသ ဆငဧ။ ေနရာသငမသငဆသည အဆငအတနးက သတမတ

ငသည။

14

၁၂. GIS ကမခငးကျဆငးရန င မခငးများက ေြခရာခရနအတက အေထာကအပေပးသည

ပစညးတစခအဖြ စသး ငသည။ ေထာကလမးေရး းဂနထမးများသည မခငးများ ေြခရာခရန င

မခငးြဖစပား နးများက တငးတာရနအတကလညး GIS နညးပညာက ကညေပး ငပါသည။

GIS ကအသးြပ ြပး မေတာတဆဖြ စပား နး မြ ငမားမများ င contour ေြမပများက ေရးဆ ငသည။

ေြမပများက ကည၍ မခငးြဖစပားမကလညး က တငေဟာကနးထတ ငသည။

လ၊ ပစညးများဧ။ အဖြ စအပျကများ၊ ၎ငးတ င ဆကသယပတသကေနေသာလ၊ ပစညးအ

ြဖစအပျကများဧ။ ေနရာက ဆး ြဖတသတမတရနအတက GIS ကအသးြပ ငသည။

15

အခနး(၂ )

ပထဝဝငဆငရာ သတငးအချကအလကစနစ (GIS )၏ အထးအေရးပါပများ

မာတကာ

၂.၁ GIS တင မညကသေသာ ထးြခားမများရပါသနညး

၂.၂ GIS ဖြ င မညသညအရာများက လပေဆာင ငပါသနညး

၂.၃ GIS မေဖြ ရငးေပး ငေသာ ေမးခနးများ

၂.၄ GIS က အသးပြ မညဆပါက လအပမညပစညးများ

၂.၅ GIS သည မညကသ အလပလပ ေဆာငပါသနညး

16

၂.၁ GIS တင မညကသေသာ ထးြခားမများ ရပါသနညး

ပ (၂.၁) ( Source: ESRI)

၄ငးသည တညေနရာ င တညေနရာ ငပတသကသည သတငးအချကအလကများကေပါငးစပ

ေပးသည။

ပထဝဝငဆငရာ သတငးအချကအလကစနစ(GIS ) က အသးပြ ၍ မမရာေဖလသည တညေနရာ

ကသာမက ၄ငးတညေနရာ ငပတသကသည သတငးအချကအလကများက ရရေစ ငပါသည။

၄ငး အကျ းေကျးဇးကစနစတစခတငထညသငး အသးပြ ပ း ရရေသာ သတငးအချကအလက များက

ထေရာကစာ ခခြ မးစတဖြ ာ စစေဆး ငခြ ငး။

၄ငးက အသးပြ ၍များစာေသာ သတငးအချကအလကများက တပ ငနကခခြ မးစတဖြ ာ ေလလာ

ငပါသည။

များစာေသာ အချကအလကများက အလာအသးသးတင ထညသငးခြ ငး၊ အဆငဆငခခြ မး စတဖြ ာ

ေလလာ ငပါသည။

ဥပမာအားဖြ င မ တစမ တင စးပားေရးလပငနးတစခအတက သငေလျာေသာေနရာကရာေဖလပါက

၄ငးစနစကအသးပြ ပ း မတညေသာအလာများ (ေမြ အေနအထား၊ လမး၊လဦးေရ၊ ဝငေင၊…) က

ခခြ မးစတဖြ ာ စစေဆး၍ရရ ငပါသည။

17

၂.၂ GIS ဖြ င မညသညအရာများက လပေဆာင ငပါသနညး။

၁။ ေမြ ပေရးဆခြ ငး

GIS အသးပြ သသည မမရာေဖလေသာေနရာ၊ ၄ငးေနရာ၏ သငပြ ငလကဏာ ငသတငး

အချကအလကများပါဝငသည ေမြ ပကေရးဆ ငပါသည။

ပ(၂.၂) သဘာဝေဘးအ ရာယအ ဖြ စ သကေရာကေစ ငေသာ ေမြ ငလျငများ၏တညေနရာပြ ေမြ ပ

( Source:ESRI )

၂။ အေရအတကပြ ေမြ ပ

အေရအတက အများဆး င အနညးဆးပါဝငေသာ အေရအတကပြ ေမြ ပသည လအပေသာ

စ နး င လပေဆာငချကများ လပေဆာငရနအတက ေနရာရာေဖခြ ငးများ၊ သမဟတ ၄ငးေနရာများ၏

ဆကသယချကများကရာေဖရန အတကဖြ စပါသည။ လမေရး င ကျနးမာေရး တာဝနရသများသည

ကျနးမာေရးဝနထမးများ၏ အေရအတကကပြ သေသာ ေမြ ပများက လအပသညသာမက

သနးေခါငစာရငး ေကာကယရာ၌ ပြ ညသလထ အ ေယာကတစေထာငလ င ကျနးမာေရးဝနထမး

18

တစေယာကရမသာ ေကာငးစာအကျ းရမညြဖစသညအတက ၄ငးကပြ သေသာ ေမြ ပလညးလအပ

ပါသည။

၃။ သပသညးဆပြ ေမြ ပ

သပသညးဆပြ ေမြ ပသည သငတ၏ လဦးေရသပသညးမက တညေနရာ င သငပြ ငလကဏာများ

အများအပြ ား ပေထးတညရပ း အခြ ားေနရာများထက လဦးေရပမထထပကာ ေနရာကပငလင

ေမြ ပေရးဆ မ ဖြ င ရငးလငးစာ ေတ မြ င ငပါသည။ ေမြ ပတငေတ ရေသာ သပသညးမက နပြ သည

သေ ကတများ ေြပာငးလမများစာရ ငပ း လဦးေရသနးေခါငစာရငး စသညတက ေဖာပြ ရာ၌ လနစာ

အသးဝငပါသည။

ပ (၂.၄) အာရတကအေရ ပငး င အ ယသမဒရာေဒသ၏ လဦးေရသပသညးမပြ ေမြ ပ

၄။ နယေမြ တစခအတငးရ အေသးစတအချကအလကများက ရာေဖ ငြခငး

GIS နညးပညာက အသးပြ သသည မမရာေဖလေသာ တညေနရာ င ၄ငးတညေနရာ၏

နယေမြ အတငးရ ထးခြ ားဖြ စစဥများက ေမြ ပေရးဆ ငပါသည။

19

ဥပမာ၊ မးယစေဆးဝါး ငဆကစပေနသညေနရာများအားရာေဖချငသည ဆပါက ေကျာငးတစ

ေကျာငး င ေပတစေထာငပတလညက ေစာငကညရာေဖ ငပါသည။

အနးဆးေနရာရာေဖခြ ငး

ဧရယာတစခအတငးဖြ စပျကမများ င ၄ငးဖြ စပျကေနမများသည မညသညေနရာ င

အနးဆးေနရာတင ရသညက ရာေဖေဖာထတ ငပါသည။

The Pacific Disaster Center သည Vulnerability-Exposure-Sensivity-Resilience

model ဖြ င မေခါငမြ စဝမးေအာကပငး ေရလမးမးမအ ရာယရေသာ ပြ ညသများအတက ေမြ ပေရးဆ

သတေပး ငပါသည။

၆။ ေမြ ပက ေပြ ာငးလပြ ငဆငခြ ငး

ကန ပတေနထငေသာ ကမာေ မြ မျက ာသငပြ ငသည အချန ငအမေပြ ာငးလေနရာ

၄ငးေပြ ာငးလမကလက၍ GIS နညးပညာက အသးပြ ပ း ေမြ ပကေပြ ာငးလပြ ငဆငခြ ငးပြ လပ ငကာ

လအပေသာေဆာငရကချကများ၊ ပြ လပချကများက ေြဖရငးေဆာငရက ငပါသည။

20

၂.၃ GIS မ ေဖြ ရငးေပး ငေသာ ေမးခနးများ

GIS နညးပညာဖြ င မညသေသာအသးပြ မများအတကပငဖြ စေစ ထကေပ လာ ငသည ေမးခနး

(၅) ရပက ေဖြ ရငးေပး ငလမမညဖြ စသည။

တညေနရာ (Location) း တညေနရာတစခတင မညသညအရာများရေန ငပါသနညး။

တညေနရာတစခက ေနရာ၏အမည၊ zip code သမဟတ geographic reference

နညးလမးများစာဖြ င ေဖာပြ ငပါသည။

ထးခြ ားြဖစစဥဖြ စပားေနေသာ အေ ခြ အေနတင တညေနရာများအား သတမတ ငပါသည။

၎ငးေဖာပြ ပါတညေနရာတင မညသညထးခြ ားဖြ စစဥများ ဖြ စပားေနသညကလညး ရာေဖ င

ပါသည။

မညသည အချနကတညးက ေပြ ာငးလခြ ငးစတငပါသနညး။

21

အထကေဖာပြ ပါ ေမးခနး စခအား ေပါငးစပပ းေနာက ၄ငးဧရယာအတငး အချန ငအမ ေပြ ာငး

လဖြ စေပ ေနမများက ေဖြ ရငးေပး ငပါသည။

မညသည pattern များဖြ စတညေနပါသနညး။

ေမြ ဆေမြ စေကာငးမနမ၊ ေမြ အစဓါတထနးသမး ငမ အစရသညတအား သတမတဆးဖြ တ င

ခြ ငးသည သး အထက နးက တးတကမြ ငမားေစသည။

စပြ ခြ ငး ( အကယ၍………….)

ဖြ စပျကေနေသာအရာများက ဆးဖြ တမေပးမည။ ဥပမာဆရေသာ ေရသေလာငကနအတငးရ

ေရပမာဏသည တစဝကသတငေအာင ေလျာနညးလာလ င ထဧရယာသည ေရရားပါးေသာ

ေနရာ ဖြ စလာ ငသညဟ ဆးဖြ တသတမတ ငသည။

၂.၄ GIS က အသးပြ မညဆပါက လအပမညပစညးများ

Hardware

Hardware ဆသညမာကနပျ တာစနစတစခဖြ စပ း ၄ငးစနစဖြ င GIS Software က လပေဆာင

ငသည။

Software

GIS Software သည ပထဝဝငဆငရာ သတငးအချကအလကများက ထနးသမးသေလာငရန၊

ခခြ မးစတဖြ ာေလလာရန င ထတေဖာပြ သရနအတက လပငနးေဆာငတာများ င လကနကများ

က ေပးစမး ငသည။

အချကအလကများ(Data)

ပထဝဝငေဒသဆငရာ အချကအလကများ င ၄ငး ငသကဆငေသာ စာရငးဇယားများ စေဆာငး

ငသည။ သမဟတ ေစျးကကမတဆင ဝယယရရ ငသည။ Digital ေမြ ပများသည GIS အတက

အေ ခြ ခအချကအလကများကလညး ေပးစမး ငသည။

22

နညးလမးများ(Methods)

နညးလမးများသည စနမနာများဖြ စ၍လကေတ အသးချ ငသည။

ပြ ညသလထ(People)

GIS နညးပညာက အသးချမညသမရလ င တနဖးကျဆငး င၍ ၄ငးနညးပညာက

ေကာငးစာအသးချ ငလ င ဖ ဖ းတးတကေသာ စမကနးများအား လပေဆာငေပး ငသည။ GIS

နညးပညာအသးပြ သသည GIS စနစအား ေကာငးစာအသးပြ ထနးသမး ငသများမ

၄ငးကအသးချ ငရနအတက အကအညေခ ေဆာငရကရသညအထ များစာကပြ ား ငပါသည။

၂.၅ GIS သည မညကသ အလပလပ ေဆာငပါသနညး

GIS ၏ ေဆာငရကပအဆငဆငတင ေအာကေဖာပြ ပါ လပငနးစဥများ ပါဝငပါသည။

(၁) အချကအလကများစေဆာငးခြ ငး

ပထ၀ဝငဆငရာ သတငးအချကအလကစနစတစခ တညေဆာကရာတင Data စေဆာငး

ခြ ငးသည မရမဖြ စလအပေသာ အဆငတစဆငဖြ စသည။ ထသစေဆာငးပ းပါက သငေလျာေသာ Data

Form (Format) သေပြ ာငး၍ Database တငသမးဆညးကာ ေနာကဆကတ Processing တင

အသးပြ ငမညဖြ စသည။

ဥပမာအားဖြ င ပထ၀ဝငဆငရာ သတငးအချကအလကစနစ တညေဆာကလ၍ ၎ငးတင

မ တစမ အတငးရ လမးကနယကများ၊ ေဆး ၊ မးသတ၊ ရစခနး၊ မ တငးေနထငသတ၏လပစာစသည

data များလအပသညဆပါစ ။ ဤအဆငတင GIS Tool များဖြ စေသာ GPS devices, Aerial Photos,

Survey equipment စသည Tools များကလညးအသးပြ ၍ လအပေသာ data များစေဆာငး ငပါ

သည။

(၂ ) Data ခခြ မးစတဖြ ာစစေဆးခြ ငး

Database တငသမးဆညးထားေသာ Data များက အသးချမည Application ၏လအပချက

အရ အသးပြ သမာ သကဆငရာ (Command)ေပး၍ ရရလာေသာ Result က ကနပျ တာဖနသား

ပြ ငေပ တငကည ၍ Data များက ခခြ မးစတဖြ ာ ငပါသည။

ဥပမာ ဖြ င အမတစအမမ ေဆး သသားမညအနးဆးလမးေကာငးရာမညဆပါစ။

23

ဤအေခြ အေနတင အသးပြ သမာ Route Finding Algorithin က အသးပြ ၍ မညသည

လမးေကာငးသည အတဆးဖြ စ ငမညက စစေဆးကာ result ကကနပျ တာ ဖနသားပြ ငေပ တင

ကည ၍ အမျ းမျ းေသာ data များက မတညသည အလာများဖြ ငအတတက ေလလာ ငပါသည။

(၃) ခေဝအသးပြ ခြ ငး ( Sharing)

ရရလာသည Result များက ေနာကတဆငပြ လပရနအတက Decision Maker င Share

များပြ လပရပါသည။ ဥပမာအားဖြ င အေရးေပ အေ ခြ အေနတစခတင ေဆး သသားမည အတဆး

လမးေကာငး ငသားမညဆပါစ ။ အထကတငေဖာပြ ခေသာ အချက စချကက လပေဆာငပ းပါက

၎ငးရရလာသည result က (Ambulance Driver ) င Print Form (သ) Verbal Instruction ဖြ င

Share ပြ လပရပါမည။

24

အခနး(၃)

Spatial Data (ေမြ ပြ ငဆငရာအချကအလက)

မာတကာ

၃.၁ ေြမပြ ငဆငရာ အချကအလကဆသညမာ အဘယနညး။

၃.၂ အချကအလက၊ သတငးအချကအလက င ေမြ ပြ ငဆငရာ အချကအလကများ၏ ကပြ ားခြ ားနားချက

၃.၃ ေမြ ပဆခြ ငး အတတပညာ ငဆငေသာ အသးအ နး ေ၀ါဟာရများ

၃.၄ Spatial Data င ပတသကေသာ အဓက ၀ေသသလကဏာရပများ

၃.၅ Spatial Data ၏ အမျ းအစားများ

၃.၆ GIS တင ပါ၀ငေသာ Data Model အမျ းအစားများ

၃.၇ Raster Data ပစ

၃.၈ Vector Data ပစ

၃.၉ Raster င Vector ငးယဥချက

၃.၁၀ Spatial Data ၏ အရငးအမြ စများ

၃.၁၁ ေမြ မျက ာသငပြ င င ဆငေသာပညာရပ

၃.၁၂ GIS ၏ တကျမနကနမ င ရငးလငးပြ တသားမ

25

၃.၁ Spatial Data ဆသညမာအဘယနညး

Spatial ဆသညမာ က ပတ ေနထငလပကငလ ကရေသာ ပတ၀နးကျင င ဆကသယ း ယ

ေနမကဆလသည။ ကမာမျက ာပြ ငေပ ရ မညသညေနရာ၌မဆ ရေနေသာ သတငးအချက

အလကမျ းက ဆလသည။ ၄ငးအပြ င အချန ငအမ ဖြ စပျကေပြ ာငးလေနေသာ မညသညအေကာငး

အခြ ငးအရာမျ း ငမဆ း ယပတသကေနသည ပထ၀ဆငရာအ ဂါရပများ သမဟတ နယပယဖြ စသည။

ေမြ မျက ာသငပြ ငဆငရာ သတငးအချကအလကစနစများ (GIS) အားလးသည လကေတ

ကမာကး (real world) ၏ ဖြ စပျကေနမများက ကနပျ တာ င ကယစားပြ ထားခြ ငးဖြ စသည။

ကနပျ တာထတင အချကအလကအစစ အမနများအားလးက (entirety) ထညသငးတငပြ ရန

မဖြ စ ငေပ။ ထေကာင GIS နညးပညာသည, ကမာကးက အ းရငးဆး မြ ငကငးအဖြ စပေဖာ

ေပး ငသည။ GIS software ကအသးပြ ခြ ငးြဖင ပထမဦးဆး (computer memory)

ကနပျ တာ၏မတဥာဏထတင သမးဆညးထားေသာ ေမြ မျက ာသငပြ ငဆငရာအဖြ စအပျကများ၊

တငပြ ထားချကများ ကရရ ငသည။

ေမြ မျက ာသငပြ ငဆငရာအဖြ စအပျကများက

- နာမညေပးထားေသာ (သ) ေဖာပြ ထားေသာ

- geoferenced (ေနရာသတမတချကချထားေသာ)

- လကရ သမဟတ အတတ စသည အချနတစခက ကယစားပြ ထားေသာ

- စတ၀ငစားဖယရာအချကတစခ မဟတ တစခက အဓပါယေဖာ ငသည။

၃.၂ အချကအလက ၊ သတငးအချကအလက င ေမြ ပြ ငဆငရာ အချကအလကများကား ကာခြ ားချကများ

အချကအလက င သတငးအချကအလက အတငးတင အနညးငယ ကပြ ားခြ ားနားမများရသည။

၄ငးတက ေလလာကညကပါစ။

Data – data သညကနပျ တာ ငလပေဆာင ငေသာ ကယစားပြ ေဖာပြ ချကများက

ဆလသည။ ပမ၍ အတအကျဆရေသာ ေနရာေဒသ င ပတသကေသာ တနဖး၊ ကနးဂဏနးများ

26

ပါ၀ငသည အချကအလကက spatial data ဟေခ သည။ အချကအလကများက ကနပျ တာအတငး

ထညသငးလကေသာအခါ data များက file များအေန င သမးဆညးထားပ း ၄ငးတက (database)

အေန ငစစညး ေခ ဆ ငသည။

Information - လသားများမ ပေဖာေကာက တထားေသာ အချကအလကများက

သတငးအချကအလကများဟေခ သည။ လတ၏ေတးေခ ယဆချကများ င စတပငးဆငရာဖြ စစဥများက

သတငးအချကအလကများက ဖြ စေစ ပ းေနာက နားလညတတကမးမ င အသပညာဗဟသတများကပါ

ဖြ စေစမညဟ ေမ ာလငရပါသည။ Geoinformation ပထ၀ဆငရာသတငးသည ေမြ ပြ ငဆငရာ

အချကအလကများပါ၀ငသည တကျေသာ သတငးအချကအလကပစဖြ စသည။

အကယ၍ data သညတနးစဇယားမာ အနမဆးအဆငတငရမညဆလ င information သည

data ထကတစဆငမြ ငေနရာတင ထားရေပလမမည။ ဥပမာအေနဖြ ငေဖာပြ ရလ င သငတတင

ကမာအဖယခ စခ၏ စာရငးရသညဆလ င ၄ငးသည data ဖြ စပ း အကယ၍ ယငးအဖယတစခခြ ငးစ၏

အေသးစတအချကအလကများ င ပပများပါ၀ငေသာစာအပရခလ င ၄ငးသည သတငးအချကအလက

(information) ဖြ စသည။

Spatial Information - အဆပါသတငးအချကအလက င ေမြ မျက ာသငပြ ငဆငရာ

သတငးအချကအလကစနစအ ဖြ စ စစညးထားေသာ GIS information တ၏ အဓကခြ ားနားချကမာ GIS

သည ကမာေမြ မျက ာပြ ငေပတငရေသာ ေနရာေဒသများ၏ ေဖာပြ ချကများ သမဟတ

အေခြ ခကျေသာပထ၀အေနအထားတစခ င ေပါငးစပဖ စညးထားခြ ငး ပငဖြ စသည။ ဆလသညမာ

ပပကားချပ င အထးသဖြ င ေမြ ပများက (database)တစခအဖြ စ တညေဆာကထား ငသည။

ကမာေမြ ငဆကစပေနေသာ အရာဟသမ GIS ထတင မညသညနညး ငမဆ ထညသငးထားရမည။

ထမသာ က ပတသည data များကေနရာေဒသအားဖြ င ကးကားေဖာပြ ငသည။ ဤကသေသာ

သငပြ ငလကဏများအရ ယခက ပတသည data များက အေ ခြ ခကျေသာ ေြမမျက ာသငပြ ငပစများ၊

attributes (သ ) စခလးက အသးပြ ၍ ထနးချ ပ ငပါသည။

က ပတအတက ကမာအဖယခ စခသည ဖြ စ ငေချရေသာ ဥပမာြဖစသည။ ယခက ပတတင

Taj Mahal ၏ ပပ င သတငးအချကအလကများပါ၀ငေသာကဒ (card) တစခရသညဆပါစ။

အကယ၍က ပတသည atlas (book of maps) ေမြ ပစာအပထတင Taj Mahal ၏

ေတာင ငေမြ ာကအကာအ ေ၀းက ဒဂရ ငတငးတာထားေသာ အကာအ ေ၀း (latitude) င

အေရ အေနာကတငးတာထားေသာ အကာအ ေ၀း (longitude) ကရာေဖမညဆလ င ၄ငးcard က

ေနရာသတမတေပးရေပလမမည။ က ပတသည card ေပ တင latitude and longitude ဒဂရအတငး

အတာများ ၀ငေရာကလာပ းလ င အမျ းအစားခခြ ားထားေသာ GIS တစခက ရရလမမည။ ယခဆလင

data သည ပ၍အသး၀င ငစမး ရလာသည။

27

အဘယေက ာငဆေသာ က ပတ GIS ထရ ေမြ ပများ၏စမးေဆာင ငမက ရရခြ ငးဖြ စသဖြ င

ေမြ ပတစပေပ ရ သတငးအချကအလကက ၄ငး card ၏မညသညေနရာတငမဆ ရရ ငသည။ ပ းလင

ေနရာအတအကျသတမတေပးပ းေသာ (georeferencing လပပ းေသာ) data သညများစာေသာ

စမးေဆာင ငမ ပထမဆးတစခအဖြ စ က ပတ မြ ငရေပလမမည။ ယခဆလ င မညသညနညး ငမဆ

တညေနရာ (location) သည ေမြ ပေပ ရ မညသညေနရာတငးမဆသရ ငသည။

ထေကာင GIS ၏စမးရညသည (attributes) င ေမြ မျက ာသငပြ ငဆငရာ အချကအလကက

ဖြ စေစ၊ (attributes) င ေမြ ပဆငရာအချကအလကကဖြ စေစ အသး၀ငေသာနညး င ချကဆကေပး

သည။ ဥပမာအားဖြ င data များက (attributes) များ ငသာမက ေမြ ပများက အသးပြ ခြ ငး ဖြ ငလညး

ရာေဖ ငသည။

ရငးလငးစာေပြ ာရလ င သတငးအချကအလက စမျ းလးက ချတဆကလကလ င အခြ ားတစခက

ရာရနတစခကသး ငသကသ စမျ းလးတ၍လညး သး ငသည။ ယငးေမြ ပ င (attributes) သတငး

အချကအလကများက အသးပြ ခြ ငးသည ေမြ ပ င (attributes)များ၏ ဆကစပမနညးလမးက ရာေဖခြ ငး

ဖြ စသည။ က ပတသညကနပျ တာများက အသးပြ ေနေသာေကာင၊ ချတဆကမများသညလညး

ရငးလငးေသာ ဂဏနးပစများ ဖြ စသငပါသည။ ယခငကေပြ ာခေသာ ဥပမာတင latitude င longitude

ကအသးပြ ခသည။ GIS များတငလညး ၄ငးအရာများလအပေသာေကာင ဤအရာသည သငေတာေသာ

နညးလမးတစခ ဖြ စသည။

သေသာလညး ထကသမစတငမမာ က ပတက ေမြ မျက ာသငပြ ငဂဏနးများ၏ ဆလရငး င

ကမာကး င ေမြ ပေပ တငရသည ေနရာများတင မညကသဆက ယေနသလဆသည အဖြ စအပျကက

သရနအေရးကးသည။

၄ငးသညယခင အစက ထငမြ ငယဆထားချကထကအနညးငယ၍ တေထးသည။ သေသာ

၄ငးကသ အပအချကအလကများ ငပင က ပတ လျငမြ နစာအရနရလာ ပ း ကမးကျငသပင ဖြ စလာ

ငသည။

28

ဆလသညမာ က ပတသည GIS က နားလညရန အတက ေမြ ပကေရးဆ တညေဆာကထားပ၊

ေမြ ပအသးပြ မ င ေ မြ ပများ၏ အေခြ ခသေဘာတရားများ င ပတသကေသာ သပပညာရပ ဖြ စသည

ေမြ ပဆခြ ငးအတတပညာ(cartography) ကသရနလအပသည။

ထေ က ာင ကပြ ားခြ ားနားေသာ ေမြ ပဆအတတပညာ င ပတသကသည ေ၀ါဟာရအချ က

ကညကပါစ။

၃.၃ Cartographic Terms ( ေမြ ပဆခြ ငးအတတပညာ ငပတသကသညေဝါဟာရများ)

Latitude and Longitude - ေမြ ပများ င ကမာလးပများတင အများအားဖြ င

ကမာေပ ရတညေနရာများက ပြ သ ငေသာ မျဥးေကာငးများ ပါ၀ငသည။ ထမျဥးများက Latitude င

Longitude မျဥးများဟေခ သည။ ထမျဥးများသည ကမာဂ လေပ တင အမနတကယ

တညရေနခြ ငးမဟတေပ။ ၄ငးတသည ကမာေမြ ၏ခးေနေသာ မျက ာပြ ငေပ တင လမးေကာငးများ

ရာေဖ ငေအာင ကညေပးေသာ စတကးယဥမျဥးေကာငးများသာ ဖြ စသည။

Latitude - ေမြ ပကကည ေသာအခါ Latitude မျဥးများသည ေရပြ ငညမျဥးအတငး တညရေနသည။

Latitude မျဥးများသည ပ ငေနသညဟလညး သရသည။ အဘယေကာင ဆေသာ ၄ငးတသည

ပ ငေနပ း တခ ငတခ တညေသာအကာအ ေ၀းတင တညရသည။ Latitude မျဥး၏ ဒဂရသည ၆၉ မင

(၁၁၁km)နးပါးခနကာ ေ၀းသည။ ထအကာအ ေ၀းတင ေပြ ာငးလမများရ ငသည။ အဘယေကာငဆေသာ

ကမာကးသည ပ းပြ ညစေအာင လး၀နးေနခြ ငးမဟတဘ ထပ စဖကတင ပြ ား၍ အလယတငလးေသာ

ဘဥပဖြ စသည။ (ကကဥပစ င အေတာေလး တသည)။

Latitude degrees များသည ေတာင ငေမြ ာကဘကတင ၀ မ ၉၀ အထနပါတများ

သတမတထားသည။ ၀ သည equator မျဥးဖြ စသည။ equatorသည က ပတ၏ ကမာေမြ က

nornthen and southern hermispheres (ကမာေမြ ာကဘကခြ မးမေတာငဘကခြ မး) များ

အဖြ စ ပငးခြ ားသတမတေပးေသာ စတကးယဥမျဥးေက ာငး ဖြ စသည။ ေမြ ာကဘက ၉၀ သည

ေတာင၀င းစနးဖြ စသည။

29

Longitude - ေဒါငလကတညရေနေသာ Longitude မျဥးများက ကမာ ေမြ ပေပ တင ေမြ ာက၀င းစနး မ

ေတာင၀င းစနးသ ဆသားထားေသာမျဥးများ (mendians) ဟလညး ေခ ေ၀ ကသည။

Longitude မျဥးများသည ၀င းစနးများတင လာေရာကဆေတ က ပ း equator (အေကတာ)

တင အကျယဆးဖြ စသည။ အေကတာ အနးတင ၆၉ မင (၁၁၁ km) ခနကာ ေ၀းကသည။ ၀

Longitude (prime Meridian) သည Greenwich England တငတညရသည။ Longitude

မျဥးများဆေတ ေသာေနရာတင အေရ ၁၈၀ ၊ အေနာက ၁၈၀ ထဆကလက တညရပ း Pacific

ocean ထတင International Date Line ကဖြ စေပ ေစသည။ Greenwich, the site of the

British Royal Greenwich Observatory, ဗ တသ ေတာ၀င ဂ လတကညစခနးသည prime

Meridian (၀ Longitude) ရေသာ ေနရာတငတညေဆာကရန ၁၈၈၄ ခ စတင ကျငးပေသာ

ငငတကာညလာခ (international conference) မဆးဖြ တခသည။

Map legend (ေမြ ပအ နး) – legend သည ေမြ ပကဖတရန အဓကေသာချက (key) တစခ

ဖြ စသည။ legend သည ေမြ ပဖတသအတက မရမဖြ စလအပေသာ သတငးအချကအလကက

ေပးသည။ ထသတငးအချကအလကသည legend ထမ အရာ၀တ များ၊ အေရာငများ၏ ဆလ

ချကများက ေဖာပြ သည။ ကမာေမြ ပ ပစအမျ းမျ းက legend ၏ အကအညဖြ င လယကစာ

သတမတေဖာပြ ငသည။

30

Map Scale and Resolution in GIS – spatial data က လကေတ ကငတယ အသးပြ ရာတင

တစစတစေယာကက တတရကထကေပ လာေသာ ေမးခနးများ ေတ လာရ ငသည။

- data များ၏ spatial resolution ပရပစမးအား ဟသညမာ အဘယနညး။

- သင data သည မညသညအတငးအတာသတမတချက (scale)တင တညေဆာကထား

သနညး။

Map Scale – Map scale သည ေမြ ပစာရကေပ ရ အကာအ ေ၀း င ေမြ ပြ ငေပ ရ တညေသာဧရယာ

အကာအ ေ၀းတ၏ အချ းဟ သတမတ ငပါသည။

- 1: 50, 000 သတမတချက scale ရေသာေမြ ပသည ေမြ ပေပ တင 1 cm သည ေမြ ပြ ငေပ တင

50, 000 cm (500 m) က ကယစားပြ သညဟ ဆလသည။

- ၄ငး ငဆကစပေနေသာအမြ ငအရ ေမြ ပများက ေသးငယေသာ (သ) ကးမားေသာ scale

များအဖြ စတခါတရ ေဖာပြ ငသည။ ပ (3.7) သည ထယဆချကက ရငးပြ ရန ကညေပးသည။

က ပတတင scale 1 : 100, 000 , 1 : 50, 000 င 1: 25, 000 က ကယစားပြ ေသာ

ေမြ ပများရသည။ ဤအပစတင 1 : 100, 000 င ဆထားေသာ ေမြ ပတင

အခြ ားေမြ ပ စခထကငယေသာ scale ရသည။ အကးဆး scale ရေသာ ေမြ ပမာ scale 1: 25,

000 ငဆထားေသာ ေမြ ပ C ဖြ စသည။

Resolution - ေမြ ပသငပြ ငလကဏာများ၏ ပရပများ င ေနရာေဒသက စေကးဖြ ငေဖာပြ ငေသာ

တကျမနကနမ

31

Map scale ကးေလပများ၏အေသးစတေဖာပြ ငမ မြ ငေလဖြ စသည။

Map scale ေလျာကျေသာအခါ resolution လေလျာကျေသးငယသားပ း

ခ ငတငပြ ငမေကာငးလာကာ နယနမတစညးမျဥး၏ သငပြ ငလကဏာများလညး

ေချာေမ လာမည။ းရငးလာမည (သမဟတ) အေသးစတအချကအလကက ေဖာပြ ထား ငခြ ငး

မရပါ။

အထးသဖြ င resolution သည GIS တင raster ကအေခြ ခေသာ ပစများတင ပါ၀ငေနသည။

spatial resolution သည အရာ၀တ တခ၏ အေသးငယဆးေသာ အရယအစားက အာ ခ

(sensor system) ဖြ င စးစမးရာေဖရယ ငသည။

Map Projections - ကလး၀နးေသာ ကမာေမြ ကးတစခလး (သမဟတ) အစတအပငး သးဖကမြ င (3D)

ကပြ ားေသာေမြ ပမျက ာပြ င စဖကမြ င(2D) ေပ တင ပပ င သ ပေဖာပြ ရန အသးပြ သည။ map

Projections များသည ေမြ ပများဖနတးရနအတက အသး၀ငပ း၊ မရမဖြ စလအပေသာအရာဖြ စသည။

map Projection အားလးသည တစချ ေနရာများတင မျကအမြ င ပပျကခြ ငးများရသည။ အချ map

Projection တငအကာ ေ၀း၊ အတအကျ ေဖာပြ ငေသာလညး ဦးတညချက (direction) မာ

အပြ ညအ၀မနကနမမရပါ။ သမဟတ ပစ မနကနေသာလညး ဧရယာမမနကနေပ။ ထေကာင

ေမြ ပတစခ (သ ) ေမြ ပအစတအပငးတစခသည

မနကနေသာ ဦးတညဘက (True direction)

မနကနေသာ အကာအ ေ၀း ( True Distances)

မနကနေသာ ဧရယာ ( True Areas)

မနကနေသာ ပသ န ( True Shapes) တထမ တစခ (သ) တစခမက ပြ သ ငေသာလညး

အားလးကမမပြ သ ငေပ။

ေမြ ပ၏ရညရယချကက မတည၍ အချ ပသ န ေပြ ာငးလမများမာ လကခ ငေသာလညး

အချ မာ လကမခ ငေပ။ ထေကာင မတညေသာ map Projection အမျ းမျ းသည

လး၀နးေသာပသ န အရာ၀တ တ၏ အချ ဂဏသတများကပါ အသးပြ ရနလအပသည။ ဖြ စ ငေသာ

map Projection များ၏ အေရအတကတင ကနသတမမရေပ။ ကမာပသ နက နညးလမးအမျ းမျ း

32

ငေဖာပြ ငသည။ သေသာ အေခြ ခအားဖြ ငသးမျ း ရသည။ ပြ နေသာေမြ ပေပ တင unrolled

(ကမာလးပက းကဖြ နလကတာ၊ ကမာေမြ ပလမျ း) လပပ း ေမြ ပ ပစ၊ ဆလငဒါပစ၊ ဒခ နပစ င

ေဖာပြ ငသည။ ထပများက ကညက ပါစ။

( i) cylindrical projection – ပ (၃.၉) သည cylindrical projection surface ကပြ သည။ ၄ငးတင

လး၀နးေသာမျက ာပြ င င ပစတေသာ မျက ာပြ ငက ဆလငဒါပတင ေဖာပြ သည။

longitudes များတညစာ ကာ ေ၀းသည။

latitudes များ အကာ အေဝး မတညပါ ။

equator တေလျာကတင scale မနကနသည။

၀င းစနးများအနးတင ပသဏာန (shape) င scale များ၏ ပပျက ေြပာငးလမ ပများသည။

အေကတာ ငနးေသာေနရာ (equatorial) င latitude နမေသာ ေနရာများအတက

အေကာငးဆးဖြ စသည။

o

ပ (၃.၁၀) ကနလန ဖြ တဖြ စေသာ cylindrical projection surface ကပြ သည။ line

တေလျာကတင ပပျကမ (distortion) ေလျာနညးေစရန cylinder ကလညသည။

UTM (Universal Transverse Mercator) သည ၄ငးအေပ တင အေခြ ခသည။

ဆလငဒါသည ၀င းစနး၌ ေထာငမနကျေနသည။

o

(ii) conic projection – sphere အလးပသ န ရေသာ မျက ာြပငက ဒခ နပေပ တင

ေဖာပြ ခြ ငးြဖစသည။

33

(Canada) ကသေသာ အေရ -အေနာက လားရာရသည latitude အလယအလတရေသာ

ေဒသများအတက အေကာငးဆးဖြ စသည။

(iii) Azimuthal (Planar) Projection - sphere အလးပသ နရေသာ မျက ာပြ ငက ပြ န ပြ းေသာ

မျက ာပြ င (plane) ေပ တငထားရခြ ငး ြဖစသည။

၀င းစနးေဒသများ၊ စကဝငးကသပစရေသာ ေဒသများအတက အေကာငးဆးဖြ စသည။

အလယဗဟမေန၍ (direction) လားရာသည အ မ တမးမနကနသည။

Projection Properties - ပသ န တညမ မ

- ဧရယာ တညမ မ

- အကာအ ေ၀း တညမ မ

- ဦးတညဘက တညမ မ

Common Projection – Mercator (ပါ၀ငေသာ ငငများ၏ အရယအစားတကျမ

မရေသာ သမား းကျေမြ ပ)

- Universal Transverse Mercator

- Albers Equal Area

- Lambert’s Conformal Conic (Lambert’s ၏ ပသ နတညမ ေသာ ဒခ နများ)

Azimuthal Equidistant (ကပြ ားခြ ားနားေသာ map projections များေကာင ေဒသတစခ င

တစခအကား ကပြ ားခြ ားနားေသာ ပထ၀ဆငရာ ဆကသယချကများ ြဖစပ လာသည။

34

၃.၄ Thematic Characteristic of Spatial Data ( Spatial Data ငပတသကေသာ အခြ ား

အဓကလကဏာရပများ)

ေမြ မျက ာသငပြ ငဆငရာ အချကအလက (Geographic Data) ၏ အေရးကးေသာအစတအပငး

စခမာ

- ေမြ မျက ာသငပြ ငဆငရာ တညေနရာအေနအထား (Geographic position)

- Attribute များ

တစနညးဆရေသာ

- Spatial data သည မညသညေနရာတင တညရသနညးဟ ေမးမြ နးခြ ငးဖြ စပ း

- Attribute data သည ဘာဖြ စသညက ေမးမြ နးလခြ ငးဖြ စသည။

Geographic position သည စစညးေသာစနစ (coordinate system) ကသး၍

သငပြ ငလကဏာသ အဖြ စအပျကတစခ၏ တညေနရာက တကျစာေဖာပြ သည။Thematic သညထ

data များ၏ အဓကလကဏာရပများ (သ) သငပြ ငလကဏာများက ရည နးသည။

35

“Attribute” သညသးခြ ားဖြ စေသာ ေမြ ြပငဆငရာ အချကအလကများ၏ ဂဏသတများ ဥပမာ

1. မတကပြ ားမများဖြ စေသာ (eg. ေပြ ာငးဖး၊ အမေဆာကရာတငသးေသာ granite ေကျာကတး၊ ေရကန)၊

2. အစဥလကဖြ စခြ ငး (ဥပမာ- class 1, class 2, class 3 ဟအစဥလကစခြ ငး) င သတမတချက

3. (scale) (ဥပမာ- ေရ၏အနက၊ ေရမျက ာပြ ငအထကအမြ င၊ ေရတကစား နး)။ ၄ငးတ က တခါတရ

“non spatial ” data ဟ သတမတသည။ အဘယေကာငဆေသာ ၄ငးတကယတင ေနရာေဒသ င

ပတသကေသာ information ကေဖာပြ ခြ ငး မရေသာေကာငဖြ စသည။

(GIS) ပထဂဝငေဒသဆငရာ သတငးအချကအလကစနစတင spatial-data သည ကမာ

ေြမမျက ာြပငရ သငြပငလကဏာတဧ။ တညေနရာ ( Know Location) ကေဖာ ြပ၍၊ Non- spatial

data သည ၎ငးသင ြပငလကဏာဧ။ အ ခြ ာားေသာ ပထဂဆငရာ သတငးအချကအလကများမဟတေသာ

Attribute Information က ဆကစပေဖာြပေပးသည။

၃.၅ Spatial Data ၏ပစ အမျ းအစားများ

GIS က အသးြပ ၍ Real World Data က မညသေဖာြပသညက စဥးစားက ပါစ။

Geographic Data သည Geographic Features င ၎ငး င သကဆငေသာ Attribute

Information များပါဂင၍ ၎ငးက GIS တင ထညသငးအသးြပ ေသာ နညးပညာက Digitizing

ဟေခ သည။ Geographic Object က အမျ းအစား(၄)မျ းြဖငေဖာြပ ငသည။ ၎ငးတမာ Points,

Lines, Areas င Continuous Surfaces တ ြဖစသည။

Point Data

Pointသည Spatial Data တင အ းရငးဆးပစ ြဖစသည။ ၎ငးက zero-dimensional object

ဟေခ ၍ Position သာရ၍ Length မရေပ။

36

Line Data

Line က Segments သမဟတ Arcs ဟေခ ၍၎ငးသည one- dimensional Spatial objects

ြဖစသည။ ၎ငးတင Position သာမက Length ရသည။

Area Data

Areas က polygons ဟေခ ၍ two- dimensional Spatial object ြဖစသည။ Position

တညေနရာ င Length သာမက width ရသည။

Continuous Surface:

Continuous Surface သည သးဖကြမငကေဖာြပေသာ Spatial object ြဖစ၍ Position,

Length, width သာမက Depth သမဟတ Height ရသည။

၃.၆ GIS တငပါဝငေသာ Data Models အမျ းအစားများ

Data Model သည Spatial object င ဆကသယေနေသာ အချကအလကများ ကေဖာြပေသာ

Data င Geometry (ေမြ ပြ ငသငြပငလကဏာ) တ ြဖငေပါငးစပဖ စညးထားေသာ Spatial objects

များဧ။ ကမာေြမမျက ာြပငတင ြဖစပျကေြပာငးလေနမများက digitally and logically ေဖာပြ ခြ ငး

ြဖစသည။

Geometric Data Model က အဓကအားြဖင (၂)မျ းခခြ ားထားသည။ ၎ငးတမာ vector

Model င Raster Model တ ြဖစသည။

37

၃.၇ Raster Data Model

Raster Data Model တင Land cover ကေအာကပါအတငးကယစားြပ ေဖာြပသည။

စတရနးပအကက တစခ

စတရနးပအကကတငးတင Land cover ပစေပ မတညြပး ၎ငး ငသကဆငေသာ တနဖးတစခစရသည။

Raster Data Model သည Features (သငြပငလကဏာများ)က continuous space

(တဆကတညးြဖစေနေသာေနရာ) အတငးရ Matrix of cells ကသအေနဖြ င ကယစားြပ ေဖာြပသည။

Raster Data သညေအာကေဖာြပပါ အ ေခြ အေနတင အသးြပ ပါက သငေတာသည။

- Continuous Data (တဆကတညး ြဖစေနေသာ အချကအလက) ( ဥပမာ- Slope,

Elevation, Chemical concentrations) များကေဖာပြ ခြ ငး။

- Multiple Features Types မတေသာ သငြပငလကဏာပစ (eg: points, Lines,

polygons) တက Single Features Types သေဖာ ြပ ြခငး။

38

- Mathematical Expression တင Raster Layers များသည Elements ကသ ြပ မြပး Map

Algebra များက လ ငြမနစာတကချကြခငး။

- Multi-Layer (သ) Multivariate data (ဥပမာ- Satellite Image Processing င

Analysis) များက ခြခမးစတြဖာ စစေဆးြခငး။

- Hogging Disk Space (ကနပျ တာထတငေနရာယမများြခငး)

၃.၈ Vector Data Model

Vector Model သည ကမာေြမမျက ာြပငရ သငြပငလကဏာများက ေအာကေဖာြပပါ

အတငးေဖာြပသည။

- Points

- Lines/Routes(Series of points)

- Polygon/Regions

- TIN ( Triangulated Irregular Networks)

Vector Data သညေအာကေဖာြပပါ အေခြ အေနများကေဖာြပပါက သငေတာသည။

- True Shape င Size များကေဖာြပခြ ငး၊

- Non-Continuous Data (ဥပမာ- rivers, political Boundaries, Road Lines,

Mountain Peaks) များကေဖာပြ ခြ ငး၊

- Pleasing Maps (စတတငးကျေမြ ပ)များက ဖနတးရခြ ငး၊

- Conserving Disk Space ( သေလာငထနးသမး ငမက ကျစလစေစသည။)

- ကနပျ တာထတငေနရာယမနညးြခငး။

39

40

၃.၉ Raster င Vector ငးယဥချက

Raster Vector

၁ Data တညေဆာကပ းရငး ြခငး Data တညေဆာကပ ပေထး ြခငး

၂ Data အလာများ တစခေပ တစခ ထပ၍

ေပါငးစညးြခငး ြပ လပရာတင လယက

ထေရာက ြခငး)

Data အလာများ တစခေပ တစခထပ၍

ေပါငးစညး ြခငး) ြပ လပရန ခကခ ခြ ငး

၃ Remote Sensing Imagery

င လကဖကဆေလျာမရ ြခငး

Remote Sensing Imagery

င လကဖကဆေလျာမမရ ြခငး

၄ များစာေသာ Disk Space လအပ ြခငး Disk Space အနညးငယသာ လအပ ြခငး

၅ Object များက ေဖာြပရာတင ထငရားက

ြပားမနညး ခြ ငး

Object များကေဖာြပရာတင ထငရား၊ပြ တသားမ

ရ ြခငး

၆ Resolution သည cell size ေပ တင မတည

ြခငး

Resolution သည မရငး Data ေပ တင မတည

ြခငး

၇ Boundary တစခမ တစခသ ေြပာငးလ ေသာ

ြဖစစဥများ ေဖာြပပါက သငေတာ ြခငး

သငြပငလကဏာများ တ ြဖညးြဖညးခြ ငး

ေြပာငးလသားေသာ ြဖစစဥများက ေဖာြပပါက

သငေလ ာ ြခငး

၈ ပတလညအနား င ပစများတင Error ရ ခြ ငး ေြမ ြပငဆငရာ အချက အလကများက

ကနပျ တာတင သး ငရန သငေလျာေသာ ပစ

ေြပာငးရာတင ထေရာကမ ရ ြခငး

၉ Data Processing လယက ြခငး Data Processing ပေထး ခြ ငး

၁၀ Network Analysis လပေဆာငရန ခကခ

ြခငး

Network Analysis လပေဆာငရန လယက ြခငး

၁၁ ဥပမာ. DEM ( ေြမ ြပငဆငရာ အချကအ

လကများက သးဖကြမငပေဖာထားေသာပစ)

ဥပမာ. TIN (အနားတစခ င တစခ

တ ဂပသ နချတ ဆကထားေသာ ကနရက)

41

၃.၁၁ Source of Spatial Data (Spatial Data ၏ ဇစြမစ/အရငးအ ြမစ)

GIS Data တင များစာကြပားေသာ Sources များမ ထကေပ လာေသာ အမျ းမျ းေသာ

Geographic Data ပစများ ပါဝင ငသည။ Geographic Data Base ကဖနတးြခငးမစ၍ Raster

င Vector Geographic Data များက Primary င Secondary Data ဟ၍ စမျ း ခြခား ငသည။

Primary Data

Primary Data Sources သည Data များက GIS Project တင အသးြပ ငရန (Satellite)

မကမာေြမမျက ာြပငရ သငြပငလကဏာများ င ပတသကသည အချကအလကများက တက က

ဖမးယသမးဆညးကာ အလကထေရာနစပစအရ သမးဆညးစေဆာငးထားေသာ Data များြဖစသည။

ဥပမာအားြဖငေဖာြပရေသာ Primary GIS Sources တင Raster SPOT င IKONOS Earth Images

င Total survey station အသးြပ ၍ ရရလာေသာ Vector building-survey Measurements

တပါဂငသည။

Secondary Sources

Secondary Sources သည ကမာေြမမျက ာြပငရ ပထဝဝငဆငရာ သတငးအချကအလကများ

က လကေတ ကငးဆငးသမးဆညးထားေသာ data များြဖစ၍ ၎ငးက အ ခြ ားေသာ စနစများလညး

ရရ ငသည။ Secondary Sources သည Digital င Analog Datasets များြဖစ၍၎ငး Data များက

အခြ ားေသာ အသးချနယပယတင အသးြပ ငရန ရညရယကာ စေဆာငးသမးဆညးထားြခငးဖြ စ၍ GIS

Project တင အသးြပ ငရန ၎ငး Data အချကအလကများက ပထမဦးစာ သငေတာ/ေလျာကနေသာ

Digital Format သ ေြပာငးရနလအပသည။

အမနတကယတင Secondary Sources တင scanning လပထားေသာ ဧရယာ င

ပတသကေသာ Raster scanned color Aerial Photographs င Vector ပစ ေြပာငးထားေသာ

Paper Maps တပါဂငသည။

Primary and Secondary Graphic Data များက Digital သမဟတ Analog

ြဖငရရ ငေသာလညး ၎ငး Data များက Geographic Database တငထညသငး အသးြပ ပါက

Digitized ြပ လပရပါမည။ Analog မ Digital Format သ ေြပာငးလရာတင Geographic object

(သ) ၎ငး၏ဂဏသတကေဖာြပေသာ Paper Map များ၊ photographs သမဟတ စာသားများက

scanning ြပ လပြခငးတပါဂငသည။ Digital Data ဧ။ Format င Characteristics ေပ မတည၍

သငေလျာေသာပစ ြပနလညေြပာငးလတညေဆာကြခငးြဖင GIS တငအသးြပ ငရန ဦးစာလပေဆာင

42

ရပါမည။ ( ဤကသ မလ Format Data တစခမ အ ြခားသငေတာေလျာကနေသာ Format တစခသ

ေြပာငးလြခငး)

၃.၁၁ Topology

GIS Topology ဆသညမာ Points, Lines င Polygons တ မညကသ Geometry က မ ေဂ

ြပ လပေနသညက သ ပေဖာ/ ပစေဖာထားေသာ နညးပေဒသ အ ပြ အမတစခြဖစသည။ (ဥပမာအားဖြ င

တစခ ငတစခ နးစပထကပေနေသာ တငးြပည (၂) ြပညဧ။ Common Edge (ဘကျေသာနယေြမစနး)

က share တညရေနသည ပစ ကေဖာြပေန ြခငး)၊ အတချ ပဆရေသာ Topology

သညကမာေြမမျက ာသင ြပငရ သငြပငလကဏာများ မညသ မညပ၊ တစခ င တစခ ဆကသယေန ြခငး၊

ဆကစပေန ြခငးတ ဧ။ ပစက သ ပေဖာ ခြ ငး ြဖစသည။ ၎ငး Topology သည Point တခမ အ ြခား

Point တခသ ဆကသယေနေသာ မညသည လမးေကာငးသည အတဆး အကာအေဂးလမးေကာငး ( သ )

အရညလျားဆး အကာအေဂးလမးေကာငး သညတက ခြခမးစတြဖာ ေလလာရာတင

အေရးပါအရာေရာကပါသည။

ေအာကေဖာြပပါ အချက (၃) ချကသည အဓကကျေသာ Topology ဧ။ concept များြဖစသည။

(i) Adjacency

သငြပငလကဏာ တစခ င တစခ က ားရထဆကေနေသာ နယနမတ

(ii) Containment

သငြပငလကဏာ တစခသည အခြ ားသငြပငလကဏာတစခ အတငးပါဂငေနမ

(iii) Connectivity

Line Features များချတဆကေနမ

၃.၁၂ GIS ၏ တကျမနကနမ င ရငးလငးပြ တသားမ

ကမာေမြ မျက ာပြ ငရသငပြ ငလကဏာများကေဖာပြ ေသာသတငးအချကအလကများကအဆင

ဆငေသာ processing ပြ လပ၍ GIS ဖြ ငခခြ မးစတဖြ ာ စစေဆးခြ ငးပြ လပ၍ အသးပြ ေသာ

ရရလာေသာအေဖြ ၏ တကျမက ထညသငးစဥးစားခြ ငးမရပါက က ပတ၏ ခခြ မးစတဖြ ာ စစေဆး

ခြ ငးသည အေရးပါအရာေရာကမမရ ငေပ။ ထေကင၎ငး Error က သတမ၍ ထညသငး စဥးစား

ခြ ငးသည လနစာအေရးက းေသာအခနးက မပါဝငသည။ ထသ ပြ လပ ငရန အတကေရးဦးစာ

Accuracy င Precision တ၏အဓပါယ င ၎ငးတ စခ၏ ခြ ားနားချကက သရရနအေရးကး

ပါသည။

43

Accuracy သည အမနတကယရေသာ မရငးတနဖးက ရည နးကးကား၍ မမတ၏ေလလာ

ေတ ရချက များတကချကခန မနးချကများသည၎ငးတနဖး ငမညမ နးစပသညက ဆလသည။

Precision သည သတငးအချကအလကများက မညမ ေသာအေသးစတယနစ အထ တငးတာ င

ခြ ငးကဆလသည။

Spatial Data တင Accuracy သည Coordinate ( Positional cover ) က

ဆးဖြ တခြ ငး င သာမကအေရအတကပြ ေသာ Attribute Data များကတငးတာခြ ငး င လညး

သကဆငသည။ Application တစခစအတကလအပေသာ Precision Level သည တခ ငတခ

မတညဘ များစာ ေပြ ာငးလမရသည။ Engineering Projects ဖြ စေသာလမး င Utility

Construction လပငနးများ တငမလမတာ ( သမဟတ ) တစလကမ၏ဆယပတစပ ( enth of an

inch) ထ တငးတာ ငေသာ အလန တကျသည တငးတာမမျ းလအပသည။ အပငးအခြ ားတခ အတငး၌

ေမးဖားခြ ငး၊ေသခြ ငး၊ေရာဂါဘယဖြ စပားခြ ငးစသညတ ငသကဆငေသာ ခခြ မးစတဖြ ာစစေဆးခြ ငးတ၌

precision level မြ ငမားစာမလအပေပ/High Precision မလအပေပ။

Highly Precise Data (အလနတကျေသာ Data )က စေဆာငးရရရနမာ အလနခကခ ၍

ကနကျစရတများလေပသည။ Highly Precise သည Highly Accuracy ကဆလသညမဟတသကသ

Highly Accuracy သည Highly Precise ကမရည နးပါ။ သရာတင Highly Accuracy င

Highly Precise စခစလးမာေစျးကးလေပသည။

အများအားဖြ င GIS အသးပြ သများသည မမတအသးပြ ေသာ Data များ ငသကဆငေသာ

ေဝါဟာရအသးအ နးမာကကညမမရသညကေတ ရရသည။ တစခတရတင၎ငးေဝ ဟာရ စခဖြ စေသာ

Accuracy င Precise ကအပြ နအလနသးစကသည။ ထေကာင၎ငးအချကကသတပြ ေရာငရားသင

ေပသည။

မမတအလပအတက Data များက မေရးချယမေအာကေဖာပြ ပါ ေမးခနးများက စဥးစားရန

အေရးကးလေပသည။

i. Data သကတမးဘယေလာကရသနညး။

ii. Data ကမညသညေနရာမရခသနညး။

iii. မညသည Medium မ data ကမရငးထတလပခသနညး။

iv. Data ၏ Coverage Area မညမ ရသနညး။

v. မညသည Map scale ဖြ င Data က Digitize လပခသနညး။

vi. Map တင မညသည Projection, Coordinate System, Datum သးထားသနညး။

vii. ၎ငး Data များေပါငးစညးရာတင မညသည Observation Densitiy အသးပြ ထားသနညး။

viii. Positional and Attribute Features မညမ တကျသနညး။

44

ix. Cartographic Representation ထငရားမရမရစစေဆးခြ ငး။

x. Data သညကျ းေက ာငး ဆ ေလျာကကညခြ ငး၊ ကကညခြ ငးရသလား။

xi. မမလပေနေသာ Project ငဆေလျာမရသလား။

xii. မညသည Format ဖြ င၎ငး data က Processing လပထားသနညး။

xiii. ၎ငး Data ကမညကသစစေဆးခသနညး။

xiv. မညသညအတကေကာင၎ငး Data ကေပါငးစညးခသနညး။

xv. Data Provider ၏ Reliability ကမညသညအရာဖြ စသနညး။

အားလးကခ ငကညပါက ( ပထဝဝငဆငရာသတငးအချကအလကစနစ ) သည နညးပညာ

တစခ အေနဖြ ငသာ မြ ငသငသည။ ကနပျ တာစနစတခကသမ းရငးပါ။

45

အခနး(၄)

ပထဝဝင သတငးအချကအလကစနစ၏ေဘးအ ရာယ စမခနခမတင အေရးပါပ

မာတကာ

၄.၁ နဒါနး

၄.၂ Tsunami (ဆနာမ)

၄.၃ Earthquake (ေမြ ငလျင)

၄.၄ Flood (ေရလမးမးခြ ငး)

၄.၅ Landslide (ေမြ ပ ခြ ငး)

46

၄.၁ နဒါနး

ယခဆလျင ပထဝဝငသတငးအချကအလကစနစ င၄ငး၏စမးရညများကသမြ ငပ း ဖြ စပါသည။

အဆပါစနစကေဘးအ ရာယများ ငပါတသကသညစမခနခမကစရပများတင မညသ ၊မညပ လကေတ

ကျကျ သးချ ငမညဆသညက ေလလာရ ခြ ငးသည ပမစတဝငစားဖယရာ ေကာငးပါလမမည။

သဘာဝအေလျာက(သမဟတ)လတ ပြ ပြ ငဖနတးမေကာင ဖြ စေပ ေသာေဘးအ ရာယသည

လသားတ၏ အသကအးအမ၊စညးစမ၊ ကျမးမာေရး င ပတဝနးကျငက အပျကသေဘာ ေဆာငေစေသာ

အဖြ စဆးအေခြ ေနဟဆ ငပါသည။ ဖဖ းဆ ငငများတင အ ရာယကျေရာကပါက ပျကဆးဆး းမတနဖး

မြ ငမားေစ ငပါသည။ ေဘးအ ရာယကေပ ေပါကေစ ငေသာ အ ရာယကကာကယ ငရန

ေဘးအ ရာယစမခနခမသည အေ ခြ ခအေလးထားစရာအချကတစခဖြ စပါသည။ ေမြ ပြ ငဆငရာ

သတငးအချက င ဆကသယေသာနညးပညာရပများသည ေဘးအ ရာယစမခနခမအတက

အေရးပါမက သကေသပြ လျကရပါသည။ ကနးဂဏနးအေခြ ပြ စနစသး အချကအလကများက အေခြ ခပ း

ပြ ငပကမာအတငး ပစငယတခ ဖနတးတညေဆာက ငစမးသည ပထဝဝငအချကအလကစနစ၏

အထငရားဆး အသးဝငပပငဖြ စသည။ ပစငယပြ လပခြ ငးသည ဖြ စ ငေခြ အလားအလာ၊

အေ ခြ ခအေကာငးတရားများက ခခြ ား ငခြ ငး၊ ပြ ဿနာကေဖြ ရငး ငေသာ အခြ ားနညးလမးေကာငးများ

ထတေပး ငခြ ငးတ ပြ လပ ငပါသည။

၄.၂ ဆနာမ

GIS တခတညး ငဆနာမက တင သတေပးစနစက မတညေဆာက ငပါ။ သရာတင ေနာကဆး

ရလဒထတေပး ငရနအမျ းမျ းေသာ သတငးအချကအလကများကစစညး အသးချရန လအပပါသည။

အနယ ငင INCOIS မထတလပခေသာ ေဆာဝလတင

i. ငလ ငတငးတာေရးစခနးများမအချကအလကများရယခြ ငး

ii. ေရမျက ာပြ ငအနမ /အမြ ငေပြ ာငးလခြ ငးကေစာငကညေလလာခြ ငး

iii. GISသးဆနာမပစတပြ လပခြ ငး

iv. ကာကယ ငစမးအားနညးပါးခြ ငးကပြ သေသာေမြ ပများထတယခြ ငး

v. သတေပးအချကအလကများထတပြ နခြ ငး

စသညအဆင များပါဝငသည။

47

၁. ေမြ ငလျငလပခြ ငးကခနမနး ငေသာအချကအလကများ

ေမြ ငလျငအေခြ ေနကစစမးခနမနး ငရန တညေဆာကထားရေသာ ငငအတငးရ ေမြ ငလျင

တငးတာေရး စခနးများ င ငငတကာငလ င တငးတာေရးစခနးများမ အနယသမဒရာအတငး ဖြ စပျက

လျကရေသာေမြ ငလ င အေခြ ေနများက (၁၅)မနစထက ေနာကမကျေစပ သတငးအချက အလကများ

ရရပါသည။

၂. ပငလယေရမျက ာပြ င အနမ/အမြ ငေပြ ာငးလမကေလလာခြ ငး

ေမြ ငလျငေကာင ဆနာမအစပျ း ငေခြ ရ/မရက ပြ တေရ ေ က ာငးတညေနရာေဒသအနးတဝကရ

ပငလယေရမျက ာပြ ငအနမ/အမြ ငေပြ ာငးလခြ ငးကအတအကျတငးတာေလလာခြ ငးဖြ ငသရ င ပါသည။

၃.ဆနာမပစတပြ လပခြ ငး

N2 ပစသးေမြ ငလျငတခေကာင ကမးေခြ သ ဆနာမလငးများ ေရာကချန င လငးအမြ ငတက

ခနမနး ငသည။ ယငး model ၏ရလဒသညအချန င တေပြ းည အနယသမဒရာအတငးရ ေရမျက ာပြ င

အေ ခြ အေနကပြ သေသာအချကအလကများစစညးထားသည Dataများက သးပ း အကမ(၅၀၀၀)ခန

ပစဖနတး ပြ လပကပါသည။

ထအသးချေဆာဝလတင စစညးထားေသာ သတငးအချကအလကများက သမးဆညး ငခြ ငး၊

ထတယ ငခြ ငး၊ ခခြ မးစတဖြ ာေလလာ ငခြ ငး၊ ေမြ ပအမျ းမျ းတက ပြ သ ငခြ ငးတက လပေဆာင င

ပါသည။

48

၄.ခခ ငစမးအားပြ ေမြ ပများ

ဆနာမေကာငဖြ စေပ လာေသာေရလငးများသညကမးေခြ ကနးတငးပငးကလမတာအနညးငယ

ထတက ငပ း ယငးအကျ းဆကေကာင အသကအးအမ၊စညးစမဆး းပျကဆးေစ ငပါသည။

ခခ ငစမးအားပြ ေမြ ပများသညေရလမးမးခြ ငးခရ ငဖယရေသေဒသများကခနမနေပး ငခြ ငးေကာင

ပျကဆးဆး းမကေလာချေစ ငပါသည။ရပရာေခြ ပြ ေရလမးမး ငမအေခြ အေနပြ ေမြ ပများသည

အ ရာယစကကငးထကျေရာက ငေသာလဦးေရ ငအေခြ ခအေဆာကအအများက အကဖြ တရာတင

ေရးပါလပါသည။

၅.သတေပးရာဌာန

ငငအေခြ ပြ င ငငတကာအေခြ ပြ ငလ ငတငးတာေရးစခနးများမ ပငလယေရမျက ာပြ င

အေ ခြ အေန င ဆနာမဖြ စေစ ငသည အရငးအမြ စေနရာ စခမ ေမြ ငလ ငများကစ ဆကမပြ တ

ေစာငကညေလလာလျကရပါသည။ ထသ ေရမျက ာပြ ငအေခြ အေနက ေစာငကညေလလာခြ ငးဖြ င

ဆနာမဖြ စ ငမ ရ/မရ အတညပြ ေပး ငပါသည။

ဆနာမေက ာငပျကဆးဆး း ငမအကဖြ တေလလာခြ ငး

၂၀၀၄ခ စ ဒဇငဘာ၂၆ ေနတင Banda ေကျာကေကာအနးမ အစပျ းဖြ စေပ ခေသာ ငလ ငသည

ပြ ငးအား (၉.၀)ရပ း စ(၁၀၀)အတငး ပ မေမြ ာကအပြ ငးဆးဖြ စပ း စေလးဆယအတငး

အဆးဝါးဆးေသာငလ ငဖြ စသည။ ၄ငးငလျငေကာငဖြ စေပ ခေသာ ဆနာမေရလငးများေကာင

အငဒနးရား၊ သရလ ကာ ငင င အနယ ငငတတင လအသကေပါငး တစသနးေလးပတစပခန

ေသေက ပျကဆးကရသည။ Remote Sensing, GIS ငGPS နညးပညာရပ များေပါငးစပ

49

အသးပြ ခြ ငးသည ဆနာမေဘးအ ရာယေကာင ဖြ စေပ ေစေသာ အပျကအဆး ဆး းမများက

အကဖြ တရာတင အေရးပါလပါသည။

၁. သရလ ကာ ငင Galle မ ၏ထခကပျကဆးဆး းခေသာ ေနရာများက ဆနာမမဖြ စမ င ဖြ စပ း

အေ ခြ အေနကပြ ေသာ၊ ကညလငပြ တသားမအရဆး ေကာငးကငဂ လတဓါတပများက အသးချ၍ ခခြ ား

ေလလာခသည။

၂. ဂ လတဓါတပ ငေ မြ ပြ ငမေကာကယတငးတာရရေသာ GPS data များက ငးယဥခြ ငးဖြ င

တကျေသချာမအနကက ဆနးစစ ငခပါသည။

၃. ဂ ဟတဓါတပများ ငအခြ ားအချကအလကများက အေခြ ခအသးပြ ၍ အပျကအစးတညေနရာပြ

ေမြ ပများထတယခပါသည။ သတငးအချကအလကများက စစညးပ း ကနပျ တာ အေခြ ပြ

အချကအလကများ ထညသငး၍ ဂ လတ င internet တကေပးပ ပ း ထမတဆင

ကယဆယေရးအသငးများက ထခကရာ ေနရာများသ တပဖြ န ငခပါသည။ ထသ အကဖြ တ

50

ေလလာခြ ငးေကာင မ ပြ ကာကယေရး လပငနးများအတက ေရးေပ အေခြ အေန လပငနးစဥများ

ပမေဆာငရက ငခပါသည။

ဆနာမအ ရာယကငးရာလမးေကာငးေရးချယခြ ငး

ေဒသအတငးအတာအေန င ဆနာမေဘးအ ရာယေလ ာချရာတင ေဘးကငးရာေရ ေ ပြ ာငး င

ေရးအစအစဥက အေ ခြ ခအေကာငးတရားတစရပအဖြ စ ထညသငးစဥးစားကသည။ ArcGIS

ေဆာဝလတင GIS သးေဘးကငးရာေရ ေပြ ာငး ငေသာ လမးေကာငးရာေဖေပး ငေသာ နညးစနစများ

ထညသငးထားရသည။ အေကာငးဆးေဘးလတရာလမး ေကာငးဆသညမာ ေနရာတစခမ

51

သတမတရာေနရာ တစခဆသ အ ရာယကျေရာကပါက အမြ နဆးသား ငသညလမးေကာငးဖြ စသည။

သေသာ အမြ နဆးလမေကာငးသည အမ တမးအတဆးခရးလမးေက ာငး ဖြ စချငမ ဖြ စမည။ အတဆးလမး

ေကာငးတေလ ာကတင သဘာဝအတားအဆးများ၊ အေဆာကအအများ၊ မြ စ၊ ကန၊ သေမြ ၊

ေလျာေစာကေနရာများ တညရ ငေသာေ က ာငဖြ စပါသည။ ထအရာအားလးသည ဆနာမေကာင

ဖြ စေပ ေသာေရလငးများ၏ အရနက တားဆးေလ ာချ ငပါသည။ ထေကာင ေနရာအမတ(၂)ခကား

အကာေဝးတကချကရာတင အတငးအတာတစခတငမက လားရာလမးေကာငးတေလာက ေရလ ားမတင

ကာချန ငစမးအငအသးချမကပါ ထညသငးစဥးစားတကချကကသည။ အသးချ ငေသာလမးေကာငးက

ရာေဖပ းေနာက ေရေဝကနးတနးက ထပဆငပငးခြ ား ေလလာခြ ငးအားဖြ င ထမြ စဝမး/ချ ငဝမးရ

လများအတက ေဘးကငးရာေနရာဟတမဟတ ဆနးစစ ငပါသည။ ထေဘးကငးရာေနရာတစခဆသ

ေရ ေပြ ာငးကာချနအမြ ငဆးကလညးတကချက ငသည။ ထလပေဆာငချကအားလးက GISေဆာဝလတင

သတငးအချက အလကအားလးကေပါငးစပအသးချပ း ခခြ မးစတဖြ ာ ေလလာ ငသည။

၄.၃ ေမြ ငလျင

ေမြ လာချပများ၏ တနးတကေရလျားမများေကာင ကမာမျက ာပြ ငေပ ရေကျာကလာများ

အချန ငအမ ဖညစမကခစားခရသည။ ေနာကဆးတင ေကျာကလာများ၏ခ ငရညအား

ေကျာလနသားသညအခါ ပြ တေရ လပရားမေကာင ေမြ ငလျငဖြ စေပ လာသည။ ကးမားပြ ငးထနေသာ

ေမြ ငလျငဒဏေကာင မ ကးများတခဏချငးပျကစး ငပ း လေပါငးများစာ ေသေကျပျကစး ငသည။

52

၂၀၁၀ ခ စ ဇန(၁၂ )ရကတင လပရားခေသာ ေဟတ ငင၏ ေမြ ငလျငသည ပမာဏပြ ငးအား(၇)ရသည။

စ(၂၀၀)အတငးအားအပြ ငးဆေမြ ငလျငလညးဖြ စသည။ရာေပါငးများစာေသာအေဆာကအအများပ ကျ

ပျကစးခပ းလတစသနးခနေသေကပျကစးခကသညဟခနမနးခကသည။အခြ ားေဘးအ ရာယများကသ

ေမြ ငလ ငကေနရာ၊အချနအတအကျက တငမခနမနး ငပါ။ထေကာငကာကယခြ ငးသညကသခြ ငးထကပ

မေကာငးပါသည။ေမြ ငလျငလပရား ငေခြ ရေသာေနရာေဒသများတငထေရာကမရေသာစမကနးများ င

က တငကာကယ မမးမမအစအစဥများကမ ဖြ စမေနေဆာငရကကရသည။

မ ပြ များဖ ဖ းတးတကခြ ငး ငအတလဦးေရတးပားမသညဖ ဖ းဆ ငငများတငေဘးအ ရာယခ ငရဖယ

ပများပါသည။လေနသပသညးေသာထမ ပြ များတင ေဘးအ ရာယ စမခနခမကငးမမေကာငငလျင

အ ရာယေကာငဖြ စေပ လာေသာဆးရးမများတးပားလျကရပါသည။ ေဘးအ ရာယေလျာချ ငေရး

က တင စမကနး များထားရခြ ငးသည လေပါငးများစာတ၏ အသကအးအမစညးစမက

သာမကဖြ စ ငေချအ ရာယကပါ ေလျာချ ငသည။

အာကာသနညးပညာ ငGISနညးပညာတ၏ အကျ းေကျးဇးများေကာင ေဘးအ ရာယမဖြ စမ

အေ ခြ အေန င ဖြ စပ းအေခြ အေနများက ငးယဥေလလာခြ ငးဖြ င ပျကစးဆး းမက လယကစာ တကချက

ငပ ဖြ စသည။ ထေလလာမများသည မ ပြ စမကနးဆသများ၊ ဆး းမက ဆနးစစေသာမနေနဂျာများ၊

ဆးဖြ တချကချသများသည ေမြ ငလျငထခက ငေခြ ေနရာေဒသများက သရ ငခြ ငးအားဖြ င မ ပြ ဖ ဖ း

တးတကမ စမကနးများ ငက တငကာကယေရးအစအစဥများတငပြ လပရာတငအကအညေပးပါသည။

ေမြ ငလျငလပရား ငေခြ ရေသာေနရာေဒသများရအေဆာကအအများ၏ေမြ ငလျငဒဏခ ငရညစမး

ရညကအကဖြ တေလလာခြ ငးသညကာကယေရးလပငနး၌အေရးပါအသးဝငလပါသည။အေဆာကအအ

တညေဆာကမဆငရာသတငးများက Remote Sensing င GIS နညးပညာတင

ထညသငးခြ ငးဖြ ငေမြ ငလျငဒဏခ ငရညစမးရညကရ/မရက တငခနမနး ငသည။ေမြ ငလျငဒဏစမး

အားကအေသးစတတကချကခြ ငးသညစရတ ငအချနကနေစပါသည။ထေကာငRVSနညးဖြ ငထေရာက

စာတကချက ငပါသည။

ေမြ ငလျငေကာင ဖြ စေပ ေစေသာ ေမြ ငလျငခခစမးအားပြ ေမြ ပတင ေအာကပါအချကများပါဝငသည။

တညေဆာကမညပစ၊အထပအေရအတကေမြ ဆလာအမျ းအစား၊သကတမး၊ေခါငမးေနအထား င

ေနထငမ၊ အသးချပစ င ပငရငအမညများက စေဆာငးခြ ငး။

ကညလငပြ တသားေသာ ဂ လတဓါတပများအသးချပ း GISထတင အေဆာကအအများ

ေနရာချခြ ငး။

ေကာကယရရေသာ ကငးဆငးအချက အလကများစေဆာငးခြ ငး။

53

ေမြ ငလ ငတညရရာေနရာများ၊ေလ ာေစာကများ၊ကနးေမြ အမြ ငများ ငအေဆာကဦးဆငရာအချက

လကများအသးချပ းအေဆာကအအမျ းအစားလကပျကစး ငမအဆငသတမတခြ ငး။

ေမြ ေပ ဆငရာသတငးအချကအလက ငအခြ ားအချကအလကများကစေဆာငး ခြ ငး၊ခခြ မးစတဖြ ာ

ေလ လာခြ ငး၊ ပြ သခြ ငးတက GISတငေဆာငရက ငပါသည။

၄.၄ Flood (ေရလမးမးခြ ငး)

ေရလမးမးခြ ငးသည သဘာဝအေလျာက ဖြ စေပ ေသာ ေဘးအ ာရာယများထတင

အကးအကျယ ပျကစး ေစေသာ ေဘးအ ာရာယရပ း လအသက စညးစမဥစာက

ပမေသေကပျကစးေစ ငသည။

ကနးေမြ ရားပါးလာမေကာင င လဦးေရတးတက များပြ ားလာမတေကာင

စကပျ းေမြ ေနရာများ င ေ မြ နမေဒသများတင အေဆာကအဦးများ ေဆာကလပလာခြ ငးသည

ေရလမးမးခြ ငး ဆေသာ သဘာဝ ေဘးအ ာရာယက ဖတေခ လျကရပါသည။

မြ စများအတငး တားဆးပတဆ ေဆာကလပခြ ငးေကာင မကာခဏ ေရလမးမးခြ ငးများ ဖြ စေစ ငပါသည။

54

၄.၅ Landslide (ေမြ ပ ခြ ငး)

ေမြ ပ ခြ ငးသည သယယပေဆာငခြ ငး၊ သဘာဝသယဇာတပစညးများ စမခနခခြ ငး င

ခရးသားလပငနး စသည လအေခြ ခအေဆာကအအ င အရငးအမြ စများအတက

အဟနအတားကဖြ စေပ ေစပါသည။ ၄ငးအပြ င စညးစမဥစာ၊ အေဝးေပြ းလမး၊ ရထားလမး၊

ေရေကာငး င ပကလငးများ ပျကဆး ငသည အေခြ အေနက ဖနတးေပးသည။ ေမြ ပ ခြ ငးသည

မးေရချနများခြ ငး၊ ေ မြ ငလျင၊ လသားတ၏ လပေဆာငချကများေက ာင အစပျ း ဖြ စေပ ေစပါသည။

ေလျာေစာက ေထာငမတြခငး၊ ေလျာေစာကတေလျာက အပငေပါကေရာကမနညးပါးခြ ငး၊ ဘမေဗဒ

အေနအထား င အခြ ားသဘာဝ င လသားတ၏လပေဆာငချကများသည ေမြ ပ ခြ ငးများဖြ စေပ ေစပ း

လသားတ င စးပားေရးဆး းမတက ဖြ စေပ ေစပါသည။ ထအေကာငးရာများေကာင

ေမြ ပ ငေခြရေသာေနရာများက ရာေဖစစမးရန င သငေလျာေသာ ေဘးအ ာရာယေလျာချေရး

လပငနးများလပ ငရနအတက ဖအားေပးလျကရပါသည။

55

GIS က အသးပြ ခြ ငးဖြ င ေမြ ပ ခြ ငး ဖြ စ ငေ ခြ ေနရာများ၏ ေမြ ပများက ထတေပး ငပါသည။

overlay နညးလမး င computer နညးလမးစသညဖြ င ေမြ ပ ငမက ခနမနး ငေသာ

နညးလမးများရပါသည။ data များစာက သမးဆညးပြ သ ငသည အဆငမြ င ေမြ ပများလအပသည။

သဘာ၀ပတ၀နးကျငဆငရာ အမျ းမျ းေသာ အချကအလကများသည ေမြ ပ ခြ ငးက

အစပျ းေစေသာ အခနး က မာရသည။ ထအချကများမာ အပငများ၊ ေမြ အသးချမပစ၊

ဘမေဗဒပစအေနအထား၊ ေလျာေစာက၊ ေလျာေစာက လမးေကာငးအေနအထား၊

လမးများ ငအကာအ ေ၀း၊ စမးေချာငးများ၊ ငလျငေကာများ င အကာအ ေ၀း စသညတ ဖြ စသည။

ထအချကအလကတစခစသည ေမြ ပ ခြ ငးဖြ စေပ ေစေသာ ဖြ စ ငေချ အတငးအတာများရပ း ေမြ ပ ခြ ငး

ဖြ စေပ ေစ ငေသာ ေနရာ င အေကာငးအရငးများက ရာေဖရာတငလညး လအပပါသည။