1

TEXTES LATINS

Séquence 1: SENEQUE, PHEDRE 1.) Entrée en scène de Phèdre vers 99 à 128. Editions Hatier- les Belles Lettres p. 21 et 32. 2. ) "L'Amour est un dieu tout puissant": Phèdre, la nourrice vers 177 à 203. Editions Hatier- les Belles Lettres p.40. 3. ) "L'aveu de Phèdre à Hippolyte": Phèdre, Hippolyte Vers 645 à 671. Editions Hatier- les Belles Lettres p.83 et 84. 4. )"Dernières paroles de Phèdre": Phèdre, Thésée Vers 1159 à 1198. Editions Hatier- les Belles Lettres p.130 et 131.

Séquence 2 : INTERROGATIONS PHILOSOPHIQUES AUTOUR DE L’EPICURISME 1. ) Lucrèce, De rerum natura I, vers 62 à 79, "Epicure, héros de la liberté". (Manuel p. 146). 2. ) Lucrèce, De rerum natura I, vers 80 à 101 "Le sacrifice d’Iphigénie". (Manuel p. 148. Texte donné avec traduction en correspondance). 3. ) Horace, Odes I, 11 « Carpe diem ». (Texte photocopié). 4. ) Horace, Odes II, 3, A Quintus Delius. (Texte latin photocopié donné en correspondance avec la traduction dans le manuel p.120).

Séquence 3: INTERROGATIONS PHILOSOPHIQUES AUTOUR DU STOICISME

8.) Sénèque, Lettres à Lucilius, IX, 9 et 10; XIV, 3: "Raison, vertu et bonheur" (texte photocopié. De "In homine, quid est optimum? à "honestum est" et de "Quid est beata vita?" à "qualis deum deceat". 9. ) Sénèque, Lettres à Lucilius, IX, 18 et 19: "la victoire du sage face à l'adversité: l'exemple de Stilpon". De "Hic enim capta patria" à "fine designat".

2

Séquence 1: OEUVRE COMPLETE, PHEDRE DE SENEQUE Texte 1: Prologue: tirade de Phèdre, vers 99 à 128.

Sed maior alius incubat maestae dolor.

Non me quies nocturna, non altus sopor

soluere curis: alitur et crescit malum

et ardet intus qualis Aetnaeo uapor

exundat antro. Palladis telae uacant

et inter ipsas pensa labuntur manus;

105 non colere donis templa uotiuis libet,

non inter aras, Atthidum mixtam choris,

iactare tacitis conscias sacris faces,

nec adire castis precibus aut ritu pio

adiudicatae praesidem terrae deam :

[110] iuuat excitatas consequi cursu feras

et rigida molli gaesa iaculari manu.

Quo tendis, anime? quid furens saltus amas?

fatale miserae matris agnosco malum:

peccare noster nouit in siluis amor.

115 genetrix, tui me miseret : infando malo

correpta pecoris efferum saeui ducem

audax amasti; toruus, impatiens iugi

adulter ille, ductor indomiti gregis -

sed amabat aliquid. quis meas miserae deus

[120] aut quis iuuare Daedalus flammas queat?

non si ille remeet, arte Mopsopia potens,

qui nostra caeca monstra conclusit domo,

promittat ullam casibus nostris opem.

stirpem perosa Solis inuisi Venus

125 per nos catenas uindicat Martis sui

suasque, probris omne Phoebeum genus

onerat nefandis: nulla Minois leui

defuncta amore est, iungitur semper nefas.

3

Texte 2: Toute puissance de l’amour: Phèdre, la nourrice, vers 177 à 204

Ph. Quae memoras scio

uera esse, nutrix; sed furor cogit sequi

peiora. uadit animus in praeceps sciens

remeatque frustra sana consilia appetens.

sic, cum grauatam nauita aduersa ratem

propellit unda, cedit in uanum labor

et uicta prono puppis aufertur uado.

quid ratio possit? uicit ac regnat furor,

185 potensque tota mente dominatur deus.

hic uolucer omni pollet in terra potens

laesum flammis torret indomitis Iouem;

Gradiuus istas belliger sensit faces,

opifex trisulci fulminis sensit deus,

[190] et qui furentis semper Aetnaeis iugis

uersat caminos igne tam paruo calet;

ipsumque Phoebum, tela qui neruo regit,

figit sagitta certior missa puer

uolitatque caelo pariter et terris grauis.

195 Nvt. Deum esse amorem turpis et uitio fauens

finxit libido, quoque liberior foret

titulum furori numinis falsi addidit.

natum per omnis scilicet terras uagum

Erycina mittit, ille per caelum uolans

[200] proterua tenera tela molitur manu

regnumque tantum minimus e superis habet:

uana ista demens animus asciuit sibi

Venerisque numen finxit atque arcus dei.

4

Texte 3: L’aveu de Phèdre à Hippolyte: Phèdre, Hippolyte, vers 645 à 671

645 Hi. Amore nempe Thesei casto furis?

Ph. Hippolyte, sic est: Thesei uultus amo

illos priores, quos tulit quondam puer,

cum prima puras barba signaret genas

monstrique caecam Gnosii uidit domum

et longa curua fila collegit uia.

quis tum ille fulsit! presserant uittae comam

et ora flauus tenera tinguebat pudor;

inerant lacertis mollibus fortes tori,

tuaeque Phoebes uultus aut Phoebi mei,

655 tuusque potius - talis, en talis fuit

cum placuit hosti, sic tulit celsum caput.

in te magis refulget incomptus decor:

et genitor in te totus et toruae tamen

pars aliqua matris miscet ex aequo decus:

in ore Graio Scythicus apparet rigor.

si cum parente Creticum intrasses fretum,

tibi fila potius nostra neuisset soror.

Te te, soror, quacumque siderei poli

in parte fulges, inuoco ad causam parem:

665 domus sorores una corripuit duas,

te genitor, at me gnatus. - en supplex iacet

adlapsa genibus regiae proles domus.

respersa nulla labe et intacta, innocens

tibi mutor uni. certa descendi ad preces:

[670] finem hic dolori faciet aut uitae dies.

miserere amantis. -

5

Texte 4: Dernières paroles de Phèdre: Phèdre, Thésée, vers 1159 à 1198 Phaedra: Me me, profundi saeue dominator freti,

[1160] inuade et in me monstra caerulei maris

emitte, quidquid intimo Tethys sinu

extrema gestat, quidquid Oceanus uagis

complexus undis ultimo fluctu tegit.

O dure Theseu semper, o numquam ad tuos

1165 tuto reuerse: gnatus et genitor nece

reditus tuos luere; peruertis domum

amore semper coniugum aut odio nocens.

Hippolyte, tales intuor uultus tuos

talesque feci? membra quis saeuus Sinis

[1170] aut quis Procrustes sparsit aut quis Cresius,

Daedalea uasto claustra mugitu replens,

taurus biformis ore cornigero ferox

diuulsit? heu me, quo tuus fugit decor

oculique nostrum sidus? exanimis iaces?

1175 ades parumper uerbaque exaudi mea.

nil turpe loquimur: hac manu poenas tibi

soluam et nefando pectori ferrum inseram,

animaque Phaedram pariter ac scelere exuam.

et te per undas perque Tartareos lacus,

[1180] per Styga, per amnes igneos amens sequar

placemus umbras: capitis exuuias cape

laceraeque frontis accipe abscisam comam.

non licuit animos iungere, at certe licet

iunxisse fata. morere, si casta es, uiro;

1185 si incesta, amori. coniugis thalamos petam

tanto impiatos facinore? hoc derat nefas,

ut uindicato sancta fruereris toro.

o mors amoris una sedamen mali,

o mors pudoris maximum laesi decus,

[1190] confugimus ad te: pande placatos sinus.

Audite, Athenae, tuque, funesta pater

peior nouerca: falsa memoraui et nefas,

quod ipsa demens pectore insano hauseram,

mentita finxi. uana punisti pater,

1195 iuuenisque castus crimine incesto iacet,

pudicus, insons - recipe iam mores tuos.

mucrone pectus impium iusto patet

cruorque sancto soluit inferias uiro.

6

Séquence 2 : INTERROGATIONS PHILOSOPHIQUES AUTOUR DE L’EPICURISME Texte 5: Lucrèce, De rerum natura I, vers 62 à 79, "Epicure, héros de la liberté".

1 Humana ante oculos foede cum uita iaceret

in terris oppressa graui sub religione,

quae caput a caeli regionibus ostendebat,

horribili super aspectu mortalibus instans,

5 primum Graius homo1 mortalis tollere contra

est oculos ausus primusque obsistere contra;

quem neque fama deum2 nec fulmina nec minitanti

murmure compressit caelum, sed eo magis acrem

inritat3animi uirtutem, effringere ut arta

10 naturae primus portarum claustra cupiret4.

Ergo uiuida uis animi peruicit et extra

processit longe flammantia moenia5 mundi

atque omne immensum6 peragrauit mente animoque,

unde refert nobis uictor quid possit oriri,

15 quid nequeat, finita potestas denique cuique

quanam sit ratione atque alte terminus haerens7.

Quare religio pedibus subiecta uicissim

opteritur, nos exaequat uictoria caelo.

1 Homo Graius : désigne Epicure 2 Deum = deorum (forme contractée). 3 Inritat = inritavit. 4 Cupiret = cuperet. 5 Flammantia moenia : les remparts enflammés. La voûte du ciel laisse apparaître le feu qui environne l'univers . 6 Omne immensum: le tout immense, l'immensité du tout. 7 Construire: refert quanam ratione finita potestas sit cuique, atque quanam ratione terminus alte haerens sit cuique.

7

Texte 6: Lucrèce, De rerum natura I, vers 80 à 101 "Le sacrifice d’Iphigénie".

Illud in his rebus vereor, ne forte rearis

impia te rationis inire elementa viamque

indugredi sceleris. quod contra saepius illa

religio peperit scelerosa atque impia facta.

Aulide quo pacto Triviai virginis aram

Iphianassai turparunt sanguine foede

ductores Danaum delecti, prima virorum.

cui simul infula virgineos circum data comptus

ex utraque pari malarum parte profusast,

et maestum simul ante aras adstare parentem

sensit et hunc propter ferrum celare ministros

aspectuque suo lacrimas effundere civis,

muta metu terram genibus summissa petebat.

nec miserae prodesse in tali tempore quibat,

quod patrio princeps donarat nomine regem;

nam sublata virum manibus tremibundaque ad aras

deductast, non ut sollemni more sacrorum

perfecto posset claro comitari Hymenaeo,

sed casta inceste nubendi tempore in ipso

hostia concideret mactatu maesta parentis,

exitus ut classi felix faustusque daretur.

tantum religio potuit suadere malorum!

8

Texte 7: Horace, Odes I, 11 « Carpe diem ». Le poème est adressé à une jeune femme, Leuconoé.

Tu, ne quaesieris (scire nefas!) quem mihi, quem tibi

Finem di dederint, Leuconoé, nec Babylonios

Temptaris numeros. Ut melius quidquid erit pati

Seu plures hiemes, seu tribuit Juppiter ultimam

Quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare

Tyrrhenum: Sapias, vina liques et spatio brevi

Spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invidia

Aetas. Carpe diem, quam minimum credula postero.

Texte 8: Horace, Odes II, 3, A Quintus Delius. Aequam memento rebus in arduis

servare mentem, non secus in bonis

ab insolenti temperatam

laetitia, moriture Delli,

5 seu maestus omni tempore vixeris

seu te in remoto gramine per dies

festos reclinatum bearis

interiore nota Falerni .

quo pinus ingens albaque populus

10 umbram hospitalem consociare amant

ramis? quid obliquo laborat

lympha fugax trepidare rivo?

huc vina et unguenta et nimium brevis

flores amoenae ferre iube rosae,

15 dum res et aetas et sororum

fila trium patiuntur atra.

cedes coemptis saltibus et domo

villaque, flavos quam Tiberis lavit,

cedes et exstructis in altum

20 divitiis potietur heres.

divesne prisco natus ab Inacho

nil interest an pauper et infima

de gente sub divo moreris:

victima nil miserantis Orci.

25 omnes eodem cogimur, omnium

versatur urna serius ocius

sors exitura et nos in aeternum

exilium inpositura cumbae .

9

Séquence 3 : INTERROGATIONS PHILOSOPHIQUES AUTOUR DU STOÏCISME

Texte 9: Sénèque, Lettres à Lucilius, IX, 9 et 10; XIV, 3: "Raison, vertu et bonheur" (9) In homine quid est optimum? ratio: hac antecedit animalia, deos sequitur. Ratio ergo perfecta proprium bonum

est, cetera illi cum animalibus satisque communia sunt. Valet: et leones. Formonsus est: et pauones. Velox est: et

equi. Non dico, in his omnibus uincitur; non quaero quid in se maximum habeat, sed quid suum. Corpus habet: et

arbores. Habet impetum ac motum uoluntarium: et bestiae et uermes. Habet uocem: sed quanto clariorem canes,

acutiorem aquilae, grauiorem tauri, dulciorem mobilioremque luscinii? (10) Quid est in homine proprium? ratio:

haec recta et consummata felicitatem hominis impleuit. Ergo si omnis res, cum bonum suum perfecit, laudabilis est

et ad finem naturae suae peruenit, homini autem suum bonum ratio est, si hanc perfecit laudabilis est et finem

naturae suae tetigit. Haec ratio perfecta uirtus uocatur eademque honestum est.

(3) Quid est beata uita? securitas et perpetua tranquillitas. Hanc dabit animi magnitudo, dabit constantia bene

iudicati tenax. Ad haec quomodo peruenitur? si ueritas tota perspecta est; si seruatus est in rebus agendis ordo,

modus, decor, innoxia uoluntas ac benigna, intenta rationi nec umquam ab illa recedens, amabilis simul mirabilisque.

Denique ut breuiter tibi formulam scribam, talis animus esse sapientis uiri debet qualis deum deceat.

Texte 10: Sénèque, Lettres à Lucilius, IX, 18 et 19: "la victoire du sage face à l'adversité: l'exemple de Stilpon". Hic enim capta patria, amissis liberis, amissa uxore cum ex incendio publico solus et tamen beatus exiret, interro-

ganti Demetrio, cui cognomen ab exitio urbium Poliorcetes fuit, numquid perdidisset: “Omnia, inquit, bona mea

mecum sunt.”

19 Ecce vir fortis ac strenuus! Ipsam hostis sui victoriam vicit. “Nihil, inquit, perdidi”: dubitare illum coegit an vicisset.

“Omnia mea mecum sunt”: justitia, virtus, prudentia, hoc ipsum, nihil bonum putare quod eripi possit. Miramur

animalia quaedam, quae per medios ignes sine noxa corporum transeunt: quanto hic mirabilior vir, qui per ferrum et

ruinas et ignes illae-sus et indemnis evasit! Vides quanto facilius sit totam gentem quam unum virum vincere? Haec

vox illi communis est cum Stoico: aeque et hic intacta bona per concrematas urbes fert. Se enim ipse contentus est;

hoc felicitatem suam fine designat.