la terre chinoise (tome 1/3)
DESCRIPTION
Pearl Buck. Roman.TRANSCRIPT
ÉDITIONSRENCONTRELAUSANNE
PEARLBUCKETLACHINE
Endécembre1938,PearlS.BuckrecevaitlePrixNobeldelittérature«enraison,précisaitl’Académiesuédoise,desonépopéesiricheetsiauthentiquedelaviedespaysanschinois,etdemagistralesbiographies».L’épopéeicidésignée,c’estlatrilogie«Terrechinoise».Lesbiographiesenquestionsontcellesdesamère(L’Exilée)etsonpère(L’Angecombattant),paruesen1936.L’Académiesuédoiseprécisaitqu’ellecouronnaitainsiuneœuvrequi,par-delàlesséparationsraciales,édifiaitunpontdefraternitéhumaine,uneœuvredontl’idéalétaitenaccordaveclesrêveshumanitairesd’AlfredNobel.
PearlSydenstricker,descendanted’émigréshollandaisprotestants,estnéeenVirginiele26juin1892.L’espritdejusticedesongrand-pèreétaittelqu’ilfaisaittravaillerBlancsetNoirsaumêmetarif,cequi,àl’époque,etdansunEtatduSud,étaittoutàfaitrévolutionnaire.PearlBuckn’estdoncpasnéeenChine,commeonl’adit,maisils’enestfalludetroismois.C’estenChinequ’ellecommençaàouvrirlesyeuxsurlemonde,entresonpèreetsamère,missionnairesaméricains,maisdanslesbrasd’unenourricechinoise.Transplantée,elleétaitenquelquesortenéebilingue,bercéedeculturechinoise,etcen’estquejeunefille,àdix-septans,qu’ellequittalaChinepourconnaîtrel’Europe,puisretournerenVirginie–bientôtrappeléeenChineparlamaladiedesamère.En1917,elleépousaitunmissionnaireagronome,ledocteurBuck.
Elleavaittouchélepeuplechinoisdetropprèspourêtreune«missionnaire»commelesautres.Cen’estpasdel’extérieur,commesonpère,lesAméricainsoutouslesétrangersaveclesquelsellevivaitaussi,qu’elleobservaitlaviedesChinois,richesoupauvres,maisdel’intérieur,enChinoise.Al’égarddesmissionnaires,ellefutsisévère,siviolemmentcritique,qu’àlasuited’unarticle,ellefutexclueparleConseilpresbytériendesMissions,en1932.ExclusionlibératricequifitdePearlBuckcequ’ellen’avaitcesséd’être,unesprittotalementindépendant,arméd’unidéalismequinedevaitrienàpersonne,quin’obéissaitentoutcasàaucunedoctrinepolitiqueoumêmereligieuse.Etc’estbienpourcelaquesonœuvreest,aujourd’huicommehier,intensémentvivante.J’oseraisdire:plusvivanteencoredenosjours.Carellen’apasattenduMaoTsé-toungpourcomprendrequelepaysanchinoisétaitlavraieforcedelaChine.LePatriote,parexemple,estd’uneactualitébrûlantequiéclaireaussibienlepasséimmédiatetleprésentquel’avenirmêmedelaChine.
Iln’yapastracede«système»dansl’œuvrechinoisedePearlBuck.Sonœuvreestnéedesonexpérienceetdesonamourdel’êtrehumain,amourlumineuxetlucidedanslequeltoutsonêtres’esttrouvéengagésentimentalementetintellectuellementdèssonâgeleplustendre.SionluidemandequellesortedegenssontlesChinois,ellepourraitrépondre:»Lisezmeslivres.»Maisellerépondseulementqu’ellenepeutpasrépondre,qu’ellenepeutpasplusdéfinirlesChinoisqu’ellenepeut(ouneveut)définirsaproprefamille.Carelleavécutropintimementaveceux.Onnejugepascequel’onaime.
L’enfant,puislajeunefilleetjeunefemmeaucœurgénéreuxqu’elleétaitapartagéétroitement,passionnément,lestourmentsetlesmisèresdupeuplechinoisetsesaspirations,oubliantcomplètementsesyeuxbleusàelleetsapeaublanche.
Chinoisedecœur,onoubliegénéralementquePearlS.Buckl’estaussiparsaculture.Sesromans
chinoisdoiventplusàlatraditionromanesquechinoisequ’àlalittératureoccidentale.PearlS.Buckl’affirmeetledémontre.Elleprésenteleromanchinoiscommeétant,paroppositionà«l’art»traditionnel,uneémanationdupeupleetdelavie–et,dit-elle,cequiémanaitdupeupleetdelavieétaitdédaignédesérudits,desmandarinsquin’étaientconcernésqueparlalittératureentantqu’«art».Lepeuple,desoncôté,semoquaitdecesmandarinstropsubtils.PearlBuckreprendàsoncomptel’histoiresuivante:
«Unbeaumatin,toutessortesdebêtessauvagesserassemblèrentsurunecolline,etchacunepromitderamenerausoirleproduitdesachassepourunfestingénéral.Lesoirvenu,seulletigrerevintbredouille.Sescompagnonsluidemandèrentdesexplications.
»—D’abord,ditletigre,j’airencontréunjeuneétudiant,maisj’aipenséquesachairseraittropfadepourvous,etjet’aidédaigné.Puis,plusrienjusqu’àmidi,oùj’airencontréunprêtrequej’ailaisséfiler,sachantqu’iln’étaitpleinquedecourantsd’air.Puis,plusrienjusqu’ausoir,oùj’airencontréunprofesseurdelettres,maisj’aipréférém’endétourner,sachantqu’ilseraitsisecetsicoriacequ’onnepourraitquesecasserlesdentsdessus.»
PearlBuckn’aimepascetteespècedemandarinintellectuel,arbitredel’art,coupédelavie,etquidécrètedehautqueleromann’estpasdignedelalittérature.
Leromanchinoisfutabandonnéaupeuple.Ilfallaitquelenarrateursefassecomprendred’auditeursignorants,etpourcelaêtredirect,simple,s’attacheràbiencaractériserlespersonnages,àrespecterlavieetlavraisemblance.Ilnes’agissaitsurtoutpasdebrillerparérudition.
Longtemps,ilenfutduromanchinoiscommedenoscontesdemaMèrel’Oye,ilscirculaientdeboucheàoreille.Etd’ailleurs,bienqu’ilsaientétéfixésparécritencoursderoute,leursauteursdemeurentanonymes.PearlBuckelle-mêmeapassécinqannéesdesavieàtraduirel’undecesromans,leShuiHuChuan,publiéparellesousletitreAilMenAreBrothers,etdontlapremièreéditionremonteà1933.DanslapréfacedelaplusrécenteversionduShuiHuChuan,l’undesesauteurs,connucelui-là,Shih-Nai-On,écrit:
«Cequejedis,jeveuxquechacunlecomprennefacilement;quelelecteursoitbonoumauvais,ignorantouinstruit,ilfautquen’importequipuissecomprendre.Quelelivresoitbienoumalfaitn’apasbeaucoupd’importance.Jesuisnépourmourir.Commentpourrais-jesavoircequepenserontdecelivreceuxquiviendrontaprèsmoi?Jenesaismêmepascequemoi,dansuneautrevie,jepourraienpenser.Etpeut-êtrequ’alorsjenesauraipasmêmelire.Alors,pourquois’inquiéter?»
Noussommesloin,commeonvoit,desprétentionsàl’immortalitédenoschersmaîtres.Cenesontpaslesrecherchestechniques,cen’estpaslestylequifaitlebonromancierchinois.Danslamesureoùunromanesttropbienécrit,ilcessed’êtreunromanpourentrerdanscetartdespurslettrésquiexcluentlesmanifestationsdelavie.
EtvoiciladéclarationdePearlBuckquidéfinittoutson«art»—motquenouspouvonsemployer,nous,puisquele«roman»faitpartie,enOccident,delalittérature:
‘Unbonromancier,sij’encroiscequej’aiapprisenChine,doitêtrepardessustout«tseran»,c’est-à-direnaturel,sansaffectation,assezsoupleetassezspontanépourtransmettretoutcequipasseenlui;et,dansl’immensefragmentationdel’espaceetdutemps,ildoitdistinguerl’essentiel,»
Enfait,unromancommeleShuiHuChuannousprouvequeleromanchinoistraditionnelseperddansl’anonymatetladiversité,unemultitudedepersonnagesetd’événements,lesfuméesfolkloriquesetlégendaires.MaisilfautencroirePearlBucklorsqu’ellenousditqu’iloffreunjusterefletdel’âmechinoise.IlestremarquablequeleShuiHuChuansoitconsidéréparlaChinecommunistecommelapremièrevéritablemanifestationdelalittératurecommunistechinoise,cequi,auxyeuxdePearlBuck,n’estqu’unepreuvedeplusquelavaleurdecetteœuvreestdetouslestempsetdetouslesrégimes,qu’elleappartientàlaviemêmed’unpeuple.
Desaconnaissanceapprofondieduromanchinois,PearlBuckasurtouttirédesleçonsd’humanité,dedévouementàlacausedelavie.Elleneseposepasengénieuniquemaisenvivanttémoin.«C’estdanscettetraditionpopulaireduromanquejesuisnée,c’estàtraversellequejesuisdevenueécrivain.Monambition,enconséquence,n’estpastournéeverslesbelleslettresetlesgrâcesdustyle.»Sonénergiecréatrices’exercedanslesensdelavie,d’encoreplusdevie,c’estuneénergieàlafoisphysiqueetspirituellequiengagetoutl’êtreetl’entraîne.Leromanciern’estquel’interprètedelavietellequ’illaressentenluietautourdelui.Lecritèredevaleurduroman,c’estlepoidsdeviequ’ilcontient.Ilestfaitpourlarue,pourlaplacepublique,pourtoutlemonde.
PearlBuckestentréedanslalittératuredeplain-pied,sansaucunpiédestal,etenvisantlegrandnombre,nonpourêtre«best-seller»,maispourcommuniqueraveclesgens.Orellearéussiau-delàdetouteespérance.
Cepiédestaldontellenevoulaitpas,etsurlequelellen’estjamaismontée,tantlagloireétaitétrangèreàsonentreprise,onleluiamisdeforcesouslespieds.Dès1932,avecTerrechinoise,ellerecevaitlaplushauterécompenseaméricaine,lePrixPulitzer.En1938,aprèsRudyardKipling,ellepartageaitavecluil’honneurd’être,àquarante-sixans,leplusjeunePrixNobeldelittérature.EnAmérique,lanouvellefutplutôtmalaccueillie.MalgrésonPrixPulitzeretlesuccèsdeseslivres,PearlBuckétaitconsidéréecommeuneromancièrechinoise;lacritiquenel’avaitjamaistraitéeavecbeaucoupderespect,elleétaitenmargedelalittérature.Elle-mêmeétaitprête,entoutemodestie,àpartagercepointdevue.Plusqu’uneœuvrelittéraire,c’étaituneœuvretoutechargéed’humanité,unpontjetéentrelespeuplesetuneintroductionàlaconnaissancedupeuplechinoisqu’elleavaitconçue.
Chronologiquement,lepremierdesromanschinoisdePearlBuckestVentd’est,Ventd’ouest(1930).«L’Orientestl’Orient,l’Occidentestl’Occident»,disaitKipling.PourlesOrientaux,ilyavaitlatentationdel’Occident,etpourlesOccidentaux,latentationdel’Orient.Cestentationsexistenttoujours,maisellessonttoutdemêmemoinsaveugles.Ventd’est,Ventd’ouestestl’undespremiersgrandslivresdontlesoufflepassepardessuslamurailledeChineetqui,enquelquesorte,libèrentlespetitspiedsdeleursdouloureusesbandelettes;c’estlelivredeséchangesfécondsetréciproqueset,àtraversuneseulefamille,lessignesavant-coureursdelatempête.UneChinoiseparle:«Jepuisvousraconterceschosesàvous,masœur…»C’estlaPearlBuckchinoisequiparleàl’autrePearlBuck,enmêmetempsqu’àsasœuradoptive,etcedédoublement,cettefacultédedédoublementparsympathie,c’estlegéniemêmedePearlBuck.
Terrechinoise(GoodEarth,1931)estl’histoiredelanaissance,delavieetdelamortd’unpaysanchinois,WangLung.IlapourépouseO-Len,uneesclave,aussiéconomequ’ilest,lui,acharnéautravail.Ilsdoiventfuirlafamine,seréfugieràlaville.Alasuited’unebatailleentresoldats,WangLungprofitedudésordrepourobtenirlemoyenderamenersafamillesursesterres,etc.AvecLes
FilsdeWangLung(1932)etLaFamilledispersée(1935),nousavonsunemagistraleépopéedelaterre,despersonnagesinoubliables,unegrandefresquepeinteparpetitestouchesprécises,remplied’aventuresetdepéripétiesquiillustrentadmirablementlaleçonquePearlBuckasutirerduromanpopulairechinois,unromanvraidelaconditionhumaine.
LaMère(1934)estpeut-êtreleplusémouvantdeseslivres.AvoirlapeausiblancheetpenserenChinoise,cettedualitéaétél’unedescausesdéterminantesdesonœuvre.
Ilestuneautrecause:celleden’avoirpuêtreunemèreheureusepouravoirmisaumondeuneseulefillequidevaitn’êtrejamaisnormale.(Cf.L’Enfantquinedevaitjamaisgrandir.̂ Causedontlesconséquencesontpeut-êtreétéplusconsidérablesencore.
Passeulementparcequ’elleestainsidevenue,parcompensation,lamèred’innombrablesenfants,soitenlesadoptant(elleenapersonnellementadoptédouze),soitenlesfaisantadopterparcentainesàtraverslafondationqu’elleacrééepourlesenfantsdesang-mêlé,maisparcequecetéchecdelavieadécuplésesforcescréatricesaubénéficedesonœuvre.LaMère,c’estunemèrechinoise,maisaussilamèreuniverselle,l’incarnationmêmedelaVie.LaMèreconstitueunappeldéchirant,etderrièrelapetitefillefrappéedecécité,enfiligrane,apparaîtlatragédiedelapetitefilleanormaledePearlBuck.MaistoujoursenPearlBucklavitalitétriomphedudésespoiretl’amourl’emportesurlamort.
OnnepeutrencontrerPearlBucksansêtresaisiparlemagnétismedesonregardetdesonsourire,paruneimpressiondeforce,degénérosité,desympathierayonnante.Cettesympathiequiimprègnetoutesonœuvre,qu’ellesoitchinoiseouaméricaine.
N’est-ilpassignificatifqu’elleaitéprouvélebesoindepubliersesromansaméricainsd’abordsousunpseudonymemasculin,celuideJohnSedges?Ayantbiendémontréqu’elleétaitdetailleàassumerdeuxpersonnalités,elleaconsenti,lorsquelaréputationdeJohnSedgesaétébienétablie,àlaissertomberlemasque,àreconnaîtretoussesenfants.
Elleesttoutàlafoislavénérableancêtre,l’impératricedouairièrequ’ellerêvaitd’êtrequandelleétaitpetitefilleenChine,etladescendantedepionniersaméricainsdePennsylvanie.Cesdeuxmondesqu’elleporteenelle,ellenecessera,jusqu’àsamort,detenterdelesconcilier.
ANDREBAY
I
C’étaitlejourdumariagedeWangLung.Toutd’abord,enouvrantlesyeuxdansl’obscuritédesrideauxquientouraientsonlit,iln’arrivaitpasàcomprendrepourquoicetteaubeluisemblaitdifférentedetouteslesautres.Lamaisonétaitsilencieuse,àpartlatouxfaibleethaletantedesonvieuxpère,dontlachambrefaisaitfaceàlasiennedel’autrecôtédelasalledumilieu.Chaquematin,lepremierbruitqu’ilperçûtétaitlatouxduvieillard.D’ordinaire,WangLungrestaitàl’écouteretattendait,pourselever,qu’ellesefûtrapprochéeetqu’ileûtentendulaportedesonpèregrincersursesgondsdebois.
Maiscematin-là,iln’attenditpas.Ilsedressad’unbondetécartalesrideauxdesonlit.L’aubeétaitsombreetrougeâtre,et,parlepetittroucarrétenantheudefenêtre,oùpalpitaitlepapierenlambeaux,onentrevoyaituncoindecielcuivré.Ils’approchadutrouetarrachalepapier,enmurmurant:
—C’estleprintemps,jen’aiplusbesoindecela.
Ilavaithontededirequ’iltenaitàvoirlamaisonproprecejour-là.Letrouétaitjusteassezlargepourluipermettred’ypasserlamain,etill’avançaau-dehorspoursentirl’étatdel’air.Unpetitventtièdesoufflaitdoucementdel’orient,unpetitventmoiteetsusurrantquiprésageaitlapluie.C’étaitdebonaugure.Ilfallaitdelapluiepourféconderleschamps.Ellenetomberaitsansdoutepasaujourd’huimême,mais,siceventdurait,dansquelquesjours,onauraitdel’eau.C’étaitbien.Hier,ilavaitditàsonpèrequesicesoleilardentetimplacablecontinuait,lefromentnegraineraitpassesépis.Aprésent,oneûtditqueleCielavaitchoisicejour-làpourlefavoriser.Laterreporteraitsonfruit.
Ilpassaenhâtedanslapiècedumilieu,toutenrajustantsonpantalonbleudedessusetnouantautourdeseshanchessaceinturedecotonnadebleue.Illaissasontorsenuenattendantd’avoirfaitchaufferdel’eaupoursebaigner.Ilpassadanslacuisine,unappentisadosséàlamaison,etàsavueunbufflecachédansl’anglevoisindelaporteallongealatêtehorsdesprofondeursténébreusesetpoussaunmeuglementgrave.Lacuisine,ainsiquelamaison,étaitbâtieenbriquesdeterre,degrandscarrésdeterreextraitsdeleurschampsmêmes,etcouvertedechaumequiprovenaitdeleurfroment.Deleurpropreterresongrand-pèreavait,danssajeunesse,façonnéainsilefour,àprésentcalcinéetnoirciparlacuissondesrepasdepuistantd’années.Surcetédificedeterresedressaitunchaudrondefer,profondetventru.
Cechaudron,ill’emplitàmoitiéd’uneeauqu’ilpuisaitàl’aided’unedemi-calebassedansunejarredeterrequisetrouvaitauprès,maisilpuisaitavecprécaution,carl’eauétaitprécieuse.Puis,aprèsunehésitation,ilsoulevalajarreetlavidaentièrementdanslechaudron.Aujourd’hui,ilsebaigneraittoutlecorps.Depuissapetiteenfanceoùsamèreletenaitsursesgenoux,personnen’avaitjetélesyeuxsursoncorps.Aujourd’hui,quelqu’unallaitlevoir,etiltenaitàl’avoirpropre.
Contournantlefour,ils’enallaaufonddelacuisineprendreunepoignéed’herbessèchesetdebrindillesdansuncoin,etladisposasoigneusementdanslabouchedufour,enutilisantjusqu’àlamoindrefeuille.Puisd’unvieuxbriquetàsilexiltiradufeuetl’enfonçadanslapaille,quisemità
flamber.
C’étaitlederniermatinqu’illuifaudraitallumerdufeu.Ill’avaitalluméchaquematin,depuissixansquesamèreétaitmorte.Ilavaitallumélefeu,faitbouilliretversél’eaudansunbolqu’ilportaitdanslachambreoùsonpère,assissursonlit,toussaitetcherchaitàtâtonsseschaussuressurleplancher.Chaquematin,depuissixans,levieillardavaitattenduquesonfilsluiapportâtdel’eauchaudepourlesoulagerdesoncatarrhematinal.Désormais,lepèreetlefilspourraientsereposer.Ilallaitvenirunefemmeàlamaison.JamaisplusWangLungnedevraitseleverhivercommeétéàl’aube,pourallumerlefeu.Ilresteraittranquillementdanssonlit,età‘luiaussionapporteraitunbold’eau,etsilaterreétaitféconde,ilyauraitdesfeuillesdethédansl’eau.Celan’arrivaitqu’unefoisenplusieursannées.
Etquandlafemmeseraitàboutdeforces,ilyauraitsesenfantspourallumerlefeu,lesnombreuxenfantsqu’elleallaitprocréeràWangLung.WangLungs’arrêta,toutsaisid’imaginerdesenfantstrottinantdel’uneàl’autredeleurstroischambres.Troischambresleuravaienttoujoursparubeaucoup,danscettemaisonàmoitiévidedepuislamortdesamère.Ilavaittoujoursfallurésisterauxparentsquiétaientmoinsaularge:sononcle:avectoutesaribambelled’enfants,quitentaitdelespersuader:
—Voyons,est-cequ’ilfauttantdechambresàdeuxhommes?Lepèreetlefilsnepeuvent-ilspascoucherensemble?Lachaleurcorporelledujeuneapaiseraitlecatarrheduvieux.
Maislepèrerépondaitchaquefois:
—Jegardemonlitpourmonpetit-fils.C’estluiquiréchaufferamesvieuxos.
Maintenant,lespetits-filsallaientvenir…despetits-filsenquantité!Onseraitforcédemettredeslitslelongdesmursetdanslapiècedumilieu.Lamaisonseraitpleinedelits.PendantqueWangLungsongeaitàtousleslitsqu’ilyauraitdanscettemaisonàmoitiévide,lefeuétaittombéetl’eauduchaudroncommençaitàrefroidir.Danslecadredelaporteparutlasilhouetteindistincteduvieillard,quiretenaitautourdeluisesvêtementsnonboutonnés.Toussantetcrachant,ilbégaya:
—Commentsefait-ilquejen’aiepasencoreeud’eaupourmeréchaufferlespoumons?
Rappeléàlaréalité,WangLungrougitetbalbutiadederrièrelefour:
—Cefagotesthumide…Letempspluvieux…
Latouxduvieillardcontinuait,opiniâtre,etpourlafairecesserilfallaitquel’eaubouillît.WangLungenpuisadansunbol,aprèsquoi,auboutd’uninstant,ilouvritunejarrevernisséequisetrouvaitsurlereborddelacheminéeetypritunepincéedefeuillessèchesetrecroquevilléesdontilsaupoudralasurfacedel’eau.Levieillardouvritdesyeuxavaricieuxetsemitaussitôtàgronder:
—Pourquoilesgaspilles-tu?Boireduthé,c’estmangerdel’argent.
—C’estlejouràcela,répliquaWangLung,avecunrirebref.Mangez,etgrandbienvousfasse!
Levieux,desesdoigtsnoueuxetflétris,empoignalebolenmarmonnantetpoussantdepetitsgrognements.Ilnepouvaitserésigneràboireleprécieuxbreuvageetregardaitlesfeuillesse
déroulerets’étaleràlasurface.
—Celavarefroidir,ditWangLung.
—C’estvrai…c’estvrai,ditlevieux,enémoi.
Et,pargrandesgorgées,ilsemitàavalerlethébrûlant.Ils’absorbadansunesatisfactionanimale,commeunenfanthypnotisésursanourriture.Maisilluirestaitassezdeprésenced’espritpourvoirWangLungverserinsouciammentl’eauduchaudrondansunprofondcuveaudebois.Ilrelevalatêteet,considérantsonfilsd’unairsévère,prononçabrusquement:
—Aveccetteeau,ilyadequoiféconderunemoisson!
WangLungcontinuadeverserl’eaujusqu’àladernièregoutte.Ilneréponditpas.
—Maisparledonc!s’écrialepère,avecforce.
—JenemesuispaslavétoutlecorpsàlafoisdepuisleNouvel-An,réponditWangLung,d’unevoixtimide.
Ilavaithontededireàsonpèrequ’ildésiraitavoirsoncorpsproprepourlelaisservoiràunefemme.Ilsortitauplusvite,emportantlecuveauàsachambre.Laporte,malajustéesuruncadredeguingois,nefermaitpasexactement.Levieillardtraversaàpetitspaslasalledumilieuet,collantsaboucheàl’ouverture,brailla:
—Çairamalsinoushabituonslafemmeainsi:duthédansl’eaudumatin,ettoutcelessivage!
—Cen’estquepourunjour,lançaWangLung.
Etilajouta:
—Quandj’auraifini,j’iraijeterl’eausurlaterre,etelleneserapasperdue.
Acetteréponselevieillardsetut,etWangLungdéfitsaceintureetquittasesvêtements.Danslalumièrequitombaitdutrouenunfaisceau,ilsortitdel’eaufumanteunepetiteserviette,latorditetenfrottavigoureusementsoncorpsbrunetélancé.L’airluiavaitparuchaud,maisquandsachairfutmouillée,ileutfroid,etilaccélérasamanœuvredeva-et-vientaveclaserviette,jusqu’aumomentoùtoutsoncorpsfinitparexhalerunlégernuagedevapeur.Puis,allantàuncoffrequiavaitappartenuàsamère,ilentirauncostumedecotonnadebleuetoutpropre.Ilauraitpeut-êtreunpeufroidaujourd’huisanssesvêtementsd’hiverouatés,maisilluirépugnaittoutàcoupdelesremettresursachairpropreetnette.Leurtissuextérieurétaitcrasseuxetdéchiré,etl’ouatepassaitparlestrous,grisâtreetlamentable.Ilnevoulaitpasquecettefemmelevîtpourlapremièrefoisainsienloques.Plustard,elleauraitàlaveretàraccommoder,maispaslepremierjour.Pardessuslablouseetlepantalondecotonnadebleue,ilrevêtitunerobelonguedemêmeétoffe…sonuniquerobelongue,qu’ilneportaitqu’auxjoursdefête,dixjoursouenvirondansl’année,toutcomptefait.Puis,d’undoigtrapide,ildétortillalalonguetressedecheveuxquiluiretombaitdansledoset,prenantunpeignedeboisdansletiroirdelapetitetableboiteuse,ilentrepritdesedémêlerlescheveux.
Sonpères’approchadenouveau,appliquasaboucheàlafentedelaporteetgronda:
—Est-cequejen’aurairienàmangeraujourd’hui?Amonâge,lematin,onalesossansforcetantqu’onneleurapasdonnéàmanger.
—J’yvais,ditWangLung,setressantvivementlescheveuxetentrelaçantdanslesmèchesuncordonnetdesoienoireàgland.
Puis,auboutd’unmoment,ilenlevasarobelongue,enroulalatresseautourdesatêteetsortit,emportantlecuveaud’eau.Ilavaittotalementoubliéledéjeuner.Ilenseraitquittepourdélayerdelafarinedansunpeud’eauetdonnercettebouillieàsonpère.Quantàlui,ilsesentaitincapabledemanger.Ilportapéniblementlecuveaujusqu’auseuiletversal’eausurlaterre,toutauprèsdelaporte.Aumêmemoment,ilserappelaqu’ilavaitemployétoutel’eauduchaudronpoursonbainetqu’ilallaitdevoirrallumerlefeu.Ilfutprisdecolèrecontresonpère.
—Cettevieillecervellenepenseplusqu’àmangeretàboire,murmura-t-ildanslabouchedufour.
Maistouthautilneditrien.C’étaitladernièrefoiscematinqu’ilauraitàpréparerlerepasduvieillard.Ilpuisauntoutpetitpeud’eaudansleseaudupuitsprèsdelaporte,laversadanslechaudronet,quandellesefutmiseàchanter,ilydélayalafarineetlaportaauvieillard.
—Nousauronsdurizcesoir,monpère,luidit-il.Enattendant,voicidumaïs.
—Ilneresteplusqu’unpeuderizdanslacorbeille,repartitlevieillard,ens’asseyantàlatabledelapiècedumilieuetremuantavecsesbâtonnetslabouillieépaisseetjaune.
—NousenseronsquittespourenmangerunpeumoinsàlaFêteduprintemps,répliquaWangLung.
Maislevieillardnel’entenditpas.Ildéglutissaitàgrandbruitlecontenudesonbol.
WangLungs’enalladanssachambrepersonnelle,revêtitànouveaularobebleueetlaissaretombersatresse.Ilpassasamainsursonfrontraséetsursesjoues.Peut-êtrevalait-ilmieuxêtrerasédefrais?Lesoleilselevaitàpeine.IlavaittoutletempsdepasserparlaruedesBarbiersetdesefaireraseravantd’alleràlamaisonoùlafemmel’attendait.Restaitàvoirs’ilavaitl’argentsuffisant.
Ilpritdanssaceintureunepetiteboursecrasseusedetoilegriseetfitlecomptedecequ’ellerenfermait.Ilyavaitsixdollarsd’argentetunegrossepoignéedesapèquesdecuivre.Iln’avaitpasencoreavertisonpèrequ’ilavaitpriédesamisàsoupercesoir-là.Ilavaitinvitésoncousin,lejeunefilsdesononcle,etsononcleàcausedesonpère,ettroisfermiersdesesvoisins,quihabitaientdanslemêmevillagequelui.Ilcomptait,cematin-là,rapporterdelavilleduporc,unpetitpoissondevivieretunepoignéedechâtaignes.IlpourraitmêmeacheteraussiquelquespoussesdebambousduMidi,etunmorceaudebœufpourmettreenpot-au-feuavecunchoudesonjardin.Maisceseraitseulements’illuirestaitdel’argentaprèsavoirachetél’huiledefèvesetlasaucedesoya.S’ilsefaisaitraserlatête,ilnepourraitpeut-êtreplusacheterdubœuf.Tantpis,décida-t-ilbrusquement,ilseferaitraserlatête.
Ilquittalevieillardsansriendireetsortitdanslejeunematin.Endépitdel’aurorerougesombre,
lesoleilsedégageaitdesnuagesdel’horizonetfaisaitscintillerlaroséesurl’orgeetsurlefromentdéjàhauts.Paysanavanttout,WangLungs’arrêtauninstantetsepenchapourexaminerlesépisenbourgeon.Ilsétaientencorevidesetattendaientlapluie.Ilflairal’airetconsidérainquiètementleciel.Lapluieétaitlà,chargeantcessombresnuagesamenésparlevent.Ilrésolutd’acheterunbâtonnetd’encensetdel’allumerdanslepetittempledelaBonne-Terre.Unjourcommecelui-ci,onpouvaitbiensepermettrecela.
Ilsuivaitunétroitsentierquisinuaitàtraverschamps.Aproximitésedressaientlesmursgrisdelaville.Au-delàdecetteporteparlaquelleilallaitfranchirlesmurss’élevaitlamaisondeHwang,lagrandemaisonoùlafemmeavaitétéesclavedepuissonenfance.Desgensluiavaientdit:«Ilvautmieuxvivreseulqued’épouserunefemmequiaétéesclavedansunegrandemaison.»Maisquandilavaitdemandéàsonpère:«Est-cequejenevaisjamaisavoirdefemme?»sonpèreluiavaitrépondu:«Lestempssontdursetlesnocescoûtentdesprixfous,ettouteslesfemmesexigentdesanneauxd’oretdestoilettesdesoieavantdeconsentiràprendreunmari,cequifaitquelepauvredoitserabattresurlesesclaves.»
Sonpèredoncs’étaitremué,et,s’enallantàlamaisondeHwang,ildemandas’ilyavaituneesclavedisponible.
—Uneesclavepastropjeune,etsurtoutpasjolie,avait-ilspécifié.
WangLungavaitsouffertparcequ’ellenedevaitpasêtrejolie;ileûtaiméd’avoirunegentillefemmedontlesautreshommesl’auraientfélicité.Sonpère,voyantsaminerévoltée,luicria:
—Etqu’est-cequenousferionsd’unejoliefemme?Ilnousfautunefemmequiprennesoinduménageetquifassedesenfants,toutentravaillantauxchamps,etunejoliefemmeferait-ellecela?Elleseraittoujoursàpenseràdestoilettesquis’accordentavecsonteint!Non,pasdejoliefemmedansnotremaison.Noussommesdespaysans.Etpuis,a-t-onjamaisouïdirequ’unejolieesclavesoitrestéeviergedansunemaisonriche?Touslesjeunesseigneursontprisleurplaisiravecelle.Ilvautmieuxêtrelepremieravecunefemmelaidequelecentièmeavecunebeauté.T’imagines-tuqu’unejoliefemmeestimeratesmainsdepaysanaussiagréablesquelesmainsdoucesd’unfilsderiche,ettafiguretannéedusoleilaussibellequelapeaudoréedesautresquiontprisleurplaisiravecelle?
WangLungcompritquesonpèredisaitvrai.Quandmême,ildutlutteravecsachairavantdepouvoirluirépondre.Etalorsilditavecviolence:
—Aumoinsjen’auraipasunefemmemarquéedelapetitevérole,oupourvued’unbec-de-lièvre?
—Nousallonsvoircequ’onpeutnousdonner,répliqualepère.
Or,lafemmen’étaitpasmarquéedelapetitevérole,etellen’avaitpasdebec-de-lièvre.Ilsavaitdumoinscela,maisriendeplus.Sonpèreetluiavaientachetédeuxanneauxd’argentplaquésd’or,etdesbouclesd’oreillesd’argent,etsonpèreavaitportéletoutaumaîtredelafemmeengaged’accordailles.Apartcela,ilnesavaitriendelafemmequiallaitêtresienne,sicen’estquecejourmêmeilpouvaitallerlaprendre.
Ils’enfonçadanslafraîcheobscuritédelaportedeville.Toutàl’entrée,desporteursd’eau,
charriantsurleursbrouettesdegrandsbidonsd’eau,allaientetvenaienttoutlejour,etl’eaugiclantdesbidonss’éclaboussaitsurlesdalles.Dansletunneldelaporte,sousl’épaismurdeterreetdebrique,ilfaisaittoujourshumideetfrais,mêmeenunjourd’été,sibienquelesmarchandsdemelonsétalaientleursfruitssurlesdalles,lesmelonsfendusendeuxpourabsorberlafraîcheurhumide.Iln’yenavaitpasencore,carilétaittroptôtensaison,maisonvoyaitlelongdesmurs,descorbeillesdepetitespêchesvertesetdures,etlesmarchandscriaient:
—Lespremièrespêchesduprintemps…lespremièrespêches!Achetez,mangez,purgezvosentraillesdespoisonsdel’hiver!
WangLungseditenlui-même:«Siellelesaime,jeluienachèteraiunepoignéequandnousreviendrons.»
Ilavaitpeineàcroireque,quandilrepasseraitparcetteporte,ilseraitaccompagnéd’unefemmemarchantderrièrelui.
Au-delàdelaporte,iltournaàdroite,etilarrivabientôtdanslaruedesBarbiers.Vul’heurematinale,ilétaitundespremiers,onnevoyaitguèrequequelquespaysansquiavaientapportéleursproduitsdanslavillelanuitprécédente,afindepouvoirvendreleurslégumesauxmarchésdel’auroreets’enretournerauxchampspourletravaildelajournée.Ilsavaientdormifrissonnantsetblottissurleurspaniers,etlespaniersétaientmaintenantvidesàleurspieds.Decraintequel’und’euxlereconnût,WangLunglesévita,carleursplaisanteriesluiauraientdépluencejour.Alignéstoutlelongdelarue,lesbarbiersattendaientlesclientsderrièreleurspetitsétaux.WangLungallaaupluséloigné,s’assitsurl’escabeauetfitsigneaubarbier,quirestaitàbavarderavecsonvoisin.Lebarbierarrivaaussitôtets’empressadeverserdel’eauchaude,d’unebouilloirequ’ilpritsursonréchauddebraise,danssonbassindecuivre.
—Rasertout?demanda-t-ild’untonprofessionnel.
—Matêteetmafigure,réponditWangLung.
—Dégagerlesoreillesetlesnarines?repritlebarbier.
—Combiencelamecoûtera-t-ildesupplément?demandaWangLung,méfiant.
—Quatresous,réponditlebarbier,quitrempaitdéjàuneserviettenoiredansl’eauchaude.
—Jevousendonneraideux,repartitWangLung.
—Alorsjedégageraiuneoreilleetunenarine,ripostalebarbier,dutacautac.Dequelcôtédelafiguredésirez-vousquej’opère?
Toutenparlant,iladressaunclind’œilaubarbiervoisin,etcelui-ciéclatad’ungrosrire.WangLungcompritqu’ilétaittombéentrelesmainsd’unfarceuret,sesentantinférieur,sanstropsavoirpourquoi,commetoujours,àcescitadins,fussent-ilssimplesbarbiersetgensdelaplusbassecondition,ilrepritvivement:
—Commevousvoudrez…commevousvoudrez.
Puisilselaissadocilementsavonner,frotteretraserparlebarbier,etcommecelui-ciétaitaprèstoutbongarçon,iladministrasanssupplémentàsonclientuneséried’habilesmassagessurlesépaulesetdansledospourluiassouplirlesmuscles.Toutenrasantlehautfront,ilfitdesréflexionssurWangLung:
—Cefermiern’auraitpasmauvaisairs’ilsefaisaitcouperlescheveuxras.Lanouvellemodeestdesupprimerlatresse.
SonrasoireffleuradesiprèslecercledecheveuxréservésurlesinciputdeWangLungquecelui-cis’écria:
—Jenepeuxpasmelafairecoupersansdemanderlapermissionàmonpère!
Lebarbiersemitàrireetrespectalatouffedecheveux.
Quandcefutterminé,etl’argentcomptédanslamaindubarbier,ridéeetgonfléeparl’eau,WangLungeutuninstantd’effroi.Qued’argent!Mais,enredescendantlarue,ilsentitl’agréablefraîcheurduventsursapeauraséeetseditenlui-même:«Cen’estquepourunefois.»
Ilallaaumarché,achetadeuxlivresdeporcetregardaleboucherl’envelopperdansunefeuilledelotussèche,puis,aprèsunehésitation,ilachetaégalementsixoncesdebœuf.Quandtoutfutacheté,jusquesetycomprisdesquartiersdecaillédefèvestoutfraistremblotantsurleurfeuillecommedelagélatine,ilallaàuneboutiquedeciergieretyachetaunepairedebâtonnetsd’encens.Puis,toutintimidé,ildirigeasespasverslamaisondeHwang.
Unefoisàlaportedelamaison,ilfutprisdeterreur.Pourquoidoncétait-ilvenu?Ilauraitdûdemanderàsonpère…ouàsononcle…ouvoiremêmeàsonplusprochevoisin,Ching…àquelqu’un,enfin,del’accompagner.Jamaisencoreiln’avaitmislespiedsdansunegrandemaison.Commentserait-ilcapabled’entreravecsonfestindenocesaubrasetdedire:«Jesuisvenucherchermafemme!»
Longtemps,ilrestadevantlaporte,àlaconsidérer.Elleétaithermétiquementclose;deuxgrandsbattantsdebois,peintsennoir,bardésetcloutésdefer,rabattusl’unsurl’autre.Deuxlionsdepierremontaientlagarde,chacund’uncôté.Onnevoyaitpersonned’autre.Ils’éloigna.Décidément,iln’yavaitrienàfaire.
Soudain,ilsesentitfaible.Illuifallaits’acheterunpeudenourriture.Iln’avaitrienmangé…Ilavaitoubliédemanger.Ilentradansunpetitrestaurant,mitdeuxgrossoussurlatableets’assit.Uncrasseuxgarçondeservice,entabliernoirluisant,s’approchadelui,etilcommanda:
—Deuxbolsdenouilles!
Quandonlesluieutservis,illesmangeaavidement,lesenfournantdanssaboucheavecsesbâtonnetsdebambou,tandisquelegarçonrestaitàfairepirouetterlespiècesdebillonentresonpouceetsonindex.
—Envoulez-vousencore?demandalegarçon,avecindifférence.
WangLungsecouanégativementlatête.Ilselevaetregardaautourdelui.Iln’yavaitpersonnede
connaissancedanslapetitesallesombreetencombréedetables.Quelqueshommesseulementétaientassisàmangerouàboireduthé.C’étaitunétablissementpourpauvresgenset,parcontraste,Wangavaitl’airnetetpropreetpresquedansl’aisance,sibienqu’unmendiantquipassaitsemitàgeindre:
—Ayezboncœur,monsieurleprofesseur,etdonnez-moiunepetitesapèque;jemeursdefaim.
WangLungn’avaitjamaisvuunmendiantluidemanderl’aumône,nientendupersonnel’appeler«monsieurleprofesseur».Ilenétaitflatté,etiljetadansl’écuelledumendiantdeuxpetitessapèques,quivalentchacuneuncinquièmedegrossou.Lemendiantramenabienvitesamainnoirecommeuneserre,etlarefermasurlessapèques,qu’ilenfouitdansseshaillons.
WangLungserassit,etlesoleilmontadansleciel.Legarçondeservices’impatientait.
—Sivousneconsommezplus,dit-ilenfin,avecbeaucoupd’audace,vousaurezàpayerlalocationdel’escabeau.
UnepareilleinsolenceirritaWangLung,etilfaillitselever,maisàlaseuleidéed’entrerdanslagrandemaisondeHwangetd’ydemandersafemme,lasueurenvahittoutsoncorpscommes’ileûttravaillédansunchamp.
—Apporte-moiduthé,dit-ilaugarçon,d’unevoixmalassurée.
Iln’avaitpaseuletempsdeseretournerquelaconsommationétaitservie.Lepetitgarçondemandasèchement:
—Oùsontlesdeuxsous?
EtWangLung,àsonhorreur,sevitréduitàtirerdesaceintureencoreunautregrossou.
—C’estdubrigandage,murmura-t-ilsanslevouloir.
Mais,voyantalorsentrerdanslaboutiquesonvoisinqu’ilavaitinvitéàlanoce,ils’empressadeposerlegrossousurlatable,butsonthéd’unegoulée,sortitvivementparlaportelatéraleetsetrouvaunefoisdeplussurlarue.
«Ilfautenfinir»,sedit-ilavecrésolution.Et,lentement,ilsedirigeaverslagrandeporte.
Cettefois,commeilétaitplusdemidi,lesbattantsétaiententrouverts,etlegardiende‘laporteflânaitsurleseuilaprèssonrepas,ensecurantlesdentsavecunéclatdebambou.C’étaitungrandgaillardpourvud’unegrosseverruesurlajouegauche,etdelaverruependaienttroislongspoilsnoirsquin’avaientjamaisétécoupés.QuandWangLungparut,cethommepensa,d’aprèslepanier,qu’ilvenaitvendrequelquechose,etl’interpellabrutalement:
—Etalors,qu’est-cequec’est?
Agrand-peine,WangLungrépondit:
—JesuisWangLung,lefermier.
—Ehbien!WangLunglefermier,qu’est-cequec’est?ripostalegardien,quin’étaitpoliavecpersonned’autrequelesrichesamisdesesmaîtreetmaîtresse.
—Jesuisvenu…jesuisvenu…balbutiaWangLung.
—C’estcequejevois,ditleportier,avecunepatienceaffectée,entortillantleslongspoilsdesaverrue.
—C’estpourunefemme,repritWangLung,lafiguremouilléedesueur,etd’unevoixquiseréduisait,malgrésesefforts,àunsouffle.
Leportieréclataderire.
—Ah!c’esttoilenouveaumarié!pouffa-t-il.Onm’avaitditqu’ilviendraitaujourd’hui.Maisjenem’attendaispasàtevoiravecunpanieraubras.
—C’estsimplementquelquesvictuailles,ditWangLungenmanièred’excuse.
Ils’attendaitàvoirleportierl’introduire.Maisleportiernebougeaitpas.Alafin,WangLungrepritavecinquiétude:
—Dois-jeallerseul?
Leportiersimulaunhaut-le-corpsd’effroi.
—Levieuxseigneurtetuerait.
Puis,voyantqueWangLungétaittropingénupourcomprendre,ilajouta:
—Unpeud’argentestunebonneclé.
WangLungs’aperçutenfinquel’hommevoulaitluisoutirerdel’argent.
—Jesuispauvre,dit-ilpoursadéfense.
—Fais-moivoircequetuasdanstaceinture,ditleportier.
EtilricanaquandWangLung,danssanaïveté,déposasonpaniersurlesdalleset,soulevantsarobe,tiralapetiteboursedesaceintureetversadanssamaingauchelepeudemonnaiequiluirestaitaprèssesemplettes.Ilyavaitunepièced’argentetquatorzegrossousdecuivre.
—Jemecontenteraidel’argent,ditfroidementleportier.
Et,sanslaisseràWangLungletempsdeprotester,l’hommeglissal’argentdanssamancheetfranchitlaporteàgrandspasenannonçanttrèshaut:
—Lenouveaumarié…lenouveaumarié!
Malgrésacolèredecequivenaitdesepasseretsoneffroid’entendreainsiproclamersavenue,
WangLungn’avaitd’autreressourcequedesuivreleportier,cequ’ilfit,aprèsavoirramassésonpanieretsansregarderniàdroiteniàgauche.
C’étaitlapremièrefoisqu’ilfaisaitsonentréechezdesgensdugrandmonde,etilnegardadecetévénementqu’unsouvenirconfus.Rougepourpreetlatêtebasse,iltraversadescoursàn’enplusfinir,précédédecettevoixformidable,etentendantdesriresfuserdetouscôtés.Puissoudain,alorsqu’illuisemblaitavoirtraverséaumoinscentcours,leportiersetutetlepoussadansunpetitsalond’attente.Ilyrestaseultandisqueleportierpénétraitdanslapiècesuivante,d’oùilrevintauboutd’uninstantluidire:
—Lavieillemaîtresseordonnequetuparaissesdevantelle.
WangLungfitunpasenavant,maisleportierl’arrêta,s’écriantavecindignation:
—Tunepeuxpasparaîtredevantunegrandedameavecunpanieraubras…unpanierdeporcetdecaillédefèves!Commentferais-tularévérence?
—C’estvrai…c’estvrai…ditWangLung,bouleversé.
Maisiln’osaitlâchersonpanier,parcequ’ilavaitpeurqu’onyvolâtquelquechose.Ilsefiguraitsansdoutequetoutlemondedevaitconvoiterd’aussiraresfriandisesquedeuxlivresdeporcetunpetitpoissondevivier.Leportiervitsacrainteets’écriad’untondegrandmépris:
—Dansunemaisoncommecelle-ci,ondonnecesmangers-làauxchiens!
Et,s’emparantdupanier,illefourraderrièrelaporteetpoussaWangLungdevantlui.
Traversantunelonguevérandaétroiteautoitsupportépardescolonnesfinementsculptées,ilsarrivèrentdansunesalledontWangLungn’avaitjamaisvulapareille.Onauraitpuyfairetenirvingtmaisonscommelasienne,etelless’yseraientperdues,tantlesdimensionsétaientgrandesetleplafondhaut.Ayantlevélatêtedanssonadmirationpourvoirau-dessusdeluilesgrandespoutressculptéesetpeintes,ilbutasurlamarchedelaporte,etilseraittombésileportiernel’avaitpasretenuparlebrasens’écriant:
—Tiens,tuesdoncsipoliquetutejettesàplatventrecommeçadevantlavieillemaîtresse?
Seressaisissant,touthonteux,WangLungregardaenfacedelui.Suruneestrade,aumilieudelapièce,ilvitunetrèsvieilledame,aupetitcorpsfluetvêtudesatinluisantetgrisperleet,àcôtéd’ellesuruntabouretbas,unepipeàopiumquiétaitentraindegrésillerau-dessusdesapetitelampe.ElleconsidéraitWangLungdesesyeuxnoirsetperçants,aussivifsetrenfoncésqueceuxd’unsingedanssonvisageridéetratatiné.Lapeaudesamain,quitenaitleboutdelapipe,étaittenduesurdesosgrêles,aussilisseetaussijaunequeladorured’uneidole.WangLungsejetaàgenouxetfrappadesonfrontlecarrelage.
—Relève-le,ditgravementlavieilledameauportier;cesprosternementsnesontpasnécessaires.Ilestvenuchercherlafemme?
—Oui,ôvénérable,réponditleportier.
—Pourquoineparle-t-ilpaslui-même?demandalavieilledame.
—Parcequec’estunimbécile,ôvénérable,réponditleportier,entortillantlespoilsdesaverrue.
CetteinjurepiquaauvifWangLung,quijetaauportierunregardderessentimentetdit:
—Jenesuisqu’unhommesanséducation,grandeetvénérabledame.Jenesaispaslesmotsqu’ilfautemployerenunetelleprésence.
Lavieilledameleconsidéraattentivementetavecuneentièregravité.Sansdouteallait-elleparler,maissamainserefermasurlapipetoutepréparéequeluitendaituneesclave,etaussitôtelleparutoubliersonvisiteur.Ellesepencha,aspiraavidementlafuméependantuneminute,etsesyeuxperdirentleuréclatetserecouvrirentd’unetaied’oubli.WangLungrestadeboutdevantellejusqu’aumomentoù,parhasard,lesyeuxdelafumeuserencontrèrentsonvisage.
—Qu’est-cequefaiticicethomme?demanda-t-elleavecunecolèresoudaine.
L’oneûtditqu’elleavaitoubliétout.Leportier,impassible,setaisait.
—J’attendslafemme,grandedame,ditWangLung,toutabasourdi.
—Lafemme?Quellefemme…commençalavieilledame.
Maislajeuneesclave,àsoncôté,sepenchaverselleetmurmuraquelquechose;lavieilledameseravisa:
—Ah!jen’ysongeaisdéjàplus…l’affaireestsiminime…Tuesvenuchercherl’esclavenomméeO-len.Jemesouviensquenousl’avonspromiseenmariageàunfermier.C’esttoi,cefermier?
—C’estmoi,répliquaWangLung.
—AppelleviteO-len,ditlavieilledameàsonesclave.
Ellesemblaittoutàcouppresséed’enfiniretderesterseule,danslapaixdelagrandesalle,avecsapipeàopium.
Auboutd’uninstant,l’esclavereparut,menantparlamainunefemmedecarrurehommasse,plutôtgrande,proprementvêtued’uneblouseetd’unpantalondecotonnadebleue.WangLungjetalesyeuxsurelleetlesdétournaaussitôt.C’étaitlàsafemme.
—Arriveici,esclave,ditnégligemmentlavieilledame.Cethommeestvenutechercher.
Lafemmes’avançaversladameetrestalatêtepenchéeetlesmainsjointes.
—Es-tuprête?demandaladame.
Lafemmeréponditlentement,commeunécho:
—Prête.
Enentendantsavoixpourlapremièrefois,WangLungregardasondos,carellesetenaitdevantlui.C’étaitunevoixassezagréable,nitropforte,nitropfaible,neutreetsansmauvaisehumeur.Lacheveluredelafemmeétaitnetteetlisse,etsoncostumepropre.Ilvitavecundésappointementpassagerqu’ellen’avaitpaslespiedscomprimés.Maisilneputs’yappesantir,carlavieilledamedisaitauportier:
—Mets-luisoncoffreàlaporte,etqu’ilss’enaillent.
PuiselleinterpellaWangLungetdit:
—Tiens-toiàcôtéd’elletandisquejeparle.
Et,quandWangLungsefutavancé,ellereprit:
—Cettefemmen’étaitqu’uneenfantdedixanslorsqu’elleestentréecheznous,etelleyavécujusqu’aujourd’hui,oùelleestâgéedevingtans.Jel’aiachetéeenuneannéedefamine,quandsesparentssontpartispourleMidiparcequ’ilsn’avaientplusrienàmanger.IlsétaientdunordduChantoung,etilsysontretournés,c’esttoutcequejesaisd’eux.Tuvoisqu’ellealecorpsrobusteetlespommettessaillantesdesarace.Ellesaurabientravaillerpourtoiauxchampsettirerl’eau,etfairetoutcequetudésireras.Ellen’estpasbelle,maiscelan’estpasindispensablepourtoi.Lesoisifsseulsontbesoindebellesfemmespourlesdistraire.Ellen’estpasnonplustrèsmaligne.Maiselleestbienobéissanteetelleaboncaractère.Autantquejesache,elleestvierge.Mêmesiellen’eûtpasétécantonnéedanslacuisine,ellen’avaitpasassezd’attraitspourtentermesfilsetpetits-fils.Sielleaeuunamoureux,cen’aétéqu’undomestique.Maisaveclesinnombrablesjoliesesclavesquifréquententlibrementlescours,jedoutemêmequ’elleenaiteuun.Prends-laettraite-labien.Quoiqu’unpeulenteetbornée,c’estunebonneesclave,etsijen’eussesouhaitém’acquérirdesméritesautemplepourmonexistencefutureenaidantàpropagerlaviedanslemonde,jel’auraisgardée,carelleestsuffisantepourlacuisine.Maisjemariemesesclavesau-dehors,siquelqu’unveutd’ellesetsilesseigneursnetiennentpasàelles.
Elleditensuiteàlafemme:
—Obéis-luietengendre-luidesfilsetencoredesfils.Tuviendrasmefairevoirtonpremierenfant.
—Oui,vénérablemaîtresse,réponditlafemme,avecsoumission.
Ilsrestaienthésitants.WangLung,trèsembarrassé,nesavaitpass’ildevaitparlerouseretirer.
—Ehbien!allez-vous-en,voyons!ditlavieilledame,avecirritation.
EtWangLung,s’inclinantbienvite,fitdemi-tourets’enalla,suividelafemmequ’escortaitleportier,portantlecoffresursonépaule.Cecoffre,illedéposadanslapièceoùWangLungétaitretournéprendresonpanier,etrefusadeleporterplusloin.Ildisparutmêmesansajouterunmot.
AlorsWangLungsetournaverslafemmeetlaregardapourlapremièrefois.Elleavaitunvisagefrancethonnête,unnezcourtetépatéauxlargesnarinesnoires,etunelargebouchefendueen
tirelire.Sespetitsyeux,d’unnoirterne,étaientemplisd’uneconfusetristesse.Cevisagesemblaitmuetetinexpressifparhabitude,etincapabledes’exprimers’ill’eûtvoulu.Ellesupportapatiemmentl’examendeWangLungsansembarrasnisansl’imiter,attendantsimplementqu’ileûtfini.Ilvitqu’eneffetellen’avaitaucunattraitdanslevisage…unvisagebrun,vulgaireetrésigné.Maissapeaufoncéen’étaitpasmarquéedelapetitevérole,etellen’avaitpasdebec-de-lièvre.Asesoreillesilvitsebalancerlesbouclesdevermeilqu’illuiavaitachetées,etelleportaitauxmainslesanneauxqu’illuiavaitdonnés.Ilsedétournaavecunejoiesecrète.Enfin,ilavaitsafemme!
—Tiens,prendscecoffreetcepanier,dit-il,d’untonrogue.
Sansunmot,ellesebaissa,empoignalecoffreparunbout,lemitsursonépauleet,vacillantsouslepoids,tentadeserelever.Illaregardaitfaireetditbrusquement:
—Jeprendrailecoffre.Voicilepanier.
Et,soulevantlecoffre,illepritsursondos,sanssoucidesabellerobe,etelle,toujoursensilence,pritl’ansedupanier.Ilpensaauxcentcoursqu’ilavaittraverséesenvenantetàl’aspectridiculequ’iloffraitsoussonfardeau.
—S’ilyavaituneportedederrière…murmura-t-il.
Aprèsuninstantderéflexion,commesiellen’avaitpascompristoutdesuitecequ’ildisait,ellefitunsigneaffirmatif.Puiselleleguidadansunepetitecouràl’abandon,toutenvahied’herbesfollesquicomblaientmêmelebassin.Là,sousunpinpenché,s’ouvraitunevieilleporteenarcade,qu’elledégageadesabarre,etilslafranchirentetsetrouvèrentdanslarue.
Uneoudeuxfois,ilseretournapourlaregarder.Sonlargevisageétaitdénuéd’expression,etellelesuivaittranquillement,sursesgrandspieds,commesiellen’avaitfaitquecelatoutesavie.Souslaportedesremparts,ilfithalte,indécis,et,retenantd’unemainlecoffresursonépaule,ilfouilladel’autremaindanssaceinturepouryprendrelamonnaiequ’ilavaitdereste.Iltiradeuxgrossous,dontilachetasixpetitespêchesvertes.
—Prendsçaetmange,c’estpourtoi,dit-ild’untonbourru.
Avecl’aviditéd’unenfant,ellelesagrippaetlestintdanssamainsansriendire.Quandillaregarda,unpeuplustard,tandisqu’ilsmarchaientsurlalisièredeschampsdemais,elleengrignotaitunediscrètement,maisquandelles’aperçutqu’illaregardait,ellerefermasamainsurlefruitetcessaderemuerlesmâchoires.
Etilsallèrentainsijusqu’aumomentoùilsatteignirentlechampdel’occident,oùsedressaitletempleàlaterre.Cetemple,pasplushautentoutquel’épauled’unhomme,étaitunpetitédiculeconstruitenbriquegriseetcouvertdetuiles.Legrand-pèredeWangLung,enprenantàfermeleschampsmêmessurlesquelsWangLungpassaitmaintenantsonexistence,l’avaitbâti,encharriantlesbriquesdelavillesursabrouette.Lesmursétaientcrépisdeplâtreàl’extérieuret,enuneannéefertile,onavaitchargéunartistedevillagedepeindresurleplâtreblancunpaysagedecollinesetdebambous.Maislapluiedeplusieursgénérationsavaitdélavécettepeinture,sibienqu’àprésentonn’yvoyaitplusqu’unevaguesilhouetteplumeusedebambous,etlesmontagnesétaientpresqueentièrementeffacées.
Al’abrisousletoit,dansletempletrônaientgravementdeuxpetitesidolesdeterre,quiprovenaientdelaterredeschampsautourdutemple.C’étaientledieuetsonépouse.Ilsportaientdesrobesdepapierrougeetor,etledieuavaitunemoustacheclairseméeetretombanteencheveuxvéritables.Chaqueannée,auNouvel-An,lepèredeWangLungachetaitdesfeuillesdepapierrougeetdécoupaitetcollaitsoigneusementdenouvellesrobespourlecouplesacré.Et,chaqueannée,lapluieetlaneigepassaientsousletoitetlesoleildel’étéydardait,cequiabîmaitleursrobes.
Acemoment,toutefois,lesrobesétaientencoreneuves,carl’annéecommençaitàpeine,etWangLungétaitfierdeleuraspectpimpant.Ilretiralepanierdubrasdelafemmeetcherchadélicatementsouslecarrédeporclesbâtonnetsd’encensqu’ilavaitachetés.Ilcraignaitdelestrouvercassés,cequieûtétédemauvaisprésage;maisilsétaiententiers.Quandilleseutdénichés,illesplantal’unàcôtédel’autredanslescendresd’autresbâtonnetsd’encensamonceléesdevantlesdieux,cartoutlevoisinageadoraitcesdeuxpetitesidoles.Puis,tirantsonbriquetàsilex,avecunefeuillesècheenguised’amadou,ilfitdufeupourallumerl’encens.
Côteàcôte,cethommeetcettefemmerendaienthommageauxdieuxdeleurschamps.Lafemmesurveillaitlesboutsd’encensqui,derouges,devenaientgris.Quandlacendres’allongea,ellesepenchadessuset,del’index,fittomberleboutdecendre.Puis,commesielleeûtcraintd’avoirmalagi,bienviteelleregardaWangLung,desesyeuxmuets.Maisilavaitaimésongeste.Ellesentait,eût-ondit,quel’encensleurappartenaitàtousdeux.Cefutuninstantdecommunion.Ilsrestèrentlàdansuncompletsilence,côteàcôte,tandisquel’encensseconsumaitetseréduisaitencendres;etpuis,commelesoleilsecouchait,WangLungrechargealecoffresursonépaule,etilss’enallèrentaulogis.
Levieillardsetenaitsurleseuildelamaisonpourprofiterdesderniersrayonsdesoleil.QuandWangLungs’approchaencompagniedesafemme,ilnefitaucunmouvement.Ileûtétéau-dessousdesadignitédeparaîtrelavoir.Aucontraire,ilfeignitdes’intéresserbeaucoupauxnuages,etilcria:
—Cenuageaccrochéàlacornegaucheducroissantdelaluneannoncelapluie.Elleviendrapasplustardquedemainsoir.
Etalors,voyantWangLungprendrelepanierdesmainsdelafemme,ils’écriadenouveau:
—Tuasdépensédel’argent?
WangLungdéposalepaniersurlatableetditbrièvement:
—Ilyauradesinvitéscesoir.
Etilemportalecoffredanslachambreoùilcouchaitetledéposaàcôtéducoffreoùétaientsespropreshabits.Illeconsidérad’unairsingulier.Maislevieillardparutsurleseuiletditavecvolubilité:
—Onn’enfinitpasdedépenserdel’argentdanscettemaison.
Aufond,ilétaitbienaisequesonfilseûtinvitédeshôtes,maisilsecroyaittenudenefaireentendrequedesrécriminationsdevantsanouvellebelle-fille,decraintedelamettredèsledébuten
veinedeprodigalité.Sansriendire,WangLungs’enallaporterlepanierdanslacuisine,etlafemmel’ysuivit.Iltiradupanier,l’uneaprèsl’autre,lesvictuailles,lesdéposasurlereborddufourneaurefroidietditàsacompagne:
—Voiciduporc,etvoicidubœufetdupoisson.Onseraseptaurepas.Sais-tuprépareràmanger?
Ilneregardapaslafemmeenluiparlant.Cen’eûtpasétéconvenable.Lafemmeréponditdesavoixneutre:
—J’aiétéesclavedecuisinedepuismonarrivéedanslamaisondeHwang.Ilyavaitdesviandesàchaquerepas.
Avecunhochementdetêteapprobatif,WangLunglalaissa,etnelarevitplusavantl’heureoùlesinvitésarrivèrententroupe,sononclejovial,sournoisetfamélique,lefilsdesononcle,uneffrontéadolescentdequinzeans,etlesfermiersrustaudsetricanantpartimidité.Deuxdeceux-ciétaientdesgensduvillage,aveclesquelsWangLungéchangeaitdesgrainesetdelamain-d’œuvreautempsdelamoisson,etunautreétaitsonplusprochevoisin,Ching,unpetithommetaciturne,quineparlaitguèrequecontraintetforcé.Quandilssefurentinstallésdanslasalledumilieu,aprèsavoirfaitdesdifficultéspours’asseoir,parpolitesse,WangLungalladanslacuisineordonneràlafemmedeservir.Etilfutbienaisequandelleluidit:
—Jevouspasserailesbols,sivousvoulezbienlesmettresurlatable.Jen’aimepasdememontrerdevantdeshommes.
WangLungsesentittoutfierdecequecettefemmeétaitsienneetnecraignaitpointdeparaîtredevantlui,maiss’yrefusaitdevantd’autreshommes.Ilpritlesbolsdesesmainsàlaportedelacuisine,lesposasurlatabledanslapiècedumilieu,etlançaàpleinevoix:
—Mangez,mononcleetmesfrères.
Etquandl’oncle,quiaimaitàplaisanter,luidemanda:«N’allons-nouspasvoirlajeunemariéelégèrecommeunephalène?»WangLungrepartitavecfermeté:
—Nousnesommespasencoreunis.Iln’estpasbienséantqued’autreshommeslavoienttantquelemariagen’estpasconsommé.
Etillesexhortaàmanger,etilsmangèrentavecappétitdubonmenu.L’unfaisaitl’élogedelasaucerousseaccompagnantlepoisson,etl’autreduporccuitàpoint,etWangLungrépondaitàchaquefois:
—C’estdelapiètremarchandise…c’estmalpréparé.
Maisenlui-mêmeilétaitfierdesplats,carlafemmeavaitassaisonnélesviandesmisesàsadispositionavecdusucreetduvinaigre,etunpeudevinetdesaucedesoya,cequirelevaitlasaveurdechaquemets,sibienqueWangLungn’avaitjamaisgoûtépareilsplatsàlatabledesesamis.
Cesoir-là,tandisqueleshôtess’attardaientlonguementàprendrelethéetn’enfinissaientpasd’échangerdesplaisanteries,lafemmes’obstinatoujoursàresterderrièrelefourneau,etquand
WangLungeutreconduitledernierhôte,illatrouvaenrentrantblottiedanslesbottesdepailleetendormieàcôtédubuffle.Quandils’approchapourlaréveiller,ilvitqu’elleavaitdelapailledanslescheveux,etquandill’appela,ellelevasoudainlebrasdanssonsommeil,commepourseprotégerd’uncoup.Lorsqu’elleouvritenfinlesyeux,elleleconsidéradesonétrangeregardinexpressif,etileutl’impressiond’êtreenfaced’unenfant.Illapritparlamain,l’emmenadanslachambreoùcematin-làils’étaitbaignépourelle,etallumaunechandellerougesurlatable.Danscettelumière,ilsesentittoutàcoupintimidédesetrouverseulaveclafemme,etilfutcontraintdeserappeler:«Cettefemmequevoilàestàmoi.Ilfauts’exécuter.»
Etilcommençarésolumentàsedéshabiller.Quantàlafemme,elleseglissaderrièrelerideauetsemitsansbruitàfairesatoilettedenuit.WangLungluiditd’untonbourru:
—Quandtutecoucheras,éteinsd’abordlalumière.
Puisilsecoucha,ramenasursesépaulesl’épaissecouverture,etfitsemblantdedormir.Maisilnedormaitpas.Ilrestaitfrémissant,touteslesfibresdesachairenéveil.Auboutd’unlongtemps,l’obscuritésefitdanslapièce,etilsentitlafemmeseglisseràcôtédeluid’unlentetsilencieuxmouvement.Alors,unejoietriomphantel’envahit,àluibriserlecorps.Ilpoussadanslesténèbresunrirerauqueets’emparad’elle.
II
Ilavaitdécouvertlajoiedevivre.Lelendemainmatin,ilrestacouchésursonlitetobservalafemmequiétaitmaintenanttouteàlui.Elleseleva,rassemblasurellesesvêtementsendésordreet,aprèslesavoirboutonnésaucouetàlataille,lesajustasursoncorpsàl’aided’unesecousseetd’untortillementdiscrets.Puiselleentrasespiedsdansseschaussuresdedrap,qu’elleassujettitaumoyendecourroiesattachéespar-derrière.Lalumièredutrouminusculeprojetasurellesonrayon,etWangLungvitconfusémentsafigure.Elleneparaissaitpaschangée.Cefutunétonnementpourlui.Ilsentaitque,lui-même,lanuitdevaitl’avoirchangé;etvoicipourtantquecettefemmeselevaitdesonlitàluicommesiellen’avaitfaitquecelatouslesjoursdesonexistence.Latouxduvieillards’élevaquinteusementdanslepetitjourcrépusculaire,etilditàsacompagne:
—Ported’abordàmonpèreunbold’eauchaudepoursespoumons.
Elledemanda,delamêmevoixexactementqu’elleavaithierenparlant:
—Faut-ilymettredesfeuillesdethé?
CettesimplequestiontroublaWangLung.Ileûtaiméderépondre:«Certesoui,ilfautymettredesfeuillesdethé.Nousprends-tupourdesmendiants?»Ileûtaiméquelafemmepensâtqu’onneregardaitpasauthédanscettemaison.DanslamaisondeHwang,évidemment,toutbold’eauétaitvertdefeuilles.Là,mêmeuneesclave,peut-être,nebuvaitpasquedel’eaupure.Maisilsavaitquesonpèresefâcheraitsidèslepremierjourlafemmeluiservaitduthéaulieud’eau.Deplus,ilsn’étaientréellementpasriches.Ilrépliquadoncnégligemment:
—Duthé?…Non,non,celaleferaittousserencoreplus.
Etpuisilrestabéatementauchauddanssonlittandisque,danslacuisine,safemmeactivaitlefeuetfaisaitbouillirl’eau.Ileûtaimédeserendormir,àprésentqu’illepouvait,mais,choseridicule,soncorps,qu’ilavaitobligéàseleversitôtchaquematindepuistantd’années,refusaitdeserendormirbienqu’ileneûtlapermission.Ilrestaitdonclà,goûtantetsavourantdanssonespritetdanssachairlavoluptédelaparesse.Unepartiedutemps,ilpensaitàseschamps,etauxgrainsdufromentetaubienquelespluiesprochainesferaientàsamoisson,etàlagrainedunavetblancqu’ildésiraitacheteràsonvoisinChings’ilspouvaients’entendresurleprix.Maisàtoutescespenséesquiluivenaientàl’espritchaquejours’entremêlaitlapenséeneuvedecequ’allaitêtremaintenantsonexistence,etilluiarrivasoudain,enrepensantàlanuit,desedemanders’ilplaisaitàsafemme.Cefutlàunétonnementnouveau.Ilnes’étaitencoreposéquelaquestiondesavoirsielleluiplairait,etsiouiounonilseraitsatisfaitd’elledanssonlitetdanssamaison.Malgrélavulgaritédesonvisageetlarugositédesesmains,lachairdesongrandcorpsétaitdouceetvirginale,etilriaitenypensant,durirebrefetsaccadéqu’ilavaitpoussédanslesténèbreslesoirprécédent.Lesjeunesseigneursn’avaientdoncpasvuplusloinquecevisagevulgairedel’esclavedecuisine.Soncorpsétaitbeau,avecdegrosos,mais,quandmême,arrondietdoux.Ildésirasoudainêtreaiméd’elleentantquemari,etpuisileuthonte.
Laportes’ouvritet,muettecommetoujours,elleentra,luiapportantàdeuxmainsunbolfumant.Ilsemitsursonséantdanslelitetleprit.Desfeuillesdethéflottaientàlasurfacedel’eau.Illevavivementlesyeuxverselle.Ellepritpeuraussitôtetdit:
—Jen’aipasmisdethépourlevieux…j’aifaitcommevousaviezdit…Maispourvousj’enai—
WangLungvitqu’ellelecraignait,etilenfutbienaise,et,sanslalaisserachever,ilrépondit:
—J’aimelethé…jel’aime.
Etilbutsonthé,àpetitesgorgéesbruyantesdeplaisir.
—yeutenluicettenouvellejoietriomphalequ’iln’osaitformulermêmeensoncœur:«Cettefemmequiestàmoim’aimebien!»
—luisembla,durantlesmoissuivants,qu’ilnefaisaitplusautrechosequed’observercettefemmeàlui.Enréalité,iltravaillaitcommeàsonordinaire.Ilmettaitsonhoyausursonépaule,s’enallaitàseslopinsdeterre,cultiverlessillonsdecéréales,oubienilattelaitlebuffleàlacharrueetlabouraitlechampdestinéàl’ailetauxoignons.Maisletravailétaitdésormaisunplaisir,carquandlesoleilatteignaitlezénith,iltrouvaitenrentrantchezluisanourrituretouteprête,etsurlatable,nettedepoussière,lesbolsetlesbâtonnetsdisposésenbonordre.Jusqu’alors,quandilrentrait,ilavaitdûpréparersesrepas,malgrésafatigue,àmoinsquelevieillard,ayantfaimavantl’heure,n’eûtimproviséunpetitrepasoufaitcuireunmorceaudegaletteplateetsanslevainqu’onenrouleautourd’unetiged’ail.
Maintenant,lerepasétaittoujoursprêtpourlui,etiln’avaitqu’às’asseoirsurl’escabeauprèsdelatableetmangeraussitôt.Lesoldeterrebattueétaitbalayéetletasdeboisàbrûlerregarni.Pendantsonabsencedelamatinée,lafemmeprenaitlerâteaudebambou,etunboutdecorde,et,muniedecesinstruments,elleparcouraitlacampagne,récoltantunpeudebroussaillepar-cietunebrancheouunepoignéedefeuillespar-là,ets’enrevenaitàmidiavecdequoifairecuireledîner.L’hommeétaitbienaiseden’avoirplusbesoind’acheterdecombustible.
Dansl’après-midi,elleprenaitunhoyauetuncouffin,lesmettaitsursonépauleets’enallaitjusqu’àlagrand-routemenantàlaville,oùmulets,ânesetchevauxtransportentdesfardeaux,etlàelleramassaitlecrottindesbêtes,lerapportaitaulogisetmettaitl’engraisentasdanslacourpourfertiliserleschamps.Elleexécutaitcestravauxsansdiremotetsansenavoirreçul’ordre.Et,lafindujour,ellenes’accordaitpasdereposavantd’avoirdonnéàmangeraubuffledanslacuisine,etavantd’avoirpuisédel’eauqu’elleluitenaitsouslemuseaupourlelaisserboiretoutsonsoûl.
Ellepritaussileursvêtementsdéchiréset,avec:dufilqu’ellefilaitelle-mêmesurunfuseaudebambouaumoyend’unebourredecoton,ellelesraccommodaetvintàboutderepriserlesdéchiruresdeleursvêtementsd’hiver.Leurliterie,ellel’exposaausoleildevantlaporte,décousitlesenveloppesdescouverturesouatées,leslavaetlespenditsurunbamboupourlesfairesécher,etlecotonintérieurdescouverturesqui,depuisdesannées,étaitdevenuduretgrisâtre,ellel’éplucha,tuantlesinsectesquis’étaientmultipliésdanslesrepliscachés,elaérantletout.Chaquejour,ellefaisaitunnouveautravail,sibienqu’àlafinlestroischambresétaientpropresetrespiraientpresquel’aisance.Levieillardnetoussai)plusautant,etilrestaitausoleilcontrelemurdelamaisonexposéaumidi,àsechauffer,somnolentetbéat.
Maisjamaiselleneparlait,cettefemme,saufpourlespetitesnécessitésdelavie.WangLung,quilavoyaitalleretvenirlentementetposémentparleschambres,sursesgrandspieds,observaitàla
dérobéesonvisageplatetinerte,leregardàdemicraintifdesesyeuxsansexpression,etiln’arrivaitpasàlacomprendre.Lanuit,ilconnaissaitladouceuretlafermetédesoncorps.Mais,danslajournée,sesvêtements,sablouseetsonpantalondesimplecotonnadebleuecachaienttoutcequ’ilconnaissait,etelleavaitl’aird’uneservantefidèleetmuettequin’estqu’uneservanteetriendeplus.Etiln’étaitpasconvenabledeluidemander:«Pourquoineparles-tupas?»Ildevaitluisuffirequ’elleaccomplîtsondevoir.Quelquefois,travaillantauxguéretsdansleschamps,ilseperdaitenméditationssursoncompte.Qu’avait-ellevudanslescentcours?Quelleavaitétésonexistence,cetteexistencequ’ellenepartageaitpasaveclui?Ilneparvenaitpasàlacomprendre.Etpuisilavaithontedesacuriositéetdel’intérêtqu’ilprenaitàelle.Cen’était,aprèstout,qu’unefemme.
Maistroischambresetdeuxrepasparjour,cen’estpassuffisantpourteniroccupéecontinuellementunefemmequiaétéesclavedansunegrandemaisonoùelletravaillaitdel’aubeaucrépuscule.UnjouroùWangLungétaittrèsaffairéparlacroissancedufromentetqu’illesarclaitavecsonhoyau,sanstrêve,aupointd’enêtrecourbaturédefatigue,ilvitl’ombredelafemmes’allongerentraversdusillonsurlequelilsepenchait.Elles’arrêta,lehoyausurl’épaule,etditbrièvement:
—Iln’yaplusrienàfairedanslamaisonjusqu’àlatombéedelanuit.
Et,sansplusdediscours,elles’attaquaausillonàlagauchedusienetsemitàsarclerd’arrache-pied.
Lesoleildardaitsureux,carl’étécommençait,etelleeutbientôtlevisageruisselantdesueur.WangLung,dépouillantsablouse,s’étaitmisletorsenu,maiselletravaillaitsansquittersonlégervêtementquisetrempaitetluicollaitàlapeau.Sansunmot,ilsallaienttousdeux,àlamêmecadence,lesheurespassaient,etilenarrivaàunetellecommunionavecellequ’ilnesentaitpluslafatigue.Iln’avaitnipenséenisentimentdistincts,ilpercevaitseulementcetteparfaitesympathiederythme,aveclaquelleilsretournaientleurterreetl’exposaientausoleil,cetteterrequiformaitleurdemeure,nourrissaitleurscorpsetfaçonnaitleursdieux.Laterreétaitgrasseetnoire,etsedivisaitsanspeinesouslapointedeleurshoyaux.Parfoisilsdéterraientunfragmentdebrique,uneesquilledebois.Cen’étaitrien.Jadis,aucoursdessiècles,onavaitenterrélàdescorpsd’hommesetdefemmes,desmaisonsquisedressaientlàétaienttombéesetretournéesàlaterre.Demêmeleursmainsretourneraientunjouràlaterre,ainsiqueleurscorps.Chacunàsontourusaitdecetteterre.Ilsseremettaientautravail,allantavecensemble…produisantensemblelefruitdecetteterre…ensilenceetàl’unisson.
Lorsquelesoleilfutcouché,WangLungredressasondosaveclenteuretregardasafemme.Elleavaitlevisagehumideetbalafrédeterre.Elleétaitaussibrunequel’humusmême.Sesvêtementstrempéscollaientàsoncorpscarrémenttaillé.Elleégalisaposémentunderniersillon.Puissavoixneutreetsansplusd’inflexionsqu’àl’ordinaires’élevadanslecalmedusoiret,avecsonindifférencehabituelle,elledittoutàtrac:
—Jevaisavoirunenfant.
WangLungrestamuet.Querépondreàcela!Ellesebaissapourramasserunmorceaudebriquecasséeetlejetaloindusillon.Elleavaitditçadumêmetonque:«Jevousapportevotrethé»,ou:«Onpeutmanger.»Çaluisemblaitaussisimplequecela,àelle!Maispourlui…iln’auraitsudirecequ’ilressentait.Soncœursegonflaets’arrêtacommes’iln’allaitplusjamaisbattreAllons,c’était
leurtourdeprofiterdecetteterre!
Illuiôtabrusquementlehoyaudesmainsetluidit,d’unevoixquis’embarrassaitdanssagorge:
—Celasuffitpourmaintenant.Lajournéeestfinie.Nousallonsannoncerlanouvelleauvieux.
Ilsrentrèrentdoncaulogis,elleàsixpasderrièrelui,commeilsiedàunefemme.Levieillardsetenaitsurleseuil,attendantsonrepasdusoir,qu’ilnepréparaitplusjamaislui-mêmedepuisquelafemmeétaitàlamaison.Impatienté,ils’écria:
—Jesuistropvieuxpourattendreainsimesrepas!
MaisWangLung,entrantavantluidanslasalle,prononça:
—Ellevadéjàavoirunenfant.
Ilavaitessayédedirecelad’unairdétaché,commequidirait:«Aujourd’huij’aisemélagrainedanslechampdel’occident»,maisilenfutincapable.Bienqu’ileûtparléàvoixbasse,illuisemblaitavoirlancélesmotsplusfortsqu’ilnelevoulait.
Levieillardclignotadesyeuxuninstant,puiscompritetgloussaderire.
—Hé!hé!hé!fit-ilàsabru,quandellearriva,ainsidonc,lamoissonestenvue!
Lecrépusculeempêchaitdedistinguersestraits,maisellerépondituniment:
—Jevaismaintenantprépareràmanger.
—Oui…oui…manger,repritavecvivacitélevieillard,quilasuivit,telunenfant,danslacuisine.
Toutcommelapenséed’unpetit-filsluiavaitfaitoubliersonrepas,demêmeàcetteheurelapenséedelanourriturequ’onallaitluiservirluifaisaitoublierl’enfant.
MaisWangLungs’assitsurunescabeau,prèsdelatable,dansl’obscurité,etposasatêtesursesbrascroisés.Dececorpsquiétaitlesien,desespropresreins,ilétaitnédelavie!
III
Quandl’heuredelanaissanceapprocha,ilditàlafemme:
—Lemomentvenu,ilnousfaudraquelqu’unpourt’aider…unesage-femme.
Maisellesecouanégativementlatête.Elleétaitentraindedébarrasserlesbolsaprèslerepasdusoir.Levieillardétaitpartisecoucher,etilsrestaientàeuxdeuxseulsdanslanuit,éclairésuniquementparlaflammevacillanted’unepetitelampedefer-blancgarnied’huiledefèves,danslaquelletrempaitenguisedemècheuntortillondecoton.
—Tuneveuxpasdesage-femme?demanda-t-ilconsterné.
Ilavaitcommencéàprendrel’habitudedecesconversationsoùellebornaitàpeuprèssonrôleàesquisserungestedelatêteoudelamain,etoùtoutauplusunefois,parhasard,unmottombaitàregretdesalargebouche.Ilenétaitmêmearrivéànepluspercevoirleslacunesdecemoded’entretien.Ilreprit:
—Maisceserabizarreden’êtrequedeuxhommesdanslamaison!Mamèreaeuunesage-femmeduvillage.Jeneconnaisrienàceschoses-là.N’ya-t-ilpersonnedanslagrandemaison…unevieilleesclaveavecquituétaisamie…quipourraitvenir?
C’étaitlapremièrefoisqu’ilfaisaitallusionàlamaisond’oùellevenait.Ellesetournaversluid’unairqu’ilneluiavaitjamaisvu,sespetitsyeuxenamandeétaientdilatés,sonvisageaniméd’unesourdecolère.
—Non,personnedecettemaison-là!luicria-t-elle.
Illaissatombersapipe,qu’ilétaitentraindebourrer,etconsidérafixementlafemme.Maisdéjàelleavaitrecouvrésonvisagehabituel,etelleramassaitlesbâtonnetscommesiellen’avaitriendit.
—Ehbien!envoilàmiehistoire!dit-il,stupéfait.
Maisellesetaisait.Alorsiltentadelaraisonner:
—Nousdeuxquisommesdeshommes,nousn’avonspasqualitéenmatièred’accouchements.Pourmonpère,iln’estpasconvenabled’entrerdanstachambre…pourmoi,jen’aimêmejamaisvuunevachevêler.Mesmainsmaladroitesrisqueraientd’abîmerl’enfant.Quelqu’undelagrandemaison,voyons,oùilyasanscessedesesclavesquiaccouchent…
Elleachevadedisposerlesbâtonnetsenuntasbienrangésurlatable,levalesyeuxverssonmariet,aprèsl’avoirregardéunmoment,ellerepartit:
—Quandjeretourneraiàcettemaison,ceseraavecmonfilsdansmesbras.Jeluimettraiunhabitrougeetunpantalonàfleursrouges,etilaurasursatêteunchapeauavecunpetitbouddhadorécoususurledevant,etàsespiedsdessouliersàfacedetigre.Etjemettraiaussidessouliersneufsetunhabitneufensatinnoir,etj’iraidanslacuisineoùj’aipassémesjournées,etj’iraidanslagrandesalleoùlavieilleresteàfumersonopium,etjenousmontrerai,moietmonfils,àeuxtous.
Ilneluiavaitjamaisentenduprononcertantdemotsd’uncoup.Ilsjaillissaient,d’undébitassuréetininterrompu,quoiquelent,etilcompritqu’elleavaitdepuislongtempsprojetéàpartelletoutecettemiseenscène.Ellel’avaitprojetéetoutentravaillantauxchampsàcôtédelui!Commeelleétaitdéconcertante!Enlavoyantvaquersipaisiblementàsabesognedechaquejour,ils’étaitfiguréqu’ellepensaitàpeineàl’enfant.Etaucontraireelleimaginaitcetenfant,déjànéettoutvêtu,etelle-même,lamère,dansuncostumeneuf!Ilrestacettefoisluiaussiprivédelaparole.Avecapplication,ilroulasontabacenbouletteentrelepouceetl’indexet,ramassantsapipe,ilenfonçaletabacdanslefourneau.
—Tuvassansdouteavoirbesoind’argent,dit-ilenfin,d’untonqu’ils’efforçaitderendrebourru.
—Sivousvoulezbienmedonnertroispiècesd’argent…répliqua-t-ellecraintivement.C’estbeaucoup,maisj’aicomptéauplusjuste,etjen’engaspilleraipasunsou.J’exigeraidudrapierqu’ilmedonneparaunelepoucedesupplément.
WangLungfouilladanssaceinture.Laveille,ilavaitvenduaumarchédelavilleunecharretéeetdemiederoseauxprovenantdelamareduchampdel’occident,etilavaitdanssaceintureunpeuplusquesafemmen’endésirait.Ilposasurlatablelestroisdollarsd’argent.Puis,aprèsunecourtehésitation,ilajoutaunquatrièmeécu,qu’ilgardaitdepuislongtempssurluipourlecasoùileutvoulurisquerunpeuaujeu,unmatin,àlamaisondethé.Mais,craignantdeperdre,ils’étaittoujoursbornéàrôderautourdestablesetàregarderjeterlesdés.Ilfinissaitd’habitudeparpassersesheuresdeloisirenvilleàlabaraqueduconteur,oùl’onpeutécouterunevieillelégendesanspayerplusd’unsouquandilfaitlaquêteavecsasébile.
—Tiens!Prendsunepiècedeplus,dit-iltoutenallumantsapipeetsoufflantvivementsurl’allumettedepapierpouraviverlaflamme.Iln’yauraitpasdemalàcequetuluifassessabloused’unpetitcoupondesoie,àcemarmot.Aprèstout,c’estlepremier.
Aulieudeprendretoutdesuitel’argent,ellerestaàleconsidérer,levisageimmobile.Puis,quasienunsouffleelleprononça:
—C’estlapremièrefoisquej’aienmaindelamonnaied’argent.
Brusquementellelaprit,laserradanssamainets’enfuitdanslachambreàcoucher.
WangLungrestaitàfumersapipe,pensantàl’argentqu’ilavaitdéposésurlatable.Cetargentétaitsortidelaterre…delaterrequ’ils’échinaitàlaboureretàretourner.Iltiraitsasubsistancedecetteterre;goutteàgoutte,parsasueur,ilentiraitdelanourriture,etdecelle-ciprovenaitl’argent.Jusqu’àcejour,chaquefoisqu’ilavaitsortidel’argentpourledonneràquelqu’un,c’étaitcommes’ileûtprisunmorceaudesavieetl’eûtdonnéàcequelqu’un.Maisaujourd’hui,pourlapremièrefois,cedonn’étaitpasunesouffrance.Ilvoyaitsonargent,nonpaslivréàlamainétrangèred’unmarchanddelaville,maistransmuéenquelquechosed’unevaleurbeaucoupplusgrande:deshabitssurlecorpsdesonfils.Etc’étaitsonétrangefemmequi,entravaillantsansriendireetapparemmentsansrienvoir,c’étaitellequiavaitd’abordimaginél’enfantainsivêtu!
Quandl’heurefutvenue,ellerefusad’avoirpersonneavecelle.C’étaitunsoir,tôt,etlesoleilvenaitàpeinedesecoucher.Elletravaillaitàcôtédesonhommedanslechampàmoissonner.Onavaitcoupélefroment,inondélechampetrepiquélejeuneriz,etmaintenantlerizportaitsa
moisson,etlesépisétaientmûrsetbiengarnisaprèslespluiesd’étéetlechaudsoleildudébutdel’automne.Ensemble,toutlejour,ilsavaientcoupéleschaumes,penchésettravaillantavecdesfaucilles.Ellesecourbaitavecdifficulté,àcausedufaixqu’elleportait,etelleallaitpluslentementquelui,sibienqu’ilscoupaientinégalement,etquesonsillonàluiétaitenavancesurlesien.Aprèsmidi,àmesurequelesoleildéclinait,ellesemitàcouperdeplusenpluslentement,etilseretournaitpourluijeterdesregardsd’impatience.Puiselles’arrêtaetseredressa,enlaissanttombersafaucille.Sursonvisageruisselaitunesueurnouvelle,lasueurd’unenouvellesouffrance.
—L’heureestvenue,dit-elle.Jem’envaisàlamaison.N’entrezpasdanslachambreavantquejevousappelle.Apportez-moiseulementunroseaudécortiquédefrais,ettaillez-leenbiseau,afinquejepuissecouperlecordonetséparerlaviedel’enfantdelamienne.
Ellepartitàtraverschampsverslamaisoncommesiderienn’était,et,aprèsl’avoirsuiviedesyeux,ilallaauborddelamaredanslechampextérieur,choisitunminceroseauvert,ledécortiquasoigneusementetletaillaenbiseausurletranchantdesafaucille.Et,commelecrépusculedel’automnetombaitrapidement,ilmitsafaucillesursonépauleetrentraaulogis.
Enarrivantàlamaison,iltrouvasonsouperchaudsurlatableetlevieillardentraindemanger.Elles’étaitinterrompuedanssontravaild’enfantementpourleurpréparerlerepas!Ilseditenlui-mêmequec’étaitunefemmecommeonn’enrencontraitpassouvent.Puisils’approchadelaportedeleurchambreetcria:
—Voicileroseau!
Ilattendit,supposantqu’elleallaitluicrierdeleluiapporter.Maisellen’enfitrien.Ellevintàlaporte,passalamainparlafenteetpritleroseau.Elleneditmot,maisill’entendithaleter,commeunebêtequiacourulongtemps.
Levieillardlevalesyeuxdesonbolpourdire:
—Mange,outoutvaêtrefroid.
Etpuisilajouta:
—Netepréoccupepasencore…celavadurerlongtemps.Jemerappellebienquandmonpremierfilsestné,l’auroreétaitvenueavantquecefûtfini.Ah!pauvredemoi,etdirequedetouslesenfantsquej’aiengendrésetquetamèreaportés,l’unaprèsl’autre…unevingtaineouenviron…jenesaisplusaujuste…tuesleseulquiaiesvécu!Tuvoispourquoiilfautqu’unefemmeenfanteetenfante.
Etpuis,commes’ilvenaitseulementdes’enaviser,ilditencore:
—Demain,àcetteheure-ci,jeseraipeut-êtregrand-pèred’unenfantmâle!
Ilsemittoutàcoupàrire,etils’arrêtademangeretcontinuaàricanerpendantlongtemps,danslecrépusculedelachambre.
MaisWangLungrestaitdevantlaporte,àécouterlesdouloureuxhalètementsdebête.Parlafenteluiarrivaitunrelentdesangchaud,uneodeurécœurantequil’effrayait.Al’intérieur,lehalètementdelafemmedevintrapideetfort,pareilàunesériedehurlementsétouffés,maisellen’élevaitpasla
voix.Alalongue,iln’ytintplus,etilétaitsurlepointdepénétrerdanslachambrequandjaillitunpetitcrigrêleetimpérieux,quiluifitoubliertout.
—C’estungarçon?cria-t-ilavecinsistance,sanssoucidelafemme.
Lecrigrêleretentitdenouveau,vibrant,autoritaire.
—C’estungarçon?cria-t-ilencore,répondsaumoinsàcela…C’estungarçon?
Etlavoixdelafemmerépondit,faiblecommeunécho:
—C’estungarçon!
Alorsils’enallaets’assitàlatable.Commetoutcelas’étaitfaitvite!Lerepasétaitdepuislongtempsrefroidi,etlevieillarddormaitsursonescabeau,maiscommecelas’étaitfaitvite!Ilsecoualevieuxparl’épauleetl’interpella,triomphal:
—C’estunenfantmâle!Vousêtesgrand-pèreetjesuispère!
Levieuxseréveillaaussitôtetsemitàrirecommeilavaitriavantdes’endormir.
—Oui…oui…biensûr,gloussa-t-il,grand-père…jesuisgrand-père.
Ilselevaetallasecoucher,rianttoujours.
WangLungpritlebolderizfroidetsemitàmanger.Ilavaittoutàcouptrèsfaim,etiln’arrivaitpasàenfournerassezvitelesalimentsdanssabouche.Danslachambre,ilentendaitlafemmesetraînerdecôtéetd’autre,etlecridel’enfantrésonnait,incessantetperçant.
«M’estavisquenousn’auronspluslapaixdanscettemaison,désormais»,sedit-ilavecfierté.
Quandileutmangétoutsonsoûl,ils’enrevintàlaporte,etlafemmeluicriad’entrer,etilentra.Ilrégnaitdansl’airuneodeurdesangrépanduetencorechaud,maisonn’envoyaitpastraceailleursquedanslecuveaudebois.Elleavaitversédel’eaudanscelui-cietl’avaitpoussésouslelit,desortequ’onlevoyaitàpeine.Elleavaitallumélachandellerougeetellereposaitsurlelit,décemmentcouverte.Acôtéd’elle,emmaillotéd’unvieuxpantalonàelle,commec’étaitlacoutumedanslarégion,reposaitsonfils.
Ils’approchaetrestatoutd’abordincapabledeparler.Danssapoitrine,soncœurbattaitàserompre.Ilsepenchasurlepetitpourl’examiner.Safigurerondeetridéeparaissaittrèsbrune,etilavaitsurlecrânedelongscheveuxnoirsetmouillés.Ilavaitcessédepleureretreposait,lesyeuxhermétiquementclos.
Wangregardasafemme,etelleleregardaaussi.Elleavaitlescheveuxencoretrempésdesasueurd’agonie,etsespetitsyeuxenamandeétaientcernés.Apartcela,ellen’avaitpaschangé.Maisils’attendritdelavoircouchéelà.Soncœurs’élançaverscesdeuxêtresetildit,netrouvantriend’autreàdire:
—Demain,j’iraienvilleacheterunelivredesucrerouge,etjeleferaifondredansl’eau
bouillantequetuboiras.
Etpuis,regardantdenouveaul’enfant,cettephraseluiéchappasoudain,commes’ilvenaitseulementd’ypenser:
—Ilnousfaudraacheterunebonnepaneréed’œufsetlesteindreenrougepourlesdistribuerdanslevillage.Ainsi,chacunsauraquej’aiunfils!
IV
Lelendemaindelanaissancedel’enfant,lafemmeselevacommed’habitudeetfitàmangerpourlesdeuxhommes,maisellen’allapasauxchampsmoissonneravecWangLung.Iltravailladoncseuljusqu’aprèsl’heuredemidi.Alorsilrevêtitsarobebleueetserenditenville.Ilallaaumarchéetachetacinquanteœufs,pasfraispondus,maisencoreassezbonsetcoûtantdeuxsouslapièce,etilachetadupapierrougepourfairebouillirdansl’eauaveclesœufsetlesteindreenrouge.Puis,aveccesacquisitionsdanssonpanier,ilallachezlemarchanddesucreriesetyachetaunpeuplusd’unelivredesucrerouge,qu’ilfitemballersoigneusementdegrospapier.Souslaficelledepaillequinouaitlepaquet,lemarchanddesucreries,toutensouriant,glissaunfeuilletdepapierrouge.
—C’estpourlamèred’unenfantnouveau-né,sansdoute?
—Unfilspremier-né,réponditfièrementWangLung.
—Ah!c’estdubonheur,repartitl’homme,négligemment,l’œilfixésurunclientbienhabilléquivenaitd’entrer.
Cetteformule,ill’avaitdébitéemaintesfoisàd’autres,voiremêmechaquejouràquelqu’un,maiselleparutnouvelleàWangLung.Charmédelapolitesseduconfiseur,ils’inclina,ets’inclinadenouveauensortantdelaboutique.Quandilseretrouvaaugrandsoleildelaruepoussiéreuse,illuisemblaitqu’iln’yavaitjamaiseud’hommeaussicomblédebonheurquelui.
Cette;idéeluiinspirad’aborddelajoie,etpuisunmouvementdecrainte.Ilneconvientpas,encettevie,d’êtretropheureux.L’airetlaterrefourmillentdemauvaisgéniesquinepeuventsouffrirlebonheurdesmortels,enparticuliersdespauvres.Ilentrabrusquementdansl’échoppeducirier,quivendaitaussidel’encens,etilyachetaquatrebâtonnetsd’encens,unpourchaquepersonnedesamaison,et,munidecesquatrebâtonnets,ilserenditaupetittempledelabonneterreoùillesplantadanslescendresfroidesdel’encensqu’ilyavaitbrûlédéjà,encompagniedesafemme.Ilattenditquelesquatrebâtonnetsfussentbienallumés,aprèsquoiilrentrachezlui,réconforté.Cesdeuxpetitesidolestutélaires,quitrônaientgravementsousleurpetittoit…quellepuissanceellesavaient!
Etalors,sansqu’ileûteupresqueletempsdeserendrecompte,lafemmeseretrouvaauxchampsàcôtédelui.Lesmoissonsétaientfaites,etilsbattaientlegrainsurl’aireàbattrequiformaitaussilacourd’entréedelamaison.Ilslebattaientavecdesfléaux,luietlafemmeensemble.Etquandlegrainétaitbattu,ilslevannaient,enlemettantsurdegrandescorbeillesplatesenbambouetlejetantauvent.Onrecueillaitlebongrainquitombait,etlaballes’envolaitenunnuageaveclevent.Puisilfalluttravaillerànouveauleschampspourlefromentd’hiver,etquandilattelalebuffleetlabouralaterre,lafemmemarchaitderrièrelacharrueavecsonhoyauetbrisaitlesmottesdanslessillons.
Elletravaillaitmaintenanttoutlejour,etl’enfantrestaitcouchéàterresurunevieillecouvertureouatée,endormi.Quandilpleurait,lafemmes’interrompaitet,s’asseyantàmêmelesol,découvraitsonseinpourdonneràtéteràl’enfant.Lesoleiltombaitsureuxdeux,lesoleiltardifdelafindel’automnequinerenonceàlachaleurdel’étéquecontraintetforcéparlefroiddel’hiverproche,etsoussesrayons,lafemmeetl’enfant,aussibrunsquelaglèbe,ressemblaientàdesstatuesdeterre.Lapoussièredeschampssaupoudraitlescheveuxdelafemmeetlatendretêtenoiredel’enfant.
Maisdugrandseinbrundelafemmelelaitgiclaitpourl’enfant,etquandl’enfanttétaitàunsein,lelaitblanccommeneigecoulaitdel’autre,telunefontaine.Ellelelaissaitcouler.Toutgourmandqu’étaitl’enfant,ilyenavaitplusqu’assezpourlui,assezpournourrirplusieursenfantset,dansl’orgueildesonabondance,O-lenlelaissaitcoulerinsoucieusement.Ilenvenaittoujoursdeplusenplus,Parfois,soulevantsonsein,ellelelaissaitcoulersurlesolpouréviterdesalirsonvêtement,etilseperdaitdanslaterreetfaisaitdanslechampunetacheplusfoncée,molleetonctueuse.L’enfantétaitgrasetbienportant,etabsorbaitlavieinépuisablequesamèreluiversait.
Quandl’hiversurvint,ilsétaientprémuniscontrelui.Lesrécoltesavaientétéplusabondantesquejamais,etlapetitemaisonauxtroischambresregorgeait.Auxsolivesdutoitdechaumependaientd’innombrablesrangsd’oignonsetd’aulxséchéset,lelongdesmursdelasalledumilieuetdeleurproprechambre,onvoyaitdesnattesderoseauxtorduesenformedegrandesjarresquicontenaientdufromentetduriz.Laplusgrandepartiedecegraindevaitêtrevendue,maisWangLungétaitfrugal,etilnefaisaitpascommetantd’autresvillageois,quidépensentleurargentsanscompteràjouerouàs’offrirdesmetstropfinspoureux,etquisontforcés,enconséquence,devendreleurgrainàlamoisson,alorsquelesprixsontbas.Aucontraire,ilépargnaitlesienetlevendaitàl’époqueoùlaneigecouvraitlaterre,auNouvel-An,quandlesgensdelavillepaientn’importequelprixpouravoiràmanger.
Sononcleétaittoujoursforcédevendresongrainavantqu’ilfûttoutàfaitmûr.Quelquefoismême,pourobtenirunpeud’argentliquide,illevendaitsurpieddanslechamp,cequiluiépargnaitlapeinedemoissonneretdebattre.Maisaussilafemmedesononcleétaitunesottecréature,grasseetindolente,etquisanscesseréclamaitàgrandscrisdesfriandises,etdesplatsdececietdecela,etdeschaussuresneuvesachetéesàlaville.LafemmedeWangLungconfectionnaittouslessouliersdelamaison,pourluietpourlevieux,etpoursespiedsàellecommepourceuxdel’enfant.Iln’yauraitplusriencomprissielleeûtdésiréacheterdeschaussures!
Danslavieillemaisoncroulantedesononcle,iln’yavaitjamaisriendependuauxsolives.Mais,chezlui,ilyavaitjusqu’àunjambondeporcachetéàsonvoisin,Ching,quandilavaittuésoncochonquimenaçaitdetombermalade.Ons’yétaitprisasseztôtpournepaslaisseràlabêteletempsdedépérir,etlejambonétaiténorme,etO-lenl’avaitsaléàfondetpendupourlesécher.Ilyavaitégalementdeuxpouletsdeleurélevagetués,vidésetséchésnonplumés,etbourrésdeselàl’intérieur.
Quandlesventsd’hiver,glacésetpénétrants,arrivèrentdudésertsituéàleurseptentrion-levant,ilsrestèrentdoncchezeux,aumilieudetoutecetteabondance.L’enfantnetardapasàpouvoirpresquesetenirsursonséanttoutseul.Aumoisanniversairedesanaissance,alorsqu’ilétaitâgéd’unepleinelune,onavaitfaitunrepasdenouilles,quisignifientlonguevie,etWangLungavaitinvitéceuxquiétaientvenusàsonrepasdenoces,etilleuravaitdonnéàchacununedouzaineentièred’œufsrougescuitsdursetteintsparlui,etàtousceuxquivinrentduvillagepourleféliciterildonnadeuxœufs.Etchacunluienviaitsonfils,ungrandetgrosbébéàfiguredepleineluneetauxpommettessaillantescommesamère.Depuisquel’hiverétaitvenu,onl’installaitnonplusdehorsmaissurlacouvertureouatéedisposéesurlesolenterrebattuedelamaison,etonouvraitlaporteaumidipouravoirdelalumière;etlesoleilentrait,tandisqueleventdunords’acharnaitenvaincontrelesmursdeterredelamaison.
Lesfeuillesfurentbientôtarrachéesaudattierduseuilcommeauxsaulesetauxpêchersvoisins
deschamps.Seulslesbouquetsdebambouséparsàl’orientdelamaisongardaienttoutesleursfeuilles,etleventavaitbeaucourberlestigesendeux,lesfeuillestenaientbon.
Avecceventsec,lefromentseméenterrenepouvaitpasgermer,etWangLungattendaitlespluiesavecimpatience.Etalorslespluiessurvinrenttoutàcoupparunejournéegriseetcalmeoùleventmanquaitetoùl’airétaitdouxettiède,etilsrestèrenttousdanslamaisonpleinedebien-être,àregarderlapluietomberdrueetforteets’imbiberdansleschampsautourdelacouretruisselerdesbordsdutoitdechaumeau-dessusdelaporte.L’enfant,étonné,tendaitlesmainspourattraperlesraiesd’argentdelapluiequitombait,etilriaitetonriaitaveclui.Levieillardsemitàquatrepattessurlesol,àcôtédel’enfant,etdit:
—Iln’yapasdansunedouzainedevillagesunenfantaussimalinquelui.Lesmarmotsdemonfrèreneremarquentrienavantdesavoirmarcher.
Et,dansleschamps,lasemencedefromentgermait,etdesdardsd’unvertfinsurgissaientdelaterrebruneetmouillée.
Auneépoquecommecelle-là,onserendaitdesvisites,parcequechaquepaysancomprenaitquepourunefoislecielfaisaitlabesogneauxchamps,etquelesrécoltess’irriguaientsansqu’ondûtpourcelas’échineràporterdesseauxenfiléssurunepercheentraversdesépaules.Danslamatinée,onseréunissaitchezl’unetchezl’autre,buvantlethéicietlà,allantdemaisonenmaisonsousdegrandsparapluiesdepapierhuilés,piedsnussurl’étroitsentieràtraverschamps.Lesfemmesrestaientaulogis,àconfectionnerdeschaussuresetàraccommoderdesvêtements,siellesétaientbonnesménagères,etsongeaientauxpréparatifsdelafêteduNouvel-An.
MaisWangLungetsafemmen’étaientpasassidusauxvisites.Danslevillagedepetitesmaisonsdisséminéesquisecomposaitdelaleur,avecunedouzained’autres,onnetrouvaitnullepartunintérieuraussipleind’abondanceetdecordialitéquechezeux,etWangLungsavaitques’ildevenaittropintimeaveclesautres,onluiferaitdesemprunts.LeNouvel-Anapprochait,etquidoncavaittoutl’argentnécessairepourpayerleshabitsneufsetlefestin?Ilrestaitchezluiet,tandisquelafemmereprisaitetcousait,ilprenaitsesrâteauxenlamellesdebambouetlesexaminait,et,silaficelle:étaitusée,ilyenentortillaituneneuve,faitedechanvrecultivéparlui-mêmeet,àl’endroitoùmanquaitunecheville,ilenfonçaithabilementunnouveléclatdebambou.
Cequ’ilfaisaitpourlesinstrumentsaratoires,safemmeO-lenlefaisaitpourlesustensilesménagers.Siunejarredeterrefuyait,ellen’agissaitpascommed’autresfemmes,quilajettentaurebutetparlentd’enacheterunenouvelle.Loindelà!Ellemalaxaitdelaterreetdel’argile,enduisaitlafissureetchauffaitàfeudoux,etlajarreétaitaussibonnequ’uneneuve.
Ainsidonc,ilsrestaientchezeux,etilsseréjouissaientdeleurapprobationmutuelle,bienqueleurconversationsebornâtleplussouventàdesphrasesdétachées,tellesquecelles-ci:«As-tumisdecôtélesgrainesdelagrossecourgepourlesnouveauxsemis?»Ou:«Nousallonsvendrelapailledefromentetbrûlerlestigesdeharicotsàlacuisine.»Ouencore,maisplusraniment,WangLungdisait:«Voiciunbonplatdenouilles.»EtO-lenluirépondait,endétournantl’éloge:«C’estqueleschampsnousontdonnédebonnefarinecetteannée.»
Deleurproduit,encettebonneannée,WangLungavaitretiréunepoignéededollarsd’argentdeplusetau-delàdeleursbesoins,etcespièces,iln’osaitpaslesgarderdanssaceintureniavouerleur
possessionàquelqu’und’autrequesafemme.Ilscherchèrentunecachettepourlemagotet,finalement,enfemmeavisée,ellecreusaunpetittrouderrièrelelit,danslemurintérieurdeleurchambre;WangLungymitl’argent,etellerebouchaletrouavecunemotted’argilesibienqu’onn’yvoyaitpaslaplace.MaisWangLungetO-lenenretiraienttousdeuxunsentimentderichesseetdesécuritésecrètes.WangLungpouvaitsedirequ’ilavaitplusd’argentqu’iln’endevaitdépenseret,quandilsetrouvaitparmisescompagnons,ilrelevaitlatêteavecplusd’assurance.
V
LeNouvel-Anapprochaitet,danstouteslesmaisonsduvillage,onfaisaitdespréparatifs.WangLungserenditenvilleàlaboutiqueduciergier,etilachetadescarrésdepapierrougequiportaient,tracésàl’encred’or,lesunslecaractèredubonheuretd’autreslecaractèredelarichesse,et,cescarrés,illescollasursesinstrumentsaratoirespourluiporterchancependantlanouvelleannée.Sursacharrueetsurlejougdubuffle,etsurlesdeuxseauxdanslesquelsiltransportaitsonengraisetsoneau,surchacundecesobjetsilcollauncarré.Etpuis,surlesportesdesamaison,ilaffichadelonguesbanderolesdepapierrougedécoréesdedevisesdebonnechance,etsurlecadredesaporteilcollauneborduredepapierrougesavammentdécoupéeenformesdefleurs,d’untrèsjolidessin.Etilachetadupapierrougepourfaireauxdieuxdenouveauxcostumes,tâchedontlevieillards’acquittaavecassezd’adressepoursesvieillesmainstremblotantes,etWangLunglespritetenrevêtitlesdeuxpetitsdieuxdutempleàlaterre,etilfitbrûlerunpeud’encensdevanteuxenl’honneurduNouvel-An.Et,poursamaison,ilachetaaussideuxchandellesrougesquidevaientbrûlerlaveilledel’ansurlatable,devantl’imaged’undieuaffichéeaumurdelasalledumilieu,au-dessusdel’endroitoùétaitlatable.
EtWangLungserenditdenouveauenville,etilachetadelagraissedeporcetdusucreblanc,etlafemmefitfondrelagraissequidevintunblancsaindoux,etellepritdelafarinederiz,qu’ilsavaientextraitedeleurproprerizmoulusouslameuledepierreàlaquelleonattelaitlebuffleencasdebesoin,etellepritlesaindouxetlesucre,etellelestrituraetenpétritdesuperbesgâteauxdeNouvel-An,appelésgâteaux-lunes,telsqu’onenmangeaitdanslamaisondeHwang.
Quandlesgâteauxfurentalignéssurlatable,prêtsàenfourner,WangLungsentitsoncœursegonflerdefierté.Pasuneautrefemmeduvillagen’étaitcapabled’enfaireautantquelasienne:deconfectionnerdesgâteauxtelsquelesrichesseulsenmangentàlafête.Dansquelques-unsdesgâteaux,elleavaitincrustédeschapeletsdepetitesazerolesrougesetdespointesdeprunesvertesséchées,quiformaientdesfleursetdesguirlandes.
—C’estmalheureuxdemangerceux-là,ditWangLung.
Levieillardrôdaitautourdelatable,amusécommeunenfantparlescouleursvives.Ildit:
—Appelletononclemonfrère,etsesenfants…Ilfautqu’ilsvoientça!
MaislaprospéritéavaitrenduWangLungprudent.Onnepeutpasinviterdesgensaffamésàvenirsimplementvoirdesgâteaux.Ilexpliquabienvite:
—C’estdemauvaisaugure,deregarderdesgâteauxavantleNouvel-An.
Etlafemme,lesmainsenduitesdefarineetgrassesdesaindoux,prononça:
—Cesgâteauxnesontpasfaitspourquenouslesmangions,saufunoudeuxdesordinairesdontgoûterontlesinvités.Nousnesommespasassezrichespourmangerdusucreblancetdulard.Jelesaipréparéspourlavieillemaîtressedelagrandemaison.J’yemmènerail’enfantlesecondjourduNouvel-An,etjeporterailesgâteauxenprésent.
Alorslesgâteauxprirentencoreplusd’importance,etWangLungseréjouitàl’idéequedansla
grandesalleoùils’étaitmontrésitimideetsipauvre,safemmeiraitbientôtenvisiteuse,portantsonfils,vêtuderouge,etdesgâteauxfaits,commeceux-ci,delameilleurefarine,avecdusucreetdulard.
ToutautredétaildeceNouvel-AnseréduisaitpourWangLungàl’insignifiance,àcôtédecettevisite.Quandillerevêtit,sonnouveaucostumedecotonnadenoireconfectionnéparO-lenluifitseulementsedire:«Jelemettraiquandjelesmèneraijusqu’àlaportedelagrandemaison.»
Cefutmêmed’unairinsoucieuxqu’ilreçutsononcleetsesvoisinslepremierjourduNouvel-An,lorsqu’ilsarrivèrentchezluientumulte,toutsurexcitésd’avoirbienmangéetbienbu,poursouhaiterdubonheuràsonpèreetàlui.Ilavaitlui-mêmeveilléàcequelesgâteauxencouleurfussentmisdecôtédanslepanier,decraintededevoirlesoffriràdesgensducommun;maisquandoneutfaitl’élogedesgâteauxblancsordinairesetvantéleurparfumdesaindouxetdesucre,ilregrettafortdenepouvoirs’écrier:«Ah!vousdevriezvoirceuxencouleur!»
Maisils’enabstint,carildésiraitpardessustoutfaireuneentréetriomphaledanslagrandemaison.
Puis,lesecondjourduNouvel-An,jouroùlesfemmesserendentmutuellementvisite,leshommesayantbienbuetbienmangélaveille,ilsselevèrentàl’aube,etlafemmerevêtitl’enfantdesoncostumerougeetdessouliersàfacedetigrequ’elleluiavaitconfectionnés,etellemitsursatête,raséedefraisparWangLunglui-même,ledernierjourdelavieilleannée,lechapeaurougesansfondaveclepetitbouddhadorécoususurledevant,etelledéposal’enfantsurlelit.WangLungalorss’habillarapidement,tandisquesafemmepeignaitànouveausalonguechevelurenoireetpiquaitdanslechignonl’épingledecuivreargentéqu’illuiavaitachetée,etellerevêtitsonnouveaucostumenoir,tirédelamêmepiècequelanouvellerobedesonmari,vingt-quatrepiedsdebonneétoffepourlesdeux,etdeuxpiedsd’étoffepardessuslemarchépourfairebonnemesure,selonlacoutumedesmarchandsdrapiers.Puis,luiportantl’enfantetellelesgâteauxdanslepanier,ilssemirentenrouteparlesentieràtraversleschamps,àcetteheuredénudésparl’hiver.
Puis,àlagrandeportedelamaisondeHwang,WangLungreçutsarécompense,carenarrivantàl’appeldelafemmeleportierouvritdegrandsyeuxàleurspectacleet,entortillantleslongspoilsdesaverrues’écria:
—Ah!Wanglefermier,onesttroisaulieud’un,cettefois-ci!
Etpuis,voyantqu’ilsétaienttoustroisvêtusdeneufetquel’enfantétaitunfils,ilreprit:
—Inutiledevoussouhaiterplusdebonheurcetteannéequel’andernier.
WangLungréponditnégligemment,commeonparleàquelqu’unquiestàpeineunégal:
—Bonnesrécoltes…Bonnesrécoltes…
Etilfranchitleseuilavecassurance.
Impressionnédetoutcequ’ilvoyait,leportierditàWangLung:
—Veuillezvousasseoirdansmamisérableloge,tandisquejevaisàl’intérieurannoncervotre
femmeetvotreenfant.
WangLungsuivitdesyeuxsafemmeetsonfilspendantqu’ilstraversaientlacour,portantdescadeauxauchefd’unegrandemaison.Toutl’honneurluienrevenait.Quandilssefurentréduitsàdessilhouettesminuscules,aufonddelaperspectivedecoursemboîtéesl’unedansl’autre,etqu’ilseurentdisparuàuntournant,ilentradanslalogeduportieretacceptacommeallantdesoilaplaced’honneurquelafemmeduportier,marquéedepetitevérole,luioffraitàlagauchedelatabledanslapiècedumilieu.Illaremerciad’unsimplesignedetête,enprenantleboldethéqu’elleluioffrait,etilleposadevantluiets’abstintdeleboire,commesilesfeuillesdethén’étaientpasd’assezbonnequalitépourlui.
Letempsluiparutlongjusqu’auretourduportierquiramenaitlafemmeetl’enfant.Uninstant,WangLungregardaattentivementsafemmeauvisagepourvoirsitouts’étaitbienpassé,carilavaitenfinapprisàdiscernerdanscestraitsimpassiblesdeminimeschangementsdontilnes’apercevaitpasaudébut.Maiselleavaitl’airtoutecontente,etaussitôtildevintimpatientdel’entendreracontercequis’étaitpassédanscescoursdugynécéeoùiln’avaitpaspupénétreraujourd’hui,bienqu’ilyeûtaffaire.
Avecdessalutsbrefs,enconséquence,auportieretàsafemmemarquéedepetitevérole,ilpressaO-lendepartir,etilpritlui-mêmedanssesbrasl’enfantquis’étaitendormietquis’abandonnait,toutrecroquevillédanssoncostumeneuf.
—Ehbien?lança-t-il,pardessusl’épaule,àsafemmequilesuivait.
Pourunefois,ils’impatientaitdesalenteur.Elleserapprochaunpeudeluietréponditàvoixbasse:
—Jecrois,sivousvoulezsavoir,qu’onestunpeumalenpoint,cetteannée,danscettemaison-là.
Elleparlaitd’untonscandalisé,commequidiraitdesdieuxqu’ilsontfaim.
—Queveux-tudire?demandaWangLung,lapressantdes’expliquer.
Maisellenesehâtaitpas.Lesmotsétaientpourelledeschosesprécieuses,qu’onprenduneàuneetqu’onlâcheavecpeine.
—Lavieillemaîtresseportaitlamêmeblousecetteannéequel’andernier.Jen’aijamaisvucelajusqu’ici.Lesesclavesnonplusn’avaientpasdecostumesneufs.
Et,aprèsunsilence,ellereprit:
—Jen’aipasvuuneseuleesclaveavecuncostumeneufcommelemien.
Ellepritencoreuntempsetajouta:
—Quantànotrefils,mêmeparmilesconcubinesduvieuxmaître,iln’yavaitpasunenfantquiluifûtcomparablepourlabeautéetpourlatoilette.
Unlentsourires’épanouitsursonvisage,etWangLungrittouthautetserratendrementlebébé
contrelui.Qu’ilavaitbienagi…qu’ilavaitbienagi!Maistandisqu’iltriomphait,ilfutfrappédecrainte.Quellesotteimprudenceilcommettait,demarcherainsiàcielouvertaveccebelenfantmâlequerisquaitdevoirunmauvaisgéniepassantparhasarddanslesairs!Ouvrantbienvitesablouse,ilcachalatêtedel’enfantdanssonseinetprononçad’unevoixforte:
—Queldommagequenotreenfantsoitunefilledontnousnevoulionspas,ettoutegrêléeenoutredepetitevérole!Prionspourqu’ellemeure!
—Oui,oui,ditsafemme,leplusvitequ’elleput,comprenantvaguementl’imprudencequ’ilsavaientcommise.
Rassuréparcesprécautions,WangLungpressaderechefsafemmedes’expliquer:
—As-tudécouvertpourquoiilssesontappauvris?
Ellerépondit:
—Jen’aieuqu’uneminuted’entretienparticulieraveclacuisinièresouslesordresdelaquellejetravaillaisauparavant,maisellem’adit:«Cettemaisonnepeutrésisterindéfiniment,avectouscesjeunesseigneurs;ilssontcinq,quisontenpaysétrangeràrépandrel’argentcommedel’eausaleetquirenvoientchezellesl’uneaprèsl’autrelesfemmesdontilssontfatigués,etaveclevieuxseigneurquivitchezluietquiajouteàsonharemuneconcubineoudeuxchaqueannée,etaveclavieillemaîtressequiconsommechaquejourunequantitéd’opiumdontleprixrempliraitd’ordeuxpantoufles.
—Est-ilpossible?murmuraWangLungsidéré.
Puislatroisièmefilledoitsemarierauprintemps,continuaO-len,etsadot,unerançonprincière,suffiraitàacheterunechargeofficielledansunegrandeville.Sestoilettes,illesluifautderienmoinsquedessatinslespluschers,avecdesdessinsspéciauxtissésàSou-chouetàHang-chou,etilluifautuntailleurenvoyédeChanghaïavecsasuitedesous-tailleurs,tantellecraintdetrouversestoilettesmoinsàlamodequecellesdesfemmesenpaysétranger.
—Quiva-t-elledoncépouser,avectoutecettedépense?demandaWangLung,frappéd’admirationetd’horreuràunteldéversementderichesse.
—Ellevaépouserlesecondfilsd’unmagistratdeChanghaï,réponditlafemme.
Et,aprèsunlongsilence,elleajouta:
—Ilfautbienqu’ilssesoientappauvris,carlavieillemaîtresseelle-mêmem’aditqu’ilsdésiraientvendredesterresunepartiedesterressituéesaumidideleurpropriété,justeendehorsdesmursdelaville,oùilsonttoujourssemédurizchaqueannéeparcequec’estunebonneterreetqu’onl’inondefacilementaumoyendufosséentourantlesremparts.
—Ilsvendentleursterres!répétaWangLung,convaincu.Alors,certes,ilssesontappauvris.Laterreestlachairetlesangdechacun.
Ilrestapensifuninstantet,toutàcoup,uneidéeluivint,etils’appliquauneclaquesurlecôtédu
crâne.
—Maisj’ypense!s’écria-t-ilensetournantverslafemme.Nousallonsachetercetteterre!
Ilss’entre-regardèrent,luienchanté,ellestupéfaite.
—Maislaterre…laterre…balbutia-t-elle.
—Jevaisl’acheter!s’écria-t-ild’untondemaître.Jevaisl’acheterdelagrandemaisondeHwang!
—Elleesttroploindecheznous,dit-elle,consternée.Ilnousfaudraitmarcherlamoitiédelamatinéepouryarriver.
—Jeveuxl’acheter,répéta-t-ilavecentêtement,commeilaurait,étantpetit,répétéunedemandeàsamèrequilecontrariait.
—C’estunebonnechosequed’acheterdelaterre,dit-elle,conciliante.Celavautmieuxquedecacherdel’argentdansunmurdeterre.Maispourquoin’achèteriez-vouspasplutôtuneparcelledelaterredevotreoncle?Ildemandeàcoretàcridevendrecelopinattenantauchampdel’occidentquenousavonsdéjà.
—Cetteterredemononcle,ditWangLungavecforce,jen’envoudraispas.Depuisvingtans,ilenatirédesrécoltestantbienquemal,etiln’yapasmisunbrind’engraisnidetourteaudefèves.Leterrainestseccommedelachaux.Non,jeveuxacheterlaterredeHwang.
Ildisait:«laterredeHwang»d’unairaussidétachéqu’ilauraitdit:«laterredeChing»…Chingquiétaitlepaysansonvoisin.Ilsevoyaitdéjàplusquel’égaldecesstupidesgensdecettegrandemaisondépensière.Iliraitlestrouverl’argentenmainetleurdiraittoutdego:«J’ail’argent,quelestleprixdelaterrequevousdésirezvendre?»Ilcroyaits’entendrelui-mêmedireenprésenceduvieuxseigneuretàl’intendantduvieuxseigneur:«Comptez-moicommeàn’importequi.Quelestlejusteprix?J’ail’argentenmain.»
Etsafemme,quiavaitétéesclavedanslescuisinesdecetteorgueilleusefamille,elleseraitfemmed’unhommepossesseurd’uneparcelledelaterrequiavaitfaitdurantdesgénérationslagrandeurdelamaisondeHwang.Oneûtditqu’elledevinaitsapensée,carellecessatoutàcoupsarésistanceetreprit:
—Soit,qu’onl’achète.Aprèstout,larizièreestbonne,etelleestprèsdufossé,etnousauronsdel’eauchaqueannée.C’estsûr.
Etdenouveaulelentsourires’étalasursonvisage,lesouriraquin’éclairaitjamaislamélancoliedesespetitsyeuxnoirs,etauboutd’unlongmomentelledit:
—L’andernier,àcetteépoque,j’étaisesclavedanscettemaison-là.
Etilsseremirentenmarche,muetsetpleinsdecettepensée.
VI
Lapossessiondecettepiècedeterreamenaungrandchangementdansl’existencedeWangLung.Audébut,aprèsavoirdéterrél’argentdumuretl’avoirportéàlagrandemaison,aprèsavoirconnul’honneurdeparlerenégalàl’égalduvieuxseigneur,ilfutenvahid’unedépressionmentalequiconfinaitauregret.Quandilpensaitautroudumuràprésentvideetnaguèrepleind’unargentquerienneleforçaitàemployer,ilsouhaitaderavoirsonargent.Aprèstout,cetteterre,celaprendraitencoredesheuresdetravailet,commedisaitO-len,c’étaitloin,plusd’unli,quifaittroisquartsdekilomètre.Etd’ailleurs,l’achatdecetteterren’avaitpasétéaussiglorieuxqu’ill’avaitattendu.Ilétaitallétroptôtàlagrandemaison,etlevieuxseigneurdormaitencore.Avraidire,ilétaitmidi,maisquandilprononçad’unevoixforte:«DitesàSonHonneurquej’aiàluiparlerd’uneaffaireimportante…Dites-luiquec’estunequestiond’argent!»Leportieravaitrépondupositivement:
—Toutl’argentdumondenesuffiraitpasàmedonnerlatentationderéveillercevieuxtigre.Ildortavecsanouvelleconcubine,Fleur-de-Pêcher,qu’iln’aachetéequedepuistroisjours.Jerisqueraismavieàlaréveiller.
Etilajouta,nonsansquelquemalice,entiraillantlespoilsdesaverrue:
—Etnevousfigurezpasquecetargentvaleréveiller…Ilaeudel’argentsouslamaindepuissanaissance.
Pourfinir,ilavaitfalluserabattresurl’intendantduvieuxseigneur,unepatelinecanailleauxmainsdequiadhéraitunebonnepartdel’argentquipassaitparelles.Aussisemblait-ilparfoisàWangLungqu’aprèstoutl’argentétaitplusprécieuxquelaterre.L’argent,onlevoitbriller.
Oui,maislaterreétaitàlui!Parunjourgrisdusecondmoisdelanouvelleannée,ilsemitenroutepourallerlavoir.Personnenesavaitencorequ’elleluiappartenait,etils’yrenditseul.C’étaitunrectangledelourdeglèbenoirequis’allongeaitàcôtédufosséentourantlesrempartsdelaville.Ilarpentasoigneusementleterrain,troiscentspasenlongueuretcentvingtentravers.Quatrebornesrepéraientencorelescoinsdeslimites,bornesmarquéesdugrandsceauaucaractèredelamaisondeHwang;ilfaudraitchangercela.Plustard,ilenlèveraitlesbornesetyferaitmettresonnom…pastoutdesuite,carilnetenaitpasàmontrerauxgensqu’ilétaitassezrichepouracheterdelaterreàunegrandemaison,maisplustard,quandilseraittellementrichequ’ilpourraittoutsepermettre.Et,considérantlerectangledeterre,ilsedit:«Pourceuxdelagrandemaison,celanesignifierien,cetteparcelledeterrain,maispourmoi,celasignifiebeaucoup!»
Puisilyeutunrevirement,etilseméprisadepouvoirattachertantd’importanceàunepetitepiècedeterre.Oui,quandilavaitversésonargentavecfiertédevantl’intendant,cethommel’avaitrassemblénégligemmentdanssesmainsendisant:
—Aveccela,lavieillemaîtressepourraquandmêmesepayerquelquesjoursd’opium.
Etl’énormedifférencequ’ilyavaitentreluietlagrandemaisonluiapparuttoutàcoupaussiinfranchissablequelefossépleind’eaulàenface,etaussihautequelemurd’au-delà,quis’allongeaitdevantlui,droitetaltier.Unerésolutionrageusel’envahit,etilsejuraderemplird’argentànouveauetindéfinimentletroudumurjusqu’aumomentoùilauraitacquisdelamaison
deHwangtantdeterresquelasienne,encomparaison,nereprésenteraitmêmeplusunpouce.
C’estainsiquecetteparcelledeterredevintpourWangLungunsigneetunsymbole.
Leprintempsvint,avecsesventsimpétueuxetsesnuagesverseursdepluie,etauxjoursdedemi-oisivetédel’hiversuccédèrentpourWangLungdelongsjoursdetravailforcené.Levieillardsurveillaitl’enfant,etlafemmetravaillaitavecl’hommedepuisl’aubejusqu’àl’heureoùlecrépusculeserépandaitsurleschamps.QuandWangLungs’aperçutunjourqu’elleétaitdenouveauenceinte,sapremièrepenséefutdes’irriterdecequ’elleallaitêtreincapabledetravaildurantlamoisson.Grincheuxdefatigue,illuicria:
—Ah!ça!tuasbienchoisitonmomentpouraccoucherencore,disdonc!
Elleréponditavecforce:
—Cettefois-ci,cen’estrien.C’estseulementlapremièrefoisquec’estdur.
Apartcela,onnefitplusallusionausecondenfantdepuisl’époqueoùWangremarqual’arrondissementdelatailledesafemmejusqu’aujourd’automneoù,unbeaumatin,elledéposasonhoyauets’esquivadanslamaison.Ilnerentrapaspoursonrepasdemidicejour-là,carlecielétaitchargédenuéesorageusesetsonrizétaitmûràpointpourleréunirenjavelles.Plustard,avantlecoucherdusoleil,ilvitrevenirO-len,lecorpsaplati,épuisée,maislevisagemuetetintrépide.Ilfuttentédeluidire:«Tuenasfaitassezpouraujourd’hui.Retournetemettreaulit.»Maislacourbaturedesonproprecorpsharassélerendaitdur,etilsongeaqu’ilavaitsouffertautantcejour-làdesontravailqu’elledesonaccouchement.Ilsecontentadedemander,entrelescoupsdesafaucille:
—Est-ceungarçonouunefille?
Elleréponditcalmement:
—C’estencoreungarçon.
Ilsnedirentriendeplus,maisilétaitenchanté,etilluisemblaitmoinspénibledesecourberetdesebaissersanscesse.Continuantàtravaillerjusqu’aumomentoùlalunelevantesedégagead’unbancdenuagesviolacés,ilsterminèrentlechampets’enretournèrentaulogis.
Aprèssonrepas,quandileutlavéàl’eaufroidesoncorpsbrûlédusoleiletsefutrincélaboucheavecduthé,WangLungentrajeteruncoupd’œilàsonsecondfils.O-lens’étaitétenduesurlelitaprèsavoircuisinélerepas,etl’enfantreposaitàcôtéd’elle:unenfantgrasetplacide,bienproportionnémaispasaussigrandquelepremier.Aprèsl’avoirconsidéré,WangLungregagnalasalledumilieubiencontent.Encoreunfils,etainsidesuiteindéfinimentchaqueannée…onnepouvaitpastouslesansseruinerenœufsrouges;ilsuffisaitd’endistribuerpourlepremier.Desfilschaqueannée;lamaisonétaitcombléedebonheur…cettefemmeneluiapportaitquedubonheur.Ilcriaàsonpère:
—Aprésentquevousavezunautrepetit-fils,vieux,nousallonsdevoirmettrelegranddansvotrelit.
Levieillardfutenchanté.Ildésiraitdepuislongtempsavoircetenfantdanssonlit,lanuit,pour
réchauffersavieillechairglacéeaucontactvivifiantdesosetdusangjeunes,maislepetitrefusaitdequittersamère.Maiscettefois,encoremalaffermisursesjambes,ilentradanslachambre,etquandileutconsidérédesesyeuxgravescenouveaubébéauprèsdesamère,ilsemblacomprendrequ’unautreavaitprissaplace,etselaissasansprotestationplacerdanslelitdesongrand-père.
Etdenouveaulesrécoltesfurentbonnes,etdelaventedesonproduitWangLungretiradel’argentqu’ilcachadenouveaudanslemur.Maislerizqu’ilrécoltasurlaterredesHwangluirapportadeuxfoisautantqueceluidesaproprerizière.Laterredecettepièceétaithumideetgrasse,etlérizypoussaitcommelamauvaiseherbeoùl’onn’enaquefaire.EtchacunsavaitmaintenantqueWangLungpossédaitcetteterre,etilétaitquestiondelemettreenquarantaine.
VII
Cefutalorsquel’oncledeWangLungcommençaàdevenirletrouble-fêtequeWangLungavaitdèsledébutpressentienlui.CetoncleétaitlefrèrecadetdupèredeWangLung,etsaparentéluidonnaittouslesdroitsdesefaireentretenirparWangLungs’ilmanquaitdunécessairepourluietsafamille.AussilongtempsqueWangLungetsonpèreétaientpauvresetchichementnourris,l’onclesecontraignaitencoreàgrattersaterreetàrécolterdequoinourrirsesseptenfants,safemmeetlui-même.Mais,unefoisnourri,aucund’euxnetravaillaitplus.Lafemmetrouvaittropfatigantdebalayerleplancherdeleurcabane,etlesenfantsneprenaientpaslapeinedesedébarbouiller.C’étaitunehontedevoirlesfilles,déjàgrandes,etmêmeenâgedesemarier,courirlesruesduvillageavecleurscheveuxnonpeignés,etquelquefoismêmeparleràdeshommes.WangLung,rencontrantunjourainsisacousineaînée,futsicourroucédelahonteinfligéeàsafamillequ’ileutl’audaced’allertrouverlafemmedesononcleetdeluidire:
—Voyons,quivaconsentiràépouserunefillecommemacousine,surquitouthommepeutjeterlesyeux?Depuisdéjàtroisansqu’elleestenâgedesemarier,ellecontinueàcourirdetouscôtés.J’aivuaujourd’hui,danslarueduvillage,unjeunemalotruluiposerlamainsurlebras,etelleneluiaréponduqueparunrireeffronté!
Laseulepartieducorpsquelafemmedesononcleremuâtvolontiersétaitsalangue,etelles’enservitprésentementpourdiresonfaitàWangLung:
—Ouais,etquiest-cequipaieraladot,etlanoce,etleshonorairesdel’entremetteuse?C’esttrèsjoliàdirepourceuxquiontdelaterreànesavoirqu’enfaireetquitrouventencoremoyend’acheterd’autreterreauxgrandesfamillesavecleurséconomies,maistononcleestunmalheureux,etill’atoujoursété.Ilalemauvaissort,etcen’estpasdesafaute.LeCielleveutainsi.Alorsqued’autresproduisentdubongrain,pourluiilabeaus’échiner,lasemencepéritenterreetilnepoussequedelamauvaiseherbe.
Elleversabruyammentdespleursdecommandeetachevabientôtdesemettreenfurie.Elleempoignasonchignonsurlederrièredesatête,répanditsescheveuxendésordresursonvisageetentrepritdeselesarracher,enhurlantàpleingosier:
—Ah!c’estunechosequetuneconnaispas,d’avoirlemauvaissort!Alorsqueleschampsd’autruidonnentnaissanceàdubonrizetàdubonfroment,lenôtreneproduitquedesmauvaisesherbes;alorsquelamaisond’autruisubsisteracentans,laterremêmetremblesouslanôtre,dontlesmursselézardent;alorsqued’autresfemmesaccouchentdegarçons,moi,mêmesij’aiconçuunfils,jen’endonneraipasmoinslejouràunefille…Ah!lemauvaissort!
Elleglapissaitsifortquelesfemmesduvoisinagesortirentdeleursmaisonspourvoiretentendrelascène.WangLungtenaitbon,cependant,etvoulaitparlerjusqu’aubout.
—Néanmoins,reprit-il,quoiqu’ilnem’appartiennepasdeconseillerlefrèredemonpère,jevousdiraiceci:mieuxvautmarierunefilletandisqu’elleestencorevierge.A-t-onjamaisouï-direqu’unechienneaitpucourirlesruessansdonnernaissanceàuneportéedechiots?
Ayantainsiparléclair,ils’enretournachezluietlaissalafemmedesononcles’égosiller.Ilavait
forméleprojetd’achetercetteannéeencoredelaterreàlamaisondeHwang,etchaqueannéeencoredelaterreautantqu’ilenseraitcapable,etilrêvaitd’ajouterunenouvellechambreàsamaison,etcelalefâchait,tandisqueluietsonfilss’élevaientàlaconditiondefamilleterrienne,devoirsespolissonnesdecousineslibresdecourirlesruesetdedéshonorerunnomquiétaitlesien.
Lelendemain,sononclevintletrouveralorsqu’iltravaillaitauchamp.O-lenn’étaitpaslà,cardixluness’étaientécouléesdepuislanaissancedusecondenfant,unetroisièmenaissanceétaitproche,etcettefoiselleneseportaitpassibien,etpourquelquesjoursellen’étaitpasvenueauxchamps,etc’estpourquoiWangLungtravaillaitseul.Sononclearrivaenflânantlelongd’unsillon.Sesvêtements,aulieud’êtreboutonnéssurluicommeilfaut,étaientrassemblésetretenustantbienquemalparsaceinture,desortequ’ilsemblaittoujoursqu’aupremiercoupdeventilrisqueraitdesetrouvertoutd’uncoupnu.ArrivétoutprèsdeWangLung,ils’arrêtaensilence,tandisqueWangLungcontinuaitàsarcleruneraieétroiteàcôtédesplantsdeharicotsqu’ilétaitentraindecultiver.Alalongue,WangLungluiditmalicieusementetsansleverlesyeux:
—Jevousdemandepardon,mononcle,denepasm’interrompredansmontravail.Cesharicots,sionveutqu’ilsrapportent,doivent,commevouslesavez,êtrecultivésdeuxoutroisfois.Lesvôtres,sansdoute,sontdéjàfinis.Moi,jesuistrèslent…unpauvrefermier…jen’aijamaisfinimabesogneasseztôtpourpouvoirmereposer.
L’onclecomprenaittrèsbienlamalicedeWangLong,maisilluiréponditd’untondoucereux:
—Moi,jesuisvouéaumauvaissort.Cetteannée,survingtsemisdeharicots,unseulalevé,etdansunsitristeétatqu’ilestinutiledeseservirduhoyau.Sinousvoulonsmangerdesharicotscetteannée,ilnousfaudraenacheter.
Etilpoussaunprofondsoupir.
WangLungseroiditcontrel’attendrissement.Ilsavaitquesononcleétaitvenuluidemanderunservice.Ilabattaitsonhoyaudanslesold’unlonggesterythmique,brisantavecgrandsoinlamoindremotterestéedanslaterremeubledéjàbiencultivée.Lesplantsdeharicotssedressaientausoleilenunordreimpeccable,projetantàleurpieddepetitslisérésd’ombreclaire.Alafin,l’onclerepritlaparole.
—Lafemmedechezmoim’afaitpartdel’intérêtquetuprendsàmonindigneesclaveaînée.Cequetuasditestentièrementvrai.Tuesavisépourtonâge.Elledevraitsemarier.Jecrainssanscessequ’elleneconçoiveparl’opérationdequelquemauvaissujetetn’apportelahonteàmoietànotrenom.Vois-tuquecelaarrivedansnotrerespectablefamille,àmoi,lefrèredetonpère!
WangLungabattitviolemmentsonhoyaudanslesol.Ileûtaimédeparlerclair.Ileûtaimédedire:«Pourquoidoncnelamaîtrisez-vouspas?Pourquoinepaslaretenircommeilsiedàlamaison,etl’obligeràbalayer,nettoyer,cuisineretconfectionnerdesvêtementspourlafamille?»
Maisonnepeutpasdireceschoses-làauxpersonnesd’unegénérationplusâgée.Enconséquence,ilsetut,etilattenditlasuite,ensarclantdeprèsautourd’unpetitplant.
—Sij’avaiseul’heureuxsort,continuamélancoliquementl’oncle,d’épouserunefemmecommetonpèreenatrouvéune,capabledetravailleretenmêmetempsd’enfanterdesgarçons,commefait
aussilatienne,aulieud’unefemmecommelamienne,quinesaitquesoignersonlardetn’adonnénaissancequ’àdesfillesetàmonuniquegarnementdefils,siparesseuxqu’iln’apresqueriendemâle,moiaussij’auraispuêtrericheprésentementcommetul’es.Alorsj’auraispupartagermesrichessesavectoi,etjel’auraisfaitdeboncœur.Tesfilles,jelesauraismariéesàdebravesgens;tonfils,jel’auraisplacédansuneboutiquedemarchandcommeapprenti,enversantdeboncœurleprixducautionnement;tamaison,j’auraisprisplaisiràlaréparer,etjevousauraisnourrisdemonmieux,toi,tonpèreettesenfants,carnoussommesdumêmesang.
WangLungréponditsèchement:
—Voussavezquejenesuispasriche.J’aidéjàcinqbouchesànourrir,etmonpèreestvieuxetnetravailleplus,cequinel’empêchepasdemanger,et,autantquejesache,ilnaîtpeut-êtrechezmoiunebouchedeplusencemomentmême.
L’onclerépliquaavecacrimonie:
—Tuesriche…tuesriche!Tuasachetédelaterredelagrandemaisonàjenesaisquelgrosprix…Yena-t-ilunautrequetoidanslevillagequiauraitpuenfaireautant?
Acesmots,WangLungfutoutrédecolère.Iljetasonhoyauparterreets’écriatoutàcoup,enfoudroyantsononcleduregard:
—Sij’aiunpeud’argent,c’estparcequejetravaille,etmafemmeaussitravaille,etnousnefaisonspascommecertains,quirestentàfainéantersurunetabledejeuouàcommérersurdesseuilsqu’onnebalaiejamais,tandisqueleschampss’encombrentdemauvaisesherbesetquelesenfantscourentlarue.
Lesangmontaauvisagebilieuxdel’oncle,quis’élançasursonneveuetlecalottavigoureusementsurlesdeuxjoues,encriant:
—Voilàpourt’apprendreàparlerainsiàlagénérationdetonpère!N’as-tudoncpasdereligionnidemœurs,quetumanquesàcepointdesentimentsfiliaux?Neconnais-tudoncpascecommandementdessacrésEditsquidéfendàtouthommedejamaisréprimandersonaîné!
WangLungrestaitsombreetimmobile,conscientdesafaute,maisfâchéjusqu’aufondducœurcontrecethommequiétaitsononcle.
—Jerediraitesparolesàtoutlevillage!glapitl’oncled’unevoixaiguëetchevrotantedefureur.Hier,tut’enprendsauxmiensettucriesbienhautdanslesruesquemafillen’estplusvierge;aujourd’hui,tumefaisdesreproches,àmoiquetudoisconsidérer,sitonpèrevientàtrépasser,commetonproprepère!Mêmesitoutesmesfillesontcesséd’êtrevierges,jeneveuxpasentendreparlerainsid’uneseuled’entreelles!
Etilrépétaàplusieursreprises:
—Jelediraiàtoutlevillage…jelediraiàtoutlevillage…
SibienqueWangLungfinitpardemanderàcontrecœur:
—Quevoulez-vousdemoi?
Ilrépugnaitàsafiertéquecetteaffairepûtréellementêtreévoquéedevantlevillage.C’était,aprèstout,unequestiondefamille.
Immédiatement,sononclechangea.Sacolèresedissipa.Ilsouritetposalamainsurl’épauledeWangLung.
—Ah!jeteconnais…tuesunbongarçon…untrèsbongarçon,reprit-ilavecdouceur.Tonvieiloncleteconnaît…tuesmonfils.Fils,unpeud’argentdanscettepauvrevieillemain…mettons,dixécus,oumêmeneuf,etjepourraiscommenceràm’entendreavecuneentremetteuseausujetdecetteesclave,mafille.Ah!tuasraison,ilesttemps…ilestgrandtemps!
Ilsoupiraetlevapieusementlesyeuxauciel.
WangLungramassasonhoyauetlejetadenouveauparterre.
—Venezàlamaison,dit-ilbrièvement.Jeneportepasd’argentsurmoicommeunprince.
Etilleprécéda,muetd’amertumeàsongerqu’unepartiedubonargentaveclequelilcomptaitacheterencoredelaterreallaitpasserdanslamaindesononcle,d’oùilglisseraitàlatabledejeuavantlatombéedelanuit.
Ilentrabrusquementchezlui,écartantdesonpassagesesdeuxmarmotsquijouaientsurleseuil,toutnusàlachaleurdusoleil.Sononcle,avecunebonhomiedecommande,s’approchadesenfantsettiradesprofondeursdesoncostumechiffonnéunesapèquedecuivrepourchacund’eux.Ilserracontreluilespetitscorpsdodusetluisantset,fourrantsonnezdansleurstendrescous,avecuneaffectiondecommande,humalachairbruniedesoleil.
—Ah!vousêtesdeuxpetitsgaillards,dit-ilenlesserrantchacundansunbras.
MaisWangLungnes’étaitpasarrêté.Ilalladanslachambreoùilcouchaitavecsafemmeetlepetitdernier.Ilfaisaittrèssombreenvenantdugrandjourextérieuret,àpartlerailumineuxdutrou,iln’ydistinguaitrien.Maisl’odeurdusangchauddontilseressouvenaitsibienemplitsesnarines,etils’écriavivement:
—Quoidonc…Est-cequel’enfantestné?
Lavoixdelafemme,plusfaiblequ’ilnel’avaitjamaisentendue,luirépondit,venantdulit:
—C’estterminéencoreunefois.Cen’estqu’unepetiteesclave,cecoup-ci…celanevautpaslapeined’enparler.
WangLungrestamuet.Ileutlesentimentd’unmalheur.Unefille!C’étaitunefillequiavaitcausétoutcetracaschezsononcle.Etvoilàqu’ilétaitnéunefilledanssamaisonaussi.
Sansrépliquerdoncilallaaumur,cherchaàtâtonslarugositéquiformaitlerepèredelacachetteetenlevalamottedeterre.Puisilfouillaparmilepetittasd’argentetcomptaneufécus.
—Pourquoiprends-tucetargent?demandatoutàcouplafemme,danslesténèbres.
—Jesuisforcédeleprêteràmononcle,répondit-ilbrièvement.
Safemmerestad’abordsansrépondre,etpuiselledit,desontonvulgaireetmorne:
—Ilvautmieuxnepasdire«prêter».Onneprêtepasdanscettemaison-là.Ondonneseulement.
—Eh!jelesaisbien,repartitWangLung,avecdépit.C’estmecouperunmorceaudanslachairquedeluidonner,etcelapourlaseuleraisonquenoussommesdumêmesang.
Puis,ressortantsurleseuil,iljetal’argentàsononcleets’enretournarapidementauchamp.Là,ilseremitautravailcommes’ilvoulaitarracherlaterredesesfondements.Acetteheure,ilpensaituniquementàl’argent;ilsefiguraitlevoirversénégligemmentsurunetabledejeu,oùleraflaitquelquemainoisive…sonargent,l’argentqu’ilavaitsipéniblementamasséduproduitdeseschamps,pours’enacheterencoredelaterre.
Ilfaisaitdéjànoirquand,sacolèreépuisée,ilseredressaetseressouvintdesonlogisetdesonrepas.Etalorsilpensaàcettenouvellebouchesurvenuelejourmêmedanssamaison,etils’attristadevoirqu’ilcommençaitàluinaîtredesfilles,cesfillesquin’appartiennentpasàleursparents,maisquinaissentetquel’onélèvepourd’autresfamilles.Danssacolèrecontresononcle,iln’avaitmêmepaspenséàregarderlafiguredece:nouveaupetitêtre.
Ilrestaitappuyésursonhoyau,etundécouragementl’envahit.Aprésent,illuifaudraitattendreuneautrerécolteavantdepouvoirachetercetteterre,uneparcelleadjacenteàcellequ’ilpossédait,etilyavaitdeplusunenouvellebouchechezlui.Traversantlecielpâleetnacrédecrépuscule,unvoldecorbeaux,d’unnoird’encre,passaau-dessusdeluiencroassanttrèsfort.Illesvitdisparaîtrecommeunnuagedanslesarbresauxalentoursdesamaison,etilcourutderrièreeux,encriantetagitantsonhoyau.Ilss’enlevèrentdenouveauunàun,décrivantdescerclesau-dessusdesatête,lenarguantdeleurscrisrauques,etilss’envolèrentenfindans;lecielassombri.
Ilpoussaungrandsoupir.C’étaitunmauvaisprésage.
VIII
Ilsemblequelesdieux,dèsqu’ilssesontdétournésd’unhomme,serefusentdésormaisàlefavoriser.Lespluies,quiauraientdûsurveniraudébutdel’été,s’enabstinrent,etdejourenjourlescieuxbrillaientd’unéclatnouveauetsanspitié.Peuleurimportaitlaterrearideetaltérée.Del’aubeaucrépuscule,onnevoyaitpasunnuageet,lanuit,lesétoilesd’orscintillaientaufirmamentdansleursplendeurcruelle.
Leschamps,quoiqueWangLunglescultivâtendésespéré,sedesséchaientetsecraquelaient,etlesjeunestigesdeblé,quiavaientsurgicourageusementàlavenueduprintempsetavaientpréparéleursépispourylogerlegrain,lorsqu’elless’aperçurentquerienneleurvenaitdelaterreniduciel,cessèrentdecroîtreetrestèrentd’abordinertessouslesoleil,puisfinalementserabougrirentetjaunirent,nelaissantqu’unemoissonstérile.LesjeunescouchesderizqueWangLungavaitseméesfaisaientsurlaterrebrunedescarrésdejade.Aprèsavoirrenoncéaufroment,illeurportadel’eauchaquejourdansleslourdsseauxdeboisenfiléssuruneperchedebambouentraversdesesépaules.Unsillonfinitparsecreusersursachair,etunecallosités’yforma,aussilargequ’unbol,maislapluienevenaittoujourspas.
Alalongue,l’eaudelamaresetarit,etmêmedanslepuitsl’eaudescenditsibasqu’O-lenditàsonmari:
—Sionveutquelesenfantsboiventetquelevieuxaitsoneauchaude,ilfautlaisserlesplantesàsec.
WangLungrepartit,avecunecolèrequisebrisaenunsanglot:
—Oui,maisilscrèveronttousdefaimsilesplantesmeurentdesoif.
C’étaitvrai:leursexistencesàtousdépendaientdelaterre.
Seulelapiècedeterrevoisinedufosséproduisitunemoisson,etceciparcequ’àlafin,voyantquel’étéallaitsepassersanspluie,WangLungabandonnatoussesautreschampsetrestatoutlejouràcelui-ci,puisantl’eaudufossépourenarroserleterreauavide.Cetteannée-là,pourlapremièrefois,ilvenditsongrainaussitôtlamoissonet,quandilsentitl’argentsursamain,illeserratriomphalementavecforce.Endépitdesdieuxetdelasécheresse,ilarriveraitquandmême,sedit-il,àfairecequ’ilavaitrésolu.Ilavaitharassésoncorpsetrépandusasueurpourobtenircettepoignéed’argent,etill’emploieraitàcequ’ilvoudrait.EtilcourutàlamaisondeHwang,etilyrencontral’intendantdesterresetluiditsanscérémonie:
—J’aicequ’ilfautpouracheterlaterreadjacenteàlamienne,prèsdufossé.
Or,WangLungavaitentendudiredecôtéetd’autrequepourlamaisondeHwangç’avaitétéuneannéeconfinantàlapauvreté.Pendantnombredejours,lavieilledamen’avaitpaseusapleinerationd’opium,etelleétaitpareilleàunetigresseaffamée,desortequechaquejourellefaisaitvenirl’intendant,etellelemaudissaitetlefrappaitàlafaceavecsonéventail,ens’égosillantàluicrier:«Est-cequ’ilnerestedoncplusunseularpentdeterredéjà?»tantetsibienqu’ilenperdaitlatête.
Ilavaitmêmelivrélesécusqu’ilretenaitd’ordinairepoursonproprecomptesurlestransactions
delafamille,tantelleluiavaitfaitperdrelatête.Et,commesicelanesuffisaitpas,levieuxseigneurpritencoreuneautreconcubine,uneesclavefilled’uneesclavequi,étantplusjeune,avaitétésamaîtresse,maisquiétaitàprésentmariéeàundomestiquedelamaison,parcequelevieuxseigneuravaitcessédeladésireravantdelaprendrechezluicommeconcubine.Cettefilled’esclave,quin’avaitpasplusdeseizeans,illavoyaitmaintenantavecuneluxurenouvelle,caràmesurequ’ilvieillissaitetprenaitdel’embonpoint,ilsemblaitdésirer,deplusenplus,desfemmessveltesetjeunes,presquedesenfants,etsaconcupiscencen’avaitpasderelâche.Ilenallaitdeluiavecsesdésirscommedelavieillemaîtresseavecsonopium;etimpossibledeluifairecomprendrequ’iln’yavaitpasd’argentpourpayerdesbouclesd’oreillesdejadeàsesfavorites,nid’orpourgarnirleursjoliesmains.Luiquitoutesavien’avaiteuqu’àallongerlamainpourlaramenerpleineaussitôt,iln’arrivaitpasàsaisirlesmots:«Pasd’argent.»
Et,voyantleursparentsainsi,lesjeunesseigneurshaussaientlesépaulesetdisaientqu’ilenresteraittoujoursassezpourladuréedeleurvie.Ilss’accordaientenunseulpoint,quiétaitdetancervertementl’intendantpoursamauvaiseadministrationdesrevenus,sibienquecethommeautrefoispatelinetonctueux,etdouéd’unebelleprestance,avaitfinipardevenirinquietetgrincheux,etilavaitmaigrisifortquesapeaupendaitsurluicommeunvieuxvêtement.
LeCieln’avaitpasnonplusenvoyédepluiesurleschampsdelamaisondeHwang,etlànonplusiln’yavaitpaseuderécoltes.Aussi,quandWangLungvintcrieràl’intendant:«J’aidel’argent»,cefutcommesionétaitvenudireàunaffamé:«J’aidesvivres.»
L’intendantsautasurl’affaire,ettandisquelafoisprécédenteonavaitéchangédessalamalecsetbuduthé,cecoup-cilesdeuxhommeséchangèrentdeschuchotementsavidesetsiprécipitésqu’ilsneprononçaientquelamoitiédesmots,l’argentpassad’unemainàl’autre,lespapiersfurentsignésetcontresignésdusceau,etlaterreappartintàWangLung.
Et,unefoisencore,WangLungnetrouvapaspéniblededonnersonargent,quiétaitsachairetsonsang.Ilenacquéraitl’objetdesesdésirslespluschers.Ilpossédaitàprésentunevasteétenduedebonneterre,carlenouveauchampétaitdeuxfoisaussigrandquelepremier.Maisplusencorequelafertilitédesonnoirterreau,ilappréciaitlefaitquelechampavaitappartenujadisàlafamilled’unprince.Et,cettefois,ilneditàpersonne,pasmêmeàO-len,cequ’ilavaitfait.
Lesmoiss’écoulèrent,etlapluienetombaittoujourspas.Al’approchedel’automne,lesnuagesserassemblèrentcommeàregretdansleciel,delégersnuagesminuscules,etdanslarueduvillageonvoyaitdeshommesarrêtésçàetlà,désœuvrésetinquiets,levisagetournéversleciel,quiexaminaientattentivementcesnuagesl’unaprèsl’autre,etdiscutaientensemblelaquestiondesavoirs’ilensortiraitdelapluie.Maisavantqu’ilsefûtrassemblésuffisammentdenuagespourdonnerdel’espoir,unventviolentselevaduseptentrion-ponant,l’âpreventdulointaindésert,etdispersalesnuagesducielcommeonchasselapoussièred’unplancheravecunbalai.Etlecielétaitvideetnu,etlemajestueuxsoleilselevaitchaquematin,suivaitsoncoursetsecouchaitsolitairementchaquesoir.Etlalune,danssonplein,brillaitcommeunautresoleild’unmoindreéclat.
WangLungretiradeseschampsunemaigrerécoltedeharicotscoriaces,etsursonchampdemaïs,qu’ilavaitseméendésespoirdecausequandlescouchesderizavaientjaunietdépériavantmêmequelesplantseussentétérepiquésdanslarizièreinondée,ilglanadecourtsépisligneuxauxgrainséparsçàetlà.Lorsdubattage,ilnelaissapasperdreunseulharicot.Aprèsavoirbattuavecsafemmelessarmentsdeharicots,ilpréposalesdeuxpetitsgarçonsàtamiserlapoussièredel’aire
entreleursdoigts,etilégrenalemaïssurleplancherdelasalledumilieu,ensurveillantchaquegrainquirebondissaittroploin.Ils’apprêtaitàmettrelesépisdecôtépourlesbrûler,quandsafemmepritlaparole:
—Non,ilnefautpaslesgaspillerenlesbrûlant.Jemesouviensquequandj’étaispetite,dansleChantoung,lorsqu’ilarrivaitdesannéescommecelle-ci,onbroyaitlesépismêmesetonlesmangeait.C’estmeilleurquedel’herbe.
Quandelleeutparlé,ilsgardèrenttouslesilence,mêmelesenfants.Ilyavaitunsinistreprésagedansl’étrangesérénitédecesjoursoùlaterreleurfaisaitdéfaut.Lafilletteseuleignoraitlapeur.Ilyavaitàsadispositionlesdeuxgrandsseinsmaternels,quiavaientjusqu’icipourvuàsesbesoins.Mais,enluidonnantsatétéeO-lenmurmura:
—Nourris-toi,pauvreinnocente…nourris-toi,tandisqu’ilmeresteencoredequoitenourrir.
Etalors,pourcombledemaux,O-lenfutencoreunefoisenceinte,etsonlaitsetarit,etlamaisonnées’effrayad’entendrecontinuellementretentirlescrisetlespleursdubébéquiréclamaitdelanourriture.
Sil’onavaitdemandéàWangLung:«Etcommentvousnourrissez-vousdurantl’automne?»ileûtrépondu:«Jenesaispastrop…unpeudenourriturepar-cipar-là.»
Maisiln’yavaitpersonnepourluidemandercela.Danstoutlepays,personnenedemandaitàautrui:«Commentvousnourrissez-vous?»Nulnedemandaitriensicen’estàlui-même:«Commentvais-jemenourriraujourd’hui?»Etlesparentsdisaient:«Commentallons-nousnousnourrir,nousetnosenfants?»
Or,WangLungavaitprissoindesonbuffleaussilongtempsquepossible.Tantquesesprovisionsavaientduré,ildonnaitàl’animalunpeudepailleetunepoignéedesarments,aprèsquoiilétaitalléarracherpourluidesfeuillesauxarbresjusqu’àlavenuedel’hiver,oùellesdisparurent.Puis,commeiln’yavaitpasdeterreàlabourer,puisquelegrain,sionl’eûtsemé,n’auraitfaitquesedessécherenterre,etpuisqu’ilsavaientmangétoutleurgraindesemence,illâchalebuffledanslacampagnepourychercherlui-mêmesasubsistance,avecl’aînédesgarçonsassissursondostoutlejourettenantlacordepasséedansletroudesesnaseauxpouréviterqu’onnelevolât.Maisparlasuiteiln’osaplusrecouriràcemoyen,decraintequedesgensduvillage,voiremêmesesvoisins,nes’avisassentdemaîtriserlegaminetdes’emparerdubufflepourletueretlemanger.L’animalrestadoncdésormaisattachédevantlaporte,etilfinitpardevenirmaigrecommeunsquelette.
Maisvintlejouroùilnerestaplusderiznidefroment,etoùl’onn’eutplusqu’unpeudeharicotsetunemaigreréservedemaïs,etlebufflemeuglaitdefaim,etlevieillarddit:
—Bientôt,nousallonsmangerlebuffle.
AlorsWangLungserécria,carc’étaitpourluicommesioneûtdit:«Bientôt,nousallonsmangerunhomme.»Lebuffleétaitauxchampssoncompagnon,etilavaitmarchéderrièreluienlefélicitantoul’injuriantsuivantsonhumeur,etdepuissajeunesseilconnaissaitlabête,qu’onavaitachetéepetitveau.Etildit:
—Commentvoulez-vousquenousmangionslebuffle?Commentferait-onaprèscelapourlabourer?
Maislevieillardrépondit,sanstrops’émouvoir:
—Oui,maisc’estàchoisir,entretavieetcelledelabête,etentrelasienneetcelledesonpetit.Onpeutracheterunbuffleplusfacilementquesavieàsoi.
MaisWangLungnevoulutpasletuercejour-là.Etlajournéedulendemainsepassa,etlasuivante,etlesenfantspleuraientpouravoiràmanger,etonn’arrivaitpasàlesapaiser,etO-lenregardaitWangLungd’unairsuppliant.Ilvitenfinqu’ilfallaitenpasserparlà,etilditavecrudesse:
—Qu’onletuedonc,maismoijenesauraispas.
Ils’enalladanslachambreoùilcouchait,sejetasurlelitets’enveloppalatêtedelacouvertureouatée,defaçonànepasentendrelemeuglementdelabêtequandellemourrait.
AlorsO-lensortitfurtivement,pritdanslacuisinesongrandcouteaud’acieretouvritunelargeentailledanslecoudelabête,cequiluitranchalavie.Etellepritunboletrecueillitlesangpourlefairecuireengâteauetleleurdonneràmanger,puiselleécorchaetdépeçalegrandcadavre.WangLungneconsentitàsemontrerquequandletravailfutcomplètementterminé,etlaviandecuiteetserviesurlatable.Maisquandilessayademangerlachairdesonbuffle,sonestomacserévolta,etilluifutimpossibledel’avaler,etilsecontentadeboireunpeudebouillon.EtO-lenluidit:
—Unbufflen’estqu’unbuffle,etcelui-cidevenaitvieux.Mangez,carl’avenirestlàetnousréservedesjoursbeaucoupmeilleursquecelui-ci.
Unpeuréconforté,WangLungmangeaunebouchée,etpuisuneautre,etilsmangèrenttous.Maislebufflefinitparypassertoutentier,etl’oncassamêmelesospourenextrairelamoelle.Iln’avaitquetroppeuduré,etiln’enrestaplusquelapeausècheetdure,étenduesurlaclaiedebambouqu’O-lenavaitconfectionnéepourlatenirétalée.
Audébut,ilyavaiteudel’hostilitédanslevillagecontreWangLung,parcequ’ilétaitcenséavoirdel’argentcachéetdesvivresenréserve.Sononcle,quifutdespremiersàsentirladisette,vintl’importunerchezlui,etenvériténotrehommeetsafemme,ainsiqueleursseptenfants,n’avaientrienàmanger.Acontrecœur,WangLungdosadanslepandelarobedesononcleunpetittasdeharicotsetunepoignéedesonprécieuxmaïs.Puisilluiditavecfermeté:
—C’esttoutcedontjepuisdisposer.Mêmesijen’avaispasd’enfants,jedoisd’abordsongeràmonvieuxpère.
Quandsononclerevintunesecondefois,WangLungs’écria:
—Cen’estpaslapiétéfilialequinourriramesgens!
Etilrenvoyasononclelesmainsvides.
Apartirdecejour,sononcleluienvoulutcommeunchienauquelonadonnédescoupsdepied,etilallaitparlevillagechuchoterdansunemaisonetdansl’autre:
—Monneveu,là-bas,iladel’argentetiladesvivres,maisilnenousendonnerapasànous,pasmêmeàmoietàmesenfants,quisommessesosetsachairpropres.Ilnenousresteplusqu’àmourirdefaim.
Danslepetitvillage,quandtouteslesfamillesl’uneaprèsl’autreeurentfinileursprovisionsetdépenséleurderniersouauxpiètresmarchésdelaville,quandlesventsdel’hiverdescendirentdudésert,secsetstériles,etfroidscommeuncouteaud’acier,lesvillageoisétaientdevenusenragésdefaimetdevoirleursfemmeshâvesetleursenfantsenpleurs.Quandl’oncledeWangLungs’enallaparlesruesengrelottantcommeunchienmaigreetchuchotadeseslèvresblêmies:«Ilyenaunquiadesvivres…ilyenaundontlesenfantssontencoregras»,leshommesprirentdesbâtonsetserendirentunsoiràlamaisondeWangLung,oùilsfrappèrentàlaporte.Etquandileutouvertauxappelsdesesvoisins,ilssejetèrentsurluiet,l’écartantdelaporte,expulsèrentdelamaisonlesenfantsépouvantés,puisilsfouillèrentdanstouslescoins,etilsexplorèrentchaquemuravecleursmainspoursavoiroùilavaitcachésesvivres.Quandilstrouvèrentsesmisérablesprovisions,quelquesharicotscoriacesetpleinunboldemaïssec,ilspoussèrentunegrandehuéededésappointementetdedésespoir,etilss’emparèrentdesesmeubles,latable,lesescabeauxetlelitoùgisaitlevieillard,pleurantd’effroi.
MaisO-lens’avançaetpritlaparole,etsavoixcommuneetlentedominaitcellesdeshommes:
—Pascela…pasencorecela,s’écria-t-elle.Iln’estpasencoretempsd’emporterdenotremaisonnotretable,lesescabeauxetlelit.Vousavezpristousnosvivres.Maischezvousvousn’avezpasencorevendulatableetlesescabeaux.Laissez-nouslesnôtres.Noussommesàégalité.Nousn’avonspasunharicot,pasungraindemaïsdeplusquevous…ouplutôtnon,vousenavezplusquenousàprésent,puisquevousaveztoutesnosprovisions.LeCielvouspunirasivousenprenezdavantage.Maintenant,nousallonsallertousensemblechercherdel’herbeàmangeretdel’écorcedesarbres,vouspourvosenfants,etnouspournostroisenfants,etpourlequatrièmequivanaîtresouspeu.
Toutenparlant,elleappuyasamainsursonventre,etleshommeseurenthontedevantelleets’enallèrentunparun,carilsn’étaientpasméchants,exceptéquandilsavaientfaim.
L’und’euxs’attarda,celuiqu’onappelaitChing,unpetithommejauneettaciturnedontlafiguredesingeétaitàprésenthâveettirée.Ilauraitvouludirequelquebonneparolederegret,carilétaithonnêtehomme,etseulslespleursdesesenfantsl’avaiententraînéaumal.Maisilavaitdanssonseinunepoignéedeharicotschipésparluilorsqu’onavaitdécouvertlaréserve,etilcraignaitdedevoirlesrendres’ilparlaittantsoitpeu.IlsebornadoncàregardermuettementWangLungd’unœilhagard,etilsortit.
WangLungrestalà,danssacouroù,uneannéeaprèsl’autre,ilavaitbattusesbonnesmoissons,etquidemeuraitàprésent,depuisbiendesmois,inutileetoisive.Ilnerestaitplusriendanslamaisonpournourrirsonpèreetsesenfants…rienpournourrirsafemmequi,ensusdelanutritiondesonproprecorps,devaitsubveniràlacroissanced’unautreêtre,etcelui-ciaveclacruautéd’unevieneuveetardente,allaitpuiseràmêmelachairetlesangdesamère.Iléprouvauninstantd’affresextrêmes.Puisunréconfortcouladanssonsangtelunvingénéreux.Ilditensoncœur:«Onnepeutpasmeprendrematerre.Lelabeurdemoncorpsetleproduitdeschamps,jelesaimisainsiensécurité.Sij’avaisgardél’argent,onmel’auraitpris.Sij’avaisemployél’argentàacheterdesprovisions,onmelesauraitprises.Laterremereste,etelleestàmoi.»
IX
Assissurleseuildesaporte,WangLungsedisaitqu’ilfallaitnécessairementprendreunedécisionquelconque.Onnepouvaitresterici,danscettemaisonvide,àattendrelamort.Ilsentaitunerésolutiondevivredanssoncorpsamaigri,autourduquelilresserraitchaquejourd’uncransaceinturetroplarge.Ilnevoulaitpass’enlaisserdépouillerainsitoutàcoupparunsortstupide,aumomentmêmeoùilatteignaitàlapleinematuritédesesforces.Ilyavaitdésormaisenluiunecolèretellequ’ilneparvenaitpastoujoursàl’exprimer.Parfois,elles’emparaitdeluicommeunedémence,etils’élançaitau-dehorssursonairevideoùilmontraitlespoingsaucielquibrillaitau-dessusdelui,éternellementlimpideetbleuetfroidetsansnuages.
«Oh!vieillardduCiel,tuespartropméchant»,s’écriait-il.Etsi,pouruninstant,ils’effrayaitdesonblasphème,ilsereprenaitviteets’écriaitavecrévolte:«Etquepeut-ilm’arriverdepirequecequim’arrive!»
Unjour,traînantpéniblementlespiedsdanssafaiblessed’affamé,ils’enallaautempledelaterreet,deproposdélibéré,crachaàlafacedupetitdieuimperturbablequiytrônaitavecsadéesse.Onn’offraitplusdebâtonnetsd’encensàcesdeuxidolesetonneleurenavaitpasoffertdepuisbiendeslunes,etleursvêtementsdepapierétaientenloquesetonvoyaitleurscorpsd’argileparlestrous.Maisellestrônaientlàsansquerienpûtlesémouvoir,etWangLung,aprèsavoirgrincédesdentsdevantelles,regagnasamaisonensoupirantetsejetasursonlit.
Ilsneselevaientpresqueplus,àprésent,nilesunsnilesautres.Aquoibon!Etunsommeilentrecoupéleurtenaitlieu,dumoinsprovisoirement,delanourritureabsente.Ilsavaientmangélesépisdemaïsdesséchés,etilsdépouillaientlesarbresdeleurécorce,etpartoutlepayslesgensmangeaientlepeud’herbequel’hiverlaissaitsubsistersurlescollines.Iln’yavaitplusunanimalnullepart.Onpouvaitmarcherdurantdesjourssansrencontrerniunbuffleniunâne,nibêtenioiseaud’aucuneespèce.
Lesventresvidesdesenfantsétaientgonflésdevent,etonnevoyaitplusjamaisunenfantjouerdanslarueduvillage.DanslamaisondeWangLung,c’esttoutauplussilesdeuxgarçonssetraînaientjusqu’àlaporteets’asseyaientausoleil,lecruelsoleilquineserelâchaitjamaisdesonéclatimpitoyable.Leurscorps,naguèredodus,étaientàprésentanguleuxetosseux,etn’eûtétéleurgrosventre,oneûtpucomparerleurspetitsospointusàdesosd’oiseaux.Lafillettemêmenemarchaitpasencoreseule,bienqu’elleeneûtdéjàpassél’âge,etellerestaitcouchéesansseplaindredesheuresconsécutives,enveloppéedansunevieillecouvertureouatée.Audébut,elleemplissaitlamaisondesespleurspersistantsetcolères,maiselleavaitfiniparsetaireetsuçaitlanguissammentlepremierobjetvenuqu’onluimettaitdanslabouche,sanséleverjamaislavoix.Sonpetitvisagecreusé,auxlèvresbleuâtresetaffaisséescommedeslèvresdevieillefemmeédentée,setournaitinterrogativementverseuxtous,etsesyeuxnoirsetcaveslesregardaientavecuneinsistancenavrante.
L’obstinationàvivredecepetitêtreconquitenquelquesortel’affectiondesonpère,quisansdouteneseseraitpassouciéd’elleensaqualitédefillesielleeûtétédodueetjoyeusecommelesautresàsonâge.Quelquefois,enlaregardant,ilmurmuraitdoucement:«Pauvreinnocente…pauvrepetiteinnocente.»Et,lejouroùelletentaunfaiblesourirequidécouvraitsesgencivessansdents,iléclataensanglotsetpritdanssamainamaigrieetdurelapetitemenottequ’ilsouleva,accrochéeà
sonindexparlesdoigtsminuscules.Parlasuite,illuiarrivaitfréquemmentdelatirerdesonlittoutenueet,lafourrantcontresapoitrine,danslachaleurprécairedesablouse,ils’asseyaitavecellesurleseuildelamaisonetconsidéraitau-dehorsleschampsaridesetmornes.
Quantauvieillard,ilseportaitmieuxquequiconque,cardèsqu’ilyavaitquelquechoseàmanger,onleluidonnait,dussentlesenfantss’enpasser.WangLungsongeaitavecfiertéquenulnepourraitdireàl’heuredesamortqu’ilavaitnégligésonpère.Dût-ildonnersaproprechairpourlenourrir,levieuxauraitàmanger.Levieuxdormaitjouretnuitetmangeaitcequ’onluidonnait,etilgardaitassezdeforcespoursetraînerçàetlàdanslacourquandlesoleilétaitchaud.Ilétaitplusgaiquen’importelequeld’entreeuxet,unefois,ilchevrotadesavieillevoixpareilleàunzéphyrtremblotantparmidesbambousbrisés:
—J’aiconnudesjourspires…J’aiconnudesjourspires.J’aivujadisdeshommesetdesfemmesmangerdesenfants.
—Onneverrajamaispareillechosedansmamaison,repartitWangLung,aucombledel’horreur.
VintunjouroùsonvoisinChing,quin’étaitplusmaintenantquel’ombred’unêtrehumain,arrivaàlaportedelamaisondeWangLung,etdeseslèvressèchesetnoirescommedelaterreilchuchota:
—Enville,onamangéleschiens,etpartoutleschevauxetlesvolatilesdetouteespèce.Ici,aprèslesbêtesquilabouraientnoschamps,nousavonsmangél’herbeetl’écorcedesarbres.Quenousreste-t-ilmaintenantcommenourriture?
WangLunghochalatêteavecdécouragement.Iltenaitblottidanssonseinlelégercorpssquelettiquedelafillette,etsonregards’abaissasurlemignonvisageosseux,etsurlesyeuxvifsettristesquileguettaientsanscesseducreuxdesablouse.Quandcesyeuxrencontraientsonregard,infailliblementilpassaitsurlestraitsdel’enfantunfugitifsourirequiluibrisaitlecœur.
Chingrapprochadeluisonvisageetchuchota:
—Danslevillage,onmangedelachairhumaine.Ilparaîtquetononcleetsafemmeenmangent.Ousinoncommentseraient-ilsencoreenvieetgarderaient-ilsassezdeforcespourcirculer…euxqui,c’estconnu,n’avaientaucuneprovision?
WangreculadevantcetteespècedetêtedemortqueChingavaitavancéepourluiparler.Illuiétaitintolérabled’avoirsiprèsdeluilesyeuxdecethomme.Soudainenvahid’uneffroiincompréhensible,WangLungselevavivement,commepourrepousserundangerimminent.
—Nousallonsquittercetendroit,dit-ilavecforce.NousironsdansleMidi!Partout,danscettecontrée,ilyadesgensquimeurentdefaim.OCiel,siméchantquetusois,nedétruispasencoretouslesfilsdeHan!
Sonvoisinleconsidéraavecindulgenceetdittristement:
—Ah!quetuesjeune!Jesuisplusâgéquetoi,etmafemmeestvieille,etnousnepossédonsrienquenotrefille.Nouspouvonsmourirsansinconvénient.
—Vousêtesplusheureuxquemoi,repartitWangLung.J’aimonvieuxpèreetcestroispetitesbouches,etuneautreprêteàveniraumonde.Ilnousfautpartir,decrainted’oubliertoussentimentshumainsetdenousdévorerl’unl’autreàlamanièredeschienssauvages.
Etalorsilserenditcomptesoudainqu’ilvenaitd’exprimerlavéritémême,etilinterpellaO-len,quirestaitcouchéesursonlittoutlejour,sansparler,depuisqu’iln’yavaitplusd’alimentsàcuisinernidecombustiblepourlesfairecuire.
—Arrive,femme,nousallonspartirpourleMidi.
Ilyavaitdanssavoixunentrainqu’onneluiconnaissaitplusdepuisbiendeslunes.Lesenfantslevèrentlesyeux,levieillardsortitàpetitspasdesachambre,O-lenselevalanguissammentdesonlitetvintàlaportedeleurchambreet,seretenantaucadredelaporte,elledit:
—C’estunebonnechoseàfaire.Onmourraaumoinsenmarchant.
L’enfantqu’elleportaitdanssoncorpsbosselaitsesflancsmaigrescommeunfruitnoueuxet,sursonvisageentièrementdécharné,lespommettespointuessaillaientsoussapeaucommeduroc.
—Maisattendsjusqu’àdemain,reprit-elle.D’icilà,j’auraiaccouché.Jelesensauxmouvementsdel’êtrequiestenmoi.
—Demain,soit,réponditWangLung.
Ilvitalorslevisagedesafemmeetfutémud’unepitiéplusgrandequ’iln’enavaitjamaisressentipourlui-même.Cettepauvrecréatureentraînaitencoreuneautre!
—Commentvas-tupouvoirmarcher,pauvrecréature?murmura-t-il.
EtilditàcontrecœuràsonvoisinChing,quirestaitappuyécontrelamaisonprèsdelaporte:
—S’ilterestedelanourriture,parpitié,donne-m’enunepoignéepoursauverlavieàlamèredemesfils,etjetepardonnerailevolquejet’aivucommettredansmamaison.
Chingleregarda,touthonteux,etréponditavechumilité:
—Jen’aijamaispenséàtoisansremordsdepuiscetteheure-là.C’estcechien,tononcle,quim’avaitenjôlé,enmedisantquetuavaisdebonnesrécoltesenréserve.Devantcecielimpitoyable,jetejurequ’ilenresteseulementunepetitepoignéedeharicotsrougesenterréssouslapierredemonseuil.C’estmoietmafemmequilesyavonsmisenprévisiondenotredernièreheure,afinquenouspuissionsmourir,nosenfantsetnous,avecunpeudenourrituredansl’estomac.Maisjevaist’endonnerlamoitié.PartezdemainpourleMidi,sivouslepouvez.Moietlesmiens,nousrestons.Jesuisplusâgéquetoietjen’aipasdefils,iln’importeguèresijevisousijemeurs.
Ils’enallaetrevintbientôt,apportant,nouéedansunmouchoirdecoton,unedoublepoignéedepetitsharicotsrougessalisdeterre.Alavuedecettenourriture,lesenfantsserapprochèrent,etlesyeuxduvieillardbrillèrent,maisWangLunglesrepoussaetportalanourritureàsafemme,quis’étaitrecouchée,etellemangeaunpeu,haricotparharicot,àcontrecœur,maisl’heuredesonaccouchementétaitprocheetellesavaitquesielleneprenaitaucunenourriture,ellemourraitdans
lesaffresdeladouleur.
WangLungtenaitcachésdanssamainlesquelquesharicotsrestants.Illesmitdanssaboucheetlesmâchapourenfaireunebouilliemolle,puis,appliquantseslèvrescontreleslèvresdesafillette,illuipoussacetalimentdanslaboucheet,àlavuedesmignonneslèvresenmouvement,ilsesentaitnourrilui-même.
Ilpassacettenuit-làdanslasalledumilieu.Lesdeuxpetitsétaientdanslachambreduvieux,etdanslatroisièmechambreO-lenaccouchaitseule.Ilrestalàcommedurantlanaissancedesonpremier-né,àécouter.Mêmeauderniermoment,ellerefusaittoujoursdel’avoirauprèsd’elle.Ellevoulaitaccoucherseule,accroupiesurlevieuxbaquetqu’ilgardaitàceteffet,etsetraînantensuiteparlachambrepoureffacerlestracesdel’événement,commeunanimalquicachelanaissancedesesjeunes.
Ilguettaitlepetitcriaiguqu’ilconnaissaitsibien,etilguettaitavecdésespoir.Garçonoufille,peuluiimportaitàprésent…c’étaitdetoutefaçonunebouchedeplusqu’ilfallaitnourrir.
—Ceseraitunebénédictions’ilnerespiraitpas,murmura-t-il.
Etalors,ilentenditlefaiblecri…uncrisifaible…troubleruninstantlesilence.
—Maisiln’yaplusaucunemiséricordedésormais,acheva-t-ilamèrement.
Etilcontinuad’écouter.
Iln’yeutpasdesecondcriet,surlamaison,lesilencedevintimpénétrable.Maisdepuisbiendesjourslesilencerégnaitpartout…lesilencedel’inertieetdesgensquiattendaientlamortchacunchezsoi.C’étaitcesilence-làquiemplissaitlamaison.Toutàcoup,WangLungn’ytintplus.Ilavaitpeur.IlselevaetallaàlaportedelachambreoùétaitO-len,etill’appelaparlafente,etlesondesaproprevoixluirenditunpeudecourage.
—Tuesbien?demanda-t-ilàsafemme.
Ilécouta.Siparhasardelleétaitmortependantqu’ilattendaitlà!Maisilperçutunlégerfrôlement.Ellecirculaitdanslachambreet,àlafin,ellerépondit,d’unevoixpareilleàunsoupir:
—Entrez!
Ilentradonc.Elleétaitcouchéesurlelit,dontsoncorpssoulevaitàpeinelacouverture.Elleétaitseule.
—Oùestl’enfant?demanda-t-il.
Ellefitdelamainungesteléger,etilvitsurleplancherlecorpsdel’enfant.
—Mort!s’écria-t-il.
—Mort,chuchota-t-elle.
Ilnepenchapourexaminerlecadavreminuscule:unepincéed’osetdepeau…unefille.Ilfutsurlepointdedire.«Maisjel’aientenduecrier…ellevivait»;etpuisilregardalevisagedelafemme.Sesyeuxétaientclosetsapeauavaituneteintecendreuse,etsesospointaientsouslapeau…unpauvrevisagemuetquiavaitsoufferttouteslesdouleurs,etilnetrouvarienàdire.Aprèstout,durantcesmoisaffreux,iln’avaiteuquesonproprecorpsàtraîner.Qu’ellesouffranceladisetteavaitdûinfligeràcettefemmequerongeaitpar-dedansunpetitêtreaffaméluttantdésespérémentpourlavie!
Ilsetut,maisilemportal’enfantmortdansl’autrepièceetledéposasurlesoldeterrebattue,etsemitenquêted’unvieuxboutdenattedontill’enveloppa.Latêterondeballottaitde-cide-là,etilvitsurlecoulestachesnoiresdedeuxmeurtrissures,maisilterminasabesognefunèbre.Ilpritlecadavreroulédanslanatteet,allantaussiloindelamaisonqu’ileneutlaforce,ildéposasonfardeaucontreleflanccreuxd’unevieilletombe.Cettetombesedressaitparmibeaucoupd’autres,vermouluesetdontpluspersonnenes’occupait,suruntertre,justeàlalimiteduchampdel’occidentdeWangLung.Apeineeut-ildéposélefardeauqu’unesortedechien-loupaffamévintrôderpresqueaussitôtderrièrelui.Ilramassaunepetitepierre,laluijetaetatteignitsonflancmaigrequirésonnasouslecoup,maisl’animalétaitsiaffaméqu’ilrefusades’éloigneràplusdequelquespas.Alafin,WangLungsentitsesjambessedérobersousluiet,secachantlevisageentresesmainsils’enalla.
«C’estmieuxainsi»,semurmura-t-il.Et,pourlapremièrefois,ilconnutlecompletdésespoir.
Lelendemainmatin,quandlesoleilseleva,immuable,danssoncield’azurmétallique,celaluiparutunrêvequed’avoirpusongeràquittersamaisonaveccespetitssansforces,cettefemmeaffaiblieetcevieillard.Commentpourraient-ilsencoretraînerleurscorpsàplusdedeuxcentskilomètres,mêmepourtrouverl’abondanceaubout?Etd’ailleursétait-cebienvraiqu’ilyeûtdelanourrituremêmedansleMidi?Cecield’airainsemblaits’étendreàl’infini.Peut-êtren’épuiseraient-ilsleursdernièresforcesquepourtrouverd’autresgensmourantdefaim,etdesétrangersenoutre.Ilvalaitbeaucoupmieuxresterici,afindemourirdanssonlit.Ils’assit,accablé,surleseuildelaporte,etconsidérad’unœilatoneleschampsdesséchésetdurcisoùilnerestaitpluslamoindreparcellederienquipûtservirdenourritureoudecombustible.
Iln’avaitpasd’argent.Depuislongtemps,ledernierécuétaitparti.Maisl’argentmêmenepouvaitplusserviràgrand-chosemaintenant,caronnetrouvaitpasàacheterdenourriture.Ilavaitnaguèreentendudirequ’ilyavaitenvilledesgensrichesquiamassaientdesvivrespoureuxetpourlesrevendreauxtrèsriches,maiscetteinjusticemêmeavaitcessédelemettreencolère.Ilnesesentaitpasaujourd’huicapabledemarcherjusqu’àlaville,dût-ilyêtrenourripourrien.Iln’avaitmêmeplusfaim.
Lesfurieuxrongementsd’estomacqu’ilavaitressentisaudébutétaientmaintenantpassés,etilluiarrivaitd’extraireunpeudeterreenuncertainpointd’undeseschampsetdeladonneràmangerauxenfants,sansenéprouverlui-mêmeledésir.Cetteterre,onl’avaitmangéependantquelquesjoursdélayéedansdel’eau…laterre,déessedemiséricordedivine,commeonl’appelait,àcausedesalégèrequaliténutritive,quoiqueenfindecompteellen’entretîntpaslavie;mais,réduiteenbouillie,ellesoulageaitmomentanémentlafaimdesenfantsetmettaitquelquechosedansleursventresdistendusetvides.Ileutlaconstancedenepastoucherauxquelquesharicotsqu’O-lentenaitencoredanssesmains,etiléprouvaunvagueréconfortàl’entendrelescroquer,unparun,àdelongsintervalles.
Etpuis,commeilétaitassislà,surleseuil,renonçantàl’espéranceetsongeantavecunplaisir
rêveuràsecouchersursonlitetàs’endormirdusommeildelamort,ilvitvenirquelqu’unàtraverschamps:deshommesquisedirigeaientverslui.Illeslaissas’approchersansselever,etils’aperçutquec’étaitsononcle,accompagnédetroishommesqu’ilneconnaissaitpas.
—Voilàbienlongtempsquejenet’aivu,luilançal’oncle,avecunebonnehumeuraffectée.
Et,s’approchant,ilrepritdumêmetontrophaut:
—Maiscommetuasbonnemine!Ettonpère,monfrèreaîné,ilvabien?
WangLungconsidérasononcle.Cethommeétaitmaigre,ilestvrai,maisnonpasfamélique,commeilauraitdûl’être.WangLungsentitensoncorpsravagéledernierrestedeforcevitaleserassemblerenunecolèrefurieusecontrecethomme,sononcle.
—Commevousavezmangé…commevousavezmangé!murmura-t-ilentresesdents.
Ilnes’inquiétaitpasdecesétrangers,nidesrèglesdelapolitesse.Ilvoyaitseulementquesononcleavaitencoredelachairsurlesos.L’oncleouvritdegrandsyeuxetlevalesmainsauciel.
—Mangé!s’écria-t-il.Situvoyaismamaison!Unmoineaumêmen’ytrouveraitpasàpicorerunemiette.Mafemme…tuterappellescommeelleétaitgrosse?Commeelleavaitunebellepeaugrasseetlustrée?Etmaintenantelleestcommeunvieilhabitaccrochéàuneperche…ellen’aplusquelesosquiluicliquettentdanssapauvrepeau.Etnosenfants,iln’enresteplusquequatre…lestroispetitssontmorts…morts…etquantàmoi…tumevois!
Ilpritleborddesamancheets’enessuyaméthodiquementlecoindesdeuxyeux.
—Vousavezmangé,répétasombrementWangLung.
—Jen’aifaitquepenseràtoietàtonpère,quiestmonfrère,repartitl’oncle,avecvivacité,etjevaist’endonnerlapreuve.Dèsquejel’aipu,j’aiempruntéàcesbonnesgensdelavilleunpeudenourriture,moyennantlapromessequ’aveclesforcesqu’ellemerendraitjelesaideraisàacheterdelaterredansnotrevillage.Etalorsj’aipenséavanttoutàvotrebonneterre,etàtoi,lefilsdemonfrère.Ilssontvenuspourachetertaterreettedonnerl’argent…lanourriture…lavie!
Ayantditcesmots,l’onclefitunpasenarrièreetsecroisalesbras,enramenantmajestueusementlespansdesarobesaleetdéchirée.
WangLungn’avaitpasbronché.Ils’abstintdeseleveretdesaluermêmesesvisiteurs.Maisilrelevalatêtepourlesregarder,etilvitquec’étaienteneffetdesgensdelaville,vêtusderobesdesoiemalpropres.Leursmainsétaientsoignéesetleursongleslongs.Ilsavaientlamined’hommesquiontmangéetdontlesangcoulerapidementdanslesveines.Illeshaïtsoudaind’unehainedémesurée.Ilavaitlàtroishommesdelavillequiavaientmangéetbu,deboutàcôtédeluidontlesenfantssemouraientdefaimetmangeaientlaterremêmedeschamps;ilsétaientlà,venuspourluiextorquersaterreenprofitantdesadétresse.Desesyeuxprofondémentrenfoncésdanssonvisageosseuxetpareilàuncrânedemort,illeurjetaunregardsombreetprononça:
—Jeneveuxpasvendrematerre.
Sononclefitunpasenavant.Acetinstant,leplusjeunedesdeuxfilsdeWangLungs’approchaduseuilensetraînantsurlesmainsetlesgenoux.Depuiscesderniersjoursoùilavaitsipeudeforces,lemarmotreprenaitparfoisl’habitudedesetraîneràquatrepattes,commeillefaisaitétanttoutpetit.
—C’esttongamin,s’écrial’oncle,ledodupetitbonhommeàquij’aidonnéunesapèquel’étédernier?
Ilsregardèrenttousl’enfant,etsoudainWangLung,quin’avaitjamaispleurédepuisledébutdelafamine,semitàpleurerensilence.Lessanglotsluiserraientdouloureusementlagorge,etleslarmesroulaientsursesjoues.
—Quelestvotreprix?chuchota-t-ilenfin.
Tantpis,ilavaitcestroisenfantsànourrir…lesenfantsetlevieux.Luietsafemmeétaientlibresdesecreuserunefossedanslaterreetdes’ycoucherpourdormir.Soit,maisilyavaitcespetits.
L’undeshommesdelavillepritalorslaparole,unhommeavecunœilcrevéetrenfoncédanssafigure,etilditd’untonpatelin:
—Monpauvrehomme,àcausedupetitgarçonquimeurtdefaim,nousvousdonneronsunmeilleurprixqu’onn’enpourraitobtenirnullepart,danscestempsdefamine.Nousvousdonnerons…
Ils’arrêtaetrepritd’unevoixenrouée:
—…nousvousdonnerons,pararpent,uneficelle:decentgrossous!
WangLungeutunrireamerets’écria:
—Autantdiretoutdesuitequejevaisvousfairecadeaudematerre.Voyons,jepaievingtfoisceprix-làquandj’achètedelaterre!
—Ah!maispasquandonl’achèteàdesgensquimeurentdefaim,repartitlesecondhommedelaville.
C’étaitunpetitgringaletaunezenlamedecouteau,maisilparlaitd’unegrossevoixrudeetvulgaire,àlaquelleonnes’attendaitpas.
WangLunglesregardatouslestrois.Ilsétaientbiensûrsdeletenir,cesindividus!Qu’est-cequ’onnedonneraitpaspourempêchersesenfantsetsonvieuxpèredemourirdefaim!Ilsentitenluil’abattementdeladéfaitesemétamorphoserenunecolèrefolle,tellequ’iln’enavaitjamaisressentiejusque-là.Ils’élançad’unbondverslesindividus,commeunchienquisautesurl’ennemi.
—Jamaisjenevendraimaterre!leurhurla-t-il.Morceauparmorceau,jecreuseraimeschampsetjedonneraiàmangerleurterreaumêmeauxenfants,etquandilsmourront,jelesenseveliraidansmaterre,etmoi,mafemmeetmonvieuxpère,nousmourronssurlaterrequinousadonnélavie!
Iléclataensanglots,etsacolères’envolaloindelui,aussibrusquementqueduvent,etilcontinuaitàtrembleretàsangloter.Avecunlégersourire,leshommesrestaientlà,l’oncleaumilieu
d’eux,impassible.IlsconsidéraientlesproposdeWangLungcommedeladémence,etilsattendaientquesacolèrefûtpassée.
Etalors,àl’improviste,O-lenparutsurleseuiletlesinterpella,d’untonplatetbanal,commesic’étaientlàdesévénementsdetouslesjours.
—Laterre,dit-elle,nousnelavendronscertainementpas,oubiennousn’aurionsplusdequoinousnourrirenrevenantduMidi.Maisnousvendronslatable,lesdeuxlitsaveclaliterie,lesquatreescabeaux,etmêmelechaudrondelacuisine.Maislesrâteaux,leshoyaux,lacharrue,nousnelesvendronspasnonplusquelaterre.
Ilyavaitdanssavoixuncalmequidénotaitplusd’énergiequetoutelacolèredeWangLung.L’oncledeWangLungrepritsansassurance:
—VousallezréellementpartirpourleMidi?
Alafin,leborgneditquelquechoseàsescompagnons,etilschuchotèrententreeux,aprèsquoileborgneseretournaetdit:
—Cesontdesmeublesdepacotille,etbonstoutauplusàfaireduboisàbrûler.Deuxécusd’argentpourletout.C’estàprendreouàlaisser.
Etilsedétournaitavecmépris.MaisO-lenrépondittranquillement:
—Cen’estmêmepascequecoûteunlit,maissivousavezl’argent,donnez-le-moiviteetprenezlesobjets.
Leborgnefouilladanssaceintureetlaissatomberl’argentdanslamaintendue,etleshommesentrèrentdanslamaisonet,àeuxtrois,ilsenlevèrentlatableetlesescabeaux,etlelitdelachambredeWangLungavecsaliterie,etilsprirentlechaudronquisetrouvaitsouslacheminée.Maisquandilsentrèrentdanslapièceduvieux,l’oncledeWangLungrestadehors.Ilnetenaitpasàcequesonfrèreaînélevît,etilnetenaitpasnonplusàêtrelàtandisqu’onenlevaitlelitauvieillard,aprèsl’avoirdéposésurlesol.L’opérationterminée,ilnerestaplusdanslamaisonquelesdeuxrâteaux,lesdeuxhoyauxetlacharruedansuncoindelasalledumilieu.O-lenditalorsàsonmari:
—Partonstoutdesuite,tandisquenousavonslesdeuxécusd’argent,carnousfinirionspardevoirvendrelessolivesdelamaison,etnousnetrouverionsplusmêmeuntrouoùnousréfugierquandnousreviendrons.
EtWangLungrépondittristement:
—Partons.
Maisilsuivitdesyeuxlessilhouettesdécroissantesdeshommesquis’éloignaientàtraverschamps,etilmurmuraàplusieursreprises:«Ilmerestequandmêmelaterre…ilmerestelaterre.»
X
Toutsebornadoncàtirersolidementlaportesursesgondsdeboisetàassujettirleverroudefer.Ilsavaientsureuxtouteleurgarde-robe.Danslesmainsdechaqueenfant,O-lenmitunbolàrizetunepairedebâtonnets,etlesdeuxgaminss’enemparèrentavidementetlestinrentfermescommeunepromessedenourritureàvenir.Ilss’enallèrentainsiàtraverschamps.Lemélancoliquepetitcortèges’avançaitsilentementquec’étaitàcroirequ’iln’arriveraitjamaisaumurdelaville.
Lafillette,WangLunglaportad’aborddanssonsein,maisquandilvitlevieuxprêtàtomber,ilpassal’enfantàO-lenet,offrantsondosàsonpère,illesoulevaetl’emporta,fléchissantsouslacarcasseduvieillard,sècheetlégèrecommeunsouffle.Ilspassèrentenuncompletsilencedevantlepetittempleabritantlesdeuxpetitsdieuxsereins,quines’occupaientjamaisdecequisepassait.WangLungsuaitdefaiblesse,endépitdufroidetduventaigre.Ceventnecessaitpasdeleursoufflerauvisage,sibienquelesdeuxgarçonsseplaignirentd’êtreglacés.MaisWangLunglesencourageaendisant:
—VousêtesdeuxgrandsgaillardsetvouspartezenvoyagepourleMidi.Là-bas,ilfaitchaudetonmangetouslesjours,durizblancchaquejourpournoustous,etvouspourrezmangertantetplus.
Alalongue,ensereposanttouslesquelquespas,ilsatteignirentlaportedesremparts,et,aulieudesavourersafraîcheurcommejadis,WangLung,cettefois,seraidissaitcontrelaboufféedeventd’hiverquisoufflaitavecragedanssontunnel,commeuntorrentd’eauglacéeserueentredesfalaises.Sousleurspieds,laboueépaissesehérissaitd’aiguillesdeglace,lespetitsgarçonsn’avançaientplusetO-len,quiportaitlafillette,succombaitsouslepoidsdesonproprecorps.Entitubant,WangLungfranchitlepassageaveclevieillard.Aprèsl’avoirdéposéàterre,ilrevintsursespaset,soulevantchaqueenfantàtourderôle,illestransportadel’autrecôtédumur.Quandileutenfinterminé,lasueurruisselaitdeluiàflots,emportantavecelletoutesonénergie,sibienqu’ildutresterunbonmomentappuyécontrelamuraillehumide,touthaletantetlesyeuxfermés,tandisqu’autourdeluisafamilleattendaitengrelottant.
Ilsarrivèrentdevantlaportedelagrandemaison,maiselleétaithermétiquementclose;lesbattantsdefersedressaientdetouteleurhauteur,etleslionsdepierregrise,flagellésparlevent,montaientlagardedechaquecôté.Surlesmarchesduperrongisaientrecroquevilléesquelquesformesenhaillonsd’hommesetdefemmes,quiconsidéraient,affamés,lagrandeportecloseetbarricadée.QuandWangLungpassaavecsonmisérablepetitcortège,l’und’euxcriad’unevoixfêlée:
—Lescœursdecesrichessontdurscommelescœursdesdieux.Ilsontencoredurizàmanger,etaveclerizqu’ilsnemangentpasilsfontencoreduvin,tandisquenousmouronsdefaim.
Etunautregémit:
—Oh!simamainretrouvaituninstantdelavigueur,jemettraislefeuauxportesetauxappartementsintérieurs,dussé-jebrûlermoi-mêmedansl’incendie.MillemalédictionssurlesparentsquiontengendrélesenfantsdeHwang!
MaisWangLungneréponditrienàcesproposet,ensilence,ilscontinuèrentàmarcherversle
Midi.
QuandilseurenttraversélavilleetfurentressortisducôtéduMidi,cequileurprittantdetempsquelesoirétaitvenuetqu’ilfaisaitpresquenuit,ilstrouvèrentunemultitudedegensquis’enallaientversleMidi.WangLungs’apprêtaitàchercherquelquecoinoùilspourraientdormirtantbienquemal,tousenuntas,quandilsevittoutàcoup,luietlessiens,englobédansunefoule,etildemandaàunhommequisepressaitcontrelui:
—Oùvadonctoutecettefoule?
Etl’hommerépondit:
—Noussommesdesgensaffamésetnousallonstâcherd’attraperlecharàfeuquinousemmèneradansleMidi.Ilpartdelamaison,là-bas,etilyadescharspourlesgenscommenousenpayantmoinsd’unpetitécud’argent.
Lescharsàfeu!Onsavaitcequec’était.Autrefois,danslaboutiqueàthé,WangLungavaitentendudesgensparlerdecesvoitures,enchaînéesl’uneàl’autreettiréesnonpardeshommesnipardesbêtes,maisparunemachinecrachantlefeuetl’eaucommeundragon.Ils’étaitmaintesfoispromisd’allervoircela,unjourdeloisir,maisavectouslestravauxdeschampsiln’enavaitjamaistrouvéletemps,carilhabitaitaunorddelaville.Puisilfauttoujoursseméfierdecequ’onneconnaîtpasetdecequ’onnecomprendpas.Iln’estpasbonpourunhommed’ensavoirplusqu’iln’enfautpoursaviequotidienne.
Néanmoins,ilsetournaverslafemmed’unairinterrogateuretdit:
—Est-cequenousironsaussisurcecharàfeu?
Ilsentraînèrentlevieuxetlesenfantsunpeuàl’écartdelafoule,ets’entre-regardèrent,inquietseteffrayés.Acetinstantderépit,levieuxs’effondrasurlesol,etlespetitsgarçonssecouchèrentdanslapoussière,insoucieuxdespiedsquifoulaientlesoltoutautourd’eux.O-lenportaittoujourslapetitefille,maislatêtedel’enfantpendaitsursonbras,etsesyeuxclosluidonnaientsibienl’aird’êtremortequeWangLung,oublianttoutlereste,s’écria:
—Est-cequelapetiteesclaveestdéjàmorte?
O-lensecouanégativementlatête.
—Pasencore.Ellecontinueàrespirer.Maisellevamourircettenuit,etnoustous,àmoinsque…
Et,commesielleeûtétéincapablededireunmotdeplus,elletournaversluisonvisagemassif,hâveetdécharné.WangLungnerépliquarien,maisàpartluiilsongeaqu’unsecondjourdemarchecommecelui-ci,etilsseraientpeut-êtretousmortsavantlesoir.D’untonqu’ils’efforçaitderendreallègre,illança:
—Debout,mesfils.Etaidezlegrand-pèreàserelever.Nousallonsprendrelecharàfeu,etilnousemmèneradansleMidisansnousfatiguer.
Maisiln’estpascertainqu’ilsauraientfaitunmouvementsi,avecunfracasdetonnerreetun
hurlementpareilàlavoixd’undragon,deuxgrandsyeuxflamboyantsn’eussentjaillidesténèbres,sibienquechacunsemitàcrieretàcourir.Et,s’efforçantd’avancerdanslaconfusion,ilsfurentballottésde-cide-là,maissanscesserdesecramponnerdésespérémentlesunsauxautres,jusqu’aumomentoùunepousséelesentraînadanslenoir,parunepetiteporteouverteet,sanssavoircomment,ilssetrouvèrentdansunechambrepareilleàunecaissequ’emplissaientlesglapissementsetlescrisdevoixnombreuses;etalors,avecungrondementcontinu,lachosemystérieusedanslaquelleilsétaientmontéssemitenrouteetfonçadanslanuit,lesemportantdanssesentrailles.
XI
Aveclesdeuxécusd’argent,WangLungpayapourdeuxcentskilomètresderoute,etl’employéquireçutsonargentluirenditunepoignéedesapèquesdecuivre,etaupremierarrêt,quandunmarchandavançadanslewagon,parunefenêtre,sonplateaudemarchandises,WangLungemployaquelques-unesdecessapèquesàacheterquatrepetitspainsetunbolderizaulaitpourlafillette.C’étaitplusqu’ilsn’avaienteuàmangerd’unseulcoupdepuisnombredejourset,bienqu’ilsfussentaffamés,quandilssentirentlanourrituredansleursbouches,l’appétitlesquitta,etilfallutuserdelapersuasionpourlafaireavalerauxgamins.Maislevieillardsuçotaitavecpersévérancelepainentresesgencivesédentées.
—Ondoitmanger,gloussa-t-il,trèsfamilieravectouslesgensencaquésautourdelui,tandisquelecharàfeuroulaitengrondantetcahotant.Celam’estégalquemonsotventresoitdevenufainéantaprèsêtrerestésilongtempssanspresquerienfaire.Ilfautqu’ils’alimente.Jenevaispasmelaissermourirparcequ’iln’apasenviedetravailler.
Etlesgensriaientdesfacétiesdecepetitvieillardsouriantetratatiné,dontlabarbicheblancheetpeufournies’ébouriffaitsurtoutsonmenton.
MaisWangLungnedépensapasennourrituretoutessessapèquesdecuivre.IlengardalepluspossiblepouracheterdesnattesafindeconstruireunabripourluietlessiensquandilsseraientarrivésdansleMidi.Ilyavait,danslecharàfeu,deshommesetdesfemmesquiavaientdéjàétédansleMidiend’autrestemps,etplusieursquiallaientchaqueannéedanslesrichescitésduMiditravailleretmendier,etgagnerainsidequoivivre.Quandilsefuthabituéàlanouveautédecevéhiculeetauvertigineuxspectacledupaysagesedéroulantauxfenêtres,WangLungécoutacequedisaientlesgens.Ilsparlaientavecl’assurancedusavoirquis’adresseàdesignorants.
—D’abord,vousdevezachetersixnattes,ditl’und’eux,unhommeauxgrosseslèvrespendantescommeunebouchedechameau.Celacoûtedeuxsouslanattesivousêtesmalinetsivousnevousconduisezpascommeunbalourdpaysan,auquelcasonvouscompterasixsous,cequiestplusqu’ilnefaut,commejelesaistrèsbien.JenemelaissepasmoquerdemoiparlesgensdesvillesduMidi,mêmes’ilssontriches.
Ilhochalatêteetquêtaautourdeluidesapprobations.WangLungl’écoutaitavecavidité.
—Etalors?interrogea-t-il.
Ilétaitassisàcroupetonssurlefondduchar,quin’était,sommetoute,qu’unechambrenuefaiteenbois,sansrienpours’asseoir,etoùleventetlapoussièreentraientàflotsparlesfentesduplancher.
—Alors,repritl’hommeavecplusd’autoritéencore,enélevantlavoixpourdominerletintamarredesrouesdeferquigrondaientau-dessousdelui,alorsvousassemblezcesnattespourenfaireunecabane,etpuisvousallezmendier,encommençantparvousbarbouillerdeterreetd’ordurepourvousrendreaussipitoyablequepossible.
Or,WangLungn’avaitjamaisdesaviedemandél’aumôneàpersonne,etiln’aimaitpascetteperspectivedelademanderàdesétrangersduMidi.
—Onestforcédemendier?répéta-t-il.
—Eh!oui,ditl’hommeàlagrosselèvre,maispasavantd’avoirmangé.CesgensduMidionttellementderizquechaquematinvousêteslibresd’alleràunecuisinepublique,etpourdeuxsousonvousdonneuneportionderiz,dequoivousenfourreràgogo.Ensuite,vouspouvezmendieràvotreaiseetacheterducaillédefèvesetduchouetdel’ail.
WangLungseretiraunpeuàl’écartet,setournantverslaparoi,ilmitàladérobéelamaindanssaceintureetcomptalessapèquesqu’illuirestait.Ilyenavaitassezpourachetersixnattesetpoursepayerchacundeuxsousderiz,et,aprèscela,ilauraitencoresixsousdereste.Ilconstataavecplaisirqu’ilspourraientainsicommencerunevienouvelle.Maislaperspectivedetendreunboletdedemanderl’aumôneàtouslespassantsneluienrépugnaitpasmoins.C’étaittrèsbienpourlevieuxetpourlesenfants,etmêmepourlafemme,maislui,ilavaitsesdeuxbras.
—N’ya-t-ilpasdutravailquipermettedes’occuperlesbras?demanda-t-iltoutàcoupàl’homme,enseretournant.
—Ouais,ilyadutravail,réponditl’homme,encrachantavecméprissurleplancher.Sivousytenez,vouspouveztraînerunpousse-poussejaune:voussuerezsangeteaudechaleurquandvouscourrez,etvotresueursechangerasurvotrecorpsenunpaletotdeglacequandvousresterezàattendrequ’onvoushèle.Moi,jepréfèremendier!
Etillançaunsolidejuron,sibienqueWangLungs’abstintdeluiendemanderdavantage.
Maisc’étaitdéjàunebonnechosequedesavoircequel’hommevenaitdedire,carlorsquelecharàfeuleseutemportésjusqu’àleurdestinationetqu’ilsdébarquèrentàterre,WangLungavaitsonplan.Ildéposalevieillardetlesenfantscontreunlongmurgrisdemaison,quisetrouvaitlà,chargealafemmedelessurveiller,ets’enallaacheterdesnattes,endemandantàl’uneetàl’autreoùétaientlesruesdumarché.Audébut,ilcomprenaitàpeinecequ’onluidisait,tantl’accentdecesMéridionauxétaitsecetsaccadé.Aplusieursreprises,quandilsnecomprenaientpassesquestions,ilss’impatientèrent,etilappritànepluss’adresseraupremiervenu,maisàchoisirlespersonnesàl’airplusaimable,carcesMéridionauxétaientd’humeurviveetsefâchaientfacilement.
Iltrouvaenfinlemarchanddenattes,surlalisièredelaville,et,déposantsessoussurlecomptoircommequelqu’unquisaitleprixdesmarchandises,ilemportasonrouleaudenattes.Quandilrevintàl’endroitoùilavaitlaissélesautres,ilsétaientlààl’attendre,maisàsavuelesgarçonspoussèrentdescrisdesoulagement,etilcompritqu’ilsavaienteugrandpeurenceslieuxinconnus.Seullevieillardregardaittoutavecplaisiretétonnement,etilmurmuraàWangLung:
—Tuvoiscommeilssonttousgras,cesMéridionaux,etcommeilsontleteintpâleetlapeaulustrée.Ilsmangentduporctouslesjours,sansaucundoute.
MaisaucunpassantneregardaitWangLungetsafamille.Surlagrand-routepavéedegalets,deshommesallaientàlavilleetenvenaient,affairésetattentifs,etsansjamaisdétournerlesyeuxverslesmendiants,etàtouteminutearrivaitentrottinantunecaravanedemulets,dontlespetitssabotstapaientsecsurlescailloux,etilsétaientchargésdecorbeillesdebriquespourlaconstructiondesmaisonsetdegrandssacsdegrainquisebalançaiententraversdeleursépaules.Enqueuedechaquecaravanevenaitleconducteur,montésurladernièrebête,etiltenaitungrandfouet,qu’ilfaisait
claqueravecunfracasterrifiantpardessuslesbêtes,enlesinterpellantàgrandscris.Et,enpassantdevantWangLung,chaqueconducteurluijetaitunregardméprisantethautain,etunprincemêmen’auraitpaseul’airplushautainquecesconducteursengrossièresblousesdetravailquandilspassaientdevantlepetitgroupedepersonnes,arrêtéesbouchebéeauborddelaroute.VoyantàleurminequeWangLungetlessiensétaientétrangers,chaqueconducteurprenaitunmalinplaisiràfaireclaquersonfouetjustearrivédevanteux,etladétonationlesfaisaitsauterenl’air,et,enlesvoyantsauter,lesconducteurss’esclaffaient.Quandcelasefutrenouvelédeuxoutroisfois,WangLungsefâchaet,sedétournant,ilsemitenquêted’unendroitoùilpourraitinstallersacabane.
Ilyavaitdéjàd’autrescabanesaccoléesaumurderrièreeux,maiscequ’ilyavaitàl’intérieurdecemur,personnenelesavait,etiln’yavaitpasmoyendelesavoir.C’étaitunmurgrisettrèshautquis’étendaitauloin,etlespetitsabrisdenattess’accolaientàsabasecommedesmouchessurledosd’unchien.WangLungpritmodèlesurlescabanes,etils’efforçadedonnerlaformeconvenableàsesnattes,maiscelles-ci,d’unefabricationgrossière,étaientenlamellesderoseauxetmanquaientdesouplesse.Ildésespérait,quandsoudainO-lenluidit:
—Jesaisfairecela.C’estunsouvenirdemonenfance.
Elledéposalafillettesurlesol,ajustalesnattesdanslesensvouluetenconfectionnauntoitencoupoledescendantjusqu’àterre,etassezhautpourpermettreàunhommedes’asseoirdessoussanssecognerlatête,etsurlesbordsdesnattesquitraînaientàterreelledisposadesbriquesquigisaientauxenvirons,etelleenvoyalesgarçonsenramasserd’autres.Laconstructionterminée,ilsentrèrentdanslacabaneet,àl’aided’unenattequ’elleavaitréussiànepasemployer,ilssefirentunplanchersurlequelilss’assirent.Ilsétaientàl’abri.
Ensevoyantainsiinstallés,illeursemblaitpresqueincroyabled’avoirquittélaveilleleurmaisonetleurterreetd’enêtremaintenantàdeuxcentskilomètres.Pourparcourircettedistanceàpied,illeureûtfalludessemaines,etplusieursd’entreeuxseraientsansdoutemortsàlapeine,avantd’enveniràbout.
Puisilséprouvèrentunsentimentgénérald’abondancedanscepaysdecocagneoùpersonnenesemblaitmêmeconnaîtrelafaim,etquandWangLungdit:«Allonsvoiroùsontlescuisinespubliques»,ilsselevèrentpresqueavecentrainetressortirent,et,cettefois,toutenmarchant,lespetitsgarçonstambourinaientavecleursbâtonnetssurleursécuelles,carilsseréjouissaientd’avoirbientôtquelquechoseàmettrededans.Etonnetardapasàdécouvrirpourquoilescabanesétaientconstruitesaupieddulongmur,carunpeuau-delàdesonextrémitéseptentrionales’ouvraitunerue,etdanscetterues’avançaientunefouledegensporteursdebois,deseauxetdebidonsdefer-blanc,tousvides,etcesgensallaientauxcuisinespourlespauvres,quiétaientauboutdelarueetpasbienloin.AinsidoncWangLungetsafamillesemêlèrentauxautres,etilsarrivèrentenfinaveceuxàdeuxgrandshangarsconstruitsennattes,oùlafoules’engouffraitparl’extrémitéouverte.
Danslefonddechaquehangar,ilyavaitdesfourneauxdeterre,maisplusgrandsqueWangLungn’enavaitjamaisvus,etdessuschauffaientdesmarmitesdeferaussigrossesquedepetitsviviers,etquandlesgrandscouverclesdeboissesoulevèrent,onvitbouilliràgrosbouillonslebonrizblanc,d’oùs’élevaientdesnuagesdevapeurodorante.Quandilsflairèrentleparfumdeceriz,plussuaveàleurodoratquetoutaumonde,touscesaffamésseruèrentenavantd’unseulbloc.Desgenss’interpellaient,desmèresglapissaient,decolèreetdecraintequ’onnemarchâtsurleursenfants,desnourrissonspleuraient,etlescuisiniersquiouvraientlesmarmitesvociféraient:
—Hé!là-bas!ducalme!Ilyenaurapourtoutlemonde!Unàlafoisetchacunàsontour!
Maisriennepouvaitarrêterlamassed’affamés,hommesetfemmes,etilssedébattaientcommedesbêtesférocesdansleurempressementàsefaireservirlespremiers.Coincédanslafoule,toutcequeWangLungpouvaitfaire,c’étaitdenepaslâchersonpèreetsesdeuxfilset,quandlapousséel’emportajusqu’àlagrandemarmite,iltenditsonboletjetasesdeuxsousquandonl’eutrempli,etileuttouteslespeinesàsemaintenirenplaceetànepasselaisseremporterplusloinavantquecenefûtfait.
Puis,quandilsseretrouvèrentdanslarueets’arrêtèrentpourmangerleurriz,ilmangea,etileneutassezavantd’avoircomplètementvidésonbol,etildit:
—Jevaisemportercepetitrestecheznouspourlemangercesoir.
Maisilyavaitlàauprèsunhommeenuniformebleuetrougequiétaitunesorted’agentdepolicedel’établissement,etquiditsèchement:
—Non,vousn’avezpasledroitderienemporterd’autrequecequevousavezdansleventre.
EtWangLungs’étonnaetdit:
—Mais,sij’aipayémesdeuxsous,qu’est-cequecelapeutvousfairequej’emportemonrizendedansdemoiouendehors?
L’hommerépondit:
—Nousavonsdûprendrecettemesure,carilyadesgensdontlecœurestsidurqu’ilsviendraientachetercerizquiestdonnéauxpauvres…carpourdeuxsousonn’acetteportion-lànullepart…etilsemporteraientlerizchezeuxpournourrirleurscochonsàl’engrais.Etlerizestpourleshommesetnonpourlescochons.
WangLungl’écoutaitavecstupeur.Ils’écria:
—Ilyadoncdeshommesaussidursquecela!
Etilajouta:
—Maispourquoifait-onuncadeaupareilauxpauvres,etquiest-cequilefait?
L’hommerépondit:
—Cesontlesrichesetlanoblessedelaville.Lesunscroientfaireunebonneactionquileurvaudradesméritesauciel,etd’autreslefontpardroiture,afinquel’ondisedubiend’eux.
—Quellequesoitlaraison,c’estquandmêmeunebonneaction,repritWangLung,etilyenacertainementquilefontparbontédecœur.
Et,voyantquel’hommeneluirépondaitplus,ilajoutaàsoncorpsdéfendant:
—Ilyenabienaumoinsquelques-unsquisontdanscecas-là?
Mais,fatiguédeparleraveclui,l’hommeluitournaledosetsemitàchantonnerunrefrainenvogue.LesenfantsentraînèrentalorsWangLung,etWangLungreconduisittouslessiensàlacabanequ’ilsavaientfaite,etlàilss’étendirentàterrepourdormirjusqu’aulendemainmatin,carc’étaitlapremièrefoisdepuisl’étéqu’ilsavaientmangéleursoûl,etilsselaissèrentallerausommeilavecbéatitude.
Lelendemain,ilsdépensèrentladernièresapèqueàacheterlerizdumatin,etildevintnécessairedeseprocurerdel’argent.Nesachanttropcequ’ilconvenaitdefaire,WangLungregardaO-len.Maiscen’étaitplusleregarddedésespoirqu’illuiavaitadresséenprésencedeleurschampsstérilesetvides.Ici,aveccesgensbiennourrisquiparcouraientlesrues,aveclesmarchésfournisdeviandeetdelégumes,aveclemarchéaupoissonoùlepoissonnageaitdanslesviviers,iln’étaitassurémentpaspossiblequ’unhommeetdesenfantspussentmourirdefaim.Cen’étaitpascommedansleurpays,oùl’argentmêmenepermettaitpasd’acheterdesvivres,puisqu’ilsfaisaientdéfaut.EtO-lenluirépondittranquillement,commesicettenouvelleexistenceluiétaitfamilièredepuistoujours:
—Moietlesenfants,nouspouvonsmendier,etlevieuxaussi.Sescheveuxgristoucherontpeut-êtreceuxquinemedonneraientpas.
Etellerappelaauprèsd’ellelesdeuxgamins,car,étourdiscommeonl’estàcetâge,ilsnesesouvenaientplusderien,saufqu’ilsavaientdenouveauàmangeretqu’ilsétaientdansunendroitinconnu,etilsétaientallésdanslarue,oùilsregardaienttoutcequisepassait,etelleleurdit:
—Vousalleztousdeuxprendrevosbolsetlestendrecommececi,etvousgeindrezcommecela…
Et,prenantenmainsonbolvide,elleletenditetpsalmodiad’untonlamentable:
—Pitié,monbonmonsieur…pitié,mabonnedame!Ayezboncœur…faitesunebonneactionquivousseracomptéeauCiel!Lepetitsou…lasapèquedecuivrequevousmejetteriez…empêcheraunenfantdemourirdefaim.
Lespetitsgarçonsouvrirentdegrandsyeuxenl’écoutant,etWangLungaussi.Oùavait-elleapprisàgeindredelasorte?Commeilconnaissaitpeulepassédecettefemme!Elleréponditàsonregardendisant:
—C’estainsiquejedemandaisl’aumônequandj’étaispetite,etc’estainsiquejemeprocuraisàmanger.C’estenuneannéepareilleàcelle-ciquej’aiétévenduecommeesclave.
Alorslevieillard,quidormait,seréveilla,etonluidonnauneécuelle,ettousquatres’enallèrentmendiersurlaroute.Lafemmesemitàgeindresamélopéeensecouantsonécuelledevantchaquepassant.Elleavaitprissursonseinnulafilletteendormie,dontlatêteballottaitde-cide-làaurythmedesamarche,tandisqu’ellecouraitdel’unàl’autre,sonécuelletendue.Toutenmendiant,elledésignaitlapetite,etgeignaitbienhaut:
—Sivousnemedonnezpas,monbonmonsieur,mabonnedame…cetenfantvamourir…nousmouronsdefaim…nousmouronsdefaim.
Etdefait,avecsatêtequiballottaitde-cide-là,lapetiteparaissaitmorte,etilyavaitdesgens,peunombreux,quijetaientàregretunesapèqueàlamère.
Maislesgarçonsnetardèrentpasàconsidérerlamendicitécommeunjeu,etl’aînéricanaitsournoisementendemandantl’aumône.Leurmères’enaperçutet,lesentraînantdanslacabane,elleleuradministrasurlesjouesunepairedecalottesetlesréprimandaaveccolère.
—Ah!c’estcommeça?Vousparlezdemourirdefaimetvousriezenmêmetemps!Ehbien!mourezdefaim,alors,petitsidiots!
Etellelescalottaderechefàplusieursreprises,tantetsibienqu’elleenavaitmalauxmainsetquelespetitssanglotaient,toutenlarmes.Ellelesrenvoyadehorsendisant:
—Maintenant,vousêtesenétatdemendier!Etjerecommenceraisivousriezencore!
QuantàWangLung,ils’enalladanslesrueset,s’informantdecôtéetd’autre,finitpardécouvrirungarageoùilyavaitdespousse-pousseàlouer,etilentraetenlouaunpourlajournéeauprixd’undemi-dollard’argentàpayerlesoir,etpuisilregagnalarueentraînantlevéhiculeàsasuite.
Illuisemblaitquetoutlemondedûtleprendrepourunimbécile,àlevoirtraînerderrièreluicettecarrioledeboisquicahotaitsursesdeuxroues.Ilétaitaussiempêtrédanssesbrancardsqu’unbuffleatteléàlacharruepourlapremièrefois,etilavaitpeineàmarcher;pourtant,illuifaudraitbiencourirs’ilvoulaitgagnersavie,car,icietlà,etpartoutdanslesruesdecetteville,leshommescouraiententraînantd’autreshommesdanscesvéhicules.Ilgagnaunepetiterueécartéeoù,aulieudeboutiques,onnevoyaitquedesportesclosesdemaisonsparticulières,etilfitlanavettependantunmomentpours’accoutumeràtirer.Ilvenaitjustedesedireavecdécouragementqu’ilferaitmieuxdemendier,lorsqu’uneportes’ouvrit,etunvieillardàlunettesetvêtucommeunlettrésortitetlehéla.
WangLungcommençad’abordparluidirequ’ilétaittropnovicedanslemétierpourcourir,maislevieillard,quiétaitsourd,n’entenditriendecequeracontaitWangLung,etluifittranquillementsigned’abaisserlesbrancardspourluipermettredemonterenvoiture.Nesachantcommentsedérober,etdéconcertéparlasurditéduvieillardetparsaminedelettrécossu,WangLungobéit.Raidesursonsiège,levieillardordonnait:
—Mène-moiautempledeConfucius.
Etilrestalà,raideetcalme,etsoncalmeétaitsiimposantqu’ilnepermettaitpasdequestion,desortequeWangLungsemitenroutecommeill’avaitvufaireauxautres,bienqu’iln’eûtpaslamoindreidéedel’endroitoùpouvaitsetrouverletempledeConfucius.
Mais,cheminfaisant,ils’informa,etcommeilluifallaitpasserpardesruesencombrées,pleinesdemarchandsquiallaientetvenaientavecleurscorbeilles,defemmesquiserendaientaumarché,devoiturestraînéespardeschevauxetdequantitéd’autresvéhiculespareilsàceluiqu’iltirait,toutcelafaisaitunetellebousculadequ’iln’yavaitpaspossibilitédecourir.Ilmarchadoncaussirapidementqu’ilenfutcapable,sanscesseimportunéparl’insoliteballottementdelachargequ’ilremorquait.Ilétaithabituéàporterdeschargessursondos,maispasàentraîner,etlesmursdutemplen’étaientpasencoreenvuequ’ilavaitlesbrasrompusetlesmainsécorchées,carlesbrancardspesaientsurdespointsoùlehoyaunetouchaitpas.
Arrivéauxportesdutemple,WangLungabaissalepousse,etlevieuxlettrédescendit,puis,fouillantdanslesprofondeursdesonsein,ilentiraunepièced’argentqu’iltenditàWangLungendisant:
—Voici,jenepaiejamaisdavantage,etilestinutilederéclamer.
Surquoiiltournalestalonsetdisparutdansletemple.
WangLungn’avaitpaseul’idéedeprotester,cariln’avaitencorejamaisvucettepièce,etilnesavaitpascombiendesousellereprésentait.Ilavisanonloinuneboutiquedemarchandderizoùonfaitlechange,etlechangeurluidonnapourlapiècevingt-sixgrossous,etWangLungs’émerveilladelafacilitéaveclaquelleongagnel’argentdansleMidi.Maisunautretireurdepoussequiétaitauxenvironssepenchatandisqu’ilcomptait,etditàWangLung:
—Vingt-sixseulement!Surquelledistanceas-tutraînécevieuxbirbe?
EtquandWangLungleluieutdit,notrehommeserécria:
—Ehbien!vrai,c’estunvieuxpingre!Ilt’adonnélamoitiéseulementdujusteprix.Pourcombienavais-tudiscutéavantdetemettreenroute?
—Jen’aipasdiscutédutout,réponditWangLung.Ilm’adit:«Va!»etj’aimarché.
L’autretireurdepoussejetaàWangLungunregarddepitiéetlançaauxassistants:
—Ditesdonc,envoilàunlourdauddecampagne,avecsaqueuedecheveuxetlereste!Quelqu’unluiditd’alleretilva,etilnedemandemêmepas,cecrétindefilsdecrétins:«Combienmedonnerez-voussijemarche?»Sachedonc,idiot,qu’onnepeutchargersansdiscussionquelesseulsétrangersblancs.Ilsontdescaractèrescommedusalpêtre,maisquandilsontdit«Va!»tupeuxmarcherdeconfiance,carilssontsibêtesqu’ilsnesaventlevraiprixderienetlaissentl’argentcoulerdeleurspochescommedel’eau.
Ettoutlemonderiaitenl’écoutant.
WangLungsetut.Ilsesentaitàvraidiretrèshumbleetignorantdanscettefouledecitadins,etilemmenasonvéhiculesansrépondreunmot.
«Quandmême,celameserviraànourrirmesenfantsdemain»,sedisait-ilobstinément.Maisilserappelaqu’ilauraitlalocationdupousseàpayerlesoir,etqu’iln’avaitmêmepaslamoitiédel’argentnécessaire.
Danslecourantdelamatinée,ilchargeaunsecondvoyageur,aveclequelildiscutaetconvintd’unprix,et,dansl’après-midi,deuxautress’adressèrentencoreàlui.Mais,lesoirvenu,quandilcomptasonargentdanssamain,iln’avaitquedeuxsousensusdelalocationdupousse,etilregagnaitsacabanetoutdécouragé,ensedisantque,pouruntravailplusgrandqueceluid’unejournéedemoissonneur,iln’avaitgagnéqu’ungrossoudecuivre.Alorslesouvenirdesaterreluirevinttoutàcoup.Ilnes’enétaitpasressouvenudurantcettejournéeinsolite,maisàprésentl’idéequ’elleétaittoujourslà-bas,auloinilestvrai,maisqu’ellelesattendaitluietlessiens,luirenditlapaix,etcefutainsiqu’ilarrivaàlacabane.
IlconstataenrentrantquelajournéedemendicitéavaitrapportéàO-lenquarantesapèques,cequifaitmoinsdedixsous;quantauxgarçons,l’aînéavaithuitsapèquesetleplusjeunetreize,et,letoutréuni,onavaitdequoipayerlerizdumatin.Toutefois,quandonmitàlamasselessousduplusjeune,ilhurladetellesortequ’ilfallutluirendresonbienet,cettenuit-là,ildormitavecdanssamainl’argentqu’ilavaitmendié,etilneconsentitàlelâcherquequandildutledonnerlui-mêmepourpayersaportionderiz.
Maislevieuxn’avaitrienreçudutout.Ilétaitrestéfortdocilementassisauborddelaroutetoutlelongdujour,maisils’abstenaitdemendier.Ils’assoupissaitet,enseréveillant,considéraitavecsurpriselemouvementdelacirculation,etquandilenavaitassez,ilfaisaitdenouveauunpetitsomme.Et,vuqu’ilétaitdelavieillegénération,onnepouvaitpasluifairedesreproches.Quandils’aperçutqu’ilavaitlesmainsvides,ilsecontentadedire:
—J’ailabourélaterre,etj’aisemélegrain,etj’aifaitlamoisson,etj’airempliainsimonbolderiz.Etj’aioutrecelaengendréunfilsetdesfilsdemonfils.
Et,avecuneconfianceingénued’enfant,ilcroyaitquedésormaisondevaitlenourrir,vuqu’ilavaitunfilsetdespetits-fils.
XII
Or,lorsquelafaimdeWangLungeutperdudesaviolencepremière,quandilvitquesesenfantsavaientchaquejourquelquechoseàmanger,quandilserenditcomptequ’ilpouvaitchaquematinseprocurerduriz,etquesonlabeurquotidienetlamendicitéd’O-lensuffisaientàlepayer,l’étrangetédesanouvelleexistencedisparut,etilcommençaàcomprendrecequ’étaitcettevilledontilhabitaitlesconfins.Acourirparlesrueschaquejourettoutlelongdujour,ilappritàconnaîtrelavilleàsamanière,etilvitquelques-unsdessecretsqu’elleluiréservait.Ilappritquedanslamatinéelespersonnesqu’iltraînaitdanssavoiture,sic’étaientdesfemmes,ellesallaientaumarché,etsic’étaientdeshommes,ilsallaientauxécolesetauxmaisonsdecommerce.Mais,endehorsdufaitqu’elless’appelaientdenomscomme«LaGrandeEcoleduSavoiroccidental»,ou«LaGrandeEcoledeChine»,iln’avaitaucunmoyend’apprendrecequ’étaientcesécoles,cariln’enfranchissaitjamaislesportes,ets’ilétaitentré,ilcomprenaitbienquequelqu’unseraitvenus’enquérirdecequ’ilfaisaitlàetl’auraitpriédedéguerpir.Etilnesavaitpasnonpluscequ’étaientlesmaisonsdecommerceoùilconduisaitdesgens,cardumomentqu’ilétaitpayéiln’endemandaitpasdavantage.
Et,lesoir,ilsavaitqu’ilconduisaitdeshommesàdegrandesmaisonsdethéetàdeslieuxdeplaisir,leplaisirquiselaissevoiretquirépandjusquesurlaruedessonoritésdemusique,etdecesjeuxoùl’onjoueavecdesmorceauxd’ivoireetdebambousurunetabledebois,etleplaisirquisecacheets’abritederrièredesmurssilencieux.MaisWangLungneconnaissaitparlui-mêmeaucundecesplaisirs,puisquesespiedsnefranchissaientjamaisd’autreseuilqueceluidesacabane;etsestrajetsaboutissaienttoujoursàdesportes.Ilvivaitdanslarichecitécommedanslamaisond’unhommericheunratquisenourritdebribesgaspilléesetsecacheçàetlà,etnefaitjamaispartiedelavieréelledelamaison.
IlenétaitdemêmepourWangLung,safemmeetsesenfants.Encorequ’onsoitmoinsloinàdeuxcentskilomètresqu’àdeuxmille,etqu’onsoittoujoursplusprèsparterrequepareau,ilssesentaientétrangersdanscettevilleduMidi.Ilestvraiquelesgensqu’onvoyaitdanslesruesavaientdescheveuxetdesyeuxnoirscommeWangLungettoutesafamille,etcommetouslesgensdupaysoùWangLungétaitné,etilestvraiquesil’onécoutaitbienlelangagedecesMéridionaux,onpouvaitlescomprendre,maisnonsansdifficulté.
Maislaprovinced’An-houein’estpascelleduKiang-sou.Dansl’An-houei,oùWangLungétaitné,laprononciationestlenteetgutturale.MaisdanslavilleduKiang-souoùilsvivaientprésentement,lesgensparlaientendécochantlessyllabesavecleslèvresetleboutdelalangue.Et,alorsqueleschampsdeWangLungétalaientdeuxfoisparanàloisiretsanshâteleursmoissonsdefromentetderiz,avecunpeudemaïs,deharicotsetd’ail,ici,danslesculturesenvironnantlaville,lesmaraîchersétaientsanscesseàrépandresurleurterrel’engraispuantdesgadoueshumainespourlaforceràdonnerunerécoltehâtivedeteloutellégume,etcelaensurplusdeleurriz.
DanslepaysdeWangLung,ilsuffisaitàunhommed’avoirunebonnegalettedefromentrouléeautourd’unetiged’ailpourluifaireunbonrepas,etilneluienfallaitpasdavantage.Maisicilesgensserégalaientdeboulettesdeporc,depoussesdebambous,dechâtaignesbouilliesavecdesabatisd’oieetdepoulet,ettouteunevariétédelégumes,etquandunhommerespectable,enpassantdevantvous,flairaitl’odeurdel’ailquevousaviezmangélaveille,illevaitlenezavecméprisets’écriait:«Commeilpue,ceSeptentrionalàqueuedecheveux!»Danslesboutiques,ensentantl’odeurdel’ail,lesmarchandsdrapierseux-mêmessurfaisaientleprixdelacotonnadebleuecomme
ilsl’auraientsurfaitpourunétranger.
Maisaussilepetitvillagedepaillotesaccoléaumurn’étaitjamaisdevenupartieintégrantedelaville,nidelacampagnequis’étendaitau-delà.Unjour,WangLungécoutaitunjeunehommeharanguerlafouleaucoindutempledeConfucius,oùquiconqueenalecouragealedroitdeprendrelaparoleenpublic,etquandlejeunehommeaffirmaquelaChinedevaitfairelarévolutionetsesoulevercontrelesétrangersdétestés,WangLungpritpeurets’éclipsa,persuadéqu’ilétaitl’undecesétrangerscontrequilejeunehommes’exprimaitavectantdevéhémence.Unautrejour,ilentenditàuncoinderueparlerunautrejeunehomme(carlavilleétaitpleinedejeuneshommesquipéroraient),etlorsquecelui-ciaffirmaqu’ànotreépoquelesChinoisdevaients’unirets’instruire,ilnevintpasàl’idéedeWangLungquec’étaitdeluiqu’onparlait.
Cefutseulementunjouroùilétaitdanslaruedesmarchandsdesoieries,àattendreleclient,qu’ilcompritmieuxetserenditcomptequ’ilyavaitdesgensplusétrangersqueluidanscetteville.Illuiarrivacejour-làdepasserdevantlaported’uneboutiqued’oùsortaientparfoisdesdamesquivenaientd’yfairedesachatsdesoieries,etcelaluivalaitparfoisaussiuneclientequisemontraitplusgénéreusequelaplupart.Cejour-là,quelqu’unsortitprécipitammentdevantlui,unepersonnetellequ’iln’enavaitencorejamaisvue.Rienneluiindiquaitsielleétaitmâleoufemelle,maiselleétaitdehautetailleetengoncéedansuneétroiterobed’uneétofferaideetdure,etelleavaitunepeaudebêteautourducou.Quandilpassa,lapersonne,mâleoufemelleilnesavait,luifitsignevivementd’abaisserlesbrancards.Ilobéit,etquandilsefutredressé,toutéberluédel’aventure,lapersonneluiordonna,enunbizarrebaragouin,d’allerruedesPonts.Sanspresquesavoircequ’ilfaisait,ilpritsacourseàtoutesjambeset,enapercevantunautretireurdepoussequ’ilconnaissaitunpeu,illehéla:
—Regardeleclientquejetraîne…Qu’est-cequec’estqueça?
Etl’hommeluicria:
—Unepersonneétrangère…unefemmed’Amérique…Tuasdelaveine,ellepaierabien.
MaisWangLung,parpeurdel’étrangecréaturequ’ilremorquait,couraitdetoutessesforces,etquandilarrivaàlaruedesPonts,ilétaittoutessouffléetruisselaitdesueur.
Cettefemmedescenditalorsetdit,ensonbizarrebaragouin:
—Cen’étaitpaslapeinedecourircommeundératé.
Etelleluimitdanslamaindeuxpiècesd’argent,cequiétaitledoubledutarifhabituel.
AlorsWangLungcompritquec’étaitbienlàunefemmeétrangère,etplusétrangèreencorequeluidanscetteville,etqu’enfindecompteilya,d’unepart,lesgensauxcheveuxnoirsetauxyeuxnoirs,et,d’autrepart,lesgensauxcheveuxblondsetauxyeuxbleus,etaprèscelailnesesentitplusentièrementétrangeràlaville.
Cesoir-là,enrentrantàlacabaneavecl’argentqu’ilavaitreçu,ilcontal’aventureàO-len,etelledit:
—Jelesaivus.Jeleurdemandetoujoursl’aumône,carilssontseulsàlaissertombervolontiers
del’argentplutôtqueducuivredansmonécuelle.
MaisniWangLungnisafemmeneserendaientcomptequesilesétrangersylaissaienttomberdel’argent,cen’étaitpasdutoutparbontéducœurmaisparignorance,etfautedesavoirqu’ilestpluscorrectdedonnerauxmendiantsducuivrequedel’argent.
Néanmoins,grâceàcetteaventure,WangLungappritcequelesjeuneshommesneluiavaientpasencoreenseigné,qu’ilappartenaitàlamêmeracequesescongénèresauxcheveuxnoirsetauxyeuxnoirs.
Enécoutantainsiauxlisièresdelagrandecitévoluptueuseetopulente,onavaitdumoinschance,semblait-il,denejamaismanquerdenourriture.WangLungetlessiensétaientvenusd’uneprovinceoù,sil’onmeurtdefaim,c’estparcequelesvivresfontdéfautetquelaterrenepeutenproduiresousuncielinclément.Mêmeavecdel’argent,onnepouvaitrienacheter,parcequ’iln’yavaitrien.
Ici,danslaville,cen’étaientquemangeaillesdetouscôtés.Danslesruesdumarchéaupoisson,surlepavédegalets,s’alignaientdegrandescorbeillesdegrospoissonsd’argentprisdanslanuitsurlefleuvequienregorgeait;etilyavaitaussidescuveauxdepetitspoissonsluisants,qu’onpuissedanslesviviersavecunfilet;desmonceauxgrouillantsdecrabesjaunes,quisedressaientenouvrantlespinces;desanguillesfrétillantespourlatabledesgourmets.Auxmarchésaugrain,ilyavaitdescorbeillesdegraindanslesquellesunhommequieûtmislepiedauraitpudisparaîtreétouffésansquepersonneautrequelestémoinss’endoutât;durizblancetdurizbrun,dufromentjaunefoncéetdufromentjauneclair,desharicotsrougesetdegrosharicotsverts,dumilletcouleurcanari,etdusésamegris.Et,auxmarchésàlaviande,desporcsentierssuspendusparlecou,fendusdetoutelalongueurdeleursgrandscorps,lapeaumolle,épaisseetblanche,montraientlavianderougeetlesbardesdelardsavoureux.Et,chezlesmarchandsdecanards,accrochésauxplafondsetauxportes,s’alignaientenrangsserréslescanardsrôtisetrouxquiavaienttournéàlabrochedevantlesbraises,etlescanardssalésetblancs,etleschapeletsd’abattisdecanards;etdemêmechezlesmarchandsquivendaientdesoies,desfaisansetdesvolaillesdetouteespèce.
Quantauxlégumes,ilyavaittoutcequelamaindel’hommepeutextorquerausol;descintillantsradisrougesetblancs,delaracinecreusedelotusetdetaro,deschouxvertsetducéleri,despoussestire-bouchonnéesdeharicots,etdeschâtaignesbrunesetdesgarnituresdecressonodorant.Toutcequelagourmandisedel’hommepeutdésirersetrouvaitsansexceptiondanslesruesdesmarchésdecetteville.Et,enallantdecôtéetd’autre,onrencontraitlesmarchandsdesucreries,defruitsfraisetdefruitssecs,etdebeignetstoutchaudsdepatatesdoucessautéesdansl’huiledouce,etdepetitesboulettesexquisémentassaisonnéesdeporc,rouléesdanslafarineetcuitesàlavapeur,etdegâteauxsucrésfaitsdesemoulederiz;etlesenfantsdelaville,dessouspleinlesmains,couraientchezlesvendeursacheterdecesfriandisesetenmangeaienttellementqu’ilssebarbouillaientlapeaudesucreetd’huile.
Pourtant,chaquematin,unpeuaprèsl’aurore,WangLungetlessienssortaientdeleurpailloteet,avecleursbolsetleursbâtonnets,ilsformaientunpetitgroupedansunelongueprocessiondegens,toussortisdeleurspaillotes,grelottantdansleursvêtementstroplégerspourl’humidebrouillarddufleuve,quimarchaienttoutcourbéscontrelafroidebisematinale,pourserendreauxcuisinespopulairesoù,moyennantdeuxsous,onpeutacheterunboldebouilliedepetitriz.EtWangLungavaitbeaucourirentirantsonpousse-pousse,etO-lenavaitbeaumendier,ilsneparvenaientjamaisàgagnerassezpourfairecuireeux-mêmeschaquejourdurizdansleurpaillote.S’ilsavaientdeux
sousderesteaprèsavoirpayélerizauxcuisinespourlespauvres,ilsachetaientunpeudechou.Maislechouétaitcheràn’importequelprix,carlesdeuxgarçonsétaientobligésd’alleràlachasseaucombustiblepourlefairecuiresurlesdeuxbriquesqu’O-lenavaitinstalléesenguisedefourneau,etcecombustible,illeurfallaitlechaparderparpoignées,commeilspouvaient,auxcharrettesdespaysansquiamenaientlescargaisonsderoseauxetdebroussaillesauxmarchésauxcombustiblesdelaville.Quelquefois,lesenfantsétaientprissurlefait,cequileurvalaitdesolidestalocheset,unsoir,l’aîné,plustimidequelecadetetplushonteuxdeseslarcins,revintavecunœilaubeurrenoiretpochéparuncoupdepoingd’unpaysan.Maislecadetfinitpardeveniradroit,etmêmeplusadroitauxmenuslarcinsqu’àlamendicité.
PourO-len,celan’avaitpasd’importance.Silesgarçonsétaientincapablesdemendiersansrireetjouer,ilsn’avaientqu’àvolerpours’emplirleventre.WangLungnesavaitqueluirépondre,maiscesvoleriesdesesfilsluisoulevaientlecœur,etilneblâmaitpasl’aînéquandilrechignaitàlabesogne.Laviedansl’ombredugrandmurn’étaitpaslavieaiméedeWangLung.Ilavaitsaterrequil’attendait.
Unsoirqu’ilrentraittard,ilvitdanslasoupeauxchouxunbongroscarrédeporc.C’étaitlapremièrefoisqu’ilsavaienteudelaviandeàmangerdepuisqu’ilsavaienttuéleurbuffle,etWangLungouvritdegrandsyeux.
—Tudoisavoirdemandél’aumôneàunétranger,aujourd’hui,dit-ilàO-len.
Suivantsonhabitude,elleneréponditpas.Maislefilscadet,tropjeunepoursavoirsetaireettoutgonflédel’orgueildesaprouesse,déclara:
—C’estmoiquiaiprisça…ellevientdemoi,cetteviande.Lecharcutiervenaitdelacouperdanslagrossepiècesurl’étal,etquandilaregardédel’autrecôté,jemesuisfaufilésouslebrasd’unevieilledamequiétaitvenuepourl’acheteretj’aiempoignélemorceau,etjemesuisenfuidansuneruelleetjemesuiscachédansunejarreàeauvide,àuneportedederrière,jusqu’àl’arrivéedefrèreaîné.
—Alorsjenemangeraicertespasdecetteviande!s’écriaWangLung,encourroux.Nousdevonsmangerlaviandequenousavonspuacheteroumendier,maispascellequenousvolons.Ilsepeutquenoussoyonsdesmendiants,maisnousnesommespasdesvoleurs.
Et,aveclepouceetl’index,ilretiralaviandedelamarmiteetlajetaparterre,sanssoucideshurlementsdufilscadet.
AlorsO-lens’approchaet,desonairrésigné,elleramassalaviande,lalavaavecunpeud’eauetlarejetadanslepot-au-feuenébullition.
—Delaviande,c’estdelaviande,prononça-t-ellesanss’émouvoir.
WangLungneditriensurlemoment,maisenlui-mêmeilétaitfâchéeteffrayédevoirquesesfilsallaientdevenirdesvoleurs,ici,danscetteville.Et,toutens’abstenantderiendirequandO-lendivisaavecsesbâtonnetslaviandetendreetbiencuite,nonplusquequandelleendistribuadegrosmorceauxauvieuxetauxgarçons,etenemplitmêmelabouchedelafilletteetenmangeaelle-même,ilrefusaquantàluid’enprendreetsecontentaduchouqu’ilavaitacheté.Mais,lerepasterminé,il
emmenasonfilscadetdanslarue,horsdeportéed’ouïedelafemme,etlà,derrièreunemaison,ilpritlatêtedugaminsoussonbrasetluiadministradesolidescalottessurunejouepuissurl’autre,sansselaisserattendrirparlesbeuglementsdugamin.
—Pan!pan!etpan!lança-t-il.Voilàpourt’apprendreàvoler.
Maisquandileutpermisaugaminderentrerpleurnichantaulogis,ilseditenlui-même:«Ilnousfautabsolumentretourneràlaterre.»
XIII
Pardessousl’opulencedecetteville,WangLungvivaitaujourlejourdanslesfondationsdepauvretésurlesquellesellereposait.Malgrélanourriturequisegaspillaitdanslesmarchés,malgrélesruesdesmarchandsdesoieriesoùdesbanderolesbarioléesdesoienoire,rougeetorangeflottaientauventpourannoncerlesmarchandises,malgrélesgensricheshabillésdesatinetdevelours,desrichesàlapeaudoucerevêtuedelingedesoie,etauxmainsqueleurdouceuretleurparfumetleuroisivebeautérendaientpareillesàdesfleurs,malgrétoutcequicontribuaitàlabeautéroyaledelaville,danslequartieroùvivaitWangLungonn’avaitpasassezdenourriturepourapaisersafaimcanine,etpasassezdevêtementspourcouvrirsesmembres.
Deshommespeinaienttoutlejouràlacuissondespainsetdespâtisseriesdestinéesàlatabledesriches,etdesenfantspeinaientdepuisl’aurorejusqu’àminuitetsecouchaientencoretoutsalesetboueuxsurleursdursgrabatsàmêmelesolpours’enretournerauxfoursàpeineéveilléslelendemain,etonneleurdonnaitpasmêmeassezd’argentpours’acheterunemichedespainsdeluxequ’ilsfabriquaientpourautrui.Etdeshommesetdesfemmespeinaientàcouperetconfectionnerd’épaissesfourruresd’hiveretdedoucesetlégèresfourruresdeprintempsetdelourdessoiesbrocardéesquiservaientàfairedesrobessomptueusespourceuxquimangeaientdecequelesmarchésoffraientàprofusion,etpoureux-mêmesilschipaientunoudeuxboutsdegrossièrecotonnadebleueet,àl’aidedequelquespointsdecouturehâtifs,lesassemblaientpourencouvrirleurnudité.
Envivantparmiceuxquipeinaientàréjouirlesautres,WangLungentendaitd’étrangeschosesdontiltenaitpeudecompte.Lesvieux,ilestvrai,hommesetfemmes,nedisaientrien,àpersonne.Lesgrisonstiraientdespousse-pousse,charriaientauxboulangeriesetauxpalaisdesbrouettesdecharbondebois,tendaientleurséchinesoùlesmusclessaillaientcommedescordesenpoussantettirantleslourdschariotsdemarchandisessurlesroutespavéesdecaillouxpointus,mangeaientfrugalementleurmaigrepitance,dormaientleursquelquesheuresdesommeilsouslatente,etsetaisaient.Leursvisagesétaientcommeceluid’O-len,muetsetinexpressifs.Nulnesavaitcequ’ilspensaient.S’illeurarrivaitdedirequelquechose,c’étaitpourparlerdenourritureetdesous.Ilsavaientrarementlemotd’argentàlabouche,parcequ’ilétaitrarequ’ilseussentdel’argentdanslesmains.
Leursvisagesaurepossemblaientcontractésparlacolère,maiscen’étaitpasdelacolère.C’étaientlesannéesdelabeurexcessifquiavaientretrousséleurslèvressupérieuresenleurdonnantcetteapparencederictushargneuxquidécouvraitleursdents,etcelabeuravaitcreusédeprofondssillonsautourdeleursyeuxetdeleursbouches.Ilsn’avaienteux-mêmespasidéedeleurapparencephysique.L’und’eux,sevoyantunefoisdansunmiroirquipassaitsuruncamionendéménagement,s’étaitécrié:«Cequ’ilestlaid,cetype-là!»Et,commelesautress’esclaffaient,ilsouritavecgêne,nesachantpasdequoionriait,etregardantbienviteautourdeluipourvoirs’iln’avaitpasoffenséquelqu’un.
Danslespetitescabanesoùilsvivaient,autourdelacabanedeWangLung,entasséslesunssurlesautres,lesfemmescousaientdeshaillonspourcouvrirlesenfantsqu’ellesétaientsanscesseàélever,elleschapardaientquelquechoudanslesculturesmaraîchèresetvolaientdespoignéesderizdanslesmarchésauxgrains,etglanaienttoutlelongdel’annéedesbrindillessurlescoteaux;et,àlamoisson,ellessuivaientlesmoissonneurscommedespoules,guettantd’unœilvifetperçanttousles
grainsetlesépistombés.Et,danscespaillotes,c’étaitundéfiléd’enfantscontinuel;ilennaissaitetilenmouraitetilennaissaitencore,tantetsibienquenipèrenimèrenesavaientpluscombienilenétaitnéoumort,etàpeinesavaient-ilsmêmecombienilyenavaitdevivants,caronnevoyaiteneuxquedesbouchesànourrir.
Ceshommes,cesfemmesetcesenfantsallaientetvenaientdanslesmarchésetlesboutiquesd’étoffesetrôdaientdanslacampagneavoisinantlaville,leshommestravaillantpourquelquessousàunechoseouàl’autre,tandisquelesfemmesetlesenfantsvolaient,mendiaientetchapardaient;etWangLungetsafemmeetsesenfantsétaientparmieux.
Lesvieuxetlesvieillesprenaientlaviecommeelleétait.Maisilvenaituntempsoùlesenfantsmâlesarrivaientàuncertainâge,intermédiaireentrelavieillesseetl’enfance,etilsétaientalorspleinsdemécontentement.Lesjeuneshommeséchangeaientdesproposirritésethargneux.Etplustard,quand,hommesmûrsetmariés,lesoucid’unefamillenombreuseemplissaitleurcœur,lacolèreéparsedeleurjeunesseseconcentraitenunfarouchedésespoiretenunerévoltetropprofondepours’exprimerpardesmots,àvoirquetouteleurvieilspeinaientplusdurementquedesbêtes,etqu’ilsn’enretiraientqu’unepoignéederebutspourseremplirleventre.Unsoirqu’ilprêtaitl’oreilleàdesproposdecegenre,WangLungappritpourlapremièrefoiscequ’ilyavaitdel’autrecôtédugrandmurauquels’adossaientleursrangéesdepaillotes.
C’étaitàlafind’unedecesjournéesdel’hiverquis’achève,où,pourlapremièrefois,ilparaîtpossiblequeleprintempspuisserevenir.Leterrainalentourdespaillotesétaitencoreboueuxdeneigefondue,etl’eaucoulaitdanslesintérieurs,sibienquechaquefamilleavaitramassédecôtéetd’autrequelquesbriquessurlesquellesoncouchait.Mais,avecledécouragementquimontaitdelaterrehumide,ilyavaitcesoir-làdansl’airunemolledouceur,etcettedouceurrendaitWangLungexcessivementnerveux,sibienqu’aprèsavoirmangéilneputs’endormirtoutdesuitecommeilenavaitcoutume,etilressortitpouralleraucoindelarue,oùilrestadésœuvré.
C’étaitlàquesonvieuxpères’asseyaitd’habitude,accroupisursescuissesetadossécontrelemur,etils’ytrouvaitàcetteheure,ayantemportéavecluisonboldenourriturepourl’yabsorber,vuquelesenfants,quandilsdevenaientturbulents,menaientdanslapailloteuntraind’enfer.Levieillardtenaitd’unemainleboutd’uneboucled’étoffequ’O-lenavaitdéchiréedesaceinture,et,retenueparcetteboucle,lafillettes’exerçaitàmarcherçàetlàsanstomber.Ilpassaitainsisesjournéesàsurveillercetteenfant,quiserefusaitdésormaisàl’obligationderesterdansleseindesamèrequandellemendiait.Deplus,O-lenétaitdenouveaugrosse,etellesupportaitavecpeinedesentirsursonventrelapressiondel’enfantdéjàgrande.
WangLungregardaitlafillettetomberetseremettredeboutettomberànouveau,etlevieillardtirersurlesboutsdelaboucle,ettandisqu’ilrestaitlà,ilsentitsursonvisageladoucecaressedelabrisedusoir,etils’élevaenluiunepuissantenostalgiedeseschamps.
—Parunjourcommecelui-ci,dit-iltouthautàsonpère,ondevraitretournerleschampsetsemerlefroment.
—Ah!dittranquillementlevieillard,jesaisàquoitupenses.Pardeuxfoisetencorepardeuxfois,ilm’afalludemontempsfairecequenousavonsfaitcetteannée,etquitterleschampsetsavoirqu’ilsn’étaientpasensemencéspourdenouvellesrécoltes.
—Maisvousyêtestoujoursretourné,monpère.
—Ilyavaitlaterre,monfils,réponditlevieillardavecsimplicité.
Ehbien!euxaussiilsretourneraient,sinoncetteannée,dumoinslasuivante,ditWangLungensoncœur.Aussilongtempsqu’ilyavaitlaterre!Etlapenséequ’elleétaitlà-basàl’attendre,richedespluiesduprintemps,l’emplissaitdedésir.Ilregagnalapaillote,etilditbrutalementàsafemme:
—Sij’avaisquelquechoseàvendre,jelevendraisetm’enretourneraisàlaterre.Ou,s’iln’yavaitpaslevieuxpère,nouspourrionsfaireletrajetàpied,aurisquedenepasmangerànotrefaim.Maiscommentferaient-ils,luietlafillette,pourmarcherdeuxcentskilomètres?Ettoi-même,avectagrossesse!
O-lenvenaitdepasseràl’eaulesécuellesàriz,etelleétaitentraindelesempilerdansuncoindelacabane.Desapositionaccroupie,ellelevalesyeuxversluietréponditaveclenteur:
—Iln’yarienàvendre,exceptélapetite.
WangLungeneutlarespirationcoupée.
—Voyons!jen’iraispasvendremonenfant!dit-ilavecforce.
—J’aibienétévendue,moi,répondit-elletrèslentement.J’aiétévendueàunegrandemaisonpourpermettreàmesparentsderetournerdansleurpays.
—Etparconséquent,tuvendraisl’enfant!
—S’ilnetenaitqu’àmoi,jepréféreraislatuerplutôtquedelavendre…j’aiétél’esclavedesesclaves!Maisunefillettemortenerapporterien…Jevendraisvolontierscettepetitepournous…pourvouspermettrederetourneràlaterre.
—Jenevoudraisjamais,repritWangLungavecforce,mêmesijedevaispassermaviedanscettemisère.
Maisquandilseretrouvadehors,lapenséequineluiseraitjamaisvenuespontanémentletentacontresavolonté.Iljetalesyeuxsurlafillettepiétinantavecobstinationauboutdelabouclequetenaitlegrand-père.Elleavaitbeaucoupprofitédelanourriturequ’onluidonnaitchaquejouret,bienqu’ellepersistâtànepassavoirparler,ellen’enétaitpasmoinsaussirobustequepeutl’êtreuneenfantdontonneprendpasgrandsoin.Seslèvres,naguèrepareillesàcellesd’unevieillefemme,étaientdevenuesrougesetsouriantes,etcommeautrefoiselles’égayaitquandsonpèrelaregardaitetelleluisouriait.
«J’auraispeut-êtrepulefaire,songea-t-il,siellen’avaitpasreposédansmonseinetsouricommecela.»
Etalorsilpensadenouveauàsaterre,etils’écriapassionnément:
—Nelareverrai-jedoncjamais!Onabeaupeineretmendier,celanerapportejamaisassezpourfaireplusquedenousnourrirchaquejour.
Alors,dufonddesténèbres,unevoixluirépondit,unevoixgraveetforte:
—Tun’espasleseul,camarade.Ilyenadescentsetdesmillecommetoi,danslaville.
Notrehommes’avança,fumantunecourtepipedebambou,etWangLungreconnutlepèred’unefamillelogéedanslasecondepailloteàdroitedelasienne.C’étaitunhommequ’onvoyaitrarementpendantlejour,carildormaittoutelajournéeettravaillaitlanuitàtraînerdelourdschariotsdemarchandisesquiétaienttroplargespourpermettredanslesrueslecroisementavecd’autresvoiturespendantlejour.MaisquelquefoisWangLunglevoyaitrentrerchezluiàl’aube,éreintéetfourbu,etsesgrandesépaulesmusculeusesaffaisséesdefatigue.WangLunglecroisaitaussiàl’aurore,quandils’enallaitlui-mêmetirersonpousse-pousse,etparfois,aucrépuscule,l’hommesortaitavantsontravaildenuitets’arrêtaitunmomentaveclesautreshommesquis’apprêtaientàréintégrerleurstanièrespourdormir.
—Etalors,çanechangeradoncjamais?demandaWangLung,amèrement.
L’hommetiratroisboufféesdesapipeetcrachaparterre.Puisildit:
—Sifait,camarade,çachangeraunjour.Quandlesrichessonttropriches,ilyadesmoyens,etquandlespauvressonttroppauvres,ilyadesmoyens.L’hiverdernier,nousavonsvendudeuxdenosfillettesetnousnousensommestirés,etcethiver,simafemmequevoiciaccouched’unefille,nouslavendronsencore.J’aigardéuneesclave,lapremière.Lesautres,ilvautmieuxlesvendrequedelestuer,quoiqu’ilyaitdesgensquipréfèrentlestueravantqu’ellesn’aientrespiré.C’estlàundesmoyensquandlespauvressonttroppauvres.Quandlesrichessonttropriches,ilyaaussiunmoyen,et,sijenemetrompe,cemoyenvavenirbientôt.
Ilhochalatêteetdésignadutuyaudesapipelemurderrièreeux.
—As-tuvucequ’ilyaderrièrecemur?
WangLungsecoualatêtenégativement,d’unairébahi.L’hommecontinua:
—Moi,j’aimenélà-dedansunedesmesesclavespourlavendre,etj’aivu.Tunelecroiraispassijetedisaistoutl’argentquivaetvientdanscettemaison.Jenetediraiquececi:lesdomestiquesmêmemangentavecdesbâtonnetsd’ivoireàmanched’argent,etlesfemmesesclaveselles-mêmess’accrochentauxoreillesdujadeetdesperlesetcousentdesperlessurleurschaussures,etquandleschaussuresontreçuunpeudeboueouqu’ellesattrapentunepetitedéchirurequin’enseraitmêmepasunepourtoinimoi,elleslesjettent,aveclesperlesettout!
Notrehommetiravigoureusementsursapipe,etWangl’écoutaitbouchebée.Derrièrecemur,ilyavaitdoncvraimentdeschosespareilles!
—Ilyaunmoyenquandlesrichessonttropriches,repritnotrehomme.
Etilsetutunmoment,etpuis,commes’iln’avaitriendit,ilajoutad’unairindifférent:
—Allons,ilfautencoretravailler.
Etils’enfonçadanslanuit.
MaisWangLungnedormitpascettenuit-là,carilpensaitàl’argent,àl’orauxperlesquifoisonnaientdel’autrecôtédecemurcontrelequel,fautedecouvertureouatéepourlecouvrir,soncorpsreposaittouthabillédesvêtementsqu’ilportaitchaquejour,etséparéparunesimplenattedesbriquesau-dessousdelui.Etderecheflatentationdevendrel’enfants’emparadelui,sibienqu’ilseditenlui-même:«Ilvaudraitpeut-êtremieuxqu’ellesoitvenduedansunerichemaisonoùellepourrait,quisait,mangerfinementetporterdesbijoux,sielleavaitlachancededevenirjolieengrandissantetdeplaireàunseigneur.»Mais,contresongré,ilserépliquaetpensaencore:«Soit,maissijem’ydécide,ellenevautpassonpesantd’oretderubis.Siellerapporteassezpournousrameneràlaterre,oùtrouverai-jedequoiracheterunbuffle,unetable,unlitetdesescabeaux?Vais-jevendremonenfantpourqu’ilnoussoitpermisdemourirdefaimlà-basaulieud’ici?Nousn’avonsmêmepasdesemenceàmettreenterre.»
Etilnevoyaitpasdequelmoyenparlaitsonvoisinlorsqu’ilavaitdit:«Ilyaunmoyen,quandlesrichessonttropriches.»
XIV
Leprintempsmettaiteneffervescencelevillagedepaillotes.Ceuxquiavaientmendiépouvaientàprésentallersurlescoteauxetdanslesterrainsenfrichedéterrerlespetitesplantesvertes,pissenlitsetbourse-à-pasteurquipointaienttimidementleursnouvellesfeuilles,etiln’étaitplusnécessairecommeprécédemmentdechaparderçàetlàdeslégumes.Unessaimdefemmesetd’enfantsdéguenilléssortaientchaquejourdespaillotes,munisdeboutsdefer-blanc,decaillouxtranchantsoudecouteauxébréchés,etdecorbeillesenrejetsdebamboutressésouenlamellesderoseaux;ilss’enallaientdanslescampagnesetlelongdesgrand-routeschercherlesalimentsqu’onpeutseprocurergratisetsansmendier.Et,chaquejour,O-lensortaitaveccetessaim,O-lenetlesdeuxgarçons.
Maisleshommessontfaitspourtravailler,etWangLungtravaillaitcommeprécédemment,endépitdel’allongementdesjournéestièdesetdel’alternancedusoleilaveclesbrusquesaversesquiemplissaientchacund’aspirationsetdemécontentements.Enhiver,ilsavaienttravailléensilence,supportantstoïquementlaneigeetlaglacedontlefroidpénétraitleurssemellesdepaille,regagnantpourlanuitleurstanièresetmangeantsansparoleslanourriturequeleuravaientprocuréletravailetlamendicitéquotidiens,s’endormantd’unlourdsommeil,hommes,femmesetenfantspêle-mêle,poursuppléerunpeuàl’insuffisancedelanourriture.IlenétaitainsidanslapaillotedeWangLung,etilsavaitbienqu’ildevaitenêtredemêmedanstouteslesautres.
Mais,aveclavenueduprintemps,lesproposcommencèrentàsourdredeleurscœursetàleurremonterauxlèvres.Lesoir,dansleslongscrépuscules,ilsseréunissaientdevantleurscabanespourcauserensemble,etWangLungvoyaittelettelautredeceshommesquivivaientprèsdeluietqu’iln’avaitpasaperçusdetoutl’hiver.SiO-leneûtétéfemmeàluiraconterlescancansilauraitsuparexemplequ’untelbattaitsafemme,etquetelautreavaitunemaladielépreusequiluirongeaitlesjoues,ouquetelautreencoreétaitchefd’unebandedevoleurs;mais,àpartlesraresquestionsetréponsesqu’elleposaitetfournissait,ellerestaitsilencieuse.C’estpourquoiWangLungsetenaitmodestementsurlesconfinsducercle,etprêtaitl’oreilleauxpropos.
Endehorsdecequeleurrapportaientletravailetlamendicitéquotidiens,laplupartdeceshommesenhaillonsnepossédaientrien,etWangLungserendaittoujourscomptequ’iln’étaitpasvéritablementdesleurs.Ilpossédaitdelaterre,etsaterrel’attendait.Euxnepensaientqu’àsedemandercommentilspourraientlelendemainmangerunmorceaudepoisson,oucommentilspourraientfainéanterunpeu,oumêmecommentilspourraientrisqueraujeuquelquechose,deuxoutroissous,puisqueleursjoursétaienttouspareillementmauvaisetbesogneux,etqu’unhommedoitjouerquelquefois,fût-ilaudésespoir.
MaisWangLungpensaitàsaterreet,lecœurbourreléd’espoirdéçu,réfléchissaitaumoyenquiluipermettraitd’yretourner.Iln’appartenaitpasàcetteviletourbequis’accrochaitauxmursdelamaisond’unriche;iln’appartenaitpasnonplusàlamaisonduricheilappartenaitàlaterre,etilnepouvaitgoûtervraimentlajoiedevivreàmoinsdesentirlaterresoussespieds,demarcherderrièreunecharrueàl’époqueduprintempsetdetenirunefaucilleenmainàlamoisson.Ilprêtaitl’oreille,enconséquence,àl’écartdesautres,parcequ’ilrecélaitensoncœurlaconsciencedepossédersaterre,labonneterreàfromentdesespères,etlaparcellederizièrequ’ilavaitacquisedelagrandemaison.
Ilsparlaient,ceshommes,toujoursetsanscessed’argent,decombiendesousilsavaientpayé
pouruneauned’étoffe,etdecombienilsavaientpayépourunpetitpoissonlongcommeledoigt,oudecequ’ilspouvaientgagnerparjour,ettoujoursfinalementdecequ’ilsferaients’ilsavaientl’argentquel’hommedel’autrecôtédumurdétenaitdanssescoffres.Chaquejourlaconversationseterminaitainsi:«Etsij’avaisàmadispositionl’orqu’ilaetl’argentqu’ilportechaquejourdanssaceinture,etsij’avaislesperlesqueportentsesconcubinesetlesrubisqueportesafemme…»
Et,enprêtantl’oreilleàtoutesleschosesqu’ilsferaients’ilsavaientcesrichesses,WangLungnelesentendaitparlerquedemangeretdedormirdémesurément;ilsmangeraientdesmetsdélicatsdontilsn’avaientjamaisgoûté,etilsjoueraientdanstelleoutellegrandemaisondethé,etilsachèteraienttellejoliefillepourleurplaisir,etsurtout,aucunnetravailleraitplus,toutcommelerichederrièrelemurnetravaillaitjamais.
AlorsWangLungs’écriatoutàcoup:
—Moi,sij’avaisenmapossessionl’or,l’argentetlespierreries,j’achèteraisdelaterreavec,delabonneterre,etjetireraisdesmoissonsdelaterre!
Là-dessus,ilsfurenttousunanimesàsemettrecontreluietàl’accablerdequolibets.
—Envoilàunlourdauddecampagneàqueuedecheveux,quin’entendrienàlaviecitadineetàcequ’onpeutfaireavecdelamonnaie.Ilcontinueraitàtravaillercommeunesclavederrièreunbuffleouunâne!
Etchacund’euxs’estimaitplusdignequeWangLungd’avoirlesrichesses,parcequ’ilssavaientmieuxqueluilemoyendelesdépenser.
Maisceméprisnemodifiapointl’opiniondeWangLung.Ilsebornaitàdireenlui-même,etnonplustouthautpourêtreentendudesautres:«Quandmême,jeplaceraisenbonnesterresgrassesl’or,l’argentetlespierreries.»
Et,àcettepensée,sonimpatiencederevoirsaterres’accroissaitchaquejour,
Hantécontinuellementparlapenséedesaterre,WangLungvoyaitcommedansunrêvelesévénementsquiseproduisaientchaquejourautourdeluidanslaville.Ilacceptaittouteslesétrangetéssuccessivessansendemanderlepourquoi,etsecontentaitdesavoirlaquelleétaitl’événementdujour.Ilyeut,parexemple,cespapiersquedeshommesdistribuaientçàetlà,etparfoismêmeàlui.
Or,WangLung,nidanssajeunesseniplustard,n’avaitjamaisapprislasignificationdeslettrestracéessurlepapier,etilneputdoncriencomprendreàdespapiersdecegenre,couvertsdesignesnoirsetaffichéssurlesportesdelavilleouvendusparpoignées,oumêmedistribuésgratis.Deuxfoisonluiavaitdonnéunpapierdecegenre.
Lapremièrefois,illuifutdonnéparunepersonneétrangèreanalogueàcellequ’ilavaitunefoischargéeinvolontairementdanssonpousse,maislapersonnequiluidonnacepapierétaitunhommetrèsgrand,etmaigrecommeunarbreeffeuilléparlesventsd’hiver.Cethommeavaitlesyeuxd’unbleuglacialetlevisagevelu,etquandildonnalepapieràWangLung,celui-civitquesesmainsétaientveluesaussietàpeaurouge.Ilavaitdeplusungrandnezquisaillaitentresesdeuxjouescommeuneproueentrelesflancsd’unejonqueet,toutencraignantderecevoirquelquechosedesa
main,WangLung,devantlesyeuxétrangesdel’hommeetsonnezredoutable,craignaitencoreplusderefuser.Ilpritdonccequ’onluitendait,etquand,aprèsquel’étrangersefutéloigné,ileutlecouragederegarderlepapier,ilvitleportraitd’unhommeàpeaublanche,penduàunecroixdebois.L’hommeétaitnu,àpartunlingeautourdesreins,etselontouteapparenceilétaitmort,carsatêtebarbueretombaitsursonépaule,etilavaitlesyeuxfermés.WangLungregardal’hommeportraituréavechorreuretavecunintérêtcroissant.Ilyavaitdescaractèrestracésau-dessous,maisiln’yentendaitrien.
Ilremportal’imagechezluilesoiretlamontraauvieux.Maisluinonplusnesavaitpaslire,etilssemirenttousensembleàchercherlasignification,WangLung,levieuxetlesdeuxgarçons.Lesdeuxgarçonss’écrièrentavecjoieethorreur:
—Etregardezlesangquicouledesoncôté!
Etlevieuxdit:
—C’étaitpoursûruntrèsméchanthomme,pourqu’onl’aitainsipendu.
MaisWangLungavaitpeurdel’image,etilsedemandaitpourquoil’étrangerlaluiavaitdonnée;quisaitsiunfrèredecetétrangern’avaitpasététraitédelasorte,etsilesautresfrèresdecetétrangernecherchaientpasàentirervengeance?Ilévitadonclaruedanslaquelleilavaitrencontrél’individuet,auboutdequelquesjours,quandoneutoubliélepapier,O-lenlepritetlecousitdansunesemelledesoulierenmêmetempsqued’autresmorceauxdepapierqu’elleramassaitçàetlàpourrenforcerlessemelles.
Maislasecondefoisoùl’ondistribuagratisunpapieràWangLung,c’étaitquelqu’undelaville,unjeunehommebienhabillé,quiparlaittrèshautendistribuantdesfeuillesdecôtéetd’autreparmilesbadaudsquiserassemblentdanslarueautourdetoutcequiestnouveauetextraordinaire.Cepapierportaitégalementuneimagedesangetdemort,maiscettefoisl’hommequiétaitmortn’avaitpaslapeaublancheetvelue,c’étaitunhommepareilàWangLunglui-même,unindividuducommun,jeuneetmaigre,auxcheveuxetauxyeuxnoirs,etvêtudehardesbleuesenhaillons.Deboutsurlemort,unautrepersonnagegrosetgraslelardaitdecoupsdecouteau.C’étaitunpitoyablespectacle,etWangLung,enleconsidérant,aspiraitàcomprendreleslettrestracéesau-dessous.Ils’adressaàsonvoisinetluidit:
—Connaissez-vousassezlescaractèrespourpouvoirmedirecequesignifiecetteaffreuseimage?
Etl’hommerépondit:
—Taisez-vousetécoutezlejeunelettré;ilnousexpliquetout.
WangLungprêtal’oreille,etilentenditcequ’iln’avaitjamaisentenduauparavant.
—L’hommemort,c’estvous-mêmes,proclamaitlejeunelettré,etlemeurtrierquivouslardequandvousêtesmortetsansquevouslesachiez,cesontlesrichesetlescapitalistes,quivouslarderaientvolontiersmêmeaprèsvotremort.Sivousêtespauvresetopprimés,c’estparcequelesrichesaccaparenttout.
Or,WangLungsavaitfortbienqu’ilavaitjusque-làrenduresponsabledesapauvretéuncielquiserefusaitàpleuvoirentempsvoulu,ou,s’ilavaitplu,quirefusaitdecontinueràpleuvoir,commesilapluieétaitunemauvaisehabitude.Quandilyavaitdelapluieetdusoleilenproportionssuffisantespourquelasemencegermâtdanslaterreetquel’épiportâtdugrain,ilneseconsidéraitpascommepauvre.Aussiécouta-t-ilavecintérêt,pourensavoirdavantagesurcequelericheavaitàfaireaveccettecalamité,quelecielrefusâtdepleuvoirentempsvoulu.Et,àlafin,quandlejeunelettréeutparlétoutsonsoûlmaissansdirequoiquecefûtdecesujetquiintéressaitparticulièrementWangLung,celui-cis’enharditàdemander:
—Monsieur,ya-t-ilunmoyenparquoilerichequinousopprimepuissefairepleuvoirquandilnepleutpas,desortequejepuissetravailleràlaterre?
Acesmots,lejeunehommesetournaversluiavecdédainetrépliqua:
—Ilfautquevoussoyezbienignorantpourporterencorecettelonguequeuedecheveux.Personnenepeutfairepleuvoirquandilnepleutpas,maisquelrapportcelaa-t-ilaveclaquestionsociale?Silesrichespartageaientavecnouscequ’ilsont,iln’importeraitplusàpersonnequ’ilpleuveouqu’ilnepleuvepas,puisquenousaurionstousdel’argentetdelanourriture.
Unegrandeacclamations’élevadelafouledesauditeurs,maisWangLungs’éloigna,insatisfait.Oui,maisilyavaitlaterre.L’argentetlanourrituresemangentetdisparaissent,ets’iln’yapasdesoleiletdepluieenproportionssuffisantes,onadenouveaufaim.Malgrécela,ilpritvolontierslepapierquelejeunehommeluidonna,parcequ’ilserappelaitqu’O-lenn’avaitjamaisassezdepapierpourlessemellesdesouliers.Ainsidonc,enrentrantaulogis,illeluidonnaetdit:
—Tiens,voilàdequoimettredanslessemellesdesouliers.
Etiltravaillacommeprécédemment.
Maisleshommesdespaillotesaveclesquelsilcausaitlesoirécoutaientpresquetousavidementcequedisaitlejeunehomme,d’autantplusavidementqu’ilssavaientquedel’autrecôtédumurhabitaitunriche,etqu’entresesrichesseseteuxl’obstacleparaissaitlégerdecetteépaisseurdebriques,quel’onpouvaitdéfonceretabattreavecquelquescoupsd’unerobusteperche,commecellesdontilsseservaientquotidiennementpourtransporterleurslourdsfardeauxsurleursépaules.
Aumécontentementduprintempss’ajoutaitàcetteheurelenouveaumécontentementquelejeunehommeetsespareilsrépandaientdanslesespritsdeshabitantsdespaillotes,aveclesentimentdel’injusticequeconstituaitlapossessionparautruidecesbiensdontilsétaientprivés.Etcommeilspensaientchaquejouràtoutesceschosesetenparlaientaucrépuscule,etsurtoutcommedejourenjourleurlabeurneleurrapportaitpasunmeilleursalaire,ils’élevaitdanslescœursdesjeunesetdesfortsunflotaussiirrésistiblequelacruedufleuvegonfléparlesneigesd’hiver:leflotdébordantdudésirfarouche.
WangLung,quivoyaitcela,entendaitleursproposetsentaitleurcolèreavecunétrangemalaise,maislui-mêmenedésiraitrienqued’avoirànouveausaterresouslespieds.
Puis,danscettevillequilesurprenaitchaquejourparquelquenouveauté,WangLungvituneautrenouveautéqu’ilnecompritpas.Unjourque,enquêtedeclients,iltiraitsonpousse-poussevidele
longd’unerue,ilvitunhommeempoignéàl’improvisteparunepetitebandedesoldatsarmés,etquandl’hommeprotesta,lessoldatsluibrandirentleurscouteauxàlafigure.TandisqueWangLungconsidéraitlascèneavecétablissement,deuxautreshommesfurentempoignéscoupsurcoup,etWangLungs’aperçutqueceuxquel’onempoignaitétaienttousdesgensducommunquitravaillaientdeleursmains,ettandisqu’ilrestaitlà,ébahi,unautreencorefutempoigné,etcelui-ciétaitunhommequilogeaitdanslapaillotevoisinedelasiennecontrelemur.
AlorsWangLungsortitdesastupeurencomprenantsoudainquetousceshommesempoignésnesavaientpasplusqueluipourquoions’emparaitd’euxainsibongrémalgré,qu’ilslevoulussentounon.EtWangLung,craignantd’êtrelesuivant,jetasonpousse-poussedansuneruellelatérale,oùill’abandonna,ets’enfilacommeuntraitdanslaboutiqued’unmarchandd’eauchaude;etils’ycacha,tapiderrièrelesgrandeschaudières,jusqu’aprèslepassagedessoldats.Etalorsildemandaaupatrondelaboutiqued’eauchaudelasignificationdecequ’ilavaitvu,etl’homme,quiétaitvieuxetflétriparlavapeurs’élevantcontinuellementdeschaudronsdecuivre,réponditavecindifférence:
—C’estsimplementqu’ilyaunenouvelleguerrequelquepart.Jemedemandebienàquoiserventtoutescesbataillesdedroiteetdegauche?Maisilenaétéainsidepuisquej’étaisgamin,etilenserademêmeaprèsmamort;etc’esttoutcequejesais.
—Soit,maispourquois’emparent-ilsdemonvoisin,quiestaussiinnocentquemoiquin’aijamaisentenduparlerdecettenouvelleguerre?demandaWangLung,toutbouleversé.
Levieilhommefitclaquerlescouverclesdeseschaudronsetrépondit:
—Cessoldatss’envontàlabataillejenesaisoù,etilsontbesoindeporteurspourleurcouchage,leursfusilsetleursmunitions,c’estpourquoiilsforcentdestravailleurscommevousàlesaccompagner.Maisdequelcôtéêtes-vousdonc?Cen’estpasunspectaclenouveaudanscetteville.
—Maisquoidonc?interrogeaWangLung,quinerespiraitplus.Etlesalaire…etleretour—
Maislevieilhommeétaittrèsâgé,etiln’avaitplusgrandespoirderien;ilnes’intéressaitplusàrienendehorsdeseschaudrons,etilréponditnégligemment:
—Lesalaire,c’estnéant,onnetouchequedeuxmorceauxdepainsecparjour,etonboitàlamare,etonpeutretournerchezsoiquandonestarrivéàdestination,siontientencoresursesdeuxjambes.
—Soit,maisonadelafamille…ditWangLung,effaré.
—Bah!est-cequ’ilss’occupentdeça?repartitlevieilhomme,avecironie,ensoulevantlecouvercledeboisduchaudronleplusprochepourvoirsil’eaubouillaitencore.
Unnuagedevapeurl’enveloppa,etsonvisageflétridisparutpresquetandisqu’ilregardaitdanslechaudron.
Néanmoinsilétaitobligeant,carquandilreparutausortirdelavapeur,ilvitqueWangLung,tapidanssoncoin,nepouvaitpasserendrecomptequelessoldatsavaientfaitdemi-touretserapprochaientdenouveau,explorantlesruesd’oùavaientfuiàprésenttouslestravailleursvalides.
—Cachez-vousencore,dit-ilàWangLung.Lesvoilàquireviennent.
EtWangLungsefittoutpetitderrièreleschaudrons,etlessoldatspassèrententrombesurlespavéspointus,sedirigeantversl’occident,etlorsquelebruitdeleursbottesdecuirsefutéloigné,WangLungsortitd’untraitet,empoignantsonpousse-pousse,ilcourutàsapailloteaveclevéhiculevide.
O-lenvenaitàpeinederentrerpourfairecuireunpeudeverdurequ’elleavaitcueillieauborddelaroute.Illuicontal’événementd’unevoixhaletanteetentrecoupée,etajoutaqu’ilavaitfaillidebienprèsnepaséchapper.Et,toutenparlant,ilfutprisd’unenouvelleépouvante:ils’imaginatraînédeforceauxchampsdebataille,sonvieuxpèreettouslessiensrestésàl’abandonetmourantdefaim,etlui-mêmetuésurlechampdebatailleetprivéàtoutjamaisderevoirsaterre.IlregardaO-lend’unœilhagardetluidit:
—Cettefois,jesuisvraimenttentédevendrelapetiteesclaveetderegagnerleNordetlaterre.
Maiselle,aprèsl’avoirécouté,restasongeuseetréponditavecsasimplicitéetsonmanqued’émotionhabituels:
—Attendezquelquesjours.Ilcirculed’étrangesbruits.
Néanmoins,ilnesortitplusdelajournée,maisilenvoyal’aînédesgarçonsrendrelepousse-pousseaugarageoùillelouait.Lanuitvenue,ilserenditauxmaisonsdecommerceet,pourlamoitiédecequ’ilgagnaitauparavant,iltraînatoutelanuitlesgrandscamionschargésdecaisses.Unedouzained’hommeshaletantspeinaientàhalerchaquecamionetlescaissesétaientpleinesdesoieries,decotonnadesetdetabacodorant,siparfuméquesonodeurtraversaitlebois.Etilyavaitaussidegrandesjarresd’huileetdevin.
Toutelanuit,danslesruesnoires,ilpeinaitsurlescordes,etsontorsenuruisselaitdesueur,sespiedsnusglissaientsurlespavéspointus,rendusgrasparl’humiditédelanuit.Unpetitgarçonportantunetorcheenflamméecouraitdevantpourmontrerlecheminet,àlalueurdecettetorche,lesvisagesetlescorpsdeshommesreluisaientcommelespavéshumides.EtWangLungrentraitchezluiavantl’aube,horsd’haleineettropéreintépourmangeravantd’avoirdormi.Mais,enpleinjour,tandisquelessoldatsparcouraientlesrues,ildormaitcachétoutaufonddelapaillote,derrièreuntasdepaillerassembléparO-lenpourluifaireunabri.
Oùselivraientlesbataillesetquelsétaientlescombattants,WangLungl’ignorait.Maisàmesurequeleprintempss’avançait,lavilleétaitprised’uneagitationdepanique.Touslesjours,desvoiturestraînéespardeschevauxemmenaientdesrichesetcequ’ilspossédaientdevêtementsetdeliterierecouvertedesatin,etleursbellesfemmesetleursbijoux,lesdéposantauborddufleuveoùdesbateauxlesemportaientversd’autreslieux,etd’autresallaientàcettemaisonoùarrivaientetd’oùpartaientlescharsàfeu.WangLungnes’aventuraitjamaisdanslesrueslejour,maissesfilsenrevenaientlesyeuxélargisetanimés,ens’écriant:
—NousavonsvuUnteletUntel,unhommeaussigrasetaussiénormequ’undieudansuntemple,ilavaitautourducorpsdesaunesetdesaunesdesoiejaune,etàsonpouceungrandanneaud’orincrustéd’unepierrevertecommeunmorceaudeverre,etsapeauétaittouteluisanted’huileetdemangeaille.
Oubienl’aînés’écriait:
—Etnousavonsvudesquantitésdecoffres,etquandj’aidemandécequ’ilyavaitdedans,onm’arépondu:«Ilssontpleinsd’oretd’argent,maislesrichesnepeuventpasemportertoutcequ’ilsont,et,unjour,ceseratoutànous.»Dites,monpère,qu’est-cequ’ilvoulaitdireparlà?
Etlegaminadressaitàsonpèreunregardinterrogateur.
MaisquandWangLungluieutrépondubrièvement:«Commentveux-tuquejesachecequepeutraconterunbadauddelaville?»legamins’écriaavecardeur:
—Oh!sic’estànous,jevoudraisquenouspuissionsallerenprendretoutdesuite.J’aimeraistantmangerungâteau.Jen’aijamaismangélegâteausucréavecdelagrainedesésamesaupoudréedessus.
Acesmots,levieuxsortitdesasongerie,levalesyeuxetditd’unevoixchevrotante:
—Quandlamoissonavaitétébonne,nousavionsdecesgâteaux-lààlafêtedel’automne,quandlesésameétaitbattu,et,avantdelevendre,onengardaitunpeupourfairedecesgâteaux-là.
EtWangLungserappelalesgâteauxqu’O-lenavaitconfectionnésjadisàlafêteduNouvel-An,lesgâteauxdefarinederiz,desaindouxetdesucre,etl’eauluienvintàlabouche,etleregretdupasséluipoignitlecœur.Ilmurmura:
—Siseulementnousétionsderetourànotreterre.
Alorsilluisemblasoudainqu’ilseraitincapablederesterunjourdeplusdanscettemisérablecabane,quin’étaitmêmepasassezlargepourluipermettredes’étendredetoutsonlongderrièreletasdepaille,etdepeinerencoreunenuitdeplus,courbésousunecordequiluientraitdansleschairs,àtraînerlecamionsurlespavéspointus.Chacundecespavésluiétaitdevenufamiliercommeunennemipersonnel,etilconnaissaitchaqueornièrequiluipermettaitd’éviterunpavéetd’économiserunpeudesesénergies.Durantlesnuitsnoires,enparticulierquandilpleuvaitetquelesruesétaientmouilléesplusqu’àl’ordinaire,ilyavaitdesfoisoùtoutelahainedesoncœursetournaitverscesmauditspavéspointusquiluimeurtrissaientlespieds,cespavésquisemblaients’accrocherpourleretenirauxrouesdesachargeinhumaine.
—Ah!notrebelleterre!s’écria-t-ilsoudain.
Etilsemitàpleurer,sibienquelesenfantsétaienteffrayésetquelevieux,regardantsonfilsavecdésolation,fitgrimacerspasmodiquementsonvisagesoussabarbeclairsemée,commegrimacelevisaged’unenfantquivoitpleurersamère.
EtcefutencoreO-lenquidit,desavoixterneetvulgaire:
—Encoreunpetitmoment,etnousverronsquelquechose.Onenparledetouscôtésàprésent.
Dufonddesacahuteoùilrestaitcaché,WangLungentenditpendantdesheuresundéfilédepas,lepasdessoldatss’enallantàlabataille.Ensoulevantparfoisuntoutpetitpeulanattequileséparaitd’eux,ilrisquaitunœilàlafenteetilvoyaitleurspiedspasserindéfiniment,bottesdecuiretbandes
molletières,marchantl’unaprèsl’autre,deuxpardeux,parvingtainesetparmilliers.Danslanuit,atteléàsoncamion,ilentrevitleursvisagesquilecroisaient,tirésuninstantdesténèbresparlatorchequiflamboyaitenavant.Iln’osaitriendemanderàleursujet,maisiltrimaitfarouchement,etilmangeaitenhâtesonbolderiz,etildormaitdurantlejourd’unsommeilentrecoupé,danslacabane,derrièrelapaille.Personne,encesjours-là,neparlaitàpersonne.Lavilleétaittremblantedepeur,etchacuns’acquittaitvivementdesabesogne,puisrentraitchezsoietfermaitlaporte.
Onnebavardaitplusaucrépusculedevantlespaillotes.Danslesmarchés,lesétauxnaguèrechargésdevictuaillesétaientàprésentvides.Lesmarchandsdesoieriesrentraientlesbannièresbarioléesetfermaientlesdevanturesdeleursgrandsmagasinsavecd’épaisvoletsquis’emboîtaientsolidementl’undansl’autre,sibienqu’enpassantparlavilleàmidioneûtcrutoutelapopulationendormie.
Lebruitcouraitdetoutespartsquel’ennemiapprochait,ettousceuxquipossédaientquelquechoseavaientpeur.WangLungn’avaitpaspeur,nonplusqueleshabitantsdespaillotes.Ilsnesavaientpas,dureste,quiétaitcetennemi,etilsn’avaientrienàperdre,puisqueleurviemêmenevalaitpasgrand-chose.Sicetennemiapprochait,libreàlui,vuqueriennepourraitêtrepirequ’iln’enétaitàprésentpoureux.Maischacunallaitsonchemin,etnulneparlaitenpublicàpersonne.
Puislesdirecteursdesmaisonsdecommerceavisèrentlesouvriersquicharriaientlescaissesjusqu’auborddufleuvequ’ilsn’avaientplusbesoindevenir,puis-qu’encesjours-làiln’yavaitpluspersonnepouracheternipourvendreauxcomptoirs,etcelafitqueWangLungrestadanssacahutejouretnuit,désœuvré.Toutd’abord,ilenfutenchanté,carilluisemblaitquesoncorpsnepourraitjamaisprendreassezderepos,etildormaitpesammentd’unsommeildemort.Maiss’ilnetravaillaitplus,ilnegagnaitplusrien,etentrèspeudejourslesquelquessousqu’ilavaitenréservefurentépuisés,etdenouveauilcherchadésespérémentcequ’ilpourraitfaire.Et,pourcombledemalheur,lescuisinespubliquesfermèrentleursportes,etlesgensquiavaientdecettefaçonpourvuauxbesoinsdespauvresseréfugièrentchezeuxetfermèrentlesportes,etiln’yeutplusdenourriture,plusdetravail,etdanslesruesilnepassaitpluspersonneàquil’onpûtdemanderl’aumône.
AlorsWangLungpritsafillettedanssesbraset,s’asseyantavecelledanslacabane,illaconsidéraetluiditavecdouceur:
—Petiteinnocente,aimerais-tud’allerdansunegrandemaisonoùilyaàboireetàmanger,etoùtuaurasunvêtementquitecouvriratoutlecorps?
Ellesourit,sanscomprendre,etlevasespetitesmenottespourtoucheravecétonnementlesyeuxquilaregardaient.Ilenfutémuetdemandaàlafemme:
—Maisdis-moi,est-cequ’ontebattaitdanslagrandemaison?
Elleluiréponditd’unevoixterneetsombre:
—Touslesjoursonmebattait.
Etilluidemandaencore:
—Maisc’était-ilsimplementavecuneceintured’étoffeouc’était-ilavecunfouetouunbambou?
Elleluiréponditdumêmetoninerte:
—Onmebattaitavecunelanièredecuirquiavaitservidelicouàunemule,etquiétaitaccrochéeaumurdelacuisine.
Ilvoyaitbienqu’ellecomprenaitcequ’ilpensait,maisilrecourutàsadernièreespéranceetreprit:
—Notreenfantestunejoliepetitefille,dèsàprésent.Dis-moi,onbattaitaussilesjoliesesclaves?
Elleréponditavecindifférence,commesiellesedésintéressaitdelaquestion:
—Oui,onlesbattait,ouonleslivraitàunhomme,selonlafantaisiedumoment,etpasseulementàunhomme,maisàtousceuxquipouvaientavoirenvied’ellescesoir-là,etlesjeunesseigneurssedisputaienttelleoutelleesclave,etselarepassaient,disant:«Sic’estàtoicesoir;ceseramontourdemain»,etquandilsétaienttouspareillementfatiguésd’uneesclave,lesserviteurssedisputaientetserepassaientlelaissé-pour-comptedesjeunesseigneurs;etceciavantqu’uneesclavefûtsortiedel’enfance…dumomentqu’elleétaitjolie.
AlorsWangLung,ensoupirant,serracontreluilafilletteet,àplusieursreprises,luiditàmi-voix:
—Ah!petiteinnocente…petiteinnocente—
Maisenlui-mêmeilcriaitéperdument,commeunhommequiestprisdansunflotimpétueuxetquin’apasletempsderéfléchir:«Iln’yapasd’autremoyen…iln’yapasd’autremoyen…»
Ilenétaitlàquandsurvinttoutàcoupunfracasdetonnerrepareilàlachutedescieux,ettousjusqu’audernierilstombèrentspontanémentlafacecontreterreensecachantlevisage,caroneûtditquel’effroyabledétonationallaits’emparerd’euxetlesanéantir.Ignorantquelspectacled’horreurpouvaitleurapparaîtredanscevacarmeeffroyable,WangLungcouvritdesamainlevisagedelafillette,tandisquelevieuxluicriaitdansl’oreille:«Voilàcequejen’aipasencoreentendudanstoutemonexistence»,etquelesdeuxgarçonshurlaientd’épouvante.
Maislesilenceserétablitaussibrusquementqu’ilavaitétérompu,etalorsO-lenrelevalatêteetdit:
—Voilàsansdoutelamenacedontj’aientenduparlerquivientdes’accomplir.L’ennemiafaitsauterlesportesdelaville.
Et,avantquepersonneeûtletempsdeluirépondre,uneclameurs’élevadelaville,uneclameurcroissantedevoixhumaines,d’abordfaibles,commeonentends’approcherunventdetempête,puisrassembléesenunhurlementgrave,deplusenplusfort,etquifinitparemplirlesrues.
WangLungseremitdeboutsurlesoldesapaillote,etsachairfutenvahied’unepeurétrange,qu’ilsentaitfrémirparmilesracinesdesescheveux,lesquelssedressèrenttoussursatête.Onseregardaitlesunslesautresdansl’attented’unévénementinconnu,maisonnepercevaitquelebruitd’unemultituded’êtreshumainsquihurlaienttous.
Etalors,par-delàlemuretnonloin,onentenditlebruitd’unegrandeportequigrinçaitsursesgondsetquigémissaitcommesiellenesefûtouvertequ’àregret,etsoudainl’hommequi,unefois,aucrépuscule,avaitparléàWangLung,etquifumaitunecourtepipedebambou,passasatêteparl’ouverturedelapailloteetcria:
—Comment!vousêtesencorelà?L’heureestvenue…lesportesdesrichesnoussontouvertes!
L’hommen’avaitpasfinideparlerque,sefaufilantpardessoussonbras,O-lendisparutcommeparenchantement.
WangLungselevalentementetcommeprisdevertige,et,déposantàterrelafillette,ilsortit.Devantlegrandportaildeferdelamaisonduriche,unemultituded’hommesducommunsebousculaienttumultueusement,poussantensemblelesinistrehurlementdetigrequ’ilavaitentendunaîtreets’enflerparlesrues,etilcompritqu’auxportesdetouslesrichessepressaitunemêmemultitudehurlanted’hommesetdefemmesqui,aprèsavoirétéaffamésetemprisonnés,sevoyaientmomentanémentlibresdefairecequ’ilsvoulaient.Etlesgrandsvantauxétaiententrouverts,etlesgenssepoussaientenavant,siserrésqu’onsemarchaitsurlespieds,etlescorpsétaientsibiencoincésl’uncontrel’autrequeleurmasseentièresemouvaitd’unseulbloc.UnevaguedenouveauxarrivantsemportaWangLungetl’enfonçadanslafouledetellesorteque,bongrémalgré,ilfutcontraintd’avanceravecelle,quoiqu’ilnesûtpaslui-mêmecequ’ilvoulait,tantilétaitabasourdidecequiarrivait.
Ilfutainsibalayéau-delàduseuildugrandportail.Sespiedsnetouchaientpresqueplusterredanslapousséedelafouleet,commeunhurlementcontinueldebêtesfauvesenfureur,s’élevaitdetoutespartslehurlementdupopulaire.
Decoursencours,emportéparleflot,ilarrivadanslescourslesplusreculées,sansavoirvutracedeshabitantsdelamaison.Onseseraitcrudansunpalaismortdepuislongtempssansleslisprécocesquifleurissaientparmilesrocaillesdujardin,etsanslesfleursvermeillesdespremiersarbresprintaniersquis’épanouissaientsurlesbranchesnues.Mais,danslesappartements,onvoyaitdesmetssurunetable,etdanslescuisineslefeubrûlaitencore.Cettefouled’envahisseursconnaissaitbienlescoursdesriches,carilsavaienttraversésanss’arrêterlescoursdedevant,oùlogentlesdomestiquesetlesesclaves,etoùsontlescuisines,pourpasserdanslescoursdufond,oùlesseigneursetlesdamesontleurslitsmœlleux,etoùsetrouventlescoffreslaquésnoir,rougeetor,auxtoilettesdesoieries,oùilyadestablesetdesfauteuilssculptés,etsurlesmursdespanneauxpeints.Etlafouleseruaitsurcestrésors,onempoignaitetons’arrachaitlesunsauxautrescequiapparaissaitdanschaquecoffreoucabinetqu’onvenaitd’ouvrir,sibienquevêtements,literie,tenturesetplatspassaientdemainenmain,chaquemainarrachantcequetenaitl’autre,etnuln’avaitleloisirderegardercequ’ilavaitpris.
Danscepillage,WangLungseulnepritrien.Detoutesonexistence,jamaisiln’avaitprislebiend’autrui,etilétaitincapabledes’ymettretoutd’uncoup.Ilrestadoncd’abordaumilieudelafoule,tirailléde-cide-là.etpuis,seressaisissantunpeu,ils’efforçaavecpersévérancedesedégagerdelacohue.Ilparvintenfinsurseslimites,etilyresta,emportéàladérivetoutlelong,commelespetitsremousducourantsurlebordd’untourbillon,maisilétaitdumoinscapabledesereconnaître.
Ilsevitdanslefonddelacourlaplusintérieure,oùlogentlesépousesdesriches,etlaportedederrièreétaitentrouverte,cetteportequelesrichesontdepuisdessièclesréservéeàleurévasionen
pareilcas,etappeléeenconséquencelaportedepaix.C’étaitparcetteportesansdoutequeleshabitantsdelamaisonavaienttouséchappéets’étaientcachésparmilesruesvoisines,d’oùilsécoutaientleshurlementsdansleurscours.Seulunhomme,soitàcausedesonobésité,soitqu’ayantbuildormîttropprofondément,n’avaitpasréussiàfuir,etàl’improvisteWangLungsetrouvanezànezavecluienarrivantdansunepièceintérieuredéserte,d’oùlafoulevenaitdereflueraprèsunebrèveincursion,sibienquel’homme,quis’étaitdissimulédansunecachette,n’avaitpasétédécouvert,etmaintenant,secroyantseul,iltentaitsubrepticementdes’évader.EtcefutainsiqueWangLung,quiàforcedesedégagerdesautresavaitfiniparêtreseul,setrouvanezànezaveclui.
C’étaitungrandbonhommeobèse,nivieuxnijeune,etl’alertedutletirerdesonlit,qu’ilpartageaitsansdouteavecunejoliefemme,caronvoyaitsontorsenuparl’entrebâillementdelarobedesatinviolettequ’ilretenaitautourdelui.Lesbourreletsjaunâtresdesachairretombaientàgrandsplissursagrassepoitrineetsursonventre,etsespetitsyeuxrenfoncésressemblaientàdesyeuxdegoret.AlavuedeWangLung,ilsemitàtremblerdetoussesmembresetàpiaillercommes’ileûtreçuuncoupdecouteau,sibienqueWangLung,quin’étaitpasarmé,s’enétonnaeteûtrivolontiersduspectacle.Maislebonhommeobèsesejetaàgenouxetsefrappalefrontsurlescarreauxdusolens’écriant:
—Epargnezmavie…nemetuezpas.Jevousdonneraidel’argent…beaucoupd’argent.
Aumotd’argent,uneclartéfulgurantesefitsoudaindansl’espritdeWangLung.Del’argent!Hé!oui,c’étaitcelaqu’illuifallait!Etlapenséeluivintaussinettequesiunevoixl’eûtproférée:«Del’argent…l’enfantsauvée…laterre!»
Ils’écriatoutàcoup,d’unevoixrudequ’ilneseconnaissaitpas:
—Alorsdonne-moidel’argent.
Etl’hommeobèsequiétaitàgenouxserelevasanglotantetbalbutiant,etfouilladanslapochedesarobe,etsesmainsjaunesenressortirenttoutesdébordantesd’or,etWangLungtenditlepandesablouseetl’yreçut.Etdenouveauils’écriadecettevoixétrange,quiluifaisaitl’effetd’apparteniràunautre:
—Donne-m’enencore!
Etdenouveaulesmainsdel’hommeressortirenttoutesdébordantesd’or,etilgeignit:
—Maintenant,ilnemeresterien,etjen’aiplusquemamisérableexistence.
Ilsemitàpleurer,etseslarmescoulaientcommedel’huilesursesbajouespendantes.
Alevoirainsigrelottantetpleurant,WangLungledétestasoudain,commeiln’avaitjamaisriendétestédesavie,etils’écria,tandisquecetteaversionmontaitenlui:
—Disparaisdemavue,ousinonjetetuecommeungrosverdeterre.
WangLungavaitsiboncœurqu’ileûtétéincapabledetuerunbuffle,maisquandmêmeilcriacela.Etl’hommes’enfuitdevantluicommeunchienetdisparut.
AlorsWangLungrestaseulavecl’or.Sanss’attarderàlecompter,ill’enfournadanssonseinetsortitparlaportedepaixquiétaitouverte,etparlespetitesruesduderrièreilregagnasapaillote.Ilserraitcontresonseinl’orencoretièdeducorpsdel’autrehomme,etilserépétaitsanscesseenlui-même:«Nousretournonsàlaterre…demainnousretournonsàlaterre!»
XV
Auboutdequelquesjoursàpeine,WangLungeutl’illusionqu’iln’étaitjamaispartidesaterre,commeeneffet,danssoncœur,ilnel’avaitpasquittée.Avectroispiècesdesonor,ilachetadebonnessemencesduMidi,debonnesgrainesdefroment,derizetdemaïs;et,parunevéritableprodigalitéderichesses,ilachetadessemencesdeplantesqu’iln’avaitencorejamaiscultivées,ducélerietdulotuspoursamare,etdegrosradisrougesquel’onmetaufouravecduporcpourlesrepasdefête,etdepetitsharicotsrougesodorants.
Aveccinqpiècesd’or,ilachetaunbuffleàunfermierquilabouraitdanssonchamp,etceciavantmêmed’avoirregagnésonpays.Ilvitl’hommequilabouraitetils’arrêta,ettouss’arrêtèrent,lesvieux,lesenfantsetlafemme,toutpressésqu’ilsétaientderegagnerleurmaisonetleurterre,etilsconsidéraientlebuffle.WangLungavaitétéfrappédesagrandeetrobusteencolureetavaitremarquétoutdesuitelavigueuraveclaquellelatêtetiraitsurlejougdebois.Ilinterpellalelaboureur:
—Vousavezlàunbufflequinevautrien!Pourcombiend’argentoud’orvoulez-vousmelevendre,étantdonnéquejen’aipasdebêteetquej’ensuisréduitàmecontenterdeprendren’importequoi?
Lefermierrépliqua:
—Jevendraisplutôtmafemmequecebuffleàpeineâgédetroisans,etquiestdanstoutesavigueur.
Etilcontinuaitàlabourer,etilrefusaitdes’arrêterpourdiscuteravecWangLung.
IlsemblaalorsàWangLungquedetouslesbufflesquerenfermaitlemondec’étaitcelui-làqu’illuifallait,etilditàO-lenetàsonpère:
—Quevousensembledecebuffle?
Etlevieuxregardaattentivementetprononça:
—Çam’al’aird’unebêtebienchâtrée.
EtO-lenreprit:
—Elleaunandeplusqu’ilneleprétend.
MaisWangLungneréponditrien,parcequ’ilavaitjetésondévolusurcebuffleàcausedesoncoupd’épaulevigoureuxetàcausedesarobed’unjauneuniformeetdesonœilgrandetnoir.Aveccebuffle,ilpourraitlabourerseschampsetlescultiver,etaveccebuffleatteléàsonmoulin,ilpourraitmoudrelegrain.Etilallaaufermieretluidit:
—Jevousdonneraidequoiacheterunautrebuffleetdavantage,maisjeveuxavoircebuffle-ci.
Finalement,aprèsbiendesmarchandages,desdiscussionsetdesfauxdéparts,lefermiercédasabêtepourunefoisetdemielavaleurd’unbuffledanscesparages.Maisdepuisqu’ilavaitvuce
buffle,l’orcessaitsoudaindecompterpourWangLung,etilleversadanslamaindufermieretilsuivitdesyeuxlefermiertandisqu’ildételaitlabête,etWangLungl’emmenaparunecordepasséedanslesnaseaux,lecœurenthousiasmédesanouvelleacquisition.
Enarrivantàlamaison,ilstrouvèrentlaportearrachéeetlechaumedutoitenlevé.Al’intérieur,leshoyauxetlesrâteauxqu’onyavaitlaissésavaientdisparu,ilnerestaitplusquelesquatremursdeterre,etcesmurseux-mêmesétaientdégradésparlesneigesetlespluiesdel’hiveretdudébutduprintemps.Mais,lapremièresurprisepassée,toutcecinecomptapluspourWangLung.Ilserenditàlaville,oùilachetaunebonnecharrueneuveenboisdur,deuxrâteaux,deuxhoyauxetdesnattespourcouvrirlatoiture,enattendantdepouvoirseprocurerduchaumeàlamoisson.
Puis,danslasoirée,ilsepostasurleseuildesamaisonetjetalesyeuxsursaterre,saterreàlui,quis’étaitameublieetrajeunieparlesgeléesdel’hiver,etprêteàrecevoirdenouvellessemailles.C’étaitlepleinprintemps,etdanslamarelesgrenouillescoassaientmollement.Al’angledelamaison,lesbamboussebalançaientdoucementàlabrisedusoir,etdanslecrépusculesesilhouettaitlerideaud’arbresàlalisièreduchampvoisin.C’étaientdespêchersenfleur,duroseleplusdélicat,etdessaulesoùpointaientdesfeuillesd’unverttendre.Etdelaterreaurepos,enattente,s’élevaitunbrouillardléger,argentédeclairdelune,quis’élançaitauxtroncsdesarbres.
Audébut,etpendantlongtemps,WangLungsefiguran’avoird’autredésirqued’êtreseulsursaterre,sansvoiraucunhumain.Ilnerenditvisiteàaucunemaisonduvillage,etquandsesvoisinsvinrentchezlui,ceuxquirestaientaprèslafamineetl’hiver,illesreçutavecdesparolesaigres:«Lequeldevousaarrachémaporte,lequeldevousaprismonrâteauetmonhoyau,lequeldevousabrûlémonchaumedanssonfoyer?»C’étaitlàcequ’illeurbraillait.
Etilssecouaientlatête,enprotestantdeleurinnocence.Etl’und’euxrépliqua:«C’esttononcle»,etunautre:«Non,aveclesbanditsetlesvoleursquiontcourulepaysencestristestempsdefamineetdeguerre,commentpourrait-ondiresic’estcelui-cioucelui-làquiavoléquelquechose?Lafaimrendvoleurn’importequi.»
PuisChing,sonvoisin,sortitsubrepticementdesamaison,vinttrouverWangLungetluidit:
—Duranttoutl’hiver,unebandedevoleursalogédanstamaisonetamisencouperégléelevillageetlaville.Tononcle,dit-on,ensaitplusqu’ilneconviendraitàunhonnêtehomme.Maisquisaitcequiestvraiencestemps-ci?Jen’oseraisaccuserpersonne.
Lepauvrehommen’étaitplusquel’ombredelui-même;iln’avaitquelapeausurlesos,etsescheveuxavaientblanchi,bienqu’ilfûtàpeineâgédequarante-cinqans.Aprèsl’avoirconsidéréunmoment,WangLungfutprisdepitiéetluiditsoudain:
—Tuasdoncétéplusmallotiquenous?Qu’est-cequetuasmangé?
Notrehommesoupiraetditdansunmurmure:
—Qu’est-cequejen’aipasmangé?Nousavonsmangédetout,lesdétritusdesrues,commedeschiens,quandnousallionsmendierenville,etdeschienscrevés,etunefois,avantdemourir,mafemmeatrempéunesoupeavecuneviandedontjen’aipasoséluidemanderlaprovenance;jesavaisheureusementqu’ellen’avaitpaslecouragedetuer,etquesinousmangionsça,c’étaitqu’elle
l’avaittrouvé.Puis,commeelleavaitmoinsdeforcederésistancequemoi,elleestmorte,etaprèssamort,j’aivendulafilletteàunsoldatparcequejenevoulaispaslavoirmourirdefaimetmourirmoiaussi.
Ilsetutunmomentetreprit:
—Sij’avaisunpeudesemence,jesèmeraisencoreunefois,maisjen’enaipas.
—Arriveici!s’écriad’untonbourruWangLung.
Ill’entraînadanslamaisonparlamainetluiordonnadereleverlepandesablouseenhaillons.WangLungversadedansunepartiedelaprovisiondesemencesqu’ilavaitrapportéesduMidi.Illuidonnadufromentetdurizetdelagrainedechou,etilajouta:
—J’iraidemainlabourertaterreavecmonbuffle.
AlorsChingfonditsoudainenlarmes,etWangLunglui-mêmesefrottalesyeuxets’écriacommes’ileûtétéencolère:
—Crois-tuquej’aioubliécettepoignéedeharicotsquetum’asdonnée?
Chingneréponditrien,maisils’éloignaenpleurantetpleurantsansarrêt.
CefutunejoiepourWangLungd’apprendrequesononclen’étaitplusdanslevillage;etoùilétait,personnenelesavaitaujuste.Lesunsdisaientqu’ils’enétaitallédansuneville,etlesautresqu’ilétaitpartienpayslointainavecsafemmeetsonfils.Entoutcas,danssamaisonduvillage,ilnerestaitpersonne.Lesfilles,etWangLungfuttrèscourroucédel’apprendre,avaientétévendues,laplusjolied’abord,àunbonprix,maisladernièremême,quiétaitmarquéedelapetitevérole,avaittrouvépreneurpourunepoignéedegrossousenunsoldatquipassait,allantàlabataille.
AlorsWangLungsemitd’arrache-piedàlaculture,etilregrettaitmêmelesheuresqu’illuifallaitpasserdanslamaisonpourmangeretdormir.Ilpréféraitemporterauxchampssonailetsagaletterouléeetmangerlà,debout,enpensantàdesprojets.«Ici,jemettrailespoisàœilnoiretlàlescouchesdejeuneriz.»Et,s’ilsesentaittropfatiguépendantlejour,ilsecouchaitdansunsillon,etilyfaisaitunsommeensentantcontreluilabonnetiédeurdelaterre.
Danslamaison,O-lennerestaitpasinactive.Desespropresmains,elleamarrasolidementlesnattesauxsolivesetpritdelaterredeschampsqu’ellepétritavecdel’eaupourréparerlesmursdelamaison,etellereconstruisitlefouretbouchalestrousquelapluieavaitcreusésdansleplancher.
Puis,unjour,elleserenditàlavilleavecWangLung,etilsachetèrentensembledeslits,unetableetsixescabeaux,etungrandchaudrondefer,etilsachetèrentpourleplaisirunethéièredeterrerougeportantunefleurnoiredessinéeàl’encre,etsixbolsassortis.Finalement,ilsallèrentchezunmarchandd’encensetachetèrentundieudelarichesseenpapierpourprendreaumurau-dessusdelatabledanslasalledumilieu,etilsachetèrentdeuxchandeliersd’étainetdeuxchandellesrougespourfairebrûlerdevantledieu,degrosseschandellesrougesengraissedevache,etquiavaientaucentreunroseauminceenguisedemèche.
Deplus,WangLungsongeaauxpetitsdieuxdutempleàlaterreet,avantderentrerchezlui,ilalla
leurjeteruncoupd’œil.Ilsétaientpiteuxàvoir,aveclestraitsdeleursvisagesdélavésparlapluie,etl’argilevisqueusedeleurscorpslaisséeànuparleshaillonsdeleurshabitsdepapier.Personnenes’étaitoccupéd’euxencetteannéeterrible,etWangLunglesregardaavecunesatisfactionsarcastique,etilditenhaussantleton,commeonparleàunenfantmisenpénitence:
—Voilàcequec’estpourlesdieuxquifontdumalauxhommes.
Néanmoins,quandlamaisonfutredevenueelle-même,quandilvitleschandeliersd’étainreluisantsetleschandellesrougesallumées,lathéièreetlesbolssurlatable,etleslitsàleurplaceetmunisdeliterieneuve,etdupapierneufcolléautroudelachambreoùilcouchait,etunenouvelleporteaccrochéesursesgondsdebois,WangLungfuteffrayédesonbonheur.O-lenétaitgrossed’unprochainenfant;sesenfantsbronzéssebousculaientsursonseuilcommedejeuneschiens,et,adossécontrelemurdumidi,sonvieuxpèresommeillaitetsouriaitendormant;dansseschamps,lejeunerizpoussaitvertcommejade,etlesjeunesharicotssortaientdeterre.Etilluirestaitencoreassezd’orpournourrirtoutelafamillejusqu’àlamoissonenmangeantéconomiquement.Levantlesyeuxverslecield’azuroùdérivaientdeblancsnuages,sentantsurseschampslabouréscommesursaproprechairlesoleiletlapluieenjusteproportion,WangLungmurmurainvolontairement:
—Ilfaudraquej’allumeunpetitbâtonnetd’encensdevantlesdeuxdieuxdupetittemple.Aprèstout,ilsontdelapuissancesurlaterre.
XVI
UnenuitqueWangLungétaitcouchéavecsafemme,ils’aperçutqu’elleavaitentrelesseinsunebosseduredeladimensiond’unpoingd’homme,etilluidit:
—Maisqu’est-cequetuasdonclàsurtoi?
Ilyportalamainettrouvaunpaquetenveloppédetoilecontenantquelquechosededur,maisquiremuaitsouslesdoigts.Ellesereculad’abordavecvivacité,puisquandilsefutemparédel’objetpourleluiprendredeforce,ellecédaetdit:
—Tenez,regardezdonc,puisquevousytenezabsolument.
Et,prenantlaficellequiretenaitl’objetàsoncou,ellelafitsauteretdonnal’objetàsonmari.
C’étaitenveloppéd’unboutdechiffonqu’ilarracha.Unemassedepierreriesluitombatoutàcoupdanslamain.WangLunglesregardait,stupéfait.Jamaisiln’auraitsongéqu’onpûtvoirtantdepierresprécieusesréunies,desrougescommelapulpeintérieuredesmelonsd’eau,desdoréescommelefroment,desvertescommelesjeunesfeuillesauprintemps,deslimpidesettransparentescommel’eaudessources.Wang,quin’avaitjamaisvudepierresprécieuses,ignoraitleursnoms.Maisenlestenantlà,entresesdoigts,ilcomprit,àlesvoirscintillerd’unteléclatdanslapénombredelachambre,qu’iltenaitlarichessedanslecreuxdesamainbasanée.Illatenaitsansbouger,s’enivrantensilencedeleurscouleursetdeleursformes,etlafemmeconsidéraitavecluiletrésor.Alafin,ilchuchota,lesoufflecoupé:
—Où…oùlesas-tu…
Etelleluiréponditnonmoinsbas:
—Danslamaisonduriche.Cedevaitêtreletrésord’unefavorite.J’aivudanslemurunebriquedétachée,etjemesuisfaufiléeparlà,discrètement,sansmelaisservoirdepersonne,pouréviterdedevoirpartager.J’airetirélabrique,puislesbrillants,etlesaimisdansmamanche.
—Maiscommentsavais-tu?chuchota-t-ildenouveau,remplid’admiration.
Elleeutsurleslèvreslesourirequ’onnevoyaitjamaisdanssesyeux,etrépondit:
—Vousoubliezdoncquej’aivécudanslamaisond’unriche?Lesrichesonttoujourspeur.J’aivuunefois,dansunemauvaiseannée,desvoleursenfoncerlesgrandesportesdelagrandemaison,etlesesclaves,lesconcubinesetlavieillemaîtresseelle-mêmecouraientdetouscôtés,etchacuneavaituntrésorqu’ellecachaitdansquelquelieusecretpréparéd’avance.C’estpourquoijesavaiscequesignifiaitunebriquedétachée.
Etdenouveauilsseturent,considérantlespierresmerveilleuses.Puis,auboutd’untemps,WangLungrespiraavecforceetditrésolument:
—Voyons,onnepeutpasgarderuntrésorcommecelui-ci.Ilfautlevendreetlemettreensûretédanslaterre,carriend’autren’estsûr.Siquelqu’unconnaissaitsonexistence,nousserionsmorts
avantlelendemain,etunvoleuremporteraitlespierreries.Ilfautlesmettreenterreaujourd’huimême,oujenedormiraipaslanuitprochaine.
Ilréenveloppalespierresprécieusesdanslechiffonetnoualetoutsolidementaveclaficelle.Commeilouvraitsablousepourcacherlepaquetdanssonsein,ilvitparhasardlevisagedelafemme.Elleétaitassisejambescroiséesaupieddulit,etsaphysionomieopaque,quijamaisn’exprimaitrien,ébauchaitlegested’entrouvrirleslèvresetdepencherlevisageenavant.
—Ehbien!qu’est-cequ’ilya?demanda-t-ilenlaregardantavecétonnement.
—Vousallezlesvendretoutes?chuchota-t-elled’unevoixrauque.
—Etpourquoipas?demanda-t-il,ébahi.Queferions-nousdejoyauxcommeceux-cidansunemaisondeterre?
—Jedésiraispouvoirengarderdeuxpourmoi,dit-elleavecuneardeursidésespérée,commesiellen’attendaitrien,qu’ilfutémucommeill’eûtétéparundesesenfantsaspirantàunjouetouàunefriandise.
—Ah!bien,parexemple!s’écria-t-ilavecstupeur.
—Sijepouvaisenavoirdeux,reprit-ellehumblement,rienquedeuxpetites…lesdeuxpetitesperlesblanchesunies.
—Desperles!reprit-il,ébahi.
—Jelesgarderais…jenelesporteraispas,dit-elle,jelesgarderaisseulement.
Etellebaissalesyeuxetsemitàtortillerunboutdecouvertureoùunpointavaitcédé,etelleattenditpatiemment,commequelqu’unquin’attendpresquepasderéponse.
AlorsWangLung,sanscomprendre,regardauninstantdanslecœurdecettemorneetdévouéecréature,quiavaitpeinétoutesavieàdestâchesquineluivalaientpasderécompense,etquidanslagrandemaisonavaitvud’autresfemmesporterdespierreriesqu’ellen’avaitmêmejamaissoupeséesuneseulefoisdanssamain.
—Jepourraislestenirdansmamaindetempsentemps,ajouta-t-elle,commesielleparlaittouteseule.
Emud’unsentimentincompréhensible,iltiralesachetdesonsein,déballalespierresprécieusesetlesluitenditensilence.Ellefouillaparmilescouleursétincelantes,remuantdélicatementlespierreriesdesamaindureetbasanée,etfinitpartrouverlesdeuxperlesblanchesunies.Ellelesmitàpart,et,reficelantlepaquet,elleletenditàsonmari.Puisellepritlesperles,arrachaunboutd’étoffedanslecoindesablouseet,lesayantenveloppées,lescachaentresesseins.Elleétaitconsolée.
MaisWangLungl’observaitavecétonnementetnecomprenaitqu’àmoitié,sibienqueparlasuite,cejour-làetlesjourssuivants,illuiarrivaitdes’arrêteretdelaconsidéreravecstupeurensedisant:«Allonsbon!mafemme,elleaencorecesdeuxperlesentresesseins,jesuppose.»Maisilnelavitjamaislesprendrenilesregarder,etilsn’endirentplusjamaisunmot.
Quantauxautrespierresprécieuses,aprèsbiendesméditations,ilfinitpardéciderqu’iliraitàlagrandemaisonvoirs’ilyavaitdelaterreàvendre.
Ilserenditdoncàlagrandemaison,etiln’yavaitplusàcetteheuredeportiersetenantàlaporte,tortillantleslongspoilsdesaverrue,dédaigneuxderépondreàceuxquinepouvaientpasentrerdanslamaisondeHwangsansluiendemanderlapermission.Aucontraire,lagrandeporteétaitfermée,etWangLungtambourinadesdeuxpoingsdessusetpersonnenevint.Deshommesquipassaientdanslaruelevèrentlesyeuxetluicrièrent:
—Allez-y,tapeztoujours.Silevieuxseigneurestéveillé,ilfinirapeut-êtreparvenir,ets’ilyaunechienned’esclave,ellevousouvrirapeut-être,sielleyestdisposée.
Alalongue,ilentenditdespaslentsquis’approchaientduseuil,despaslentsethésitantsquis’arrêtaientetreprenaientparà-coups,etpuisilentenditleraclementdelabarredeferquiretenaitlaporte,laportegrinçaetunevoixgrincheusechuchota:
—Quiestlà?
AlorsWangLung,toutconfonduqu’ilétait,réponditavecforce:
—C’estmoi,moiWangLung.
Alorslavoixreprithargneusement:
—WangLung?Etquiestcemaroufle?
Alaqualitédujuron,WangLungcompritquec’étaitlevieuxseigneurenpersonne,parcequ’ilemployaituneinjurequ’onacoutumed’adresserauxserviteursetauxesclaves.WangLungréponditdonc,plushumblementquedevant:
—Monseigneuretmaître,jesuisvenuausujetd’unepetiteaffaire,nonpourdérangerVotreSeigneurie,maispourcauserdecetteaffaireavecl’intendantquiestauservicedeVotreHonneur.
Alorslevieuxseigneurrépondit,sansouvrirdavantagel’entrebâillementauquelilcollaitseslèvres:
—Mauditsoit-il,cechienm’aquittéilyabiendesmois,etiln’estplusici.
Aprèscetteréponse,WangLungnesutplusquefaire.Illuiétaitimpossibledeparlerachatdeterredirectementauvieuxseigneur,sansintermédiaire,etpourtantlespierreriespesaientdanssonsein,brûlantescommedufeu,etilsouhaitaitdes’endébarrasser,etilsouhaitaitencorepluslaterre.Ilavaitdequoiensemencerencoreautantdeterrequ’ilenavait,etilsouhaitaitlabonneterredelamaisondeHwang.
—Jesuisvenuausujetd’unepetitesomme,dit-ilavechésitation.
Ducoup,levieuxseigneurrapprochalesbattantsethaussaletonpourdire:
—Cevoleuretcebrigandd’intendant…etpuissentsamèreetlamèredesamèreêtremauditesà
causedelui…aemportétoutcequejepossédais.Impossibledepayeraucunedette.
—Non…non,luicriabienviteWangLung.Jesuisvenupourverserdel’argent,etnonpaspourréclamerunedette.
Là-dessus,unevoixqueWangLungn’avaitpasencoreentenduepoussauncriperçant,etunefemmeavançabrusquementlatêteentrelesbattants.
—Tiens,tiens!voilàuneparolequejen’aiplusentenduedepuislongtemps,dit-ellesèchement.
EtWangLungvitunbeauvisagerusé,hautencouleur,quil’examinait.
—Entrez,repritlafemmeavecempressement.
Elleouvritlesbattantsaulargepourlelaisserentrer,aprèsquoiellelesrebarricadaderrièresondos,tandisqu’ils’arrêtait,ébahi,danslacour.
Ilavaitdevantluilevieuxseigneurquiledévisageaitentoussant,vêtud’unerobedesatingrismalpropre,d’oùpendaituneborduredefourruremiteuse.Cethabit,àcequ’onpouvaitvoir,avaitétéjadisbeau,carlesatinétaitencoreépaisetlisse,maisilétaitcouvertdetachesetd’éclaboussures,etchiffonnécommes’ileûtserviderobedenuit.WangLung,desoncôté,dévisageaitlevieuxseigneur,curieux,maisencoreàdemieffrayé,parcequetoutelavieilavaitcraintlesgensdelagrandemaison;etilluisemblaitimpossiblequelevieuxseigneur,dontilavaittantouïparler,fûtcevieuxbonhomme,pasplusimposantquesonvieuxpère,etmêmemoins,carsonpèreétaitunvieillardpropreetavenant,etlevieuxseigneur,jadisobèse,étaitàprésentmaigre,etilavaitlapeauflasqueetplissée,iln’étaitnilavénirasé,etsamainjaunietremblotaittandisqu’ilsecaressaitlementonettiraillaitseslèvresflétriesetpendantes.
Lafemmeétaitassezconvenable.Elleavaitunvisageduretanguleux,auquelungrandnezrecourbédonnaitunesortedenoblessed’oiseaudeproie,desyeuxnoirsvifsetbrillants,unepeaublafardetroptenduesursesos,etsesjouesetseslèvrestroprougesavaientuneexpressiondure.Sescheveuxnoirsetlustrésétaientlisséscommeunmiroir,maisons’apercevaitàsonlangagequ’elleétaitnonuneparenteduvieuxseigneur,maisuneesclave,àlavoixcriardeetàlalanguebienpendue.Etàpartcesdeuxêtres,lafemmeetlevieuxseigneur,iln’yavaitpersonned’autredanscettecourremplieautrefoisd’unva-et-vientcontinueld’hommes,defemmesetd’enfantsallantàleursaffairesouvaquantauxsoinsdelamaison.
—Parlonsunpeudecetargent,ditlafemme,sèchement
MaisWangLunghésita.Laprésenceduvieuxseigneurlegênaitpourparler,cequelafemmecompritaussitôt,commeellecomprenaittoutechoseplusvitequ’onnepouvaitl’exprimerparlaparole,etelleditaigrementauvieillard:
—Maintenantallez-vous-en.
Etlevieuxseigneur,sansunmot,s’éloignaensilence,toussotant,faisantclaqueràsestalonssesvieillessocquesdevelours.WangLung,restéseulaveccettefemme,nesavaitquedireniquefaire.Ilétaitsuffoquédecesilenceuniversel.Iljetauncoupd’œildanslacourvoisine,oùiln’yavait
personnenonplus,etilvitdanslacourdestasd’orduresetdesdétritusavecdelapaillepiétinée,desbranchesdebambouetdesaiguillesdepindesséchéesetdesfleursmortes,commesidepuislongtempspersonnen’avaitprislebalaipourlesnettoyer.
—Etalors,têtedebois!repritlafemmesuruntondesplustranchants.
Etl’aigreurdecetteinterpellationinattenduefitsursauterWangLung.
—Quelleestvotreaffaire?Sivousapportezdel’argent,montrez-le-moi.
—Non,repartitWangLungavecprudence,jen’aipasditquej’apportaisdel’argent.J’aiuneaffaireàproposer.
—Uneaffairesignifiedel’argent,répliqualafemme,soitdel’argentquirentre,soitdel’argentquisort,etiln’yapasd’argentàsortirdecettemaison.
—Soit,maisjenepeuxtoutdemêmepastraiteravecunefemme,objectatimidementWangLung.
Ilnecomprenaitrienàlasituationdanslaquelleilsetrouvait,etilregardaitsanscesseautourdeluiavecétonnement.
—Tiens,etpourquoipas?ripostalafemmeaveccolère…
Puiselleluicriabrusquement:
—N’avez-vouspasentenducequ’onvousadit,idiot,qu’iln’yapluspersonneici?
WangLungluijetaunregardintimidé,incrédule,etlafemmeluicriadenouveau:
—Moietlevieuxseigneur…iln’yapluspersonned’autre.
—Oùsont-ilsdonc?demandaWangLung,tropahuripourprononcerdesparolescohérentes.
—Ehbien!d’abordlavieillemaîtresseestmorte,repartitlafemme.N’avez-vouspasentendudireenvillequedesbanditsontenvahisamaisonetqu’ilsontemportétoutcequ’ilsontvouludesesclavesetdesbiens?Etilsontbattulevieuxseigneuraprèsl’avoirpenduparlespouces,etilsontficelélavieillemaîtressesurunfauteuiletl’ontbâillonnée,ettoutlemondes’estenfui.Maismoijesuisrestée.Jem’étaiscachéedansunréservoiràeauàmoitiévide,sousuncouvercledebois.Etquandjesuissortie,ilsavaientdisparu,etlavieillemaîtresseétaitmortedanssonfauteuil,nonqu’onluieûtdonnédescoups,maisdefrayeur.Parcequellefumaitl’opium,soncorpsétaitunroseaupourri,etellen’apaspusupporterlesaisissement.
—Etlesdomestiquesetlesesclaves?balbutiaWangLung.Etleportier?
—Oh!ceux-là,répondit-ellenégligemment,ilsavaientdéguerpidepuislongtempsdéjà…tousceuxquiavaientdespiedspourlesporter,cardèslemilieudel’hiverilnerestaitplusnivivresniargent.Etmême(savoixseréduisitàunmurmure),ilyavaitbeaucoupdeserviteursparmilesbandits.J’aivumoi-mêmecechiendeportier:ilmontraitlecheminàlabande,etilaeubeaudétournersonvisageenprésenceduvieuxseigneur,j’aireconnuquandmêmeleslongspoilsdesa
verrue.Etilyenavaitd’autres,carnefallait-ilpasêtrefamiliariséaveclagrandemaisonpoursavoiroùétaientlescachettesdespierreriesetlesréservessecrètesdesobjetsprécieuxquinesontpasdestinésàêtrevendus?Jenevoudraismêmepasrépondreduvieilintendant,quoiqu’ilaitjugéau-dessousdesadignitédesemêlerpubliquementdel’affaire,vuqu’ilestunparentplusoumoinséloignédelafamille.
Lafemmesetut,etlesilencedescoursétaitopprimantcommeunsilencedetombe.Puislafemmereprit:
—Maislacatastrophen’étaitpasinattendue.Déjàduvivantduvieuxseigneuretdesonpère,onpouvaitprévoirladéchéancedecettemaison.Lesseigneursdeladernièregénérationcessèrentdesurveillerlaterre:ilsprenaientlafinancequelesintendantsleurdonnaientetladépensaientsansplusdesouciquedel’eau.Et,aucoursdecesgénérations,laforcedelaterrelesaquittéset,morceauparmorceau,laterreacommencéàs’enalleraussi.
—Oùsontlesjeunesseigneurs?demandaWangLung,quinecessaitpasdepromenerautourdeluiunregardébahi,tantilluiétaitdifficiledecroireàcesévénements.
De-cide-là,réponditlafemmeavecindifférence.Ilestheureuxquelesdeuxfillessesoientmariéesavantquelemalheurarrivât.Quandilappritcequiétaitadvenuàsonpèreetàsamère,l’aînédesjeunesseigneursenvoyaunmessagerpouremmenerlevieuxseigneur,sonpère,maisj’aidissuadélevieuxbonhommedepartir.Jeluiaidit:«Iln’yaurapluspersonnedanslescours,etcen’estpasdécentpourmoi,quinesuisqu’unefaiblefemme.»
Endisantcesmots,ellepinçapudiquementsesminceslèvresrouges,etbaissasesyeuxeffrontés.Aprèsunecourtepause,ellereprit:
—Sanscompterquej’aiétépendantplusieursannéeslafidèleesclavedemonseigneur,etjen’aipasd’autremaison.
WangLungluijetaunregardscrutateuretdétournabienvitelesyeux.Ilcommençaitàvoircequ’étaitcettepersonne,uneaventurièrequisecramponnaitàunvieillardmourantdansl’espoirdeluisoutirerjusqu’auderniersou.Ilditavecmépris:
—Etantdonnéquevousn’êtesqu’uneesclave,commentpuis-jefaireaffaireavecvous?
Surquoielleserécria:
—Ilferatoutcequejeluidirai.
WangLungméditasurcetteréponse.Tantpis,aprèstout,ilyavaitlaterre.Sicen’étaitpaslui,c’enseraientd’autresquil’achèteraientparl’entremisedecettefemme.
—Combiendeterreest-cequ’ilreste?demanda-t-ilàcontrecœur.
Ellevittoutdesuitedequoiilretournait,etrépliquavivement:
—Sivousêtesvenupouracheterdelaterre,ilyena.Illuirestecentarpentsàl’occident,etaumidideuxcents,qu’ilveutvendre.Letoutn’estpasd’unseultenant,maislesparcellessontgrandes.
C’estàvendrejusqu’audernierarpent.
Elledébitacesphrasessanslamoindrehésitation,etWangLungcompritqu’elleconnaissaittoutcequelevieillardavaitdereste,jusqu’audernierpieddeterre.Maisnéanmoinsilrestaitincréduleetrépugnaitàfaireaffaireavecelle.
—Iln’estpasvraisemblablequelevieuxseigneurpuissevendretoutelaterredesafamillesansleconsentementdesesfils,insista-t-il.
Maislafemmeluirépliquaavecvivacité:
—Quantàcela,lesfilsluiontditdevendretoutcequ’ilpourrait.Laterreestsituéedansunerégionoùaucundesfilsnetientàvivre,et,parcestempsdefamine,lepaysestinfestédebrigands.Ilsonttousdit:«Nousnepouvonspasvivredansunendroitpareil.Ilnousfautvendreetpartagerl’argent.»
—Maisàquiverserai-jel’argent?demandaWangLung,toujoursincrédule.
—Auvieuxseigneur,etàquid’autre?répliqualafemmed’untonpatelin.
MaisWangLungcompritquelevieuxseigneurluiremettraitl’argentàelle.
Ils’abstintdoncdeparlerdavantageavecelle,etseretiraendisant:
—Unautrejour…unautrejour.
Ilgagnalagrandeporte,etellelesuivitjusquedanslarueenluiglapissant:
—Demain,àcetteheure-ci…àcetteheure-cioul’après-midi…Touteslesheuressontbonnes.
Ils’éloignasansrépondre,grandementembarrasséetsentantlebesoinderéfléchiràcequ’ilvenaitd’entendre.Ilalladansunepetiteboutiquedethéfréquentéeparlesesclaves,commandaunetasse,etquandlegarçonl’eutmisedevantluieteutprisetfaitvoltigeravecungesteinsolentlegrossouqu’ilavaitpayé,WangLungtombadansunerêverie.Etplusilrêvaitplusilluisemblaitincroyableetmonstrueuxquelagrandeetrichefamille,quiduranttoutesavieettoutelaviedesonpèreetcelledesongrand-pèreavaitétéunepuissanceetunegloiredelaville,fûtmaintenantruinéeetdispersée.
«Celaprovientdecequ’ilsontabandonnélaterre»,pensa-t-ilavecregret.Etilpensaàsesdeuxfils,quigrandissaientcommedejeunespoussesdebambouauprintemps,etilrésolutdelesfaireaujourd’huimêmecesserdejouerausoleiletdelesmettreàlabesognedanslechamp,oùilsprendraientdebonneheuredansleursosetleursanglesentimentduterroirqu’ilsauraientsouslespieds,etlesentimentdudurhoyauqu’ilstiendraientdansleursmains.
Oui,maisenattendant,ilavaitl’impressionquecespierresprécieusespesaientsurluietlebrûlaient,etilcraignaitcontinuellement.Ilavaitl’illusionqu’ondevaitlesvoirbrilleràtraversseshardes,etquequelqu’unallaits’écrier:«Hé!mais,voilàunpauvrehommequiportesurluiletrésord’unempereur!»
Etiln’auraitpasdereposavantdelesavoirtransforméesenterre.Ilguettadonclemomentoùletenancieravaituneminutedeloisiret,l’interpellant,illuidit:
—Venezboireunbolàmesdépens,etracontez-moilesnouvellesdelaville,carj’aiétéabsenttoutl’hiver.
Letenancierétaittoujoursdisposéàunentretiendecegenre,enparticuliers’ilbuvaitsonthéauxdépensd’autrui,etils’assitavecempressementàlatabledeWangLung.C’étaitunpetithommeàfigurechafouine,etquilouchaitdel’œilgauche.Ilavaitsursoncostumeunecouchedecrassenoirequiluicuirassaitledevantdesablouseetdesonpantalon,carensusduthéilvendaitaussidesalimentsqu’ilcuisinaitlui-même,etilseplaisaitàrépéter:«Ilyaunproverbequidit:unboncuisiniern’ajamaissablousepropre»,etilconsidéraitdoncsasaletécommejusteetnécessaire.Ils’assitetcommençaaussitôt:
—Ehbien!àpartlesgensmortsdefaim,cequin’estpasunenouvelle,laplusgrandenouvelleaétélepillagedelamaisondeHwang.
C’étaitprécisémentlàcequeWangLungespéraitentendre,etl’hommecontinuadeluiraconterl’événementavecdélices.D’aprèssadescription,lesquelquesesclavesrestantess’étaientmisesàpousserdeshurlementsetonlesavaitemportées,etpuislesconcubinesquirestaientavaientétévioléesetchassées,etplusieursmêmeemportées,desortequemaintenantpersonnenetenaitplusdutoutàlogerdanscettemaison.
—Personne,conclutletenancier,àpartlevieuxseigneur,quiestàcetteheureentièrementinféodéàuneesclavenomméeCoucou,quiacouchépendantdesannéesdanslachambreduvieuxseigneur,grâceàsonhabileté,tandisquelesautresnefaisaientqu’entreretsortir.
—C’estdonccettefemmequicommande,alors?demandaWangLung,quiécoutaitattentivement.
—Pourlemoment,ellefaittoutcequ’elleveut,repartitl’homme.Aussi,elleenprofitepourempoignertoutcequiestempoignableetgobertoutcequiestgobable.Unjouroul’autre,bienentendu,quandlesjeunesseigneursaurontrétablileursaffairesend’autrespays,ilsreviendront,etellenepourraplusleséblouiravecsesbonimentsdeservantefidèleetdévouéequimériterécompense,etonlaflanqueradehors.Maiselleadèsmaintenantsavieassurée,dût-ellevivrecentans.
—Etlaterre?demandaenfinWangLung,quitrépignaitd’impatience.
—Laterre?fitl’hommed’unairvague.
Pourceboutiquier,laterrenesignifiaitriendutout.
—Est-elleàvendre?repritWangLungavecagacement.
—Ah!oui,laterre!réponditl’hommeavecindifférence.
Et,commeunclientvenaitd’entrer,ilselevaetditens’éloignant:
—J’aientendudirequ’elleestàvendre,exceptélaparcelleoùonenterrelesmembresdela
familledepuissixgénérations.
Etilcontinuasonchemin.
AlorsWangLungselevaaussi,ayantappriscequ’ilvoulaitsavoir,etilsortit.Ilalladenouveaufrapperàlagrandeporte,etlafemmevintluiouvrir.Ilattenditavantd’entreretluidemanda:
—Dites-moid’abordceci:est-cequelevieuxseigneurvoudrabienapposersonsceaupersonnelauxactesdevente?
Etlafemmeréponditavecélan,lesyeuxrivéssurlesyeuxdesonvisiteur:
—Ilvoudra…oui,ilvoudra…j’enrépondssurmavie!
AlorsWangLungluidittoutàtrac:
—Voulez-vousvendrelaterrepourdel’oroupourdel’argent,oupourdespierresprécieuses?
Lesyeuxétincelants,ellerépondit:
—Jeveuxlavendrepourdespierresprécieuses.
XVII
WangLungpossédaitàprésentplusdeterrequ’unhommen’enpeutlaboureretmoissonneravecunbuffle,etplusderécoltesqu’unhommen’enpeutlogerdanssongrenier.Ilconstruisitdoncunenouvellepièceannexéeàsamaison,achetaunâneetditàsonvoisinChing:
—Vends-moilapetiteparcelledeterrequetupossèdes,etabandonnetamaisonsolitairepourvenirhabiterdansmamaisonetm’aideràcultivermaterre.
EtChingsuivitleconseilets’entrouvabien.
Alorslapluietombadescieuxensontempsetlejeunerizpoussa,etquandlefromentfutcoupéetlamoissonmiseenlourdesjavelles,lesdeuxhommesrepiquèrentlejeunerizdansleschampsinondés,etWangLungrepiquacetteannée-làplusderizqu’iln’enavaitjamaisrepiqué,carlespluiesdonnèrentdel’eauenabondance,sibienquedesterresquiétaientauparavantsèchesconvenaientcetteannée-làpourleriz.Maisquandvintlarécolte,ilfuthorsd’étatdelamoissonneravecChingseul,tantelleétaitabondante,etWangLunglouacommeouvriersagricolesdeuxautreshommesquivivaientdanslevillage,etilslamoissonnèrent.
Quandiltravaillaitsurlaterrequ’ilavaitachetéeàlagrandemaisondeHwang,ilserappelaitaussilesoisifsseigneursdelagrandemaisondéchue,etchaquematinilordonnaitsèchementàsesdeuxfilsdel’accompagnerauxchamps,etilleurassignaitunetâcheappropriéeàleurspetitesmains,tellequedeguiderlebuffleetl’âne,ets’ilsnepouvaientabattregrandebesogne,leurfairedumoinsconnaîtrel’ardeurdusoleilsurleurcorpsetlamonotoniedemarcheralleretretourlelongdessillons.
MaisilnepermettaitpasàO-lendetravaillerauxchamps,cariln’étaitplusunhommepauvre,maisunhommequiavaitdequoilouerdestravailleurss’illevoulait.Jamaislaterren’avaitrendudetellesmoissonsquecetteannée-là.Ilfutobligédeconstruireencoreuneautrepièceàlamaisonpouryemmagasinersesrécoltes,sansquoionn’auraitpluseulaplacedeseretourner.Etilachetatroiscochonsetuntroupeaudevolaillesquisenourritdesgrainsperdusauxmoissons.
O-lentravaillaitdanslademeureetconfectionnaitdenouveauxhabitspourchacunetdenouveauxsouliers,etellefitpourchaquelitdescouverturesd’étoffeàfleursrembourréesdechaudcotonneuf,et,quandtoutfutterminé,ilssetrouvèrentmieuxpourvusd’habillementetdeliteriequ’ilsnel’avaientencorejamaisété.Puiselles’étenditsursonlitpouraccoucherdenouveau.Maisbienqu’ileûtpulouerquielleeûtvoulu,ellepréférad’êtreseule.
Cettefois,ellefutlongtempsentravail,etquandWangLungrentraaulogis,lesoir,iltrouvasurleseuilsonpèrequiriaitetquiluidit:
—Cettefois-ci,c’estunœufàdeuxjaunes!
EtquandWangLungentradanslapiècedufond,ilvitO-lensurlelitavecdeuxnouveau-nés,ungarçonetunefilleaussipareilsquedeuxgrainsderiz.Ilritauxéclatsdecebeauchef-d’œuvre,etpuisils’avisadedireunechosefacétieuse:
—C’estdoncpourcelaquetuportaisdeuxpierresprécieusesdanstonsein!
Etilritànouveaudesafacétie,etO-len,levoyantjoyeux,eutunsourirelentetpénible.
Wangn’avaitdoncàcemomentaucunmotifdechagrin,saufpeut-êtrequesafilletteaînéeétaitenretardpoursonâge.Elleneparlaitpasetsebornaittoujoursàsourirecommeunbébéquandellerencontraitleregarddesonpère.Quecefûtdûàlacalamiteuseannéedesonexistenceouàlafamine,ouàautrechose,toujoursest-ilquelesmoispassèrentetqueWangLungenétaitencoreàattendrequelespremiersmotssortissentdeseslèvres,mêmepourluidonnercedouxnomdepèrequelesenfantsprononçaient«da-da».Maisaucunsonnevenait,rienqueledouxetvidesourire,etquandillaregardait,ilsoupirait:«Petiteinnocente…mapauvrepetiteinnocente.»
Et,danssoncœur,ilsereprochaitàlui-même:«Sij’avaisvenducettepauvrepetitesouris,dèsqu’onseseraitaperçudecela,onl’auraittuée!»
Et,commepourdemanderpardonàl’enfant,ilfaisaitbeaucoupdecasd’elleetl’emmenaitparfoisauxchampsaveclui,etellelesuivaitpartoutensilence,souriantquandilluiparlaitets’occupaitdesaprésence.
Danscetterégion,oùWangLungavaitvécutoutesavieetoùsonpèreetlepèredesonpèreavaientvécusurlaterre,ilyavaitfamineunefoisencinqansou,silesdieuxsemontraientindulgents,unefoisensept,huit,oumêmedixans.C’étaitparcequ’iltombaitdescieuxtropdepluieoupasdutout,ouparcequelefleuveduseptentrion,gonfléparlespluiesoulesneigesdel’hiverdanslesmontagneslointaines,débordaitdansleschampspardessuslesdiguesélevéesparleshommesdepuisdessièclespourlecontenir.
Achaquefoisleshommess’enfuyaientdupaysetyrevenaient,maisWangLungsemitalorsàétablirsafortunesisolidementque,durantlesmauvaisesannéesàvenir,iln’auraitplusbesoindequitterànouveausaterre,maisvivraitsurlesrécoltesdesbonnesannées,quiluipermettraientdesubsisterjusqu’àl’annéesuivante.Ilsemitàl’œuvre,etlesdieuxlefavorisèrent,etpendantseptansilyeutdesmoissons,etchaqueannéeWangLungetsesvaletsbattirentplusdegrainqu’onn’enpouvaitconsommer.Illouaitchaqueannéedenouveauxouvriersagricolesetilfinitparavoirsixvalets,etilbâtitunenouvellemaisonderrièrel’ancienne,unegrandepièceaufondd’unecour,etdechaquecôtédelacourdeuxpetitespiècesattenantesàlagrande.Ilcouvritlamaisonentuiles,maislesmursfurentencorefaitsdeterrebattueextraitedeschamps;seulement,illesfitpasseràlachaux,etilsétaientblancsetpropres.Cefutdansceschambres-làqu’illogeaavecsafamille,etlesouvriers,avecChingàleurtête,logèrentdanslavieillemaisondudevant.
Acemoment,WangLungavaitentièrementéprouvéChing,etill’avaittrouvéhonnêteetfidèle,etilfitdeChingsonrégisseursurlesvaletsetsurlaterre,etillepayabien,deuxécusd’argentparmoisensusdelanourriture.MaismalgrétouteslessollicitationsdeWangLung,quiexhortaitChingàmangeretàbienmanger,notrehommen’engraissaitpas,etrestaittoujoursunpetithommemalingreetchétif,àl’airtrèssérieux.Iln’entravaillaitpasmoinsaveczèle,peinantensilencedel’auroreaucrépuscule,parlantdesafaiblevoixs’ilavaitquelquechoseàdire,maispréférantdebeaucoupn’avoirrienàdireetpouvoirrestersilencieux;etdurantdesheuresillevaitetabattaitsonhoyau,etàl’auroreetaucrépusculeilportaitauxchampslesseauxd’eauoudepurindestinésauxrangéesdelégumes.
MaisWangLungsavaitquesil’unoul’autredesouvriersdormaittroplongtempschaquejoursouslesdattiers,oupuisaitplusquesapartauplatcommundecaillédefèves,ousientempsde
moissonl’unoul’autreincitaitsafemmeousonenfantàvenirencachettechiperdespoignéesdugrainquel’onbattaitsouslesfléaux,àlafindel’année,quandmaîtreetserviteursfestoientensembleaprèslamoisson,Chingnemanquaitpasdeglisseràl’oreilledeWangLung:
—Unteletuntel,ilnefautpluslesengagerpourl’annéeprochaine.
Ilsemblaitque,parl’échanged’unepoignéedeharicotsetdesemence,cesdeuxhommesfussentdevenusfrères,àpartqueWangLung,quiétaitleplusjeune,prenaitlaplacedel’aîné,etqueChingn’oubliaitjamaiscomplètementqu’ilétaitsalariéetqu’ilvivaitdanslamaisond’autrui.
Alafindelacinquièmeannée,WangLungnetravaillaitplusguèredansseschampslui-même,carsesterress’étaientsibienagrandiesqu’ilavaitdéjàdequois’occupertoutsontempsaveclabesognedevendreaumarchésesproduitsetdedirigersesouvriers.Ilétaitfortentravéparsonmanquedeconnaissancedeslivresetparsonignorancedelasignificationdescaractèrestracéssurlepapieravecdel’encreetunpinceauenpoildechameau.Deplus,quandilétaitchezunmarchanddegrainsetqu’onrédigeaituncontratpourtantettantdefromentouderiz,c’étaitunehontepourluidedevoirdiremodestementauxhautainscommerçantsdelaville:
—Monsieur,voudriez-vouslireçapourmoi,carjesuistropignorant.
Etquandildevaitmettresonnomsuruncontrat,c’étaitunehontepourluid’envoirunautre,fût-cemêmeunvulgaireemployé,leverlessourcilsensignedemépris,et,trempantlapointedesonpinceausurlatabletted’encremouillée,tracerhâtivementlescaractèresdunomdeWangLung;etc’étaitencoreuneplusgrandehontequandlefreluquetdemandaitparplaisanterie:
—Est-celecaractèredudragonLungoulecaractèresourdLung,ouquoi?
WangLungenétaitréduitàrépondrehumblement:
—Ceseracequevousvoudrez,carjesuistropignorantpoursavoircomments’écritmonnom.
Cefutparunjourdecegenre,autempsdelamoisson,aprèsavoirentendul’éclatderirequis’élevadanslemagasindegrainoùlesemployés,untasdegalopinsguèreplusâgésquesesfils,dansledésœuvrementdel’heuredemidi,écoutaienttoutcequisepassait,qu’ils’enretournachezluifurieuxetsedisant,toutencheminantsursapropreterre:«Voyons,pasundecesidiotsdecitadinsnepossèdeunpieddeterre,etcelan’empêchepaschacund’euxdesecroireautoriséàrirestupidementdemoiparcequejeneconnaispaslesensdescoupsdepinceausurlepapier.»Etpuis,quandsonindignationsefutdissipée,ilditensoncœur:«Ilestvraiquec’estunehontepourmoidenesavoirnilireniécrire.Jevaisretirerdeschampsmonfilsaîné,etiliraàl’écoleenville,etilapprendra;etquandj’iraichezlesmarchandsdegrain,illiraetécrirapourmoi,cequimettrafinàcescaquetagesderiresinsultantspourmoi,quisuisunpropriétairefoncier.»
L’idéeluiparutbonneet,lejourmême,ilfitvenirsonfilsaîné,àcetteheureunbeaugarçondedouzeans,quiressemblaitàsamèreparsonvisageauxpommettessaillantesetparsesgrossesmainsetsesgrandspieds,maisquiavaitlamineéveilléedesonpère;et,quandlegarçonfutdevantlui,WangLungluidit:
—Tun’irasdésormaisplusauxchamps,carj’aibesoind’unlettrédanslafamillepourlireles
contratsetpourécriremonnom,afinquejen’aiepasàêtrehumiliéenville.
Uneforterougeurmontaauvisagedel’adolescent,dontlesyeuxbrillèrent.
—Monpère,répondit-il,c’estlàtoutcequejesouhaitaisdepuisdeuxans,maisjen’osaispasvousledemander.
Quandilappritlanouvelle,lefilscadetàsontourentraenpleurnichantetrécriminant,chosedontilétaitcoutumier,cardepuisl’époqueoùilavaitsuparler,c’étaitungarçonverbeuxetchicaneur,toujoursprêtàseplaindrequesapartétaitpluspetitequecelledesautres.Ilseprésentadoncàsonpèreenpleurnichant:
—Ehbien!sic’estcommeça,moinonplus,jenetravailleraiplusauxchamps,etcen’estpasjustequemonfrèresoitassistranquillementsurunechaiseàapprendrequelquechose,etquemoijedoivetrimercommeunrustre,moiquisuisvotrefilsaussibienquelui!
WangLungétaitincapabledesupportersonvacarme,etilauraitconsentiàluiaccordern’importequois’ileûtcriéassezhautpourcela.Ils’empressaderépondre:
—Bien,bien,vousireztouslesdeux,etsileCielparmalheurmeravitl’undevous,ilm’enresteraunayantl’instructionvouluepours’occuperdemesaffaires.
Aprèsquoiilenvoyalamèredesesfilsenvilleacheterdel’étoffepourleurfaireàchacununerobelongue,etilallalui-mêmechezunmarchanddepapieretd’encreacheterdupapier,despinceauxetdeuxtablettesd’encre,bienqu’iln’yconnûtrien,etqueparhontedel’avouerilrestâtindécisdevanttoutcequelemarchandluiprésentaitàchoisir.Maisfinalementtoutfutprêt,etlesdispositionsprisespourenvoyerlesgarçonsàunepetiteécolevoisinedelaportedelaville,ettenueparunvieilinstituteurquis’étaitjadispréparéauxexamensdugouvernementetquiavaitéchoué.Danslasalleprincipaledesamaison,ilavaitdoncinstallédesbancsetdestableset,moyennantunemodiqueredevanceàchaquejourfériédel’année,ilenseignaitauxgarçonslesmatièresclassiques,enlesbattantavecsongroséventailpliés’ilsétaientparesseuxoùs’ilsnesavaientpasluirépéterlespagessurlesquellesilspâlissaientdumatinausoir.
Lesélèvesn’avaientderépitquedanslesjournéeschaudesdeprintempsetd’été,caralorslevieillarddodelinaitlatêteets’endormaitaprèssonrepasdemidi,etlapetitepiècesombres’emplissaitdubruitdesesronflements.Alorslesgaminschuchotaient,jouaient,dessinaientdesimagesdevilaineschosesqu’ilssemontraientlesunsauxautres,riaientsouscapedevoirunemouchebourdonnerautourdelaboucheouverteduvieuxprofesseur,etfaisaientdesparispoursavoirsilamoucheentreraitounondanslacavernedesabouche.Maisquandlevieuxprofesseurouvraitlesyeuxbrusquement(etimpossibledesavoird’avancequandillesouvrirait,aussiàl’improvisteques’iln’avaitpasdormi),illesprenaitsurlefait,etalorsildistribuaitautourdeluidescoupsdesonéventail,quiclaquaitsuruncrâneetsurl’autre.Etenentendantlesclaquementsdesongroséventailetlescrisdesélèves,lesvoisinsdisaient:
—C’esttoutdemêmeunfameuxprofesseur,cevieux-là.
EtvoilàpourquoiWangLungchoisitcetteécolepouryenvoyerétudiersesfils.
Lepremierjouroùillesymena,ilmarchaitenavantd’eux,carilneconvientpasquepèreetfilsmarchentcôteàcôte,etilportaitunmouchoirbleuremplid’œufsfraisqu’ildonnaenarrivantauvieuxprofesseur.Alavuedesgrosseslunettesdecuivreduvieuxlettréetdesonénormeéventail,dontilneseséparaitpasmêmeenhiver,WangLungfutsaisid’unecrainterespectueuseets’inclinadevantluiendisant:
—Monsieur,voicimesdeuxvauriensdefils.Sionpeutarriveràfaireentrerquelquechosedansleursépaissescabochesd’airain,ceneseraqu’àforcedelesbattre,etparconséquent,sivoustenezàm’êtreagréable,battez-lespourlesfaireapprendre.
Etlesdeuxgarçons,quisetenaientdebout,considéraientlesautresélèvesassissurlesbancs,etcesautresgarçonsdeleurcôtéconsidéraientlesdeuxnouveaux.
Maisens’enretournantseulchezlui,aprèsavoirlaissélesdeuxgarçons,WangLungsesentaitlecœurgonflédefierté,etilluisemblaitqueparmitouslesgarçonsdelasalled’écoleiln’yenavaitpasunseulquiégalâtsesdeuxfilspourlahautetaille,larobustesseetlebeauteintbronzé.Enpassantsouslaportedelaville,ilrencontraunvoisinquiarrivaitduvillageet,commecethommel’interrogeait,illuirépondit:
—Aujourd’hui,jeviensdel’écoledemesfils.
Et,notrehommeluimanifestantsasurprise,ilréponditavecundétachementaffecté:
—Aprésent,jen’aiplusbesoind’euxauxchamps,etilspeuventaussibienapprendredescaractèresets’endonneruneventrée.
Maisquandileutdépassélevillageois,ilseditenlui-même:«Celanem’étonneraitpasdutoutsi,avectantd’instruction,l’aînédevenaitpréfet.»
Et,àpartirdecejour-là,oncessad’appelerlesgarçonsl’AînéetleCadet,maisonleurdonnadesnomsd’écoleinventésparlevieuxprofesseur.Aprèss’êtreinformédumétierdeleurpère,cevieillardinstituadeuxnomspourlesfils:pourl’aînéNungEn,etpourlesecondNungWen,etlapremièresyllabedechaquenomsignifiait:celuidontlarichesseprovientdelaterre.
XVIII
Ainsidonc,WangLungétablitlafortunedesamaison,etquandvintlaseptièmeannée,legrandfleuveduseptentrionfutgonflépard’excessiveschutesdepluieetdeneigedanslesmontagnesoùilprenaitsacourse,etsouslasurchargedeseseauxilrompitsesliensetserépanditsurlesterresdecetterégion,oùl’inondationbalayatout.MaisWangLungnecraignaitpas.Ilnecraignitpasmêmequandlesdeuxcinquièmesdesesterresfurentdevenusunlacoùunhommes’enfonçaitjusqu’àhauteurdesépaulesetdavantage.
Duranttoutelafinduprintempsetledébutdel’été,l’eaumonta,etellefinitpars’étalercommeunegrandemer,rianteetparesseuse,reflétantlesnuagesetlalune,lessaulesetlesbambousauxtroncssubmergés.Çàetlàunemaisondeterre,abandonnéeparseshabitants,sedressaitencorequelquesjoursau-dessusdel’eau,puiss’éboulaitpeuàpeuetretournaitàl’eauetàlaterre.Etilenfutainsidetouteslesmaisonsquin’étaientpas,commecelledeWangLung,construitessuruneéminence,etceséminencessedressaientcommedesîles.Etlesgensallaientàlavilleetenrevenaientsurdesbarquesetsurdesradeaux,et,commetoujours,ilyenavaitquimouraientdefaim.
MaisWangLungnecraignaitpas.Lesmarchésauxgrainsluidevaientdel’argentetlesmoissonsdesdeuxannéesprécédentesemplissaientdesgreniers,etsesmaisonsétaientsurunehauteur,sibienquel’eauenétaitencoreéloignéeetiln’avaitrienàcraindre.
Maiscommeunegrandepartiedesesterresnepouvaientêtreensemencées,ilétaitplusdésœuvréqu’ilnel’avaitjamaisétédesavie,et,étantoisifetbiennourri,ildevenaitnerveuxquandilavaitdormitoutsonsoûletvaquéàsesoccupations.Ilyavait,enoutre,lesouvriers,qu’illouaitàl’année,etileûtétébiensotdetravaillerquandilvoyaitcesgens-làmangersonriztoutenrestantquasiànerienfaireenattendantdejourenjourquel’eauseretirât.Aussi,aprèsqu’illeureutfaitréparerlatoituredechaumedelavieillemaisonetrajusterlestuilesdunouveautoitquifuyaitparendroits,etquandilleureutdonnéordrederaccommoderleshoyaux,lesrâteauxetlescharrues,etdenourrirlebétailetd’acheterdescanardspourenéleveruntroupeausurl’eau,etdetresserdescordesdechanvre(touteschosesqu’ilfaisaitlui-mêmedansl’ancientempsoùilcultivaitsaterreseul),ilrestalui-mêmedésœuvréetnesutplusquedevenir.
Maisunhommenepeutpasresterassistoutlejouràconsidérerunlacd’eauquirecouvreseschamps,etilnepeutpasmangerplusqu’iln’estcapabled’encontenirenunefois,etquandWangLungavaitdormi,c’étaitfinidedormir.Lamaison,oùilerraitimpatiemment,étaitsilencieuse,tropsilencieusepoursonsangvigoureux.Levieillardétaitàprésenttrèsaffaibli,àdemiaveugleetpresqueentièrementsourd,etilétaitinutiledeluiadresserlaparolesaufpourluidemanders’ilavaitchaud,ets’ilavaitbienmangé,ous’ildésiraitboireduthé.EtWangLungsedépitaitdevoirquelevieuxneserendaitpascomptedelarichessedesonfils,etqu’ilronchonnaittoujourss’ilyavaitdesfeuillesdethédanssonbol:«C’estbienassezd’unpeud’eau,etlethévautdel’argent.»Maisilétaitinutilededireauvieuxquoiquecefût,carill’oubliaittoutaussitôtetvivaitretirédanssonmondeàlui,etlaplupartdutempsilrêvaitqu’ilétaitredevenujeuneetdanslaforcedel’âge;ilnevoyaitplusgrand-chosedecequisepassaitautourdelui.
Lafilleaînée,quineparlaittoujourspas,restaitcontinuellementàcôtédesongrand-père,àtortillerunchiffond’étoffe,lepliantetlerepliantetluiadressantdessourires,maiscesdeuxêtresn’avaientrienàdireàunhommeprospèreetvigoureux.QuandWangLungavaitverséunboldethé
auvieuxetqu’ilavaitcaressélajouedelafilletteetreçusonsouriredouxetvide,quis’effaçaitsiviteetsitristementdesonvisage,laissantvideslesyeuxvaguesetsanséclat,c’étaitfini.Toujoursilsedétournaitd’elleaprèsunmomentdesilence,quitémoignaitdelatristessequeluicausaitsafille,etils’occupaitdesesdeuxplusjeunesenfants,legarçonetlafillequ’O-lenavaitmisaumondeenmêmetempsetqui,àcetteheure,gambadaientgaiementauxalentoursduseuil.
Maislesniaiseriesdespetitsenfantsnepeuventsuffireàcontenterunhomme,etaprèsavoirrietbatifoléunpetitmomentavecleurpère,ilsretournaientàleursjeux,etWangLungrestaitseuletremplid’agitation.Cefutalorsqu’ilregardaO-lensafemme,commeunhommeregardelafemmedontilconnaîtlecorpsentièrementetàsatiété,etquiavécuauprèsdeluisiintimementqu’illaconnaîtàfondetqu’ilnepeutplusattendreniespérerd’elleaucunenouveauté.
EtilsemblaitàWangLungqu’ilregardâtO-lenpourlapremièrefoisdesavie,etils’aperçutpourlapremièrefoisquec’étaitunefemmesurlaquelleaucunhommen’eûtpusemonterl’imagination,uneprosaïqueetvulgairecréature,quipeinaitensilencesanssesoucierdesonapparenceextérieure.Ilvitpourlapremièrefoisqu’elleavaitdescheveuxrugueuxetroussâtresetnonpommadés,unefigurelargeetplateetàpeaugrenue,destraitstropgrandsetsansaucuneespècedebeautéoud’éclat.Sessourcilsétaientmaldessinésettroppeufournis,seslèvrestropgrosses,sesmainsetsespiedslargesouétalésenpattesdecanard.Lavoyantainsiavecdesyeuxnouveaux,illuicria:
—Siquelqu’untevoyaitcommecela,ilteprendraitpourlafemmed’unvulgaireindividu,etjamaispourcelled’unhommequipossèdedelaterreetquilouedesvaletspourlalabourer!
C’étaitlapremièrefoisqu’illuiparlaitdesonapparenceextérieure,etelleluiréponditparunlentregarddésolé.Elleétaitassisesursonescabeau,entraindecoudreunesemelledesoulieravecunelongueaiguille,etelles’arrêta,l’aiguilleenl’air,etsabouchegrandeouvertelaissavoirsesdentsnoircies.Puis,commesielleeûtenfincomprisqu’ill’avaitregardéecommeunhommeregardeunefemme,sespommettessaillantesrougirentviolemmentetellemurmura:
—Depuislanaissancedesdeuxjumeaux,jenemesuisplusjamaisbienportée.Ilyalefeudansmesentrailles.
Ilcompritque,danssasimplicité,ellecroyaitqu’ill’accusaitden’avoirplusconçudepuisplusdeseptans.Etilréponditplusbrutalementqu’ilnel’eûtvoulu:
—Jeveuxdire:nepeux-tuacheterunpeudepommadepourtescheveuxcommelesautresfemmesettefaireunnouveaucostumededrapnoir?Etcessavatesquetutraînesnesontpasdignesdelafemmed’unpropriétairefoncier,commetul’esmaintenant.
Maiselleneréponditrienet,toutéperdue,sebornaàleregarderhumblementetàcachersespiedsl’unsousl’autre,sousl’escabeauoùelleétaitassise.Aufond,ilavaithontedefairedesreprochesàcettefemmequiduranttantd’annéesl’avaitsuiviaussifidèlementqu’unchien,etilserappelaitquequandilétaitpauvreettravaillaitauxchampslui-même,ellequittaitsonlitaussitôtaprèsavoiraccouchéd’unenfantetvenaitl’aideràmoissonner;maismalgrétoutilnepouvaitrefrénerl’irritationquibouillonnaitdanssonsein,etendépitdesavolontéintime,ilrepritimpitoyablement:
—Jesuisdevenuricheàforcedetravail,etjevoudraisquemafemmeaitmoinsl’aird’une
rustaude.Etcespiedsquetuaslà…
Ils’arrêta.Elleluisemblaittotalementhideuse,maisleplushideuxdetout,c’étaientsesgrospiedschaussésdesavatestroplargesencotonnade,etillesregardaitaveccolère,sibienqu’ellelesramenaencoreplusavantsousl’escabeau.Alafin,elleditdansunsouffle:
—Mamèrenemelesapascomprimés,parcequej’aiétévenduetropjeune.Maisjevaiscomprimerlespiedsdelapetite…jevaiscomprimerlespiedsdelacadette.
Maisilsortitfuribond,parcequ’ilavaithontedes’êtrefâchécontreelle,etils’encoléraitparcequ’aulieudesefâcheràsontourelleétaitsimplementeffrayée.Etilrevêtitsarobeneuve,enronchonnant:
—Bah!j’iraiàlamaisondethévoirsijepeuxapprendredunouveau.Chezmoi,iln’yaquedesniaises,unradoteuretdeuxenfants.
Tandisqu’ilsedirigeaitverslaville,samauvaisehumeurs’accrutparcequ’ilsesouvinttoutàcoupquesesnouvellesterres,iln’auraitpulesacheterdetouteladuréedesonexistence,siO-lennesefûtpasemparéedelapoignée;depierresprécieusesdanslamaisonduriche,etsiellenelesluieûtpasdonnéessursademande.Enserappelantcela,ilfutencoreplusfâchéet,commepourrépondreauxreprochesdesoncœur,ilditavecrévolte:
—Oui,maisellenesavaitpascequ’ellefaisait.Ellelesaprisesparplaisir,commeunenfantprendraitunepoignéedebonbonsrougesetverts,etellelesauraittoujourstenuescachéesdanssonseinsijenem’enétaispasaperçu.
Puisilsedemandasiellecachaitencorelesperlesentresesseins.Mais,alorsqueprécédemmentilnevoyaitlà-dedansqu’unebizarrerieàlaquelleilrepensaitparfoisetqu’ilsereprésentaitenimagination,àcetteheureilypensaitavecmépris,carlesseinsd’O-len,depuisqu’elleavaiteubeaucoupd’enfants,étaientdevenusflasquesetpendantsetavaientperduleurbeauté,etlogerdesperlesentreeuxluifaisaitl’effetd’unesottiseetd’ungaspillage.
Maistoutcelan’auraitpeut-êtrepaseudeconséquencesiWangLungeûtencoreétépauvre,ousil’inondationn’eûtpasrecouvertseschamps.Maisilavaitdel’argent.Ilyavaitdel’argentcachédanslescoursdelamaison,ilyavaitunsacd’argentenfouisousuncarreaudupavementdesanouvellemaison,etilyavaitdel’argentenveloppéd’unlingedanslecoffredelachambreoùilcouchaitavecsafemme,etdel’argentaussidanslanatteau-dessousdeleurlit,etsaceintureétaitbourréed’argentdontiln’avaitquefaire.Sibienqu’àcetteheure,aulieudes’écoulerdeluicommelesangvitaljaillitd’uneblessure,l’argentdesaceintureluibrûlaitlesdoigtsàsoncontact,etiln’aspiraitplusqu’àledépenseràceciouàcela,etilcommençaitàenêtreprodigueetàcherchercequ’ilpourraitbienfairepourjouirunpeudel’existence.
Rienneluisemblaitplusaussibonquejadis.Laboutiquedethéoùilavaitcoutumed’entrertimidement,alorsqu’ilsesentaitunsimpleetvulgairepaysan,luisemblaitàcetteheurecrasseuseettropvilepourlui.Dansl’ancientemps,personnenel’yconnaissait,etlesgarçonssemontraientinsolentsaveclui;mais,àcetteheure,quandilentra,lesgenséchangèrentdeshochementsdetête,etilentenditunindividuchuchoteràsonvoisin:
—VoilàcenomméWangduvillageWang,c’estluiquiaachetélaterredelamaisondeHwangl’hiveroùlevieuxseigneurestmort,quandilyaeucettegrandefamine.Ilestriche,àprésent.
Enentendantcela,WangLungs’assitavecunedésinvoltureaffectée,etlabonneopinionqu’onavaitdeluigonflaitsoncœurd’orgueil.Maisencejouroùilvenaitdefairedesreprochesàsafemme,ladéférencerespectueusequ’onluitémoignaitn’eutpasledondeluiplaire.Ils’assitetbutsonthéd’unairsombre,ensedisantquedanssonexistencerienn’étaitplusaussibonqu’ill’avaitcru.Etpuisilsongeatoutàcoup:«Maispourquoidoncest-cequejeboismonthédanscetteboutique,dontlepatronal’aird’unefouinequiloucheetgagnemoinsqu’unouvrieragricolesurmesterres,moiquisuispropriétairefoncieretdontlesfilssontdeslettrés?»
Et,selevantbienvite,iljetasonargentsurlatableetsortitsanslaisserletempsàpersonnedeluiadresserlaparole.Ils’enallaauhasard,parlesruesdelaville,sanssavoircequ’ildésirait.Commeilpassaitdevantl’échoppeduconteur,ilentras’asseoirpourunpetitmomentsurleboutd’unbancencombréetécoutanotrehommeraconterunehistoiredutempsjadis,danslesTroisRoyaumes,alorsquelesguerriersétaientbravesetrusés.Maisilétaittropénervé,etilneparvenaitpasàsemettre,commelesautresassistants,souslecharmeduconteur,etlesondupetitgongdecuivredontbattaitcelui-cilefatiguait.Ilselevadoncets’enalla.
Orilyavaitdanslavilleunegrandemaisondethé,ouverteseulementdepuispeu,ettenueparunhommeduMidiquis’yentendaitencegenred’affaire.WangLungavaitdéjàpassédevantl’établissement,etl’idéedetoutl’argentquis’ydépensaitenparisetenjeuxetenmauvaisesfemmesl’avaitemplid’horreur.Maiscettefois,pousséparsonagitationnéedudésœuvrementetdésireuxdesesoustraireauxreprochesdesaconscienceetauressouvenirdesoninjusticeenverssafemme,ilsedirigeaverslamaison.Sonagitationlepoussaitàvoiretàentendredunouveau.Ilfranchitdoncleseuildelanouvellemaisondethéetpénétradanslagrandesalleétincelante,toutepleinedetablesetouvertesurlarue;etilfitsonentrée,d’unedémarcheassezhardieets’efforçantd’autantplusàlahardiessequesoncœurétaittimideetqu’ilserappelaitquequelquesannéesplustôtàpeineiln’étaitguèrequ’unpauvrehèrequin’avaitjamaisdevantluiplusd’unécud’argentoudeux,etqu’ilavaitmêmepeinéàtirerunpousse-poussedanslesruesd’unevilleduMidi.
Toutd’abord,ilneprononçapasunmotdanslagrandesalledelamaisondethé.Aprèsavoirpayésonthéensilence,illebutetregardaautourdeluiavecétonnement.Cetteboutiqueétaitunevastesalleauplafondornédedorures,etonvoyaitauxmursdespanneauxdesoieblanchequireprésentaientdesfemmesenpeinture.Or,cesfemmes,WangLunglesconsidéraitfurtivementetattentivement,etilcrutvoirdesfemmesderêve,cariln’enavaitjamaisvudepareillessurlaterre.Et,lepremierjour,illesregarda,butsonthérapidementets’enalla.
Maisdejourenjour,tandisqueleseauxséjournaientsursesterres,ilretournaàcettemaisondethé.Ilpayaitsonthé,lebuvaitetcontemplaitlesportraitsdesbellesfemmes,etdejourenjourilrestaitpluslongtemps,cariln’avaitrienàfairesursesterresnidanssamaison.Ilauraitdoncpucontinuerainsidurantbiendesjours,carendépitdesonargentcachéenvingtendroitsc’étaitencoreunpersonnagedeminerustique,etilétaitleseuldanstoutecetterichemaisondethéàsevêtirdecotonetnondesoie,etàporterunenattedecheveuxdansledoscommepluspersonnen’enveutporteràlaville.Mais,unsoirqu’ilétaitassisàunetableverslefonddelasalleentraindeboireetdecontemplerlesportraits,quelqu’undescenditparunpetitescalierraideaccoléaumurdufondetquimenaitàl’étage.
Or,cettemaisondethéétaitdetoutelavilleleseulédificequipossédâtunpremierétage,exceptélapagodedel’Occident,quiavaitquatreétagesetquiétaithorsdelaPortedel’Occident.Maiscettepagodeallaitenserétrécissantverslehaut,tandisquelepremierétagedelamaisondethéétaitaussilargequelerez-de-chaussée.Lesoir,onentendaitdestrémolosaigusdevoixdefemmesetdespetitsriresdiscretss’échapperdesfenêtressupérieures,avecledouxbourdonnementdesluthspincésdélicatementparlesmainsdesfilles.Desflotsdemusiqueserépandaientdanslesrues,surtoutaprèsminuit,mais,àl’endroitoùWangLungétaitassis,lecliquetisdestassesdethé,jointaubruitdesvoixdenombreuxconsommateursetauclaquementsecdesdésetdesdominos,noyaienttoutautrebruit.
C’estpourquoi,cesoir-là,WangLungn’entenditpointderrièreluilespasd’unefemmequifaisaientcraquerlepetitescalier,sibienque,nes’attendantpasàêtrereconnuparpersonne,ilsursautaviolemmentlorsqu’ilsentitquelqu’unluitoucherl’épaule.Illevalesyeuxetvitdevantluiunvisagedefemmeovaleetbeau,etreconnutCoucou,lafemmeentrelesmainsdequiilavaitversélespierresprécieuseslorsdel’achatdelaterre,etdontlesdoigtsavaienttenufermelamaintremblotanteduvieuxseigneurpourl’aideràapposercorrectementsonsceausurl’actedevente.Elleriaitdelevoir,etsonrireressemblaitàungrincementdecrécelle.
—Hé!maisc’estWanglefermier,dit-elle,enappuyantavecironiesurlemotfermier.Quidoncseseraitattenduàlerencontrerici!
«WangLungjugeaqu’illuifallaitdetoutenécessitédémontreràcettefemmequ’ilétaitautrechosequ’unsimplepaysan.Ilritàsontouretditavecforce:
—Est-cequemonargentnevautpasceluid’unautrequandjeledépense?Etdel’argentjen’enmanquepascestemps-ci.J’aiétéfavorisédusort.
Acesmots,Coucous’arrêta.Sespetitsyeuxenamandebrillaientcommeceuxd’unserpent,etsavoixdevintonctueusecommel’huilecoulantd’unvase.
—Hé!est-cequeçanesesaitpas?Etquandonadel’argentenplusetau-delàdesesbesoins,oùledépenserait-onmieuxquedansunemaisoncommecelle-ci,oùleshommesrichesviennents’amuseretoùlesélégantsseigneurssedonnentrendez-vouspoursedivertirenfestinsetenplaisirsvariés!Nousavonsduvinsansrival…Enavez-vousjamaisgoûté,WangLung?
—Jen’aiencorejamaisbuqueduthé,répliquaWangLung,àdemihonteux.Jen’aijamaistouchéauvinniauxdés.
—Duthé!reprit-elleavecunriredecrécelle.Maisnousavonsduvinos-de-tigreetduvind’auroreetduvinodorant…Qu’avez-vousbesoindeboireduthé?
Et,commeWangLungbaissaitlatête,elleluiditavecunedouceurinsinuante:
—Et,jesuppose,vousn’avezencorejamaisjetélesyeuxsurriend’autre,dites?…Dejoliespetitesmains,desjouesàladoucesenteur?Non?
WangLungbaissalatêteencoredavantage,etilsentitlerougeluimonterauxjouesens’imaginantquetoussesvoisinsleregardaientavecironieetprêtaientl’oreilleauxparolesdecettefemme.Maisquandilrepritlecouragedejeterautourdeluiunregardfurtif,ils’aperçutque
personnenefaisaitattentionàluietquelecliquetisdesdésretentissaitdeplusbelle.Toutconfus,ilrépondit:
—Non…non…Jen’aipasencore…rienqueduthé…
Alorslafemmeseremitàrire,etdésignantlespanneauxdesoiepeinte,elleprononça:
—Lesvoilà,enportrait.Choisissezcellequevousdésirezvoir,versez-moil’argent,etjelaferaiparaîtredevantvous.
—Celles-là!s’écriaWangLung,stupéfait.Jecroyaisquec’étaientdesportraitsdefemmesderêves,dedéessesdesMonts-Kouen-Lun,dontlesconteursnousfontdesrécits!
—Sifait,cesontdesfemmesderêves,repartitCoucou,avecunenjouementrailleur,maisdesrêvesqu’unpeud’argentsuffitàtransformerenréalités.
Etellecontinuasonchemin,enadressantdessignesdetêteetdesclinsd’yeuxauxservantesquisetrouvaientparlà,etleurdésignantWangLungavecl’airdedire:«Voilàunlourdaudpaysan!»
MaisWangLungs’étaitremisàcontemplerlespeinturesavecunnouvelintérêt.Enhautdecepetitescalier,donc,danslespiècesd’au-dessus,setrouvaientcesfemmes-làenchairetenos,etdeshommesmontaientlesrejoindre…d’autreshommesquelui,biensûr,maisdeshommesquandmême!Ehbien!s’iln’étaitpascequ’ilétait…unbontravailleur,unbonpèredefamille…voyonsunpeuquelportrait,pourfairesemblantcommeunenfantfaitsemblantqu’ilpourraitfairetellechose,pourfairesemblantdonc,quelportraitferait-ilsemblantdeprendre?
Etilpassaenrevuelesvisagespeints,attentivementetavecautantd’intérêtquesichacund’euxeûtétéréel.Avantcetteinspection,alorsqu’iln’étaitpasencorequestiondechoisir,cesfemmesluiavaienttoutesparuégalementbelles.Maisàcetteheureilyenavaitnettementquelques-unesdeplusbellesquelesautres,etsurunevingtaineaumoinsilchoisitlestroisplusbelles,puissurcestroisilchoisitdenouveaulaplusbelle,unemignonneetfrêlepetitecréature,aucorpssveltecommeunbambou,etàlafrimousseaussifutéequ’unvisagedejeunechat.Elletenaitd’unemainlatiged’unefleurdelotusenbouton,etcettemainétaitaussidélicatequ’unefeuilledefougèrenondéroulée.
Ilcontemplaitcettefemmeet,enlacontemplant,ilsentitdanssesveinescoulerunechaleurcomparableàcelled’unvin.
—Elleestpareilleàunefleurdecognassier,dit-ilsoudainàvoixhaute.
Et,enentendantsaproprevoix,ils’effrayaet,prisdehonte,ilselevabienvite,mitsonargentsurlatableetsortit.Dehors,lesténèbresétaienttombées,etilregagnadoncsonlogis.
Maissurleschampsetsurl’eauleclairdelunes’étendaitcommeunretsdebrumeargentée,etdanssoncorpsuneardeursecrètebrûlaitetaccéléraitsonsang.
XIX
Sileseauxs’étaientalorsretiréesdesterresdeWangLung,leslaissanthumidesetfumantessouslesoleil,defaçonqu’auboutdequelquesjoursdechaleurd’étéileûtfallulabourer,herseretensemencer,WangLungneseraitpeut-êtrejamaisretournéàlamaisondethé.Ouencoresiunenfantétaittombémalade,ousilevieuxétaitarrivésubitementautermedesesjours,WangLung,accaparéparl’événementimprévu,auraitpeut-êtreoubliélevisagefutépeintsurlepanneauetlecorpsdelafemmesveltecommeunbambou.
Mais,sauflalégèrebrised’étéquiselevaitàlatombéedusoleil,leseauxrestaientpaisiblesetimmuables,levieillardsomnolait,lesdeuxgarçonsserendaientàl’écoledèsl’auroreetrestaientabsentsjusqu’ausoir,etdanssamaisonWangLung,inquietetagité,fuyaitleregardd’O-lenquilesuivaitmisérablementdesyeuxdanssesalléesetvenues,lorsqu’ilsejetaitsurundivanets’enrelevaitsansboirelethéqu’elleluiversaitetsansfumerlapipequ’ilavaitallumée.Aucoursduseptièmemois,àlafind’unelonguejournée,plusfastidieusequetouteslesautres,àl’heureoùlecrépuscules’attardait,alanguiparledouxmurmuredusouffledulac,ils’arrêtasurleseuildesamaisonet,toutàcoup,sansunmot,ilfitbrusquementdemi-tour,s’enalladanssachambreetrevêtitsonnouveaucostume,cettevestedelustrinenoireetluisante,presqueaussiluisantequedelasoie,qu’O-lenluiavaitconfectionnéepourlesjoursdefête,et,sansriendireàpersonne,ils’enallaparlesétroitssentierslelongduborddel’eauetàtraverschamps.Ilarrivaainsiaunoirtunneldelaportedelaville,oùils’enfonça,etparlesruesilarrivaenfinàlanouvellemaisondethé.
Là,toutétaitilluminéet,souslebrillantéclairagedeslampesàpétrolequel’onachètedanslesvillesétrangèresdelacôte,deshommesassisbuvaientetconversaient.Leursrobesétaientouvertesàlafraîcheurdusoir,detouscôtésleséventailss’agitaient,etlesriressavoureuxs’envolaientdanslaruecommedelamusique.ToutelajoiequeWangLungeûtjamaisobtenuedesontravailàlaterreétaitcontenueici,entrelesmursdecettemaisonoùleshommesvenaientseretrouverpourjoueretnonpourtravailler.
Surleseuil,WangLungeutunehésitation,etils’arrêtadanslaviveclartéquiruisselaitdesportesouvertes.Etilauraitpeut-êtrefiniparrepartirsansentrer,carilétaitencorecraintifettimideensoncœur,malgrélarévoltedesonsangquibondissaitàfaireéclatersesveines,s’iln’eûtvusortirdesombresbordantlaclartéunefemmequis’étaitappuyéenonchalammentauchambranledelaporte.IlreconnutCoucou.Elles’avançaitàlavuedunouvelarrivant,carellefaisaitmétierderacolerdesclientsauxfemmesdelamaison;mais,quandellevitquic’était,ellehaussalesépaulesetdit:
—Ah!cen’estquelefermier.
Wangfutpiquéauvifdelasècheinsouciancedesonton,etsacolèresoudaineluidonnauncouragequ’iln’auraitpaseuautrement,sibienqu’ildit:
—Etalors,c’est-ilquejenesuispaslibred’entrerdanslamaisonetdefairecommelesautres?
Ellehaussadenouveaulesépaules,semitàrireetdit:
—Sivousavezl’argentqu’ontlesautres,vousêteslibredefairecommeeux.
Iltintàluimontrerqu’ilétaitsuffisammentricheetgénéreuxpourfairecommeilluiplaisait.
Portantlamainàsaceinture,ill’enretirapleined’argentetdit:
—Est-ceassezoun’est-cepasassez?
Elleconsidéralapoignéed’argentetrepartitsansplusdediscours:
—Venez,etditeslaquellevousvoulez.
EtWangLung,sanssavoircequ’ildisait,balbutia:
—Mafoi,jenesaispastropmoi-mêmecedontj’aienvie.
Etpuis,sondésirlesubjuguaetilchuchota:
—Cettepetite…cellequialementonpointuetlapetitefiguremignonne,unefigureblancheetrosecommeunefleurdecognassier,etquitientàlamainunboutondelotus.
Lafemmehochalatêted’unairprotecteuret,luimontrantlechemin,elleleguidaparmil’encombrementdestables,etWangLunglasuivitàdistance.Ils’imaginad’abordquetoutlemondelevaitlesyeuxpourl’examiner,maisquandileutreprislecouragederegarder,ils’aperçutquepersonnenefaisaitattentionàlui,saufunoudeuxclientsquiluilancèrent:«Ilestdoncdéjàtempsd’allervoirlesfemmes?»etunautre:«Envoilàunveinard,quiabesoindecommencerdebonneheure.»
Mais,àcemoment,ilsétaientdéjàengagésdanslepetitescalierroide,etpourWangLungl’ascensionn’allapassansdifficultés,carc’étaitlapremièrefoisqu’ilgravissaitdesmarchesdansunemaison.Néanmoins,lors-qu’ilsfurentarrivésenhaut,celaressemblaittoutàfaitàunemaisonderez-de-chaussée,saufqu’enpassantdevantunefenêtreetlevantlesyeuxaucielilsevitterriblementhaut.Lafemmelefitentrerdansuncouloirobscuretsansair,et,cheminfaisant,ellecriait:
—Jevousamènelepremierhommedelanuit!
Toutlelongducouloir,desportess’ouvraientbrusquementetdestêtesdefillesapparaissaientçàetlàentacheslumineuses,commedesfleurssurgiesdeleurgaineets’épanouissantausoleil,maisCoucouleurlançaitméchamment:
—Non,pastoi…nitoi…personnenevousademandéesnilesunesnilesautres!Ceclientestpourlapetitepoupine,lanabotedeSou-Chou…pourLotus!
Unerumeurindistincteetmoqueuseonduladanslecouloir,etunefille,vermeillecommeunefleurdegrenadier,lançad’unegrossevoix:
—Eh!onneleluiprendrapas,àLotus,sontype…Ilfleureleschampsetl’ail.
WangLungentenditcela,mais,encorequecesparolesl’eussentfrappécommeuncoupdepoignard,ildédaignaderépondre,parcequ’ilcraignaitdeparaîtrecequ’ilétait,c’est-à-direunpaysan.Ilseressouvintdubonargentquigarnissaitsaceinture,etcontinuad’avanceravecassurance.Alafin,lafemmefrapparudementduplatdelamaincontreuneportecloseetentrasansplusattendre.Là,surunlitrevêtud’unecouverturerouge,ilvitassiseunesveltefille.
Sionluieûtditqu’ilexistaitdesmainsaussimignonnesquecelles-là,ilnel’auraitpascru,desmainsaussipetites,auxosaussifins,etdesdoigtsaussieffilésauxlongsonglesteintésderosefoncé,couleurdesboutonsdelotus.Etsionluieûtditqu’ilexistaitdespiedscommeceux-là,depetitspiedsprisdanslespantouflesdesatinrosepaspluslonguesqueledoigtmédiusd’unhomme,etsebalançantenfantinementauborddulit…siquelqu’unleluieûtdit,ilauraitrefusédelecroire.
Ils’assitavecroideursurlelitàcôtéd’elle,lacontemplant,etilvitqu’elleétaitpareilleauportraitpeint,etill’auraitreconnues’ill’avaitrencontrée,aprèsavoirvulapeinture.Maissamainsurtout,auxdoigtsretroussés,etfineetblanchecommelait,étaitpareilleàlamainenpeinture.Sesdeuxmainsentrelacéesreposaientsurlepandesarobedesoierose,etilneseseraitpasimaginéqu’onpouvaitlestoucher.
Illaregardacommeilavaitregardélapeinture,etilvitletorsesveltecommebamboudanssavestecourteetcollante.Ilvitlepetitvisagefutédontuncolmontantbordédefourrureblanchefaisaitressortirlajoliesse;ilvitlesyeuxarrondisenformed’abricot,sibienqu’àcetteheureilcomprenaitenfincequeveulentdirelesconteursquandilscélèbrentlesyeuxd’abricotdesbellesd’autrefois.Etpourluielleétaitnonpasunefemmedechairetdesang,maisunportraitenpeinture.
Alorsellesoulevasapetitemainauxdoigtsretrousséset,laposantsursonépaule,ellelapassalentementlelongdesonbras,trèslentement.Iln’avaitjamaissenticaresseaussilégère,aussidoucequeceteffleurementet,s’ilnel’avaitpasvu,iln’eûtpascompriscequisepassait;maiscependantilregardaetvitlapetitemaindescendrelelongdesonbras,etoneûtditqu’ellesuscitaitunfeuquilebrûlaitàtraverssamancheets’enfonçaitdanslachairdesonbras.Ilsuivitlamaindesyeuxjusqu’auboutdesamanche,etalors,avecunehésitationsavante,elleseposasursonpoignetetpuisdanslecreuxdétendudesarudemainbasanée.Et,nesachantcommentlarecevoir,ilsemitàtrembler.
Alorsilperçutunrire,léger,vif,vibrantcommelacloched’argentdelapagodequandelleestsecouéeparlevent,etunepetitevoixpareilleàunrireluidit:
—Oh!quevousêtesdoncignorant,vous,ungrandgaillard!Allez-vousrestericitoutelanuitàmecontempler?
Là-dessus,illuipritlamainentrelesdeuxsiennes,maisavecprécaution,parcequ’elleétaitpareilleàunefragilefeuillesèche,brûlanteetsèche,etilluidittoutéperdu,d’untonimplorant:
—Jenesaisrien…Enseignez-moi.
Etelleluienseigna.
Alorsilfutatteintdelamaladielaplusgrandequepuisseavoirunhomme.Ilavaitsouffertdulabeursouslesoleil,ilavaitsouffertdesventssecsetglacésdel’aridedésert,ilavaitsouffertdelafaimquandleschampsrefusaientdeproduire,ilavaitsouffertdudésespoirdepeinersansespoirdanslesruesdelavilleduMidi.Maisaucundecesmauxnel’avaitfaitsouffrircommeilsouffraitmaintenantsouslamainlégèredecettefille.
Chaquejour,ilallaitàlamaisondethé;chaquesoir,ilattendaitqu’ellevoulûtbienlerecevoir,etchaquenuitilmontaitauprèsd’elle.Et,chaquenuit,ilétaittoujourslemêmelourdauddecampagnequinesavaitrien.Tremblantdèslaporte,ils’asseyaitavecraideuràcôtéd’elle,attendaitlesignalde
sonrire,etpuis,enfiévré,emplid’unefaimmaladive,ilsuivaitservilement,bribeparbride,sesenseignements,jusqu’àl’instantsuprêmeoù,commeunefleurmûreàcueillir,elles’offraitpourqu’illaprîttoutentière.
Maisjamaisilneparvenaitàlaprendretoutentière,etc’étaitlàcequientretenaitsafièvreetsasoif,bienqu’ellelelaissâtuserd’elleàvolonté.Lavenued’O-lendanssamaisonluiavaitprocurédelasantépoursachair;sondésirallaitversellerobustement,commeceluid’unanimalverssafemelle,etaprèsl’étreinteilétaitsatisfait,nesongeaitplusàelleetfaisaitsabesogne,content.Maisàcetteheureilnetrouvaitpluslamêmesatisfactiondanssonamourpourcettefille,etelleneluiprocuraitpaslasanté.Lanuit,quandellenevoulaitplusdelui,ellelemettaitàlaporteavecmutineriedesesmainsmignonnes,dontilsentaittoutàcouplavigueursursesépaules,etlui,aprèsavoirjetél’argentdanssonsein,ils’enallaitaffamécommeilétaitvenu.C’étaitcommesiunhomme,mourantdesoif,eûtbul’eausaléedelamer,qui,toutenétantdel’eau,n’endessèchepasmoinssonsangetaugmentesasoifdeplusenplus,tantetsibienqu’ilfinitparmourir,dansledélirecauséparsaboissonmême.Chaquejour,ilallaitàelleetilusaitd’elleàsavolonté,etchaquejourils’enretournaitinsatisfait.
Duranttoutl’étébrûlant,WangLungaimaainsicettefille.Ilnesavaitriend’elle,nid’oùellevenaitnicequ’elleétait.Quandilsétaientensemble,ilneprononçaitpasvingtparoles,etilécoutaitàpeinelefluxincessantdesonbabillage,légeretentrecoupéderirescommeceluid’unenfant.Ilsebornaitàcontemplersonvisage,sesmains,lesattitudesdesoncorps,lesexpressionsdesesgrandsyeuxlangoureux;illabuvaitduregard.Iln’avaitjamaisassezd’elle,etils’enretournaitchezluiàl’aurore,éblouietinsatisfait.
Lesjournéesétaientinterminables.Prétextantlachaleurdelachambre,ilavaitrenoncéàcoucherdanssonlit,etilétalaitunenattesouslesbambous,etilydormaitd’unsommeilentrecoupé,restantéveillédesheures,leregardperdudanslesombreseffiléesdesfeuillesdebambou,leseinremplid’undouxmalqu’ilneparvenaitpasàcomprendre.
Siquelqu’unluiadressaitlaparole,safemmeousesenfants,ousiChingvenaitletrouveretdisait:«Leseauxvontbientôtseretirer.Quellessemencesfaudra-t-ilqu’onprépare?»ilsemettaitàbrailleretrépondait:
—Pourquoimedérangez-vous?
Ettoutletempssoncœurluisemblaitprêtàéclater,parcequ’ilnepouvaitserassasierdecettefille.
Tandisqueletempscoulaitainsietqu’ilnevivaitplusquepourpasserlesjoursdansl’attentejusqu’àlavenuedelanuit,iln’accordaitpasunregardauxvisagespensifsd’O-lenetdesenfants,quis’interrompaientdansleursjeuxàsonapproche,nimêmeàsonvieuxpèrequil’examinaitetluidemandait:
—Quelleestcettemaladiequiterendtellementdemauvaisehumeurettefaitleteintaussijaunequ’argile?
Et,quandlesjoursétaientpassésjusqu’àlanuit,lafilleLotusfaisaitdeluicequ’ellevoulait.Unefois,elleritdesanattedecheveux,encorequ’ilpassâtdelonguesheureschaquejouràlanatteretà
labrosseretluidit:
—Voyons,lesgensduMidin’ontpasdecesqueuesdesinge!
Ils’enallasansmotdireetlafitcouper,encorequeniparmoquerienipardédainpersonnen’avaitétécapabledel’enpersuaderjusque-là.
QuandO-lenvitcequ’ilavaitfait,ellepoussauneexclamationdeterreur:
—Vousavezcoupévotrevie!
Maisilluilança:
—Tuvoudraisdoncquej’aieàtoutjamaisl’aird’uneganacheàl’anciennemode?Touslesjeunesgensdelavillesefontcouperlescheveuxcourt.
Maisdanssoncœurilétaiteffrayédecequ’ilavaitfait,etn’empêchequ’ilauraitquandmêmecoupésaviesilafilleLotusluieneûtexprimél’ordreouledésir,parcequ’ellepossédaittouslesattraitsqu’ilneluiétaitjamaisvenuàl’espritdedésirerchezunefemme.
Sonbravecorpsbasané,qu’ilnelavaitquerarement,l’estimantassezlavéentempsordinaireparl’honnêtesueurdesontravail,soncorps,ilsemitprésentementàl’examinercommes’ileûtappartenuàunautrehomme,etilselavaittouslesjours,tantetsibienquesafemme,inquièteluidit:
—Vousallezvousfairemouriravectoutcelessivage!
Ils’achetachezlemarchanddusavonquisentaitbon,unblocdeproduitrougeetparfuméimportédel’étranger,dontilserécuraitlapeau,etàaucunprixiln’auraitplusmangéuneseuletiged’ail,chosequ’ilavaitpourtantadoréejadis,decraintedesentirmauvaisdevantlafilleLotus.
Etnuldanssamaisonnesavaitquepenserdetoutescesnouveautés.
Ilachetaaussidenouvellesétoffespourvêtements.O-lenluiavaittoujourscoupésesrobes,qu’elleconfectionnaitlargesetlonguespourfairebonnemesureetqu’ellecousaitdegrosfil,sanslésinersurlespointspourlasolidité;maisàprésentildédaignaitsacoupeetsacouture.Ilportalesétoffesàuntailleurdelavilleetilsefitconfectionnerseshabitsàl’instardesgensdelaville,ensoiegristendrepourlarobe,bienajustéeàsoncorpsetsansexcèsd’ampleur,etpardessuscetterobeunevestedesatinnoirsansmanches.Etilachetadessoulierslesplusfinsqu’ileûtjamaisdesavie,nonconfectionnésparunefemme,etc’étaientdespantouflesdeveloursnoirpareillesàcellesqu’ilavaitvuesclaquerauxtalonsduvieuxseigneur.
Maiscesbeauxeffets,ilavaithontedelesexhiberdebutenblancdevantO-lenetsesenfants.Illesconservaitpliésdansdesfeuillesdepapiergrishuilé,etilleslaissaitàlamaisondethésouslagarded’unemployédontilavaitfaitlaconnaissance,etmoyennantfinancel’employélelaissaitallerencachettedansunesalledufondoùillesrevêtaitavantdemonterl’escalier.Etoutrecela,ilachetaunanneaud’argentdorépoursemettreaudoigt,etcommesescheveuxrepoussaientau-dessusdesonfrontoùilsavaientétérasés,illeslissaitavecunehuileodorantedemarqueétrangèrecontenuedansunepetitefiolequ’ilavaitpayéetoutundollard’argent.
MaisO-lenleconsidéraitavecétonnementetnesavaitquepenserdetoutcela.Unjourcependant,commeilsmangeaientlerizàmidi,aprèsavoirlonguementfixélesyeuxsurlui,elleditpesamment:
—Ilyaenvousunjenesaisquoiquimefaitpenseràl’undesseigneursdelagrandemaison.
WangLungeutalorsungrosrireetrépondit:
—Voudrais-tudoncquej’aietoujoursl’aird’unrustrequandnousavonsautantetplusd’argentqu’ilnenousenfaut?
Maisdanssoncœurilétaittrèsflatté,etpourcejour-làilsemontraplusaimableavecellequ’ilnel’avaitétédepuislongtemps.
Acetteheure,l’argent,lebonargent,coulaitdesesmainsàflots.Ilyavaitnonseulementletarifàpayerpourlesheuresqu’ilpassaitaveclafille,maisilfallaitsatisfaireàsespetitesfantaisies.Elleavaitsibellemanièrededemander!Ellesoupiraitetmurmurait,commesilecœurluidéfaillaitpresquededésir:
—Ah!pauvredemoi…pauvredemoi!…
Etquandilluimurmurait,ayantapprisenfinàparlerensaprésence:«Qu’est-cequ’ilyadonc,monpetitcœur?»ellerépondait:«Vousnem’avezpasfaitplaisiraujourd’huiparcequeJade-Noir,cellequilogeenfacedemoidanslecouloir,aunamoureuxquiluiadonnéuneépingleàcheveuxenor,etmoijen’aieudevousquecemachinenargent,quej’aidepuissilongtemps!»
Etalors,commesisavieeneûtdépendu,illuimurmurait,enécartantl’ondelisseetnoiredesescheveuxpouravoirleplaisirdevoirsespetitesoreillesauxlobesallongés:
—Ehbien!donc,j’achèteraiuneépingleenorpourtescheveux,monbijou!
Carelleluiavaitenseignétouscespetitsnomsd’amour,commeonapprenddenouveauxmotsàunenfant.Elleluiavaitenseignéàlesluidire,etilavaitbeaulesbalbutier,iln’arrivaitjamaisàlesrépéterassezsouventpoursapropresatisfaction,luiquitoutesavien’avaittenud’autresproposquedesemaillesetdemoissons,etdepluieetdubeautemps.
Ainsil’argentsortitdumuretsortitdusac,etO-lenqui,autrefois,luiauraitsansdouteditavecassezd’aisance:«Etpourquoiprenez-vousl’argentdumur?»àcetteheurenedisaitrienetsecontentaitdeleregarder,toutemalheureuse,sachantbienqu’ilvivaitunevieàpartd’elleetàpartmêmedelaterre,maisnesachantpasquelleviec’était.Maisdepuislejouroùils’étaitnettementrenducomptequ’ellen’étaitpasbelledecheveuxnidecorpsetqu’elleavaitdegrandspieds,elleavaitpeurdeluietellen’osaitplusluidemanderquoiquecefût,parcequedésormaisilsemettaittoutdesuiteencolèrecontreelle.
IlarrivaunjourqueWangLungs’enretournachezluiparleschamps,etillatrouvaentraindelaversesvêtementsàlamare.Ilrestaunmomentsilencieux,etpuisilluiditbrutalement,etilétaitbrutalparcequedanssoncœurilavaithonteetnevoulaitpaslereconnaître:
—Oùsontcesperlesquetuavais?
Agenouilléeauborddelamare,ellelevalesyeuxdedessuslesvêtementsqu’elleétaitentraindebattresurunepierrelisseetplate,etrépondittimidement:
—Lesperles?Jelesai.
Etlui,lesyeuxfixésnonsurellemaissursesmainsmouilléesetridées,ilbougonna:
—Cen’estpaslapeinedeconserverdesperlespourrien.
Elleditalorslentement:
—Jepensaisqu’unjourpeut-êtrej’auraispulesfairemonterenbouclesd’oreilles.
Et,craignantdelevoirrire,ellereprit:
—Jelesauraisdonnéesànotrecadette,quandellesemariera.
Endurcissantsoncœur,illuiréponditavecviolence:
—Pourquoivoudrais-tuquecelle-làportedesperlesquandellealapeauaussinoirequedelaterre?Lesperlessontfaitespourlesbellesfemmes.
Et,aprèsuninstantdesilence,ils’écriasoudain:
—Donne-les-moi…J’enaibesoin.
Lentement,elleenfonçasesmainsmouilléesdanssonseinetenretiralepetitpaquet,etelleleluidonnaetlesuivitdesyeuxtandisqu’ill’ouvrait.Etaléesdanssamain,lesperlesbrillaientàlalumièredusoleild’unéclatdouxetsoutenu,etilleursouriait.
O-lenseremitàbattresesvêtements.Deslarmeslentesetsourdestombaientdesesyeux,maisellenelevaitpaslamainpourlesessuyer;ellen’enfrappaitqu’avecplusdevigueur,avecsabaguettedebois,lesvêtementsétaléssurlapierre.
XX
Etcelaauraitpucontinuerainsijusqu’àcequetoutl’argentyeûtpassé,n’eûtétéquel’oncledeWangLungs’enrevintunbeaujour,sansdonnerd’explicationssurl’endroitoùilavaitéténisurcequ’ilyavaitfait.Ilapparutdanslecadredelaportecommes’iltombaitdesnues,avecsesvêtementsenloquesnonboutonnésetficeléssurluiparuneceinture,etavecsonvisagehabituelmaisridéettannéparlesoleiletlevent.Iladressaunsourireépanouiàtoutelamaisonnéequiétaitattabléepourlepremierrepasmatinal,etWangLungrestabouchebée,carilavaittotalementoubliél’existencedesononcle,quiluifaisaitl’effetd’unrevenant.Levieux,sonpère,clignotaitdesyeuxeffarés,etilnereconnutlevisiteurqu’aumomentoùcelui-cil’interpella:
—Etalors,frèreaînéetsonfilsetsesfilsetmabelle-sœur!
WangLungseleva,fâchédanssoncœur,maispoliselonlesapparencesdesonvisageetdesonton:
—Etalors,mononcle,avez-vousmangé?
—Non,réponditl’oncleavecaisance,maisjevaismangeravecvous.
Ils’attabladoncet,attirantàluiuneécuelleetdesbâtonnets,ilseservitcopieusementdurizetdupoissonsalé,etdescarottessaléesetdesharicotssecsquiétaientsurlatable.Ilmangeaitcommes’ilavaittrèsfaim,etonattenditpourluiadresserlaparolequ’ileûtengloutibruyammenttroisécuelléesdebouilliedepetitriz,croquantàbellesdentslesarêtesdepoissonetlesharicots.Etquandileutmangé,ilditsimplementetcommesic’étaitsondroit:
—Maintenant,jevaismecoucher,carvoilàtroisnuitsquejen’aipasdormi.
WangLung,abasourdietnesachantquefaired’autre,leconduisitaulitdesonpère.L’onclerelevalescouvertures,tâtalebondrapfraisdecotonneuf,regardaleboisdelitetlabonnetableetlegrandfauteuildeboisqueWangLungavaitachetéspourlachambredesonpère,etprononça:
—Allons,j’aientendudirequevousétiezriches,maisjenesavaispasquevousétiezaussirichesquecela.
Etilsejetasurlelitetrabattitlacouverturesursesépaules,malgrélachaleurdel’été,etilusaitdetoutcommesic’étaitàlui,etils’endormitsansplusdediscours.
WangLungregagnalasalledumilieutoutconsterné,carilsavaitfortbienquesononcleneselaisseraitjamaisplusmettredehors,àprésentqu’ilsavaitqueWangLungavaitdésormaisdequoilenourrir.EtWangLungpensaitàcelaetpensaitàlafemmedesononcleavecgrand-peur,parcequ’ilprévoyaitqu’ilsviendraienttousdeuxlogerchezluietqueriennepouvaitlesenempêcher.
Ilenadvintcommeillecraignait.Amidipassé,sononcles’étiraenfinsurlelitet,aprèsavoirbâillébruyammentpartroisfois,ilsortitdelachambre,enrassemblantsesvêtementssursoncorps,etditàWangLung:
—Maintenant,jem’envaischerchermafemmeetmonfils.Noussommestroisbouches,mais
danscettegrandemaisonquiestlatienne,onn’yverrapaslaplacedecequenousmangeronsetdesmisérableshardesquenousportons.
WangLungneluiréponditqueparunregardmorne,carc’estunehontepourquelqu’unquiadusuperfludechasserdechezluilefrèredesonpère.EtWangLungsavaitques’ilfaisaitcelaceseraitunehontepourluidanslevillage,oùilétaitmaintenantrespectéàcausedesarichesse,etc’estpourquoiiln’osaitriendire.Maisilordonnaauxouvriersagricolesdes’enallerlogertousdanslavieillemaison,defaçonàlaisserlibresleschambresdudevant,etcefutdanscelles-ciquedèslesoirdumêmejoursononclevints’installeravecsafemmeetsonfils.EtWangLungétaitexcessivementencolère,etd’autantplusqu’ildevaitensevelirtoutesarancunedanssoncœur,etrépondreàsesparentsavecdessouriresetleurfairebonaccueil.Malgrécela,quandilvitlafiguregrasseetplacidedelafemmedesononcle,ilfaillitlaisseréclatersacolère,etquandilvitl’insolentefiguredugarnementdefils,ileutpeineàseretenirdelegifler.Etdestroisjoursoùilnedécolérapas,ils’abstintd’allerenville.
Puis,quandilssefurenttousaccoutumésàlanouvellesituation,etquandO-lenluieutdit:«Cessezd’êtreencolère,ilfautsupporterl’inévitable»,etquandWangLungvitquesononcleetsafemmeetlefilsdesononclesemontraientsuffisammentpolisenconsidérationduvivreetducouvert,alorssespenséessereportèrentplusviolemmentquejamaisverslafilleLotus,etilmurmuraàpartlui:«Quandlamaisond’unhommeestpleinedechienssauvages,illuifautchercherlapaixailleurs.»
Ettoutelafièvreetlasouffrancedenaguèrebrûlaientànouveauenlui,etiln’étaitjamaissatisfaitdesonamour.
Or,cequ’O-lendanssanaïvetén’avaitpassuvoir,nonplusquelevieuxàcausedel’obnubilationdel’âge,nonplusqueChingàcausedesonamitié,lafemmedel’oncledeWangLunglevitd’emblée,etelles’écria,lesyeuxpétillantsd’enviederire:
—Ah!ah!WangLungchercheàcueillirunefleurjenesaisoù.
Et,commeO-lenlaregardaithumblement,sanscomprendre,ellerepritenriant:
—Ilfauttoujoursqu’unmelonsoitcoupéendeuxpourqu’onvoiesesgraines,n’est-cepas?Ehbien!alors,c’estclair,votrehommeestamoureuxfoud’uneautrefemme!
Cesproposdelafemmedesononcle,WangLunglesentendit,carellelestenaitdanslacour,devantlafenêtredesachambreoùils’étaitcouchésomnolentetlasunmatindebonneheure,épuiséparunenuitd’amour.Ilfutviteréveillé,etilécoutalasuite,ébahidelaperspicacitédecettefemme.D’unevoixpateline,quicoulaitcommehuiledesagorgegrasse,ellereprit:
—Oui,j’aivubiendeshommes,etquandilyenaunquisepommadelescheveux,s’achètedeshabitsneufsetsepaietoutàcoupdessouliersdevelours,c’estqu’ils’agitd’unenouvellefemme,sûretcertain.
O-lenémitquelquesparolesentrecoupées,qu’ilneputcomprendre,maislafemmedesononclereprit:
—Ilnefautpasvousimaginer,pauvreinnocente,qu’unefemmepeutsuffireàunhomme,etsic’estunebonnetravailleusequis’estuséeàtrimerpourlui,elleluisuffitencoremoins.L’imaginationdecethommel’emported’autantplusviteailleurs,etvous,pauvreinnocente,vousn’avezjamaisétéfaitepourséduirel’imaginationd’unhomme,etilnevousestimeguèremieuxqu’unbufflepourletravailquevousfournissez.Etilnevousappartientpasdevousrebiffersi,ayantdequoi,ils’achèteuneautrefemmepourl’installerchezlui,cartousleshommessontpareils,etainsiferaitégalementmonvieuxpendarddemari,n’étaitquelepauvremisérablen’ajamaiseuassezd’argentdanslavie,mêmepoursenourrir.
Elleditcelaetautrechoseencore,maiscefuttoutcequeWangLungentenditdesonlit,carsapensées’entintàcequ’elleavaitdit.Brusquement,ilvenaitdeconcevoirlemoyendesatisfairesafaimetsasoifdecettefillequ’ilaimaitd’amour.Ilallaitl’acheteretl’installerchezlui,etfaired’ellesafemme,desortequ’aucunautrehommenepourraitplusl’approcher,etilpourraitainsimangeretserassasier,boireetsedésaltérer.Selevantaussitôtdesonlit,ilsortitetfitsignediscrètementàlafemmedesononcle;et,quandellel’eutrejointàl’extérieurdelaporteetsousledattieroùpersonnenepouvaitentendrecequ’ilavaitàdire,illuidit:
—J’aientenduetcompriscequevousdisiezdanslacour,etvousavezraison.J’aibesoind’unesecondefemme.Etpourquoim’enpriverais-je,vuquej’aidelaterrepournousnourrirtous?
Elleréponditavecunempressementvolubile:
—Etpourquoipas,eneffet?Tousleshommesquisesontenrichisenontplusieurs.Lespauvresseulssonttenusdeboireàuneseulecoupe.
Elleparlaitainsi,devinantcequ’ilallaitdire,etilcontinuacommeelles’yattendait:
—Maisquisechargeradenégocierpourmoienqualitéd’intermédiaire?Unhommenepeutallertrouverunefemmeetluidire:«Venez-vous-enchezmoi.»
Aquoielleréponditaussitôt:
—Remettez-vous-enàmoidecetteaffaire.Vousn’avezqu’àmedirequellefemmec’est,etj’arrangerail’affaire.
AlorsWangLungréponditàcontrecœurettimidement,cariln’avaitencorejamaisprononcélenomtouthautdevantquiconque.
—C’estlanomméeLotus.
IlluisemblaitquetoutlemondedevaitavoirouïparlerdeLotus,etiloubliaitquedeuxlunesplustôtàpeine,ilignoraitjusqu’àsonexistence.
Ils’impatientadoncquandlafemmedesononcledemandaencore:
—Etoùloge-t-elle?
—Oùvoulez-vousqu’elleloge,sinondanslagrandemaisondethéquiestdanslagranderuedelaville?
—Cellequ’onappellelaMaison-de-Fleurs?
—Laquellevoudriez-vousquecesoit?repartitWangLung.
Ellerestaunmomentsongeuse,tapotantsalèvrefroncée,etelleditenfin:
—Jen’yconnaispersonne.Ilvafalloirquejetrouveunmoyen.Quiestlagardiennedecettefemme?
Et,quandilluieutréponduquec’étaitCoucou,quiavaitétéesclavedanslagrandemaison,ellerepritenriant:
—Oh!celle-là?C’estdonclemétierqu’elleafaitaprèsquelevieuxseigneurestmortunenuitdanssonlit?Bah!aprèstout,c’estbiencequ’elledevaitfaire.
Ellepoussadenouveausonrirecaquetant:«Heh!heh!heh!»etrepritavecaisance:
—Celle-là!Maislachoseestsimple,alors.Celairatoutseul.Celle-là!Elleesttouteprêteàfairen’importequoi,voiredefabriquerunemontagnesiellesesentaitdanslamainassezd’argentpourcela.
Enentendantcesmots,Wangsesentitsoudainlabouchesèche,etils’exprimad’unevoixpresqueimperceptible.
—Del’argent,donc!Del’argentetdel’or!Toutcequ’ilfaudra,dussé-jevendremesterres!
Alors,parunefièvred’amourétrangeetcontradictoire,WangLungnevoulutpasretourneràlagrandemaisondethéavantlaconclusiondel’affaire.Ilsedisaitenlui-même:«Etsiellerefusedevenirchezmoietd’êtreàmoiseul,jeveuxmecouperlagorgesijeretournejamaislavoir.»
Maisquandilpensaitlesmots«siellerefusedevenir»,ilsentaitsoncœurs’arrêterd’effroi,sibienqu’ilétaitsanscesseàharcelerlafemmedesononcle,luidisant:«Cen’estpaslemanqued’argentquinousfermeralaporte.»Etildisaitencore:«Avez-vousditàCoucouquej’aidel’argentetdel’oràdiscrétion?»etilreprenait:«Dites-luibienqu’elleneseraastreintechezmoiàaucuntravaild’aucuneespèce;ellen’aurariend’autreàfairequ’àporterdesvêtementsdesoieetàmangerdesaileronsderequintouslesjourssielleledésire.»
Tantetsibienqu’àlalonguelagrossedondonfinitpars’impatienteretluilança,enroulantdesyeuxenboulesdeloto:
—Assez,assez!Croyez-vousdoncquejesuisidiote,ouquec’estlapremièrefoisquej’aiappariéunhommeetunefille?Laissez-moitranquille,etjevousarrangeraicela.Jevousaitoutrépétévingtfois.
Ilneluirestadoncplusrienàfairequ’àserongerlesonglesetàrendreparavancelamaisondignederecevoirLotus.IlbousculaitO-len,lachargeantdedixbesognesàlafois,balayer,laver,changerdeplacelestablesetchaises,sibienquelapauvrefemmedevenaitdeplusenplusterrifiée,carellesavaittropbien,quoiqu’ilneluieneûtriendit,cequiallaitluiarriver.
Aprésent,WangLungnepouvaitplussupporterdecoucheravecO-len,etilsedisaitqu’avecdeuxfemmesdanslamaison,ilfaudraitnécessairementavoirdenouvelleschambresetuneautrecour,etqu’ilfaudraitaussiunendroitoùilpourraitseretirerdansl’intimitéavecsabien-aimée.Ainsidonc,tandisqu’ilattendaitquelafemmedesononcleeûtterminél’affaire,ilappelasesouvriersagricolesetleurdonnal’ordredebâtiruneautrecourannexéeàlamaison,derrièrelasalledumilieu,etautourdelacourtroischambres,unegrandeetdeuxpetitessurlescôtés.Etlesouvriersagricolesleconsidéraientavecstupeur,maisn’osaientpasrépliqueret,sansleurdonneraucuneexplication,illesdirigealui-même,desortequ’iln’eutpasbesoindecauseravecChingdecettenouvelleentreprise.Etlesvaletscreusèrentdansleschampspourprendredelaterre,etilsenfirentlesmursqu’ilstassèrentenlesbattants,etWangLungenvoyaàlavilleacheterdestuilespourletoit.
Puis,quandleschambresfurentfiniesetlaterrebattuepourformeruneairebienégale,ilfitacheterdesbriques,etlesvaletslesposèrentenbonordreetlesajustèrentavecdelachaux,cequifitunbeaucarrelagedebriquesdanslestroischambresdestinéesàLotus.EtWangLungachetadel’étofferougepoursuspendreauxportesenguisedetentures,etilachetaunetableneuveetdeuxfauteuilssculptéspourmettredechaquecôté,etdeuxpanneauxpeintsreprésentantdesmontagnesetdel’eaupouraccrocheraumurderrièrelatable.
Etilachetaundrageoirrondenlaquérougeaveccouvercle,etildisposadesgâteauxdesésameetdesbonbonsfourrésdanscettecassette,qu’ilplaçasurlatable.Puisilachetaunlitsculptélargeetprofond,assezgrandpouroccuperàluiseulunepetitechambre,etilachetadesrideauxàfleurspoursuspendrealentour.Mais,aucoursdetouscespréparatifs,ilavaithontededemanderquoiquecefûtàO-len,etc’estpourquoilafemmedesononclevenaitdanslasoirée,etelleaccrochaitlesrideauxdelitetfaisaitleschosesqu’unhommeesttropmaladroitpourréussir.
Toutétaitterminé,ilnerestaitplusrienàfaire,etunelunedejoursavaitpassé,etlachosen’étaitpasencoreconclue.Ordonc,commeilflânaitsolitairedanslanouvellepetitecourqu’ilavaitbâtiepourLotus,WangLungs’avisad’installerunpetitbassinaumilieudecettecour.Ilfitvenirunouvrier,etcethommecreusaunemarecarréedetroispiedsdecôtéetlarevêtitdetuiles,etWangLungallaenvilleachetercinqpoissonsrougespourmettrededans.Aprèsquoiilfutincapabledeplusriendécouvriràfaire,etdenouveauilattenditavecuneimpatiencefiévreuse.
Duranttoutcetemps-là,ilnedisaitrienàpersonne,sicen’estpourgourmanderlesenfantss’ilss’étaientbarbouillélenezoupourbrailleràO-lenqu’ellenes’étaitpasdémêlélescheveuxdepuisaumoinstroisjours,tantetsibienqu’unmatinO-lenfonditenlarmesetsemitàpleurertouthaut,commeilnel’avaitencorejamaisvuepleurer,mêmequandilsmouraientdefaim,niàaucunautremoment.Enconséquence,illuiditrudement:
—Ehbien!quoi!femme?Jenepeuxpastediredepeignertatressedecheveuxsansquetutemettesdanstoustesétats?
Maispourtouteréponseellesebornaitàrépéter,enselamentant:
—Jevousaiengendrédesfils…Jevousaiengendrédesfils.
Réduitausilenceetembarrassé,ilronchonnaencoreunpeuàpartlui,carilavaithontedevantelle,etfinitparlalaissertranquille.Ilestvraiquedevantlaloiiln’avaitaucungriefcontresafemme,carelleluiavaitengendrétroisfilsbienconstituésetquiétaientenvie,etiln’avaitpas
d’autreexcusequesondésiramoureux.
Ilenallaainsijusqu’aujouroùlafemmedesononclevintluidire:
—L’accordestconclu.Lafemmequiestsagardiennepourlecomptedumaîtredelamaisondethéferaçapourcentécusd’argent,versésenunefois,etlafilleconsentàvenirpourdesbouclesd’oreillesdejade,unanneaudejade,unanneaud’or,deuxtoilettesdesatin,deuxtoilettesdesoie,unedouzainedepairesdepantouflesetdeuxcourtepointesdesoiepoursonlit.
Detoutcediscours,WangLungn’avaitretenuqu’unephrase:«L’accordestconclu»,etils’écria:
—Qu’onenfinisse,qu’onenfinisse.
Etilcourutdanslachambredufondetenrapportal’argentqu’ilversadanslesmainsdesatante,maistoujoursencachette,carilnetenaitpasàlaisservoiràtoutlemondequelesbonnesmoissonsdetantd’annéess’enallaientainsi,etilditàlafemmedesononcle:
—Etpourvous-même,prenezdixbeauxécusd’argent.
Ebauchantunrefus,ellereculasonobèsepersonneetfitondulersatêtededroiteetdegaucheens’écriantàmi-voix:
—Non,jeneveuxpas.Noussommesenfamilleetvousêtesmonfils,etjesuisvotremère.Jefaiscelapourvous,etnonpaspourl’argent.
MaisWangLungvitquetoutenrefusantelletendaitlamain,etilyversalebonargentqu’ilestimaitbiendépensé.
Puisilachetaduporc,dubœuf,dupoissonmandarinetdespoussesdebambouetdeschâtaignes,etilachetaunebrochettedenidsd’hirondellesséchésprovenantduMidipourmettreenpotage,etilachetadesaileronsderequinséchés,etbref,ilachetatouteslesfriandisesqu’ilputimaginer,aprèsquoiilattendit…sil’onpeutappelerattentecetteimpatienceardenteettrépidantequileconsumait.
Parunejournéeradieuseetflamboyantedelahuitièmelune,c’est-à-direàlafindel’été,ellearrivachezlui.WangLunglavitvenirdeloin.Elleétaitdansunpalanquinenbambouferméetportéàdosd’hommes,etilsuivitdesyeuxlepalanquinquis’avançaitenzigzagsurlesétroitssentiersàtraverschamps,etderrièrelevéhiculevenaitlasilhouettedeCoucou.Alors,pouruninstant,ilconnutlacrainteetsedit:«Qu’est-cequej’introduislàdansmamaison?»
Et,àdemiéperdu,ilseretiravivementdanslachambreoùilcouchaitdepuistantd’annéesavecsafemmeet,refermantlaporte,ilrestalàtoutdésemparé,dansl’obscuritédelachambre,jusqu’aumomentoùilentenditlafemmedesononcleluicrierbienhautdesortir,caronétaitauportail.
Confusetintimidécommes’iln’avaitencorejamaisvulafille,ilsortitlentement,baissantlatêtesursesbeauxhabits,etjetantdesregardsfurtifsdedroiteetdegauche.MaisCoucoulehélagaiement:
—Ehbien!vrai,jenemedoutaispasquenousaurionstraitéuneaffairedecegenre!
Puiselles’approchadupalanquinquelesporteursavaientdéposéàterreet,levantlerideau,elleémitunclaquementdelangueetdit:
—Sortez,mafleurdelotus,voicivotremaisonetvoicivotreseigneuretmaître.
WangLungétaitausupplice,parcequ’ilvoyaitsurlesvisagesdesporteursdepalanquins’épanouirdessouriresnarquois,etilseditenlui-même:«Baste!cenesontquedesfainéantsdesruesdelaville,desindividussansimportance.»Etilfutfâchédesentirsonvisagerougeetbrûlant,etc’estpourquoiils’abstintderiendireàhautevoix.
Alorslerideausesoulevaet,dansunéblouissement,ilvit,assisedanslecreuxombreuxdupalanquin,fardéeetfraîchecommeunlis,lafilleLotus.Iloubliatout,mêmesacolèrecontrelesnarquoisindividusdelaville,toutsaufqu’ilavaitachetécettefemmepoursonusagepersonneletqu’elleétaitvenuechezluipourtoujours,etilrestalàroideettremblant,àlasuivredesyeuxtandisqu’elleselevait,gracieusecommeunefleurquionduleausouffleduzéphyr.Puis,commeillaregardaitsansparveniràendétachersesyeux,ellepritlamaindeCoucouetdescendit.Latêteinclinéeetlespaupièresbaissées,ellesemitenmarchesursespetitspieds,boitillanteetavecmouvementderoulis,ens’appuyantsurCoucou.Ellepassadevantluisansluiadresserlaparole,etchuchotasimplementàCoucou,d’unevoixlanguissante:
—Oùestmonappartement?
Alorslafemmedesononclevintlasoutenirdel’autrecôté,etàellesdeuxellesconduisirentlafilledanslacouretdanslesnouvelleschambresqueWangLungavaitbâtiespourelle.EtdetoutelamaisondeWangLungiln’yavaitpersonnepourlavoirpasser,carilavaitenvoyélesouvriersagricolesetChingtravaillerpourlajournéedansunchampéloigné,O-lenétaitsortiesansdireoùelleallait,emmenantlesdeuxjumeaux,lesgarçonsétaientàl’école,levieuxdormaitcontrelemuretn’entendaitninevoyaitrien,etquantàlapauvreinnocente,ellenevoyaitmêmepasquiallaitetvenaitetnereconnaissaitd’autresvisagesqueceuxdesespèreetmère.MaisquandLotusfutentréedanssesappartements,Coucoutiralesrideauxderrièreelle.
Puis,auboutd’unmoment,lafemmedel’oncledeWangLungressortit,avecunpetitriremalicieux,etelleépoussetasesmainsl’unecontrel’autrecommepourlesdébarrasserdequelquechosequis’yattachait.
—Elleempestelefardetleparfum,celle-là,dit-elletoujoursriant.Ellesentcommeunevraiefille.
Etpuis,avecunemaliceperfide,elleajouta:
—Ellen’estpassijeunequ’elleparaît,monneveu!J’iraimêmejusqu’àdirequesiellen’avaitpasétéàlaveilled’unâgeoùleshommescesserontdelaregarder,jenesaispastropsilespendentifsdejade,l’anneaud’oretmêmelasoieetlesatinauraientsuffiàladécideràvenirhabiterlamaisond’unfermier,etmêmed’unfermierriche.
Etpuis,voyantqueWangLungs’irritaitdecesparolestropclaires,elles’empressad’ajouter:
—Maiselleestvraimentbelle,etjen’aijamaisvudepersonneplusbelle,etceseraaussi
délicieuxpourvousqu’àunrepasdefêtelerizdeshuitpierresprécieuses,aprèslesannéesquevousavezpasséesavecl’esclavehommassedelamaisondeHwang.
WangLungneréponditrien.Ilsepromenaitdanslamaison,delongenlarge,etilprêtaitl’oreilleetnepouvaitresterenplace.Alafin,n’ytenantplusilsoulevalerideaurouge,alladanslacourqu’ilavaitbâtiepourLotusetpénétradanslapénombredelachambreoùelleétait,etilrestalàauprèsd’elletoutelajournée,jusqu’àlanuit.
Detoutcetempslà,O-lennes’étaitpasapprochéedelamaison.Al’aurore,elleavaitdécrochédumurunhoyau,appelélesenfantsetprisunpetitrepasfroidenveloppédansunefeuilledechou,etellen’avaitplusreparu.Mais,àlatombéedelanuit,ellerentra,muette,barbouilléedeterreetharasséedefatigue,suiviedesenfantssilencieux.Sansriendireàpersonne,ellealladanslacuisinepréparerlerepasetleservitsurlatablecommedecoutume.Elleappelalevieuxetluimitlesbâtonnetsdanslamain,etellefitmangerlapauvreinnocente,aprèsquoiellemangeaunpeuaveclesenfants.Puis,quandilsfurentendormis,commeWangLungrestaitattabléàrêver,ellefitsesablutionsavantdesecoucheretseretiraenfindanssachambrehabituelle,oùelledormitseuledanssonlit.
AlorsWangLungputsanscontrainte,nuitetjour,serassasierets’abreuverd’amour.ChaquejourilarrivaitdanslachambreoùLotusétaitcouchéeindolemmentsursonlit,et,s’asseyantàcôtéd’elle,ilsuivaitdesyeuxtoussesgestes.Pasuneseulefoisellenesortitauchaudsoleildespremiersjoursd’automne;ellerestaitcouchéesanscesse,etlaCoucoulotionnaitsonsveltecorpsavecdel’eaudeverluisant,malaxaitsapeauavecdel’huileetdesparfumsetoignaitsescheveuxd’huile.CarLotusavaitexigéobstinémentqueCoucourestâtauprèsd’elleenqualitédeservante,etellelapayaitaveclargesse,aussicettefemmenedemandait-ellepasmieuxqued’enserviruneaulieudevingt,etelledemeuraitavecLotussamaîtresse,àl’écartdesautres,danslanouvellecourqueWangLungavaitfaitconstruire.
Toutlejour,lafillerestaitcouchéedanslapénombrefraîchedesachambre,àgrignoterdespâtisseriesetdesconfitures,enunlégerdéshabillédesoievertpré,unepetitevestearrêtéeàlataillesurunpantalonbouffant.C’estainsiqueWangLunglatrouvaitquandilvenaitluifairevisite,etilserassasiaitets’abreuvaitd’amour.
Puis,aucoucherdusoleil,ellelerenvoyaitavecsamutineriecharmante,etCoucoulalotionnaitetlaparfumaitànouveau,etluimettaitdeshabitsfrais,dedoucesoieblanchecontresachairetdesoiefleur-de-pêcherpardessuslestoilettesdesoieriesqueWangLungavaitdonnées,etCoucouluienfilaitauxpiedsdepetitespantouflesbrodées,aprèsquoilafillesepromenaitdanslacouretexaminaitlepetitbassinauxcinqpoissonsrouges,etWangLungrestaitlààlacontemplercommeunemerveille.Ellevacillaitsursespetitspieds,etpourWangLungrienaumonden’étaitd’unebeautéplusmerveilleusequesespetitspiedspointusetsesdébilespetitesmainsauxdoigtsretroussés.
Etilserassasiaitets’abreuvaitd’amour,etilfestoyaitseuletilétaitheureux.
XXI
Onnepouvaits’attendreàvoirlavenuedelanomméeLotusetdesaservanteCoucoudanslamaisondeWangLungs’effectuersansaucunheurtetsanslamoindrediscorde,puisquelapaixnesauraitlogersousuntoitquiabriteplusd’unefemme.MaisWangLungn’avaitpasprévucela.Etilavaitbeaus’apercevoir,auxairsmornesd’O-lenetàl’acrimoniedeCoucou,quetoutn’allaitpasdroit,ilrefusaitd’yfaireattention,etilnepritsoucidepersonneaussilongtempsqueduralepremierfeudesapassion.
Néanmoins,quandlejoureutfaitplaceàlanuit,etquandàlanuiteutsuccédél’aurore,WangLungdutbienserendrecomptequ’ilnerêvaitpas,quelesoleilselevaittoujourslematin,etquecettefemmeétaitbienlà,quelaluneselevaitensontempsetqu’ilavaittoujoursàportéedelamainLotussoumiseàsonbonplaisir.Sasoifd’amourenfutunpeuapaisée,etilconstatadeschosesdontilnes’étaitpasaperçujusque-là.
Toutd’abord,ilconstataqu’ilyavaiteud’embléedelabisbilleentreO-lenetCoucou.Cefutpourluiunétonnement,carils’attendaitàvoirO-lendétesterLotus,ayantmaintesfoisouïparlerdesituationssemblables,etilarrivemêmesouventquedesfemmessependentparunecordeauxsolivesquandunhommeprendunesecondefemmechezlui,etd’autresluienfontdesquerellesets’efforcentdeluirendrelavieinsupportable,etilétaitbienaisequ’O-lenfûtunefemmetaciturne,cardumoinsellesedispenseraitdel’agonird’injures.Maisiln’avaitpasprévuquetandisqu’ellesetairaitsurlecomptedeLotus,sacolèresetourneraitcontreCoucou.
Ordonc,WangLungn’avaitpenséqu’àLotus,quandcelle-ciluidemanda:
—Donnez-moicettefemmepourservante,vuquejesuistouteseuleaumonde,carmonpèreetmamèresontmortsquandjenesavaispasencoremarcher,etmononclem’avendueaussitôtquej’aiétéjoliepourmenerlaviequevoussavez,etjen’aipersonne.
Elleaccompagnacetteprièredeseslarmes,dontelledisposaittoujoursenabondance,etquibrillaientdanslescoinsdesesjolisyeux,etWangLungn’auraitsurienluirefuserquandelleleluidemandaitdecetair-là.D’ailleurs,ilfallaitreconnaîtrequelafillen’avaitpersonnepourlaservir,etqu’elleseraitseuledanslamaison,carilétaitassezclair,etilfallaits’yattendre,qu’O-lenrefuseraitdeservirlasecondefemme,etqu’ellerefuseraitdeluiadresserlaparoleoudefaireminequ’ellelasavaitdanslamaison.Ilnerestaitdoncquel’oncledeLotus,etWangLungrépugnaitàvoirauprèsdeLotuscetétrangerquil’espionneraitetparleraitdeluiavecelle.Ainsidonc,autantvalaitCoucou,etWangneconnaissaitpasd’autrefemmequieûtconsentiàvenir.
MaisO-len,àlavuedeCoucou,futprised’unecolèreprofondeethargneusequeWangLungneluiavaitjamaisconnue,etdontilnelacroyaitpascapable.Coucouétaitassezdésireusedeselaconcilier,puisqu’ellerecevaitsonsalairedeWangLung,maiscependantellenepouvaitoublierquedanslagrandemaisonelleavaitétélafavoriteduseigneuretO-lenuneesclavedecuisine,entrebeaucoupd’autres.Malgrécela,quandellerencontraO-lenpourlapremièrefois,elles’adressaàelled’untonassezcordial:
—Etalors,mavieillecamarade,nousvoicidenouveauensembledanslamêmemaison,etvousêteslamaîtresseetlapremièrefemme…mamèreautrementdit.C’estunfameuxchangement!
MaisO-lensebornaàlaconsidérerfixementet,quandellel’eutreconnueetsefutrenducomptedesonprésentrôle,pourtouteréponseelledéposaparterrelajarred’eauqu’elleportait,s’enalladanslasalledumilieuoùWangLungsetenaitentresesheuresd’amour,etluidittoutnet:
—Qu’est-cequecetteesclavevientfairedansnotremaison?
WangLungregardadedroiteetdegauche.Ilauraitbienaiméparleretdired’untontranchantdemaître:«Ah!çà,maisjesuischezmoidanscettemaison,ettousceuxàquijelepermetspeuventyentrer,etdequeldroitm’interroges-tu?»Maisilenfutincapable,àcausedelahontequ’iléprouvaitàvoirO-lenlà,devantlui,etsahontelemitencolère,parcequ’enlaraisonnantiln’avaitpasàavoirhonte,etiln’enavaitpasfaitplusquen’importequiestlibred’enfairequandiladel’argentensuperflu.
Cependant,ilétaitincapabledeparler,etilsebornaitàregarderdedroiteetdegauche,et,feignantd’avoiroubliésapipedanssesautresvêtements,ilfouilladanssaceinture.MaisO-len,plantéesursesgrandspieds,restaitlà,obstinément,àattendresaréponse,etcommeilnedisaitrien,elleredemandatoutnetdanslesmêmestermes:
—Qu’est-cequecetteesclavevientfairedansnotremaison?
Voyantalorsqu’illuifallaitrépondre,WangLungditsansassurance:
—Etqu’est-cequecelatefait?
EtO-lenrepartit:
—J’aisupportésesairshautainsduranttoutemajeunessedanslagrandemaison;vingtfoisparjourelleaccouraitdanslacuisineetcriait:«Allons!duthépourleseigneur…Allons!àmangerpourleseigneur…»Etc’étaittoujoursceciesttropchaudetcelaesttropfroid,etcelaestmalpréparé,etj’étaistroplaideettroplente,ettropceciettropcela-MaisWangLungnerépondaittoujourspas,carilnesavaitquedire.
AlorsO-lenattendit,etcommeilneparlaitpas,deslarmesbrûlantesetavarescoulèrentlentementdesesyeux,qu’elleclignaitpours’empêcherdepleurer.Alafin,ellepritlecoindesontablierbleu,s’essuyalesyeuxetdit:
—C’estmefairesubirdansmamaisonunecruelleavanie,etjen’ainullepartdemèrechezquijepuisseretourner.
Toujoursmuetetsansfaireminederépondre,WangLungs’assitpourfumersapipeetl’alluma.Voyantqu’ilnediraitrien,elleleregardapiteusementettristementdesesétrangesyeuxmuets,pareilsauxyeuxdesbêtesprivéesdelaparole,etpuiselles’enallaentitubantetcherchantlaporteàtâtons,parcequeleslarmesl’aveuglaient.
WangLunglaregardas’éloigner,etilfutbienaised’êtreseul,maistoujoursilavaithonteetilétaittoujoursencolèred’êtrehonteux,etilseparlaitàlui-même,marmottantlesmotstouthautetavecagitation,commes’ilsedisputaitavecquelqu’un:
—Ah!çà,maisjenesuispasleseul,etj’aiétéassezbonpourelle,etilyadeshommespiresque
moi.
Etilconclutqu’ilfaudraitbienqu’O-lens’enaccommodât.
MaisO-lenn’enavaitpasfiniaveccela,etellevaquaitensilenceàsesoccupations.Lematin,ellefaisaitchaufferdel’eauetallaitenoffrirauvieux,etelleoffraitduthéàWangLungs’iln’étaitpasdanslacourintérieure,maisquandCoucouvenaitchercherdel’eauchaudepoursamaîtresse,lechaudronétaitvide,ettoutessesréclamationsvéhémentesnetiraientaucuneréponsed’O-len.AlorsilnerestaitplusàCoucoud’autreressourcequedefairechaufferdel’eauelle-mêmesielleenvoulait.Maisdéjàilétaitl’heuredemettreentrainlabouilliedumatin,etlechaudronn’étaitpaslibrepourymettredel’eau,etO-lencontinuaitsacuisinesanssepresser,etsansrienrépondreauxcriailleriesdeCoucou.
—Ilvadoncfalloirquemapauvremaîtresserestedanssonlittoutelamatinéeàétoufferdesoif,fauted’unegorgéed’eauàavaler?
MaisO-lennefaisaitpasminedel’entendre.Impassible,ellebourraitlefourneaudebrindillesetdepaille,qu’elleétalaitavecautantdesoinetd’adressequ’elleyenmettaitjadis,autempsoùunesimplefeuilleavaitsonprixpouralimenterlefeusouslamarmite.AlorsCoucous’enallaseplaindrebienhautàWangLung,etilsemitencolèredecequesabien-aiméeeûtàsouffrirdepareillestracasseries,etilallatrouverO-lenpourluifairedesremontrances,etilluibrailla:
—Maistunepeuxdoncpasmettreunecruched’eaudeplusdanslechaudron,lematin?
Maiselleluirépondit,avecunairdemélancolieplusprofondequejamais:
—Jenesuispasl’esclavedesesclaves,danscettemaison-cidumoins.
Horsdelui,ilempoignaO-lenparl’épaule,lasecouavigoureusementetluidit:
—Cessedoncdefairel’idiote.Cen’estpaspourlaservante,maispourlamaîtresse.
Passivesoussaviolence,elleleregardaendisantsimplement:
—Etc’estàcelle-làquevousavezdonnémesdeuxperles!
Illaissaretombersamainetrestamuet.Sacolèreavaitdisparu.Ils’enallatouthonteuxetditàCoucou:
—Nousallonsbâtirunautrefourneau,etjeteferaifaireuneautrecuisine.Mapremièrefemmeneconnaîtrienauxraffinementsdontl’autreabesoinpoursoncorpspareilàunefleur,etdonttoituprofitesaussi.Tupourrascuisinercequ’ilteplaira.
Ilordonnadoncauxouvriersagricolesdebâtirunepetitepiècemunied’unfourneaudeterre,etilachetaunbonchaudron.EtCoucoufutheureuseparcequ’ilavaitdit:«Tupourrascuisinercequ’ilteplaira.»
QuantàWangLung,ilsedisaitqu’enfinsesaffairesétaientrégléesetsesfemmesenpaix,etqu’ilallaitpouvoirsavourersonamour.Etilluisemblaitànouveauqu’ilnepourraitjamaissefatiguerde
Lotusnidesafaçondeluifairelamoueenbaissantsursesgrandsyeuxsespaupièrescommedespétalesdelis,nidelavoirleverversluisesyeuxpétillantderire.
Mais,enfindecompte,cettehistoiredelanouvellecuisinedevintpourluicommeuneépinedanslecorps,carCoucouallaitchaquejouràlaville,etelleachetaitl’unoul’autredesmetscoûteuximportésdesvillesduMidi.Ilyavaitdesmetsdontilignoraitl’existence:desnoixdelichietdesdattesaumiel,etdesgâteauxspéciauxdefarinederizetdesnoisettes,etdusucrerougeetdupoissoncornuprovenantdelamer,etmaintesautreschoses.Ettoutcelacoûtaitbeaucouppluscherqu’ilnetenaitàdonner,maisquandmêmepasautant,ilenétaitsûr,queCoucouleluidisait,etpourtantiln’osaitluidire:«Vousdévorezmachair»,parcraintedel’offenseretdel’indisposercontrelui,cequieûtdépluàLotus,sibienqu’iln’avaitd’autreressourcequedeporterenrechignantsamainàsaceinture.Etc’étaitchaquejouruneépinepourlui,etparcequ’iln’avaitpersonneàquis’enplaindre,l’épines’enfonçaitsanscessedeplusenplus,cequirefroidissaitunpeul’ardeurdesonamourpourLotus.
Etilyavaitencoreuneautrepetiteépinequisebranchaitsurlapremière,etc’étaitquelafemmedesononcle,quiaimaitfortlabonnenourriture,arrivaitsouventauxheuresdesrepasdanslacour,etelleydevintfamilièreet,WangLungn’étaitpascontentqueLotuseûtchoisidanstoutesamaisonnéecettefemme-làpouramie.Danslescoursintérieures,lestroisfemmesmangeaientbien,etellesétaientsanscesseàbavarder,avecdeschuchotementsetdesrires.Lotusavaitdelasympathiepourlafemmedel’oncle,ettoutestroisétaientheureusesensemble,cequineplaisaitpasàWangLung.
Mais,malgrécela,iln’yavaitrienàfaire,carquandildisaitgentimentetpourl’amadouer:
—Voyons,Lotus,mafleur,negaspillepassurunevieilletruieobèsecommecettefemme-làtesgentillesses.
J’enaibesoinpourmonproprecœur.Cettegrossedondonestunecréaturefourbeetdécevante,etjen’aimepasqu’ellesoitauprèsdetoidumatinausoir.
Lotus,alors,s’agaçait,etellerépondaitd’untonpiqué,enpinçantleslèvresetdétournantlatête:
—Maisc’estquejen’aipersonned’autrequevous,etjen’aipasd’amies,etjesuishabituéeàunemaisongaie,etdanslavôtreiln’yapersonne,exceptélapremièrefemmequimedétesteetvosenfantsquisontunfléaupourmoi,etjen’aipersonne.
Puiselleusadesesarmescontreluietellerefusadel’admettredanssachambrecettenuit-là,etelleseplaignitendisant:
—Non,vousnem’aimezpas,carsivousm’aimiez,voustiendriezàcequejesoisheureuse.
AlorsWangLung,humiliéetaffecté,capitula.Illuifitdesexcusesetajouta:
—Ilenserauniquementettoujoursselontondésir.
Elleluiaccordaunpardonmagnanime,etiln’osapluslacontrarierenaucunefaçondanslemoindredesesdésirs;etaprèscela,quandilallaitchezelle,sielleétaitàcauseroùàprendrelethé
oumangerdesconfituresaveclafemmedesononcle,Lotuslepriaitd’attendreetsemontraitpeuempresséeaveclui,etils’éloignait,fâchédecequ’ellenevoulûtpaslerecevoirquandcetteautrefemmeétaitlà,etsonamourserefroiditunpeu,sansqu’ils’enrendîtcomptelui-même.
Ilétaitfâché,enoutre,devoirlafemmedesononclemangerdesfinesnourrituresqu’illuifallaitacheterpourLotus,etdelavoirengraisseretdevenirdeplusenpluspateline,maisilnepouvaitriendire,carlafemmedesononcleétaitmaligne,etelleétaitpolieenversluietleflattaitpardebonnesparolesetselevaitquandilentraitdanslachambre.
Ainsidonc,sonamourpourLotusn’étaitplusaussientieretparfaitquenaguère,quandils’yadonnaitentièrementcorpsetâme.Ilétaitlardédepetitescolères,d’autantplusvivesqu’illuifallaitserésigneràlessubirsanspouvoirmêmedésormaisallerdéversersabilesurO-len,vuqueleurexistenceétaitmaintenantséparée.
Alors,telunchampd’épinesnéesd’uneuniquesoucheets’étalantdetoutesparts,lesennuisdeWangLungsemultiplièrent.Unbeaujour,sonpère,quisemblaitentouttempsnerienvoir,tantl’âgel’avaitrendusomnolent,seréveillasoudaindesonsommeausoleiletd’unpasvacillant,appuyésursonbâtonàtêtededragonqueWangluiavaitachetépoursonsoixante-dixièmeanniversaire,sedirigeaverslaporteoùunsimplerideauséparaitlachambreprincipaledelacouroùsepromenaitLotus.Or,levieuxn’avaitencorejamaisremarquécetteporte,pasmêmequandonavaitconstruitlacour,etilsemblaitignorerqu’oneneûtajoutéuneàlamaison,etWangLungneluiavaitjamaisdit:«J’aiuneautrefemme»,carlevieillardétaittropsourdpourriencomprendreàcequ’onluidisaits’ils’agissaitdequelquechosedenouveauetd’inattendupourlui.
Maiscejour-là,sansmotifapparent,ilvitcetteporteetils’enapprochaettiralerideau.C’étaitprécisémentàcetteheuredelasoiréequeWangLungsepromenaitdanslacouravecLotus,etilsétaientarrêtéscôteàcôtedevantlebassin,àregarderlespoissons,maisWangLungregardaitsurtoutLotus.Alors,quandlevieuxvitsonfilsdeboutàcôtéd’unefillefardée,ils’écriadesonaigrevoixfêlée:
—Ilyaunecatindanslamaison!
Etilrefusaitdesetaire.CraignantqueLotusnesefâchât(carpourpeuqu’ellesemîtencolère,cettemignonnecréaturesavaitfortbienpiailler,hurleretfrapperdesmains),WangLungs’avançaverslevieillardetl’emmenadanslacourextérieure,oùiltentaitdel’apaiser,endisant:
—Voyons,monpère,calmez-vous.Cen’estpasunecatinqu’ilyadanslamaison,maismasecondefemme.
Levieillardentendait-ilounoncequ’onluidisait,bienmalinquieûtpuledire.Entoutcas,ilrefusaitdesetaireets’obstinaitàlancercoupsurcoup:
—Ilyaunecatinici!
Et,voyantWangLungauprèsdelui,ilditsoudain:
—Moi,jen’avaisqu’unefemme,etmonpèren’avaitqu’unefemme,etnouscultivionslaterre.
Etaprèsunsilence,ils’écriadenouveau:
—Jevousdisquec’estunecatin!
C’estainsiquelevieillardfuttirédesonsommeilintermittentparunesortedehainemalicieusecontreLotus.Ils’enallaitàlaportedesacouretcriaitsoudainàlacantonade:
—Catin!
Oubienilécartaitlerideauetcrachaitdefureursurlescarreauxdelacour.Ilramassaitaussidepetitscaillouxetlesjetaitdesonbrasdébiledanslepetitbassin,poureffaroucherlespoissons,etilexprimaitsacolèreparlesmoyenslâchesd’unenfantméchant.
EtceciaussicréaituntracasdanslamaisondeWangLung,carilavaithontederéprimandersonpère,etilcraignaitd’autrepartlacolèredeLotus,depuisqu’ilavaitdécouvertqu’ellepossédaituncaractèrejolimentemportéquisedéchaînaitaisément.Etcettepréoccupationd’empêchersonpèredelacourroucerluiétaitfastidieuseetcontribuaitencoreàfairedesonamourunfardeaupourlui.
Unjour,ilentendituncriperçants’éleverdescoursintérieureset,reconnaissantlavoixdeLotus,ils’yprécipita.Unefoislà,ils’aperçutquelesdeuxplusjeunesenfants,lesjumeauxgarçonetfille,avaientàeuxdeuxemmenédanslacourintérieuresonaînée,sapauvreinnocente.Or,lesquatreautresenfantsétaientsanscesseintriguésausujetdecettedamequilogeaitdanslacourintérieure.Lesdeuxgarçonsaînés,toutenneparlantjamaisd’ellequ’àeuxdeuxencachette,étaientdéjàbienrenseignéspourleurâgeetsavaientassezpourquoielleétaitlà,etcequeleurpèreallaitfairechezelle.Maislesdeuxplusjeunesneselassaientpasdel’épierenéchangeantdescommentaires,etdereniflerleparfumdontelleusait,etdeplongerleursdoigtsdanslesassiettesdenourriturequeCoucouremportaitdesesappartementsaprèsqu’elleavaitmangé.
Maintesfois,Lotuss’étaitplainteàWangLungdecequesesenfantslapersécutaient,etellesouhaitaitqu’iltrouvâtmoyendelestenirenfermés,cequiladispenseraitd’êtreharceléepareux.Maiscecin’étaitpasdugoûtdeWang,etilréponditenbadinant:
—Queveux-tu!Ilsaimenttoutcommeleurpèreàvoirunejoliefigure.litilsecontentadeleurdéfendred’entrerdanslescoursdeLotus.Ilss’enabstenaientquandillesvoyait,maisquandilnelesvoyaitpas,ilsentraientetsortaientencachette.Maislafilleaînéenecomprenaitriendutout,etnesavaitques’asseoirausoleilcontrelemurdelacourextérieure,sourianteetjouantàtortillersonboutdechiffon.
Cejour-là,cependant,lesdeuxfilsaînéspartisàl’école,lesdeuxjumeauxs’étaientmisdanslatêted’obligerl’innocenteàvoirelleaussiladamedescoursintérieures.L’ayantpriseparlesmains,ilsl’entraînèrentdanslacour,etellesetrouvaenfacedeLotus,quinel’avaitjamaisvue,etquis’arrêtapourlaconsidéreravecsurprise.Maisquandl’innocentevitbrillerlasoieducostumedeLotusetreluirelejadedesesoreilles,ellefutprised’unejoieétrange,tenditlesmainspoursaisirlesvivescouleursetsemitàriretouthaut,d’unrirequin’étaitqu’unbruitvidedesens.EtLotus,effrayée,poussauncriperçant,sibienqueWangLungaccourut.Lotustremblaitdecolèreettrépignaitsursespetitspieds.Ellemenaçadudoigtlapauvrefilletterieuseens’écriant:
—Jeneveuxplusresterdanscettemaisonsicelle-làm’approche.Onnem’avaitpasprévenueque
j’auraisàsubirdemauditesidiotes,etsij’avaissujeneseraispasvenue…Tousvossalesenfants!
Etellerepoussalepetitgarçonquisetrouvaitleplusproched’elleetquilaregardaitbouchebée,lamaindanslamaindesasœurjumelle.
Unesainecolères’éveillaenWangLung,carilaimaitsesenfants,etilrépliquabrutalement:
—Jeneveuxpasentendremaudiremesenfants,etpasmêmemapauvreinnocente,etjenelepermettraipasàquiquecesoit,etencoremoinsàtoi,dontleseinn’apasengendrédefils.
Et,rassemblantlesenfants,illeurdit:
—Maintenant,allez-vous-en,monfilsetmafille,etnevenezplusdanslacourdecettefemme,carellenevousaimepas,etsiellenevousaimepas,ellen’aimepasnonplusvotrepère.
Etàlafilleaînée,ilditavecdouceur:
—Ettoi,mapauvreinnocente,retourneàtaplaceausoleil.
Elleluisourit,et,laprenantparlamain,ill’emmena.
Carcequil’avaitmisleplusencolère,c’étaitqueLotuseûtosémaudirecetteenfantetl’appeleridiote,etunsurcroîtdesouffrancepourlafillettes’appesantitsursoncœur,sibienquependantdeuxjoursentiersils’abstintderetournerauprèsdeLotus.Iljouaitaveclesenfants,etilallaenvilleacheterunecouronnedesucred’orgepoursapauvreinnocente,etilparticipaauplaisirenfantinqueluicausaitladouceâtreetgluantefriandise.
EtquandilallaretrouverLotus,ellenefitpasplusallusionqueluiàsonabsencededeuxjours,maiselles’efforçaparticulièrementdeluiêtreagréable,carlorsqu’ilarriva,lafemmedesononcleétaitlààboireduthé,etLotuss’excusaetdit:
—Voicimonseigneuretmaîtrequivientmevoir,etjeluidoisobéissance,carc’estluiquifaitmajoie.
Etellerestadeboutjusqu’àcequelavisiteusesefûtretirée.
Alorselles’approchadeWangLung,luipritlamainqu’elleattiraverssonvisageetlecajola.Maislui,bienqu’ill’aimâtdenouveau,nel’aimaitplusautantqu’auparavant,etilnel’aimajamaisautantqueparlepassé.
Vintunjouroùl’étépritfin.Lecielmatinalétaitclairetfroidetbleucommedel’eaudemer,etleventpurificateurd’automnesoufflaitsurlaterre.WangLungparuts’éveillerd’unsommeil.Ilallaàlaportedesamaisonjeteruncoupd’œilsurseschamps.Etilvitqueleseauxs’étaientretiréesetquelaterres’étalait,luisantesousleventfroidetsecetsousl’ardentsoleil.
Alorsunevoixs’écriaenlui,unevoixplusprofondequel’amour,etquiétaitl’appeldesaterre.Elledominaittouteautrevoixdesavie.Enl’entendant,ildépouillasarobelongue,enlevaseschaussonsdeveloursetseschaussettesblancheset,roulantsonpantalonjusqu’augenou,ilseretrouvarobusteetactifetlança:
—Oùestlehoyauetoùestlacharrue?Etoùestlegrainpourlessemaillesdefroment?Allons,Ching,monami,allons,appelleleshommes,etjem’envaisàlaterre!
XXII
ToutcommeilétaitrevenudelavilleduMidiguéridesondécouragementetréconfortédel’amertumequ’ilyavaitendurée,demêmeàcetteheureWangLungfutguéridesonmald’amourparlabonneterrenoiredeseschamps.Ilsentaitsoussespiedsleterreauhumide,ilflairaitlasenteurdelaterremontantdessillonsqu’ilretournaitpourlesensemencer.Ildistribuadesordresàsesouvriers,etonfitunegrossejournéedetravail,labouranticietlabourantlà.WangLungsetenaitderrièrelesbuffles,faisantclaquerlefouetau-dessusdeleursdos;etilvoyaitlalourdevolutedeterreserabattreàmesurequelacharrues’avançaitdanslesol,etpuisilappelaChingetluipassalesguides,etlui-mêmepritunhoyauetbrisal’humusquis’effritaitenunefinepoudrelimoneuse,doucecommedusucrenoir,etencorenoirâtredel’humiditédelaterresuperficielle.Ilfaisaitcelasimplementpourleplaisirqu’ilyprenait,etnonparnécessité,etquandilfutfatigué,ilsecouchasursaterreetdormit,etlasantédelaterreserépanditdanssachairetilfutguéridesonmal.
Lesoleilresplendissantsecouchadansuncielsansnuage,lanuitvint,etilrentrachezlui,lecorpsrompu,lasmaistriomphant,etilécartaviolemmentlerideaudelaportequimenaitdanslacourintérieure,oùLotussepromenaitentoilettedesoie.Asonapproche,elleserécriadevoirsesvêtementscouvertsdeterreetellefrissonnaquandils’approchad’elle.
Maisilsemitàrireetsaisitdanssesmainsterreuseslesmignonnesmainsauxdoigtsretrousséset,riantdenouveau,ildit:
—Acetteheure,tuvoisquetonmaîtren’estqu’unpaysan,ettoiunefemmedepaysan.
Elles’écriaavecemportement:
—Soyezcequevousvoudrez,moi,jenesuispasunefemmedepaysan.
Maisilritdenouveauets’éloignad’elleavecdésinvolture.
Ilmangeasonrizdusoirsansmêmesedébarrasserdelaterrequilesouillaitetmême,avantdesecoucher,ilnesedébarbouillaqu’àregret.Et,enlavantsoncorps,ilritdenouveau,carcettefoisilnelelavaitpaspourunefemme,etilriaitdesesentirlibre.
WangLungeutalorsl’illusionderentrerd’unlongvoyageetd’avoirtoutàcoupunefouledechosesàfaire.
Laterreréclamaitdeslaboursetdessemailles,etchaquejourillabourait,etsapeaupâlieparunétéd’amourredevenaitd’unbeaubrunsouslesoleil,etsesmains,quel’oisivetédel’amouravaitdépouilléesdeleurscals,sedurcissaientdenouveauàmanierlehoyauetàtenirlesmancheronsdelacharrue.
Quandilrentraitàmidietausoir,ilmangeaitavecappétitdelanourriturequ’O-lenluiapprêtait,dubonrizauchouetducaillédefèves,etdubonailroulédansdesgalettesdefroment.QuandLotussebouchaitlenezàsonapprocheetserécriaitdesapuanteur,ilsemettaitàrireetnes’ensouciait,etilluisoufflaitsafortehaleineauvisage,etbongrémalgréelledutserésigneràlelaissermangerdecequebonluisemblait.Et,maintenantqu’ilétaitdenouveaupleindesantéetdélivrédumald’amour,illuiétaitpossibledes’occuperd’autrechoseaprèsluiavoirfaitvisiteetavoiruséd’elle.
Ainsidonc,lesdeuxfemmesprirentchezluileursplacesrespectives.Lotusétaitsonjouetetsonamusementetsatisfaisaitsondésirdebeauté;O-lenétaitsafemmedetravailetlamèrequiavaitengendrésesfils,etquitenaitsonménageetlenourrissaitainsiquesonpèreetsesenfants.EtWangLungs’enorgueillissaitdesavoirquedanslevillageleshommescitaientavecenvielafemmedelacourintérieure;oneûtditqu’ilsparlaientd’unbijourareoud’unjouetcoûteuxsansautreutilitéqued’êtreunsymboletémoignantquesonpropriétairen’avaitplusàsepréoccuperuniquementdesenourriretdes’habiller,etqu’ilpouvaitconsacrersonargentauplaisirs’illedésirait.
Et,parmilesgensduvillage,leplusempresséàcélébrersesrichessesétaitsononcle,carsononcle,encetemps-là,étaitcommeunchienquifaitlebeauets’efforcedegagnerlafaveur.Ildisait:«Voilàmonneveu,quientretientpoursonplaisirunebeautécommenousautresgensducommunn’enavonsjamaisvu.»Etildisaitaussi:«Etilvachezsafemme,quiportedesrobesdesoieetdesatincommeunedamedegrandemaison.»Etildisaitencore:«Monneveu,lefilsdemonfrère,estentraindefonderunegrandemaison,etsesfilsserontdesfilsderiche,etilsn’aurontpasbesoindetravaillertouteleurviedurant.»
Leshommesduvillage,enconséquence,regardaientWangLungavecunrespectcroissant,etilsneluiadressaientpluslaparolecommeàl’undesleurs,maiscommeàl’occupantd’unegrandemaison.Ilsvenaientluiemprunterdel’argentàintérêtetluidemandersonavissurlemariagedeleursfilsetdeleursfilles,etsideuxvoisinsavaientunecontestationàproposdeslimitesd’unchamp,onprenaitWangLungcommearbitre,etl’ons’enremettaitàsadécision,quellequ’ellefût.
TandisqueWangLungnes’occupait,naguère,quedesonamour,ilenétaitàprésentrassasié,etils’occupaitdequantitédechoses.Lespluiessurvinrentenleurtemps,lefromentgermaetpoussa,etl’années’écoula.Auxapprochesdel’hiver,WangLungportasarécolteauxmarchés,carilconservaitsongrainjusqu’àcequelesprixfussentélevés,etcettefoisilemmenasonfilsaînéaveclui.
Or,c’estunefiertépourunhommequedevoirsonfilsaînélirecourammentleslettresécritessurunpapier,etprendrelepinceauetl’encrepourécrireleschosesquiserontluespard’autres,etcettefierté,WangLungl’éprouvaalors.Alavuedecebelexploit,ilseredressaorgueilleusementetrefusaderirequandlescommisquil’avaientrailléauparavant,s’écrièrent:
—Iltracedejoliscaractères,lejeunehomme,etc’estunmalin!
MaisWangLungnevoulaitpasmontrerqu’iljugeâtextraordinaired’avoirunfilscommecelui-là.Malgrécela,quandlejeunehomme,toutenUsant,prononçad’untondoctoral:«Voiciunelettrequialeradicalbois,tandisqu’elledevraitavoirleradicaleau»,WangLungsentitsoncœurprêtàéclaterd’orgueil,et,pourdissimulersontrouble,ilfutcontraintdesedétournerentoussotantetencrachantsurlecarreau.Ettandisqu’unmurmuredesurprisecouraitparmilescommisdevantlasciencedesonfils,illuilançasimplement:
—Change-ladonc!Nousnemettronspasnotrenomaubasd’unpapierincorrectementécrit.
Et,seredressantorgueilleusement,ilregardasonfilsprendrelepinceauetchangerlescaractèresfautifs.
Lorsquecefutfait,etquelefilseutécritlenomdesonpèresurlecontratdeventedugrainetsur
lereçudesfonds,lepèreetlefilsretournèrentaulogisensemble,etlepèresedisaitenlui-mêmequ’àprésentsonfilsétaitunhommeetsonaîné,etqu’ildevaitfairepoursonfilscequiétaitlégitime;ildevaits’occuperdeluitrouverunefemmeetlaluifiancer,detellesortequelejouvenceaun’eûtpasbesoind’allersolliciterdansunegrandemaisoncommeill’avaitfaitetprendreunlaissé-pour-comptedontpersonnenevoulait,carsonfilsétaitlefilsd’unhommericheetpropriétairefoncier.
WangLungsemitdoncenquêted’unedemoisellepropreàdevenirlafemmedesonfils,etlatâchen’étaitpaslégère,carilnevoulaitpasd’unepersonneordinaireetquelconque.IlenparlaunsoiràChingàl’heureoù,tousdeux,seulsdanslasalledumilieu,venaientdefairelerelevédecequ’ilfallaitacheterpourlessemaillesduprintempsetdecequ’ilsavaientàeuxenfaitdesemence.Ilparlasansgrandeconfianced’obtenirdel’aide,carilsavaitChingnaïf,maisilsavaitaussiquecethommeluiétaitdévouécommeunbonchienl’estàsonmaître,etiléprouvaitunsoulagementàconfiersapenséeàquelqu’undecegenre.
TandisqueWangLungparlait,assisàlatable,Chingsetenaitrespectueusementdebout,carendépitdesinstancesdeWang,depuisquesonpatronétaitdevenuriche,ilneseconsidéraitpluscommesonégaletrefusaitdes’asseoirensaprésence,etilécoutaitavecuneattentionsoutenuetandisqueWangLungparlaitdesonfilsetdelafiancéequ’ilcherchait.QuandWangLungeutfini,Chingsoupiraet,desavoixhésitantequin’étaitguèreplusqu’unmurmure,ildit:
—Ah!simapauvrefilleétaiticietbienportante,jevousladonneraisvolontierspourriendutoutetmareconnaissanceavec,maisoùest-elle,jel’ignore,etilsepeutqu’ellesoitmortesansquejelesache.
WangLungleremercia,maisils’abstintdedirecequ’ilavaitdanslecœur,quepoursonfilsilluifallaitunpartibeaucoupplusrelevéquelafilledequelqu’uncommeChing,qui,toutbravehommequ’ilétait,n’était,àpartcela,qu’unvulgairecultivateurauxgagesd’autrui.
WangLungnepritdoncconseilquedelui-même,etilsebornaitàprêterl’oreilleauxconversationsdanslamaisondethéquandonparlaitdejeunesdemoisellesoud’hommesfortunésdelavillequiavaientdesfillesàmarier.Maisilneditrienàlafemmedesononcleetluidérobasonintention.Illajugeaitsuffisantequandilavaitbesoinpourlui-mêmed’unefemmedemaisondethé.Elleétaitfemmeàarrangeruneaffairedecegenre.Maispoursonfilsilnevoulaitpasd’unefemmecommeelle,quinepouvaitconnaîtrepersonnequ’iljugeâtdignedesonfilsaîné.L’années’achevadanslaneigeetlefroiddel’hiver.LafêteduNouvel-Anarriva,l’onmangeaetl’onbut,etdesgensvinrentfairevisiteàWangLung,nonseulementdelacampagnemaisaussidelaville,pourluisouhaiterdubonheur,etilsdisaient:
—Nousnepouvonspasvoussouhaiterdefortuneplusgrandequevousn’enavez,desfilsdansvotremaisonetdesfemmesetdel’argentetdesterres.
EtWangLung,vêtudesarobedesoierie,voyantauprèsdelui,àsescôtés,sesfilsenbellesrobesdecérémonie,etsurlatabledesgâteauxsucrésetdumelond’eauetdesnoisettes,etpartoutsurlesportesdesdevisesdepapierrougeplacardéespourleNouvel-Anetlaprospéritéàvenir,WangLungcompritquesafortuneétaitbonne.
Maisl’annéeviraauprintemps,lessaulessecouvrirentd’unlégervoilevertetlespêchersd’unefloraisonrose,etWangLungn’avaitpasencoretrouvécellequ’ilcherchaitpoursonfils.
Leprintempsramenaleslongsjourstièdesetparfumésparlespruniersetlescerisiersenfleurs,etlessaulesachevèrentdesegarnirdefeuilles.Lesarbresétaientverts,laterrehumideetfumanteétaitgrossedemoissonetlefilsaînédeWangLungchangeabrusquementetcessad’êtreunenfant.Ileutdesmélancoliesetdesemportements,refusademangertelleettellechose,etilsedégoûtadel’étude.WangLung,effrayé,n’ycomprenaitrienetparlaitdeconsulterundocteur.
Iln’yavaitaucunmoyendecorrigerl’adolescent,carsisonpère,aprèsavoirusédelapersuasion,luidisait:«Voyons,mangedecebonrizàlaviande»,legarçondevenaitboudeuretmélancolique,etsiWangLungsefâchaitlemoinsdumonde,iléclataitensanglotsets’enfuyaitdelapièce.
WangLungétaitaccabléd’étonnementetnesavaitquepenser,sibienqu’ilallarejoindrel’adolescentetluiditavectouteladouceurpossible:
—Jesuistonpère,voyons,raconte-moicequetuasdanslecœur?
Maisl’adolescentsecontentaitdesangloteretdesecouerlatêteavecviolence.
Parsurcroît,ilavaitprissonvieuxprofesseurenaversionetrefusaitlematindeseleverdesonlitpouralleràl’école,àmoinsqueWangLungnevîntbraillersurluioumêmelebattre.Alorsilpartaitd’unairmorne,etilpassaitparfoisdesjournéesentièresàfainéanterparlesruesdelaville,etWangLungnel’apprenaitquelesoir,quandlefilscadetdisaitparjalousie:
—Frèreaînén’estpasvenuàl’écoleaujourd’hui.
WangLungsefâchaitalorscontresonfilsaînéetilluibraillait:
—Est-cequetucroisdoncquejevaisdépenserdubonargentpourrien?
Et,danssacolère,iltombasurlegarçonàcoupsdebambou,etlerossatantetsibienquelamèredugarçon,O-len,l’entenditetaccourutdelacuisineets’interposaentrelefilsetlepère,desortequelescoupsgrêlèrentsurelleendépitdescontorsionsdeWangLungpouratteindrelegamin.Maisleplussingulierc’étaitque,tandisqu’ilarrivaitaugarçond’éclaterenpleursàlamoindreréprimande,ilsupportaitcesvoléesdebambousanspiper,levisageferméetpâlecommeunestatue.EtWangLungn’ycomprenaitrien,bienqu’ilypensâtnuitetjour.
Ilypensaitainsiunsoir,aprèslerepas,àcausequecejour-làilavaitbattusonfilsaînépourn’êtrepasalléàl’écoleet,tandisqu’ilréfléchissait,O-lenentradanslachambre.Elles’approchasansbruitets’arrêtadevantWangLung,etilvitqu’elleavaitenviedeluidirequelquechose.Illuiditdonc:
—Parle.Qu’est-cequec’est,mèredemonfils?
Etellerépondit:
—Ilestinutiledebattrelegarçoncommevouslefaites.J’aivucettecriseseproduirechezlesjeunesseigneursdelagrandemaison,etilleurvenaitdelamélancolie,etquandcelaarrivait,levieuxseigneurleurprocuraitdesesclavess’ilsn’enavaientpastrouvépareux-mêmes,etlacrisepassaitvite.
—Maismoijeneveuxpasdeça,réponditWangLung,buté.Quandj’étaisadolescent,jen’avaispasdecesmélancoliesnidecesaccèsdepleursetd’humeur,etpasd’esclavesnonplus.
O-lenlelaissadire,puisellerepritlentement:
—Jen’aieneffetjamaisvucelaquechezlesjeunesseigneurs.Vous,voustravailliezàlaterre.Maislui,ilestcommeunjeuneseigneur,etilestoisifdanslamaison.
WangLung,aprèsuninstantderéflexion,futsurprisdevoirqu’ilyavaitduvraidanscequ’elledisait.Ilétaitexactque,quandlui-mêmeétaitadolescent,iln’avaitpasleloisird’êtremélancolique,carilluifallaitseleveràl’aubepourattelerlebuffleetsortiraveclacharrueetlehoyau,etàlamoissonilluifallaits’éreinterdetravail,ets’ilavaitpleuré,ilauraitpupleurerlongtemps,carpersonnenel’écoutait;ilnepouvaitpass’échappercommesonfilsfaisantl’écolebuissonnière,carsicelaluiétaitarrivé,iln’auraitplusrientrouvéàmangerenrentrant,etainsidoncilétaitforcédetravailler.Ilserappelatoutcelaetseditenlui-même:«Maismonfilsn’estpasainsi.Ilestplusraffinéquejenel’étais,etsonpèreestricheetlemienétaitpauvre,etiln’yapasnécessitéqu’iltravaille,carj’aidelamain-d’œuvredansmeschamps,etduresteonnesauraitprendreunlettrételquemonfilspourlemettreàlacharrue.»
Etilétaitsecrètementfierd’avoirunfilscommecelui-là,etc’estpourquoiilditàO-len:
—Ehbien!s’ilestcommeunjeuneseigneur,c’estuneautreaffaire.Maisjeneveuxpasluiacheteruneesclave.Jevaislefiancer,etnouslemarieronsdebonneheure,etvoilàcequ’ilyaàfaire.Puisilselevaetpassadanslacourintérieure.
XXIII
OrdoncLotus,voyantWangLungdistraitensaprésenceetpensantàautrechosequesabeauté,fitlamoueetdit:
—Sij’avaissuqu’enmoinsd’unanvousenarriveriezàmeregardersansmevoir,jeseraisrestéedanslamaisondethé.
Etelledétournaitlatêteenparlantetleregardaitducoindel’œil,sibienqu’ilsemitàrireetluipritlamainetl’approchadesafigurepourenflairerleparfum,etilrépondit:
—Oui,maisunhommenepeutpastoujourspenseraubijouqu’ilacoususursaveste;maissicebijouétaitperdu,ilenseraitfortdésolé.Cesjours-ci,jepenseàmonfilsaîné.Ilalesangagitédedésiretilfautlemarier,etjenesaispascommenttrouvercellequ’ildevraitépouser.Jeneveuxpasqu’ilépousel’unedesfillesdesfermiersduvillage,etcen’estpasnonplusconvenable,vuquenousportonstouslemêmenomdeWang,maisenvillejeneconnaispersonneassezbienpourluidire:«Voicimonfilsetvoilàvotrefille»,etjerépugneàm’adresseràuneentremetteuseprofessionnelle,decraintequ’ellen’aitfaitunmarchéavecunhommequiaunefilledifformeouidioteàcaser.
OrLotus,depuisquelefilsaînéétaitdevenuungrandetgracieuxjeunehomme,considéraitlejouvenceauavecbienveillance,etelleseréjouitdecequeWangLungluidisait,etellerépliqua,rêveuse:
—Ilyavaitunhommequiavaitl’habitudedevenirmevoiràlagrandemaisondethé,etilmeparlaitsouventdesafille,parcequ’ildisaitqu’elleétaitcommemoi,petiteetfine,maiscen’étaitencorequ’uneenfant,etilmedisait:«Etj’éprouveàt’aimerunegêneétrange,commesituétaismafille.Tuluiressemblestropetcelametrouble,carcelan’estpaslégitime»,etpourcetteraison,encorequ’ilm’aimaitbeaucoup,ils’adressadésormaisàunegrandefillerougequ’onappelaitFleurdeGrenadier.
—Quelgenred’hommec’était-il?demandaWangLung.
—C’étaitunbonhommequiavaitl’argentfacileetquinepromettaitjamaissanspayer.Ilnousétaitsympathiqueàtoutes,cariln’étaitpasregardant,etsiparfoisunefilleétaitindisposée,ilnesemettaitpasàbraillercommecertainsqu’ilavaitétéfilouté,maisildisaittoujoursaussipolimentqu’unprinceouquelqu’und’unemaisonnobleetlettrée:«Allons,tiens,voicil’argentetrepose-toi,mapetite,enattendantquel’amourrefleurisse.»Ilnousparlaittrèsgentiment.
EtLotusrestasongeuse.MaisWangLungn’aimaitpasqu’ellerepensâtàsonancienneexistence,etilditbienvite,pourlarameneràlaréalité:
—Quelétaitdoncsonmétier,pourqu’ileûttantd’argent?
Etellerépondit:
—Jenemerappelleplusaujuste,maisjepensequ’ilétaitdirecteurd’unmarchéaugrain,maisjevaisdemanderàCoucou,quisaittoutcequiconcerneleshommesetleurfortune.
Elleclaquadesmains,etCoucouaccourutdelacuisine,lesjouesetlenezenluminésparl’ardeurdufoyer,etLotusluidemanda:
—Quiétaitdonccegrandgrosbonhommequivenaitd’abordchezmoi,etpuisquiaétéchezFleurdeGrenadier,toutenm’aimanttoujoursmieuxqu’elleparcequejeressemblaisàsapetitefille,desortequecelaletroublait?
EtCoucouréponditaussitôt:
—Ah!oui,c’étaitLiu,lemarchanddegrain.Ah!c’étaitunbonhomme!Ilmedonnaitdel’argentchaquefoisqu’ilmevoyait.
—Oùestsonmarché?demandaWangLung,asseznonchalamment,parcequec’étaientlàcomméragesdefemmeetquiavaientapparencedenedevoirmeneràrien.
—DanslarueduPont-de-Pierre,réponditCoucou.
Ellen’avaitpasachevécesmotsqueWangLungbattitlesmainsdejoieetreprit:
—Paspossible!C’estlàoùjevendsmongrain,etc’estunechosedebonaugure,etsûrementcelapeutsefaire.
Etpourlapremièrefoissonintérêts’éveillait,carcelaluisemblaituneheureusechosedemariersonfilsàlafilledel’hommequiluiachetaitsongrain.
Quandilyavaitunedémarcheàfaire,Coucouysubodoraitl’argentcommeunesourisflairelachandelle.Elleessuyasesmainsàsontablieretditavecempressement:
—Jesuisprêteàservirlemaître.
Indécis,WangLungconsidérasonvisageruséd’unairdubitatif,maisLotusditavecenjouement:
—Maisc’estvrai,Coucoun’aqu’àallerdemanderàM.Liu.Illaconnaîtbien,etlachosepeutsefaire,carCoucoun’estpasbête,etsicelaréussit,elletoucherasacommissiond’entremetteuse.
—Oh!jeréussirai!ditCoucouavecélan.
Etelleriaitenimaginantdanslecreuxdesamainlesbeauxécusdelacommission,etelledéfitsontablieretelleditenfemmed’affaires:
—Jevaisyallertoutdesuite,carlaviandenedemanderaplusqu’uninstantdecuissonpourêtreàpoint,etleslégumessontépluchésetlavés.
MaisWangLungn’avaitpasréfléchisuffisammentàl’affaire,etilnepouvaitpassedécideraussivitequecela.Illarappela:
—Non,jen’airiendécidé.Ilfautquejeréfléchisseàl’affairependantquelquesjours,etjetediraicequej’enpense.
Lesfemmesétaientimpatientes,Coucoupourl’argent,etLotusparcequec’étaitunenouveauté,etqu’illuifallaitdunouveaupourl’amuser;maisWangLungseretiraendisant:
—Non,ils’agitdemonfils,etjeveuxattendre.
Etpeut-êtreaurait-ilattendubiendesjours,enréfléchissantàcecietàcela,n’eûtétéquel’adolescent,sonfilsaîné,rentraunjouràl’aube,levisagebrûlantetrouged’avoirbuduvin,l’haleinefétideetladémarchemalassurée.WangLungl’entendittrébucherdanslacour,etilcourutvoirquic’était.L’adolescentétaitmaladeetvomissaitsurlesol,cariln’étaitpasaccoutuméàboireautrechosequelevinclairetlégerqu’onfaisaitdanslamaisonavecdurizfermenté,etiltombaàterreetrestaétendudanssonvomissement,commeunchien.
Effrayé,WangLungappelaO-len,etàeuxdeuxilslevèrentlejouvenceau,etO-lenlelavaetledéposasurlelitdanssachambreàelle,ettoutaussitôtlejeunehommes’endormitd’unsommeildemortquil’empêchaderépondreauxquestionsdesonpère.
AlorsWangLungentradanslachambreoùlesdeuxgarçonscouchaientensemble.Leplusjeune,toutenbaillantets’étirant,empaquetaitseslivresdansuncarréd’étoffepourlesemporteràl’école.WangLungluidit:
—Tonfrèreaînén’apascouchédanslelitavectoilanuitdernière?
Etlegarçonréponditàcontrecœur:
—Non.
Iln’avaitpasl’airrassuré.WangLungs’enaperçutetluicriabrutalement:
—Oùa-t-ilété?…
Etcommelegarçonnevoulaitpasrépondre,illepritparlecouetlesecouaencriant:
—Raconte-moitout,petitscélérat!
Là-dessus,legarçonpritpeuret,fondantenlarmes,ilréponditd’unevoixentrecoupéedesanglots:
—Maisfrèreaînéaditquejenedevaispasvousledire,etiladitqu’ilmepinceraitetmebrûleraitavecuneaiguillerougiesijevousledisaiset,sijeneleracontepas,ilmedonneradessapèques.
Etlà-dessusWangLung,horsdelui,tempêta:
—Raconterquoi?Tumériteraisquejet’étrangle!
Legaminregardaautourdeluiet,voyantquesonpèrel’étrangleraits’ilnerépondaitpas,ditendésespoirdecause:
—Ilestrestépartitroisnuitsentières,maiscequ’ilfaitjenelesaispas,exceptéqu’ilvaavecle
filsdevotreoncle,soncousin.
WangLunglâchalecoudugaminet,lerejetantdecôté,ilsortitàgrandspasetserenditauxappartementsdel’oncle.Là,iltrouvalefilsdesononcle,levisagerougeetcongestionnéd’avoirtropbudevin,toutcommesonproprefils,maisladémarcheplusferme,carlejeunehommeétaitplusâgéetplusaccoutuméauxexcès.WangLungluibrailla:
—Oùas-tumenémonfils?
LejeunehommeritaunezdeWangLungetrépondit:
—Oh!votrefils,moncousin,n’apasbesoinqu’onlemène.Ilsaitbienallertoutseul.
MaisWangLungrépétalaquestionet,cettefois,ilavaitbonneenviedetuerlefilsdesononcle,cetinsolentgarnement,etils’écriad’unevoixformidable:
—Oùmonfilsa-t-ilétécettenuit?
Epouvantéparlesondesavoix,lejeunehommebaissasesyeuxarrogantsetrépondithargneusementetàcontrecœur:
—Ilaétéchezlaprostituéequilogedanslacourquiappartenaitautrefoisàlagrandemaison.
Acesmots,WangLungpoussaungrandsoupir,carcetteprostituéeétaitbienconnuedelaplupartdeshommes,etiln’allaitchezellequedespauvresetdesgensducommun,carellen’étaitplusjeuneetelledonnaitvolontiersbeaucouppourpeudechose.Sansprendreletempsdemanger,ilsortitdesonportailetpartitàtraverschamps.Cettefois,ilnevitriendesrécoltesquipoussaientsursesterres,etnes’aperçutpointdesprogrèsdelamaturité,àcausedusouciqueluicausaitsonfils.Ilallait,leregardfixeetabsorbé.Ilentraenvilleparlaportedesrempartsetserenditàlamaisonquiavaitétégrande.Leslourdsbattantsdelaporteétaientàprésentouvertsaularge,etpersonnenelesfermaitjamaissurleursgrosgondsdefer,carchacunétaitdésormaislibred’entreretdesortir.Ilentra.Lescoursetlesappartementsétaientremplisdegensducommun,quilouaientleschambres,unefamilleparchambre.Ilyrégnaitunesaletéinnommable,onavaitabattulesvieuxpins,etceuxquirestaientdeboutétaientmorts,etlespiècesd’eaudescoursétaientcombléesparlesdétritus.
Maisilnevitriendecesdétails.Ils’arrêtadanslacourdelapremièremaisonetilappela:
—OùestlanomméeYang,laprostituée?
Ilyavaitlàunefemmeassisesurunescabeauboiteux,entraindecoudreunesemelledesoulier.Ellerelevalatête,montrad’unsigneuneportelatéraleouvrantsurlacouretseremitàsacouture,commesionluiposaitfréquemmentcettequestion.
WangLungs’approchadelaporteetyfrappa.Unevoixirritéerépondit:
—Non,allez-vous-en,carj’aifinimonmétierpourcettenuit,etilfautquejedorme,puisquejetravailletoutelanuit.
Maisilfrappadenouveau,etlavoixlança:
—Quiest-ce?
Ilneréponditpas,maisfrappaencoreunefois,carilvoulaitentreràtouteforce.Alafin,ilentendituntraînassementdesavates,etunefemmeouvritlaporte,unefemmeplustrèsjeune,àl’airmorneetavachi,auxgrosseslèvres,auxtraitsempâtésdecéruseetdefardrougequ’ellen’avaitpasenlevédesaboucheetdesesjoues.Elleleregardaetditsèchement:
—Non,jeneveuxpasavantcesoir,etsituytiens,tupourrasveniraussitôtquetuvoudrasdanslasoirée,maismaintenantilfautquejedorme.
MaisWangLunginterrompitbrutalementsondiscours,carlavuedecettefemmel’écœurait,etilétaitrévoltéd’imaginersonfilsauprèsd’elle,etilreprit:
—Cen’estpaspourmoi…Jen’aipasbesoind’espècescommevous.Ils’agitdemonfils.
Etilsentitsoudainsegonflerdanssagorgeuneenviedepleurersursonfils.Alorslafemmedemanda:
—Ehbien!qu’est-cequ’ilafait,votrefils?
EtWangLungréponditd’unevoixquitremblait:
—Ilestvenuicilanuitdernière.
—Ilyabeaucoupdefilsdegensquisontvenusicilanuitdernière,répliqualafemme,etjenesaislequelétaitlevôtre.
WangLungrepritd’untonsuppliant:
—Réfléchissezetrappelez-vous;c’estunpetitjouvenceaumince,grandpoursonâge,maispasencoreunhommefait,etjen’auraisjamaissongéqu’ileûtl’audacedetâterd’unefemme.
Etelle,serappelant,répondit:
—Est-cequ’ilsn’étaientpasdeux,etest-cequel’autren’étaitpasunjeunehommeaunezentrompette,unairdenedouterderien,etquialechapeausurl’oreille?Etl’autre,commevousdites,ungrandfortjouvenceaudésireuxdeparaîtreunhomme?
EtWangLungdit:
—Oui,oui,c’estlui…c’estmonfils!
—Etqu’est-cequevousmevoulez,avecvotrefils?repritlafemme.
AlorsWangLungditsérieusement:
—Ceci:sijamaisilrevient,mettez-ledehors…dites-luiquevousn’acceptezquedeshommes,dites-luicequevousvoulez…maischaquefoisquevouslemettrezdehors,jevousdonneraideuxfoisleprixdutarif.
Lafemmeeutunrireinsouciantet,soudainmiseenbonnehumeur,ellerepartit:
—Quiest-cequin’accepteraitpasd’êtrepayépournepastravailler?Etcommedejustej’accepte.Ilestd’ailleursexactquejepréfèreleshommes,etlespetitsgarçonsnedonnentguèredeplaisir.
Et,toutenparlant,elleregardaitWangLungd’unairaguichant.Mais,écœurédesaphysionomiegrossière,ils’empressadeconclure:
—C’estdoncentendu.
Ils’éloignarapidementpourretournerchezluiet,toutenmarchant,ilcrachaàplusieursreprisespoursedébarrasserdel’écœurantsouvenirdecettefemme.
Cejour-là,enconséquence,ilditàCoucou:
—Qu’ilensoitcommetul’asdit.Va-t’entrouverlemarchanddegrainetarrangel’affaire.Silafilleestconvenableetsicelapeuts’arranger,queladotsoitbonne,maispastropforte.
AyantditceciàCoucou,ilretournadanslachambreets’assitauchevetdesonfilsendormi.Ilrestasongeurenvoyantquecegarçoncouchélàétaitbeauetjeune,avecunvisagecalmeetreposéparlesommeil.Etenrepensantàlaprostituéeavachieetfardéeetàseslèvresépaisses,ilsentitsoncœursesouleverdedégoûtetdecolère,etilrestalààronchonnertoutseul.
CependantO-lenentraets’approchadugarçonpourleregarder.Levoyantcouvertd’unesueurprofuse,elleallachercherdel’eauchaudevinaigréeetlavadoucementlasueur,commeonavaitcoutumedelefaireauxjeunesseigneursdanslagrandemaisonquandilsavaientbutropabondamment.Puis,voyantquecelavagemêmeneparvenaitpasàtirerl’enfantdesonsommeild’ivrogne,WangLungselevaet,danssacolère,serenditàlachambredesononcle.Iloubliaitquecethommeétaitlefrèredesonpère,etilnevoyaitplusenluiquelepèredecefainéantetinsolentjeunehommequiavaitcorrompusonproprecherfils,etilentraenbraillant:
—Voilàquej’airéchauffédansmonseinunnœudd’ingratsserpents,etilsm’ontmordu!
Sononcleétaitassis,lescoudessurlatable,entraindedéjeuner,carilneselevaitjamaisavantmidi.Acesmots,illevalesyeuxetditparesseusement:
—Commentça?
Suffoquantpresque,WangLungluiracontacequiétaitarrivé,maissononclenefitqu’enrireetdit:
—Bah!est-cequ’onpeutempêcherungarçondedevenirunhomme?Etpeut-onempêcherunjeunechiendesuivreunechienneerrante?
QuandWangLungentenditcerire,ilrevitenunseulinstanttoutcequ’ilavaitenduréàcausedesononcle:ilserappelaquejadissononcleavaittentédelecontraindreàvendresaterre,etqu’ilsvivaienticiàsescrochets,touslestrois,mangeant,buvantetparessant,etquelafemmedesononclemangeaitdescoûteusesvictuaillesqueCoucouachetaitpourLotus,etenfinquelefilsdesononcleavaitcorrompusonproprefils.Ilserralesmâchoiresetdit:
—Vousallezdéguerpirdechezmoisurl’heure,vousetlesvôtres,c’estfinidésormaisdevousempiffrerdemonriz,etjebrûleraimamaisonplutôtquedevousyabriterencore,vousquin’avezpasdereconnaissance,malgrélaparesseoùjevousentretiens!
L’onclen’avaitpasbronché.Ilcontinuaitàmanger,tantôtd’unbolettantôtdel’autre,etWangLungrestaitlà,prêtàéclaterd’uncoupdesang.Quandilvitquesononclenes’occupaitpasdelui,ilfitunpasenavant,lepoinglevé.Alorssononcleseretournaetdit:
—Chasse-moisitul’oses.
EtcommeWangLungbalbutiaitettempêtait,necomprenantpas:«Ehbien!quoi…ehbien!quoi?»sononcleouvritsavesteetluimontracequis’étalaitcontresachemise.
AlorsWangLungrestamuetetfigédestupeur,àlavued’unefaussebarbeenpoilrougeetd’unlambeaud’étofferouge,etWangLungconsidéraitfixementcesobjets,etlacolères’écouladeluicommedel’eau,etiltremblaparcequetoutcouragel’avaitabandonné.
Ordonccesobjets,labarberougeetlelambeaud’étofferouge,étaientlesignederalliementetl’emblèmed’unebandedevoleursquivivaientderapineversleseptentrion,oùilsavaientbrûlémaintesmaisonsetenlevédesfemmes,etilsavaientgarrottédebravesfermierssurleseuildeleursmaisonsetonlestrouvaitlàlelendemain,devenusfouss’ilsavaientsurvécu,oucarboniséscommedelavianderôties’ilsétaientmorts.EtWangLungrestaitbéatdevantcesinsignes,etlesyeuxluisortaientdelatête,etilsedétournaetseretirasansunmot.Et,toutenseretirant,ilentenditsononclequiriaitsouscapeensepenchantdenouveausursonbolderiz.
WangLungsetrouvaitàprésentdansunembarrastelqu’iln’enavaitjamaisrêvé.Sononcleallaitetvenaitcommedevant,unsouriregoguenardsouslespoilsraresetclairsemésdesabarbegrise,plusmalficeléquejamaisdanssesrobesquesaceintureretenaitautourdesoncorps,etàsavueWangLungétaitprisd’unesueurfroide,maisiln’osaitluiadresserd’autresparolesquedesmotsdepolitesse,parcraintedecequesononcleauraitpuluifaire.Ilreconnaissaitqueduranttoutescesannéesdesonenrichissement,etenparticulierdurantlesannéesoùiln’yavaiteuquepeuoupointderécoltesetoùd’autresgensavaientsouffertdelafaimavecleursenfants,jamaislesbanditsn’étaientvenuschezluinisursesterres,quoiqu’ileûtmaintesfoiseupeuretqu’oneûtbarricadésolidementlesporteslanuit.Jusqu’àl’étédesesamours,ils’étaithabillégrossièrementetavaitévitédemontrersarichesse,etquandparmilesvillageoisilentendaitdesrécitsdebrigandage,ilrentraitchezluietdormaitd’unsommeilentrecoupé,enprêtantl’oreilleauxbruitsnocturnes.
Maislesvoleursnevinrentjamaisàsamaison,etildevintinsouciantethardi,etilsecrutprotégéduCieletfavorisédudestin,etildevintindifférentàtout,mêmeàl’encensdesdieux,puisqu’ilsétaientassezbonspourluisansqu’illeurendonnât,etilnesesouciaitderienquedesespropresaffairesetdesesterres.Etvoiciquetoutàcoupilcomprenaitpourquoiilavaitétéépargnéetpourquoiilleseraitaussilongtempsqu’ilnourriraitlestroismembresdelafamilledesononcle.Quandilpensaitàcela,ilsentaitunesueurfroideluienvahirtoutlecorps,etiln’osaitdireàpersonnecequesononclecachaitdanssonsein.
Maisàsononcleilneparlaitplusdequitterlamaison,etàlafemmedesononcleildisaitavectoutl’empressementdontilétaitcapable:
—Mangezcequevousvoulezdanslesappartementsintérieurs,etvoiciunpeud’argentpourvosmenusplaisirs.
Etaufilsdesononcleildisait,quoiquesoncœursesoulevât,quandmêmeildisait:
—Voiciunpeud’argent,carilfautbienquejeunesses’amuse.
MaisWangLungsurveillaitsonproprefilsetneluipermettaitplusdequitterlescoursaprèslecoucherdusoleil,malgréquelejouvenceausemîtencolèreetsejetâtsurlesjeunesenfantsauhasardpourlescalottersansautrecausequesamauvaisehumeur.AinsidoncWangLungétaitassiégédedésagréments.
Audébut,WangLungnepouvaitplustravailler,enpensantàtouslesennuisquiluiétaientadvenus.Ilpensaitàtelennuietàtelautre,etilsedisait:«Jepourraisjeterdehorsmononcleetdéménagerpourhabiterdanslesmursdelaville,oùonfermeàclélesgrandesporteschaquesoircontrelesvoleurs»,maisilserappelaitalorsquechaquejourilluifaudraitvenirtravailleràseschamps,etquisaitcequipouvaitluiarrivertandisqu’iltravailleraitsansdéfense,mêmesursapropreterre?Deplus,ils’imaginaitdifficilementenfermésousclédansunevilleetdansunemaisondelaville.Ilmourrait,séparédesaterre.Deplus,ilallaitsûrementarriverunemauvaiseannée,etlavillemêmenepourraitrésisterauxvoleurs,puisqu’elleenavaitétéincapableautrefois,lorsdelachutedelagrandemaison.
Ilauraitpuserendreenvilleetallerautribunaloùhabitelemagistrat,etluidire:«MononclefaitpartiedesBarbes-Rouges.»
Maisdanscecas-là,quilecroirait,quiaccepteraitdecroireunhommequandilraconteunepareillechosedufrèredesonproprepère?Loinquesononcleensouffrît,ilétaitplusprobablequeceseraitluiquirecevraitlabastonnadepours’êtreconduitenfilsdénaturé,etcettedémarchen’aboutiraitfinalementqu’àmettresavieenpéril,carsilesvoleursl’apprenaient,ilsletueraientparvengeance.
Puis,pourcomblerlamesure,Coucourevintdechezlemarchanddegrain,apportantlanouvellequ’àlavéritél’affairedesfiançaillesétaitenbonnevoie,maislemarchandLiudésiraitquel’onsebornâtpourl’heureàl’échangedespapiersdefiançailles,carlajeunefillen’ayantquequatorzeans,ilfallaitattendreencoretroisans.WangLungfutdéconcertéàlaperspectivededevoirsubirpendanttroisannéesdepluslacolère,laparesseetlesairsdolentsdesonfils,quineconsentaitplusdésormaisàalleràl’écoledeuxjourssurdix;etlemêmesoir,aurepas,WangLunglançaàO-len:
—Tusais,nousallonsfiancerleplustôtpossiblecesenfants-là,etleplustôtseralemieux,etlesmarierdèsqu’ilsenmanifesterontledésir,carjeneveuxpasquecettecomédiedureencoretroisans.
Et,lelendemainmatin,n’ayantdormiqu’àpeinedetoutelanuit,ildépouillasarobelongueetrejetasespantoufleset,selonsacoutumequandlesaffairesdesamaisondevenaienttropcompliquéespourlui,ilpritunhoyauets’enallaauxchamps.Ilsortitparlacourextérieureet,àlavuedesafilleaînéequisouriaitentortillantentresesdoigtsetcaressantsonboutdechiffon,ilmurmura:
—Allons,c’estencorecettepauvreinnocentequim’apporteplusdeconsolationquetousles
autresréunis.
Et,pendantnombredejours,ilserenditàsaterrechaquejour.
Labonneterrefitalorsànouveausonœuvresalutaire,lesoleildardasurluisesrayonsguérisseurs,etlesventschaudsdel’étél’enveloppèrentdepaix.Et,pourcompléterlacureetdéracinerl’incessantepréoccupationdesesennuis,ilvitunjours’éleverdumidiunlégerpetitnuage.Celarestad’abordsuspendusurl’horizoncommeunemincezonedebrume,àpartqu’aulieud’allerdecôtéetd’autrecommelesnuagesemportésparlevent,celui-cirestasurplacejusqu’aumomentoùils’étalaenéventail,envahissantleciel.
Leshommesduvillagelesurveillaientetdiscutaientàsonsujet,pleinsd’appréhension,carilscraignaientquecenefûtunnuagedesauterellesvenuesduMidipourdévorerleursrécoltes.WangLungétaitlàaussi,àlesurveiller.Ilsvirentenfintomberàleurspiedsunobjetapportéparlevent,etl’onsepenchabienvitepourleramasser.C’étaitunesauterellemorte,morteetdoncpluslégèrequeleshordesqu’elleprécédait.
AlorsWangLungoubliatoutcequilepréoccupait.Femmesetfilsetoncle,illesoubliatouset,seprécipitantparmilesvillageoiseffrayés,illeurlança:
—Enavant,pournotrebonneterre,nousallonscombattrecesennemisenvoyésdescieux!
Maisilyeneutquihochèrentlatête,découragésd’avance,etquidirent:
—Non,toutestinutile.LeCieladécrétédenousfairemourirdefaimcetteannée.Aquoibonnousépuiseràluttercontrecefléau,vuquefinalementnousdevronsmourirdefaim?
Etlesfemmess’enallaientenpleurantàlavilleacheterdel’encenspourfairebrûlerdevantlesdieuxdeterredupetittemple,etquelques-unesallèrentaugrandtempledelaville,oùsontlesdieuxduciel,etainsilaterreetlecielétaientadorés.
Maislessauterelless’étalaienttoujoursdeplusenplusdansl’airetsurlaterre.
AlorsWangLung,secondéparChing,réunitsesouvriersagricoles,etplusieursautresjeunesfermierssejoignirentàeux,etdeleurspropresmainsceux-cimirentlefeuàcertainschamps,etilsbrûlèrentlefromentquiétaitpresquemûretbonàcouper,etilscreusèrentdelargestranchéesoùl’onversal’eaudespuits,etilstravaillaientsansprendredesommeil.O-lenleurapportaitàmangeretlesfemmesapportaientàmangeràleurshommes,etleshommesmangeaientdeboutdanslechamp,avecunevoracitédebêtes,carilstravaillaientnuitetjour.
Puislecieldevintnoiretl’airs’emplitduronflementgraveetcontinudesmillionsd’ailesquis’entrechoquaient,etlessauterelless’abattirentsurlaterre,épargnantcechamp-cidansleurvoletsejetantsurcechamp-làpouryfaireplacenette.Lesvillageoissoupiraientetdisaient:«LeCielleveutainsi»,maisWangLung,furieux,tapaitsurlessauterellesàcoupsdebâtonetlespiétinait,etseshommestapaientdessusavecdesfléaux,etlessauterellestombaientdanslesfeuxquel’onavaitallumésouflottaientmortessurleseauxdestranchéesquel’onavaitcreusées.Etilenmourutparmillions,maisonn’yvoyaitpaslaplace.
Néanmoins,detoutecettelutte,WangLungavaitreçusarécompense:lesmeilleursdeseschampsfurentépargnés;etquandlenuageseremitenmouvementetqu’onputenfinsereposer,illuirestaitencoredufromentàmoissonner,etsescouchesdejeunerizétaientsauvées,etilenétaitcontent.Beaucoupdegensmangèrentalorslessauterellesaprèslesavoirfaitrôtir,maisWangLungn’yvoulutpastoucher,carpourluic’étaientdesêtresimmondesàcausedudégâtqu’ilsavaientfaitàsaterre.
MaisilneprotestapasquandO-lenlesfitfriredansl’huile.Lesouvrierslescroquèrentàbellesdentsetlesenfantslesdécortiquèrentdélicatementetlesgrignotèrent,effrayésparleursgrandsyeux.Maisquantàlui,iln’yvoulutpastoucher.
Cependant,lessauterellesluirendirentservice.Durantseptjours,ilnepensaplusqu’àsesterres,etilfutguéridesesennuisetdesescraintes,etilseditcalmementenlui-même:«Allons…chacunasesennuis,etjedoism’accommoderdevivredemonmieuxaveclesmiens.Mononcleestplusâgéquemoi,etilfinirabienparmourir,etencequiconcernemonfils,cestroisanspasserontcommeilspourront,etiln’yapasdequoimetuer.»
Etilmoissonnasonfroment,etlespluiesvinrent,etonrepiqualejeunerizvertdanslesrizièresinondées,etdenouveaucefutl’été.
XXIV
LelendemaindujouroùWangLungs’étaitditquelapaixrégnaitdanssamaison,commeilrevenait,àmidi,delaterre,sonfilsaînél’abordaetluidit:
—Père,sijedoisdevenirunlettré,cevieuxbonhommedelavillen’aplusrienàm’enseigner.
WangLung,quisetrouvaitdanslacuisine,avaitpuisédanslechaudronunebassined’eaubouillante.Iltrempadanscelle-ciuneserviette,latordit,sel’appliquatoutefumantesurlevisage,etrepartit:
—Bon,etalors?
Aprèsunehésitation,lejouvenceaucontinua:
—Ehbien!sijedoisdevenirunlettré,j’aimeraisd’allerdansleMidi,àlaville,etd’entrerdansunegrandeécoleoùjepuisseapprendrelenécessaire.
WangLungsefrottalaservietteautourdesyeuxetdesoreilleset,lafiguretoutefumante,ilréponditàsonfilsavecaigreur,carilétaitcourbaturédesontravaildansleschamps:
—Allonsbon!quelleestcettebêtise?Jetedisquetunepeuxpasyaller,etjeneveuxpasêtreturlupinéavecça,carjetedisquetun’iraspas.Tuenasapprisassezpourcepays-ci.
Etiltrempalaservietteànouveauetlatordit.
Maislefilsrestaitlàetfixaitsursonpèreunregardhaineux.Ilmurmuraquelquechose,etWangLungsefâcha,cariln’avaitpascompris,etilbraillaàsonfils:
—Répètetouthautcequetuasàdire.
Autondevoixdesonpère,lejeunehommepritfeu.Ilrépliqua:
—Ehbien!tantpis,j’iraiquandmême,carjeveuxallerdansleMidi,etjeneveuxpasresterdanscettestupidebaraqueoùl’onmesurveillecommeunenfantetdanscettepetitevillequinevautpasmieuxqu’unvillage!Jeveuxvoyager,apprendrequelquechoseetvoird’autrespays.
WangLungregardasonfilsetilseregardalui-même.Sonfilssetenaitlà,dansunefinerobelonguedelingrisargentlégèreetfraîchepourlachaleurdel’été,etsurseslèvrespointaientlespremierspoilsnoirsdelapuberté,sapeauétaitlisseetdorée,sesmains,àdemicachéesparleslonguesmanches,étaientdoucesetsoignéescommecellesd’unefemme.PuisWangLungseregardalui-même.Boueuxetplaquédeterre,iln’étaitvêtuqued’unpantalondecotonnadebleuearrêtéauxgenoux,quiluilaissaitletorsenu,etonl’auraitprisplutôtpourledomestiquequepourlepèredesonfils.Etcettepenséelerenditpleindeméprispourlabonneminedecegrandjeunehomme,etilfutbrutaletcolère,etilbrailla:
—Envoilàassez,tuvasfilerauxchamps,etfrotte-toid’unpeudebonneterredepeurqu’onneteprennepourunefemmelette,ettravailleunpeupourgagnerlerizquetumanges!
EtWangLungoubliaqu’ilavaitjadisétéfierdel’écrituredesonfilsetdesasciencedeslivres,etilsortitavecviolence,tapantsonpiednuenmarchantetcrachantgrossièrementsurlecarreau,parcequeladistinctiondesonfilsl’exaspéraitpourlemoment.Etlejouvenceaulesuivitd’unregarddehaine,maisWangLungneseretournapasetn’envitrien.
Cesoir-lànéanmoins,quandWangLungs’enalladanslescoursintérieuresets’assitàcôtédeLotus,quiétaitallongéesursonlit,oùCoucoul’éventait,Lotusluiditnonchalamment,commesielleparlaitd’unechosesansimportance,etsimplementpourdirequelquechose:
—Cegrandjouvenceauvotrefilslanguitetsouhaites’enallerd’ici.
WangLungalorsserappelasacolèrecontresonfils,etréponditsèchement:
—Etpuisaprès,qu’est-cequecelatefait?Jeneveuxpasdeluidanstesappartements,àsonâge.
MaisLotuss’empressaderépondre:
—Non…non…C’estCoucouquimel’adit.
EtCoucous’empressad’ajouter:
—Lachoseestvisiblepourn’importequi,c’estunbeaujouvenceau,tropgrandpourresterànerienfaireetàs’ennuyer.
Leurréparcedétour,WangLungnepensaplusqu’àsacolèrecontresonfils,etilreprit:
—Non,ilnes’enirapas,jenevaispasdépensermonargentbêtement.
Ilrefusad’enparlerdavantage,etLotusdevinaqu’ilétaitaigriparlacolère,etellerenvoyaCoucouetlesupportaseule.
Pendantnombredejours,ilnefutplusquestionderien.Lejouvenceausemblatoutàcoupredevenucontent,maisilnevoulaitplusalleràl’école,etWangLungn’insistaitpas,carlegarçonavaitalorsprèsdedix-huitans,etilétaitgrandetmembrucommesamère.Quandsonpèrerentraitàlamaison,illetrouvaitàliredanssachambre,etWangLungétaitcontentetilpensaitenlui-même:«C’étaitunelubiedejeunesse,etilnesaitpaslui-mêmecequ’ilveut,etiln’yaplusquetroisans…quipourrontseréduireàdeux,oumêmeàun,avecunpeud’argentdeplus.Undecesjours,quandlesmoissonsserontterminées,ilfaudraquejevoieça.»
PuisWangLungoubliasonfils,carlesmoissons,àpartcequelessauterellesavaientravagé,étaientassezbelles,etdèsmaintenantilavaitregagnécequ’ilavaitdépensépourLotus.Sonoretsonargentluiétaientredevenusprécieux,etils’émerveillaitparfoislui-mêmed’avoirpudépenseravectantdeprodigalitépourunefemme.
Cependant,ilyavaitdesfoisoùellel’émouvaitdoucement,sinonaussifortementqu’audébut,etilétaitfierdelaposséder,encorequ’ilvîttropbienlavéritédecequ’avaitditlafemmedesononcle;qu’ellen’étaitplustrèsjeuneendépitdesesproportionsmignonnes,etjamaisellen’avaitréussiàluidonnerunenfant.Maisquantàcelapeuluiimportait,puisqu’ilavaitdesfilsetdesfilles,etilnedemandaitpasmieuxquedelagarderpourleplaisirqu’elleluiprocurait.
QuantàLotus,elledevenaitencoreplusadorableauxapprochesdelamaturité,carsi,auparavant,elleavaiteuundéfaut,c’étaitsagracilitéd’oiseauquirendaittropanguleuxlestraitsdesonpetitvisagepointuetluicreusaittroplestempes.Maisàprésent,grâceàlanourriturequeCoucoucuisinaitpourelle,etgrâceàsaviedeloisiravecunseulhomme,elleacquéraitdescontoursmoelleusementarrondis,lescreuxdesonvisage,enseremplissant,adoucissaientsestraits,etavecsesgrandsyeuxetsabouchemignonne,elleavaitdeplusenplusl’aird’unepetitechattedodue.Etelledormaitetmangeaitetprenaitcelégeretcharmantembonpoint.Siellen’étaitplusleboulondelotus,ellen’avaitdumoinspasdépassélepleinépanouissementdelafleur,etsiellen’étaitplusjeune,elleneparaissaitpasnonplusvieille,etl’adolescenceetledéclinétaientégalementéloignésd’elle.
Ayantrecouvrélapaixetvoyantlejouvenceaucontent,WangLungauraitsansdouteétésatisfait,n’eûtétéqu’unsoiroùilétaitrestétardetseul,àcomptersursesdoigtscequ’ilpouvaitvendredesonfromentetdesonriz.O-lenentrasansbruitdanslachambre.Celle-ci,avecl’âge,étaitdevenuemaigreetdécharnée,lespommettesdesonvisagesaillaientcommedesrocs,etsesyeuxétaientrenfoncés.Sionluidemandaitdesnouvellesdesasanté,ellesebornaitàrépondre:«Ilyalefeudansmesentrailles.»Depuislestroisdernièresannées,sonventreétaitaussigrosquesielleeûtétéenceinte,àpartquel’accouchementneseproduisaitpas.Ellenes’enlevaitpasmoinsàl’aubeetellefaisaitsonouvrage,etWangLunglavoyaitàpeuprèscommeilvoyaitlatableousachaise,ouunarbredelacour,sansmêmeluiaccorderautantd’intérêtqu’ileneûtmanifestéenvoyantl’undesbufflespencherlatêteouunporcquiauraitrefusédemanger.Elleaccomplissaitsontravailàelleseuleetn’adressaitlaparoleàlafemmedesononclequequandellenepouvaitpasfaireautrement,etellenedisaitjamaisunmotàCoucou.PasunefoisO-lenn’avaitpénétrédanslescoursintérieures,etlorsque,deloinenloin,Lotussortaitpoursepromenerunpeudansunautreendroitquesacourpersonnelle,O-lenseretiraitdanssachambreetn’enbougeaitplustantqu’onn’étaitpasvenuluidire:«Elleestpartie.»Et,sansseplaindre,elletravaillaitàsacuisineetàfairelalessiveàlamare,mêmeenhiverquandl’eauétaitpriseetqu’ilfallaitcasserlaglace.MaisWangLungnes’avisaitjamaisdeluidire:«Maisenfin,j’aiassezd’argentdisponible,pourquoineveux-tupasengageruneservanteouacheteruneesclave?»
Ilnevoyaitàcelaaucunenécessité,cequinel’empêchaitpasd’engagerdesouvriersagricolespourtravailleràseschampsetpourprendresoindesbufflesetdesânesetdescochonsqu’ilpossédait,et,enété,quandlefleuvedébordait,ilengageaitdeshommesautempsdel’inondationpourgarderlescanardsetlesoiesqu’ilélevaitsurleseaux.
Cesoir-làdonc,alorsqu’ilétaitseulàlaclartédeschandellesrougesalluméesdanslesflambeauxd’étain,elles’approchadelui,regardadedroiteetdegauche,etfinitparprononcer:
—J’aiquelquechoseàvousdire.
Illaregardatoutsurprisetrépondit:
—Ehbien!parle.
Etilconsidéralescreuxd’ombredesestempesensongeantànouveauqu’ellen’avaitaucunebeauté,etque,depuisnombred’années,iln’avaitpaseuenvied’elle.
Alors,d’unevoixbasseetenrouée,ellechuchota:
—Lefilsaînévatropsouventdanslescoursintérieures.Dèsquevousêtesparti,ilyva.
WangLungnesaisitpastoutdesuitecequ’ellechuchotaitainsi.Labouchebéante,ilsepenchaenavantetdemanda:
—Hein,femme?
Muettement,elledésignalachambredesonfilsetpinçasesgrosseslèvressèchesenhochantlatêteverslaportedelacourintérieure.MaisWangLunglaconsidéra,d’uneincrédulitéinébranlable,etditàlafin:
—Turêves!
Surquoiellesecouanégativementlatêteet,commesilesparolesdifficilesluiécorchaientleslèvres,ellereprit:
—Ehbien!monmaître,essayezderentreràl’improviste.
Et,aprèsunsilence,elleajouta:
—Ilvautmieuxqu’ilparte,mêmepourleMidi.
Puis,s’approchantdelatable,ellepritleboldethédesonmari,letâtaetjetalethéfroidsurlecarreauetremplitànouveaulebolenversantdelathéièrebrûlante.Aprèsquoielles’enallacommeelleétaitvenue,ensilence,etlelaissalà,toutébahi,danssonfauteuil.
Allonsdonc,cettefemmeétaitjalouse,sedit-ilenlui-même.Allonsdonc,iln’allaitpassetracasseraveccela,quandilvoyaitchaquejoursonjouvenceaucontentetentraindeliredanssachambre.Et,selevant,ilsemitàrireetrejetaauloinlesoupçon,riantdesmesquinespenséesdesfemmes.
Mais,cejour-là,quandilfutallésecoucheràcôtédeLotusetquandilseretournadanslelit,elleseplaignit,regimbée,etlerepoussaendisant:
—Ilfaitchaudetvoussentezmauvais.Jevousprieraidevouslaveravantdevenirvouscoucheràcôtédemoi.
Ellesedressadoncsursonséantetrejetaenarrièreavecimpatiencesescheveuxquiluiretombaientsurlafigureet,quandiltentadel’attireràlui,ellehaussalesépaulesetrefusadecéderàsessollicitations.Alorsilsetintcoietilserappelaque,depuisplusieursnuits,elleavaitcédédemauvaisegrâce.Ilavaitcruàunelubiedesapart,etquelatempératurechaudedelafindel’étél’énervait:mais,àcetteheure,lesparolesd’O-lenluirevinrentavecinsistance,etilsedressabrutalementetdit:
—Ah!c’estcommeça,ehbien!dorsseule,etjeveuxmecouperlagorgesijem’enpréoccupe!
Ilsortitvivementdelachambreetsedirigeaàgrandspasverslasalledumilieudesapropredemeure,etilrapprochadeuxfauteuilspours’allongerdessus.Maisilluifutimpossibledes’endormiretilsereleva,et,sortantduportail,ilallasepromenerparmilesbambous,àcôtédumur
delamaison,etleventdelanuitrafraîchissaitsachairbrûlante,etonsentaitdansleventlafraîcheurdel’automneapprochant.
AlorsilserappelaqueLotusavaiteuconnaissancedudésirdesonfilsdes’enallerauloin.Commentl’avait-ellesu?Etilserappelaaussique,depuispeu,sonfilsneparlaitplusdepartir,maisparaissaitcontent.Pourquoiétait-ilcontent?EtWangLungditensoncœur,farouchement:«Ilfautquejemerendecompteparmoi-même.»
Etilattenditleleverdel’aurore,quirosissaitdéjàlabrumeau-dessusdesesterres.
Lorsquel’aurorefutvenueetquelesoleilmontrasonorbed’oràl’horizondeschamps,ilrentramanger,etpuisilressortitpoursurveillersesvalets,selonsacoutumeentempsdemoissonetdesemailles,etilallade-cide-làsursesterres,etfinalementilannonçatrèshaut,defaçonquetoutlemondepûtl’entendredanslamaison:—Maintenant,jem’envaisàlaparcelleprèsdufossédelaville,etjenerentreraipasdebonneheure.Etilsedirigeaverslaville.
Mais,arrivéàmoitiéchemin,àhauteurdupetittemple,ils’assitauborddelaroutesuruntertredegazonquiétaituneanciennetombe,àprésentoubliée,etilcueillituneherbeetlatortilladanssesdoigtsenméditant.Ilavaitdevantluilespetitsdieux,etàlasurfacedesonespritilsongeaitqu’ilsleregardaientsévèrementetqu’autrefoisilavaiteupeurd’eux,maisqu’àprésentiln’enavaitcure,étantdevenuricheetn’ayantplusbesoindesdieux,desortequ’illesvoyaitàpeine.Aufond,ilsedisaitenlui-mêmecoupsurcoup:«Vais-jeretourner?»Puis,soudain,ilserappelaquelesoirprécédentLotusl’avaitrepoussé,etilsemitencolèreàcausedetoutcequ’ilavaitfaitpourelle,etilsedit:«Jesaispourtantbienqu’ellen’auraitpasdurébeaucoupd’annéesdeplusàlamaisondethé,etchezmoielleestnourrieethabilléeluxueusement.»
Et,emportéparsoncourroux,ilselevaet,parunautrechemin,regagnasamaisonoùilrentraencachette.Ils’arrêtadevantlerideauquifermaitlaportedelacourintérieure,et,enprêtantl’oreille,ilentenditlemurmured’unevoixd’homme.C’étaitlavoixdesonproprefils.
Lacolèrequis’élevaalorsdanslecœurdeWangLungétaittellequ’iln’enavaitjamaisconnudepareille,etpourtant,àmesurequesaprospéritégrandissaitetqu’onenvenaitàl’appelerriche,ilavaitperdusatimiditéprimitivedecampagnard,etilselaissaitalleràdepetitsaccèsdecolère,etilsemontraitfier,mêmeenville.Maiscettefois-cic’étaitlacolèred’unhommecontreunautrehommequiluivolelafemmeaimée,et,enserappelantquecetautrehommeétaitsonproprefils,WangLungenressentaitunenauséeàvomir.
Alorsdoncilserralesmâchoires,etils’enallachoisirdanslebosquetunbambouminceetflexible,qu’ildépouilladesesrameaux,nelaissantausommetqu’unfaisceaudepetitesbranchettesmincesetdurescommedescordes,dontilarrachalesfeuilles.Puisilrentrasansbruit,ettoutàcoupilécartaviolemmentlerideau.Ilvitsonfils,deboutdanslacour,etcontemplantLotusassisesurunpetittabouretauborddelapièced’eau.EtLotusétaithabilléedesavestedesoiefleur-de-pêcherdontilnel’avaitjamaisvueserevêtiràlalumièredumatin.
Tousdeuxétaientenconversation,etlafemmeriaitfolâtrementetlorgnaitlejeunehommeducoindel’œil,latêtedétournée,etilsn’entendirentpasWangLung.Ils’arrêtaetlesconsidéra,levisagelivide,leslèvresretrousséesparunrictusquidécouvraitsesdentsetlesmainscontractéessurlebambou.Etlesdeuxcomplicesnel’entendirenttoujourspasetnel’auraientpasentendusiCoucou
n’étaitsortiedelamaison.Alavuedesonmaître,ellepoussauncriperçant,etilslevirent.
WangLungs’élançad’unbondet,sejetantsursonfils,lefustigea.Lejouvenceauétaitplusgrandquelui,maisenrevancheilétaitenpleineforcedesamaturitéetplusrobusteparcequ’iltravaillaitauxchamps,etilbattitlejouvenceautantetsibienquelesangcoula.Lotuspoussaitdescrisetsecramponnaitàsonbras,maisillarepoussad’unesecousse,et,commeelles’obstinaitenhurlant,illabattitelleaussi,tantetsibienqu’ellepritlafuite,etilbattitlejeunehommesilongtempsqu’ilsecourbajusqu’àterredemandantgrâce,etcouvritdesesmainssonvisagelacéré.
AlorsWangLungs’arrêta.Ilavaitlarespirationsifflante,leslèvresentrouvertes,etlasueurruisselaitdesoncorpsaupointqu’ilenétaittrempé,etilsesentaitfaiblecommependantunemaladie.Iljetasonbambouparterreetilchuchotaaugarçon,enhaletant:
—Etmaintenant,fileàtachambreetn’aiepasl’audaced’ensortiravantquejemedébarrassedetoi,oubienjetetue!
Etlegarçonserelevasansmotdireetsortit.
WangLungs’assitsurletabouretoùLotuss’étaitassise,etilsepritlatêteàdeuxmainsetfermalesyeuxenrespirantàgrandscoupshaletants.Personnenes’approchadelui,etilrestaainsiseuljusqu’aumomentoùilsecalmaetoùsacolères’évanouit.
Alorsilselevaaveclassitudeets’enalladanslachambreoùLotusétaitcouchéesursonlit,pleuranttouthaut.Ils’approchad’elleetlaretourna.Elleleregardaenpleurant,etilvitsursonvisagelatracegonfléeetviolacéedesoncoupdefouet.
Etilluiditavecgrandetristesse:
—Ilfaudradoncquetusoistoujoursunecatinetquetut’adressesàmonproprefils!
Là-dessus,elleredoubladepleursetprotesta:
—Non,cen’estpasvrai,lejouvenceauestentréchezmoiparcequ’ilsesentaitseul,etvouspouvezdemanderàCoucous’ilestvenuunseulinstantplusprèsdemonlitquequandvousl’avezvudanslacour!
Puiselleluijetaunregardcraintifetdésolé,et,luiprenantlamain,ellel’attirasursonvisagebaignédelarmesetpleurnicha:
—VoyezcequevousavezfaitàvotrepetiteLotus…etvousêtespourmoileseulhommequiexisteaumonde,etpuisquec’estvotrefils,iln’estpasautrechosepourmoiquevotrefils!
Ellelevalesyeuxverslui,sesjolisyeuxbaignésdelarmeslimpides,etilsoupiraparcequecettefemmeétaitplusbellequ’ilnel’eûtsouhaité,etill’aimaitmalgrélui.Etilluisemblatoutàcoupqu’illuiseraitinsupportabledesavoircequis’étaitpasséentrelesdeuxcomplices,etilsouhaital’ignorertoujours,etcelaeneffetvalaitmieuxpourlui.Ilsoupiradoncdenouveau,etilsortit.Enpassantdevantlachambredesonfils,illuicriasansentrer:
—Disdonc,tuvasemballerteseffetsdansuncoffre,etdemaintupartiraspourleMidi,oùtu
ferascequetuvoudras,etdéfensedereveniriciavantquejet’envoiechercher.
Unpeuplusloin,ilvitO-lenoccupéeàrepriserunvêtementàlui.Ellelelaissapassersansriendireet,sielleavaitentendulescoupsetlescris,ellen’enlaissarienvoir.Etilcontinuaetpartitauxchampssouslegrandsoleildemidi,etilétaitépuisécommeparletravaild’unejournéeentière.
XXV
Lefilsaînéparti,WangLungsentitlamaisonpurgéed’unexcédentd’agitation,etcefutunsoulagementpourlui.Ilseditenlui-mêmequec’étaitunebonnechosepourlejeunehommed’êtreparti,etquemaintenantlui-mêmepourraits’occuperdesesautresenfantsetvoirunpeucequ’ilsvalaient,cartantparsuitedesestracaspersonnelsquedesbesoinsdelaterrequ’ilfallaitensemenceretmoissonnerensontemps,iln’avaitguèrepuétudierlesenfantsquivenaientaprèssonfilsaîné.Ildécida,enoutre,deretirerbientôtlesecondjouvenceaudel’écoleetdelemettreenapprentissageàunmétier,sansattendrequelapubertés’emparâtdeluietqu’ildevîntunecalamitédanslamaisoncommel’avaitétél’aîné.
Or,lesecondfilsdeWangLungétaitaussidifférentdel’aînéquepeuventl’êtredeuxfilsd’unmêmepère.Alorsquel’aînéétaitgrandetfortementcharpenté,etrougeaudcommeleshommesduSeptentrionetcommesamère,lesecondétaitpetitetminceetàpeaujaune,etilyavaitenluiquelquechosequirappelaitàWangLungsonproprepère,unairmatois,fin,railleur,etunepropensionàlamalice,sil’occasions’enprésentait.EtWangLungsedit:«Mafoi,cegarçonferaunbonmarchand;jevaisleretirerdel’écoleetvoirs’ilyamoyendelemettreenapprentissagedanslemarchéaugrain.Ceserapratiqued’avoirunfilslàoùjevendsmesrécoltes;ilpourrasurveillerlesbalancesetdonnerlecoupdepouceenmafaveur.»
Enconséquence,ilditunjouràCoucou:
—Tuvasallerdireaupèredelafiancéedemonfilsaînéquej’aiquelquechoseàluidire.Etnouspouvonsbien,entoutcas,boireuncoupdevinensemble,vuquenoussommesdestinésàêtreversésdansunmêmebol,sonsangetlemien.
Coucous’enallaetrevint,disant:
—Ilvousverraquandvousvoudrez,etsivouspouvezallerboirelevincemidichezlui,c’estparfait:mais,sivouslepréférez,ilviendraaucontraireici.
MaisWangLungnetenaitpasàcequelemarchandcitadinvîntàsamaison,parcequ’ilcraignaitdedevoirfairedescérémonies;ainsi,ilselevaetmitsavestedesoie,etilpartitàtraverschamps.Ilallatoutd’abordàlaruedesPonts,commeCoucouleluiavaitindiqué,ets’arrêtadevantunegrandeporteoùétaitinscritlenomdeLiu.Nonqu’ilsûtlirelemotlui-même,maisilledevinasurlagrandeporte,deuxportessurladroitedupont,etildemandaàunpassantsilecaractèreétaitbienceluideLiu.C’étaitunehonnêtegrandeporte,construitesimplementenbois.WangLungyheurtaduplatdelamain.
Elles’ouvritàl’instant,uneservanteparutet,toutenessuyantsesmainsmouilléesàsontablier,luidemandaquiilétait.Quandileutditsonnom,elleleconsidéraetlemenadanslapremièrecour,oùlogentleshommes,etellel’introduisitdansunechambreenlepriantdes’asseoir,etelleleconsidéradenouveau,comprenantqu’ilétaitlepèredufiancédelademoiselledelamaison.Puiselles’enallaprévenirsonmaître.
WangLungregardaautourdeluiattentivement,etilselevapourpalperl’étoffedestenturesetexaminerleboisdelatable,etilfutbienaisedetrouverlestémoignagesd’unebelleaisance,mais
nond’uneextrêmerichesse.Ilnevoulaitpasd’unebelle-fillerichequieûtrisquédesemontrerhautaineetdésobéissante,etdecrierpourdesvétillesdenourritureetdetoilette,etdedétournerdesesparentslecœurdesonfils.PuisWangLungserassitetattendit.
Soudain,onentendits’approcherunpaslourd,etungroshommed’uncertainâgeentra.WangLungselevaets’inclina,etilssesaluèrenttousdeux,s’examinantréciproquementàladérobée,etilsseplurent,chacunvoyantdansl’autreunhommericheetprospèreetl’estimantpourtel.Puisilss’assirentetilsburentduvinchaudquelaservanteleurversa,etilsparlèrentposémentdechosesetd’autres,desrécoltesetdesprix,etdecequeseraitlecoursdurizcetteannéesilasaisonétaitbonne.Et,àlafin,WangLungdit:
—Ehbien!voilà,jesuisvenuvousfaireuneproposition,etsiellen’estpasdevotregoût,parlonsd’autrechose.Maissivousavezbesoind’unaidedansvotregrandmarché,jevousoffremonsecondfils,etc’estunmalin,maissivousn’avezpasbesoindelui,parlonsd’autrechose.
Lemarchandréponditavecbeaucoupd’amabilité:
—Commecelasetrouve!J’aiprécisémentbesoind’unjeunehommemalin,pourvuqu’ilsachelireetécrire.
EtWangLungderépondrefièrement:
—Mesfilssonttousdeuxbonslettrés,etilssaventl’unetl’autredirequandunelettreestécritedetravers,ets’ilfautmettreleradicalboisouleradicaleau.
—Celavabien,ditLiu.Qu’ilviennequandillevoudraet,enfaitd’appointements,ilserad’abordseulementnourri,enattendantqu’ilapprennelemétier,etpuisauboutd’unan,s’ildonnesatisfaction,ilauraunécud’argentàlafindechaquelune,etauboutdetroisanstroisécus,aprèsquoiilcessed’êtreapprenti,etilmonteengradeselonsescapacitésdanslemétier.Et,àpartcesappointements,ilatouteslescommissionsqu’ilpeuttirerdel’unetdel’autre,acheteursetvendeurs,etcelanemeregardepas,c’estàluidel’obtenir.Etparcequenosdeuxfamillessontalliées,jenevousdemanderaipasdedépôtdecautionnementpoursonentréedanslamaisondecommerce.
WangLungselevaalors,biencontent,etilritetdit:
—Maintenantquenoussommesamis,n’auriez-vouspasunfilspourmasecondefille?
Lemarchandeutunriresonore,carilétaitgrasetbienportant,etilrépondit:
—J’aiunsecondfilsdedixansquejen’aipasencorefiancé.Quelâgeavotrejeunefille?
WangLungritdenouveauetrépondit:
—Elleauradixansàsonprochainanniversaire,etc’estunejoliefleur.
Alorslesdeuxhommesrirentensembleetlemarchanddit:
—Nousallonsdoncnouslierparundoublenœud?
WangLungn’enditpasplus,carcen’étaitpasunechosequipûtêtrediscutéeplusavantentêteàtête.Mais,aprèsavoirsalué,ilpartitbiencontent,etseditenlui-même:«Lachosesefera.»Enrentrantchezlui,ilregardasajeunefille,etc’étaitunejolieenfant,etsamèreluiavaitbiencomprimélespieds,desortequ’ellemarchaitàpetitspasgracieux.
Mais,enlaconsidérantainsideprès,WangLungvitsursesjouesdestracesdelarmes.Ill’attiraàluiparsamenotteetdit:
—Tiens,maispourquoias-tupleuré?
Ellebaissalatêted’unairembarrassé,et,tourmentantunboutondesaveste,dit,timideetàdemibalbutiante:
—Parcequemamèreentortilleunlingeautourdemespiedsetleserretouslesjoursunpeuplus,etcelam’empêchededormirlanuit.
—Maisjenet’aipasentenduepleurer,reprit-il,étonné.
—Non,répondit-elleingénument,etmamèrem’aditquejenedevaispaspleurertouthaut,parcequevousêtestropbonettropfaiblepourceuxquisouffrent,etquevouspourriezdiredemelaissercommejesuis,etalorsmonmarinem’aimeraitpas,demêmequ’elle,vousnel’aimezpas.
Elledisaitcelaaussiingénumentqu’uneenfantraconteunehistoire,etWangLungeutlecœurpoignardéd’apprendrequ’O-lenavaitracontéàlafillettequ’ilnel’aimaitpas,ellequiétaitlamèredel’enfant.Ils’empressadedire:
—Apropos,jeviensaujourd’huid’entendreparlerd’ungentilmaripourtoi,etnousallonsvoirsiCoucoupeutarrangerlachose.
Alorsl’enfantsouritetbaissapudiquementlatête,devenuesoudainjouvencelleetnonplusfillette.Et,lemêmesoir,enarrivantdanslacourintérieure,WangLungditàCoucou:
—Tuirasvoirsicelapeutsefaire.
Mais,cettenuit-là,ildormitmalàcôtédeLotus,et,nedormantpas,ilsemitàrepenseràsavie,etilsongeaqu’O-lenavaitétélapremièrefemmequ’ileûtconnue,etqu’ellel’avaitsecondéenfidèleservante.Etilrepensaàcequel’enfantluiavaitdit,etils’attrista,parcequemalgrésonpeud’intelligenceO-lenavaitvulavéritéenlui.
PeudejoursaprèssavisiteàLiu,ilenvoyasonsecondfilsenvilleetilsignalecontratdefiançaillesdelasecondefille,etonconvintdeladotetonréglalescadeauxdemariageenfaitdetoilettesetdebijoux.PuisWangLungsereposa,etilditensoncœur:«Enfin,voilàmaintenanttousmesenfantscasés.Mapauvreinnocenteestincapabledefaireautrechosequedejouerausoleilavecsonboutdechiffon.Quantaucadetdesgarçons,jeleréserveraipourcultiverlaterreetiln’iraplusàl’école,puisquelesdeuxautressaventlireetécrire,etc’estsuffisant.
Ilétaitfierd’avoirtroisfilsdontunétaitlettré,uncommerçantetuncultivateur.Ilfutdonccontent,etils’abstintdepenserdavantageàsesenfants.Mais,bongrémalgré,luirevintàl’idéelapenséedelafemmequilesavaitmisaumonde.
Pourlapremièrefoisdepuisqu’ilvivaitavecelle,WangLungsemitàpenseràO-len.Mêmeautempsoùelleétaitnouvellevenue,ilnes’étaitpaspréoccupéd’ellepourelle-mêmeetn’avaitvuenellequ’unefemme,etlapremièrequ’ileûtconnue.Etilluisemblaitqu’avectoutessesoccupationsiln’avaitjamaiseudetempsdisponible,etqu’àcetteheureseulementoùsesenfantsétaientétablisetseschampssoignésetaureposàl’entréedel’hiver,etoùsavieétaitrégléeavecLotusquiluiétaitsoumisedepuisqu’ill’avaitbattue,àcetteheureilluisemblaitqu’ilavaitletempsderéfléchiràcequ’ilvoulait,etilpensaitàO-len.
Ill’envisageadonc,nonpluscettefoisentantquefemme,niparcequ’elleétaitlaideethommasseetàpeaujaune.Maisill’envisageaitavecunsingulierremords,etils’aperçutqu’elleétaitdevenueémaciéeetqu’elleavaitleteintlivideetflétri.Elleavaittoujourseulapeaurougeaudeetbasanéequandelletravaillaitauxchamps.Maisilyavaitdéjànombred’annéesqu’ellen’yallaitplusguèrequ’autempsdelamoisson,etencorepasdepuisdeuxans,cariln’ytenaitpas,decraintedes’entendredire:«Etcommentsefait-ilquevotrefemmetravailleencoreàlaterre,alorsquevousêtessiriche?»
Néanmoins,ilnes’étaitpasdemandépourquoielleavaitfinalementconsentiàresteràlamaison,etpourquoiellesemouvaitdeplusenpluslentement.Etilserappelait,maintenantqu’ilypensait,queparfois,lematin,ill’entendaitsoupireretgeindrequandelleselevaitdesonlitetquandellesebaissaitpouralimenterlefourneau;maisquandilluidemandait:«Ehbien!qu’est-cequec’est?»elles’interrompaitsoudain.Acetteheure,enlaregardant,elleetl’étrangeenflurequ’elleavaitsurlecorps,ilfutprisderemordssanstropsavoirpourquoi,etilsedisculpavis-à-visdelui-même:«Etpuisquoi,cen’estpasdemafautesijenel’aipasaiméecommeonaimeuneconcubine,puisquecen’estpasl’habitude.»Et,pourserassurer,ilseditenlui-même:«Jenel’aipasbattueetjeluiaidonnédel’argentquandellem’endemandait.»
Maiscependantilnepouvaitoubliercequelapetiteavaitdit,etilenéprouvaitduremordssanstropsavoirpourquoi,vuque,àtoutprendre,ilavaittoujoursétébonmaripourelle,etmeilleurquebeaucoup.
Parcequ’ilnepouvaitsedébarrasserdecetourmentàsonégard,ilnecessaitdelaregarderquandelleluiapportaitàmangerouquandellecirculaitdecôtéetd’autre,et,unjour,aprèslerepas,commeellesebaissaitpourbalayerlecarrelagedebrique,illavitblêmirsouslelancinementd’unedouleurinterne.Leslèvresentrouvertes,ellehaletaitàpetitbruit,etelleportalamainàsonventre,quoiqueencorebaisséecommepourbalayer.Illuidemandavivement:
—Qu’est-cequec’est?
Maiselledétournalevisageetréponditavecrésignation:
—Cen’estrien,c’esttoujoursmavieilledouleurdanslesentrailles.
Illaconsidéralonguementetditàsafillecadette:
—Prendslebalaietbalaie,cartamèreestmalade.
Et,àO-len,ilditavecplusdebontéqu’ilneluienavaittémoignédepuisnombred’années:
—Va-t’endanstachambreetmets-toiaulit,etj’enverrailapetiteteporterdel’eauchaude.Nerestepaslevée.
Elleluiobéitlentementetsansrépondre,etelles’enalladanssachambre,oùill’entenditfourragerunpeu,aprèsquoiellesecouchaetsemitàgeindretoutbas.Ilécoutacesgeignementsquinecessaientpaset,àlalongue,n’ypouvantplustenir,ilselevaetserenditàlaville,oùildemandal’adressed’uneboutiquedemédecin.
Unemployédumarchéaugrainoùétaitmaintenantsonsecondfilsluienindiquaune,etils’yrendit.Ilytrouvaledocteurassis,désœuvré,devantunethéière.C’étaitunvieillardàlonguebarbegrisonnante,quiavaitsurlenezdeslunettesdecuivrerondesetgrossescommedesyeuxdehibou,etilportaitunerobegrisemalpropredontleslonguesmanchesluicachaiententièrementlesmains.QuandWangLungluieutditquelsétaientlessymptômesdesafemme,ilpinçaleslèvreset,ouvrantuntiroirdelatableàlaquelleilétaitassis,ilentiraunpaquetenveloppéd’uneétoffenoireetdit:
—Jevaisyallertoutdesuite.
Quandilsarrivèrentauchevetd’O-len,ellesommeillaitàdemi,etlasueurperlaitcommeuneroséesursalèvreetsursonfront.Acettevue,levieuxdocteurhochalatête.Ilavança,pourluitâterlepouls,unemainaussijauneetaussisèchequecelled’unsinge,etpuis,aprèsluiavoirtenulongtempslepoignet,ilhochaderecheflatêteavecgravitéendisant:
—Larateestdilatéeetlefoiemalade.Ilyadanslegironunepierreaussigrossequ’unetêted’homme;l’estomacestendésagrégation.Lecœurbatàpeine,etsansaucundouteilyadesversdedans.
Acesmots,WangLungsentitsonproprecœurs’arrêter.
Ileutpeurets’écriacoléreusement:
—Ehbien!donnez-moidoncunremède,n’est-cepaslàvotremétier?
Tandisqu’ilparlait,O-lenouvritdesyeuxengourdisdesouffranceetlesregardasanscomprendre.Levieuxdocteurrepritlaparole:
—C’estuncasdifficile.Sivousnetenezpasàlagarantiedeguérison,jedemanderaipourhonorairesdixécusd’argent,etjevousdonneraiuneordonnanced’herbesoùl’onferainfuseruncœurdetigredesséchéetunedentdechien,etelleboiralebouillon.Maissivousdésirezunegarantiedecomplèteguérison,alorsceseracinqcentsécusd’argent.
Quandelleentenditlesmots«cinqcentsécusd’argent»O-lensortitsoudaindesaléthargieetprononçad’unevoixdéfaillante:
—Non,mavienevautpassicher.Pourceprix-là,onpeutacheterunbonlopindeterre.
QuandWangLungl’entenditdirecela,toutsonvieuxremordslepoignit,etilluiréponditaltièrement:
—Jeneveuxpasdemortdansmamaison,etjepeuxpayerlasomme.
Quandlevieuxdocteurl’entenditdire:«Jepeuxpayerlasomme»,sesyeuxbrillèrentdeconvoitise,maisilconnaissaitlechâtimentdelalois’ilnetenaitpassaparoleetsilafemmemourait,aussidit-il,bienàregret:
—Etpuisnon,quandjeregardelacouleurdublancdesesyeux,jevoisquejemesuistrompé.C’estcinqmilleécusd’argentqu’ilmefautsijegarantislacomplèteguérison.
AlorsWangLungregardaledocteurensilenceetavectristesse.Ilavaitcompris.Ilnepossédaitpasaumondeautantd’écusd’argent,àmoinsdevendresesterres,maisilsavaitquemêmes’illesvendaitceseraitinutile,carc’étaittoutcommesiledocteuravaitdit:«Cettefemmevamourir.»
Ilsortitdoncavecledocteuretluipayalesdixécusd’argent.Aprèssondépart,WangLungs’enalladanslacuisineobscureoùO-lenavaitpassélaplusgrandepartiedesonexistenceetoù,maintenantqu’ellen’étaitpluslà,personneneleverrait,et,tournantsonvisageverslemurenfumé,ilpleura.
XXVI
Maiscenefutpassubitementques’éteignitlaviedanslecorpsd’O-len.Elleavaitàpeinedévidélamoitiédufildesesjours,etsavierefusaitàquittersoncorpssanslutte,sibienqu’ellerestamourantesursonlitpendantplusieursmois.Duranttousleslongsmoisdel’hiver,ellerestacouchéesursonlitet,pourlapremièrefois,WangLungetsesenfantss’aperçurentdelaplacequ’elleavaittenuedanslamaison;c’étaitellequicréaitdubien-êtrepoureuxtousetilsnes’enétaientpasrenducompte.
Aprésent,oneûtditquepersonnenesavaitplusallumerl’herbeetentretenirsacombustiondanslefourneau,quepersonnenesavaitplusretournerunpoissondanslapoêlesanslecasserousanslecarboniserd’uncôtésansquel’autrefûtcuit,quepersonnenesavaitpluss’ilfallaitemployerl’huiledesésameoul’huiledefèvespourfairefrireteloutellégume.Lesmiettesetlesdébrisdenourritures’accumulaientsouslatable,etpersonnenebalayaitlasaleté;ilfallaitqueWangLung,révoltéàlalongueparl’odeur,appelâtunchiendelacourpourlanettoyer,ouqu’ilordonnâtàlafillecadettedelaracleretd’allerlajeterdehors.
Etlecadetdesgarçonsfaisaitdesonmieuxpourremplirlerôledesamèreauprèsduvieuxgrand-père,quiétaitàcetteheurepresqueretombéenenfance.WangLungneparvenaitpasàfairecomprendreauvieuxcequiétaitarrivéàO-len,qu’onnevenaitplusluiapporterduthéetdel’eauchaudeetl’aideràsecoucheretàselever,etilsedépitaitparcequ’ill’appelaitetqu’ellenevenaitpas,etiljetaitsonboldethéparterrecommeunenfantcapricieux.Alafin,WangLunglemenadanslachambred’O-lenetlaluimontra,couchéesurlelit,etlevieuxlaregardadesesyeuxtroublesetàdemiaveugles,etilbafouillaetpleuraparcequ’ilvoyaitobscurémentqu’ellen’étaitpasdanssonétatnormal.
Seulelapauvreinnocentenecomprenaitrien,etseuleellesouriaitentortillantsonboutdechiffon.Ilfallaitpourtantpenseràellepourlarentrercoucherlesoiretpourlanourrir,etlamettreausoleildanslajournéeetlarameneràl’intérieurs’ilpleuvait.Ilfallaitquequelqu’unseressouvîntdetoutcela.MaisilarrivaitàWangLunglui-mêmedel’oublier.Unefois,onlalaissatouteunenuitdehors,etlelendemain,àl’aurore,ontrouvalapauvremalheureusegrelottanteetenpleurs,etWangLungsefâchaetmauditsonfilsetsafillepouravoiroubliélapauvreinnocentequiétaitleursœur.Ils’aperçutalorsquecesenfantsfaisaientdeleurmieuxpourremplacerleurmère,maisqu’ilsenétaientincapables,etilleurpardonna.Et,aprèscetincident,ilveillalui-mêmesoiretmatinsurlapauvreinnocente;s’ilpleuvaitouneigeait,ous’ilsoufflaitunventfroid,illamenaitàl’intérieuretill’asseyaitparmilescendreschaudesquitombaientdufoyerdelacuisine.
Duranttouslessombresmoisd’hiveroùO-lenrestacouchéemourante,WangLungnes’occupaplusdeschampsetserabattitsurlestravauxdel’hiver.Lesouvriers,souslasurveillancedeChing,travaillaientloyalementavecChinglui-même;soiretmatin,celui-civenaitàlaportedelachambreoùétaitcouchéeO-lenet,desapetitevoixfluette,ildemandaitdeuxfoisparjourcommentelleallait.Alafin,Wangenfutexcédé,parcequechaquematinetchaquesoir,ilnepouvaitquerépondre:«Aujourd’huielleabuunpeudebouillondevolailles»,ou:«Aujourd’huielleamangéunpeudebouilliederizlégère.»
IlcommandaàChingdeneplusvenirs’informeretdesecontenterdebienfairesontravail,iln’endemandaitpasplus.
Duranttoutlesombreetfroidhiver,WangLungs’asseyaitsouventauchevetd’O-len,et,sielleavaitfroid,ilallumaitunréchauddecharbondeboisetlemettaitàcôtédesonlitpourlaréchauffer,etchaquefoisellemurmuraitd’unevoixdéfaillante:
—Maisvoyons,c’esttropcoûteux.
Alafin,unjouroùelledisaitcela,iln’ytintplusets’écria:
—Çac’esttropfort!Maisjevendraistoutesmesterressicelapouvaitteguérir.
Surquoiellesouritet,d’unevoixentrecoupée,ellechuchota:
—Non,etmoijenevouslepermettraispas.Carjedoisnécessairementmourirunjouroul’autre.Maislesterresvousresterontaprèsmoi.
Maisilrefusaitdeparlerdesamortet,quandelleenparlait,ilselevaitetilsortait.
Sachantnéanmoinsqu’elledevaitmouriretqu’illuifallaitsongeràsondevoir,ilserenditunjourenvillechezunfabricantdecercueils,etilexaminatouslescercueilsquiétaientàvendre,etilenchoisitunnoirdebonnequalité,faitd’unboislourdetdur.Lemenuisier,quiattendaitqu’ileûtchoisi,ditalorsastucieusement:
—Sivousenprenezdeux,jevousrabattraiuntiersduprixsurlapaire.Pourquoinepasenacheterunpourvous,etsavoirainsiquevousêtespourvu?
—Non,c’estàmesfilsdefairecelapourmoi,réponditWangLung.
Etpuisilsongeaàsonpèreetseditqu’iln’avaitpasencoredecercueilpourlevieux.Cettepenséelefrappa,etilreprit:
—Maisilyamonvieuxpèrequivamourirundecesjours,carilestpresqueparalysédesdeuxjambes,sourdetàmoitiéaveugle.Ainsidonc,jeprendrailapaire.
Lemarchandpromitderepeindrelescercueilsd’unbeaunoiretdelesenvoyeràlamaisonWangLung.AinsidoncWangLungditàO-lencequ’ilavaitfait,etellefutfortaisequ’ileûtfaitcelapourelle,etqu’ileûtbienpourvuàsondécès.
Ordoncilpassaitauprèsd’elleunebonnepartiedujour,etilsneseparlaientguère,carelleétaitfaible,etenoutreilsn’avaientjamaisbeaucoupcausé.Souvent,alorsqu’ilrestaitlàensilenceetsansbouger,elleoubliaitoùelleétait,etilluiarrivaitdemurmurerdessouvenirsdesonenfance,etpourlapremièrefoisWangLungvitdanssoncœur,bienquemêmeàprésentsesconfidencessebornaientàdeslambeauxdephrasesdanscegenre-ci:«Jeporterailesplatsjusqu’àlaporteseulement…etjesaisbienquejesuistroplaidepourparaîtredevantlegrandseigneur.»Etelledisaitencored’unevoixentrecoupée:«Nemebattezpas…jenemangeraijamaisplusdeceplat…»etderechef:«Jesaisbienquejesuislaide…»Etellerépétaitcoupsurcoup:«Monpère…mamère…monpère…mamère»etderechef:«Jesaisbienquejesuislaideetqu’onnepeutm’aimer.»
Quandelledisaitcela,WangLungn’ytenaitplusetluiprenaitlamainpourl’apaiser,unegrossemaindure,raidecommesielleétaitdéjàmorte.Etilétaitétonnéetfâchécontrelui-même,d’autant
quecequ’elledisaitétaitvrai,etmêmequandilluiprenaitlamain,aveclefermedésirdeluitémoignersonaffection,ilavaithontedenesesentircapabled’éprouveraucunetendresse,nicetteeffusiondecœurqueLotusprovoquaitenluiparunesimplemouedeseslèvres.Quandilprenaitcettemainraidedelamourante,ilnel’aimaitpas,etsapitiémêmeétaitgâtéeparlarépulsionqu’elleluiinspirait.
Etàcausedecela,ilétaitplusattentionnépoursafemme,etilluiachetaitdesmetsplusfriandsetdespotagesraffinésfaitsdepoissonblancetdecœursdejeuneschoux.Parailleurs,ilneseréjouissaitplusdeLotus,carquandilallaitchezellepoursedistrairedudésespoiroùleplongeaitcettelongueagonie,ilneparvenaitpasàoublierO-len,etalorsmêmequ’iltenaitLotus,ilrelâchaitsonétreinteàcaused’O-len.
IlyavaitdesmomentsoùO-lenreprenaitconscienced’elle-mêmeetdesonentourage,etunefoiselledemandaqu’onfîtvenirCoucou,etquandWangLung,toutétonné,eutmandécettefemme,O-lenserelevaentremblantsursoncoudeetprononçafortdistinctement:
—Oui,c’estpossible,vousavezlogédanslescoursduvieuxseigneuretl’onvoustrouvaitbelle;maismoij’aiétél’époused’unhomme,etjeluiaienfantédesfils,etvous,vousêtestoujoursesclave.
Coucous’apprêtaitàrépondrevertement,maisWangLunglafittaireetl’emmena,disant:
—Ellenesaitpluscequ’elledit.
Quandilrentradanslachambre,iltrouvaO-lentoujourslatêteappuyéesursonbras,etelleluidit:
—Quandjeseraimorte,ilnefautpasquecettefemme-lànisamaîtressenonplusviennentdansmachambreoutouchentàmesaffaires,etsielless’yrisquent,monfantômereviendraleurjeterunsort.
Puissonsommeilfiévreuxlareprit,etellelaissaretombersatêtesurl’oreiller.
Mais,unjour,avantlafêteduNouvel-An,sonétats’améliorasubitement,commeunechandellearrivéeauboutjetteunedernièreclarté,etelleredevinttoutàfaitelle-même.Elleseredressasursonséantdanssonlit,setressalescheveuxsansaide,etdemandaduthéàboire.QuandWangLungsurvint,elleluidit:
—VoicileNouvel-Anquiarrive,etonn’apasapprêtédegâteauxnideviandes,etj’aipenséàunechose.Jeneveuxpasdecetteesclavedansmacuisine,maisjevoudraisquevousenvoyiezcherchermabelle-fille,quiestfiancéeànotrefilsaîné.Jenel’aipasencorevue,maisquandelleviendra,jeluiexpliqueraicequ’elledoitfaire.
WangLungfutenchantédelavoirsicourageuse,quoiqu’ilnesesouciâtpasderéjouissancespourcetteannée,etilenvoyaCoucousolliciterLiu,lemarchanddegrain,étantdonnélatristecirconstance.Et,auboutd’uneminute,Liuconsentitenapprenantqu’O-lennepasseraitsansdoutepasl’hiver,et,aprèstout,safilleavaitseizeans,etilyenadeplusjeunesquivonthabiterdanslamaisondeleurfuturmari.
Mais,àcaused’O-len,iln’yeutpasderéjouissances.Lajeunefiancéearrivadiscrètementenpalanquin,sansautresuitequesamèreetunevieilleservante,etsamères’enretournaaprèsavoirconfiélafiancéeàO-len,maislaservanterestapourleservicedelajouvencelle.
Lesenfantsdéménagèrentdelachambreoùilsavaientcouchéjusque-là,etcettechambrefutdonnéeàlanouvellebru,ettoutsepassadanslesrègles.WangLungn’adressapaslaparoleàlajouvencelle,puisquecen’étaitpasconvenable,maisilréponditàsonsalutparunegraveinclinationdetête,etilfutcontentd’elle,carelleconnaissaitsondevoir,etelleentradanslamaisonavecunairmodesteetlesyeuxbaissés.D’ailleurs,c’étaitunejeunefillefortconvenable,assezjolie,maispasbelleaupointd’entirervanité.Ellesemontracorrecteetattentionnéeentoutesaconduite,etellealladanslachambred’O-lenetluidonnadessoins,cequisoulageaWangLungdelapeinequ’iléprouvaitpoursafemme,parcequedésormaisilyavaitunefemmeàsonchevet,etO-lenétaittrèscontente.
O-lenfutcontentependanttroisjoursetplus,aprèsquoielles’avisad’autrechose.QuandWangLungarrivalematinvoircommentelleavaitpassélanuit,elleluidit:
—Ilyaencoreautrechosequejedésireavantdemourir.
Aquoiilrépliquacoléreusement:
—Fais-moileplaisirdenepasparlerdemourir!
Elleeutalorsunlentsourire,celentsourirequis’achevaitavantd’avoiratteintsesyeux,etellerépondit:
—Jevaisinévitablementmourir,carjesenslamorttouteprêtedansmesentrailles,maisjeneveuxpasmouriravantquemonfilsaînésoitrevenuàlamaison,etqu’ilaitépousécetteaimablejouvencellequiestmabelle-fille,etellemesertàsouhait,tenantcommeilfautlebassind’eauchaudeetsachantlemomentoùelledoitmelotionnerlafigurequandjesuedesouffrance.Ordoncjeveuxquemonfilsrevienneàlamaison,parcequejevaismourir,etjeveuxqu’ilépoused’abordcettejouvencelle,afinquejepuissemourirtranquille,sachantquevotrepetit-filsvaveniraumondeetqueceseraunarrière-petit-filspourlevieux.
Orc’étaitlàpourelle,mêmeenbonnesanté,beaucoupdeparolesd’uncoup,etellelesprononçaavecplusdefermetéqu’ellen’enavaitmontrédepuisbiendeslunes,etWangLungseréjouitdelaforcedesavoix,etdelavigueuraveclaquelleelleexprimaitsondésir.Ileûtaimé,àvraidire,disposerdeplusdetempspourfaireungrandmariagepoursonfilsaîné,maisilnevoulutpaslacontrarier.Ilsebornaenconséquenceàluidireaffablement:
—Ehbien!alors,nousallonsfairecela.Jevaisaujourd’huimêmeenvoyerdansleMidiunmessagerquisemettraenquêtedemonfilsetleramèneraàlamaisonpourqu’ilsemarie.Etpuistudoismepromettrequetuvasacheverdereprendredesforces,renonceràmouriretrecouvrerlasanté,carsanstoilamaisonestpareilleàunetanièreàbêtesfauves.
Ildisaitcelapourluifaireplaisir,etelleenfutbienaise,maisellenerepritpluslaparole,et,selaissantallerenarrière,ellefermalesyeuxavecunpetitsourire.
WangLungdépêchadonclemessageretluidit:
—Tudirasàtonjeunemaîtrequesamèree6tmourante,etqu’ellen’aurapasl’espritenrepostantqu’ellenel’aurapasvuetqu’ilneserapasmarié;ets’ilnousaime,moi,samèreetsafamille,ildoitrevenirsansmêmeprendreletempsdesouffler,cardanstroisjoursjeveuxquelesnocessoientprêtesetleshôtesinvités,etquesonmariageaitlieu.
EtWangLungfitcommeill’avaitdit.IlordonnaàCoucoudepréparerunfestindesonmieux,enfaisantvenirdelavillepourl’aiderdescuisiniersdelamaisondethé,etilluiversadel’argentdanslesmainsetluidit:
—Faiscommeonauraitfaitdanslagrandemaisonàpareilleheure,etsicetargent-lànesuffitpas,ilenresteencore.
Puisilalladanslevillageetinvitadeshôtes,hommesetfemmes,toutessesconnaissances,etilallaenvilleetinvitasesconnaissancesdesmaisonsdethéetdesmarchésaugrainetlesautres.Etilditàsononcle:
—Inviteztousceuxquevousvoudrezpourlemariagedemonfils,qu’ilssoientdevosamisoudesamisdevotrefils.
Ildisaitcelaparcequ’ilserappelaittoujoursquiétaitsononcle,etWangLungétaitcourtoisenverssononcleetletraitaitenhôtehonoré,ainsiqu’ill’avaitfaitdepuisl’heureoùilavaitcomprisquiétaitsononcle.
Laveilleausoirdumariage,lefilsaînédeWangLungarrivaaulogis,etquandilentradanslasalled’unpasdéluré,WangLungoubliatoutcequelejeunehommeluiavaitcausédetracaslorsqu’ilétaitàlamaison.Cardeuxansetplusavaientpassésansqu’ileûtrevucefils,etcen’étaitplusàprésentunjouvenceau,maisunhommedehautetailleetdebonnemine,àlalargecarrure,auxpommettessaillantes,auteintvermeiletauxcheveuxnoirscoupéscourt,lustrésetcosmétiqués.Etilportaitunerobelonguedesatinrougefoncé,commeonentrouvedanslesboutiquesduMidi,etunecourtevestedeveloursnoirsansmanches,et,àvoirsonfils,WangLungsentitsoncœurbondird’orgueil,etiloubliatout,exceptésongentilfils,etillemenaauprèsdesamère.
Lejeunehommes’assitauchevetdesamèreetleslarmesluivinrentauxyeuxdelavoirainsi,maisilnevoulutriendirequedeschosesgaiestellesquecelle-ci:«Vousavezl’airdeuxfoismieuxportantequ’onneledit,etbienéloignéedemourir.»MaisO-lenditsimplement:
—J’attendspourmourirdevousavoirvumarié.
Or,lajeunefiancéenedevaitbienentendupasêtrevuedujeunehomme,etLotusl’emmenadanslacourintérieureafindel’apprêterpourlemariage.Personnen’étaitplusindiquépourcelaqueLotus,Coucouetlafemmedel’oncledeWangLung.Cestroisfemmesprirentlajeunefilleet,lematindujourdesesnoces,elleslalavèrentàfonddelatêteauxpiedsetcomprimèrentsespiedsàneufavecdesbandelettesblanchesneuvessousdesbasneufs,etLotusmassasachairavecunehuiled’amandesodorantesdesacomposition.Puisellesl’habillèrentdesvêtementsqu’elleavaitapportésdechezelle:unechemisedesoieblancheàfleurssursadoucechairvirginale,puisuncorsagelégerenlainedemoutondel’espècelaplusfineetlaplustissée,etenfinlatoilettedemariageensatin
rouge.Etellesluifrottèrentdelacraiesurlefront,etàl’aided’uncordonnetsavammentnoué,ellesramenèrentenarrièrelescheveuxdesavirginité,lafrangequiretombesurledevant,etluifirentunfronthaut,lisseetdégagé,propreàsonnouvelétat.Puiselleslafardèrentavecdelapoudreetdurouge,etaumoyend’unpinceauellesprolongèrentsessourcilspardeuxlongstraitsminces,etellesdisposèrentsursatêtelacouronnedemariéeetlevoileàpois,etellespassèrentàsespiedsmignonsdeschaussuresbrodées,etellespeignirentlesboutsdesesdoigtsetparfumèrentlespaumesdesesmains,etainsiellesl’apprêtèrentpourlemariage.
Lajeunefilleseprêtaitàtout,docile,maisaveclapudiqueretenuequelesconvenancesetlacorrectionexigeaientd’elle.
WangLung,sononcle,sonpèreetseshôtesl’attendaientdanslasalledumilieu,oùlajeunefillefitsonentrée,soutenueparsapropreesclaveetparlafemmedel’oncledeWangLung.Latêtebaisséeavecmodestie,elles’avançaselonlesrites,etoneûtditqu’ellen’allaitpasaumariagedesonpleingré,etqu’ilfallaitlasoutenirpourl’yentraîner.Elletémoignaitparlàd’unegrandemodestie,etWangLungenfutbienaiseetseditàlui-mêmequec’étaitunejeunefilletrèscommeilfaut.
AprèsquoilefilsaînédeWangLungfitsonentrée,habillécommeprécédemmentdesaroberougeetdesavestenoire,etilavaitlescheveuxplaquésetlevisagerasédefrais.Derrièreluivenaientlesdeuxfrères,etWangLung,àleurvue,faillitéclaterd’orgueilàvoircetteprocessiondesesdignesfilsquiallaientcontinueraprèsluilaviedesoncorps.Alorslevieillard,quin’avaitpascompriscequisepassaitetnepouvaitentendrequedesbribesdecequ’onluicriait,alorssoudainilcomprit,etiléclatad’unrirefrêle,etilditàplusieursreprises,desavieillevoixchevrotante:
—Ilyaunmariage,etunmariagec’estencoredesenfantsetdespetits-enfants!
Etilriaitdesiboncœurqueleshôtess’égayaientdelevoirs’égayer,etWangLungpensaenlui-mêmequesiseulementO-lenavaitétélevée,c’eûtétéunejoyeusejournée.
CependantWangLungjetaitàladérobéederapidescoupsd’œilàsonfilspourvoirs’illorgnaitlajeunefille,etlejeunehommelalorgnaitdiscrètementducoindel’œil,maisc’enfutassezpourqu’ilmontrâtsonplaisiretsajoieparsesallures,etWangseditfièrementàlui-même:«Alabonneheure!jeluienaichoisiunequiluiplaît!»
PuislejeunehommeetlajeunefillesaluèrentensemblelevieillardetWangLung,etserendirentdanslachambreoùO-lenétaitcouchée.Elles’étaitfaithabillerdesonbeaucostumenoiretellesemitsursonséantquandilsentrèrent.Sursonvisagebrûlaientdeuxtachesd’unrougeardent,queWangLungpritpourdelasanté,sibienqu’ilditàhautevoix:
—Allons!elleserabientôtremise!
Lesdeuxjeunespersonness’approchèrentetluifirentlarévérence,etelletapotalelitendisant:
—Asseyez-vousicietbuvezlevinetmangezlerizdevotremariage,carjevoulaisvoirtoutcela,etcelit-ciseravotrelitdemariage,puisquejevaisbientôtcesserdem’enserviretqu’onm’emporteraailleurs.
Nulneconsentaitàluirépondrequandellepariaitainsi,maislesdeuxjeunesgenss’assirentcôteà
côteensilenceetréciproquementintimidés,etlafemmedel’oncledeWangLungentra,obèseetbouffied’importance,leurapportantunboldevinchaud.Tousdeuxburentàtourderôle,puisilsmélangèrentlevindesdeuxbolsetburentdenouveau,signifiantainsiquetousdeuxnefaisaientplusqu’un,etilsmangèrentlerizpuislemélangèrentetsignifièrentainsiqueleurvieétaitdésormaisune,etc’estainsiqu’ilsfurentmariés.Puisilss’inclinèrentànouveaudevantO-lenetdevantWangLung,aprèsquoiilssortirentetallèrentàeuxdeuxsaluerleshôtesassemblés.
Puislafêtecommença.Lesappartementsetlescours,garnisdetables,s’emplirentd’uneodeurdecuisineetd’éclatsderire,carilétaitvenudeshôtesdeprèsetdeloin,etàceuxqueWangLungavaitinvitésils’enétaitjointbeaucoupd’autresqueWangLungn’avaitjamaisvus,parcequ’onsavaitqu’ilétaitricheetquechezluienpareillecirconstancelesvictuaillesnemanqueraientpasetseraientdistribuéessanscompter.EtCoucouavaitamenédelavilledescuisinierspourpréparerlerepas,carcelui-cidevaitcomporterbeaucoupderaffinementstelsqu’onn’ensauraitapprêterdanslacuisined’uncultivateur,etlescuisiniersdelavillearrivèrent,porteursdegrandspanierscontenantdesplatstoutcuitsetqu’ilsuffisaitderéchauffer,etilsfaisaientlesimportantsets’affairaientdetouscôtésdansleurzèleparmilevoltigementdeleurstablierssales.Etchacunmangeatantetplusetbuttoutsonsoûl,etilsétaienttoustrèsgais.
Alaprièred’O-len,onouvrittouteslesportesetl’ontiratouslesrideauxpourluipermettred’entendrelevacarmeetlesriresetdesentirl’odeurdesplats,etelleditàplusieursreprisesàWangLung,quivenaitsouventvoircommentelleallait:
—Est-cequetoutlemondeaduvin?Etest-cequelegâteauderizd’entremetsestbienchaud,eta-t-onmisdedanspleinemesuredesaindouxetdesucreetleshuitfruits?
Quandilluieutassuréquetoutétaitselonsesdésirs,ellefuttranquilliséeetseremitàprêterl’oreille.
Lerepasterminé,leshôtesseretirèrent,etlanuitvint.Et,quandlesilencerégnasurlamaisonetqu’eutcessél’agitationjoyeusequiavaitsoutenusesforces,O-lensesentitlasseetfaible.Elleappelaauprèsd’ellelesdeuxnouveauxmariésetleurdit:
—Aprésent,mevoilàcontente,etlamortquiestenmoipeutagiràsaguise.Vous,monfils,prenezsoindevotrepèreetdevotregrand-père,etvous,mafille,prenezsoindevotremarietdupèredevotremarietdesongrand-père,etdelapauvreinnocentequiestdanslacour.Etvousn’avezdedevoirenverspersonned’autre.
ParcettedernièrephraseellefaisaitallusionàLotus,àquiellen’avaitjamaisadressélaparole.Puiselleparuttomberdansunsommeilfiévreux,maisonattendaitqu’elleparlâtencore,etderechefelleseréveillapourparler.Maisquandellerepritlaparole,oneûtditqu’ellenesavaitplusqu’ilsétaientlà,nimêmeoùelleétait,carcefutenmarmottantettournantlatêtedecôtéetd’autrequ’elleprononça,sansouvrirlesyeux:
—Oui,jesaisquejesuislaide,maisjevousaiquandmêmeengendréunfils.J’aibeaun’êtrequ’uneesclave,ilyaunfilsdansmamaison.
Etelleditencorebrusquement:
—Est-cequecelle-làvasavoirlenourriretprendresoindeluicommemoi?Ilnesuffitpasd’êtrebellepourdonnerdesfilsàunhomme.
Oubliantleurprésenceàtous,ellecontinuaitàradoter.AlorsWangLungleurfitsignedeseretirer,etils’installaàsonchevettandisqu’ellesomnolaitetseréveillaitparintervalles,etillaconsidérait.Etilsedétestaitparcequ’alorsmêmequ’elleétaitsursonlitdemort,ilvoyaitlahideurdeseslèvresviolacéesquiseretroussaientendécouvrantlargementsesdents.Tandisqu’illaconsidérait,elleouvrittoutgrandssesyeux,quisemblaientrecouvertsd’unétrangebrouillard,carelleleregardaenpleinvisage,longuement,fixantsurluiunregardétonné,commesiellesedemandaitquic’était.Soudainsatêteretombaens’écartantdel’oreillerrondsurlequelellereposait,unfrissonparcouruttoutsoncorps,etellemourut.
Dèsqu’illavitmorte,WangLungsentitqu’ilnepourraitsupporterderesterauprèsd’O-len,etilfitvenirlafemmedesononclepourlaverlecorpsavantl’enterrement;et,quandcefutfait,ilnevoulutplusrentrerdanslachambre,maisilautorisalafemmedesononcle,sonfilsaînéetsabelle-filleàenleverlecorpsdulitetàledéposerdanslecercueilqu’ilavaitacheté.Mais,pourseconsoler,ils’occupaenallantàlavillechercherdesartisanspourscellerlecercueilsuivantlerite,etilallatrouverungéomancienauquelildemandadeluidésignerunjourpropiceauxobsèques.L’hommedel’artdécouvritunjourpropicedanstroismoisd’ici,etiln’enputtrouverdeplusproche.WangLungpayadonclegéomancienetserenditautempledelavilleet,aprèsmarchandageaveclepèresupérieur,illouapourtroismoisdansl’établissementuneplacepourlecercueil;etlabièred’O-lenyfuttransportéepouryresterjusqu’aujourdesobsèques,carilsemblaitàWangLungqu’ilnepourraitjamaissupporterdel’avoirsouslesyeuxchezlui.
WangLungtenaitàfairescrupuleusementtoutsondevoirenversladéfunte.Ilfitdoncconfectionnerundeuilcompletpourluietsesenfants,etleurssouliersétaientfaitsdegrossierdrapblanc,quiestcouleurdedeuil,etilsseserrèrentleschevillesavecdesbandelettesd’étoffeblanche,etlesfemmesdelamaisonserrèrentleurchevelureavecuncordonblanc.
AprèsquoiWangLungnesupportaplusdecoucherdanslachambreoùO-lenétaitmorte.Ildéménageaseseffetsetallas’installercomplètementdanslacourintérieureoùhabitaitLotus,etilditàsonfilsaîné:
—Va-t’enavectafemmedanscettechambreoùtamèreavécuetoùelleestmorte,aprèst’yavoirconçuetmisaumonde,etengendres-ytespropresfils.
Lesdeuxépouxs’ytransportèrentdoncetenfurentheureux.
Puis,commesilamortnepouvaitpassedécideràquitterunemaisonaprèsyêtreentréeunefois,levieuxpèredeWangLung,quin’avaitplusrecouvrélesensdepuisqu’ilavaitvumettreenbièrelecadavreroidid’O-len,s’allongeasursonlitunsoirpourdormir,etquandlasecondefilleentrachezluiaumatinpourluiapportersonthé,elleletrouvamortsursonlit,sabarbicheblancheébourifféepointéeenl’air,etsatêterejetéeenarrière.
Acettevue,ellefonditenlarmesetcourut,pleurante,chezsonpère,etWangLungarrivaettrouvalevieillardainsi;sonvieuxcorps,raideetléger,étaitsec,froidetdécharnécommeunpinrabougri,etilétaitmortdepuisdesheures,peut-êtreaussitôtaprèsqu’ils’étaitmisaulit.WangLunglavalui-mêmelecadavreduvieux,etilledéposapieusementdanslecercueilqu’ilavaitachetépourlui,etil
lefitscelleretdit:
—Nousenterreronslemêmejourcesdeuxmortsdenotremaison,etjeprendraiunebonneparcelledeterredecoteau,etnouslesyensevelironsensemble;et,quandjemourrai,jeveuxêtreensevelilàaussi.
Ilfitdonccommeill’avaitdit.Quandileutfaitscellerlabièreduvieux,ill’installasurdeuxtréteauxdanslasalledumilieu,etonl’ylaissajusqu’àlavenuedujourfixé.EtilsemblaitàWangLungquecefûtuneconsolationpourlevieuxd’êtrelà,mêmemortetaucercueil,etlui-mêmesesentaitprèsdesonpère,carWangLungleregrettait,maisilneleplaignaitpasd’êtremort,parcequesonpèreétaittrèsâgéetaccabléparlesans,etdepuisnombred’annéesiln’étaitplusqu’àdemivivant.
Aujourfixéparlegéomancien,danslemilieuduprintemps,WangLungconvoquadesprêtresdutempletaoïste,etilsarrivèrent,revêtusdeleursrobesjaunes,etleurlonguechevelurenouéesurlesinciput,etilconvoquadesprêtresdestemplesbouddhistes,etilsarrivèrent,revêtusdeleurslonguesrobesgrises,latêteraséeetdécoréedesneufcicatricesrituelles,etcesprêtresbattirentdutambouretchantèrentpourlesdeuxdéfuntstoutelanuitdurant.Et,chaquefoisqu’ilss’arrêtaientdechanter,WangLungversaitdel’argentdansleursmains,etilsreprenaienthaleineetseremettaientàchanter,etilsnecessèrentpasjusqu’àlavenuedel’aurore.
WangLungavaitchoisidansseschampsunebonneplacepourcreuserlestombes,sousundattier,auhautd’unmonticule,etChingfitcreuserlestombesetdresserunmurdeterrealentour,etilyavaitdelaplacedansl’enclospourlecorpsdeWangLungetpourchacundesesfilsetleursfemmes,etilyavaitaussidelaplacepourlesfilsdesesfils.Cetteterre,WangLungnelaregrettapas,encorequ’ellefûtterrehauteetbonnepourlefroment,parcequec’étaitunsignedel’établissementdeluietdessienssurleurterre.Aussibienmortsquevivants,ilsrésideraientsurleurterreàeux.
Puis,lejourfixé,aprèslanuitquelesprêtresavaientpasséeàchanter,WangLungserevêtitd’unerobedetoileàsacblanche,etildonnaunerobepareilleàsononcleetaufilsdesononcle,ainsiqu’àchacundesesfilsàlui,etàlafemmedesonfilsetàsesdeuxfillesàlui.Ilfitvenirdelavilledespalanquinspourlestransporter,cariln’étaitpasdécentqu’ilsallassentàpiedjusqu’aulieudel’enterrement,commes’ileûtétéunpauvreetunhommederien.Ainsidonc,pourlapremièrefois,ilfutvéhiculéàbrasd’hommederrièrelecercueilquicontenaitO-len.Maisderrièrelecercueildesonpèrevenaitd’abordsononcle.Lotusmême,quiduvivantd’O-lenn’avaitpaseulapermissiondeparaîtredevantelle,àprésentqu’elleétaitmorte,laprécédaitenchaiseàporteurs,afinqu’auxyeuxd’autruielleparûtremplirsondevoirenverslapremièrefemmedesonmari.Demêmepourlafemmedesononcle,WangLunglouaaussideschaises,etilleuravaitdistribuéàtousdesrobesdetoileàsac.Ilenfitmêmefaireuneégalementpourlapauvreinnocenteetlouaunechaiseoùillafitmonter,maiselleétaitterriblementeffarouchéeetpoussaitdesriresperçantsalorsqu’ellen’auraitdûquepleurer.
Alors,selamentantetpleuranttouthaut,ilsserendirentauxtombes,etChingsuivaitàpied,chaussédesouliersblancs.EtWangLungsetintdeboutàcôtédesdeuxtombes.Ilavaitfaitapporterdutemplelabièred’O-len,etonladéposasurlesolpourattendrel’enterrementduvieillard,quidevaitsefaireenpremier.EtWangLungregardait,tordudechagrin,maisilnepleuraitpastouthautcommelesautres,etsesyeuxrestaientsecs,parcequ’illuisemblaitquecequiétaitsurvenuétaitsurvenu,etqu’iln’yavaitrienàfairedeplusqu’iln’enavaitfait.
Maisquandlaterreeutétérejetéedanslesfossesetlestombesaplanies,ilsedétournaensilence,renvoyalespalanquinsetrentrachezluiàpied,sansêtreaccompagné.Et,choseétrange,iln’émergeaitdesonaccablementqu’uneseulepenséeclairequiconstituâtunesouffrancepourlui:ilregrettaitd’avoirprislesdeuxperlesàO-lenlejouroùellelavaitseshabitsàlamare,etilnesupporteraitplusjamaisdevoirLotusselesmettreauxoreilles.
Ainsi,accablédetristesse,ils’enallaitseuletsedisaitenlui-même:«Là,danscetteterrequim’appartient,estdéjàenterréeunemoitiédemavieaumoins.C’estcommesionvenaitd’ensevelirunemoitiédemoi-même,etceseradésormaisunevienouvelledansmamaison.»
Etsoudain,ilversaquelqueslarmesets’essuyalesyeuxdureversdelamain,commeunenfant.
XXVII
Duranttoutcetemps,WangLungavaitàpeinesongéàl’étatdesmoissons,tantilavaitétéoccupédanssamaisonparlescérémoniesdemariageetdefunérailles;mais,unjour,Chingvintletrouveretluidit:
—Aprésentquelajoieetlechagrinsontpassés,j’aiàvousparlerdelaterre.
—Parledonc,réponditWangLung.Cesjours-ci,jemesuisàpeinesouvenusij’avaisdelaterreounon,saufpouryenterrermesmorts.
ParconsidérationpourWangLungquandilparlaitainsi,Chinggardalesilenceuneminute,avantdereprendreàmi-voix:
—Ehbien!puisseleCieldétournercemalheur,maistoutfaitprésagerqu’ilvayavoircetteannéeuneinondationcommeonn’enajamaisvu,carl’eauenvahitdéjàlesterres,quoiquecenesoitpasencorel’étéetqu’ilsoittroptôtpourquecelaseproduise.
MaisWangLungréponditavecforce:
—Jen’aiencorejamaisreçuaucunbiendecevieillardduCiel.Encensounon,ilfaittoujoursautantdemal.Allonsvoirlesterres.
Et,disantcesmots,ilseleva.
Or,Chingétaitunhommetimideetcraintif,et,simauvaisquefussentlestemps,iln’osaitpas,commeWangLung,serécriercontreleCiel.Ilsecontentaitdedire:«LeCiell’avoulu»,etilacceptaitavecsoumissioninondationetsécheresse.WangLungétaittoutautre.Ils’enallasursesterres,parcourutlesdiversesparcelles,etvitqu’ilenétaitcommel’avaitditChing.Touteslespiècessituéeslelongdufosséreliéauxcanaux,qu’ilavaitacquisesduvieuxseigneurdelamaisondeHwang,étaientmouilléesetboueusesparsuitedel’eauquisourdaitabondammentdufond,sibienquesurcetteterrelebeaufromentétaitdevenud’unjaunemaladif.
Lefossémêmeétaitpareilàunlac,etlescanauxétaientdesrivièresaucoursrapide,bordéderemoustourbillonnants,etunidiotmêmeauraitcomprisqu’aveclespluiesd’étéencoreàvenir,ilyauraitcetteannée-làuneformidableinondationetqu’hommes,femmesetenfantsmourraientdefaimànouveau.AlorsWangLungparcourutbienvitesesterresdedroiteetdegauche,etChinglesuivait,muetcommeuneombre,etilsjugèrentàeuxdeuxquelleterrel’onpourraitensemencerderizetquelleautreseraitdéjàsousl’eauavantquel’onpûtyrepiquerlejeuneriz.Et,regardantlescanauxdéjàpleinsjusqu’auborddeleurstalus,WangLungblasphémaetdit:
—Aprésent,levieillardduCielvas’amuser,carilregarderaenbasetverralesgenssenoyeretmourirdefaim,etc’estlàcequiplaîtàcemaudit.
Ilprononçacettephrasetrèshautetaveccolère.Chingenfrissonnaetrepartit:
—Quandmême,ilestplusgrandqu’aucundenous.Ilnefautpasparierainsi,monmaître.
Mais,depuisqu’ilétaitriche,WangLungs’enmoquait,etilsemettaitencolèreautantqu’illuiplaisait,etilnecessaderonchonner,surlecheminduretour,enpensantàl’eauquidébordaitsursesterresetsursesbellesmoissons.
ToutsepassacommeWangLungl’avaitprévu.LefleuveduSeptentrioncrevasesdigues,cellesd’amontenpremier,etquandlesgensvirentcequiétaitarrivé,ons’empressad’allerdecôtéetd’autrerecueillirdesfondspourlesréparer,etchacundonnacequ’ilpouvait,carc’étaitl’intérêtdetousdemaintenirlefleuvedanssesbornes.Onconfiadoncl’argentaumagistratdudistrict,unhommeinconnuetnouvellementenplace.Orcemagistrat,quiétaitpauvreetn’avaitpasencorevuautantd’argentdesavie,venaitseulementdes’éleveràceposteparlalibéralitédesonpère,quiavaitconsacrétoutl’argentqu’ilpossédaitetavaitpuemprunteràachetercettechargepoursonfils,grâceàquoilafamillepourraitsansdouteacquérirdelarichesse.Quandlefleuverompitdenouveausesdigues,lepeupleallaenhurlantetpoussantdesclameursàlamaisondumagistrat,parcequ’iln’avaitpasremplisapromessederéparerlesdigues,etilcourutsecacherparcequ’ilavaitdépenséenfamillelesfondsquisemontaientàtroismilleécusd’argent.Etc’estpourquoilapopulacefitirruptiondanssademeureenproférantdescrisdemort,etquandilvitqu’onallaitletuer,ilcourutsejeteràl’eauetsenoya,etainsilepeuplefutapaisé.
Maisl’argentn’enavaitpasmoinsdisparu,etlefleuvecrevaencoreuneautredigue,etuneautreavantdesecontenterdelaplacequ’ilavaitacquise.Aprèsquoiildispersaceslevéesdeterreaupointquenuln’eûtplussudireoùilyavaiteuunediguedanstoutecetteétendue,etlefleuvedébordéroulaitdesflotscommeunemerpardessustouteslesbonnesterresarables,etlefromentetlejeunerizétaientaufonddecettemer.
Unàunlesvillagesfurenttransformésenîles.Lesgensguettaientl’ascensiondel’eau,etquandelleétaitarrivéeàdeuxpiedsdeleursseuils,ilsamarraientleurstablesetlitsensembleetposaientpardessuslesportesdeleursmaisonspourenfairedesradeaux,surlesquelsilsentassaientcequ’ilspouvaientdeleurliterieetdeleurshardesavecleursfemmesetleursenfants.Etl’eaus’élevaitdanslesmaisonsdeterreetramollissaitlesmurs,quiserenversaientetsedissolvaientdansl’eau,etiln’enrestaitplustrace.Etpuis,commel’eaudelaterreattirel’eauduciel,ilsemitàpleuvoircommesilaterreenmanquait.Dejourenjourilpleuvait.
Assissursonseuil,WangLungpromenaitsonregardsurleseaux,quiétaientencoreassezloindesamaison,construitesurunelargeéminence.Maisilvoyaitl’inondationenvahirsesterres,etillasurveillait,decraintequ’ellenerecouvrîtlestombesrécentes.Lesvaguesduflotjauneetchargédelimonclapotaienthargneusementautourdesdéfunts,maisl’eaus’arrêtalà.
Iln’yeutpasdemoissond’aucunesortecetteannée-là,etdetoutespartslesgensmouraientdefaimets’irritaientdesubircenouveaufléau.LesunsgagnaientleMidi,etd’autres,enhardisparlacolèreetsesouciantpeudeleursactes,sejoignirentauxbandesdevoleursquifoisonnaientdetouscôtésdanslarégion.Ceux-citentèrentmêmedes’emparerdelaville.Lescitadinstenaientferméescontinuellementlesportesdesremparts,exceptéunepetiteappeléelapoterned’eaudel’occident,quiétaitgardéeparlessoldatsetferméelanuitégalement.Et,ensusdeceuxquivolaientetdeceuxquis’enallaientdansleMidipourtravailleretpourmendier,toutcommeWangLungyétaitalléunefoisavecsonvieuxpère,safemmeetsesenfants,ilyenavaitd’autres,commeChing,quiétaientvieux,fatiguésettimorés,etquin’avaientpasdefils,etceux-cirestaientetmouraientdefaim,etmangeaientdel’herbeetlepeudefeuillesqu’ilspouvaienttrouversurlescollines,etilsmouraientengrand
nombresurlaterreetsurl’eau.
AlorsWangLungvitqu’unefaminetellequ’iln’enavaitjamaisvueallaits’abattresurlepays,carl’eauneseretiraitpasàtempspoursemerlefromentavantl’hiver,etilnepourraitdoncyavoirdemoissonl’annéesuivante.Etilsemitàsurveillerdeprèssonménageetladépensed’argentetdenourriture,etileutdeviolentesquerellesavecCoucouparceque,pendantlongtemps,elleprétendaitencoreacheterdelaviandeenville,etilfutbienaiseàlafin,puisqu’ildevaittoutdemêmeyavoirinondation,quandl’eaus’interposaentresamaisonetlaville,desortequ’ellenepouvaitplusalleraumarchéquandellevoulait,carilnepermettaitpasquel’onseservîtdebarquesanssonordre,etChingluiobéissaitàluietnonàCoucou,malgrésesplusvertesrécriminations.
Aprèslavenuedel’hiver,WangLungnepermitplusderienacheternirienvendreendehorsdecequ’ildisait,etilménageaitsoigneusementtoutcequ’onpossédait.Chaquejour,ildistribuaitàsabelle-fillelesvivresdontonavaitbesoindanslamaisonpourlajournée,etilremettaitàChingcequ’ilfallaitauxouvriersagricoles,bienquecelalepeinâtdelesnourrirànerienfaire.Celalechagrinaitmêmesifortqu’àlafin,quandlefroiddel’hiverarrivaetquel’eausepritenglace,ildonnaordreàceshommesdes’enallerdansleMidipourmendieretpourtravaillerjusqu’auretourduprintemps,oùilspourraientrevenirchezlui.ALotusseule,ildonnaitencachettedusucreetdel’huile,parcequ’ellen’étaitpasaccoutuméeauxprivations.MêmeauNouvel-An,ilsnemangèrentqu’unpoissonqu’ilsavaientpriseux-mêmesdanslelac,etunporcdelafermequ’ilstuèrent.
Cependant,WangLungn’étaitpassipauvrequ’ildésiraitleparaître,carilavaitdebonargentcachédanslesmursdelachambreoùsonfilscouchaitavecsafemme,maissonfilsetsabrun’ensavaientrien,etilavaitdebonargentcachédansunejarreaufonddulac,soussonchampleplusproche,etilenavaitdecachéparmilesracinesdesbambous,etilavaitdugraindel’annéeprécédentequ’iln’avaitpasvenduaumarché,etiln’yavaitpasàredouterladisettedanslamaison.
Mais,toutalentourdelui,ilyavaitdesgensquimouraientdefaim,etilserappelaitlescrisdesaffamésàlaportedelagrandemaisonunjourqu’ilétaitpasséparlà,etilsesavaithaïdebiendesgensparcequ’ilavaitencoredequoimangeretnourrirsesenfants,etc’estpourquoiiltenaitsesportesbarricadéesetnelaissaitentrerpersonnequ’ilneconnaissaitpas.Maisnéanmoinsilsavaittrèsbienquecesprécautionsmêmesn’auraientpulesauverencestempsdebrigandage,n’eûtétésononcle.WangLungsavaitbienque,sanslepouvoirdesononcle,onl’auraitdévaliséetsaccagépourluiprendresesvivres,sonargentetlesfemmesdesamaison.Aussiétait-ilpolienverssononcleetenverslefilsdesononcleetenverslafemmedesononcle,etlestroislarronsétaientchezluicommedeshôtes,etilsbuvaientduthéavanttoutlemonde,etàl’heuredurepasilspuisaientlespremiersdanslesbolsderizavecleursbâtonnets.
OrdonccestroislarronsvoyaientfortbienqueWangLungavaitpeurd’eux,etilsdevinrenthautainsetréclamèrentcecietcela,etseplaignirentdelaqualitédecequ’ilsmangeaientetbuvaient.Etlafemmeenparticulierseplaignait,carellemanquaitdesfriandisesqu’elleavaitmangéesnaguèredanslesappartementsintérieurs,etelleseplaignaitàsonmari,ettouslestroisseplaignaientàWangLung.
Avraidire,s’ileûtétéseul,l’onclelui-même,quiétaitdevenuvieuxetindolent,neseseraitpasdonnélapeinedeseplaindre,maislejeunehommesonfilsetsamèrel’aiguillonnaientet,unjouroùWangLungsetenaitdevantlaporte,illesentendittousdeuxexciterlevieillard.
«Voyons,iladel’argentetdesvivres,ilnousfautluidemanderdel’argent.»Etlafemmedit:«Nousn’auronsjamaisplusunpareiloisonàplumer,carilsaitbienquesivousn’étiezpassononcleetlefrèredesonpère,ilauraitdéjàétévoléetsaccagé,etsamaisonresteraitvideetenruines,puisquevousêtesquasilechefdesBarbes—Rouges.»
Enentendantcela,WangLung,quisetenaitlàencachette,semitencolère,siencolèrequ’ilsentaitsapeauprêteàéclatersurlui,maisilsecontintàgrand-peineetils’efforçad’imaginercequ’ilpourraitfairedecestroislarrons,maisilnetrouvarien.Quanddoncsononclevintàluilelendemainendisant:«Allons,moncherneveu,donne-moicinqousixécuspourm’acheterunepipeetdequoifumer,etmafemmeestenloquesetabesoind’unnouveaucostume»,ilfutincapablederiendireettenditauvieillardlescinqpiècesd’argentprisesdanssaceinture,maisilgrinçaitdesdentsencachette,etilluisemblaitquejamais,dansl’ancientempsoùl’argentétaitrarechezlui,ilnel’avaitlâchéaussiàcontrecœur.
Puis,avantquedeuxjourssefussentécoulés,sononclerevintleharcelerpouravoirdel’argent,et,àlafin,WangLungluilança:
—Ah!ça,maisvousvoulezdoncnousmettretoussurlapailled’icipeu?
Sononclesemitàrireetrepartitnonchalamment:
—Tuesnésousunebonneétoile.Ilyadeshommesmoinsrichesquetoiqu’onapendusauxsolivesdeleursmaisonsincendiées.
Acesmots,WangLungfutprisd’unesueurfroide,etildonnal’argentsansmotdire.Etainsi,tandisqu’onsepassaittoujoursdeviandedanslamaison,ilfallutquecestroislarronsenmangeassent,ettandisqueWangLunglui-mêmetouchaitàpeineautabac,sononclefumaitsapipesansarrêt.
Or,lefilsaînédeWangLungétaittoutabsorbéparsonmariage,etils’apercevaitàpeinedecequisepassait,saufqu’ilsoustrayaitjalousementsafemmeauxœilladesdesoncousin,desortequ’àcetteheuretousdeuxavaientcesséd’êtreamispourdevenirennemis.LefilsdeWangLungnepermettaitpresqueplusàsafemmedequitterleurchambre,sicen’estdanslasoirée,quandlecousinétaitpartichezsonpère;et,durantlejour,ill’obligeaitàsetenirenferméedanslachambre.Maisquandilvitcestroislarronsfairedesonpèretoutcequ’ilsvoulaient,ilsefâcha,carilétaitd’humeurvive,etilluidit:
—C’estbienétrange,monpère,quevousvoussouciezdecestroistigresplusquedevotrefilsetdesafemme,lamèredevospetits-fils.Sicelacontinue,nousferonsmieuxd’allernousétablirailleursànotreparticulier.
WangLungalorsluicontatoutdegocequ’iln’avaitrévéléàpersonne:
—Jehaisàmortcestrois-là,etsijepouvaisdécouvrirunmoyendemedébarrasserd’eux,jel’emploierais.Maistononcleestmaîtred’unetroupedebrigandsfarouches;tantquejelenourrisetledorlote,noussommessaufs,etpersonnenedoitmontrerdelacolèreenverseux.
Quandilentenditcela,lefilsaînéécarquillalesyeuxaupointqu’ilsluisortaientdelatête,mais,
aprèsunmomentderéflexion,ilfutpluscourroucéquejamaisetilreprit:
—Vouscherchezunmoyen?Quedites-vousdecelui-ci?Jetons-lestousàl’eauunsoir.Chingestcapabled’expédierlafemme,carelleestobèseetflasqueetsansdéfense,etmoijemechargedemonjeunecousin,quejedétestepassablement,carilesttoujoursàfairedel’œilàmafemme,etvouspouvezvouschargerdupère.
MaisWangLungétaitincapabledetuer.Ileûtcertesplusvolontierstuésononclequesonbuffle,maisilnepouvaitpastuer,mêmequandilhaïssait.Ildéclara:
—Non,etmêmesij’étaiscapabledefairecela,dejeteràl’eaulefrèredemonpère,jenelevoudraispas,carsilesvoleurssescollèguesvenaientàl’apprendre,quedeviendrions-nous?Tantqu’ilvit,noussommessaufs,maiss’ildisparaît,nousdevenonscommelesautresgensquipossèdentunpetitquelquechose,etquisontparlàendangeràuneépoquecommecelle-ci.
Ilsseturenttousdeux,l’unetl’autresedemandanttristementquefaire,etlejeunehommecomprenaitquesonpèreavaitraisonetquelamortétaitunmauvaismoyen,etqu’ilfallaitenchercherunautre.Finalement,WangLungdittouthaut,songeur:
—S’ilyavaitunmoyenquinouspermettedelesrendreinoffensifsetsansdésirs,toutenlesgardantici,quellebonnechoseceserait,maislamagieseuleenviendraitàbout!
Alorslejeunehommebattitdesmainsets’écria:
—J’ysuis!Vousm’avezinspirévous-mêmecequ’ilfautfaire!Achetons-leurdel’opiumpours’amuser,etdel’opiumtantetplus,etqu’ilsenusentàvolontécommelesriches.Jeferaisemblantd’êtreredevenuamiavecmoncousinetjel’entraîneraiàlamaisondethé,enville,oùilyaunefumeried’opium,etnousn’auronsqu’àenacheterpourmononcleetsafemme.
MaisWangLung,commeiln’avaitpassongélepremieràlachose,restaitindécis.
—Celavacoûtergros,dit-illentement,carl’opiumestaussicherquejade.
—Soit,maisc’estpluscherquejadedelesavoircheznouscommeàprésent,répliqualejeunehomme,etd’avoiràsubirenoutreleursairshautainsetcejeunegodelureauquifaitdel’œilàmafemme.
MaisWangLungnevoulutpastoutdesuiteconsentir,carlestratagèmen’étaitpasdespluscommodesàréaliser,etilencoûteraitunbonsacd’écus.
Peut-êtreneseserait-iljamaisréalisé,etleschosesseraientrestéesenl’étatjusqu’auretraitdeseauxs’iln’étaitsurvenuunincident.
Cetincidentfutquelefilsdel’oncledeWangLungjetasondévolusurlasecondefilledeWangLung,quiétaitsacousinegermaine,etquelaparentél’obligeaitàconsidérercommesasœur.OrdonclasecondefilledeWangLungétaitexcessivementjolie,etelleressemblaitausecondfilsquiétaitmarchand,mais,toutenayantsamignonnesseetsagrâce,ellen’avaitpassapeaujaune.Sonteintétaitblancetpâlecommelesfleursd’amandier,etelleavaitunpetitnezetdefineslèvresrouges,etsespiedsétaientmignons.
Soncousins’étaitemparéd’elleunsoirqu’ellepassaitseuleparlacour,venantdelacuisine.Ils’emparad’ellebrutalementetportalamainàsonsein,etellepoussadescris,etWangLungaccourutettapasurlatêtedel’individu,carils’acharnaitcommeunchiensurunmorceaudeviandequ’ilneveutpaslâcher,tantetsibienqueWangLungdutluiarrachersafilledeforce.L’individu,alors,ditavecungrosrire:
—Cen’étaitquepourjouer,etn’est-ellepasmasœur?Est-cequ’onvoudraitfairelemalavecsasœur?
Mais,tandisqu’ilparlait,sesyeuxluisaientdepaillardise,etWangLungentraînalajeunefilleenronchonnantetlarenvoyadanssachambre.
Et,cesoir-là,WangLungracontal’aventureàsonfils.Lejeunehommedevintgraveetrépondit:
—Ilfautenvoyerlapetiteàlaville,chezsonfiancé.MêmesilemarchandLiuditquec’estuneannéetropmauvaisepoursemarier,nousdevonsl’envoyer,decraintedenepouvoirlagardervierge,aveccetigreenchaleurdanslamaison.
AinsifitWangLung.Lelendemain,ilserenditenville,allachezlemarchandetluidit:
—Mafilleatreizeansetcen’estplusuneenfant,etelleestapteaumariage.
MaisLiurestaithésitant,etilrépondit:
—Jen’aipasassezdebénéficecetteannéepourfonderunménagedansmamaison.
WangLungeuthontededire:«Ilyachezmoilefilsdemononcle,etc’estuntigre.»Ilsebornadoncàrépondre:
—Jeneveuxplusgarderlaresponsabilitédecettejouvencelle,parcequesamèreestmorte,etelleestjolieetd’âgenubile,etmamaisonestgrandeetpleinedetouteespècedemonde,etjenepeuxpaslasurveillertoutletemps.Puisqu’ellevafairepartiedevotrefamille,vouspouvezaussibiengardersavirginitéici,etlamariertôtoutard,selonqu’ilvousplaira.
Alorslemarchand,quiétaitunhommedebonnecomposition,répliqua:
—Ehbien!soit,puisquec’estcommeça,quelajouvencellevienne,etjeparleraiàlamèredemonfils;oui,ellen’aqu’àvenir,elleseraensûretéicidanslescoursavecsabelle-mère,etaprèslarécolteprochaineouenvirononlamariera.
L’affaireainsiréglée,WangLungfutbiencontent,etilseretira.
Mais,avantd’arriveràlaportedesremparts,oùChingl’attendaitavecunebarque,WangLungpassadevantuneboutiqueoùl’onvendaitdutabacetdel’opium,etilentrapours’acheterunpeudetabachachépourmettredanssapipeàeaulesoir;et,commel’employélepesaitsurlabalance,ilditàcethommesanspresquelevouloir:
—Etcombiencoûtevotreopium,sivousenavez?Etl’employérépondit:
—C’estactuellementdéfenduparlaloidelevendresurlecomptoir,etnousnelevendonsplusainsi,maissivousdésirezenacheteretquevousayezl’argent,onledébitedansl’arrière-boutique,uneoncepourunécud’argent.
WangLungnevoulutpasréfléchirdavantageàcequ’ilfaisait,etilditaussitôt:
—J’enprendraisixonces.
XXVIII
Quandlasecondefillefutpartiechezsesbeaux-parentsetqueWangLungfutlibéréd’inquiétudeàsonsujet,ilditunjouràsononcle:
—Puisquevousêteslefrèredemonpère,voicipourvousunpeudetabacextra.
Etildébouchalepotd’opium.Ladroguepâteuseavaitbonneodeur,etl’oncledeWangLunglapritetlaflaira,et,riantd’aise,ilrépondit:
—Cen’estpasderefus,j’enaifuméunpeu,maispassouventjusqu’ici,carc’esttropcher,maisj’aimeassezça.
EtWangLungluirépondit,affectantledésintérêt:
—Cen’estqu’unpeud’opiumquej’aiachetéunefoispourmonpère,quandilétaitdevenuvieuxetqu’ilnepouvaitplusdormirlanuit,etjel’airetrouvéaujourd’huiinutiliséetj’aipensé:«Aufait,ilyalefrèredemonpère,etpourquoinel’aurait-ilpasavantmoi,quisuisjeuneetn’enaipasbesoinencore?»Prenez-ledoncetfumez-lequandçavouschantera,ouquandvousaurezunpeudedouleur.
L’oncledeWangLungpritavidementladrogue,carelleétaitagréableàsentir,etsonusageétaitréservéauxgensriches.Illapritetachetaunepipe,etilsemitàfumerl’opium,couchétoutlejoursursonlit.AlorsWangLungpritsoindefaireacheterdespipesqu’illaissatraînerdecôtéetd’autre,etilaffectaitdefumerlui-même,maisilsebornaitàemporterunepipedanssachambreoùellerestaitfroide.EtniàsesdeuxfilsquiétaientàlamaisonniàLotusilnepermettaitdetoucheràl’opium,sousprétextequec’étaittropcher,maisilenfournissaitàsononcleetàlafemmeetaufilsdesononcle,etonsentaitdanslescoursl’odeurdouceâtredelafumée,etWangLungneregrettaitpasl’argentqu’ilconsacraitàcetusage,parcequ’illuiprocuraitlapaix.
Quandl’hivers’achevaetqueleseauxcommencèrentàseretireraupointqueWangLungputsepromenersursesterres,iladvintunjourquesonfilsaînél’accompagnaetluiditfièrement:
—Voussavez,ilvayavoirbientôtunebouchedeplusdanslamaison,etceseralabouchedevotrepetit-fils.
Quandilentenditcela,WangLungseretourna,etilréponditenriantetsefrottantlesmains:
—Voilàcequipeuts’appelerunbeaujour!
EtilritdenouveauetallatrouverChing,etluidonnaordred’alleràlavilleacheterdupoissonetdebonnenourriture,etilfitporterletoutàlafemmedesonfilsetluidit:
—Mangez,donnezdesforcesaucorpsdemonpetit-fils.
Duranttoutleprintemps,WangLungeutlaperspectivedecettenaissancepourluiapporterduréconfort.Quandilétaitpréoccupépard’autreschoses,ilyrepensait,etquandilavaitdesennuis,ilyrepensait,etc’étaitpourluiunréconfort.
Etquandleprintempsfitplaceàl’été,lesgensquelesinondationsavaientobligésàfuirs’enrevinrent,unparunetgroupepargroupe,épuisésetlasdel’hiver,etheureuxd’êtrederetour.Alaplacedeleursmaisons,iln’yavaitplusquelejaunelimondelaterretrempéed’eau,maisonpouvaitdecelimonrefairedesmaisons,etacheterdesnattespourlescouvrir.
Beaucoupdesinistréss’adressèrentàWangLungpouremprunterdel’argent,etilleurprêtaitàgrosintérêt,vuqu’ilsenavaientbesoin,etc’étaittoujoursdelaterrequ’ilexigeaitengarantie.Et,avecl’argentqu’ilsempruntaient,ilsensemençaientlaterreengraisséeparlelimondel’inondation,etquandilsavaientbesoindebuffles,desemenceetdecharrues,etqu’ilsnepouvaientplusemprunterdavantage,certainsvendaientdelaterreetunepartiedeleurschampsafindepouvoirensemencerlereste.EtdecesderniersWangLungacquitdelaterretantetplus,etill’achetaitàboncompte,puisqu’onavaitabsolumentbesoind’argent.
Maisilyeneutquelques-unsquirefusèrentdevendreleurterre,et,n’ayantpasdequoiacheterdelasemence,descharruesoudesbuffles,ilsvendaientleursfillettes,etilyeneutquis’adressèrentàWangLungpourlesvendre,parcequ’onlesavaitricheetpuissant,ethommedeboncœur.
Etlui,pensantconstammentàl’enfantàveniretauxautresfutursenfantsdesesfilsquandilsseraienttousmariés,ilachetacinqesclaves,deuxd’environtreizeans,avecdegrandspiedsetdescorpsrobustes,etdeuxplusjeunespours’occuperd’euxtousetfairelescommissions,etunepours’occuperdelapersonnedeLotus,carCoucoudevenaitvieilleet,depuisledépartdelasecondefille,ellerestaitseulepourfaireletravaildelamaison.Etilachetalescinqesclavesenunjour,carilétaitassezrichepourfairetoutdesuitecequ’ilavaitdécidé.
Puis,quelquesjoursplustard,unhommevintluioffrirunemignonneetdélicatepetitefilledeseptansouenviron,qu’ildésiraitvendre,etWangLungdéclarad’abordqu’iln’envoulaitpas,carelleétaittroppetiteettropfrêle.MaisLotus,l’ayantvue,s’engouad’elleetditparcaprice:
—Oh!maisc’estcelle-ciquejeveuxavoir!Elleestjolie,etl’autreestgrossièreetsentlachèvre,etellenemeplaîtpas.
EtWangLungregardalafilletteetvitsesjolisyeuxeffarouchésetsapitoyableminceur,etildit,tantpoursatisfaireLotusqueparcequ’ilsereprésentaitdéjàcequedeviendraitl’enfantnourrieetengraissée:
—Ehbien!soit,c’estentendu,puisquetuledésires.
Ilachetadonclapetitepourvingtécusd’argent,etellelogeadanslescoursintérieuresetcouchasurlepieddulitoùdormaitLotus.
Cettefois,ilsemblaitàWangLungqu’ilallaitenfinavoirlapaixchezlui.Quandleseauxsefurentretiréesetque,l’étévenu,ilfallutensemencerlaterre,ilsepromenadecôtéetd’autre,examinantchaqueparcelleetdiscutantavecChinglaqualitédechaquemorceaudeterrain,etlechangementquelafertilitédusolentraîneraitdanslesrécoltes.Et,chaquefoisqu’ilyallait,ilemmenaitavecluisonplusjeunefils,quidevaitluisuccédersursaterre,afinquel’adolescents’instruisît.MaisWangLungneseretournaitjamaispourvoirsil’adolescentécoutaitets’ilécoutaitbien,carl’adolescentmarchaitlatêtebasse,d’unairmorneetmélancolique,etpersonnenesavaitcequ’ilpensait.
MaisWangLungneregardaitpascequefaisaitlejouvenceau,pourvuqu’ilmarchâtensilencederrièresonpère.Et,quandtouteslesdispositionsfurentréglées,WangLungs’enretournachezluitrèscontent,etildisaitensoncœur:«Jenesuisplusjeune,etiln’estpasnécessairequejetravailleencoredemesmains,puisquej’aidesvaletssurmaterre,etmesfils,etlapaixestchezmoi.»
Malgrétout,quandilrentraitchezlui,iln’avaitpaslapaix.Ilavaitdonnéunefemmeàsonfils,ilavaitachetédesesclavesennombresuffisantpourlesservirtous,sononcleetlafemmedesononclerecevaientassezd’opiumpours’amusertoutlejour,etmalgrétoutiln’avaitpaslapaix.Etc’étaitderechefàcausedufilsdesononcleetdesonproprefilsaîné.
LefilsaînédeWangLungn’avaitjamaispurenonceràhaïrsoncousinouàlesoupçonnerdeperfidiegrave.Ilavaittropbienvudesesyeux,danssajeunesse,queceditcousinétaitremplidetoutessortesdevices,etleschosesenétaientvenuesaupointquelefilsdeWangLungneconsentaitplusàquitterlamaisonpouralleràlaboutiquedethéquelorsquelecousinyallaitaussi,etilguettaitlecousinetattendaitpoursortirqu’ilfûtsorti.Etilsoupçonnaitnotrehommedefauteraveclesesclaves,etmêmedefauterdanslacourdufondavecLotus,maiscetteimputationétaitoiseuse,carLotusengraissaitetvieillissaitdejourenjour,etavaitdepuislongtempsrenoncéàsepréoccuperd’autrechosequedesesrepasetdesesvins,etneseseraitpasdonnélapeinederegardernotrehommes’ilsefûtapprochéd’elle,etelleétaitmêmebienaisedecequeWangLungs’approchaitd’elledemoinsenmoinsavecl’âge.
Ordonc,quandWangLungrentradeschampsavecsonplusjeunefils,sonfilsaînéattirasonpèreàl’écartetluidit:
—Jenesupporteraipaspluslongtempsdanslamaisoncegodelureau,moncousin,quifouineettrôlepartoutavecsesrobesdébraillées,etquifaitdel’œilauxesclaves.
Iln’osadireplusexplicitementcequ’ilpensait:«Etdanslescoursdufond,ilosemêmeconvoitervotrefemmeàvous»,parcequ’ilseressouvenaitavecunmalaiseintimed’avoirlui-mêmejadisrôdéautourdelasecondefemmedesonpère,et,lavoyantàcetteheuregrasseetprématurémentvieillie,ilavaitpeineàsefigurerqu’ileûtjamaisfaitpareillechose,etilenétaittrèshonteux,etpourrienaumondeiln’eûtvoulularemettreenmémoireàsonpère.C’estpourquoiilsetutsurcepointetneparlaquedesesclaves.
WangLungétaitrentréallègrementdeschampsetdetrèsbonnehumeur,parcequel’inondationavaitquittésesterresetqu’ilfaisaituntempssecetchaud,etparcequ’ilétaitbienaisequesonfilscadetl’eûtaccompagné.Fâchédetrouverchezluicenouveautracas,ilrépondit:
—Possible,monpetit,maistuesridiculed’êtretoujoursàpenseràcela.Tuesdevenuentichédetafemme,etplusentichéqu’ilneconvient,carunhommenedoitpassesoucierdelafemmequesesparentsluiontdonnéeplusquedetoutaumonde.Iln’estpasbienséantpourunhommed’aimersafemmed’unamourridiculeetexclusif,commesic’étaitunecatin.
Lejeunehommefutpiquéauvifdecetteréprimande,carilcraignaitpardessustoutd’êtreaccusédenesavoirpasseconduirecorrectementetdepasserpourvulgaireetignorant.Ilréponditavecvivacité:
—Cen’estpaspourmafemme.C’estparcequec’estinconvenantdanslamaisondemonpère.
Mais,absorbéparsacolère,WangLungnel’entenditpas.Ilreprit:
—Jen’enauraidoncjamaisfinichezmoi,avectoutcemicmacentrehommesetfemmes?Voiciquejecommenceàêtreavancéenâge,monsangserefroidit,etjesuisenfinlibérédespassions,etjecomptaisavoirunpeulapaix.Va-t-ilfalloirquej’aieàsubirlespassionsetlesjalousiesdemesfils?…
Et,aprèsunpetitsilence,illançadenouveau:
—Allons,dis,qu’est-cequetuveuxquej’yfasse?
Lejeunehommeavaitattenduassezpatiemmentquelacolèredesonpèrefûtpassée,carilavaitquelquechoseàluidire,etWangLungs’enaperçutaprèsavoirlancé:«Qu’est-cequetuveuxquej’yfasse?»Lejeunehommeréponditd’untonferme:
—Jesouhaitenousvoirquittercettemaisonpourallerhabiterenville.Iln’estpasconvenablequenouscontinuionsàhabiteràlacampagne,commelesrustres.Nouspartirionsenlaissanticimononcle,safemmeetmoncousin,etnouspourrionsvivreensécuritédanslaville,àl’abridesremparts.
Enentendantcettepropositiondesonfils,WangLungeutunpetitriredédaigneux,etilrejetaledésirdujeunehommecommechosesansvaleur,etquineméritaitpasconsidération.
—C’esticimamaison,dit-ilavecforce,s’asseyantàlatableetattirantàluisapipequiétaitdessus,ettueslibred’yhabiterounon.Mamaison,dis-je,etmaterre,etsanscetteterrenousaurionstouspumourirdefaimcommelesautres,ettuneseraispasàtepavanerenrobeélégante,oisifcommeunlettré.C’estcettebonneterrequiafaitdetoiquelquechosedemieuxqu’ungarçondeferme.
EtWangLungselevaetsemitàmarcherdelongenlarge,àgrandspas,danslasalledumilieu,etilsecomportagrossièrementetilcrachasurleparquet,etagitcommeilappartientàunpaysan,parceque,sid’unepartsoncœurseglorifiaitduraffinementdesonfils,illuivouaitd’autrepartunrobustemépris,cequinel’empêchaitpasd’êtresecrètementfierdesonfils,etfierdesedirequepersonne,envoyantcefils,neseseraitfiguréqu’iln’étaitéloignédesonorigineterriennequed’uneseulegénération.
Maislefilsaînén’étaitpasd’humeuràcapituler.Ilsuivitsonpèreendisant:
—Oui,maisilyal’anciennegrandemaisondesHwang.Lequartierdedevantestremplidetouteespècedegensducommun,maislescoursintérieuressontferméesàcléetvacantes.Nouspourrionslesloueretyhabitertranquillement,etvouspourriez,vousetmonfrèrecadet,alleràvosterresetenrevenir,etjeneseraisplusmisencolèreparmonchiendecousin…
Et,pouracheverdepersuadersonpère,ilforçasesyeuxàverserdeslarmesqu’illaissasursesjouessanslesessuyer,etilreprit:
—Enfin,voilà,jem’efforced’êtrebonfilsetjem’abstiensdejoueretdefumerl’opium,etjemecontentedelafemmequevousm’avezdonnée,etjevousdemandeunepetitefaveuretc’esttout.
Leslarmesdesonfilsn’auraientpeut-êtrepassuffiàellesseulesàconvaincreWangLung,maissonfilsavaitprononcécesmotsmagiques:«lagrandemaisondeHwang.»
JamaisWangLungn’avaitoubliéquejadisilétaitentrél’échinébassedanscettegrandemaisonets’étaittrouvéconfusenlaprésencedeseshabitants,aupointqueleportiermêmeluifaisaitpeur,etceciétaitrestépourluitoutesavieunsouvenirdehontequiluiétaitodieux.Duranttoutesavie,ilavaiteuconsciencequelesgensl’estimaientd’undegréinférieurauxcitadins,etcetteimpressionavaitétéportéeàsonplushautpointlorsqu’ils’étaittrouvéenfacedelavieillemaîtressedelagrandemaison.Aussi,quandsonfilsluidit:«Nouspourrionshabiterdanslagrandemaison»,ils’yreportaenimaginationetcrutl’avoireffectivementsouslesyeux.«Jepourraism’asseoirsurcetrôneoùcettevieilleétaitassise,etduhautduquelellem’ordonnaitdemetenirdeboutcommeunserf,etmaintenantc’estmoiquim’yassoiraisetquiferaiscomparaîtreautruienmaprésence.»Et,songeur,ilajoutaenlui-même:«Voilàcequejepourraisfairesijevoulais.»
Cetteidéeletentait.Sansrépondreàsonfils,ilbourrasapipeensilence,l’allumaetsemitàfumerenrêvantàcequ’ilpourraitfaires’illedésirait.Sanssepréoccuperdesonfilsnidufilsdesononcle,ilsongeaitqu’ilpourraithabiterdanslamaisondesHwang,quiétaitàjamaispourluilagrandemaison.
Ainsidonc,toutenayantd’abordrefusédeconsentiràdéménagerniàrienchangeràseshabitudes,iln’enfutpasmoinsparlasuiteplusmécontentquejamaisdevoirledésœuvrementdufilsdesononcle.Ilsurveillanotrehommeattentivementets’aperçutqu’eneffetilpoursuivaitlesservantesdesesassiduités,etWangLungseditenronchonnant:
—Non,décidément,lavien’estpluspossibleaveccechienluxurieuxdansmamaison.
Etilexaminasononcleets’aperçutqu’ilmaigrissaitàforcedefumerl’opium,etqu’ilavaitleteintjauneetqu’ilmarchaitcourbécommeunvieillard,etqu’ilcrachaitlesangquandiltoussait.Etilexaminalafemmedesononcle:elleétaitdevenuegrossecommeunpotironettiraitsansrépitsursapipeàopium,quiluiprocuraitunebéatitudesomnolente.Cesdeuxpersonnagesavaientcesséd’êtreencombrants,etl’opiumavaitaccomplicequeWangLungenattendait.
Maisrestaitlefilsdel’oncle.Cecélibataire,auxpassionsdebêtefauve,necédaitpasàl’opiumaussifacilementquelesdeuxautres,etneconsentaitpasàn’assouvirsespassionsqu’enrêve.EtWangLungn’avaitpasenviedelelaissersemarierdanslamaison,àcausedelaprogéniturequ’ilélèverait;c’étaitdéjàbienassezd’unindividucommelui.Etnotrehommenevoulaitpasnonplustravailler,puisquenilanécessiténipersonneriel’yforçait,àmoinsd’appeleruntravailcequ’ils’enallaitfairedehorslanuit.Maiscessortiesmêmesétaientdevenuesmoinsfréquentes,carquandlesgensrevinrentaupays,l’ordreserétablitdanslesvillagesetenville,etlesvoleursseretirèrentdanslesmontagnesduSeptentrion-ponant,etnotrehommes’abstintdelesyaccompagner,préférantvivreauxcrochetsdeWangLung.Ainsidonc,ilétaitcommeuneépinedanslamaison,etiltrôlaitdetouscôtés,bavardant,paressantetbâillant,etvêtuennégligéjusquepassémidi.
UnjourdoncqueWangLungétaitalléenvillevoirsonsecondfilsaumarchéauxgrains,illuidemanda:
—Voyons,monsecondfils,quedis-tudelapropositiondetonfrèreaîné?Ilvoudraitquenousdéménagionspourallerhabiterenville,danslagrandemaison,sinouspouvonsenlouerunepartie.
Lesecondfilsétaitàprésentdevenuunjeunehommepolicé,courtoisetpareilauxautresemployésdelaboutique,maisilétaittoujoursdepetitetaille,àpeaujauneetl’airmadré.Ilréponditpoliment:
—C’estuneexcellenteidée,etcelameconviendraitbien,caralorsjepourraismemarieretemmenermafemmechezvousaussi,etnouslogerionstoussousunmêmetoit,commeunegrandefamille.
Or,WangLungn’avaitrienfaitpourlemariagedecefils,carc’étaitunjeunehommeflegmatiqueetdetempéramentfroid,quin’avaitjamaisdonnéaucunsignedepassion,etWangLungavaitd’autreschatsàfouetter.Mais,sentantnéanmoinsqu’iln’avaitpasbienagiàl’égarddesonsecondfils,illuiditd’unairquelquepeuconfus:
—Acepropos,ilyadéjàlongtempsquejesongeàtemarier,maisilestsurvenutouteespèced’événementsquim’enontôtéleloisir,sanscompterquelarécentefamineinterdisaittouteréjouissance…Maismaintenantque1onadenouveauàmanger,tonmariagevapouvoirsefaire.
Etilnotaenlui-mêmedechercherunefiancéeaujeunehomme.Lesecondfilsrepartit:
—Ehbien!jememarieraidonc,carc’estunebonnechose,etcelavautmieuxquededépenserdel’argentàunjadequandlebesoins’enfaitsentir,etilestbonpourunhommed’avoirdesenfants.Maisjevousenprie,nemedonnezpasunefemmecitadine,commemonfrèreenaune,carelleparlerasanscessedecequ’ilyavaitdanslamaisondesonpèreetmeferadépenserdel’argent,etcelamemettraencolère.
WangLungl’entenditavecétonnement,carilnesavaitpasquesabelle-fillefûtainsi,etilnevoyaitenellequ’unefemmedésireusedeparaîtrecommeilfaut,etd’êtrefortbienmise.Maisleproposluiparutsage,etilseréjouitdevoirquesonfilsétaitjudicieuxethabileménagerdesonargent.Cejouvenceau,ill’avait,defait,àpeineconnu,carilluiparaissaitfaibleàcôtédesonrobustefrèreaîné,et,pasplusenfantqu’adolescent,iln’avaitguèreattirésurluil’attentionpardesdonsparticuliers,saufpourcequiétaitdechanterpouilles,sibienque,quandilfutpartienboutique,WangLungnetardapasàl’oublierquasiment,etilneserappelaitguèresonexistencequepourrépondreauxgensquiluidemandaientcombienilavaitd’enfants:«Ehbien!maisj’aitroisfils.»
Ordonc,ilregardal’adolescent,sonsecondfils,et,voyantsescheveuxcoupéscourt,pommadésetbienlissés,etsabellerobedesoiechinéegrise,etvoyantlesgestesprécisdujeunehommeetsonregarddiscretetassuré,ils’étonnaetseditenlui-même:«Est-ilpossiblequecelui-ciaussisoitmonfils!»
Et,touthaut,ilreprit:
—Quelgenredejeunefilletefaudrait-ildonc?
Commes’ilavaitrésolulachosedepuislongtemps,lejeunehommeréponditsanshésitationetaveccalme:
—Jedésireunejeunevillageoise,debonnefamilleterrienneetsansparentspauvres,etquim’apporteraunebonnedot,nilaidenibelled’aspect,etbonnecuisinière,desorteque,mêmes’ilya
desservantesdanslacuisine,ellesoitcapabledelessurveiller.Etilmelafauttellementéconomequesielleachèteduriz,ilyenauraassezetpasunepoignéedetrop,etsielleachètedel’étoffe,unefoislevêtementcoupé,lesdéchetsd’étofferestantspuissenttenirdanslecreuxdelamain.C’estunefemmedecegenrequejeveux.
Enentendantcediscours,WangLungfutencoreplusétonné,carils’apercevaitque,bienquecejeunehommefûtsonproprefils,ilavaitignorécomplètementsoncaractère.C’étaitunsangtoutdifférentquicoulaitdanssesveinesàlui,quandilétaitjeuneetpassionné,etdanslesveinesdesonfilsaîné.Iln’enadmirapasmoinslasagessedujeunehommeetluiréponditenriant:
—Ehbien!alors,jevaistechercherunejeunefilledecegenre,etChingsemettraenquêted’elleparmilesvillages.
Toujoursriant,ils’éloignaetdescenditlaruedelagrandemaison.Arrivéentreleslionsdepierre,ilhésita,puis,commeiln’yavaitpersonnepourl’arrêter,ilentra.Lescoursdedevantétaienttellesqu’ilselesrappelaitquandilétaitvenuvoirlaprostituéequ’ilcraignaitpoursonfils.Auxarbresétaientpenduesdesloquesentraindesécher,etdetouscôtésdesfemmesétaientassisesàbavarder,toutenpassantetrepassantleslonguesaiguillesdanslessemellesdessouliersqu’ellesconfectionnaient;desenfantsnusseroulaientdanslapoussièresurlecarrelagedescours,etl’airétaitempoisonnéparlerelentdubaspeuplequigrouilledanslescoursdesgrandsquandlesgrandssontpartis.Etildirigeasonregardverslaportedelachambreoùavaitlogélaprostituée.Laporteétaitentrouverte,etquelqu’und’autrelogeaitlàprésentement,unvieilhomme.WangLungenfutbienaise,etilcontinuasonchemin.
Or,dansl’ancientempsoùlagrandefamilleétaitlà,WangLungseseraitsentiaveccesgensdupeuple,contrelesgrandsqu’ilshaïssaientetcraignaientàlafois.Mais,maintenantqu’ilpossédaitdelaterreetqu’ilavaitdel’argentetdel’orcachésenlieusûr,ilméprisaitcesgensquigrouillaientdetoutesparts,etilseditenlui-mêmequ’ilsétaientsales,etilsefrayauncheminparmieuxenrelevantlenezetseretenantderespireràcausedelapuanteurqu’ilsexhalaient.Etillesméprisait,etilétaitcontreeux,commesilui-mêmeeûtappartenuàlagrandemaison.
Ils’enfonçaplusavantparmilescours,parsimplecuriosité,etnonqu’ileûtriendécidé,maisquandmêmeilcontinuaet,aufond,iltrouvauneporteferméeàclédonnantsurunecour.Unevieillefemmesomnolaitàcôtédecetteporte,et,enlaregardant,ils’aperçutquec’étaitlafemmemarquéedepetitevéroledel’ancienportier.Cecil’étonna,etillaregardamieux.L’avenantecommèrequ’ilserappelaitdejadisétaitàprésentunevieilleàcheveuxblancs,hâveetridée,etilnerestaitplusdesadenturequequelquescrocsjaunisetbranlants.Enlavoyantainsi,ils’aperçutenunseulinstantquelesannéesavaientpassé,rapidesetnombreuses,depuisqu’ilétaitvenuici,jeunehomme,avecsonfilspremier-nédanssesbras,etpourlapremièrefoisdesavieWangLungsentitlesapprochesdelavieillesse.
Alors,nonsansmélancolie,ilditàlavieillefemme:
—Réveillez-vousetouvrez-moilaporte.
Lavieillefemmetressaillitenbattantdespaupières;ellepassasalanguesurseslèvresdesséchéesetrépondit:
—Jen’aipasledroitd’ouvrir,exceptéàceuxquiauraientl’intentiondelouerlatotalitédescoursintérieures.
EtWangLungrepartitbrusquement:
—C’estbiencequejecomptefaire,silamaisonmeconvient.
Maisilneluirévélapasquiilétait,etsecontentadelasuivredanscesautrescoursoùrégnaitlesilence.Ilserappelaitbienlechemin.Là,lapetitechambreoùilavaitlaissélepanier;ici,leslonguesvérandassoutenuesparlesfinescolonneslaquéesderouge.Illasuivitjusquedanslafameusegrandesalle,etsonimaginationlereportainstantanémentàl’heuredulointainpasséoùilyavaitcomparu,afind’épouseruneesclavedelamaison.Devantluisedressaitlahauteestradeàbaldaquinsculptéoùavaitsiégélavieilledameaucorpsfrêleetdrapédesatinargent.
Pousséparunsentimentinconnu,ilallas’asseoiràlaplacequ’elleavaitoccupée,puis,lamainposéesurlatable,ilregardaduhautdel’estradelavieillesorcièrequilevaitversluisesyeuxclignotantsetattendaitlasuiteensilence.Alorsunesatisfactionqu’ilavaitdepuistoujoursattenduesanslesavoirsegonfladanssoncœuret,frappantlatabledupoing,ilprononçatoutàcoup:
—Cettemaison,ilmelafaut!
XXIX
Encestemps-là,lorsqueWangLungavaitdécidéunechose,iltrouvaittoujoursqu’ellenesefaisaitpasassezvite.Depuisqu’ilvieillissait,illuitardaitd’enavoirfiniaveclesoccupationsetd’arriveràlafindelajournéepourcontemplerenpaixlesoleilcouchant,ets’endormiraprèsavoirfaitunpetittoursursesterres.Ordonc,ilannonçaàsonfilsaînésondésiretdonnaordreaujeunehommed’arrangerl’affaire,etilenvoyadireàsonsecondfilsdevenirl’aideràfaireledéménagementet,lejouroùilsfurentprêts,ondéménagead’abordLotusetCoucou,avecleursesclavesetleurseffets;etpuislefilsaînédeWangLungetsafemme,avecleursserviteursetlesesclaves.
MaisWangLunglui-mêmenepartitpastoutdesuite,etilgardaavecluisonfilscadet.Quandvintlemomentdequitterlaterresurlaquelleilétaitné,ilsetrouvaincapabledes’yrésoudreaussiaisémentniaussivitequ’ill’avaitcruet,commesesfilslepressaient,illeurrépondit:
—Ehbien!alors,préparez-moiunecourpourmonusagepersonnel,et,lejouroùj’enauraienvie,jeviendrai,etceseraavantlanaissancedemonpetit-fils,etquandjeledésirerai,jepourraiveniràmaterre.
Et,commeilslepressaientencoreànouveau,ilreprit:
—Oui,maisilyamapauvreinnocente.Jenesaispassijevaisouiounonl’emmeneravecmoi,etpourtantilfautbienquejel’emmènepourveillersurelle,carenmonabsencepersonnenes’inquiéterasielleaàmangerounon.
C’étaitlàunreprochedéguiséqueWangLungadressaitàlafemmedesonfilsaîné,carellenepouvaitpassouffrirlapauvreinnocenteauprèsd’elle,maisellefaisaitdessimagréesetdisaitd’unairdégoûté:«Unefillecommecelle-là,onnedevraitpaslalaisservivre,etilsuffiraitquejelaregardepourfaireavorterl’enfantquiestenmoi.»EtlefilsaînédeWangLungserappelal’antipathiedesafemme,etc’estpourquoiilsetutetn’insistapasdavantage.AlorsWangLungregrettasonreprocheetrepritavecaffabilité:
—Jeviendraiquandonauratrouvélajeunefilleàmarierpourlesecondfils,carilm’estpluscommodederesteroùestChingjusqu’àcequel’affairesoitréglée.
Lesecondfils,enconséquence,cessadelepresser.
Ilnerestadoncdanslamaison,outreWangLung,sonfilscadetetl’innocente,quel’oncleetsafemmeetleurfils,etChingaveclesouvriersagricoles.Etl’oncleetsafemmeetleurfilstransportèrentleurspénatesdanslescoursdederrière,oùLotusavaitlogé,etlesprirentpourleurusagepersonnel,maiscecinechagrinapasWangLungoutremesure,carilvoyaitbienqu’ilnerestaitpasàsononclebeaucoupdejoursàvivre,et,aprèslamortdufâcheuxvieillard,ledevoirdeWangLungenverssonrejetoncessait,etsilejeunehommenefilaitpasdoux,personneneblâmeraitWangLungdelejeterdehors.PuisChingsetransportadanslescoursextérieuresetlesouvriersagricolesaveclui,etWangLung,sonfilsetl’innocentehabitèrentdanslespiècesintermédiaires,etWangLunglouaunesolidegaillardepourleurservirdedomestique.
EtWangLungdormaitetsereposait,etneprenaitplussouciderien,carilsesentaitbrusquement
trèslas,etlamaisonétaittrèstranquille.Iln’yavaitpersonnepourledéranger,carsonfilscadetétaitungarçondiscretettaciturne,quisemontraitàpeineàsonpère,etsaprésencen’avaitriend’encombrant.
Mais,àlafin,WangLungsesecouapourprierChingdetrouveràsonsecondfilsunejeunefilleàmarier.
Or,Chingétaitdevenuvieuxetflétrietmaigrecommeunroseau,maisilyavaitencoreenluil’énergied’unvieuxchienfidèle.WangLungneluipermettaitplusdésormaisdeseservird’unhoyaunideconduirelacharruederrièrelebuffle,maisilnes’enrendaitpasmoinstoujoursutile,carilsurveillaitletravaildesvalets,etilassistaitàl’opérationquandonpesaitetmesuraitlegrain.QuanddoncileutouïcequeWangLungdésiraitdelui,ilsedébarbouilla,revêtitsameilleureblousedecotonnadebleue,etils’enalladecôtéetd’autredansdiversvillagesoùilvitnombredejeunesfilles,aprèsquoiils’enrevintetdit:
—J’auraispréféréavoiràchoisirunefemmepourmoi-même,plutôtquepourvotrefils.Maissic’étaitmoietquejesoisjeune,ilyaunedemoiselleàtroisvillagesd’ici,unebonne,avenanteetaviséedemoiselle,quin’ad’autredéfautquederiretropfacilement,etsonpèreseraitdésireuxetbienaisedes’allierparsafilleàvotrefamille.Etladotestbonnepournotreépoque,etilpossèdedesterres.Maisj’aiditquejenepouvaisrienpromettresansvousconsulter.
L’occasionparutassezbonneàWangLung,etilétaitdésireuxd’enfinir,aussidonna-t-ilsapromesse,etquandilreçutlespapiersducontrat,ilymitsasignature,etilfutsoulagéetdit:
—Allons,encoreunfils,etj’enauraifiniavectoutesceshistoiresdefiançaillesetdemariages,etjesuisbienaised’avoird’icipeulapaix.
Et,quandcefutterminéetlejourdesnocesfixé,ilsereposaetrestaausoleilàdormir,toutcommesonpèreavaitfaitavantlui.
Puis,voyantChingdéclineravecl’âgeetsesentantlui-mêmealourdiparlesansetprisdesomnolenceaprèslesrepas,etsontroisièmefilsétanttropjeunepours’enoccuper,WangLungjugeaqu’ilseraitbondelouerquelques-unsdeseschampslespluséloignésàd’autrescultivateursduvillage.C’estcequefitdoncWangLung,etbeaucoupdegensdesvillagesvoisinsvinrentseproposeràluipouraffermersesterresetdevenirsestenanciers,lefermagestipulantquemoitiédesrécoltesreviendraientàWangLungparcequepropriétaireduterrain,etmoitiéaubailleuràcausedesontravail,etilyavaitenoutrediversesredevancesquechacundevraitfournir:WangLungcertainesprovisionsdefumier,detourteauxdefèvesetderésidusdesésameprovenantdesonmoulinàhuileaprèslamouturedusésame;letenanciercertainsproduitspourl’usagedeWangLung.
Aprèsquoi,saprésenceayantperdudesanécessité,WangLungs’enallaitparfoisàlavilleetcouchaitdanslesappartementsqu’ils’étaitfaitpréparer,mais,jejourvenu,ils’enretournaitàsaterre,passantlaportedesrempartsdelavilledèssonouverture,àl’aurore.Etilrespiraitlafraîcheodeurdeschamps,etilseréjouissaitdeseretrouversursesterres.
Alors,commesilesdieux,pourunefois,semontraientbienveillants,etqu’ilseussentménagélapaixàsavieillesse,lefilsdesononcle,quis’énervaitàprésentdanslamaisontranquilleetsansautre
femmequelarobusteservantequiétaitfemmedel’undesouvriersagricoles,cefilsdel’oncleentenditparlerd’uneguerreauseptentrion,etilditàWangLung:
—Onditqu’ilyalaguerreànotreseptentrion,etjevaisallerjusque-làpourfairequelquechoseetvoirdupays.C’estcequejevaisfairesivousvoulezbienmedonnerdequoicomplétermonhabillementetachetermoncouchageetunfusilaméricainàmemettresurl’épaule.
WangLungsentitalorssoncœurbondirdeplaisir,maisilcachasajoieparprudence.Ilparuthésiteretrépondit:
—Maisvousêteslefilsuniquedemononcle,etiln’yapersonneaprèsvouspourportersoncercueil.Quisaitcequipeutvousarriversivousallezàlaguerre?
Maisnotrehommerepartitenriant:
—Bah!jenesuispassiidiot,etjeneresteraipasquelquepartoùmavieestendanger.S’ildoityavoirunebataille,jem’éloigneraijusqu’àcequecesoitfini.J’aspireàchangeretàvoyagerunpeu,etàvoirdupaysavantd’êtretropvieuxpourcela.
Ainsidonc,WangLungluidonnal’argentvolontierset,cettefoisencore,ledonneluifutpaspénible.Ilversalesécusdanslamaindenotrehommeetseditenlui-même:«Mafoi,puisqueçal’amuse,celametfindansmamaisonàcettecalamité,carilyatoujoursuneguerrequelquepartdanslanation.»
Etilrepritenlui-même:«Quisait,même,ilserapeut-êtrebientué,simabonnechancecontinue,carilyenaparfoisquimeurentdanslesguerres.»
Ilétaitdoncdetrèsbonnehumeur,toutcelaenlecachant,etilréconfortalafemmedesononclequandelleversaunpleurenapprenantledépartdesonfils,etilluidonnauneprovisiond’opium,etluipréparaunepipeetluidit:
—Ilparviendrasansdouteaugraded’officiermilitaire,cequinousvaudradel’honneuràtous.
Puisileutenfinlapaix.Danslamaisondeschampsilnerestaitplus,endehorsdeluietdessiens,quelesdeuxvieuxendormis,etdanslamaisondelavillel’heureapprochaitdelanaissancedupetit-filsdeWangLung.
Or,WangLung,àmesurequecetteheureapprochait,restaitdeplusenplusdanslamaisondelaville,etilsepromenaitdanslescours,etiln’enfinissaitpasdeméditersurcequiluiétaitarrivé,etilnes’émerveillaitjamaistropdececi:quelà,danscescoursoùlagrandefamilledesHwangavaitjadishabité,c’étaitàprésentluiquihabitaitavecsafemmeetsesfilsetleursfemmes,etàcetteheureilallaitluinaîtreunenfantdelatroisièmegénération.
Ilenétaitattendriaupointqu’ilnetrouvaitriendetropbeaunidetropcherquandilfaisaitdesachats,etilleurachetaitàeuxtousdesaunesetdesaimesdesatinetdesoie,carcelafaisaitmauvaiseffetdevoirdesrobesdevulgairecotonnadesurlesfauteuilssculptésetautourdestablesenébèneduMidi,etilachetadesaimesetdesaunesdebonnecotonnadebleueetnoirepourlesesclaves,defaçonqu’onnevîtplusaucuned’ellesenvêtementdéchiré.Cesachatseffectués,ilfutbienaisede
voirlesamisquesonfilsaînés’étaitfaitsenvillevenirenvisitedanssademeure,etenadmirertouteslesmagnificences.
EtWangLungpritàcœurdesmetsdélicats,etluiquijadissecontentaitd’unebonnegalettedefromentrouléeautourd’unetiged’ail,àprésentqu’ildormaittarddanslamatinéeetnetravaillaitplusdesesmainsàlaterre,lesmetsquelconquesneluisuffisaientplus,etilsavouraitlebamboud’hiver,lesœufsdecrevette,lepoissonduMidi,lescoquillagesdesmersseptentrionales,lesœufsdepoissonetautrescuriositésdebouchequelesrichesemploientpoursolliciterleurappétitparesseux.Etsesfilsenmangeaient,etLotusaussi,etCoucou,àlavuedetoutecettetransformation,disaitenriant:
—Hé!mais,c’estàsecroirerevenueautempsjadis,quandj’étaisdanscescours,saufqu’àprésentmoncorpsflétrietdesséchén’estmêmepluscapabledefaireenvieàunvieuxseigneur.
Endisantcela,ellejetaunregardencoulisseàWangLungetsouritànouveau.Ilfitsemblantdenepasentendrelapaillardise,maisilfutbienaisenéanmoinsd’êtrecomparéauvieuxseigneur.
Ainsidonc,aumilieudecettevieoisiveetluxueuse,oùl’onselevaitàsongréetdormaitàloisir,ilattendaitsonpetit-fils.Or,unmatin,ilentenditlesplaintesd’unefemmeengésine,etilalladanslescoursdesonfilsaîné.Sonfilsvintàsarencontreetluiannonça:
—L’heureestvenue,maisCoucouditqueceseralong,carmafemmeestd’uneconformationétroite,etc’estunenaissancedifficile.
Ainsidonc,WangLungregagnasacourprivéeoùils’assit,prêtantl’oreilleauxcris,et,pourlapremièrefoisdepuisnombred’années,ileutpeuretsentitlebesoind’uneaidespirituelle.Ilselevaetserenditchezlemarchandd’encens,oùilachetaunbâtonnet,puisilallaautempledelavilleoùlogedansunenichedoréeladéessedemiséricorde.S’adressantàunprêtreoisif,illuidonnadel’argentetlechargeadepiquerl’encensdevantladéesse,enluidisant:
—Cen’estpasmonrôle,àmoi,homme,defairecela,maismonpremierpetit-filsestsurlepointdenaître,etc’estunaccouchementpéniblepourlamère,quiestunefemmedelavilleetd’uneconformationétroite,etlamèredemonfilsestmorte,etiln’yapasdefemmepouroffrirl’encens.
Puis,toutenregardantleprêtrepiquerlebâtonnetdevantladéesse,danslescendresdubrûle-parfum,ilpensaavecunsoudaineffroi:«Etsicen’étaitpasunpetit-fils,maisunefille!»etils’empressad’annoncer:
—Etpuis,sic’estunpetit-fils,jepaieraiunenouvelleroberougeàladéesse,maissic’estunefille,jenedonnerien.
Ilsortit,bouleverséden’avoirpassongéplustôtàlachose,quecepourraitêtrenonpasunpetit-filsmaisunefille,etilallaacheterd’autreencens,quoiquelajournéefûtbrûlanteetque,danslesrues,lapoussièrefûtépaissed’unemain;etilserendit,malgrécela,aupetittemplerustiqueoùtrônaitlecoupledivinquiveillaitsurleschampsetsurlaterre,etilypiqual’encens,etilgrommelaaucouple:
—Ditesdonc,nousavonseudesattentionspourvous,monpèreetmoi,etmonfils,etmaintenant,
voiciquevanaîtrelerejetondemonfils,etsicen’estpasunfils,gareàvous!iln’yauraplusrienpourvousdeux.
Lorsdonc,ayantfaittoutcequ’ilpouvait,ilretournachezlui;et,s’asseyantàsatable,ilsouhaitasefaireapporterduthéparuneesclave,etparuneautreuneserviettetrempéeettorduedansl’eaubouillantepours’essuyerlevisage.Maisileutbeaufrapperdesmains,personnenevint.Personnenes’occupaitdelui,etoncouraitdetouscôtés:maisiln’osaitarrêterpersonnepours’informerdusexedel’enfant,oumêmes’ilenétaitnéun.Ilrestalà,poudreuxetharassé,etpersonneneluiadressaitlaparole.
Puis,enfin,commeilluisemblaitquelanuitdevaitbientôtêtreproche,tantilavaitattendulongtemps,Lotusarrivaenvacillantsursespetitspieds,àcausedesonembonpoint,etappuyéesurCoucou,et,enriant,elleluiannonçabienhaut:
—Çayest!Ilyaunfilsdanslamaisondevotrefils,etlamèreetl’enfantseportentbien.J’aivul’enfant,etilestbeauetsain.
AlorsWangLungritaussi,etilselevaetbattitdesmains,et,riantànouveau,ildit:
—Etmoi,jesuisrestéicicommeunhommequiattendlavenuedesonpremier-né,etsansriencomprendreàtoutceremue-ménagequimefaisaitpeur.
Etpuis,quandLotussefutretiréechezelle,ilserassitettombadansunerêverie,etpensatouthaut:
—Maparole,jen’aipaseupeurcommecelaquandmapauvredéfunteaenfantésonpremier-né,monfils.
Ilseremitàrêverensilence,etilévoquaenimaginationcefameuxjouroùelles’étaitretirée,seuledanslapetitechambreobscure,etoùseuleelleavaitaccouchédesesfilsetdesesfillesqu’ellemettaitaumondesansbruit,etaprèscelaellevenaitauxchampslerejoindreetreprenaitsontravailàcôtédelui.Quelledifférenceaveccettefemme-ci,l’épousedesonfilsqui,danssesdouleurs,poussaitdescriscommeunenfant,etquifaisaitcourirtouteslesesclavesdelamaison,etquiavaitsonmariàlaporte.
Et,commeonseremémoreunsongepassédepuislongtemps,ilserappelaqu’O-leninterrompaitunpetitmomentsontravailpourdonneràtéteraupetitet,danssonabondance,lelaitblancetgénéreuxcoulaitdesonseinetserépandaitsurlaterre.Etcelaluiparaissaitsivieuxquec’enétaitpresqueirréel.
Puissonfilsentrad’unairsouriantetimportant,etluiannonçabienhaut:
—L’enfantmâleestné,monpère,etmaintenantilnousfauttrouverunenourricepourluidonnerlesein,carjeneveuxpasquemafemmes’abîmeletempéramentets’épuiseàl’allaiter.Aucunefemmedeconditionnelefaitenville.
EtWangLung,attristésanssavoirpourquoi,réponditmélancoliquement:
—Ehbien!puisqu’illefaut,ainsisoit-il,puisqu’ellenepeutpasnourrirsonenfant.
Quandl’enfantfutâgéd’unmois,sonpère,lefilsdeWangLung,donnalafêtedenaissance,etilyinvitadeshôtesdelaville,etlespèreetmèredesafemme,ettouslesnotablesdelaville.Etilavaitfaitteindreenrougeplusieurscentsd’œufsdepoule,qu’ildistribuaàchaqueconviveetàtouslesparentsdeconvives,etilyeutfêteetripailledanstoutelamaison,carl’enfantétaitunbeaugrosgarçon,etilavaitdépassévivantsondixièmejour,cequifaisaitunecraintedemoins,etilss’enréjouissaienttous.
Lafêtedelanaissanceterminée,lefilsdeWangLungvinttrouversonpèreetluidit:
—Maintenantqu’ilyalestroisgénérationsdanscettemaison,nousdevrionsavoirlestablettesdesancêtresqu’ontlesgrandesfamilles,etnousdevrionsexposercestablettesenévidencepourlesrévérerauxjoursdefête,carnoussommesmaintenantunefamillequiafaitsespreuves.
CeciplutbeaucoupàWangLung,etill’ordonnadoncetcefutexécuté,etlà,danslagrandesalle,lesrangéesdetablettesfurentexposéesenévidence,lenomdesongrand-pèresurl’une,etpuisceluidesonpère,etdesplacesvacantespourlesnomsdeWangLungetdesonfilsquandilsviendraientàmourir.EtlefilsdeWangLungachetaunbrûle-parfumetledisposadevantlestablettes.
Cetteinstallationterminée,WangLungserappelalaroberougequ’ilavaitpromiseàladéessedemiséricorde,etilalladoncautempleremettrel’argentpourcetachat.
Etpuis,tandisqu’ils’enrevenait,commesilesdieuxnepouvaientserésoudreàdonnerdebonnegrâcesanscachersouslecadeauuneépine,ilvitaccouriràsarencontreunvaletquivenaitdeschampsdelamoissonluiannoncerqueChingétaitsubitementàlamort,etqu’ilavaitdemandésiWangLungvoulaitbienvenirassisteràsesderniersmoments.Quandileutentendulecoureurhaletant,WangLungs’écriacoléreusement:
—Ilfautcroirequecesmauditsdieuxdutemplesontjalouxdecequej’aidonnéuneroberougeàunedéessedelaville,maisilsn’ontpasl’airdesedouterqu’ilsn’ontdepouvoirquesurlaterre,etpassurlanaissancedesenfants.
Et,bienquesonrepasdemidifûtservisurlatable,ilrefusadeprendresesbâtonnets,bienqueLotusluicriâtbienhautd’attendrel’après-midi.Puis,voyantqu’ilnesesouciaitpasd’elle,Lotusenvoyauneesclaveàsasuiteavecuneombrelledepapierhuilé,maisWangLungcouraitsivitequelarobustefilleavaitdelapeineàluitenirl’ombrelleau-dessusdelatête.
WangLungallatoutdroitàlachambreoùl’onavaitdéposéChing,etilinterpellatouslesassistants:
—Maisenfin,voyons,commentcelas’est-ilproduit?
Lapièceétaitremplied’ouvriersagricolesquisepressaient,etilsrépondirentprécipitammentettousàlafois:
—Ilavoulutravaillerlui-mêmeaubattage…Onluiavaitbienditdenepasfaireça,àsonâge…Ilyavaitunouvrieragricoleengagédepuispeu…Ilnesavaitpastenirsonfléaucommeilfaut,etChingavoululuimontrer…C’estuntravailtropdurpourunvieux…
AlorsWangLunglançad’unevoixterrible:
—Qu’onm’amènecetouvrier.
Etnotrehommefutpousséenavantjusqu’enfacedeWangLung,etilrestalà,tremblant,etsesgenouxs’entrechoquaient.C’étaitungrandgarsdelacampagne,rougeaudetrustaud,dontlesdentss’avançaientenbalconpardessuslalèvreinférieure,etauxyeuxrondsetrésignéscommeceuxd’unbuffle.MaisWangLungfutimpitoyable.Ilappliquasurlesjouesdugarsdeuxgiflesretentissanteset,prenantl’ombrelledesmainsdel’esclave,illuienadministradegrandscoupssurlatête,etpersonnen’osaitl’arrêter,decraintequesacolèreneluitournâtlesang,cequieûtpuluiêtrefatalàsonâge.Etlemanant,résigné,selaissaitfaire,enpleurantcommeunveauetreniflantseslarmes.
AlorsChingsemitàvagirsursonlitdedouleur,et,rejetantl’ombrelle,WangLungs’écria:
—Lepauvre!Voilàqu’ilvamourirtandisquejebatscetidiot!
Ils’installaauchevetdeChingetluipritsamain,qu’ilgarda.Elleétaitaussilégère,sècheetratatinéequ’unefeuilledechêneflétrie,etonavaitpeineàcroirequelesangcirculâtdedans,tantelleétaitsècheetlégèreetbrûlante.MaislevisagedeChing,àl’ordinairepâleetjaune,étaitàcetteheurenoirâtreettachetédesonsangraréfié,sesyeuxentrouvertsetvoilésd’unetaien’yvoyaientplus,etilrespiraitparsaccades.WangLungsepenchasurluietluicriadansl’oreille:
—Jesuislà,soistranquille,jet’achèteraiuncercueilpresqueaussibeauqueceluidemonpère!
MaislesyeuxdeChings’injectèrentdesang,et,s’ilentenditWangLung,iln’enlaissarienvoir.Dansundernierhoquetd’agonie,ilrenditlesouffleetilexpira.
Quandilfutmort,WangLungsepenchasurluietpleuracommeiln’avaitpaspleuréàlamortdesonproprepère,etilcommandauncercueildesmeilleurs,etilengageadesprêtrespourlesfunéraillesqu’ilsuivitenportantledeuilblanc.Ilfitmêmeporterparsonfilsaînédesbandelettesblanchesauxchevilles,commepourlamortd’unparent,bienquesonfilsprotestâtetdit:
—Cen’étaitqu’unserviteurenchef,etiln’estpasconvenabledeprendreledeuilainsipourunserviteur.
MaisWangLungl’yobligeapendanttroisjours.Et,sioneûtlaisséfaireWangLungàsaguise,ilauraitenterréChingdansl’enclosdeterreoùétaientensevelissonpèreetO-len.Maissesfilsnevoulurentpaslepermettre,etilsprotestèrentendisant:
—Faudra-t-ildoncquenotremèreetnotregrand-pèrereposentavecunserviteur?Etyserons-nouscontraintsplustard,nousaussi?
AlorsWangLung,incapabledelutteraveceuxet,àsonâge,désirantavoirlapaixchezlui,enterraChingàl’entréedel’enclos.Cettesolutionleréconfortaetilsedit:«Aufait,c’estconvenable,carilm’atoujoursservidegardiencontrelemal.»
Etildonnaordreàsesfils,quandlui-mêmemourrait,del’ensevelirtoutprèsdeChing.
AprèsquoiWangLungallademoinsenmoinsvisitersesterres,parcequedepuisladisparitionde
Chingcelal’affectaitd’yallerseul,etilétaitusédetravail,etilavaitmaldanslesarticulationsquandilsepromenaitseulsurlesterreslabourées.Illouadoncleplusqu’ilputdesaterreetiltrouvafacilementpreneur,carelleétaitréputéepourêtrebonneterre.MaisWangLungnevoulutjamaisentendreparlerdevendreunseulpiedd’aucuneparcelle,etilneconsentaitàlalouerqu’àunprixconvenupourunanàlafois.Ainsi,illasentaitbienàluietencoreàsadisposition.
Ildésignal’undesouvriersagricolesavecsafemmeetsesenfantspourhabiterdanslamaisondeschampsetprendresoindesvieuxfumeursd’opium.Puis,voyantl’airanxieuxdesonfilscadet,illuidit:
—Ettoi,tupeuxveniravecmoienville,etjeprendraimoninnocenteavecmoi,etellelogeradanslacouroùjeserai.C’esttropsolitairepourmoi,maintenantqueChingn’estpluslà,etluidisparu,jenesuispassûrquelapauvreinnocenteseraitbientraitée,vuqu’iln’yaurapluspersonnepourdiresionlabatousionneluidonnepasassezàmanger.Etiln’yapluspersonnepourt’enseignercequiconcernelaterre,maintenantqueChingn’estpluslà.
Ainsidonc,WangLungemmenasonfilscadetetsoninnocenteaveclui,etparlasuiteilrestatrèslongtempssanspresqueallerdutoutàsamaisondeschamps.
XXX
Acetteheure,ilsemblaitàWangLungquesaconditionnelaissaitplusrienàdésirer.Ilpouvaitdésormaiss’asseoirausoleildanssonfauteuil,àcôtédesoninnocente,etfumersapipeàeauenpaix,puisquesaterreétaitafferméeetqu’ilenrecevaitlesrevenussanssoucidesapart.
Etilenauraitpuêtreainsin’eûtétésonfilsaîné,quinesavaitpassecontenterdecequiallaitsuffisammentbien,etquiavaitlaragedetoujoursdemandermieux.Ilalladonctrouversonpèrepourluidire:
—Ilyaquelquespetiteschosesquinousmanquentdanscettemaison,etnousnedevonspasnousfigurerquenoussommesunegrandefamillesimplementparcequenoushabitonsdanscescoursintérieures.Ainsi,parexemple,voilàlemariagedemonfrèrecadetquidoitavoirlieudanssixmoisauplus,etnousn’avonspasassezdechaisespourasseoirleshôtesniassezdebols,niassezdetables,niassezderiendanslesappartements.C’estunehonte,enoutre,dedevoirfaireentrerleshôtesparlagrandeporteetdelesobligeràtraversertoutcebaspeupleavecsapuanteuretsonvacarme,etaveclemariagedemonfrèreetsesenfantsetlesmiensàvenir,nousauronsbesoindecescours-làaussi.
WangLungconsidérasonfils,quisetenaitdevantlui,trèsdigneetcommeilfautdanssonbeaucostume,puis,fermantlesyeux,iltirauneforteboufféedesapipeetgrommela:
—Hein!quoidonc?Qu’est-cequ’iltefautencore?
Lejeunehommevitquesonpèreétaitexcédédelui,maisils’obstinaetrepritenhaussantunpeuleton:
—Jedisquenousdevrionsavoirlescoursdedevantaussi,etquenousdevrionsavoirlemobilierconvenableàunefamillequipossèdeautantd’argentetdebonnesterresquenous.
AlorsWangLungronchonnadanssapipe:
—Ouais,maislaterreestàmoi,ettun’yajamaismislamain.
—Oui,mais,monpère,s’écrialejeunehomme,c’estvousquiavezvoulufairedemoiunlettré,etquandjetâchedememontrerledignefilsd’unpropriétaireterrien,vousvousmoquezdemoietvousvoudriezfairedesrustresdemoietdemafemme.
Etlejeunehommes’éloignaentempête,etfitminedevouloirsecasserlecrânecontreunpinrabougriquisedressaitlàdanslacour.
Làdessus,WangLungpritpeur,craignantquelejeunehomme,quiavaittoujoursétéfougueux,nesefîtuneblessure,etc’estpourquoiilluicria:
—Agisàtaguise…agisàtaguise…mais,jet’enprie,nemetracasseplusavecça!
Enentendantcela,lefilsseretiraauplusvite,decraintequesonpèreneseravisât,etilpartitbienaise.Sansperdreuninstant,donc,ilachetadestablesetdeschaisesdeSou-chou,sculptéesettravaillées,etilachetadestenturesdesoierougepoursuspendreauxportes,etdesvasesgrandset
petits,etdespanneauxàaccrocherauxmursetreprésentantpresquetousdebellesfemmes,etilachetadesrochersspéciaux,pourfairedesrocaillesdanslescours,commeilenavaitvudansleMidi,etcesachatsluifournirentdel’occupationpournombredejours.
Avectoutescesalléesetvenues,illuifallutpasserquantitédefois,etvoiremêmechaquejour,parlescoursextérieures,etilnepouvaitpasseraumilieudubaspeuplesansreleverlenezavecdédain,sibienquelesgensquilogeaientlàriaientdeluiaprèssonpassageetdisaient:
—Ilaoubliél’odeurdufumierdanslacourdelafermedesonpère.
Maismalgrécelapersonnen’osaitparlerainsiquandilpassait;carilétaitfilsderiche.Quandvintlafêteoùl’onrenouvelleleslocations,cesgensdupeuples’aperçurentqueleloyerdesappartementsetdescoursoùilslogeaientavaitétébeaucoupaugmenté,parcequequelqu’und’autreoffraitdepayerceprix-là,etilleurfallutdéménager.Ilscomprirentalorsquec’étaitlefilsaînédeWangLungquiavaitfaitcela,quoiqu’ileûteulaprudencedeneriendireetdefairetoutparlettresadresséesaufilsduvieuxseigneurHwang,quiétaitàl’étranger,etcefilsduvieuxseigneurnesesouciaitqued’unechose:savoiroùetcommentilpourraitobtenirleplusderapportdesonanciennemaison.
Lesgensdupeupledurentdéménager,donc,etilsdéménagèrentenprotestantetmaudissantlesrichesquiavaientlepouvoirdefairecommeilsvoulaient,etilsemballèrentleursmisérableshardesetpartirent,outrésdecolèreetmurmurantqu’unjourilsreviendraienttoutcommelespauvresreviennentquandlesrichessonttropriches.
Maistoutceci,WangLungn’ensutrien,puisqu’ilrestaitdanslescoursintérieures,d’oùilsortaitrarement.Amesurequel’âgevenait,ils’entenaitàmangeretàdormiretprendresesaises,etils’enremitàsonfilsaînédel’exécutiondesesprojets.Etsonfilsfitvenirdesmenuisiersetd’habilesmaçons,etilsréparèrentleschambresetlesportescintréesdescoursquelesgensdupeupleavaientdégradéesparleursbrutalesfaçonsdevivre,etilfitremettreenétatlespiècesd’eauetseprocuradespoissonsrougesetbarioléspourmettrededans.Et,lorsquetoutfutterminéetrenduaussibeauquepossibled’aprèssongoût,ilplantadeslotusetdeslisdanslespiècesd’eau,etunbamboudel’Indeàfruitsécarlates,ettoutcequ’ilserappelaitavoirvudansleMidi.Safemmevintvoircequ’ilavaitfait,ettousdeuxparcoururenttoutesleschambresettouteslescours,etellevitqu’ilmanquaitencorequelquespetiteschoses,etilécoutaavecgrandeattentiontoutcequ’elledisait,afindepouvoiraubesoinlefaireexécuter.
AlorslepublicdelavilleentenditparlerdestravauxexécutésparlefilsaînédeWangLung,etons’entretenaitdanslesruesdecequisefaisaitdanslagrandemaison,àprésentqu’elleétaitdenouveauhabitéeparunriche.EtlesgensquiavaientditWanglePaysandisaientàcetteheureWangLungleNotableouWangLungleRiche.
L’argentdestinéàtouslesembellissementsétaitsortidelamaindeWangLungpetitàpetit,sibienqu’ils’enétaitàpeineaperçu,carsonfilsaînévenaitluidire:«J’aibesoindecentécusd’argentpourceci»oubien:«Ilyalàuneportequiestencorebonne;ilsuffitd’unpeud’argentpourlaréparer,etelleseracommeneuve»,ouencore:«Ilyalàuneplaceoùildevraityavoirunetablelongue.»
EtWangLung,assisàfumeretsereposerdanssacour,luidonnaitlesécuspetitàpetit,car
l’argentprovenantdesesterresrentraitfacilementàchaquerécolteetaufuretàmesuredesesbesoins,etc’estpourquoiilledonnaitfacilement.Iln’auraitpassucombienildonnaitsisonsecondfilsn’étaitarrivédanssacour,unbeaumatinquelesoleilavaitàpeinedépassélemur,etneluieûtdit:
—Monpère,iln’yauradoncjamaisdefinàtoutcecoulaged’argent,etavons-nousbesoindevivredansunpalais?Toutcetargent,prêtéàvingtpourcent,auraitrapportébeaucoupd’écus,etàquoiserventtoutescespiècesd’eauetcesarbresàfleursquineportentmêmepasdefruits,ettouscesvainslisd’ornement?
WangLungcompritquelesdeuxfrèresallaientencoresedisputeràcesujet-là,et,crainteden’avoirjamaislapaix,ils’empressaderépondre:
—Oui,maistoutcelaestenl’honneurdetonmariage.
Lejeunehommereprit,avecunsourireenbiaisetsansaucuneintentiondegaieté:
—Drôledemariage,quicoûtedixfoisautantquelamariée.Notrehéritage,quidevraitêtrepartagéentrenousàvotremort,estentraindesedépenserpourlaseulevanitédemonfrèreaîné.
WangLungconnaissaitl’entêtementdesonsecondfils,etilsavaitqu’iln’enauraitjamaisfiniavecluisioncommençaitàdiscuter.Aussis’empressa-t-ildedire:
—Oui…oui…jevaisymettrefin…Jevaisparleràtonfrèreetcoupercourtauxdépenses.Celasuffit.Tuasraison!
Lejeunehommeavaitapportéunpapiersurlequelétaitécriteunelistedetouslesécusquesonfrèreavaitdépensés.Envoyantlalongueurdelaliste,WangLungs’empressadedire:
—Jen’aipasencoremangéet,àmonâge,lematin,jesuisfaibletantquejen’aipasmangé.Tumelirasçauneautrefois.
Etils’éloignapourpasserdanssachambrepersonnelleetforçaainsisonsecondfilsàseretirer.
Mais,lesoirmême,ils’adressaàsonfilsaîné,luidisant:
—Finissons-enavectoutescespeinturesetcesfioritures.Celasuffit.Noussommesaprèstoutdesgensdelacampagne.
Maislejeunehommeréponditfièrement:
—Nousnelesommesplus.LesgensdelavillecommencentànousappelerlagrandefamilledeWang.Ilconvientquenoussoyonslogésunpeuconformémentàcenom,etsimonfrère,quantàlui,nesaitpasvoirplusloinquelemotd’argent,moietmafemmenoussommesrésolusàsoutenirl’honneurdunom.
Or,WangLungignoraitencorequel’onappelâtainsisamaison,carenvieillissantiln’allaitplusguèreauxboutiquesdethé,etpasdavantageauxmarchésaugrain,depuisqu’ilavaitsonsecondfilspouryfairesesaffaires,maisilenfutsecrètementbienaise,etc’estpourquoiilreprit:
—Oui,lesgrandesfamillesmêmesviennentdelaterreetsontenracinéesdanslaterre.
Maislejeunehommeréponditavecunevivacitétranchante:
—Oui,maisellesn’yrestentpas.Ellesseramifientetportentdesfleursetdesfruits.
WangLungnevoulaitpasquesonfilsluirépondîtsurcetontropvifettropdésinvolte,etilrépliquadonc:
—J’aiditcequej’aidit.Tuvascessercegaspillage.Etlesracines,pourqu’ellesportentdesfruits,ilfautlesbienmaintenirdansl’humusdelaterre.
Puis,commelesoirvenait,ilpriasonfilsdequittersacouretderegagnerlasiennepropre.Ilvoulaitêtreenpaixetseuldanslecrépuscule.Maiscesienfilsneputserésoudreàlelaisserenpaix.Cefilsétaitprésentementdisposéàobéiràsonpère,carilétaitsatisfaitdesappartementsetdescours,aumoinspourlemoment,etilenavaitfaitcequ’ilvoulaitfaire;maisilrecommençaencore:
—Soit,j’admetsquecelasuffit,maisilyaautrechose.
AlorsWangLungjetasapipeparterreetbrailla:
—Jen’auraidoncjamaislapaix?
Sansselaisserdémonter,lejeunehommepoursuivit:
—Cen’estpaspourmoinipourmonfils.C’estpourmonfrèrecadet,quiestaussivotrefils.Iln’estpasconvenablequ’ilsoitsiignorant.Ondevraitluifaireapprendrequelquechose.
WangLungendemeurastupide,commesic’eûtétédunouveau.Ilavaitdepuislongtempsréglé,enprincipe,lacarrièredesonjeunefils.Ilrépondit:
—Iln’estpasutilequ’onaitunsavantdeplusdanscettemaison.Ilsuffitdedeux,ettoncadetdoitresterattachéàlaterrequandjeseraimort.
—Oui,etc’estbienpourcelaqu’ilpleuretoutelanuit,etc’estpourcelaqu’ilestsipâleetsifluet,réponditlefilsaîné.
Or,étantdonnéqu’ilavaitdécidéqu’unfilsdevaitresterattachéàlaterre,WangLungnes’étaitjamaisavisédedemanderàsonfilscadetcequ’ildésiraitfairedesavie.Cequesonfilsaînévenaitdeluidirelefrappaenpleinfront,etilrestamuet.Ilramassalentementsapipequ’ilavaitjetéeparterreetméditasursonjeunefils.C’étaitunadolescentquineressemblaitàaucundesesdeuxfrères,unadolescenttaciturnecommesamèreet,parcequ’ilétaittaciturne,personnenefaisaitattentionàlui.
—C’estluiquit’aditcela?demandaWangLungàsonfilsaîné,avechésitation.
—Demandez-le-luivous-même,répliqualejeunehomme.
—Bon,maisilfautqu’ungarçonresteattachéàlaterre,repritsoudainWangLung,discutantet
haussanttrèsfortleton.
—Maispourquoi,monpère?interrogealejeunehomme.Unhommecommevousn’apasbesoinderéduiresesfilsàlaconditiondeserfs.Cen’estpasconvenable.Lesgensdirontquevousavezlecœurvil.«Voilàunhommequifaitdesonfilsunrustre,tandisqu’ilvitcommeunprince.»Ainsidirontlesgens.
L’argumentdujeunehommeétaithabile,carsonpèresepréoccupaitbeaucoupdecequelesgensdisaientdelui.Ilcontinua:
—Nouspourrionsfairevenirunprécepteurpourluidonnerdesleçons,etnouspourrionsl’envoyerdansuneécoleduMidioùils’instruirait,etpuisqu’ilyamoidansvotremaisonpourvousaideretquemonsecondfrèreaunbonmétier,laissezcegarçonchoisircequ’ilvoudra.
AlorsWangLungditenfin:
—Envoie-le-moiici.
Auboutd’unmoment,lejeunefilsarrivaets’arrêtadevantsonpère,etWangLungleconsidérapourvoircequ’ilétait.Etilvitunjouvenceaugrandetmince,quinetenaitnidesonpèrenidesamèresaufqu’ilavaitl’airgraveettaciturnedesamère.Maisilavaitplusdebeautéquen’enavaiteusamère,etquantàlabeautéilenavaitplusàluiseulquetouslesautresenfantsdeWangLung,endehorsdelasecondefillequiétaitpartiedanslafamilledesonmarietn’appartenaitplusàlamaisondeWang.Mais,barrantlefrontdujouvenceauetfaisantpresqueunetareàsabeauté,s’étalaientdeuxnoirssourcils,tropnoirsettroptouffuspoursonjeunevisagepâle,etquandillesfronçait,etillesfronçaitsouvent,cesnoirssourcilsserejoignaient,épaisetdroits,barrantsonfront.
WangLungregardasonfilset,quandill’eutbienconsidéré,ilprononça:
—Tonfrèreaînémeditquetudésiresapprendreàlire.
Etlegarçonrépondit,sanspresquedesserrerleslèvres:
—Oui.
WangLungsecoualescendresdesapipeetsemitàlarebourrerlentementdetabacavecsonpouce.
—Bon,etjesupposequecelasignifiequetuneveuxplustravailleràlaterre,etjen’auraipasunseulfilsattachéàmesterres,moiquiaidesfilsplusqu’iln’enfaut.
Ils’exprimaitd’untonamer,maislegarçonsetut.Ilrestalà,droitetcalmedanssalonguerobed’étéenlinblanc,etàlafinWangLungsefâchadesonsilenceetluibrailla:
—Pourquoineparles-tupas?Est-cevraiquetuneveuxplusresteràlaterre?
Etderecheflegarçonréponditparleseulmot:
—Oui.
EtWangLung,quileregardait,finitparsedireenlui-mêmequesesfilsétaientuntropgrandsoucipoursavieillesse,unsoucietunfardeau,etqu’ilnesavaitplusquefaireaveceux.Ulcéréparlesmauvaisprocédésdesesfils,ilbrailladerechef:
—Etpuisjem’enmoque,decequetuferas!Fiche-moilecampd’ici!
Legarçonseretiraauplusvite,etWangLung,restéseul,seditenlui-mêmequesesdeuxfillesvalaientmieuxtoutcomptefaitquesesfils,l’une,lapauvreinnocente,bornaittoutessesexigencesàunpeudenourritureetàsonboutdechiffonpourjoueravec,etl’autreétaitmariéeetpartiedelamaison.Etlecrépusculedescenditsurlacouretl’yemprisonnadanssasolitude.
Néanmoins,commefaisaittoujoursWangLungquandsacolèreétaitpassée,illaissasesfilsagiràleurguise.Ilfitvenirsonfilsaînéetluidit:
—Engageunprécepteurpourtonjeunefrère,puisqu’illeveut,etqu’onmelaissetranquille.
Puisilfitvenirsonsecondfilsetluidit:
—Puisqu’aucundemesfilsnevaresterattachéàlaterre,c’esttondevoirdeveillerauxfermagesetàl’argentquirentredesterresàchaquerécolte.Tusaispeseretmesurer,ettuserasmonintendant.
Lesecondfilsfutassezcontentdecettedécision,carilenrésulteraitquel’argentluipasseraitaumoinsparlesmains,et,sachantcequirentrait,ilpourraitseplaindreàsonpèresil’ondépensaitdanslamaisonplusqu’ilneconvenait.
Or,cesecondfilssemblaitplusétrangeràWangqu’aucundesesfils,carmêmeaujourdumariage,quiarriva,ilfutménagerdel’argentdépenséenvictuaillesetenvins,etilrépartitlesservicesavecméthode,réservantlesmeilleursplatsàsesamiscitadins,quiconnaissaientleprixdeschoses,et,pourlestenanciersetlesgensdelacampagnequ’ilavaitfalluinviter,ilfitdresserdestablesdanslescoursetdistribuerdesvictuaillesetdesvinsdesecondequalitéseulement,puisqu’ilsvivaientquotidiennementd’unrégimegrossier,etilleursuffisaitquecefûtunpeumeilleurpourqueceleurparûttrèsbon.
Etlesecondfilssurveillal’argentetlescadeauxquiarrivaient,etildonnaauxesclavesetauxdomestiqueslemoinsqu’onpouvaitleurdonner,sibienqueCoucouricanaquandilluimitenmaindeuxpiteuxécusd’argent,etelleditenprésencedebeaucoupdemonde:
—Unevraimentgrandefamillen’estpassiménagèredesonargent.Onvoitbienquecettefamille-cin’appartientpasdedroitàcescours.
Lefilsaînéentenditcela,etilfuthumilié,et,craignantlamauvaiselanguedeCoucou,illuidonnad’autresécusencachette,etilfutfâchéavecsonsecondfrère.Ainsidonc,ilyeutdelazizanieentreeuxlejourmêmedumariage,alorsqueleshôtesétaientàtableetquelepalanquindelamariéeentraitdanslescours.
Et,desespropresamis,lefilsaînén’invitaàlanocequequelques-unsdesmoinsdistingués,parcequ’ilétaithonteuxdelaladreriedesonfrèreetparcequelajeunemariéen’étaitqu’unecampagnarde.Ilsetenaitdédaigneusementàl’écartetildisait:
—Peuh!monfrèreachoisiunpotdeterrequandilauraitpu,aveclasituationdemonpère,avoirunecoupedejade.
Etilfutdédaigneuxetsaluad’unesècheinclinationquandlecouplearrivadevantluietsafemme,etlessaluadunomdefrèreetsœuraînés.Etlafemmedufrèreaînéfutcorrecteethautaine,etnes’inclinaquelemoinspossibleetjusteassezpoursatisfairelesconvenances.
Detousceuxdelafamillequihabitaientdanscescours,lefilsdufilsaînédeWangLungétaitleseulquieûtl’airdesesentirtoutàfaitchezlui.WangLunglui-même,enseréveillantdanslesombresdugrandlitsculptédesachambreàcoucherpersonnelle,attenanteàlacouroùlogeaitLotus,lui-même,àsonréveil,songeaitparfoisavecenvieàl’obscurepetitemaisonauxmursdeterreoùl’onpouvaitjetersonthéfroidn’importeoùsansrisquerd’éclabousserunmorceaudeboissculpté,etoùd’unpasonétaitdansseschamps.
QuantauxfilsdeWangLung,c’étaituneinquiétudeperpétuelle,lefilsaînécraintedenepasdépenserassezetd’êtreaviliauxyeuxdesgensetcraintequelesvillageoisfranchissentlagrandeportependantqu’onintroduisaituncitadin,etqu’oneûtainsiàrougirdevantlui;lesecondfilscraintequ’iln’yeûtdugaspillageetquel’argentdisparût,etlefilscadets’efforçantderattraperlesannéesqu’ilavaitperduescommefilsdecultivateur.
Maisilyenavaitunquicouraitçàetlà,trébuchantetjoyeuxdevivre,etc’étaitlefilsdufilsaîné.Cepetitmarmousetsesentaitvraimentchezluidanscettegrandemaisonquipourluin’étaitnigrandenipetite,etilyétaitentourédesamère,etdesonpère,etdesongrand-père,etdetousceuxquinevivaientquepourleservir.C’étaitcepetitquiprocuraitlapaixàWangLung,etcelui-cineserassasiaitjamaisdelesuivredesyeux,etderire,etdeleramasserquandiltombait.Ilserappelaaussil’interventiondesonproprepère,etils’amusaàpasseruneceintureautourdel’enfantpourl’empêcherdetomberenmarchant.Ilsallaientdecourencour,etl’enfantmontraitdudoigtlespoissonsfilantdanslesbassins,jargonnaitquelquesmots,décapitaitunefleuraupassage,etsetrouvaittoutàfaitdanssonélément.Cen’étaitqu’ainsiqueWangLungseprocuraitlapaix.
Etcepetit-làn’étaitpasleseul.Lafemmedufilsaînéétaitfidèleetdévouée,etelleconcevaitetengendraitcoupsurcoupavecunerégularitéinfaillible,etchaqueenfant,aussitôtné,avaitsonesclave.AinsiWangLungvoyaitchaqueannéelesenfantsetlesesclavessemultiplierdanslescours,sibienquequandquelqu’unluidisait:«Ilvayavoirunebouchedeplusdanslacourdufilsaîné»,ilnefaisaitqu’enrireetrépondait:
—Eh!…eh!…Bah!ilyadurizassezpourtousgrâceàlabonneterre.
Etilfutraviquandlafemmedesonsecondfilsdevintgrosseelleaussiensontemps,etelledonnanaissanced’abordàunefille,commeilétaitconvenabledeparlerespectqu’elledevaitàsabelle-sœur.WangLung,donc,enl’espacedecinqans,eutquatrepetits-filsettroispetites-filles,etlescourss’emplissaientdeleursriresetdeleurspleurs.
Or,cinqans,cen’estriendanslavied’unhomme,exceptéquandilesttrèsjeuneoutrèsvieux,etsicelapsdetempsdonnaàWangLungcesrejetons,illuiravitparcontrelevieilintoxiquésononcle,dontilavaitpresqueoubliél’existence,sicen’estpourveilleràcequeluietsafemmefussentnourrisetvêtus,eteussentleurcontentd’opium.
L’hiverdelacinquièmeannéefuttrèsrude,plusrudequ’aucunautredepuistrenteans,sibienquepourlapremièrefoisausouvenirdeWangLunglefosségelaautourdesrempartsdelaville,etonletraversaitàpiedsec.Unventglacécontinuelsoufflaitaussiduseptentrion-levant,etnilesvêtementsdepeaudechèvrenilesfourruresn’étaientpluscapablesdeconserverlachaleurhumaine.Danstouteslespiècesdelagrandemaisonbrûlaientdesréchaudsdecharbondebois,etmalgrécelailfaisaitencoresifroidque,quandonrespirait,l’haleinefaisaitunbrouillardvisible.
Ordonc,àforcedefumerl’opium,l’oncledeWangLungetsafemmeétaientdepuislongtempsdevenusd’unemaigreursquelettique,etilsétaientcouchésnuitetjoursurleurslitscommedeuxvieuxsarmentsdesséchés,etilsavaientperduleurchaleurvitale.EtWangLungappritquesononclenepouvaitmêmeplussedressersursonséant,etqu’ilcrachaitlesangchaquefoisqu’ilfaisaitunmouvement,etilallalevoir,etilvitquelevieillardn’enavaitplusquepourquelquesheures.
AlorsWangLungachetadeuxcercueilsenboisd’assezbonnequalitémaissansluxe,etillesfitporterdanslachambreoùsononcleétaitcouché,afinquelevieillardpûtlesvoiretmourirtranquille,sachantqu’ilavaitoùreposersesos.Etsononcle,d’unevoixquin’étaitplusqu’unmurmurechevrotant,luidit:
—Ah!tuesunfilspourmoi,etplusquemonvagabonddefils.
Etlavieilledit,maiselleétaitencoreplusgaillardequel’homme:
—Sijemeursavantquecefilsnerevienne,promettez-moiquevousluichercherezunebonnefiancée,afinqu’ilpuisseencoreavoirdesfilspourperpétuernotreculte.
EtWangLungleluipromit.
Aquelleheuremourutsononcle,WangLungl’ignora;ilsutseulementqu’onl’avaittrouvémortunsoir,quandlaservanteentrapourluiapporterunboldesoupe,etWangLungl’enterraparunjourdefroidcinglant,oùleventfaisaittourbillonnerlaneigeennuéespardessuslacampagne,etilmitlecercueildansl’enclosdefamille,auprèsdesonpère,unpeuplusbasquelatombedesonpère,maisau-dessusdelaplacequ’ils’étaitréservéeàlui-même.
PuisWangLungfitprendreledeuilàtouslesmembresdelafamille,etilsportèrentl’emblèmedudeuilpendantunan,nonpasqu’aucund’euxregrettâtréellementladisparitiondecevieillardquin’avaitjamaisétéqu’unsoucipoureux,maisparcequ’ilestconvenabled’agirainsidansunegrandefamilleaudécèsd’unparent.
PuisWangLungfitdéménagerlafemmedesononclepourlatransporterenville,oùelleneseraitpasseule,etilluiattribuaunechambreaufondd’unecouréloignée,etilordonnaàCoucoudemettreuneesclaveàsonservice.Lavieillefemmerestaitcouchéesursonlit,trèsheureuse,tétantsapipeàopiumetdormanttoutletemps,etsoncercueilétaitauprèsd’elle,bienenvuepoursonréconfort.
EtWangLungs’émerveilladepenserquejadisill’avaitcraintequandelleétaitunegrossedondoncampagnarde,fainéanteetcriarde,ellequ’ilvoyaitàcetteheurecouchéelà,jauneetratatinéeetmuette,aussijauneetratatinéequelavieillemaîtressedanslamaisondéchuedeHwang.
XXXI
Toutesaviedurant,WangLungavaitouïparlerdeguerreçàetlà,maisiln’avaitjamaisvulachosedeprès,exceptélafoisoùilavaithivernédanslavilleduMidi,quandilétaitjeune.Ilnel’avaitjamaisvuedeplusprèsquecela,maisdutempsqu’ilétaitpetit,ilavaitsouventouïdesgensdire:«Ilyauneguerreàl’occident,cetteannée»,oubienondisait:«Laguerreestaulevant,ouauseptentrion-levant».
Et,pourlui,laguerreétaitunechosecommeleciel,laterreetl’eau,unélémentdontpersonneneconnaîtlaraisond’être,etdontonsaitseulementqu’ilexiste.Detempsàautre,ilentendaitdesgensdire:«Nousallonspartiràlaguerre.»Ilsdisaientcelaquandilsétaientsurlepointdemourirdefaimetpréféraientsefairesoldatsquemendiants.Parfoisaussi,desgensdisaientcelaquandilss’impatientaientderesteraulogis,commelefilsdesononclel’avaitdit;mais,quoiqu’ilenfût,laguerreétaittoujoursauloinetdansuneautreprovince.Puis,soudain,commeunventinsensésortidescieux,lachoseserapprocha.
WangLungeneutlapremièrenouvelleparsonsecondfils.Unjourqu’ilrentraitdumarchépoursonrepasdemidi,ilditàsonpère:
—Leprixdugrainamontétoutàcoup,carlaguerreestmaintenantaumididenousetserapprochechaquejour.Ilnousfautgardernosréservesdegrainjusqu’àplustard,carleprixvaencoreaugmenterlorsquelesarméesserapprocheront,etnouspourronsvendreàunbonprix.
WangLung,quil’écoutaittoutenmangeant,repartit:
—Tiens,c’estcurieux.Jeseraisbienaisedevoiruneguerre,poursavoircequec’est,carj’enaiouïparlertoutemaviesansjamaisenvoirune.
Enlui-même,alors,ilsesouvintquejadisilavaiteupeurd’êtreempoignécontresavolonté,maismaintenantilétaittropvieuxpourservir,etdeplusilétaitriche,etlesrichesn’ontrienàcraindre.Ainsidonc,ilnefitguèreplusattentionquecelaàlanouvelle,etn’enéprouvaquedelacuriosité.Ilditàsonsecondfils:
—Faiscommetujugesbonpourlegrain.Jem’enrapporteàtoi.
Et,lesjourssuivants,iljouaitcommedecoutumeavecsespetits-enfantsquandilyétaitdisposé,etildormait,etmangeait,etfumait,etallaitparfoisvoirsapauvreinnocente,quiétaitdanslecoinaufonddesacour.
Puis,unjourdudébutdeprintemps,commeuneinvasiondesauterellesquidévaleduseptentrion-ponant,arrivaunehorded’hommes.Lemignonpetit-filsdeWangLungétaitàlagrandeporteavecundomestique,àregarderlespassants,parcebeaumatinensoleillé.Quandilvitlelongdéfiléd’hommesvêtusdegris,ilcourutàsongrand-pèreets’écria:
—Venezvoircequiarrive,ôVieux!
AlorsWangLungretournaàlaporteavecluipourluifaireplaisir,etleshommesemplissaientlarue,emplissaientlaville,etWangLungeutl’impressionquel’airetlesoleilétaientsoudainobstrués
parlamultituded’hommesengriss’avançantparlavilled’unpaslourdetcadencé.Puis,enlesregardantmieux,WangLungvitquechaquehommetenaitunoutilinconnuavecuncouteaudépassantd’unbout,etilsavaienttousdesvisageshargneuxetgrossiers;encorequecertainsnefussentquedesjouvenceaux,ilsétaientpareils.Envoyantleursvisages,WangLungattirabienviteàluil’enfantetluimurmura:
—Allons-nous-enetfermonslaporteàclé.Cesontdesvilainshommes,monpetitcœur.
Maisiln’avaitpasencoreeuletempsdeseretournerque,dumilieudesrangs,unsoldatl’aperçuttoutàcoupetluicria:
—Hé!là-bas,leneveudemonvieuxpère!
Acetteinterpellation,WangLunglevalesyeuxetreconnutlefilsdesononcle.Ilétaitvêtucommelesautres,grisdepoussière,maissonvisageétaitplusfaroucheetplushargneuxquen’importelequel.Avecunrirecanaille,illançaàsescompagnons:
—Nouspouvonsnousarrêterici,lesgars,carc’estunriche,etunparentàmoi.
SanslaisseràWangLung,terrifié,letempsdefaireunmouvement,lahordes’engouffraparsapropregrandeporteetl’entraînadanslabousculade,réduitàl’impuissance.Cetteinondationdesoldatssedéversadanssescourscommeunflotd’eausale,emplissanttouslescoinsettouteslesfissures,etilssecouchaientsurlesplanchers,etilspuisaientavecleursmainsdanslespiècesd’eaupourboire,etilsjetaientàgrandbruitleurscouteauxsurlestablessculptées,etilscrachaientn’importeoù,etilsbraillaiententreeux.
AlorsWangLung,audésespoirdecequiétaitarrivé,courutavecl’enfantàlarecherchedesonfilsaîné,qu’iltrouvadanssescoursentraindelireunlivre.Lefilsselevaenvoyantentrersonpère,et,quandileutentendulerécitentrecoupédesonpère,ilsemitàgémiretsortit.
Maisquandilvitsoncousin,ilnesutpluss’ildevaitl’accablerd’injuresouletraiterpoliment.Iljetaunregardàsonpère,quil’avaitsuivi,etgémit:
—Ilsonttousdescouteaux!
C’estpourquoiilsemontrapolietdit:
—Salut,moncousin,vousêteslebienvenudansvotreanciennedemeure.
Avecunrictushilare,lecousinrepartit:
—J’aiamenéquelquesinvités.
—Ilssontlesbienvenus,étantvosamis,réponditlefilsaînédeWangLung,etnousallonsleurpréparerunrepaspourqu’ilspuissentmangeravantdeseremettreenroute.
Toujoursricanant,lecousinrepartit:
—Allez-y,maisinutiledevouspresserensuite,carnousresteronsunevingtainedejours,ouun
mois,ouunanoudeux,carnousallonsêtrecantonnésdanslavillejusqu’àcequelaguerrenousréclame.
Enentendantcela,WangLungetsonfilseurentpeineàcacherleurdésarroi,maispourtantilfallaitbienlecacher,àcausedescouteauxquiflamboyaientdetoutespartsdanslescours;c’estpourquoiilss’efforcèrentdesouriretantbienquemaletrépondirent:
—Noussommesheureux…tropheureux…
Prétextantdesordresàdonnerpourlespréparatifs,lefilsaînépritsonpèreparlamain,ettousdeuxseprécipitèrentdanslacourextérieure,dontlefilsbarricadalaporte,etpuistousdeux,lepèreetlefils,s’entre-regardèrentconsternés.Nil’unnil’autrenesavaitquefaire.
Alorslesecondfilsarriva,affolé,etfrappaàlaporteàcoupsredoublés.Quandonluiouvrit,ilsejetaàl’intérieursiprécipitammentqu’ilfaillittomber.Ilhaleta:
—Ilyadessoldatspartout,danstouteslesmaisons…mêmedanslesmaisonsdespauvres…Etjesuisvenuencourantvousdiredenepasprotester,caraujourd’huiunemployédemaboutique,quejeconnaisbien…ilétaittouslesjoursmonvoisinaucomptoir…enapprenantcela,ilestalléchezlui,etilyavaitdessoldatsdanslachambreoùsafemmeétaitaulit,malade,etilaprotesté,etilsluiontenfoncédanslecorpsuncouteauquil’atraversétoutoutre,commes’ilétaitensaindoux…aussifacilementqueça…etquiestressortidel’autrecôté.N’importecequ’ilsdésirent,nousdevonsleleurdonner,maisprionsseulementquelaguerres’éloigned’iciauplusvite!
Ilséchangèrenttouslestroisunregardaccablé,enpensantàleursfemmesetàceshommesaffamésdeluxure.Etlefilsaîné,pensantàsadigneethonnêteépouse,déclara:
—Ilnousfautrassemblerlesfemmesdanslacourlaplusreculée,etilnousfautveillersurellesjouretnuit,ettenirlesportesbarricadéesetlapoternedepaixprêteàêtredéverrouilléeetouverte.
Etainsifutfait.Onemmenalesfemmesaveclesenfants,etonlesmittoutesdanslacourdufond,oùLotusavaitlogéseuleavecCoucouetsesservantes,etellesyvécurentdanslestranses,entasséesl’unesurl’autre.LefilsaînéetWangLungfaisaientleguetàlaportejouretnuit,etlesecondfilsvenaitquandilpouvait,etilsveillaientaussisoigneusementdenuitquedejour.
Maisilyavaitcemauditcousinet,vusaqualitédeparent,personnenepouvaitlégitimementletenirdehors,etilfrappaàlaporteetilentra,etilsepromenapartoutàsaguise,entenanttoutouvertdanssamainsoncouteauluisantetétincelant.Lefilsaînélesuivaitpartout,maissansjamaisrienoserdire,àcausedececouteauouvertetétincelant,etlecousinregardal’uneaprèsl’autretouteslesfemmesetdonnasonappréciationsurchacune.
Enregardantlafemmedufilsaîné,ilritdesonrirecanailleetprononça:
—Hé!hé!moncousin,c’estunjolimorceauquetuaslà,unedamedelaville,etdespiedsaussipetitsquedesboutonsdelotus.
Etilditàlafemmedusecondfils:
—Ah!celle-ci,c’estunbongrosradisrougedelacampagne…uncopieuxmorceaudeviande
fraîche.
Ildisaitcelaparcequecettefemmeétaitgrasseetvermeille,etfortementcharpentée,maisquandmêmeassezragoûtante.Et,tandisquelafemmedufilsaînés’étaitdétournéeavecrépugnancesoussonexamen,ensecachantlafacederrièresamanche,celle-cisemitàrire,carelleétaitdebonnecompositionetgaillarde,etelleréponditdutacautac:
—Oui,etilyadeshommesquiaimentcroquerunradistoutchaudoumordreunebouchéedeviandefraîche.
Etlecousinderépliqueraussitôt:
—Moi,j’ensuis!
Etilallapourluisaisirlamain.
Cependant,lefilsaînén’enpouvaitplusdehonte,àouïrcebatifolageentrehommeetfemmequinedevaientmêmepaséchangerunmot,etiljetauncoupd’œilàsafemme,parcequ’ilavaithontedesoncousinetdesabelle-sœur,devantellequiavaitétéélevéeavecplusdedistinctionquelui.Voyantsatimiditédevantsafemme,lecousinrepritavecmalice:
—Mafoi,j’aimeraismieuxmangerdelaviandefraîchetouslesjoursplutôtqu’unetranchedepoissonfroidetsansgoût,commecetautreéchantillon-là.
Là-dessus,lafemmedufilsaînésedrapadanssadignitéetseretiradansunepièceintérieure.LecousineutunriregrasetditàLotusquiétaitlà,fumantsapipeàeau:
—Cesfemmesdelavillesontpartroppimbêches,n’est-cepas,vieillemaîtresse?…
Puis,regardantLotusdeplusprès,ilajouta:
—Eh!oui,vieillemaîtresseenvérité,etsijen’avaispassuquemoncousinWangLungétaitsiriche,jel’auraiscomprisrienqu’àvoirlamontagnedechairquevousêtesdevenueàforcedebienmanger,etdumeilleur!Iln’yaquelesfemmesderichespouravoirl’aircommevous!
Lotusfutextrêmementflattéedes’entendreappelervieillemaîtresse,parcequec’estuntitrequ’ondonneseulementauxdamesdesgrandesmaisons,etelleeutunriredegorgeroucoulant,quisecouasagorgegrasse,et,soufflantlacendredesapipe,elletenditcelle-ciàuneesclavepourlaremplir,puiselledit,ens’adressantàCoucou:
—Mafoi,cegrossierpersonnages’entendàlaplaisanterie!
Et,endisantcela,ellelorgnaitlecousind’unœilaguichant,quoiquedetellesœilladesfussentmoinsséduisantesqu’autrefois,depuisqu’avecsesjouesempâtéesellen’avaitplussesgrandsyeuxenformed’abricot.Voyantlaminequ’elleluifaisait,lecousinritauxéclatsets’écria:
—Hé!maiselleesttoujourscoquine,lavieilleribaude!
Etilritdenouveauauxéclats.
Etlefilsaînéassistaitàtoutecettescène,furieuxetmuet.
Puis,quandlecousineuttoutvu,ils’enallafairevisiteàsamère,etWangLungl’accompagnapourluimontrerlechemindesesappartements.Elleétaitsursonlit,sibienendormiequesonfilseutpeineàlaréveiller,maisilyréussitenfin,entapantlegrosboutdesonfusilsurlescarreauxdusolauchevetdesonlit.Alorselles’éveillaetleconsidéracommeausortird’unsonge,etilditavecimpatience:
—Ah!ça,maisvotrefilsestlà,etvouscontinuezquandmêmeàdormir!
Elleseredressasursonlitet,leconsidérantdenouveau,elledit,toutétonnée:
—Monfils…c’estmonfils…
Elleleregardalonguementet,àlafin,commesiellenesavaitquefaired’autre,elleluitenditsapipeàopium,quiapparemmentreprésentaitpourellelesouverainbien,etelleditàl’esclavequilasoignait:
—Fais-lui-enfumerquelques-unes.
Lefils,àsontour,laconsidérafixementetluidit:
—Non,jen’enveuxpas.
WangLung,quisetenaitlà,auchevetdulit,eutsoudainementpeurquenotrehommeneluifîtdesreprochesetneluidît:«Qu’avez-vousfaitàmamèrepourqu’elleaitceteintjauneetbilieux,etqu’elleaitperdutoutsonembonpoint?»
C’estpourquoiWangLungs’empressadedire:
—Jevoudraisqu’ellesecontentâtd’unemoindredose,carellefumepourcinqécusd’opiumparjour,maisàsonâgeonn’osepaslacontrarier,etelleneveutpasfaireàmoins.
Etilsoupiraitenparlant,etiljetauncoupd’œilàladérobéeaufilsdesononcle,maisnotrehommeneditrien;ilparaissaitseulementsurprisdevoirsamèresichangéeet,quandelleselaissaretombersursonoreiller,endormieànouveau,ilselevaets’enallaenfaisantclaquersonfusil,qu’ilmaniaitcommeunecanne.
Detoutelahorded’individusquifainéantaientdanslescoursextérieures,WangLungetsafamillen’enhaïssaientetn’encraignaientaucunàl’égaldeleurcousin;etpourtantlessoldatsarrachaientlesarbresetlesbuissonsfleurisdepruniersetd’amandiersetlescassaientàplaisir;ilsbroyaientlessculpturesfragilesdesfauteuilsavecleurgrossesbottesdecuir,etilssouillaientdeleursexcrémentslespiècesd’eauoùnageaientlespoissonsbariolésetdorés,sibienquelespoissonsmoururentetflottèrentsurl’eauetypourrirent,leventreenl’air.
Carlecousinentraitetsortaitcommeilvoulait,etilfaisaitdel’œilauxesclaves,etWangLungetsesfilss’entre-regardaientdeleursyeuxdevenushagardsetcaves,parcequ’ilsn’osaientplusdormir.Coucous’enaperçutetleurdit:
—Iln’yaplusqu’unechoseàfaire:ilfaut,tandisqu’ilestici,luidonneruneesclavepoursonplaisir,oubienils’enprendraoùilnefautpas.
EtWangLungsautaavecempressementsurlaproposition,parcequ’illuisemblaitqu’ilnepourraitsupporterdevivrepluslongtempsavectoutletracasqu’ilavaitdanssamaison,etainsidoncilrépondit:
—C’estunebonneidée.
EtilordonnaàCoucoud’allerdemanderaucousinquelleesclaveilvoulait,puisqu’illesavaitvuestoutes.
AinsifitdoncCoucou,etellerevintannoncer:
—Ilditqu’ilveutlapetitepâlequicoucheauxpiedsdesamaîtresse.
Or,cetteesclavepâle,quis’appelaitFleur-de-Poirier,étaitcellequeWangLungavaitachetéeenuneannéedefamine,quandelleétaitpetiteetpitoyableetàdemiaffamée,et,parcequ’elleétaittoujoursrestéefrêle,onl’avaitchoyéeetonneluipermettaitpasdefaireautrechosequed’aiderCoucouetderendredemenusservicesàLotus,telsquedeluibourrersapipeetdeluiversersonthé,etc’étaitainsiquelecousinl’avaitvue.
Fleur-de-PoirierétaitentraindeverserduthéàLotusquandCoucouditcelatouthautdevantelle,danslacourintérieureoùellesétaientassises,etlapauvrette,enentendantcela,poussauncrietlaissatomberlathéièretoutebouillante.Sanssoucidudégâtqu’elleavaitfait,ellesejetaauxgenouxdeLotuset,sefrappantlefrontsurlescarreaux,elleselamenta:
—Oh!mamaîtresse,pasmoi…pasmoi…j’aitroppeurdelui…
CeladéplutàLotus,quirépondit,agacée:
—Maiscen’estqu’unhomme,etavecunefilleunhommen’estjamaisqu’unhomme,etilssonttouspareils,etpourquoidonctoutcefracas?
Et,s’adressantàCoucou,elleajouta:
—Emmènecetteesclaveetdonne-la-lui.
Alorslajouvencellejoignitlesmainspitoyablementetpoussadescris,commesielleallaitmourirdepleurer,etsonpetitcorpstremblaittoutentierdepeur,etelleregardaitlesassistantsl’unaprèsl’autre,lesimplorantdeseslarmes.
LesfilsdeWangLungnepouvaientdécemmentpasprendreparticontrelafemmedeleurpère,etleursfemmesnelepouvaientpasdavantage,nonplusquelefilscadet.Ilrestaitlà,sesmainscrispéessursonsein,àlaregarderfixement,maissansprononceruneparole.Lesenfantsetlesesclavesregardaientensilence,etonn’entendaitquelebruitdecespleursaffreuxeteffrayantsdelajeunefille.
MaisWangLungenétaitaffecté.Ilregardaitlajeunefilled’unairindécis,nesesouciantpasde
fâcherLotus,maisquandmêmeému,parcequ’ilavaittoujourseuboncœur.Lajouvencellevitsessentimentssursonvisage,etellecourutsejeteràsespieds,lesenlaçantdesesmains,courbantlatêtedessusetlesarrosantdesessanglots.Etilbaissalesyeuxsurelle,et,àlavuedesesfrêlesépaulessecouéesd’untremblement,ilsereprésentalegrandcorpsgrossieretfarouchedesoncousin,quiavaitdepuislongtempsdépassél’adolescence.Ledégoûtdecetteévocations’emparadelui,etilditàCoucou,d’unevoixdouce:
—Maisvoyons,c’estmaldeforcercommecelacettepetitejeunefille.
Ilavaitditcesmotsavecassezdedouceur,maisLotuss’écriaaigrement:
—Elledoitobéir,etjedisquec’estridicule,toutesceslarmes,pourunebagatellequidoitarrivertôtoutardàtouteslesfemmes.
MaisWangLungétaitindulgent,etilrepartitàLotus:
—Voyonsd’abordcequ’onpeutfaired’autre.Jet’achèteraisituveuxuneautreesclave,oucequetupréféreras,maisjeveuxvoircequ’onpeutfaire.
Lotus,quiavaitdepuislongtempsjetésondévolusurunependuledefabricationétrangèreetsurunenouvellebaguederubis,setutsoudain,etWangLungditàCoucou:
—Vadireàmoncousinquelafilleaunevileetincurablemaladie.S’ilveutl’avoirquandmême,alorstantpis,elleiraletrouver,maiss’ilredoutecommenouscetinconvénient,alorsdis-luiquenousenavonsuneautre,etunesaine.
Iljetalesyeuxsurlesesclavesquisetrouvaientlà,etellesdétournèrentlevisageenriantsouscapeetaffectantd’avoirhontetoutes,exceptéuneforteluronne,quiavaitdéjàquelquevingtans,etquidit,levisagerougeetrieur:
—Mafoi,j’enaientenduassez,etj’aienvied’essayerça,s’ilveutdemoi,etiln’estpasplusvilainhommequed’autres.
WangLungluirépondit,soulagé:
—Ehbien!vas-ydonc!
EtCoucouluidit:
—Suis-moideprès,carilnemanquerapas,j’ensuissûre,des’emparerdufruitleplusproche.
Etellessortirent.
LapetitejouvencelleembrassaittoujourslespiedsdeWangLung,maisàcetteheureelleavaitcessédepleureretprêtaitl’oreilleàcequisepassait.EtLotus,quiétaitencorefâchéecontreelle,selevaetregagnasachambresansunmot.AlorsWangLungrelevalajouvencelleavecdouceuretellesetintdevantlui,pâleetdéfaite,etils’aperçutqu’elleavaitungentilvisageovale,excessivementfinetpâle,etunepetiteboucherose.Illuiditavecbonté:
—Maintenant,monenfant,gare-toidetamaîtressepourunjouroudeux,jusqu’àcequ’elleaitpassésacolère,etquandl’autreindividuviendraicidedans,cache-toi,decraintequ’ilnetedésireànouveau.
Levantlesyeux,elleleregardaenpleinvisage,passionnément,puiselles’éloigna,muettecommeuneombre,etdisparut.
Lecousinvécutlàpendantuneluneetdemie,etilusadelaluronneàsongré,etelleconçutdeluiets’envantadanslescours.Puis,brusquement,laguerreréclamalessoldats,etleurhordedécampaaussipromptementquepaillepriseetemportéeparlevent,etiln’enrestariend’autrequelasaletéetledégâtqu’ilsavaientcommis.EtlecousindeWangLungceignitsoncouteauàsonceinturonet,sepostantdevantlafamille,sonfusilsurl’épaule,ilditd’unairgoguenard:
—Etpuis,sivousnemerevoyezpas,jevousaidumoinslaisséunautremoi,lepetit-filsdemamère,etiln’estpasdonnéàtoutlemondedelaisserunfilsquandons’arrêtepourunelimeoudeux,etc’estundesbénéficesdelaviedumilitaire…sagrainepousseaprèssonpassage,etillaisseàd’autreslesoindes’enoccuper!Et,lesnarguanttous,ilsemitenrouteaveclesautres.
XXXII
Aprèsledépartdessoldats,WangLungetsesdeuxfilsaînésfurentpourunefoisdumêmeavisetrésolurentdefairedisparaîtretoutetracedecequivenaitdesepasser.Onfitdenouveauvenirmenuisiersetmaçons,etlesserviteursnettoyèrentlescours,etlesmenuisiersréparèrentsavammentlessculpturesetlestablescassées,etlespiècesd’eaufurentvidéesdeleursimmondicesetrempliesdebelleeaufraîcheetpure,etlefilsaînérachetadespoissonsdorésetbariolésetremplaçalesarbresàfleursettaillalesbranchescasséesdesarbresquirestaient.Et,enmoinsd’unan,lademeurefutremiseàneufetfleurieànouveau,etchaquefilsétaitretournédanssacouretl’ordrerégnaitànouveaupartout.
L’esclavequiavaitconçuparlefilsdel’onclefutpréposéeparWangLungàveillersurlafemmedesononcleaussilongtempsqu’ellevivrait,cequinepouvaitplusdurerbienlongtempsàprésent,etdelamettreenbièrequandelleseraitmorte.EtWangLungeutsujetdeseréjouircarcetteesclavenedonnanaissancequ’àunefille.Sic’eûtétéungarçon,elles’enseraitenorgueillieetauraitréclamésaplacedanslafamille,mais,étantunefille,cen’étaitqu’uneesclavedeplus,etl’esclavesamèrenechangeaitpasdecondition.
Néanmoins,WangLungsemontrajusteentoutpourelle,etilluiditqu’ellepourraitsiellelevoulait,quandlavieilleseraitmorte,avoirlachambredelavieillepoursonusagepersonnel,ainsiquelelit,etd’ailleursunechambreetunlitdemoins,onn’yverraitpaslaplacesurlessoixantechambresdelamaison.Etildonnaàl’esclaveunpeud’argent,etcettefemmeétaitassezcontente,exceptésurunpoint,etelles’enouvritàWangLunglorsqu’illuiremitl’argent.
—Gardezcetargentpourqu’ilmeservededot,monmaître,dit-elle,etsicen’estpasundérangementpourvous,mariez-moiàunpaysanouàunhommepauvremaishonnête.Vous,celavousvaudradesmérites,etmoi,ayantvécuavecunhomme,ilm’estpénibledecoucherdenouveauseule.
WangLungpromitvolontiers,etquandileutpromis,ilfutfrappéd’uneidéequiétaitcelle-ci.Ilallaitmarierunefemmeàunpauvrehomme,etjadisilavaitlui-mêmeétéunpauvrehommeetilétaitvenucherchersafemmedanscettedemeure.Et,luiquin’avaitjamaisrepenséàO-lendepuislamoitiédesonexistence,ilyrepensaitàcetteheureavecunetristessequin’étaitpasduchagrin,maisseulementlamélancoliedusouveniretd’unpassélointain,tantilsesentaitloind’elleàprésent.Etilréponditmélancoliquementàl’esclave:
—Quandlavieillefumeused’opiummourra,jetetrouveraidoncunhomme,etcelanetarderapluslongtemps.
WangLungfitcommeill’avaitdit.Cettefemmel’abordaunmatinetluidit:
—Lemomentestvenuderemplirvotrepromesse,monmaître,carlavieilleestmortecematindebonneheuresansseréveiller,etjel’aimiseenbière.
EtWangLung,songeantauxvaletsquitravaillaientprésentementsursaterre,serappelalegarspleurardquiavaitcausélamortdeChing,celuidontlesdentss’avançaientenbalconpardessussalèvreinférieure,etilsedit:«Aprèstout,ilnel’apasfaitexprèsetilenvautunautre,etc’estleseul
quejeconnaisseactuellement.»
Ainsidonc,ilenvoyaquérirlegars,quiarriva.C’étaitmaintenantunhommefait,maisilétaitrestéfruste,etsesdentsétaienttoujourspareilles.EtilpritfantaisieàWangLungdes’asseoirsurl’estradeélevéedanslagrandesalleetdefairecomparaîtrelecoupledevantlui,etilprononçalentement,poursemieuxpénétrerdel’étrangesaveurdecetteminutesolennelle:
—L’ami,voicitafemme,etelleseratiennesituveuxbiend’elle,etpersonnenel’aconnue,exceptélefilsdemononcle.
Etnotrehommelapritavecgratitude,carc’étaituneforteluronneetd’unboncaractère,etilétaittroppauvrepoursemarier,sinonàuneespècedecegenre.
EtWangLungdescenditdel’estrade,etilluisemblaqu’àcetteheurelecycledesavieétaitrévolu,etqu’ilavaitaccomplitoutcequ’ilambitionnaitd’accomplir,etbienau-delàdecequ’ilauraitjamaiscrupossible,etilnesavaitpaslui-mêmecommentc’étaitarrivé.Mais,àcetteheure,illuisemblaqu’ilallaitvraimentconnaîtrelapaixetpouvoirdormirausoleil.Iln’étaitquetemps,d’ailleurs,carilavaitprèsdesoixante-cinqans,etsespetits-filspoussaientautourdeluicommedejeunesbambous,troisquiétaientlesfilsdesonfilsaîné,etdontl’aînéavaitprèsdedixans,etdeux,lesfilsdesonsecondfils.Allons,ilneluirestaitplusqueletroisièmefilsàmarierundecesjours,etaprèscelailenauraitfiniavectouslestracasdesavie,etilseraitenfinenpaix.
Maisiln’avaitpaslapaix.Lavenuedessoldatssemblaitavoirétécomparableàcelled’unessaimd’abeillessauvages,quilaissentderrièreellespartoutoùellespeuventdesaiguillonsvenimeux.Lafemmedufilsaînéetlafemmedusecondfils,dontlesrelationsavaientétéassezcourtoisesjusqu’aujouroùellesavaientcohabitédanslamêmecour,enétaientvenuesàsedétestercordialement.Cettehaineétaitnéedecentpetitesdisputes,lesdisputesdefemmesdontlesenfantssontobligésdevivreetdejouerensembleetsebattentensemblecommechiensetchats.Chaquemèrevolaitàladéfensedesonpetitetgiflaitl’enfantdel’autreàtourdebras,maisépargnaitlesien,quiavaittoujoursraisondanslesdisputes,etc’estpourquoilesdeuxfemmesétaientennemies.
Etpuis,cequis’étaitpassélejouroùlecousinavaitlouangélacampagnardeetmoquélacitadineétaitimpardonnable.Quandellecroisaitsabelle-sœur,lafemmedufilsaînérelevaitlatêtealtièrementetmême,unjouroùellelacroisait,elledittouthautàsonmari:
—C’esttoutdemêmemalheureuxd’avoirdanslafamilleunefemmehardieetmalélevéeaupointqu’unhommepeutl’appelerviandefraîche,etelleluiritaunez.
Et,dutacautac,lafemmedusecondfilsrépliquabienhaut:
—Voilàquemabelle-sœurestjalouseparcequ’unhommel’aappeléeseulementtranchedepoissonfroid!
Etainsitoutesdeuxenvinrentàéchangerdesregardsdecolèreetdehaine,encorequelaplusâgée,fièredesabonneéducation,affectâtd’ignorerlaprésencedel’autreetsebornâtàunsilenceméprisant.Maisquandsesenfantssortaientdeleurcourparticulière,ellenemanquaitpasdeleurcrier:
—Jevouspriedenepasfréquenterdesenfantsmalélevés!
Ellecriaitcelaenlaprésencedesabelle-sœur,dontlesappartementsdonnaientsurlacourvoisine,etquiàsontournemanquaitpasdecrieràsespropresenfants:
—Tâchezdenepasjoueravecdesserpents,ouvousvousferezmordre!
Lesdeuxfemmessehaïssaientdeplusenplus,etc’étaitd’autantplusfâcheuxquelesdeuxfrèresnes’aimaientdéjàpastropl’unl’autre,l’aînéayanttoujourspeurdeparaîtredebasseextractionauxyeuxdesafemmequiétaitcitadineetmieuxnéequelui,etlecadetcraignantquelegoûtdesonfrèrepourladépenseetlaconstructionnelesentraînâtàgaspillerleurhéritageavantqu’ilfûtpartagé.Deplus,c’étaitunehontepourlefrèreaînéquelesecondsûttoutl’argentquepossédaitsonpèreetcequel’ondépensait,carl’argentpassaitparsesmains,etquoiqueWangLungreçûttouslesfondsprovenantdesesterresetenfûtledispensateur,lesecondfrèren’enétaitpasmoinsaucourant,etl’aînépas,etdevaitallercommeunenfantdemanderàsonpèredequoipayercecietcela.Aussi,quandlesdeuxfemmessefurentmisesàsedétester,leurhaines’étenditaussiauxdeuxmaris,etlescoursdesdeuxfrèresretentissaientd’éclatsdecolère,etWangLungsoupiraitden’avoirpaslapaixdanssamaison.
WangLungavaitaussisesennuissecretsavecLotusdepuislejouroùilavaitprotégél’esclavedesafemmecontrelefilsdesononcle.Sanscesse,depuislors,lajeunejouvencelleavaitétéendisgrâceauprèsdeLotus,etbienquelafillelaservîtensilenceetenparfaiteesclave,etfûttoutlejouràsescôtés,luiremplissantsapipeetluifaisantsescommissions,etselevantdanslanuitsielleseplaignaitdenepasdormir,etluifrictionnantlesjambesetlecorpspourl’apaiser,malgrétoutLotusn’étaitpassatisfaite.
Elleétaitjalousedelajouvencelleet,quandWangLungarrivait,ellelarenvoyaitdanssachambreetaccusaitsonmaridelorgnerl’esclave.Or,WangLungn’avaitvuencettefillequ’unepauvrepetitequiavaitpeur,etilsesouciaitd’elletoutautantquedesapauvreinnocente,etpasdavantage.MaisquandLotusl’eutaccusé,ils’avisaderegarderlafille,etilvitquecelle-ciétaitenvéritéfortjolieetpâlecommeunefleurdepoirier,et,envoyantcela,ilsentits’émouvoirsavieillechairquiétaitrestéepaisibledepuisdixansetplus.
Aussi,toutenriantdeLotusetluidisant:«Quoi!tutefiguresquejesuisencorepaillard,alorsquejenevienspasdanstachambretroisfoisparan?»iln’enjetaitpasmoinsàlafilledesregardsencoulisse,etilétaitexcité.
Or,bienqu’ellefûtignoranteentouteschosessaufune,Lotuss’yconnaissaitdanslesrapportsdeshommesaveclesfemmes,etellesavaitqueleshommes,quandilssontvieux,seréveillentparfoisencoreàunebrèvejeunesse,etc’estpourquoielleétaitfâchéeaveclajouvencelleetparlaitdelavendreàlamaisondethé.MaisquandmêmeLotustenaitàsonbien-être,etCoucoudevenaitvieilleetindolente,etlajouvencelleétaitprompteethabituéeauservicedeLotusetallaitau-devantdesdésirsdesamaîtresse,etc’estpourquoiLotusrépugnaitàseséparerd’elletoutendésirantnepluslavoir,etl’embarrasoùceconflitinsolitemettaitLotuslafâchaitencoredavantage,etelleétaitplusdifficileàvivrequedecoutume.Rebutéparsonhumeurtropacariâtre,WangLungrestaplusieursjoursd’affiléesansvenirchez:elle.Croyantquecelapasserait,ilsedisaitenlui-mêmequ’ilfallaitattendre,maisenattendantilpensaitàlajoliepetitejouvencellepâleplusqu’ilnel’auraitcrului-même.
Puis,commes’iln’avaitpasassezd’ennuisaveclesfemmesdesamaison,toutesdetravers,ilyavaitlefilscadetdeWangLung.Cefilscadetavaitétéunjouvenceausipaisible,siassidusurseslivres,quepersonnenesel’imaginaitautrementquecommeunsvelteadolescentavecdeslivrestoujourssouslebrasetunvieuxprofesseurlesuivantpartoutcommeunchien.
Maislejouvenceauavaitvécuparmilessoldatsquandilsétaientlà,etilavaitprêtél’oreilleàleursrécitsdeguerre,debutinetdebataille,etilécoutaittoutcelasansriendire,enextase.Puis,ilpriasonvieuxprécepteurdeluifaireliredesromanstraitantdesguerresdesTroisRoyaumesetdesbanditsquivivaientautempsjadisducôtédulacSwaï,etileutlatêtefarciederêves.C’estpourquoi,présentement,ilallatrouversonpèreetluidit:
—Jesaiscequejeveuxfaire.Jeveuxêtresoldatetjeveuxpartiràlaguerre.
Quandilentenditcela,WangLungfutconsternéetseditquec’étaitlapirechosequipûtencoreluiarriver.Ils’écria,enfaisantlagrossevoix:
—Ah!çà,maistuesfou!Jen’auraidoncjamaislapaixavecmesfils!
Et,quandilvitlesnoirssourcilsdujouvenceauserejoindreenunebarre,iltentadeleconvaincreenusantdeladouceuretdelapersuasion,etluidit:
—Monfils,ilparaîtquenosaïeuxdel’ancientempsneprenaientpasdebonferpourfabriquerunclouniunbonhommepourfaireunsoldat,ettuesmonpetitgarçon,mongentilpetitgarçoncadet,etcommentdormirais-jelanuitsachantquetuesàlaguerre,entraindevagabonderdedroiteetdegauchesurlaterre?
Maislegarçonétaitrésolu.Ilregardasonpèreenrabattantsesnoirssourcilsetsebornaàrépondre:
—Jeveuxyaller.
AlorsWangLunglecajolaetluidit:
—Voyons,tueslibred’alleràn’importequelleécoleet,situveux,jet’enverraiauxgrandesécolesduMidi,oumêmeàuneécoleétrangèrepourapprendredeschosescurieuses,ettuirasétudierpartoutoùtuvoudrassituconsensànepasêtresoldat.C’estundéshonneurpourunhommecommemoi,unhommericheetunpropriétairefoncier,qued’avoirunfilssoldat.
Et,commelejouvenceaurestaittoujoursmuet,illecajoladerechefetreprit:
—Raconteàtonvieuxpèrepourquoituveuxêtresoldat?
Etlejouvenceau,dontlesyeuxs’illuminaientsoussessourcils,ditbrusquement:
—Ilvayavoiruneguerretellequ’onn’enajamaisouïparler…Ilvayavoirunerévolutionavecbatailleetguerretellesqu’iln’yeneutjamais,etnotrepaysvaêtrelibre.
WangLungécoutaceladansleplusgrandétonnementqueluieussentjamaisencoreprocurésestroisfils.
—Maisvoyons,interrogea-t-il,qu’est-cequec’estquetoutcecharabia?jen’ycomprendsrien.Notreterreestdéjàlibre…toutenotrebonneterreestlibred’hypothèques.Jelaloueàquibonmesemble,etellerapportedel’argentetdebongrain,ettuesvêtuetnourrigrâceàelle,etjenesaisvraimentpasquellelibertétuveuxdeplusquetun’enas.
Maislegarçonnefitquemurmurersarcastiquement:
—Vousnecomprenezpas…vousêtestropvieux…vousnecomprenezrien.
WangLungréfléchit,regardasonfils,vitsonairdevictime,etseditenlui-même:«Voilàungarçonàquij’aitoutdonné,mêmelavie.Ilmedoittout.Jeluiaipermisd’abandonnerlaterre,aupointquejen’aipasunseulfilspourveillersurmaterreaprèsmoi,etjeluiaipermisd’apprendreàlireetàécrire,encorequ’iln’yaitaucunenécessitépourceladansmafamille,oùilyadéjàdeuxlettrés.»Et,toujourssansquitterdesyeuxlejouvenceau,ilconclutenlui-même:«Tout,j’aitoutfaitpourlui.»
Puisilexaminasonfils,quimalgrélasveltessedel’adolescenceétaitdéjàgrandetfortcommeunhomme,etilronchonnaàmi-voix,enhésitant,carilnevoyaitchezcegarçonaucunindiced’untempéramentpaillard:«Quisait,aprèstout,iln’apeut-êtrebesoinqued’unechose.»Etilreprittouthautetposément:
—Ettusais,monfils,nousallonstemarierbientôt.
Maislegarçon,dedessouslabarredesesépaissourcils,décochaunregardfoudroyantàsonpère,etluiditméprisamment:
—C’estbienalorsquejem’enfuirai,carpourmoiunefemmen’estpasréponseàtoutcommepourmonfrèreaîné.
WangLungvittoutdesuitequ’ilsefourvoyait,et,afinderattrapersamaladresse,ils’empressadedire:
—Non…non…nousnetemarieronspas…maisjeveuxdire,s’ilyauneesclavequitetente—
Legarçon,secroisantlesbrassurlapoitrine,réponditduhautdesagrandeur:
—Jenesuispasunjeunehommeordinaire.J’aimonidéal.J’aspireàlagloire.Ontrouvedesfemmespartout.
Etpuissoudain,commes’ilserappelaitquelquechosequ’ilavaitoublié,ilsedépartitdesadignité,laissaretombersesbrasetrepritdesavoixnormale:
—Dureste,iln’yajamaiseupluslaidecollectiond’esclavesquelesvôtres.Sijem’ensouciais…maisjenem’ensouciepas…ehbien!iln’yenapasunequisoitbien,danslescours,àpartlapetiteservantepâlequisertladamedescoursdederrière.
WangLungcompritqu’ilparlaitdeFleur-de-Poirier,etilfutmordud’unejalousieétrange.Ilsesentitsoudainplusvieuxquesonâge…avecsabedaineetsescheveuxgrisonnants,comparéàcethommeminceetjeunequ’étaitsonfils,etilyeutlà,pouruninstant,nonpluspèreetfils,maisdeux
hommes,unvieuxetunjeune.WangLungrepartitcoléreusement:
—Tâcheunpeudelaisserlesesclavestranquilles…
Jeneveuxpaschezmoidesmœursdissoluesdesjeunesseigneurs.Noussommesdesbravesgensdelacampagne,etdesgensauxmœursconvenables,pasdeçachezmoi!
Legarçonouvritdegrandsyeux,enélevantsesnoirssourcils,et,haussantlesépaules,ilditàsonpère:
—C’estvousquienavezparlélepremier.Puisilfitunepirouetteetsortit.
WangLungrestaseuldanssachambre,assisàsatable,etilsesentitmorneetsolitaire.Ilgrondaenlui-même:«Vraiment,jen’ailapaixnullepartdansmamaison.»
Demultiplescolèress’agitaientenlui,maisdeleurconfusion,sansqu’ilsûtpourquoi,sedégageaitunecolèreplusnette:sonfilsavaitjetélesyeuxsurunepetitejouvencellepâledesamaisonetl’avaittrouvéebelle.
XXXIII
WangLungnecessaitplusderepenseràcequesonfilscadetluiavaitditdeFleur-de-Poirier.Ilsuivaitsanscessedesyeuxtouslesmouvementsdelajouvencelleet,sansqu’ils’enrendîtcompte,elleemplissaitsapenséeetilétaitférud’elle.Maisiln’endisaitrienàpersonne.
Unenuitdudébutdeprintempsdecetteannée-là,àl’heureoùl’airnocturneestchargédemoiteuretdeparfumstièdes,ils’assitdanssacour,seulsousunecassieenfleur,etledouxparfumentêtantdesfleursdecassieemplitsesnarines,etilrestaitlà,etilsentaitsonsangbattrefortetardentcommeceluid’unjeunehomme.Duranttoutlejour,ill’avaitsentibattreainsi,etilavaiteupresqueenviedes’enallersepromenersursaterrepoursentirlabonneterresoussespieds,etd’enleversessouliersetseschaussettespourlasentirsursapeau.
Ill’auraitfait,maisilavaitcraintqu’onnelevît,luiquechezlescitadinsonnetenaitpluspourunpaysanmaispourunrichepropriétairefoncier.C’estpourquoiilerrasansrépitdanslescours,etiln’approchapasdecelleoùLotusétaitassiseàl’ombreetfumaitsapipeàeau,parcequ’ellereconnaissaittropbienquandunhommeétaiténervé,etelledevinaittoutdesuitecequiclochait.Ilrestadoncseul,etilnetenaitpasnonplusàvoiraucunedesesdeuxquerelleusesbelles-filles,nimêmesespetits-enfants,quifaisaientsisouventsondélice.
Ilavaitainsipasséunejournéeinterminableetsolitaire,etsonsangétaitfortetgalopaitsoussapeau.Ilneparvenaitpasàoubliersonfilscadet,qu’ilrevoyaitdebout,grandetcambré,etsesnoirssourcilsbarrantsonjeunevisage,etilneparvenaitpasàoublierlajouvencelle.Etilsedisaitenlui-même:«Ilssontapparemmentdumêmeâge…Legarçondoitallersursesdix-huitans,etellen’enapasplusdedix-huit.»
Puisilserappelaqued’icipeud’annéeslui-mêmeenauraitsoixante-dix,etileuthontedesonsanggalopantetilpensa:«Ceseraitunebonnechosededonnerlajouvencelleaujouvenceau»,etceci,ilselerépétacoupsurcoup,etàchaquefoisqu’ildisaitcelalachoselefrappaitcommeuncoupdepoingsurunechairdéjàmeurtrie,etilnepouvaits’empêcherdefrapperetilnepouvaits’empêchernonplusdesentirladouleur.
Etainsilajournées’écoulapourluiinterminableetsolitaire.
Quandlanuitvint,ilétaittoujoursseul.Ilétaitassisdanslacour,seul,etiln’yavaitpersonnedanstoutelamaisonàquiilpûts’adresserenami.Etl’airnocturneétaittièdeetamollissantetchargédelasenteurdesfleursdecassie.
Etcommeilétaitassisdanslesténèbres,sousl’arbrevoisindelaportedesacour,quelqu’unvintàpasserdevantlaporte.IlregardabienviteetreconnutFleur-de—Poirier.
—Fleur-de-Poirier!l’appela-t-il,àmi-voix.
Elles’arrêtacourt,latêtepenchée,auxécoutes.
Alorsill’appeladenouveau,etsavoixavaitpeineàsortirdesagorge:
—Viensiciprèsdemoi!
Reconnaissantlavoixdesonmaître,ellefranchitpeureusementlaporteets’arrêtaenfacedelui.Ill’entrevoyaitàpeine,deboutdanslesténèbres,maisillasentaitlàet,allongeantlamain,illapritparsapetitevesteetdit,d’unevoixétranglée:
—Enfant!…
Iln’allapasplusloinquecemot.Ilseditenlui-mêmequ’ilétaitunvieillardetquec’étaitunechosedéshonorantepourunhommeayantdespetits-filsetdespetits-filsplusvoisinsqueluidel’âgedecetteenfant;etiltourmentaitdudoigtlapetitevestedelajouvencelleenattente.
Alorsellefutgagnéeparl’ardeurdesonsangetellepenchaenavantet,telleunefleurserabatsursatige,s’effondrajusqu’ausol,etelleluiembrassalespiedsetrestalà,prosternée.Etilluiditaveclenteur:
—Enfant…jesuisvieux…très,trèsvieux…
Etelleditd’unevoixquisortaitdesténèbres,commelasenteurmêmedelacassie:
—J’aimelesvieux…j’aimelesvieux…ilssontsibons.
Ilreprittendrement,sepenchantunpeuverselle:
—Unepetitejouvencellecommetoidevraitavoirungrandbeaujeunehomme…unepetitejouvencellecommetoi.
Et,ensoncœur,ilajouta:«Commemonfils…»maisiln’osapaslediretouthaut,parcraintedeluieninspirerl’idée,etcetteperspectiveluiétaitodieuse.
Maisellereprit:
—Lesjeunesgensnesontpasbons…ilssontseulementfougueux.
Enentendantcettepetitevoixfrémissantedel’enfantprosternéeàsespieds,ilsentitsoncœurinondéd’amourpourcettejouvencelle.Illarelevadoucementet,lasoulevantdanssesbras,l’emmenadanssesappartementsprivés.
Quandcefutunfaitaccompli,cetamourdesavieillessel’étonnaplusqu’aucuneautredesesaventuresdejadis,carmalgrétoutsonamourpourFleur-de-Poirier,ilnes’emparapasd’ellecommeils’étaitemparédesautresfemmesqu’ilavaitconnues.
Non,illatintdoucementetsesatisfitdesentirsonalertejeunessecontresatristevieillechair,etilsesatisfaisaituniquementdelavoirpendantlejouretdefrôlerdelamainsapetiteveste,etdesentirsoncorpsreposerpaisiblementauprèsdeluipendantlanuit.Etils’émerveillaitdevoirquel’amourdelavieillesseestsitendreetsiaisémentsatisfait.
Quantàlajouvencelle,c’étaituntempéramentsanspassion,etelleseblottissaitcontreluicommeauprèsd’unpère,etelleétaitaussipourlui,eneffet,beaucoupplusenfantquefemme.
OrdonclachosequeWangLungavaitaccomplienesesutpastoutdesuite,cariln’enditrienà
personne,etiln’avaitaucuneraisondeparler,étantlemaîtrechezlui.
Coucoufutlapremièreàs’enapercevoir.Voyantlajouvencellesortirfurtivementàl’auroredelacourdesonmaître,ellearrêtalapetiteetellerit,etsesyeuxdevieiloiseaudeproiepétillèrent.
—Allonsbon!Çà,c’esttoutàfaitlevieuxseigneurquirecommence.
EtWangLung,quil’avaitentenduedesachambre,ceignitpromptementsaceinture,etilsortitet,avecunsouriremi-confusetmi-fier,illuiditd’untongrondeur:
—Queveux-tu?Jeluiaiditqu’elleferaitmieuxdeprendrelejeunejouvenceau,etelleapréférélevieux!
—Ceseradujoli,quandlamaîtresseapprendracela,ditalorsCoucou,lesyeuxpétillantsdemalice.
—Jenesaispasmoi-mêmecommentlachoseestarrivée,repritWangLungaveclenteur.Jen’avaispasl’intentiondeprendreunenouvellefemmeàmonfoyer,etlachoseestvenued’elle-même.
EtquandCoucouluirepartit:«Oui,maisilfaudrabienquelamaîtressel’apprenne»,WangLung,craignantlecourrouxdeLotusplusquen’importequoi,adressaàCoucoucetteprière:
—Raconte-le-lui,toi,veux-tubien,etsitupeuxfaireensortequecelasepassesanscolèreenmaprésence,jetedonneraipourtapeinecinqécus.
Coucou,toujoursriant,ethochantlatête,promit,etWangLungregagnasachambreetattenditpourenressortirqueCoucoufûtrevenueluiannoncer:
—Ehbien!lachoseestdite.Ellead’abordététrèsfâchée,jusqu’aumomentoùjeluiairappeléledésirqu’elleadepuislongtempsdelapenduleaméricainequevousluiavezpromise,etilluifautaussiunebagueenrubis,etelleenveutunesecondepouravoirlapareilleàchaquemain,etelleveutencoreautrechose,qu’ellevousdiraplustard,etuneesclavepourremplacerFleur-de-Poirier,etFleur-de-Poiriernedoitplusjamaisrevenirauprèsd’elle,etilnefautpasnonplusquevousyallieztroptôt,parcequevotrevuel’écœurerait.
WangLungpromitvolontiers.Ilrépondit:
—Procure-luicequ’elleveut,etjenetechicaneraisurrien.
Etilfutbienaiseden’êtrepasobligédevoirLotustroptôtetavantquesacolèrefûtrefroidieparl’accomplissementdesessouhaits.
Restaientencoresestroisfils,etvis-à-visd’euxilavaitétrangementhontedecequ’ilavaitfait.Etilserépétaitenlui-même:«Nesuis-jepaslemaîtredansmamaison,etnepuis-jepasadoptermapropreesclavequej’aiachetéedemonargent?»
Maisilétaithonteux,etpourtantàdemifieraussi,commesesentquelqu’unquiestencoreamoureuxetviril,alorsquelesautresnevoientplusenluiqu’unvieuxgrand-père.Etilattenditdans
sacourlavisitedesesfils.
Ilsarrivèrentunparun,séparément,etlepremierquiparutfutlesecondfils.Celui-ciparlad’aborddelaterreetdelamoisson,etdelasécheressed’étéquiréduiraitcetteannéelarécolted’untiers.MaisWangLung,encetemps-là,nesepréoccupaitnidepluienidesécheresse,carsilarécoltedel’annéeluirapportaitpeu,illuirestaitdel’argentdel’annéeprécédente,etilavaitsescourstrufféesd’argent,etonluidevaitdel’argentaumarchéaugrain,etilavaitbeaucoupd’argentplacéau-dehorsàdegrosintérêtsquesonsecondfilsrecevaitpourlui,etilnes’inquiétaitplusdel’étatdescieuxsursaterre.Maislesecondfilscontinuaitàparlerainsi,ettoutenparlantiljetaitparleschambresdedroiteetdegauchedescoupsd’œilvoilésetdiscrets.WangLungcompritqu’ilcherchaitduregardlajouvencelle,pourvoirsicequ’ilavaitentendudireétaitvrai.C’estpourquoiilinterpellaFleur-de-Poirier,quisecachaitdanslachambreàcoucher,etilluicria:
—Apporte-moiduthé,monenfant,etduthépourmonfils!
Elleparut.Sonfinvisageétaitrosecommeunepêche,et,latêtebaissée,elletrottinaitsansbruitsursespetitspieds,etlesecondfilslaregardaitfixement,commes’iln’avaitpucroirejusqu’àmaintenantcequ’ilavaitentendudire.
Maisils’abstintdetouteallusion,parlanttoujoursdelaterrequiétaitcietça,etdeteletteltenanciersqu’ilfaudraitchangeràlafindel’année,ettelautreencore,parcequ’ilfumaitl’opiumetnetiraitpasdelaterrecequ’ellepouvaitproduire.EtWangLungdemandaàsonfilscommentallaientsesenfants,etilluiréponditqu’ilsavaientlacoqueluche,maisquecen’étaitplusgrand-chosedepuisqueletempss’étaitmisauchaud.
Ilsressassèrentcessujetsenlongetenlarge,enbuvantduthé,etlesecondfilsnelaissaitrienperdredecequ’ilvoyait.Puisilseretira,etWangLungfutdébarrassédesonsecondfils.
Puislefilsaînéarrivalemêmejour,dèsavantmidi.Devantcegrandbelhommequifaisaitsonentréedansl’orgueildesamaturité,WangLungeutpeurdesamorgueet,aulieud’appelertoutdesuiteFleur-de-Poirier,ilattenditenfumantsapipe.Lefilsaînés’assitdonc,raidedemorgueetdedignité,etils’informa,suivantlesconvenances,delasantédesonpèreetdesonbien-être.WangLungréponditbrièvementettranquillementqu’ilseportaitbien,ettandisqu’ilregardaitsonfilssacraintel’abandonna.
Carilvoyaitsonfilsaînépourcequ’ilétait:unhommegranddecorps,maisquiavaitpeurdesonépousecitadineetquicraignaitpardessustoutdenepasluiparaîtredenobleextraction.EtlarobustessedelaterrequifortifiaitWangLungmêmeàsoninsusegonflaenlui,etilredevintcommeauparavant,insoucieuxdesonfilsaînéetdesesairsgourmés.Avecaisance,ilappelasoudainFleur-de-Poirier.
—Arrive,monenfant,etverseencoreduthépourunautredemesfils!
Cettefois,elles’avançatrèscalmeetdesang-froid,etsonpetitvisageovaleétaitblanccommelafleurdesonnom.Elleentralesyeuxbaissésetellecirculaitsansbruit,etdèsqu’elleeutexécutélesordresdesonmaître,elleressortitrapidement.
Tandisqu’elleversaitlethé,lesdeuxhommesétaientrestéssilencieux,maisquandellefutpartie,
alorsqu’ilssoulevaientleursbols,WangLungregardasonfilsenpleindanslesyeux,etilysurpritunregardd’admirationingénue,etc’étaitleregardd’unhommequienenvieunautreensecret.Puisilsburentleurthé,etlefilsditenfin,d’unevoixsourdeethésitante:
—Jenecroyaispasquecefûtvrai.
—Pourquoipas?repartittranquillementWangLung.Jesuisicichezmoi.
Lefilssoupiraet,aprèsunepause,répondit:
—Vousêtesricheetvousêteslibredefairecommeilvousplaît.
Et,soupirantdenouveau,ilreprit:
—Enfin,jesupposequ’unefemmenesuffitpastoujoursàunhomme,etqu’ilvientunjour…
Ils’interrompit,maisilyavaitdanssonregardl’expressiond’unhommequienenvieunautremalgrélui.WangLungs’enaperçutetritenlui-même,carilsavaitqu’avecletempéramentpaillarddesonfilsaîné,l’épousecitadinequ’ilavaitneletiendraitpastoujoursenlaisse,etqu’unjourlenaturelreparaîtrait.
Lefilsaînén’enditpasplus,maisenseretirantilavaitl’aird’unhommeàquionamisunenouvelleidéeentête.EtWangrestaàfumersapipe,etilétaitfierdesedirequ’étantunvieillardilavaitfaitcequ’ildésirait.
Maislefilscadetn’arrivaqu’aprèslatombéedelanuit,etluiaussivintseul.Acetteheure,WangLungétaitdanssasalledumilieu,assisentraindefumerdevantsatableoùleschandellesrougesétaientallumées,etdel’autrecôtédelatableFleur-de-Poirier,silencieuse,étaitassiseenfacedelui,lesmainscroiséessursesgenoux.ParfoiselleregardaitWangLungenpleinvisage,etsansplusdecoquetteriequ’uneenfant,etillacontemplait,fierdecequ’ilavaitfait.
Puis,soudain,ilvitdeboutdevantluisonfilscadet,surgidesténèbresdelacoursansquepersonnel’eûtvuentrer.Ilétaitdebout,maisdonnaitl’impressionsingulièredeseramassersurlui-mêmeet,dansunefugitiveévocationinvolontaire,WangLungseressouvintd’unepanthèrequ’ilavaitvueunefois:leshommesduvillagelaramenaientdesmontagnesoùilsl’avaientprise,etlabêteétaitgarrottée,maisseramassaitsurelle-mêmeprêteàbondir,etsesyeuxreluisaienttelslesyeuxquelejouvenceaufixaitsurlevisagedesonpère.Etilcontractaitsesnoirssourcils,tropépaisettropnoirspoursajeunesse,d’unairfaroucheetsombre.Ilrestaainsiuneminute,etfinitpardired’unevoixbasseetténébreuse:
—Oui,jepartiraipourêtresoldat…jepartiraipourêtresoldat!
Ilneregardaitpaslajeunefille,maisseulementsonpère,etWangLung,quin’avaitpaseupeurdesonfilsaînénidesonsecondfils,eutsoudainpeurdecelui-ci,qu’ilavaitsecrètementestimédepuissanaissance.
EtWangLungbalbutiadessyllabesindistinctes,et,afindeparler,ilretirasapipedesabouche,maisaucunsonn’ensortit,etilregardaitfixementsonfils.Etsonfilsrépétaitcoupsurcoup:
—Oui,jepartirai…jepartirai.
Soudainilsetournaverslajeunefilleetlaregardauneseulefois.Elleluirenditsonregard,eutunmouvementdeterreur,etsecachalevisageàdeuxmainspournepluslevoir.Alorslejeunehommes’arrachaàsacontemplationets’élançad’unbondhorsdelachambre.WangLungregardaau-dehorsparlerectanglenoirdelaporte,ouvertesurlesténèbresdelanuitd’été,maisilavaitdisparu,etlesilencerégnaitdetoutesparts.
Alafin,WangLungsetournaverslajeunefille.Ilétaittrèstriste,ettoutefiertés’étaitévanouie,etilluiditavecdouceurethumilité:
—Jesuistropvieuxpourtoi,moncœur,etjele;saisbien.Jesuisunvieux,unvieux.
Maislajeunefillelaissaretombersesmainsquiluicachaientlevisageets’écria,dutonlepluspassionné:
—Lesjeunesgenssontsicruels…J’aimebienmieuxlesvieux!
Quandlematindulendemainfutvenu,lefilscadetdeWangLungavaitdisparu,etnulnesavaitoùils’enétaitallé.
XXXIV
Puis,demêmequel’automneresplenditd’unchaudsimulacred’étéavantdemourirpourfaireplaceàl’hiver,ainsienfut-ildel’amoursubitqueWangLungavaiteupourFleur-de-Poirier.Sabrèveardeurdéclinaets’évanouit;ilcontinuaitdelachérir,maissanspassion.
Quandlaflammesefutéteinteenlui,ilsesentitsoudainvieuxetglacéparl’âge.Néanmoins,illachérissait,etc’étaitunbonheurpourluidel’avoirdanssademeure.Elleleservaitfidèlementetavecunepatienceau-dessusdesonâge,etilétaittoujoursavecelled’uneparfaitebonté,etsonamourdevenaitdeplusenplusceluid’unpèrepoursafille.
Etàcausedelui,ellesemontrabonneégalementpoursapauvreinnocente,etc’étaituneconsolationpourlui,sibienqu’unjourilluidécelacequ’ilavaitdepuislongtempsdansl’esprit.OrdoncWangLungavaitmaintesfoisréfléchiàcequ’iladviendraitdesapauvreinnocentequandilseraitmort,etqu’iln’yauraitpluspersonnequisepréoccupâtdelavoirvivreoumourirdefaim,etc’estpourquoiilavaitachetéchezl’apothicaireunpetitpaquetdepoison,etils’étaitditenlui-mêmequ’ill’administreraitàsoninnocentequandilseverraitlui-mêmeprèsdemourir.Maisquandmêmeilredoutaitcemoment-làplusquel’heuredesapropremort,etcefutalorsunsoulagementpourluiquandilvitqueFleur-de—Poirierluiétaitfidèleetdévouée.
Illafitdoncvenirunjouretluidit:
—Tueslaseuleàquijepuisseléguermapauvreinnocentequandjeseraidisparu,etellevivraencorelongtempsaprèsmoi,vuqu’ellenes’estpastracassél’espritcommemoi,etqu’ellen’apasdesoucistuants.Jesaisbienquequandj’auraidisparu,personnenes’inquiéteradelanourriretdel’emmeneràl’abridelapluieetdufroidenhiver,nidelamettreausoleilenété.Onlachasseramême,peut-être,etelleseraréduiteàvagabonderdanslarue…cettepauvrepetitequiareçutoutesavielessoinsvigilantsdesamèreetdemoi.Voicidoncdanscepaquetuneportedesalutpourelle.Quandjemourraiaprèsmondécès,tuenmêleraslecontenuàsonrizetleluiferasmangerafinqu’elleviennemerejoindre.Etainsijeseraienrepos.
MaisFleur-de-Poirier,aulieudeprendrel’objetqu’illuitendait,sereculaavechorreuretditavecsadouceurhabituelle:
—C’estàpeinesijesuiscapabledetueruninsecte,commentvoulez-vousquejeravissecetteexistence?Non,monseigneur,jeneferaipascela,maisjeprendraiavecmoicettepauvreinnocenteàcausequevousavezétébonpourmoi…meilleurquequiquecesoitdanstoutemavie,etleseulmêmequiaitétébon.
Pourunpeu,WangLungauraitpleurédecequ’elleavaitdit,parcequepersonnenel’avaitjamaisrécompensécommecela.Ilsentitsoncœurlachérir,etluidit:
—Malgrétout,prends-le,monenfant,carjen’aiconfianceenpersonnecommeentoi,ettoi-mêmetudevrasmourirunjour…aussitristeàdirequecesoit…etlesfemmesdemesfilssonttropoccupéesavecleursenfantsetleursdisputes,etmesfilssontdeshommesetnesauraientpenseràdeschosespareilles.
Eclairéesursonintention,Fleur-de-Poirierpritlepaquetsansplusriendire,etWangLungs’en
remitàelleetfutrassurésurlesortdesapauvreinnocente.
Parlasuite,WangLungseretiradeplusenplusenlui-même,etnevitpresquepluspersonneendehorsdesapauvreinnocenteetdeFleur-de-Poirier.Parfoisilseréveillaitunpeu,regardaitFleur-de-Poirieretluidisait,ému:
—C’estuneexistencetropcalmepourtoi,monenfant.
Maiselleluirépondaittoujoursavecdouceuretgratitude:
—Elleestcalmeetsûre.
Etparfoisilreprenait:
—Jesuistropvieuxpourtoi,etmesfeuxnesontplusquecendre.
Etellerépondaittoujoursavecgrandereconnaissance:
—Vousêtesbonpourmoi,etjen’endésirepasdavantagedequiquecesoit.
Unjouroùelledisaitcela,WangLungeutlacuriositédeluidemander:
—Qu’ya-t-ileudanstonjeuneâgequit’aitfaitainsiredouterleshommes.
Etcommeillaregardaitpoursavoirsaréponse,ilvitungrandeffroiparaîtredanssesyeux,etellelescouvritdesesmainsenchuchotant:
—Tousleshommes,jelesdéteste,exceptévous…J’aidétestétousleshommes,jusqu’àmonpèrequim’avendue.Jen’aireçud’euxquedumal…etjelesdétestetous.
Ilreprit,étonné:
—Maisj’auraiscruquetuvivaischezmoitranquilleetsansennui.
—Jesuisrempliededégoût,dit-elleendétournantlesyeux.Jesuisrempliededégoûtetjelesdétestetous.Jedétestetouslesjeunesgens.
Etelleserefusaàriendiredeplus.Songeur,ilsedemandaitsiLotusluiavaitbourrélacervellederécitsdesavieetl’avaitmenacéedeluienfairemenerunepareille,oubiensiCoucoul’avaiteffrayéeparméchanceté,ous’illuiétaitarrivéensecretuneaventurequ’ellenevoulaitpasdire,ouautrechoseencore.
Maisilsoupiraetrenonçaauxquestions,parcequedésormaisilvoulaitavanttoutavoirlapaix,etilnesouhaitaitplusqueresterdanssademeure,auprèsdesesdeuxcompagneshabituelles.
Ilyrestaitdonc,etdejourenjouretd’annéeenannéelavieillesses’appesantissaitsurluidavantage.Ildormaitparintermittencesausoleil,commesonpèrejadis,etilsedisaitenlui-mêmequesavieétaitfinie,etilenétaitsatisfait.
Quelquefois,maisrarement,ilallaitdanslesautrescours,etquelquefois,maisplusrarementencore,ilrendaitvisiteàLotus.Ellel’accueillaitfortbien,sansjamaisfaireallusionàlajouvencellequ’illuiavaitprise,carelleétaitvieilleaussietsatisfaitedelanourritureetduvinqu’elleaimaitbeaucoup,etdel’argentqu’elleobtenaitenledemandant.ElleetCoucouétaientensembledepuistantd’annéesqu’ellesseconsidéraientcommeamies,etnonpluscommemaîtresseetservante,etelless’entretenaientdechosesetd’autres,etsurtoutdel’ancientempspasséavecdeshommes,etellessechuchotaientdeschosesqu’ellesnevoulaientpasdiretouthaut,etellesmangeaient,buvaientetdormaientet,sitôtréveillées,recommençaientàcomméreravantdemangeretboire.
EtquandWangLungallait,cequiétaitfortrare,danslesdemeuresdesesfils,onletraitaitcourtoisementetoncouraitluichercherduthé,etilexprimaitledésirdevoirlepetitdernieretdemandaitàplusieursreprises,cariloubliaitfacilement:
—Combienai-jeàprésentdepetitsenfants?
Etonluirépondaitaussitôt:
—Vosfilsàeuxtousontonzefilsethuitfilles.
Etlui,ricanantd’aise,repartait.
—Iln’yaqu’àenajouterdeuxchaqueannéepoursavoirlecompte,n’est-cepas?
Alorsils’asseyaitunpetitmomentetregardaitlesenfantsserassemblerautourdeluipourl’examiner.Sespetits-filsétaientàprésentdegrandsgarçons,etillesregardait,lesscrutantpourvoircequ’ilsétaient,etilmarmottait,àpartlui:
—Tiens,celui-ciressembleàsonarrière-grand-père,etvoilàunpetitmarchandLiu,etmevoicimoi-mêmequandj’étaisjeune.
Etilleurdemandait:
—Est-cequevousallezàl’école?
—Oui,grand-père,répondaient-ilsenchœur.
Ilreprenait:
—Est-cequevousétudiezlesQuatreLivres?
Etleurrirejuvénileleraillaitouvertementd’êtresiretardataire,etilsdisaient:
—Non,grand-père,etpluspersonnen’étudielesQuatreLivresdepuislarévolution.
Etilrépondait,songeur:
—Ah!j’aiouïparlerd’unerévolution,maisj’aieutropàfairedansmaviepourm’enpréoccuper.Laterremeréclamaittoujours.
Surquoilesgarçonsricanaientet,àlafin,WangLungselevait,nesesentant,toutcomptefait,qu’unhôtedanslescoursdesesfils.
Puis,auboutd’uncertaintemps,ilcessad’allervoirsesfils,maisparfoisildemandaitàCoucou:
—Etest-cequemesdeuxbelles-filless’accordentunpeumieux,aprèstantd’années?
EtCoucou,crachantparterre,répondait:
—Celles-là?Elless’accordentcommedeuxchattesquisesurveillentl’unel’autre.Maislefilsaînéselassedesplaintesdesafemmeàproposdececietdecela…C’estunefemmepartropconvenablepoursonmari,ettoujoursàparlerdecequ’ellefaisaitdanslamaisondesonpère,etelleassommesonmari.Lebruitcourtqu’ilvaenprendreuneautre.Ilvasouventdanslesmaisonsdethé.
—Ah!fitWangLung.
Maisquandilessayad’yréfléchir,ilavaitdéjàcessédes’intéresseràlachoseet,sanss’enrendrecompte,ils’étaitmisàpenseràsonthé,etqueleventprintanierluifaisaitfroidauxépaules.
Uneautrefois,ilditàCoucou:
—Est-cequemonfilscadetn’ajamaisfaitsavoiràpersonneoùilétaitpartidepuissilongtemps?
EtCoucourépondit,carelleétaitaucourantdetoutcequisepassaitdanslamaison:
—Auvrai,iln’ajamaisécrit,maisdetempsentempsquelqu’unrevientduMidi,etilparaîtqu’ilestofficiermilitaireetqu’iloccupeungradeassezélevédanscequ’onappellelà-baslarévolution,maisjenesaispascequec’est…peut-êtreuncommercequelconque.
EtderechefWangLungfit:
—Ah!
Etilessayad’yréfléchir,maislesoirtombait,etl’air,devenucruetfrisquetaprèsladisparitiondusoleil,luidonnaitdesdouleursdanslesarticulations.Etsonespritàprésentvagabondaitàsaguise,etilneparvenaitplusàfixersonattentionlongtempssurquelquechose.Etlesexigencesdesonvieuxcorpsenfaitdenourritureetdethébienchaudétaientplustyranniquesquetoutlereste.Maislanuit,quandilavaitfroid,Fleur-de-Poiriermettaitsajeunetiédeurcontrelui,etsavieillesseseréconfortaitd’avoircettetiédeurdanssonlit.
Ainsilesprintempssesuccédaient,etàmesurequelesannéespassaient,illessentaitvenirdeplusenplusvaguement.Maispourtantunechoseluirestait:sonamourpoursaterre.Ill’avaitquittéepourétablirsademeuredansuneville,etilétaitriche.Maisilrestaitenracinédanssaterre,et,bienqu’ill’oubliâtpendantdenombreuxmoisd’affilée,chaqueannée,àlavenueduprintemps,iléprouvaitlebesoindeserendreàsaterre.Ilnesavaitplustenirlacharruenirienfaired’autrequederegarderunvaletconduirelacharrueparmilaterre,maisquandmêmeiléprouvaitlanécessitéd’yaller,etilyallait.Parfois,ilamenaitundomestiqueetsonlit,etilcouchaitdenouveaudanslavieillemasuredeterreetdanslevieuxlitoùilavaitengendrésesenfants,etoùO-lenétaitmorte.Réveilléàl’aurore,ilsortait,etdesesmainstremblotantescueillaitunebaguettedesauleenbourgeonetunrameaude
pêcherfleuriqu’iltenaittoutlejouràlamain.
Unjourqu’ilvaguaitainsiàlafinduprintemps,presqueenété,ilallasurseschampsunpetitbout,etilarrivaauterrainenclossurlepetitmonticuleoùilavaitenterrésesmorts.Ils’arrêta,tremblotantsursonbâton,etconsidéraleurstombes,etseressouvintd’euxtous.Illesrevoyaitplusnettementàcetteheurequelesfilsquivivaientdanssamaison,plusnettementquen’importequi,exceptésapauvreinnocenteetFleur-de-Poirier.Etsonespritsereportadenombred’annéesenarrière,etilrevitclairementtouslesdisparus,jusqu’àsasecondepetitefille,dontilnesavaitplusriendepuisdestempsinfinis.Illarevoyaittellequ’elleavaitétéjadisdanssamaison,sousl’aspectd’unegentillepetitefilleauxlèvresaussirougesetaussifinesqu’unlisérédesoie…etelleétaitpourluicommecesdeuxmortsquigisaientlàdanslaterre.Alorsilsongeaetilseditensoncœur:«Allons,çavabientôtêtreàmontour.»
Puisilpénétradansl’enclosetregardaattentivement.Ilvitl’endroitoùilreposerait:au-dessousdesonpèreetdesononcle,etau-dessusdeChing,nonloind’O-len.Ilconsidérafixementlelambeaudeterreoùilallaitreposeretsevitlui-mêmededans,retournépourtoujoursàsaterre.Etilmarmotta:
—Ilfautquejem’occupeducercueil!
Cettepensée,illaretintdanssonespritparuneffortd’attentionpénibleet,s’enretournantàlaville,ilfitvenirsonfilsaînéetluidit:
—J’aiquelquechoseàtedire.
—Parlezdonc,réponditlefils.Jevousécoute.
WangLungs’apprêtaitàparler,maisilneseressouvinttoutàcoupplusdecequ’ilsouhaitaitdire,etileutleslarmesauxyeuxensongeantqu’ils’étaitdonnétantdemalpourretenirlachose,etqu’àprésentellevenaitdeluiéchapper.IlfitdoncvenirFleur-de-Poirieretluidit:
—Enfant,qu’est-cequejevoulaisdire?
EtFleur-de-Poirierréponditavecdouceur:
—Oùétiez-vousaujourd’hui?
—J’étaissurmaterre,répliquaWangLung,enattente,lesyeuxfixéssursonvisage.
Etelledemandaencoreavecdouceur:
—Surquelleparcelledeterre?
Alorsbrusquementlachoseluirevintàl’esprit,etils’écria,souriantdesesyeuxhumides:
—Ah!çayest!jemerappelle.Monfils,j’aichoisimaplacedanslaterre.C’estau-dessousdemonpèreetdesonfrère,etau-dessusdevotremèreetàcôtédeChing,etjevoudraisvoirmoncercueilavantdemourir.
LefilsaînédeWangLungserécria,commeilledevaitd’aprèslesconvenances.
—Neditespascemot-là,monpère,maisjevaisfairecommevousledites.
Puislefilsachetauncercueilsculpté,taillédansunegrandebilled’unboisodorantquisertexclusivementàenterrerlesmortsdedans,parcequeceboisestaussidurablequedufer,etplusdurablequelesossementshumains,etWangLungenfutréconforté.
Etilfitporterlecercueildanssachambre,oùilleregardaitchaquejour.
Puis,toutd’uncoup,illuivintuneidée.Ilsedit:«Tiens!Jevaislefairetransporteràlamaisondeterre.C’estlàquejeveuxvivremesquelquesderniersjours,etc’estlàquejeveuxmourir.»
Quandonlevitrésolupourdebon,l’onfitcequ’ildésirait,etilretournaàlamaisondeschamps,accompagnédeFleur-de-Poirieretdel’innocente,etdesdomestiquesdontilavaitbesoin.EtWangLungpritànouveaurésidencesursaterreetlaissalamaisondevilleàlafamillequ’ilavaitfondée.
Leprintempspassa,etl’été;ilyeutlamoisson.Auchaudsoleild’automnequiprécèdelavenuedel’hiver,WangLungétaitassiscontrelemuroùsonpères’asseyaitjadis.Ilnepensaitplusàriendésormais,sicen’estàsanourritureetàsaboisson,etàsaterre.Mais,enpensantàsaterre,ilnesongeaitplusauxrécoltesqu’elledonneraitniauxgrainsqu’ilfallaitsemer,niàrienexceptéàlaterreelle-même.Ilsebaissaitpourramasserunpeudeterredanssamain,oùillagardaitlongtemps,etelleluisemblaitpleinedevieentresesdoigts.Etilétaitheureuxdelatenirainsi,etilpensaitparmomentsàelleetàsonbeaucercueilquiétaitlà;etlabienveillanteterreattendaitsanshâtequ’ilvîntàelle.
Sesfilsétaientfortconvenables,etilsvenaientlevoirchaquejour,ouaumoinstouslesdeuxjours,etilsluienvoyaientdefinesvictuaillesappropriéesàsongrandâge,maisilpréféraitunrepasimpromptufaitdefarinedélayéedansl’eauchaude,etilbuvaitcettemixtureaubol,commesonpèreavaitfaitjadis.
Parfois,sisesfilsnevenaientpaschaquejour,ilseplaignaitunpeuetdisaitàFleur-de-Poirier,quiétaitsanscesseauprèsdelui:
—Maisenfin,qu’est-cequipeutbienlesoccupertellement?
EtsiFleur-de-Poirierluidisait:«Ilssontdanslafleurdel’âge,etàprésentilsontbeaucoupd’affaires.Votrefilsaînéaétéchoisiparmilesrichescommeconseillermunicipal,etiladeplusunenouvellefemme,etvotresecondfilsestentraindemonterungrandmarchéaugrainpoursoncomptepersonnel»,WangLungl’écoutait,maisilneparvenaitpasàcomprendretoutcela,etill’oubliaitdèsqu’iljetaitlesyeuxsursaterre.
Maisunjour,ilredevintlucidepourunpetitmoment.C’étaitunjouroùsesdeuxfilsétaientvenus.Aprèsl’avoirsaluécourtoisement,ilsallèrentdehorsetsepromenèrentdevantlamaisonetsurlesterres.WangLunglessuivaitensilence,et,quandilss’arrêtèrent,ilarrivalentementjusqu’àeux,sansqu’ilsentendissentlebruitdesespasnilebruitdesonbâton,amortisparlaterremolle,etWangLungentenditsonsecondfilsdiredesavoixprétentieuse.
—Cechamp-ci,nouslevendrons,etcetautre,etnouspartageronsl’argententrenousàégalité.Tapart,jetel’emprunteraiàbonintérêt,carmaintenantquelechemindeferestdirectjusqu’àlacôte,jepuisembarquerdurizsanstransbordement,etje…
Maislevieuxn’avaitentenduquecesmots,«vendrelaterre»,etils’écria,d’unevoixquimalgréseseffortssecassaitettremblaitdecolère:
—Qu’est-cequevousdites,mauvaisfainéantsdefils!Vendrelaterre!
Ilétouffait,etilfaillittomber,maisilslerattrapèrentetlesoutinrent,etilsemitàpleurer.
Alorsilss’efforcèrentdel’apaiseretluidirent:
—Non…non…nousnevendronsjamaislaterre…
—C’estlafind’unefamille…quandoncommenceàvendrelaterre,dit-ild’unevoixincohérente.C’estdelaterrequenoussommessortis,etc’estensonseinquenousdevonsrentrer…etsivousgardezvotreterre,vousavezdequoivivre…personnenepeutvousdépouillerdevotreterre…
Etlevieillardlaissaseslarmesclairseméesséchersursesjoues,oùellesfirentdestachessalines.Et,sebaissant,ilpritàterreunepoignéedeglèbequ’ilserraenmarmottant:
—Sivousvendezlaterre,c’estlafindetout.
Etsesdeuxfilslesoutenaient,undechaquecôté,parlesdeuxbras,etilserraitdanssonpoinglaterretièdeetfriable.Etilsl’apaisèrentenluirépétantàplusieursreprises,lefilsaînéetlesecondfils:
—Rassurez-vous,notrepère,rassurez-vous,laterreneserapasvendue.
Mais,pardessuslatêteduvieux,ilséchangèrentunregardetsourirent.