orchestre national de lille

sibelius, schumann, tsjaikovski

de

puur muziek

17.03.2012 | 20:00 | concertZaal

2

programma UitVoerders

Jean sibelius (1865-1957)Pelléas et mélisande, opus 46

PAUZE

robert schumann (1810-1856) concerto voor cello en orkest in a, opus 129 1. nicht zu schnell 2. langsam 3. sehr lebhaft

pjotr iljitsj tsjaikovski (1840-1893)Romeo en julia, fantasieouverture

Dit concert wordt opgenomen door klara en wordt uitgezonden op dinsdag 17 april.

orchestre national de lille

Kirill Karabits | dirigentanne gastinel | cello

3

Pelléas et MélisandeHet symbolistische drama Pelléas et Mélisande uit 1892 van de Gentse schrij-ver Maurice Maeterlinck vormde voor verschillende componisten een dank-bare inspiratiebron in diverse genres. Het stuk werd voor het eerst en ook maar eenmalig in Parijs opgevoerd. Claude Debussy was bij de opvoering, was gefascineerd en bewerkte het toneel-stuk in 1902 tot zijn enige gelijknamige opera. Arnold Schönberg ging in 1905 aan de slag met een symfonisch gedicht van Wagneriaanse allure. Gabriel Fauré kreeg in 1898 een opdracht om het toneelstuk voor het Engelse publiek van muziek te voorzien. De Fin Jean Sibelius kon voor een Zweeds theater in Helsinki in de pen kruipen. “Natuurlijk kon ik er niet aan weerstaan om voor het theater te schrijven. Een oude, slechte gewoonte van me”, biechtte hij op in een brief aan Axel Carpelan. Pelléas et Mélisande vertelt de tragische geschiedenis van een driehoeksrelatie tegen de achtergrond van een symbo-listisch sprookje. Golaud, kleinzoon van koning Arkel, verdwaalt tijdens de jacht in het bos en treft daar het schuchtere meisje Mélisande aan. Haar kwetsbaar-heid oefent een grote aantrekkings-kracht uit op de prins. Nadat Golaud het meisje naar het kasteel van zijn groot-vader heeft gebracht, treft Mélisande

Golauds halfbroer Pelléas aan. Tussen Pelléas en Mélisande bloeit spoedig een fatale genegenheid, een dodelijke zielsverwantschap. Golaud krijgt lucht van hun heimelijke ontmoetingen en doodt zijn broer... Mélisande sterft in het kraambed.Sibelius schreef nogal wat toneelmuziek — al bij al voor 11 toneelstukken — en kennelijk voelde hij zich ook aangetrok-ken tot het drama van Maeterlinck. In de jaren 1904 en 1905 componeerde hij muziek bij Maeterlincks toneelstuk in opdracht van het Zweedse Theater in Helsinki onder de naam ‘Pelléas och Mélisande’. Het werd zijn meest symbo-listische partituur. De combinatie werd een succes. De première, gedirigeerd door Sibelius, mondde uit tot een van de gebeurtenissen van het jaar. Het toneel-stuk werd het seizoen erna nog meer-dere keren opgevoerd, met iedere keer Sibelius’ muziek erbij. Daarop besloten Sibelius en zijn uitgever Lienau daaruit ook een orkestsuite samen te stellen. De muziek bestaat uit 10 korte nummers. Alle muziek bij elkaar beslaat ongeveer 30 minuten, en is getoonzet voor een klein orkest. De concertsuite bestaat uit 9 nummers. Deel 9 werd weggelaten en deel 6, dat een lied was, werd tot een instrumentale versie omgebouwd. Daar-naast kregen de deeltjes beschrijvende namen. Die zijn: 1. Bij de kasteelpoort;

sibeliUs, schUmann, tsJaiKoVsKi

4

2. Mélisande; 3. Bij de zee; 4. Bij de bron in het woud; 5. De drie blinde zusters; 6. Pastorale; 7. Mélisande aan het spin-nenwiel; 8. Intermezzo & 9. De dood van Mélisande.

CelloconcertoSchumann componeerde officieel drie concerti: een voor piano, een voor viool en een voor cello. Alle drie zijn ze erg verschillend opgevat. Aan het Pianocon-certo ging jarenlang schetswerk vooraf, het Celloconcerto werd op vijftien dagen geschreven. En waar het Pianoconcerto uitgroeide tot een concertklassieker, is het Vioolconcerto nog steeds volstrekt onbekend. Ook het onthaal van Schu-manns Celloconcerto valt bezwaarlijk geslaagd te noemen: het werk werd pas vier jaar na de dood van de componist uitgevoerd in 1860. Pas in de twintigste eeuw pikten de grote cellisten die brok Schumann op.In september 1850 verhuisde Schumann van Dresden naar Düsseldorf. Hij had er heel wat opdrachten als stedelijke muziekdirecteur. Hoewel Mendelssohn hem gewaarschuwd had dat de lokale musici een bende nietsnutten waren, vond Schumann dat ze goed genoeg waren. Hij begon enthousiast te com-poneren: ‘Scènes’ uit Goethes Faust, de symfonie ‘Rheinische’ en het Cellocon-certo. Het Celloconcerto was dus een product van zijn eerste gelukkige maan-den in Düsseldorf. Schumann zocht niet zozeer het 19de-eeuwse virtuoso-idi-oom op, maar componeerde in een rijke, subtiele, emotionele, expressieve taal.

Dat Schumanns Celloconcerto zo ach-teloos onthaald werd, verbaast. Vanuit muziekhistorisch oogpunt was de com-positie het eerste ‘grote’ celloconcerto sinds de concerti van Luigi Boccherini en Joseph Haydn uit het einde van de acht-tiende eeuw. Uiteraard waren er daarna nog andere componisten geweest die de cello met een concerto bedachten. Reeds in de aanloop van zijn Pianoconcerto had Schumann de wens uitgesproken om een nieuwe, eendelige concertvorm te conci-piëren. Daarvan is het Celloconcerto, met haar aan elkaar gekleefde bewegingen, een mooi voorbeeld. Nieuw daarentegen is de opvallend bescheiden rol van het orkest: waar dat in het Pianoconcerto nog melodieën afsnoepte van de solist, laat het orkest ditmaal alle ruimte aan de bedachtzaam ronkende cello. Opvallend aan het langzame middendeel is de sub-tiele deelname van de cellosolo uit het orkest: een unieke vondst die bijdraagt tot de mijmerende, in herfstige tonen gedrenkte atmosfeer. In de finale bewe-ging breekt Schumann andermaal met de regeltjes door een begeleide cadens in uptempo voor te schrijven, zodat een naadloze, maar genadeloos motorieke overgang tot de slotmaten bereikt wordt.Niet lang na zijn geslaagde entree in Düssdeldorf begon een en ander tegen zich te keren. Zijn labiele mentale gezondheid, zijn onkunde als dirigent en zijn steeds wederkerende prikkelbaar-heid creëerden ergernis bij de musici. De directie van het orkest raadde hem zelfs aan het dirigeerstokje op te geven en zich volledig aan het componeren te wijden.

5

Schumann nam uiteindelijk ontslag in 1853. Maar in het voorjaar 1854 sprong hij uit wanhoop in de Rijn. Hij werd gered, maar werd opgenomen in een asylum in Endenich, waar hij nog twee en een half jaar verbleef alvorens op 46-jarige leef-tijd te overlijden.

Romeo en JuliaTsjaikovski had nogal te kampen met regelmatige depressies en sterke gemoedswisselingen. Toch belette dat hem niet om wondermooie muziek te schrijven. Hij huwt een van zijn studen-tes, maar is in wezen diep ongelukkig. Op aanraden van de strenge criticus Bala-kirev waagde Tsjaikovski zich aan wat de Fantasieouverture ‘Romeo en Julia’ zou worden. Balakirev gaf zelfs aanwij-zingen over de vorm die het stuk moest krijgen. Die aanwijzingen waren goed en duidelijk, maar Tsjaikovski herzag het werk niettemin twee keer totdat in 1880 de eindversie klaar was. Niet toevallig maakte Shakespeares ‘Romeo en Julia’ een diepe indruk op hem. Misschien voelde Tsjaikovski zich gegrepen door de plot over de onmogelijke liefde tussen de kinderen van twee rivaliserende families. En misschien vond hij in dat verhaal een uitlaatklep voor zijn eigen gevoelens. Het blijft gissen, maar feit is dat hij met zijn versie van ‘Romeo en Julia’ een heel aangrijpende interpretatie realiseert. Het werk getuigt van een grote melodische rijkdom en het thematische materiaal is overtuigend dramatisch verwerkt. De meeslepende grote liefdesmelodie met zijn mooie hoornbegeleiding is even-

zeer een cliché geworden als de Mona Lisa. ‘Romeo en Julia’ begint waardig en statig, met een koraalachtige opzet die Broeder Laurence uitbeeldt. Daarna wordt de muziek zonniger, maar mondt uit in een koortsachtige heftigheid in de strijdscène tussen de facties.

Het Orchestre National de Lille (ONL) is in 1976 opgericht met de steun van de Franse Staat en de Regio Nord-Pas de Calais. Met Jean-Claude Casadeus als artistiek directeur worden verschillende wegen ingeslagen: verspreiding van het grote repertoire, hedendaagse creatie, promotie van jong talent, pedagogische activiteiten. De slogan is “porter la musi-que partout où elle peut être reçue”. De thuisbasis is Rijsel, maar dat belet het orkest niet de vleugels uit te slaan. Zowel in Frankrijk als in het buitenland is het orkest een spreekbuis en ambassadeur voor de Franse cultuur. Tournees bren-gen het orkest naar verschillende hoeken van de wereld: China, Oostenrijk, Slove-nië, Kroatië, Rusland, Duitsland, België.Het ONL is geregeld op radio en televi-sie. Onder de plaatopnames zijn er vele bekroningen. Zoals de Orphée d‘Or de l’Académie du disque lyrique en de Prix SACD voor een opname van werk van Canteloube.Het ONL is het eerste Franse orkest dat

bio

6

de 2 symfonieën heeft opgenomen van William Walton (label BIS). Het orkest heeft ook een dvd uitgebracht met de opera Carmen van Bizet, een productie van mei 2010.

De Oekraïner Kirill Karabits (°1976) zette zijn eerste stappen als dirigent op 19-jarige leeftijd. Nog vooraan in de twintig werd hij van 1998 tot 2000 assistent-dirigent van het Boedapest Festival Orkest. Een betere leerschool kan niemand zich dromen. In 2009 werd hij chef-dirigent van het Bournemouth Symphony Orchestra. Een samenwerking die bijzonder goed verloopt: het contract is na twee jaar nu al verlengd tot het einde seizoen 2015-’16.Als gastdirigent treedt hij in 2011-’12 op met het BBC Symphony Orchestra, Royal Philharmonic Orchestra, SWR-Sinfonie-orchester Baden-Baden und Freiburg, Danish National Symphony Orchestra, het Rotterdam Filharmonisch Orkest en het Strasbourg Philharmonic Orkest.

Anne Gastinel (°1971) ging in de leer bij Yo-Yo Ma, Janos Starker en Paul Tor-telier. Als achttienjarige had ze reeds opgetreden in vijftig steden doorheen Europa, de eerste prijs van de Inter-nationale Wedstrijd van Scheveningen gewonnen en werd ze de eerste Franse artieste in veertig jaar die de finales van de Internationale Wedstrijd van Praag haalde. Het grote publiek ontdekte haar in 1990 tijdens de televisie-uitzending

van de Eurovisiewedstrijd in Wenen en kort daarna op de Rostropovitsj Wed-strijd in Parijs. Sindsdien nam haar car-rière een grote vlucht.Anne Gastinel concerteerde in vooraan-staande concertzalen zoals Salle Pleyel, Théâtre des Champs-Elysées en Théâtre Châtelet in Parijs, Musikverein in Wenen, Santori Hall in Tokio, etc. Ze werkte samen met de vooraanstaande orkes-ten en met artiesten zoals Kurt Sander-ling, Emmanuel Krivine, Louis Langrée, Semyon Bychkov, Vladimir Spivakov, Pinchas Steinberg, Joeri Basjmet, Max Rabinovitsj en Lord Yehudi Menuhin.Verschillende cd-opnamen waaraan ze meewerkte, zowel van kamermuziek als concerti, werden door de internationale pers met prijzen bekroond, waaronder ‘Young Talent 1994’, ‘Prix de l’Académie du disque’ 2002, ‘Choc du Monde de la Musique’ 1998, 2000, 2001 en 2002.

Na haar unanieme aanduiding in 1997 als ambassadrice van de Franse cello werd Anne Gastinel in New York door Marta Casals-Istomin voorgedragen om de mythische Matteo Gofriller-cello — die toebehoorde aan Pablo Casals — te ont-vangen. Momenteel bespeelt de artieste een Testore uit 1690, ter beschikking gesteld door het ‘Fonds Instrumental Français’.

7

TickeTs & info: www.debijloke.be | 09 269 92 92

LAMENTATIEWEEKDOOD, VERLIES EN VERLANGEN

Marianne faiThfull

Michiel hendryckx

brodsky QuarTeTBrussels PhilharMoniccollegiuM Vocale gent

kurt Weill - MattheusPassie - Fado - MuZikale Vertellingen Voor kinderen

28.03 >

31.03

Zo | 18.03.12 | 17:00docentenconcertoctaaf van Geert

Wo | 21.03.12 | 20:00compagnie bischoffvia Dolorosa | liszt, Glowicka

vR | 23.03.12 | 15:00guido de neve, Frank agsteribbej.s. bach, haendel, kennis

Za | 24.03.12 | 20:00symfonieorkest Vlaanderen, Vitaly samoshko (piano)borodin, Rachmaninov, sjostakovitsj

Zo | 25.03.12 | 16:00deFilharmonie, dirk brossé (dirigent), Karlijn sileg-hem & ides meire (acteurs)kiDconcert: alice in Wonderland

Wo | 28.03.12 | 14:00 & 16:00michiel hendryckx (verteller), benjamin glorieux (cello)De Grote oorlog - muzikale vertelling voor kinderen (10-14j)

Wo | 28.03.12 | 20:00 | miRYZaalbrodsky Quartetturina, Puccini, tanaka, janacek, schubert

Do | 29.03.12 | 20:00 | uitveRkochtcollegium Vocale gentj.s. bach: mattheuspassie

vR | 30.03.12 | 20:00paco del pozo, antonio carriónandalusische passiegezangen

vR | 30.03.12 | 22:00João escada, maria da saudadetraditionele fado

Za | 31.03.12 | 20:00brussels philharmonic, marianne Faithfull (zang)milhaud, Weillmet workshop voor kinderen (6-12j) van 19:15 tot de pauze

Do | 19.04.12 | 20:00grieks-byzantijns KoorGrieks-byzantijnse hymnen voor Pasen

vR | 20.04.12 | 20:00deFilharmonie, collegium Vocale gent, accademia chigiana sienaDvorak: stabat mater, opus 58

ma | 23.04.12 | 20:00bijloke-manufactuurntb

binnenKort

bespreekbureau muziekcentrum de bijloke gentJ. Kluyskensstraat 2, 9000 gentDi - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:0009 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Frank Pauwels© | muziekcentrum De bijloke Gentinfo@debijloke.bemuziekcentrum De bijloke is mobiel dankzij het partnershipmet Gent motors (www.gentmotors.be)