Jacques Bénigne BOSSUET

Portrait par Hyacinthe Rigaud - Louvre

DISSERTATIO DE PSALMIS.

JACQUES BÉNIGNE BOSSUETŒUVRES COMPLÈTES

Publiées d'après les imprimés et les manuscrits originauxpurgées des interpolations et rendues à leur intégrité.

par François Lachat

Édition renfermant tous les ouvrages édités et plusieursinédits.

VOLUME I

pp. 10-62DISSERTATIO DE PSALMIS.

PARIS,LIBRAIRIE DE LOUIS VIVÈS ÉDITEUR

RUE DELAMBRE 51862

NB. Nous avons reproduit entre crochets carrés [ ] les numéros dehaut de page de l’édition papier.

2

Anteaquam singulos Psalmos aggredimur ; utnostra expeditior, neque ullis interruptaquæstionibus fluat explanatio, hæc quæintelligentiæ aperirent viam totoque passim operesuborturas difficultates solverent, attento ac piolectori universim proponi oportere duximus.

Caput I. De Psalmorum ratione et instituto.Caput II. De grandiloquentia et suavitate

Psalmorum.Caput III. De variis Psalmorum generibus.Caput IV. De profunditate et obscuritate

Psalmorum.Caput V. De textu ac versionibus.Caput VI. De titulis aliisque notis : ac de

argumentis, auctoribus et ordine Psalmorum,deque choreis et pia saltatione, ac metrorumratione.

Caput VII. De ratione legendi et intelligendiPsalmos.

Caput VIII. De usu Psalmorum inquocumque vitæ statu.

CAPUT I. DE PSALMORUM RATIONE ET INSTITUTO.I. – Carminum vis, Psalmi in piorum cœtibus decantati.

Omnis quidem Scriptura divinitus inspirata est,easque habet dotes quas Paulus commemorat ; utsit utilis ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum,ad erudiendum in justitia, ut perfectus sit homo Dei ad

3

omne opus bonum instructus1 ; cæterum Psalmorumliber cum hæc universa complectitur, tum obtinetimprimis singularem mirificamque vim, quahumanos affectus omnes in Deum transferat ; utquandoquidem animus corporea [11] molepressus languet ac deficit, modulatissimieruditissimique carminis potentia erigatur.

Est autem Psalmorum liber, ut vel indeordiamur, vetustissimorum hymnorum et odarumvetustissima collectio, quibus prisci illi Hebræi,Dei laudes et a Deo traditæ legis veritatemsanctitatemque, ad hæc gesta majorum, divinaquebeneficia privatim ac publice, atque inter ipsasacra solemnesque conventus, concinebant. Ethorum quidem hymnorum cum plurimi laudenturauctores, ut suo loco memorabimus, tum illudcertissimum, a sancto Davide potissimum esseconscriptos. Antiquus enim et ab ipsius Davidistemporibus deductus usus obtinuit, ut quæ ipsepsalleret, in sacris conventibus canerentur. Nequeipse David canebat sibi ; sed raptus in Deum, quoipse tradebatur, cæteros pertrahebat, dicens :Magnificate Dominum mecum ; ei exaltemus nomen ejuspariter.2 Et illud, unde quotidie nocturnas ordimurlaudes : Venite, exsultemus Domino ; jubilemus Deosalutari nostro.3 Quæ dum sancto Davide in verba

1 II Tim., III, 16, 17.2 Psal. XXXIII, 4.3 Psal. XCIV, 1.

4

præeunte canimus, quid aliud quam priscispiorum choris, spiritu ac mente conjungimur ?II. – In Davide cura cantus, sacræque musicæ.

Certe viro Dei præcipuam fuisse curam, dehymnis in domo Domini coram arca.concinendis, sacra testatur historia : Constituitenim coram arca Domini de Levitis, qui ministrarent,et recordarentur operum ejus, et glorificarent atquelaudarent Dominum Deum Israel.4 Quem autemcanebant psalmum, sacro textu referente,divinorum operum beneficiorumque memorem,is ab ipso Davide compositus. Neque verodubium est, quin alios bene multos instinctudivino ipse conscripserit : quo factum est, utfidelissime de se ipso diceret : Dixit David filiusIsai..., egregius Psaltes Israel : Spiritus Domini locutus estper me, et sermo ejus per linguam meam.5 Quod quidemde Psalmis dictum nemo non videt, cumpræsertim nullum aliud opus Davidis memoretur.Jam, Salomone rege, initiato templo, Levitæcarmina Domini concinebant, quæ fecit David Rexad laudandum Dominum..., hymnos [12] David canentesper manus suas,6 adhibitis scilicet organis musicis etquidem illis quæ ipse comparaverat, vel etiaminvenerat atque adornaverat, ut sacra referthistoria. Quo ritu Ezechias jussit, ut Levitæ

4 I Paral. XV, 16 ; XVI, 4. Ibid. 7.5 II Reg. XXIII, I, 2.6 I Paral., VII, 6 ; I Paral., XXIII, 5.

5

laudarent Dominum sermonibus David, et Asaphvidentis7 : ubi etiam diserte notatum stetisse Levitastenentes organa David : atque etiam clarius, inter ipsaholocausta cecinisse Dei laudes tubis et diversisorganis, quæ David Rex Israel præparaverat8 : tanta pioregi cantuum cura : tantus amor inerat sacræmusicæ, qua, laudaretur Deus.

Iisdem instrumentis musicis Davidis studiocomparatis, ejusdem Davidis hymnos Israelitæreduces instaurato templo duobus etiam chorisconstitutis iterabant, quingentis fere annispostquam David obiit : ut tot post sæcula, nonmodo sacræ ejus voces, verum etiam citharæ,nablia9 aliaque instrumenta quibus ipse usus erat,piorum in cœtibus audirentur : quæ ideomemoravimus, ut constaret apud omnes, sanctumDavidem divino numine unum fuisse excitatum,quo auctore non modo sacra cantica, sed etiamipse canendi psallendique ritus ad tam longinquatempora propagaretur. Nam secuta sæculacommemorare quid attinet, cum omnes sciant etab Hebræis, et a Christianis Psalmos Davidicosfuisse celebratos : quibus non modo urbespagique, sed etiam deserta et invia personarent, etpias in lacrymas agrestes etiam animicolliquescerent.

7 II Paral., XXI, 50.8 II Paral., XXIX, 26, 27.9 I Esdr. III, 10, 11. Nehem., XII, 35, 39.

6

III. – Munimenta fidei in Psalmis : primum ex commemoratione rerum antiquarum ; tum, decurrentium.

Nec immerito : cum enim, teste Augustino,nullum aliud canticum nos doceat Deus nisi fidei, spei etcharitatis,10 nihil Psalmis utilius ut fides roboretur,spes efferatur altius, charitas inardescat. Et fidemquidem quæ fulciant, hæc sunt : primumcommemoratio beneficiorum ac miraculorumDei, ex quo miseratus homines ignorantia mersos,et falsis plerumque addictos numinibus, patremfidei nostræ Abraham pacto fœdere sibi copulavit,ejusque familiæ in magnum jam populumexcrescenti, pastorem se, ac [13] peculiaremregem præbuit. Quo factum est, ut a servituteÆgyptiaca, liberatam, ac per Mosen mediatoremornatam legibus firmatam imperiis, castissimissanctissimisque religionibus ac cæremoniisconsecratam, confirmato amplificatoque fœdere,in terram Chanaanitidem ex veterumpromissorum fide induceret : seque Abrahami,Isaaci, Jacobique Deum, eumdemque cœli acterræ conditorem, quem Abramidæ colerent, essetestaretur.

Quin etiam suo tempore Davidem, expastore ovium regem, nec minus pietate atqueclementia, quam fortitudine victoriisque nobilemsuscitavit, quo duce Abramidarum imperiumlonge lateque propagaretur, pulsisque Jebusæis illaJerusalem ac mater nostra Sion divino nomini10 Enarr. in Psal. XCI, n. 1.

7

initiaretur ; princeps urbium scilicet, sacrarumquejuxta ac legum majestatisque custos, regniquepariter et sacerdotii caput. Quid quod eumdemDavidem inclytum regem, uti jam memoravimus,divino actum instinctu, vatem ac poetampsaltenque Israelis, eumdemque ut rerumgerendarum ducem, ita etiam canendarumauctorem præconemque finxerit ? Undepotissimum nobis hic Psalmorum liber prodiit,quo sua pariter majorumque, imo vero ipsius Deigesta, vates divinissimo atque excelsissimopræditus spiritu, sempiternæ memoriæconsecravit.IV. – Vetus apud omnes gentes carminum canticorumque institutum : Mosis aliorumque exempla.

Sane apud omnes populos ille ritusvetustissimus longeque sanctissimus inolevit, utsuas majorumque res carmine celebrarent,ipsisque numeris, ipsa suavitate cantus auribuscommendatas, animo etiam ac memoriæ altiusinfigerent. Quo ritu primus Moyses cum divinonumine duo quædam præstitisset, ut Israelitas etper mare Rubrum traduceret, et ab hostibusliberos sanctissimis legibus informaret, geminocarmine hæc duo commendavit, suumque illudprotulit : Cantemus Domino : gloriose enim magnificatusest ; equum et ascensorem dejecit in mare11 : cum undisobruti hostes adhuc in conspectu essent, et

11 Exod., XV, 1.

8

marinis fluctibus jactata cadavera volverentur.Nec minus excelsum illud [14] quod morituruscecinit : Audite, cœli, quæ loquor,12 ut legem tot signisportentisque firmatam, hominum mentibusinculcaret. Quo etiam fronte manarunt ea cantica,quorum in libro Numerorum initia legimus.13 Necpiis fœminis defuit ille cantandi prophetandiquespiritus. Itaque illa Debbora14 superbissimumSisaram fœminea manu cæsum, ac profligatoshostes currusque diruptos, et subjecit oculis, etposterorum memoriæ tradidit, victoremquelaudavit, non hominem, sed Deum. Notumquoque Annæ præstantissimæ foeminæ conceptoSamuele, canticum,15 haud minore grandiloquentiaet exultatione prolatum : ut frustra Græcia jactetLesbiam illam suam : nobis quoque præsto suntnostræ poetrides, quæ non infandos amores sedcastissimos juxta ac vehementissimos in Deumaffectus promant. His igitur David exemplisanimatus, eodemque spiritu afflatus, quæ in seDeus beneficia contulit, quæque sibi armisexequenda mandavit, ea pulcherrimissuavissimisque constricta versibus, lyræque seupsalterio apta concinuit, Alcæumque et Pindarumet Flaccum, quam dignitate rerumque gestarumgloria, tam suavitate et magniloquentia vicit.

12 Deut. XXXII, 1.13 Num. XXI, 17, 27.14 Judic. V.15 I Reg. II.

9

Secutus Ezechias Davidem, rex regem, patremfilius16 : secuti alii vates, Isaias,17 Jonas,18Habacucus,19 rerumque mirabilium historiamcantibus illustratam, ac temporum signatam notis,posteris reliquerunt : quæ cantica nos ne quidhuic operi deesset, et hic commemoravimus, et adcalcem hujus libri exponimus.V. – Res antiquæ in Psalmis recensitæ.

Hic vero juvat Israelitis impense gratulari,quibus historiam Moses ipse legislatorprincepsque contexuit ; quibus odas, dramata,idyllia pastoralesque lusus : quibus sententiasversibus distinctas informandis moribuscomposuere reges : quibus denique, proSimonide, Theocritoque et Theogni et Phocylide,David et Salomon inclyti reges, fuere. Atquehorum opera id consecuti sumus, ut quod posteapræcepit Plato, poetici modi, divinissimum scilicetloquendi et scribendi genus, nonnisi divinis [15]divinorumque virorum laudibus celebrandisinculcandisque legibus inserviret : quippe David,noster Pindarus, aliique lyrici nostri non agonesolympicos et pugnas umbratiles, sed Abrahami,Isaacique ac Jacobi fidem, et beata Josephivaticinia ac somnia, plagasque Ægyptiacas,

16 Isa. XXXVIII, 10.17 Ibid., XII.18 Jon. II.19 Habac. III.

10

ultricemque Dei manum, atque ipsius auspiciisdecertata prœlia, populique etiamnum profugi acper deserta vagantis errores, seditiones, flagitiaatque supplicia, atque inter hostiles insidiassuccessus mirabiles ; legem etiam in monte Sinaïtam conspicua divini numinis præsentia in ipsofugæ initio promulgatam ; denique totam a Moseconscriptam historiam, ipsiusque adeo Mosisdubitantis hæsitantisque lapsum, quæque indesecuta sunt inculcanda ac repetenda posteris,versibus alligarunt ; iisdem quoque verbis quæ inMosis historia continentur. Hinc illud aNumerorum libro in Psalmos translatum : Adhucescæ eorum erant in ore ipsorum, et ira Dei ascendit supereos.20 Quid quod sanctus David, illata arca fœderisin Sionis arcem, illud iterabat quod est in eodemNumerorum libro proditum : Cum elevaretur arca,dicebat Moyses : Surge, Domine, et dissipentur inimici tui,et fugiant qui oderunt te, a facie tua.21 Unde nemo nonvidet promanasse hæc Davidis arcam attollentis :Exurgat Deus, et dissipentur inimici ejus22 : et cæteratotidem verbis, quot Moses proferebat. Necminus insigne illud mandatum Aaroni ac filiis, utplebi benedicerent : Benedicat tibi Dominus, etcustodiat te : ostendat Dominus faciem suam tibi, etmisereatur tui23 ; quæ translata a Davide in hunc

20 Psal. LXXVII, 30, 31 ; Num. XI, 33.21 Num. X, 35.22 Psal. LXVII, 2.23 Num. VI, 24, 25.

11

psalmum : Deus misereatur nostri, et benedicat nobis :illuminet vultum suum super nos, et misereatur nostri.24Atque hæc, aliaque id genus, cum ex libris a Moseconscriptis atque ex antiquissimis sub eodemMose frequentatis ritibus repetebant, nihil aliudquam Mosen, resque a Mose gestas tanquam suboculis repræsentabant, ad confirmandam rerumantiquarum fidem.

Omitto cætera in Psalmis ejusdem planespiritus, quæ veterem historiam referant ; nequeprætermissum illud, unde orsus est Moses, nempeorbem universum, non machina, non manu, non[16] aliunde conquisiti aut anxie elaborata materia,non denique atomorum concursationibus atqueconflictibus, sed statim Dei nutu ac verboconstitisse, datasque cœlo ac sideribus terræque acmari, quas servarent leges. Quo ex capite Mosespræclara illa ac mira contexuit, quæ Abrahamo,patriarchis, sibique ipsi atque universo populocontigisset : ut nempe constaret eum, a quo tantamiracula profluxissent Deum, non alium essequam ipsum cujus voce jussuque, nullo aliosubsidio, universus orbis in lucem emerserit. Hisigitur inhærens David eumdem ubique prædicavitDeum, qui verbo velut misso, ac voce prolata, tot actanta gessisset : cujus deinde legibus omniatenerentur ; unde illud : Extendens cœlum sicutpellem, qui tegit aquis superiora ejus25 : quo loco qui24 Psal. LXVI, 2.25 Psal. CIII, 2, 3.

12

non videt allusum ad illud Mosis : Fiat expansio inmedio aquarum, et dividat aquas ab aquis,26 planecæcutiat. Neque minus luculentum illud in eodempsalmo : Qui fundavit terram super stabilitatem suam :non inclinabitur in sæculum sæculi. Abyssus sicutvestimentum amictus ejus : illud denique : Ascenduntmontes, et descendunt campi in locum quem fundasti eis :terminum posuisti, quem non transgredientur, nequeconvertentur operire terram.27 Et alio in psalmo clarius,disertisque verbis : Verbo Domini cæli firmati sunt ;et spiritu oris ejus omnis virtus eorum : congregans sicut inutre aquas maris, ponens in thesauris abyssos.28 Ubi quidaliud repetitum, quam illud sancti Mosis,Congregentur maria29 ? subditumque illud, undeomnia orta sunt : Quoniam ipse dixit, et facta sunt :ipse mandavit, et creata sunt : atque additum velutcorollarii loco : statuit ea in æternum, et in sæculumsæculi ; præceptum posuit, et non præteribit.30 Quis ergonegaverit Davidem a Mose doctum, ad illudinitium cuncta revocasse ? Jam odæ seu Psalmi,eruditissimum scilicet poematis genus, non modoad antiquam novamque historiam, sed etiam adfestos dies et sacrificiorum ritus, ac majoruminstituta semper alludunt. Quis autem nesciatapud Hebræos, leges, mores, ritusque ita intextos

26 Genes., I, 6.27 Psal. CIII, 5 ; 9.28 Psal. XXXII, 6, 7.29 Genes., I, 9.30 Psal. CXLVIII, 5, 6.

13

historiæ, ut hæc a se invicem avelli nequeant ?neque unquam futurum fuit, ut David hæc [17]omnia, totamque adeo majorum historiam ab ipsagenesi mundique initiis repetitam caneret,populoque, ut vulgatam notamque canendamtraderet, nisi eam quam nunc quoque legimus aMose contextam historiam, et in manibushabuissent, et animo penitus imbibissent.VI. – Contutati ex Psalmis, qui Pentateuchum ab Esdra aliisve confictum credunt.

Quo magis admirari libet eorum hominumamentiam, qui Mosis nomine semper insignita accelebrata volumina, recentioris ætatis auctoribustribuunt : pars Esdræ ; pars insulsumcommentum aversati, antiquioribus aliis circaSalmanasaris tempora scriptoribus, ut nuper apudBatavos quidam, nullo historiarum traditionisvesuffragio, somniarunt. Atque illi, si Deo placet,bene Christianos se haberi putant, si Christumnominent, a Christo commendata instrumentacontemnant : præposteri homines, quibus nihilpensi est evertere omnia, dummodo cæterisdoctiores acutioresque videantur, ac sine moremodoque, gravissimo in argumento ludant. Quiquidem, ut hic omittamus tot scriptores, totprophetas, totumque adeo Hebraica ? reipublicæstatum, cum Mosis historia librisque connexum :ut hæc, inquam, omittamus, unius Davidisvetustissimi regis testimonio, et hymnis a toto

14

pridem populo decantatis, cumulatissimerefelluntur. Huc accedunt alia cantica, Psalmorumlibro comprehensa. Canit enim ipse Salomondedicato templo,31 a parente Davide institutossanctissimi juxta ac nobilissimi ædificii apparatus :canunt alii alia piorum regum gesta : canuntprofligatam captivamque gentem, ac Mosecontempto impietas a Mose intentatas minas.Canit Ethan Ezraïtes32 datam Davidi, Davidisquesoboli de regno obtinendo fidem velut in irritumabiisse, Deumque piis cantibus ad pristinapromissa revocat. Quid plura ? quæ ante templumconditum, quæque templo stante, everso,restitutoque recentissima memoria gesta essent,ea suis distincta notis atque temporibus canimus,ut antiquissimis interesse conventibus, priscasacra intueri, atque in his cum sancto Davidealiisque sacris vatibus, Christum cogitarevideamur. [18]VII. – Firmata fides ex vaticiniis Davidicis de Christo : hinc quoquespei incitamenta.

Nam et illud confirmandæ luculentissimumargumentum in Psalmorum habemus volumine,ut de Christo venturo a Davide edita oraculaaudiamus. Cum enim antiqua per Abrahamum acMosen gesta, uni Christo suis temporibusadventuro prælucerent ; designatus est David,

31 Psal. CXXXI.32 Psal. LXXXVIII, 20 seqq.

15

utraque inter tempora medius, qui quidem vetustamemoraret, iisque firmandis nova ipse gereret :tum quod erat vel maximum, futura præcineret.Neque immerito : quippe cum prognatus eDavide Christus, Davidis filius appellandus esset.Itaque ob eam causam evectus est in regnum, utChristi regno præluderet ; datusque Salomon illepacificus, in quo intueretur Christum pacisprincipem. Hinc David universas res Christiexecutus, et ante luciferum geniti originemsempiternam, et inter homines nati, regnum,sacerdotium, gloriam atque dedecora cecinit,.Iudæorum ac Gentium coïtionesconjurationesque, crucem denique ipsam acresurrectionem et ascensum in cœlos, secutasquevictorias33 et ad fidem Abrahæ traductas omnesgentes, in ejus scilicet semine Christo benedictas ;magnamque Ecclesiam toto jam orbe diffusam,34revocatosque tandem, tanquam postliminii jure,ad sui generis nominisque primordia mortales, pertot sæcula divinitatis oblitos. Neque veroquidquam est, quo se Christus commendet magisquam Psalmorum libro. Se Davidis filium,Davidis quoque Dominum, Davidis ipsiusauctoritate decernit.35 In ipsa etiam cruce, DavidisPsalmo pronuntiato,36 tantum sacrificium atque

33 Psal. CIX, II, XXI, XLVI, LXVII, LXVIII, LXXI, XV, etc.34 Psal. XXI, 26, 28.35 Matth. XXII, 43, 44 ; Psal. CIX, 1.36 Matth. XXVII, 46 ; Psal. XXI, 1.

16

humani generis propitiationem initiat : Davidisintentus oraculis, profitetur sitim felle acetoquesedandam.37 Quis ergo est tam languidus, quemista non moveant ? Quis non fide viva Davidicossonet Psalmos rerum gestarum memores,præsentium testes, præscios futurorum ? Cumquetot ac tanta super Christum et Ecclesiam olim aDavide prædicta, jam repræsentata videat, quisnon futura præmia, qui postremus est deniquedivinarum promissionum fructus, animocomplectatur ? [19]VIII. – Spes incitata in Psalmis : futuræ vitæ felicitas sub figuris adumbrata.

Atque hæc illa spes est, quam secundo locodiximus incitari Psalmis ; quo enim exurgat divinæbonitatis atque potentiæ, Christique adeo fidefretus animus, nisi ad res divinas atquesempiternas ? Unde ipse sanctus David : Deuscordis mei, et pars mea Deus in æternum38 ; atqueiterum : Beati qui habitant in domo tua, Domine : insæcula sæculorum laudabunt te39... Inebriabuntur abubertate domus tuæ, et torrente voluptatis tvæ potabiseos40 ; quam sane exuberantiam sanctæ et a Deopræstitæ voluptatis, fragilis hujus et egenæmortalitatis conditio non capit.

37 Joan. XIX, 28 ; Psal. LXVIII, 22.38 Psal. LXXII, 26.39 Psal, LXXXIII, 5.40 Psal. XXXV, 9.

17

Sane confitemur futuri sæculi felicitatem nonperspicuis disertisque verbis, sed sub figuraruminvolucris, pro veteris Testamenti ratione, asancto Davide, ut a sancto Mose, fuisseadumbratam : quemadmodum enim, teste Pauload Hebræos, Abraham cum Isaac et Jacobrepromissionis cohæredibus,41 in promissa terratanquam in aliena, extructis tantum casulisdemoratus, ibique se hospitem ac peregrinumrecognoscens, sub ejus figura cœlestem patriam,ac paratam a Deo civitatem permanenteminquirebat : ita beatus David cum repromissamterram, populo Dei armis asserit ; dum Jerusalemextruit, atque ad sanctuarium, celebresque cœtusdivino numini consecratos, totis anhelatpræcordiis : quid aliud in eis nisi Christum etaperta per Christum æterna illa nec manufactasancta, atque illam beatissimam in cœlissanctorum societatem recogitat ?IX. – Loci quidam in Psalmis, quibus spes omnis ad præsentem vitam redacta videatur.

Neque vero quemquam movere debet, quodhæc David aliive cecinerint : Non mortui laudabuntte, Domine42 ; et : Non est in morte, qui memor sit tui ;in inferno autem quis confitebitur tibi43 ? Et illud :Exibit spiritus ejus, hominis scilicet, ei ipse revertetur

41 Hebr. XI.42 Psal. CXIII, 17.43 VI, 6.

18

in terram suam : in illa die peribunt omnes cogitationeseorum.44 Et illud : Numquid confitebitur tibi pulvis, aut[20] annuntiabit veritatem tuam45 ? Illud deniquecujuscumque sit : Numquid narrabit aliquis insepulcro misericordiam tuam ? aut cognoscentur in tenebrismirabilia tua, et justitia tua in terret oblivionis46 ? quibushomini post mortem, non cantus, non Dei laus,non denique memoria aut cogitatio ullarelinquitur. Quin ipsi mortui Deo penitusexcidisse, et a manu ejus omnino repulsi, hoc est,in nihilum abiisse videntur, cum dicitur : Sicutvulnerati dormientes in sepulcris : quorum non es memoramplius : et ipsi de manu tua, repulsi sunt47 : quibus adcumulum additur : Sed nos qui vivimus, benedicimusDomino in regione vivorum48 ; ut qui hac in vitadegunt, soli canere, soli placere Deo, soli inDeum sperare judicentur.X. – Horum locorum explicatio, atque inde quoque vitæ futuræ spes firmata.

Hæc inter meminerimus quæ illorumtemporum conditio fuerit : nondum enimaffulsisse plene cæleste lumen illud, quo futuramvitam intueri detur : nondum propalatam essesanctorum viam,49 ut ait Apostolus, Evangelio

44 CXLV, 4.45 Psal. XXIX, 10.46 Psal. LXXXVII, 12, 13.47 Ibid. 6.48 Psal. CXIII, 18 ; CXIV, 9.49 Hebr. IX, 8.

19

denique et Christo reservatum, cœlestia arcanareserare : neque rudem populum ad animarumstatum, aut ad spirituales illas castasque delicias,quæ sensum omnem exsuperant, assurgerepotuisse : quas proinde in vivorum cœtibusfestisque adumbrare, et crassam adhuc gentemhoc sensibus objecto pabulo inescare oporteret.Quare Davidem aliosque hujus ævi vates, dumhæc et alia supra memorata de mortuis referunt,nihil aliud in mortuis attendisse constat, quamnaturalem mortuorum statum, quo omnia hujusvitæ consilia cœptaque intereant ; non sacris, nonprofanis cœtibus interesse, aut festos dies cumpopulo agere liceat ; quod est verissimum. Nequeenim in sepulcris exaudiebatur ulla vox Dominolætantium, aut ulla templi videndi in sepulcro speserat : quæ cum ingemiscerent, neque quidquamaliud moriendo deplorarent ; nempe illudostendebant, in his omnem sibi vitæ jucunditatemrepositam, neque videri quidquam in mortetetrius aut in [21] sepulcris tristius, quam quod ibiDei laus, et illa animi in Deum exultantisgratulatio conticesceret.

Hinc spiritualibus verisque Judæis, hoc est,veris laudatoribus, qui in rudi licet gente adexcelsiora animos attollebant, vitæ melioris certaspes affulgebat. Qui enim solo Deo ejusquelaudibus delectarentur : qui fieri posset, ut eosDeus ipse desereret : neque curaret mortuos, quiad extremum usque halitum omnem in ipso

20

gloriam ac voluptatem collocarent ? an ipseeorum ora in æternum clauderet, animas ad suamimaginem ac similitudinem factas extingueret ?Absit hoc a tanta Dei benignitate : imo veris illissancteque Judæis spirituales oculos aperiebatintus, quibus in sempiterna gaudia mentemintenderent. Hinc illud : In Deo salutare meum, etgloria mea : Deus auxilii mei, et spes mea in Deo est.Tum adhortatio : Sperate in. eo, omnis congregatiopopuli ; effundite coram illo corda vestra : Deus adjutornoster, et quidem in æternum.50 Ne adversarios, neinsidias, ne ipsum interitum servi Dei metuant :imo vero beatos se futuros, inter immortales Deilaudes exclament his verbis : Beati qui habitant indomo tua, Domine ! in sæcula sæculorum laudabunt te51 :qualia passim in Psalmis occurrunt. Quin igitur,inquies, sanctus David hæc futuri sæculi bonaexponebat planis disertisque verbis ? nempe quiahæc parce commemoranda erant, quæcrassioribus ingeniis risui, aut etiam offendiculofutura essent : quippe cum in mortuorumanimabus, more gentilium, nihil nisi impioscultus, falsos Deos scilicet ex hominibusconsecratos, aut placandis manibus inferias, acdivinationes umbrarumque citationes, sive, utvocant, necromantias, aliaque perinde inania, imoetiam noxia et infanda cogitarent. Itaqueanimarum ac futuri sæculi arcana, crasso adhuc50 Psal. LXI, 8, 9.51 Psal. LXXXIII, 5.

21

populo tecta sub figuris, quibus et perfecti doceri,nec rudiores gravari possent.XI. – Charitatis incitamenta in Psalmis.

Jam nihil est cur amplius de summo Davidiserga Deum amore quæramus : effulget ubique inPsalmis, primum quidem ipsa res simplicibus acfamiliaribus verbis : Diligam te, Domine52 : deinde[22] amandi causæ ; Dei veritas, sapientia,sanctitas, pulchritudo, majestas ; induti decore,invecti nubibus, insidentis cœlos, atque indecoruscantis, elocantis montes, maria increpantis,liquefacientis terram, totumque orbem nutucommoventis : tum, hæc inter magna etadmirabilia, effusa bonitas, omnibus provida, necdedignata corvos quantumvis aspera voce Deuminvocantes : in homines vero propensabenevolentia, inexhausta liberalitas, deinde inelectos plebemque dilectam paternus animus,promissorum fides, tutaque amicitia, nihil curæ,nihil officii prætermittens : studium erga pios,erga impios quoque patientia : deniqueindulgentia erga pœnitentes : horumque omniumvivax, ipsisque visceribus atque ossibus insidenssensus, unde ille clamor : Omnia ossa mea dicent :Domine, quis similis tibi53 ?

Qua, in re quandoquidem Israelitarum sanctagens, non ritu cæterarum, visibiles ac deauratos

52 Psal. XVII, 12.53 Psal. XXXIV, 10.

22

deos coleret ; David Mosen secutus, singularemoperam adhibuit, ut per se inconspicuum, nequetantum sensus omnes, sed ipsam etiam mentisaciem supergressum, operibus, beneficiis,miraculis conspicuum præsentemque redderet.Hinc illa in Psalmis amori inflammando assiduaconsideratio operum Dei : horum præstantia,ordo, varietas, immensæ sapientiæ industriæquetestis : atque inter opera Dei, illudpræclarissimum, nempe in populo Israelitico,humanæ gentis fœdus cum Deo initum : atque hicnobilissimum ac perfectissimum opus, quo seDeus exhiberet, ipsa lex omni auro purior acpretiosior.54 Hanc ergo beatus David amat,amplectitur, deosculatur, Dei veritate ac decoreplenam : hanc nocte dieque versat : huicintelligenda ? inhiat : non a manibus unquam, nonab ore dimittit : hanc gestat in oculis : hanc imopectori medullisque infigit ; hujus admiraturspeciem, arcana scrutatur ; in ea, spem, gaudia,gloriam, divitias, amicitias, consilia omnia deniquereponit : hujus æquitati ac rectitudini se aptat : ease regit, se tuetur, se exornat ; arma hæc, huncclypeum, hos ornatus, venustatemque cogitat55 :sic amat, sic fruitur. Quorum omnium hoc caput :Scitote, quia Dominus ipse est Deus : ipse fecit nos, et nonipsi nos56 : quod ubique in Psalmis, quam graviter,

54 Psal. XVIII, 11.55 Psal. CXVIII.56 Psal. XCIX, 3.

23

tam [23] varie ac suaviter inculcatum, ut ei a quosumus nos nostraque omnia, corpus, animum,cogitationes, sensus, voluntatesque penitusaddicamus.XII. – In Psalmis admirabilis sensus charitatis in Deum.

Hæc amoris incitamenta : hæ causæ : tumeffectus mirabiles : Dei admiratio : exultatio inDeum : tanta illa quidem, ut ex animo in corpusredundet : unde illud : Sitivit in te anima mea : quammultipliciter tibi caro mea57 : et : Cor meum et caro meaexultaverunt in Deum vivum.58 Tum Dei canendi mirasuavitas, quæsitumque in citharis amori solatium :dulcesque atque uberes ex vera pietate fletus. HiDavidis sensus : at postquam voluptate amens alege aberravit, insecuti gemitus tristiores, iiquecontinui : tum ex imo pectore non modo suspiria,verum etiam fremitus : non aves solitariæ flebiliussonant ; non leo rugit violentius ; tum ipso luctucontabescentes artus, nec modus lacrymis : hiscibos, his lectum irrigat : versi in fontes oculi :excavatæ propemodum genæ, deductique insinum rivi ne ipsa, quidem venia inarescunt. Quisnon exardescat ad tantos Davidis ignes ? hisauditis carminibus, hoc amore perspecto, quistam durus atque immitis animus, qui non gustetac videat quam suavis sit Dominus ?

57 Psal. LXII, 2.58 Psal. LXXXIII, 3.

24

XIII. – Charitatis quoque erga proximum ; etiam erga inimicos.

Nec minor in sancto rege fraternæ charitatissensus : quippe cum inter alias tanti principisdotes, mansuetus ejus ac misericors animus aSalomone filio imprimis commendetur : Mementoenim David, inquit, et omnis mansuetudinis ejus.59 Quoanimo et Saüli necem machinanti parcit, etmortuum ulciscitur : imo etiam deflet amarissimisac verissimis lacrymis, quanquam ejus neceregnum ad se translatum videbat.60 Quod quidemin Isbosetho Saulis filio contigit, cujuspercussores rex optimus merito supplicio affecit,61testatumque voluit non gratum facturos, qui sibiadversantes cæde compescerent. Toto deniqueIsraele conquisivit e Saulis domo quos beneficiiscumularet62 : tam excelso erat animo, [24] tamerecto supra omnem injuriarum memoriam. Sanecum ipse Nabalum ferum hominem, interfecturusesset, mitissimo Abigailis alloquio placatus, hasedidit voces, invictæ immortalisque. clementiætestes : Benedictus Dominus... et benedictum eloquiumtuum : et benedicta tu, quæ prohibuisti me hodie, ne iremad sanguinem, et ulciscerer me manu mea63 : tantamvoluptatem vir mitissimus ex misericordiaceperat. Quid Semel ille nequissimus, a quo non

59 Psal. CXXXI, 1.60 II Reg. I, 17.61 Ibid. IV, 12.62 Ibid. IX.63 I Reg. XXV, 32, 33.

25

modo probris, verum etiam lapidibus impetitustantus rex, et tamen dedit veniam, suosque anefarii vilissimique hominis cæde prohibuit :neque Salomonem in eum commovisset64, nisinovo regno sub adolescentulo rege, aulainquietissima, turbarum aliquid a præfractoturbulentoque ingenio metuisset. Cæterum ubi hæcausæ aberant, indulgentissimum se præbuit.Cujus rei gratia non immerito hæc de se ipseprædicat : Opprobrium insipienti, ô Deus, dedisti me :obmutui et non aperui os meum, quoniam tu fecisti.65Satis enim intelligebat nihil licere impiis adversusbonos, nisi Deus furentibus habenas permitteret ;atque in illatis injuriis, non eorum malevolentiam,sed Dei justissimi ac providentissimi considerabatmanum. Itaque iram suam premebat tacitus : Egoautem, inquit, tanquam surdus non audiebam, et sicutmulus non aperiens os suum. Et factus sum sicut homonon audiens, et non habens in ore suo redargutiones66 totlicet petitus insidiis, tot maledictis lacessitus, taminultus indefensusque, ut etiam inimiciinsolescerent, et silentium conscientiæimputarent. Virum enim innoxium oppugnabantgratis : ac pro eo, inquit, ut diligerent, detrahebant mihi :posuerunt adversam me mala pro bonis, et odium prodilectione mea67 : et tamen semper mitis atque

64 III Reg. II, 8, 9.65 Psal. XXXVIII, 9, 10.66 Psal. XXXVII, 14, 15.67 Psal. CVIII, 3-5.

26

benevolus, etiam adversus ingratos, nihil cuiquamintentabat mali, et ab omnibus proditus, ad Deumse convertebat, atque omne præsidium, omnesolatium in oratione reponebat : Ego, inquit,orabam ; tantos inter dolos atque nequitias : etiterum : retribuebant mihi mala pro bonis ; sterilitatemanimæ meæ, id est, ut me orbum, egenum, cassumomnium facerent : at ego, cum mihi molesti essent,non arma, non odia, [25] non ultiones cogitabam :quin potius : induebar cilicio ; humiliabam in jejunioanimam meam, et oratio mea in sinum meumrevertebatur : quasi ad amicum, quasi ad fratrem meumsic ambulabam.68 -hoc est, tacitas fundebam in sinumeo preces, ac fraternæ societatis memor,intuebar in hoste quamvis, amicum et fratrem.His inimicorum injurias propulsabat : Oratio,inquit, mea in beneplacitis eorum, vel ut habetHebræus : Oratio mea pro malitiis eorum.69 Itaquemedias inter frendentium iras, attollebat ipsepuras ad cœlum manus, clara voce testatus : Sireddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito abinimicis meis inanis : persequatur inimicus animammeam, et comprehendat, et conculcet in terra vitam meam,et gloriam meam in pulverem deducat.70 Sic ille præveniebat evangelicam lucem, quasi jam audissetdominicum illud : Diligite inimicos vestros ; benefacitehis qui oderunt vos : orate pro persequentibus et

68 Psal. XXXIV, 12-14.69 Psal. CXL, 5.70 Psal. VII ; 5, 6.

27

calumniantibus vos71 ; et illud : Noli vinci a malo, sedvince in bono malum.72

XIV. – Inimicorum commemoratio, atque adversus eos imprecationesin Psalmis quam a vulgari sensu abhorreant.

Sane cum in omnibus fere Psalmorumversibus de inimicis querentem Davidemaudiamus, operæ pretium erit semel intelligerequos ille inimicos habere se putet. Sunt auteminimici Dei, hoc est, violenti quique injusti,oppressores : uno verbo scelerati atque impii ;hinc illa vox : Nonne qui oderunt te, Domine, oderam,et super inimicos tuos tabescebam ? perfecto odio oderamillos, et inimici facti sunt mihi : cujus rei testeminvocans Deum, hæc subdit : Scrutare me, Deus, etcognosce cor meum : probante, et scito cogitationes meas.73

Quæ cum ita sint, neminem commoverioportet tot execrationibus, quibus VeterisTestamenti scriptores, et ipse sanctus David,hostes Dei suosque diris devovere, infaustaqueomnia imprecari videntur : non enim in animumtam mitem, tamque ab ultione purum, hæc, utsonant, incidunt. Sed ita intelligenda, primum utconditionalia sint, hoc est, ut mali male pereant,nisi [26] resipuerint : non enim Davidbenignissimus perditissimorum hominumsanguine delectatur, pro quibus se jejuniis,

71 Matth. V, 44.72 Rom. XII, 21.73 Psal. CXXXVIII, 21-23.

28

cilicioque afflictabat. Hæc ergo comminantispotius quam imprecantis sint. Certe cum impiosvidebat se superbe efferentes ; quo studio inDeum erat, extabescebat animo, et in lacrymasdiffluebat : Vidi enim prævaricantes, et tabescebam,quia eloquia tua non custodierunt : exitus aquarumdeduxerunt oculi mei, quia non custodierunt legem tuam.74Neque alia causa suos etiam detestatur inimicos,quam quod dolis, contumeliis, ac cædibusexcogitatis, Dei conculcabant leges : Tabescere mefecit zelus meus, quia obliti sunt verba tua inimici mei.75Hæc igitur causa erat, cur eos quoque execratus,infausta minitaretur ; qua in re clementiæ potiusquam iræ indulgebat : id enim agebat exemploipsius Dei, ut gravibus minis a scelere deterreret.Hinc illa precatio ; Erubescant, et conturbenturvehementer omnes inimici mei : convertantur, et erubescantvalde velociter.76 Accelerari petit pœnas, quibus fracticontumaces, cito revertantur ad Deum, seque adpœnitentiam inflectant. Quo etiam illud pertinet :In matutino interficiebam omnes peccatores terræ, utdisperderem de civitate Domini omnes operantesiniquitatem77 : ne aut impunes ipsi magissuperbirent, aut prostratis legibus vitiagrassarentur : quod si nec pœnis deterriti,destinato animo in Deum insanire porro pergunt ;

74 Psal. CXVIII, 136, 158.75 Ibid. 139.76 Psal. VI, 11.77 Psal. C, 8.

29

tum justitiæ ardentissimum studium seu zelum,imo ipsam Dei justitiam induti David aliiquesancti, deposcunt ad supplicia præfractam etomnia ausuram insolentiam, ne Deus ipse alerescelera videatur : hoc illud est, quod David modoprædicabat : Perfectum odium : Perfecto, inquit,odio oderam illos78 : non ultionis libidine, aut animiexplendi studio, sed ex perfecta regula veritatis,qua homines diligimus, scelera odimus, et coercerivolumus.

Huc accedit harum imprecationum sensusexcelsior79 : namque, teste Chrysostomo, quæexecrationes videntur, execrationis specie vaticiniasunt. Sic Judæ proditoris Judæorumque pœnas,imprecationis specie David exequitur : extorres,profugos, vagos, ad hæc errore atque amentiapercitos fore denuntiat : quæ non [27] optat, sedprævidet : neque hæc execramenta, sed oraculasunt prophetici spiritus. Hæc igitur omnia, duabusde causis facile excusantur : justitiæ zelo, acprophetandi auctoritate : quæ duo paucissimiscomplexus Augustinus : « Hæc, inquit80 (sanctusDavid) futura prædixit, non quasi ut evenirentoptavit. Quanquam et in spiritu Dei Propheta sicea dicat, quomodo illa Deus facit ; certo judicio,bono, justo, sancto, tranquillo ; non perturbatusira, non amaro zelo, non animo inimicitiarum

78 Psal. CXXXVIII, 22.79 Psal. CVIII, LXVIII, CVIII.80 In Psal. XXXVI, Serm. I, n. 9.

30

exercendarum, sed justitia vitiorumpuniendorum : verumtamen prophetia est : »hactenus Augustinus. Cæterum meminerimusmulta in Veteri Testamento pro eorum temporumratione dici : quibus temporibus frangendæcontumaciæ ac duris cervicibus edomandis, Deiseveritatem ostentari et eminere oportebat :quibus temporibus Moyses hominum mitissimus,ad tot ac tanta supplicia inferenda cogebatur :quibus Elias in duces ac milites superbientes decœlo eliciebat ignem81 : quibus Elisæus immissisursis ulciscebatur etiam parvulos licentiusdebacchantes82 : quæ nunc si quis cogitet, audiet abono Domino : Nescitis cujus spiritus estis83 : cumalia poscat is qui arundinem confractum non conterit,neque extinguit Unum fumigans.84

XV. – De veteris populi sacramentis, pioque erga ea Davidis affectu.

Atque hæc de ratione et instituto, ipsoqueadeo, ut ita dicam, Psalmorum spiritu, dequeanimis ad fidem, spem, et charitateminflammandis, in antecessum colligere placuit :quod sparsa in Psalmis, validiora et incitatiora visasint, si uno velut aspectu intuenda proponerentur.Quem ad locum pertinet de veteribussacramentis, deque miro erga ea Davidis affectu

81 IV. Reg. I, 12.82 Ibid. II, 24.83 Luc. IX, 55.84 Isa. XLII, 3 ; Matth. XII, 20.

31

dicere. Sacramentorum autem veterum nomine,latiore significatu hic intellecta volumus, arcam,templum, Sionem, sanctam civitatem, terramipsam Israelitis hæreditati datam, denique eaomnia quibus Christus, Ecclesia, atque ea quamexpectamus, beata et æterna civitas, designantur.Sane duabus de causis hæc veterum Hebræorumanimis penitus inhæsisse notum, et quod prisca[28] memorarent, et quod ventura nuntiarent. Acprimum ea erat arca fœderis, quæ a Mosefabricata, jam inde ab initio Israeliticæperegrinationis testis, populo profugo ac per inviadeerranti, ac deinde posteris præstitissetpræsentiam Dei.85 Et intus quidem Decalogitabulæ, in ipso Sinai Dei digito exaratæ, nonmodo præsentem, verum etiam imperantem, actantum non fulminantem Deum referebant.Desuper vero impositum propitiatorium siveopertorium, scabellum pedum Dei,86 attestanteDavide, ejusque sedes erat : vacua illa quidem, sioculos consuleres : neque enim ulla forma quamvideres, insidebat ; sed, si intelligeres, puræ mentiexhibebat invisibilem Israelis Deum. Cæterumtanta tamque occulta majestas, fusis inde clara,voce oraculis, atque explendescente virtute divina,se præsentem dabat. Quo cum accederent,inhabitantem Deum, ac sub ejus numine refluum

85 Exod. XXV, XXXVII.86 Psal. XCVIII, 5.

32

Iordanem, ut in quodam psalmo canitur87 :collapsa Jerichuntis, neque unquam resurrecturamœnia ; collapsa Deum delubra, ipsumqueDagonem : ad hæc Philisthæos insanabilipercussos plaga, aliaque miracula recentissimamemoria per arcam edita, coram intuerividebantur. Ad hanc igitur David miris desideriissuspirabat : exultabat ad sanctuarium in quocollocata erat. Hic vultum seu faciem Dei, hicDeum ipsum assidue requirebat, cum diceret :Faciem tuam, Domine, requiram.88 Hanc alii vates hisverbis reposcebant : Quam dilecta tabernacula tua,Domine virtutum! unde subdunt : Cor meum et caromea exultaverunt in Deum vivum.89 Hancpulchritudinem, gloriam, decus, sanctitatemIsraelis quotidianis vocibus appellabant : hinc illesolemnis adorandæ arcæ ritus, propter insidentemDeum, juxta Davidicum illud : Adorate scabellumpedum ejus.90 Nec minoris erat cultus, arcaprodeunte, tanquam triumphante Deo, Davidisexultatio et tripudium ; nequidquam succensenteregina.91 Is inerat pio regi affectus in arcam : cujusrei gnari, cum Absalomum fugeret, universiLevitæ arcam attulerunt, tanta in calamitatesolatio futuram. At dixit rex ad Sadoc : Reporta

87 Psal. CXIII, 3, 5.88 Psal. XXVI, 8.89 Psal. LXXXIII, 1, 2.90 Psal. XCVIII, 5.91 II Reg. VI, 20, 21.

33

arcam Dei in urbem. Si invenero gratiam in oculisDomini, reducet me, et ostendet mihi [29] eam ettabernaculum suum. Si autem dixerit mihi : Nonplaces : præsto sum : faciat quod bonum est in oculissuis.92 Quæ verba perpendentibus nihil incredibilehabere videbuntur affectus mirabiles in arcam,quantos passim in Psalmis ardescere videbimus.

Auxit religionem ipsa structura templiauctore Salomone : illata, videlicet arca, fœderis inlocum suum93 ; quem locum Dominus a sedesignandum per Mosen edixerat94 : a sedesignatum tot signis editis firmaverat95 : quo inloco sacri cœtus, castæ religiones, sancta convivia,pii cantus a majoribus traditi celebrarentur. HincJerosolyma Deo dilecta civitas : fervebant viæ adurbem ac domum Dei ferentes, ingente lætitia acplausu, ut sæpe in Psalmis legitur : terra ipsaPalæstina summæ voluptati erat : quippe tot divinismanifestationibus consecrata ; tot inibi vigentibus avitæfidei ac divinæ beneficentiæ monumentis. Ad eamergo David exul incredibili cupiditate ferri :populus vero universus in Babyloniamtransportatus, eam assidue cogitare, extra eamgemere, non lætitiæ unquam indulgere, noncantibus : Quomodo enim cantabimus canticum

92 II Reg. XV, 25, 26.93 III Reg. VIII, 6.94 Deut. XIV-XVI.95 III Reg. VIII, 10.

34

Domini in terra aliena96 ? Quin etiam urbe diruta,templo in cineres redacto, locum tamen ipsumvenerari ac diligere ; unde illud in Psalmiscaptivitatis tempore piis cum fletibusdecantatum : Quoniam placuerunt servis tuis lapidesejus : placuerunt ipsa rudera eversæ civitatis actempli : et terræ ejus miserebuntur,97 id est, excisam,desolatam indefesso luctu prosequentur. Acpræsentes quidem eo deferre munera ac thus, utest a Jeremia proditum98 ; absentes vero, e lococaptivitatis eo intendere oculos, ac verso inpatriam vultu ex præscripto majorum99 precesfundere : exemplo Danielis flectentis genua,Deumque adorantis contra Jerusalem100 : eo quodjam inde a Davidis Salomonisque temporibus,Dei nomen ac titulus ibi collocata essent : tantaloci reverentia, tanto templi desiderio, tantacharitate patrii soli tenebantur.

Hæc inter, veri ac spirituales Judæi, hoc est,ante Christum Christi discipuli, altiora cogitabant,et rerum cælestium [30] sacramenta venerati,novam Jerusalem, novum templum, novam arcamintuebantur. Ut enim reliqua aperta et obviaprætermittam, arca testamenti, Christi Ecclesiaest : vera Dei sedes, in qua. pro Decalogi tabulis,

96 Psal. CXXXVI, 4.97 Psal. CI, 15.98 Jerem. XLI, 5.99 III Reg. VIII, 48.100 Dan. VI, 10.

35

evangelici mandati cæleste depositum. Arca indeserto, arca capta a Philisthæis et inter eosvictrix, arca in campis sylvæ et variis in domibusvaga peregrinantem, afflictam, ab inimicisoppressam, et tamen ubique victricem et semperDeo plenam demonstrat Ecclesiam. Arca elevatain Sionis arcem ac deinde in sanctuarium,eamdem Ecclesiam monstrat, sed jamtriumphantem, et ad cœlos translatam. Quinetiam sublimiore sensu arca, ipse Christus, quovelut oraculo Deus insidens, quid velit edicit :arca, ipsa Christi caro quam plenitudo divinitatisinhabitat ; quod Dei scabellum olim apostoli interris, et nos quotidie in mysteriis adoramus.101 Inqua carne, ut in arca, descendit et ascendit Deus ;et quidem descendit ad multitudinem filiorum Israel,quod est de arca in Numeris proditum102 ; cum interris visus est, et cum hominibus conversatus103 : rursusautem ascendit in requiem suam,104 ad paternumsinum unde exiverat, et ubi semper eratunigenitus filius, huc ergo ascendit cum arcasanctificationis suæ105 : cum carne quam suscepit. Sicarca illa fœderis, sic antiquum illud templum inquod illata est, ad novum quoque Testamentumpertinent ; ideoque Joanni per illam beatissimam

101 Vid inf. ad Psal. XCVIII, 5.102 Num. X, 35, 36.103 Baruc. III, 38.104 Psal. CXXXI, 8.105 Ibid.

36

visionem in cœlo apparuere.106 Quo exemplo nosquoque et templum et arcam videmus in cœlo,cum in his cœlestia mysteria contemplamur. Quæomnia si exequi nunc pergimus, imus in longum ;sed hæc tamen commemorari e re fuerit, cum utvel præcipuus ac frequentissimus in Psalmisillustraretur locus, tum ideo maxime, ut quotiesejusmodi occurrerint, occurrunt autem sæpissime,statim intelligeremus quo nos deducerent. Ergoarrige aures, Christiane lector, et ubi talia inDavide legeris, tu mihi fac cogites, non arcam,fragile lignum, aut tabernaculum confectumpellibus ; non urbem lapidibus compositis, nontemplum divinæ majestati angustum ; sed Christiet Ecclesiæ sacramenta : sed vivos lapides,Christo angulari lapidi coaptatos ; sed ipsam [31]Eucharistiam præsentis Dei testem : deniquecæleste regnum et æternam felicitatem.

CAPUT II. DE GRANDILOQUENTIA, ET SUAVITATE PSALMORUM.XVI. – Psalmorum stylus ac primum grandiloquentia ex rerum ac sensuum majestate.

Nunc de stylo Psalmorum. His inessedicimus grandiloquentiam summa cum suavitateconjunctam ; et quidem grandiloquentiam hæcfaciunt : primum rerum sublimitas : de Deo :Elevata est magnificentia tua super cœlos107 : Cœli106 Apoc. XI, 19.107 Psal. VIII, 2.

37

enarrant gloriam Dei108 : Qui facit mirabilia magnasolus109 : tum tantis rebus apta verba, non inflata,non vana ; persæpe simplicia, sed altissimo sensu :qualia ista sunt : Deus meus es tu ; bonis meis noneges,110 non sacrificiis, non muneribus, nonlaudibus ; tibi magnus, tibi beatus : sæpe tamensplendida et ornata : Dominas regnavit, decoreminduit : induit Dominus fortitudinem.111 Laudem etdecorem induisti, amictus lumine sicut vestimento.112 Hiscongrui sensus motusque : Tu terribilis es, et quisresistet tibi113 ? Quam magna opera tua, Domine! valdeprofundæ sunt cogitationes tuæ ; vir insipiens noncognoscit, neque stultus intelligit istud.114 Nec aliter deChristo : quam enim magnum illud : DixitDominus Domino meo : Sede a dextris meis : tum illud :Ex utero ante luciferum genui te115 ; et illud : Sedes tua,Deus, in sæculum sæculi : eam ob rem unxit te Deus,Deus tuus116 : quid enim sublimius quam Deus aDeo unctus ? Illud vero quam simplex : Speciosusforma præ filiis hominum : diffusa est gratia in labiistuis : rursus autem quam ornatum, quamsplendidum : Specie tua et pulchritudine tua, et decore

108 Psal. XVIII, 1.109 Psal. CXXXV, 4.110 Psal. XV, 2.111 Psal. XCII, 1.112 Psal. CIII, 1, 2.113 Psal. LXXV, 8.114 Psal. XCI, 6, 7.115 Psal. CIX, 1, 3.116 Psal. XLIV, 7, 8.

38

tuo prospere age117 ! His, inquit, succinctus, invenerocurru, ac debella hostes, vultus tui verborumquegratia : id enim iste locus intelligenti sonat ; quoquid sublimius ? [32]XVII. – Subjicere oculis, quam vividum in Psalmis.

Sed nihil in Psalmis aut frequentius, autvividius, quam illud quod vocant, subjicere oculis, acponere ad vivum expressam imaginem. Enpingendi hostes propemodum infensi ad rabiem :uno verbo rem transigit : Frenduerunt super medentibus suis118 : alibi : Viderunt me, et moverunt capitasua119 : quo simul dedignantes, comminantes,insultantesque videas. Ponendus maledicus ? Huicpræsto sunt arma, sagittæ, venenati dentes et advivum infixi120. Sin amici infidi : Amici mei etproximi mei quasi ad leprosum steterunt121 : proculscilicet, ac velut aversis oculis, nec alloquiodignati : en ipsa res nativis suisque depictacoloribus. Quid si efformandus æger ? patentviscera, necdum obductæ cicatrices : jaminquietudo jacentis in lecto, seque hac illacqueversantis, et acutis doloribus ut spina, confixi.122Quid si in carcere positus ? En ille apparet in lacuinferiori, in tenebrosis, et in umbra mortis : in obscuro117 Ibid. 3, 5.118 Psal. XXXIV, 16.119 Psal. CVIII, 25.120 Psal. LVI, 5.121 Psal. XXXVII, 12.122 Psal. XXXI, 4.

39

sicut mortui123 : horret animus non carcerem, sedsepulcrum. Ista quoque quam ad vivum : Sagittisappetunt in abscondito virum simplicem : absconduntlaqueos : scrutantur iniquitates124 : ubi in eadem velutitabula, ex una parte videas virum bonum, necquidquam mali cogitantem ; ex altera, fraudumartificem cæcis intentum machinationibus. Quisautem pictor crucifixum Jesum tam ad vivumexpressit, quam est ille apud Davidem, confessismanibus pedibusque : effusa virtute omni :distractis denudatisque ossibus suspensi acdilaniati corporis ; ad hæc, ne quid desit,circumfusis immani cum strepitu vitulislascivientibus atque insultantibus, tauris veropinguibus ac ferocientibus, canibus denique, acleonibus : uno verbo inimicis, qui nudum etinermem non modo inverecundis maledicisquevocibus, tanquam latratibus, verum etiam iteratisictibus, tanquam cornibus morsibusqueimpetant125 : atque hæc omnia brevibus depictaverbis atque sententiis, uno intuitu conspiciendadantur : quæ qua tabula expressiora non sunt ? Siccorporea pingit, quin etiam incorporalia. Nonneipsa pax his in verbis velut corporata [33]cernitur : Arcum conteret, et confringet arma, et scutacomburet igni.126 Quid justitia subjicitur oculis, cum

123 Psal. LXXXVII, 7.124 Psal. LXIII, 5-7 et passim.125 Toto Psal. XXI.126 Psal. XLV, 10.

40

illud dicitur : Justitia de cœlo prospexit127 ? Non videstanquam ab excelso supremoque solio rebusomnibus præsidentem, bonorumque ac maloruminspectricem, et pro eo ac debeat,animadversuram justitiam ? quibus quidemofficiis vis ejus continetur. Quid hujus cumclementia indivulsa societas, quam elucet ?Misericordia et veritas obviaverunt sibi : justitia et paxosculatæ sunt.128 Quid enim illo occursu lætius, autosculis suavius ? Quin ipsa divina majestas, inimmensum quamvis submota a sensibus, quamconspicua, quam præsens : dum Deus invectusnubibus, super pennas ventorum : coruscansatque intonans : tum intendens oculos,protendens brachia, manum ab alto mittensinducitur129 ! At forte metuas ne membra corporeaaffingantur Deo : haud magis quam gladius, quamjacula et arcus. Sicut ergo non cogitant Deumbene instructum militem, cum his accingitur, sedvim eminus et cominus ex æquo invadentem,eamque inevitabilem ; ita cum manus et aures etora tribuuntur. Quare hanc incorporeaminconspicuamque vim, alia sub imagine sic Davidposuit : Ipse dixit, et facta sunt : ipse mandavit, et creatasunt130 ; prorsus ex dignitate atque ex sublimitateMosis. Quo loco intuemur non jam brachia aut

127 Psal. LXXXIV, 12.128 Ibid. 11.129 Toto Psal. XVII, et CIII, et passim.130 Psal. CXLVIII, 5.

41

valentes manus, sed vocem, sed imperium ; atquead unius immobilis jussum, naturam universamdicto audientem, stabilique et æterna legeconstrictam : statuit enim ea in sæculum sæculi :præceptum posuit, et non præteribit131 : quæ quidem itase ingerunt sensibus, ut simul ducant ad ea quæsensum omnem exsuperent. Unde etiam illud : Siascendero in cœlum, tu illic es : si descendero in infernum,ades : si habitavero in extremis maris, illuc manus tuadeducet me132 : ut prorsus insaniat, qui enormem,giganteamque formam, non vero Deum ipsumquaquaversus, nulla, jam corporea mole nedumhumana specie, diffusum intelligat. [34]XVIII. – Comparationes in Psalmis : mira ac sublimissima brevitas.

Huc accedunt ex rebus notissimis ductæcomparationes, atque illæ quidem non ambitiosevelut ad pompam ostentatæ, sed uno verbotransacta ; ad intelligentiam, quale est illud : Sicutfluit cera a facie ignis : sic pereant peccatores a facieDei133 ; et illud : Custodi me ut pupillam oculi134 : quonon modo graves ictus : verum etiam levissimusquisque contactus, atque ipsa, ut ita dicam,festuca depellitur. Quid illud : Et ipse tanquamsponsus,135 quo uno verbulo solis orientis131 Psal. CXLVIII, 6.132 Psal. CXXXVIII, 8-10.133 Psal. LXVII, 3.134 Psal. XVI, 8.135 Psal. XVIII, 6.

42

pulchritudo ornatusque adeo nitet, ut nihil addipossit. Jam illud : Exiliit ut fortis,136 quosubjiceretur oculis tanta ejusdem celeritas stadiumdecurrentis, et uno veluti saltu immensa cœlispatia peragrantis. Neque prætermittendum illud,quod etiam tardissimi sentiunt : Vidi impium... sicutcedros Libani : et transivi, et ecce non erat137 : quo nonmodo ruina ingens, sed subita atque improvisaconspicitur. Et quidem fatendum est vatesnostros, omnibus in rebus effingendis artificesegregios ; tum in exponenda rerum humanarumvanitate præcipuos. Quid enim fluxum magisquam illud : Tanquam flos agri, sic efflorebit138 :hortorum dicere potuit, agri maluit, ne cura, nelocus tenuem illam vitam protraherent. At illudetiam levius : Sicut umbra cum declinat,139 et tamenalibi rem accelerat : Velut somnium surgentium,Domine140 : ut parum sit impios, qui sibi florentesfortunatique videntur, ad somnii inanitatemredactos. Nisi etiam illud somnium tale sit, nonquale intempesta nocte aliquanto temporis spatioducitur : sed ut somnium surgentium, quod statimevanescat, quo quid rapidius ? et tamen habueredivini poetæ, quod præcipitantius curreret, dum

136 Ibid.137 Psal. XXXVI, 35, 36.138 Psal. CII, 15.139 Psal. CVIII, 23.140 Psal. LXXII, 20.

43

mille annos, diem hesternam quæ præteriit,141 reputant ;ut non modo vita humana tota, verum etiamlongissima tempora nihil esse, ac cæpta vix, jamavolasse videantur. Quo loco prætermittenda nonest illa brevitas, sacris scriptoribus, atque imprimisDavidi familiaris : neque enim ut scriptorumvulgus, in fingendis rerum imaginibusminutissima quæque persequitur ; sed in rebuseffigiandis, velut [35] in humano vultu, quæ magisemineant lineamenta seligit, quæ una vel alteralinea exprimat : ex quibus existere, non tamimago, quam res ipsa videatur. Sit exempli locoilla tempestas : Dixit, et adstitit spiritus procellæ :intumuerunt fluctus : ascendunt usque ad cælos, etdescendunt usque ad abyssos142 : sic undæ susquedeque volvuntur ; quid homines ? Turbati sunt, etmoti sunt, sicut ebrius : et omnis eorum sapientia absorptaest,143 quam profecto fluctuum animorumquejactationem, non Virgilius, non ipse Homerustanta verborum copia æquare potuerunt. Jamtranquillitas quanta ? Et statuit procellam ejus inauram144 : quid enim suavius, quam mitem inauram desinens gravis procellarum tumultus, acmox silentes fluctus post fragorem tantum ? Jamquod nostris est proprium, majestas Dei quanta inhac voce : Dixit, et procella adstitit ! non hic Juno

141 Psal. LXXXIX, 4.142 Psal. CVI, 25, 26.143 Ibid. 27.144 Ibid. 29.

44

Æolo supplex, non hic Neptunus in ventostumidis exaggeratisque vocibus sæviens, atqueæstus iræ suæ vix ipse interim premens : uno acsimplici jussu statim omnia peraguntur.

Et tamen illa descriptio paulo fusior, ut illumlocum decebat ; aliæ breviores ut ista : Fallaxequus ad salutem145 ; et hæc : Cadent a latere tuo mille,et decem millia a dextris tuis : ad te autem non accedetinteritus.146 Denique in nostris scriptoribus ipsiusorationis tanta est tamque circumcisa brevitas, uteam assequi vulgari sermone vix liceat, quale estillud : Respicis terram, et tremit : tangis montes, etfumant147 : quo loco quis dixerit non jam verbarebus, quæ vis sermonis est, sed verbis substitutasres ? Nec absimiile illud : Das eis, colligunt : aperismanum tuam, saturabitur bonis : abscondis faciem tuam,conturbantur : aufers spiritum eorum, deficiunt148 :nempe sancto Prophetæ, divino, ut videre est,agente Spiritu, nec tantum otii est, ut vel indicetid statim ac momento fieri : quin ipsum illudstatim ex ipso sermonis cursu cernitur ; nec vacatparticulas conjunctivas, quæ vincula suntorationis, ponere ; nisi quod in extrema clausulasic scribitur : Et in pulverem suum revertuntur149 : uttandem oratio in ipsa tam veri nihili, si ita loqui

145 Psal. XXXII, 17.146 Psal. XC, 7.147 Psal. CIII, 32.148 Ibid. 28, 29.149 Psal. CIII, 29.

45

fas est, consideratione paulum [36] immoretur,creataque omnia fateantur tandem, nihil esse veresuum præter pulverem.

Illud quoque quam breve, quam magnum :Ponens in thesauris abyssos.150 Ingentem domumvideas orbem universum, in qua non modo multaconspicua, nobilia, illustria, sed etiam aliarecondita, inaccessa, ipsius domini autfamiliarium forsitan oculis reservata. Tum illudejusdem fere generis : Educens ventos de thesaurissuis151 : en vim ventorum mirabilem, latentemsane, et tamen cum libuit, vel ut ex altissimonaturæ penu erutam occultissimis causis, undeexistant nubes, pluviæ, ac per dies noctesquenunc serenitas expansi ac perspicui ætheris, nuncobscuri et contracti horridior, ac suoquodammodo venerabilior species. Deficiet medies, si talia e Psalmis enarrare pergam : relataquædam quæ ingeniorum acuerent diligentiam.XIX. – Rapidi concitatique motus.

Quid illi in tanta, sermonis brevitate rapidiconcitatique motus, qui attentum lectoremlanguescere non sinunt : ex quibus efflorescit illafigurarum tam concinna, tam læta, tampropemodum immensa et inexhausta varietas :unde personarum ac rerum subitæcommutationes. Sumamus enim unum vel

150 Psal. XXXII, 7.151 Psal. CXXXIV, 7.

46

brevissimum psalmum de senatorum ac judicummajestate : Deus stetit in synagoga deorum.152 Ensubjicitur oculis augustissimus ille consessus, tumDei allocutio ; atque increpatio primum :Usquequo judicantis iniquitatem ? deinde adhortatio :Eripite pauperem : de manu impiorum eruite, quo Deiincrepantis sermone finito, jam Propheta sanctustacite apud se cogitans quam parum attenderint ;in has erumpit voces : Nihil norunt, nihil intelligunt :in tenebris ambulant : hæc de perversis judicibus ;mox autem : Nutant omnia fundamenta terræ :conversis jam oculis ad ipsos eventus judiciorumcorruptelam consecutos. Neque hic conquiescit :nam ecce ipse Deus iterum : Ego dixi : Dii estis, utanimum erigant : et confestim, ne supra modumefferantur : Verumtamen sicut homines moriemini : sicenim decebat Deum pro majestate sua, nuncerigere, nunc deprimere, velut e nutu pendentessuo, homines [37] excelsissimo etiam lococonstitutos. Denique ad Deum sermoneconverso : Surge, Deus, judica terram : tanquamdiceret : Hominum perversa judicia tu ipse judica,quoniam omnes gentes tuæ sunt, nec imperiumtuum ullo fine clauditur. Quanta igitur in octoversibus rerum personarumque commutatio ?tum quanta suppressa sunt, quæ si verbisexpresseris, frigescet oratio ; sed ipso erumpendiimpetu testantur, quam ex imo prosiliant,tanquam e fornace prompti flammarum globi.152 Psal. LXXXI, per totum.

47

Jam celeres animi motus quanta verborum vissequitur : non enim ait tantum : Liberate egenum ;sed eripite : vim enim adhiberi oportet, non frigidaet lenta officia. Neque concussa regna memorat,quod erat obvium ; sed terræ totius fundamentalabefacta, emotamque molem, atque alia in huncmorem : quæ qui non senserit, aut frigide legerit,stipes saxumque sit. Quid illud ? Juvat enimaliquot exempla ponere, quibus lector instructusad similia cogitanda sua sponte assuescat : Deusultionum, Domine : Deus ultionum, appare153 :increpituro scelera gentis humanæ nullum aptiusdicendi exordium occurrebat, quam adversusimpios invocatio Dei sub hoc titulo : Deusultionum, eoque ingeminato ad incutiendumterrorem : quam vivida esse oportet, quæ talicompellatione incipiunt! Nec abludunt sequentiaper admirationem et interrogationem : Usquequoimpii, Domine, usquequo impii superbient ? Tumsubjectæ oculis velut ex hoc superbiæ fonteexortæ rapinæ, cædes, fanda atque infandaomnia : Domine, plebem tuam contemni : hæreditatemtuam affligunt : tum personæ inductio : Et dixerunt.· Non videbit Dominus ; mox, quam pressus illeargumentandi modus : Intelligite, insipientes : stulti,aliquando sapite : qui plantavit aurem, non audiet ?deinde exclamatio : Beatus homo, quem tu erudiens,Domine! tum indignatio : Quis consurget mihi adversusmaleficos ? Tum sui. allocutio ad seipsum : Si153 Psal. XCIII, per totum.

48

dicebam : Motus est pes meus : misericordia tua, Domine,sustentavit me. En uno tenore, suæ infirmitatisconscius animus, ac statim auxilio divinoconfirmatus : tanta est, tamque præsensopitulantis Dei efficientia ac virtus. Jam verocogita : quo ab initio ista profecta sint, utque abinvocatione Dei, ad hominum corruptelas : [38]ad increpationem : ad indignationem : postremoad fiduciam poeta decurrit : quod erit perlegentiobvium. Omnino concitatus semel animus, nihillanguescere sinit in stylo. Hi Psalmorum motus :quibus locis lectorem per sese animadvertereoportet ; quis poetices, ac præsertim quisodarumgenius ; qui impetus ; quam alii ex aliismotus existant ; quam volucres transitus : unoverbo, quam ipse sermo totus in motu sit.XX. – Suavitas in Psalmis quanta.

Cæterum hi properi incitatique motus, itasunt sua, quadam æquabilitate temperati, utsingulis rebus etiam immorari liceat ; hinc illudvulgare in Psalmis, totaque adeo Scriptura, uteadem semel iterumque, uno etiam in versurepetantur, ut illud : In omnem terram exivit sonuseorum : et in fines orbis terræ verba eorum.154 Nonsecundum peccata nostra fecit nobis, neque secundaminiquitates nostras retribuit nobis155 : et alia ejusmodi,quæ omnino ad inculcandam, meditandam,

154 Psal. XVIII, 5.155 Psal. CII, 10.

49

amandam veritatem pertinent. Hæc tamen verba,plerumque ut simillima sint, non tamen ejusdemsensus nec prorsus synonyma : exempli gratia :Manus tua deducet me ; tenebit me dextera tua156 : quæ siquis perpendent, sane illud tenere, quod estsustentantis, ab illo, deduci, quod est præeuntis,longissime distare reperietur : et quidem quodsummæ artis est, postrema sæpe augent ; qualeillud est, breve licet, miræ tamen amplificationis :Qui fecit magna in Ægypto, mirabilia in terra Cham,terribilia in mari Rubro.157 Ac si vim verborumexcutimus, aut hebraici sermonis virtutem etgratiam omnem assequi daretur, forsitan insimillimis ac gemellis quamvis, aliquid diversitatisqua internosci possent, subtilis et accuratainspectio deprehenderet : et tamen utcumque sit,in eadem veritate hærere ; eam mente revolvereatque animo infigere ; ea delectari et frui, bonæmentis est. Quod agebat David cum diceret :Beati, quorum remissæ sunt iniquitates, et quorum tectasunt peccata. Beatus vir, cui non imputavit Dominuspeccatum.158 Qua, meditatione, quo fructuvoluptatis, quo veritatis gustu, nihil est efficaciusaut suavius. Ex his enim fere existit illa [39]Psalmorum, quam commemoravimus, mirasuavitas. Nam præter illos incitatissimos motusquos diximus, sunt quidam leniores animi in

156 Psal. CXXXVIII, 10.157 Psal. CV, 21, 22.158 Psal. XXXI, 1, 2.

50

Deum paulatim defluentis, ac veluti liquescentis ;queis nihil est dulcius. Quam enim suave, quamdelicatum illud : Benedic, anima mea, Domino, etomnia, quæ intra me sunt, nomini sancto ejus : quipropitiatur omnibus iniquitatibus tuis ; qui sanat omneslanguores tuos159 : quæque alia commemoratbeneficia prævenientis Dei et ultro miserantis.Prosequitur enim : non secundum peccata nostra fecitnobis : unde securitas : quanto cœlum terra excelsius,tanto confirmata est misericordia ejus. Jam peccataquam procul! quantum distat ortus ab occidente : tumipse indulgendi modus : quomodo miseretur paterfiliorum : nihil prætermisit quo amantem Deum,seque redamantem faceret. Quo locoexclamaverim melius quam ille quondam : spiratadhuc amor ; vivunt Davidicæ lyræ, ac sacrishymnis commissi calores sive amantis Dei, siveredamantis hominis. Hinc illa suavitas, cujus tantavis est in Davidicis carminibus, ut etiamperrumpat ad nos, ac penetret, inter versionumnostrarum phrases inconditas, et semibarbaras.Prorsus enim necesse est, ut quasi arrepta citharaDeum canamus, statim atque illud assonat :Bonum est laudare Dominum, et psallere nomini tuo,Altissime ; ut annuntiemus mane misericordiam tuam, etveritatem tuam per noctes160 : in decachordo psalterio, cumcantico, in cithara. Hic vero totus animuscolliquescit : Cantabo Domino in vita mea ; psallam159 Psal. CII, 4, 3 etc.160 Psal. XCI, 2-4.

51

Deo meo, quamdiu sum. Jucundum sit ei eloquiummeum : ego vero delectabor in Domino.161 Quæ sicommemorare aggrediar, huc denique omnesPsalmos transferri oportebit. Nec immeritoAmbrosius, ut tanti viri verbis desinam : Psalmus« omni dulcis ætati, omni aptus est sexui. Psalmuscantatur ab imperatoribus, a populis jubilatur ; ...domi canitur, foris recensetur... Psalmus nocturnipavoris solatium, diurni laboris requies...Psalmum et saxa respondent : psalmus canitur, etsaxea pectora molliuntur : vidimus flere præduros,flecti immisericordes : certat in psalmo doctrinacum gratia simul : cantatur ad delectationem,discitur ad eruditionem... nec consuevit elabi,quod cum voluptate perceperis.162 » [40]

CAPUT III. DE VARIIS PSALMORUM, GENERIBUS.XXI. – Variorum generum in Psalmis ratio et vis.

Varia Psalmorum genera : sunt enim velmorales, sive adhortatorii, sive imprecatorii, veldeprecatorii, vel historici, vel prophetici : et peromnes quidem fusa suavitas cumgrandiloquentia ; sed in moralibus, hæcsingularem habent gratiam, sententiarum pondus,ac dicentis auctoritas, styli denique gravitas. Siderain cœlo citius quam in Psalmis sententiasnumeraveris. Quasdam, exempli gratia,161 Psal. CIII, 33, 34.162 Præf. in Psal. I, n. 9, 10.

52

commemorabimus : Qui confidunt in Domino, sicutmons Sion163 sunt sic excelsi, et imperturbabiles :Et : Beatus qui cogitat de paupere164 : et : Oculi Dominisuper justos165 ; et : Noli æmulari male agentes : quiPsalmus, quot verba, tot habet sententias : hasinsignes : Melius est modicum justo, super divitiaspeccatorum multas : et : Mutuo accipiet peccator, et nonsolvet : justus autem miseretur, et tribuet.166 Jamauctoritas : Attendite, popule meus, legem meam167 ; et :Venite, filii, audite me : timorem Domini docebo vos,168et : Audite hæc, omnes gentes169 : jam a populo Dei adomnes quaquaversus populos auctoritatepropagata. Quo etiam pertinet toties interpositusDei sermo, et quidem lectore interdum admonito,Deum esse qui loquatur : ut : Peccatori autem dixitDeus.170 Huc accedit styli gravitas, inculcataveritate ac miris verborum veluti aculeis infixamentibus : deprecatorios commendat fides, acreliqua omnibus nota, maxime humilitas :Humiliata est in pulvere anima nostra : conglutinatus estin terra venter noster171 : et : Adhæsit pavimento anima

163 Psal. CXXIV, 1.164 Psal. XL, 2.165 Psal. XXXIII, 16.166 Psal. XXXVI, 1, 16, 21.167 Psal. LXXVII, 1.168 Psal. XXXIII, 12.169 Psal. XLVIII, 2.170 Psal. XLIX, 16.171 Psal. XLIII, 25.

53

mea172 : aliaque ejusmodi. Historicos appellamus,sive eos qui veteres revolvunt historias, qualessunt : Attendite : et : Confitemini173 : sive eos qui aDavide, aliisque, de rebus suis [41] compositi : utest quinquagesimus, postquam Davidi Nathanexprobravit adulterium et eædem. In hisprætermissa non modo nomina verum etiam fereparticulares circumstantias, quæ personamDavidis aliorumque proprie designarent : credo,ut omnibus Psalmos decantaturis facilius aptaripossent.

Quibus vero priscas historias repetit, tressunt præcipui : LXXVII, CIV, CV. Id autem in illiscum primis notabile : ipse narrationis cursus : necomnia enarrata, sed summa : certo orationi scopoconstituto, quo omnia referantur ; insertis etiamquæ historiam illustrent, lectorem doceant,animum afficiant, atque in optatum finem quasimanu ducant : quæ nos sigillatim in cujusquePsalmi expositione notabimus.

Propheticos vero dicimus, ut ratio nominispræfert, qui futuras præcinunt sive Christi etEcclesiæ, sive aliorum quoque res : suntque hiduplicis generis ; alii mere prophetici, ut qui desolo Christo ; alii mixti : iique iterum duplicisgeneris, sive David verbi causa,, de rebus suislocutus animo repente in futura rapto, res Christiinterserit ; sive de se multa dicit in figura Christi,172 Psal. CXVIII, 25.173 Psal. LXXVII, CIV, CV, CVI.

54

quorum in ipsum Christum sit sensus illustrior ;quæ hic commemorare nihil attinet, cum suistradantur locis.

CAPUT IV. DE PROFUNDITATE ET OBSCURITATE PSALMORUM.XXII. – Profunda Psalmorum ; hujus rei prima causa, ex rerum celsitudine.

Psalmorum mira profunditas, cujus hæ suntcausæ : primum quidem ratio communiseloquiorum Dei, quæ Spiritus sanctus ita vultconstituta, ut animos non tantum manifesta pascant,sed etiam secreta exerceant veritate174 : sic Augustinus.Quo fit ut præter obvios sensus, alii intus, et inipsa veluti medulla delitescant : quid enim planiusquam illud : Deus, in adjutorium meum intende :Domine, ad adjuvandum me festina175 ?et tamen videreest, quam hunc locum versando et scrutandopenitus, sanctus ille [42] abbas apud Cassianummiros verosque sensus, velut reconditos thesauroseruerit ? « Habet ille versiculus adversusdiscrimina invocationem Dei ; habet humilitatempiæ confessionis ; habet sollicitudinis ac timorisperpetui vigilantiam ; habet considerationemfragilitatis suæ, exauditionis fiduciam,confidentiam præsentis præsidii : habet amorisardorem, insidiantium formidinem, quibusperspiciens se noctu diuque vallatum, confitetur174 Epist, ad Volus. CXXXVII, n. 18.175 Psal. LXIX, 2.

55

se non posse sine sui defensoris auxilioliberari.176 » Hactenus Cassianus ; tu ipse videreliqua : et unius versiculi divitias inexhaustasfatebere. Cujus generis profunditatem in omnibusPsalmis, non commentatorum diligentia, sedrecitantium pietas, et in meditatione exardescetignis inveniet.XXIII. –Altera causa, ratio prophetici sermonis : tertia ex sublimitate poeseos.

Atque hæc profunditas summa cumperspicuitate conjuncta est. Sunt alia in divinisEloquiis obscura, cum Dei majestas adreverentiam sui velut nube se involvit. Quamprofunditatem auget ratio prophetiæ, ubi illespiritus propheticus scrutatur omnia, etiam profundaDei,177 futuraque expedit interdum per ambages,quæ nonnisi summo studio, summaque diligentiaalia ex aliis eruendo, recludantur. Huc accedit vispoetices, sensuumque sublimitas, ac pernicitasmotuum : tum brevitas, atque undique emicantiafulgura, quæ segnes oculi non ferant : tum isquem diximus, odarum genius, sublimis, eruditus,rapidus, tam subitis rerum personarumquecommutationibus, plerumque nec lectoreadmonito. Neque enim sacri vates dum Deuminducunt loquentem, id semper præfigunt : Hæcdicit Dominus ; aut ut ipse Psalmistes : Peccatori

176 De Orat. collat. X, cap. X.177 I Cor. II, 10.

56

autem dixit Deus178 : hæc enim adhibent cumoscitantem quoque ac stertentem auditoremtanquam e gravi somno excitant : cæterumplerumque id aliaque ejusmodi prætermittunt, nevelut cursu suo profluens retardetur ac languescatoratio : attentas enim aures postulant, quæ per senec admonitæ, rerum gustum sensumque capiant :atque id ex consuetudine sermonis illius quemvocant incitatum vehementemque ; cui ad resipsas citius properanti verborum circuitus [43]impedimento sint. Quæ vis vigilantes, aut etiamassuetos, adjuvat et arrigit ; tardos desidesve autprætervolat, aut etiam obruit.XXIV. – Alia causa, ex linguæ sacræ ratione.

Atque hæc obscuritas plerumque oritur exlinguæ hebraica ? brevitate et genio. Sane quidiversarum gentium indolem inspexerint,intelligunt ut ingeniis, ita linguis inesse tarditatem,aut levitatem mobilitatemque quamdam. Etquidem Hebræi, Arabes, alii, fervido sub cœlonati, quæ volunt rapido sermone significant ;plura gestibus nutibus que, quam verbisconficiunt : in sermone multa supplent. Hinc illain Jobo, ac persæpe in Davide obscuritas peneinextricabilis ; non quod illa lingua per seseambigua, sed quod antiquissima, atque a viciniseoque amplius sæculis obsoleta, fere nos fugiat ;sintque inaccessa prorsus, quæ ipse usus aperire,

178 Psal. XLIX, 16.

57

quæ ipsa familiaris sermonis ratio mollire acsupplere consueverat. Quo etiam factum est, utverborum virtus intercideret ; particularum veroquibus oratio continetur, solo usu notaproprietas, atque ideo fere ignota nobis,pendentem abruptumque sermonem relinqueret.Denique occurrunt, ut in antiquissima lingua,imperfecta multa, atque in aliis linguis ipso usuperpolita. Quæ ut sacrorum librorumantiquitatem auctoritatemque commendant ; itanecesse est, ut nobis maximas ac propemoduminsuperabiles difficultates pariant : ac reveratestatur non modo explanationum, sed versionumetiam propemodum infinita varietas, quam inexsculpendis penitus hebraicarum vocumsignificationibus clarissima ingenia laborarint.

CAPUT V. DE TEXTU AC VERSIONIBUS.XXV. – Monitum necessarium, in variis lectionibus ac versionibus eamdem inesse rerum et doctrinæ summam : tum de textu ac versionibus regulæ : prima regula.

In his difficultatibus superandis id primum :has diversitates nihil ad fidei morumque normampertinere ; namque in originali [44] textu, inqueinterpretationibus Ecclesiarum usu celebratis,atque ideo in Vulgata nostra eamdem essedoctrinæ summam, ne uno quidem apicedetracto ; tum confutandis erroribus acstabiliendis, asserendisque dogmatibus idemrobur : denique auctoritatem summam, veramque

58

pietatem. Quare cum nos, reliquorumexpositorum exemplo, ad hebraicos fontes, autetiam, cum opus est, ad alias versionesrecurrimus, id omnino valet non ad rerumsummam, atque, ut aiunt, substantiam, sed adillustrandam, confirmandamque veritatem ; tumad investigandos illustriores aptioresque sensus ;totam denique orationis seriem suis nexibusmelius componendam : quod præfari oportuit, nequis dubitationi aut calumniæ pateret locus.

His constabilitis, de textu ac versionibus duasponemus regulas : primam, qui litteralem sensumsectentur, eis ad fontes hebraicos recurrendum :id enim Patres omnes, id Theodoretus, idChrysostomus ubique faciunt. Hieronymus veroadeo favit hebraicæ veritati, ut post Septuagintaquos vocant interpretes, non modo catholicæEcclesiæ usu, verum etiam evangelicisapostolicisque litteris consecratos, novamversionem quarto demum Ecclesiæ sæculo, exhebraicis fontibus instruere non dubitaret : cujusex Hebræo Scripturam interpretantis tamlitteratum laborem, teste Augustino,179 etiam Judæifatebantur esse veracem. Quo factum ut Ecclesialatina universa, duce etiam romana omniumecclesiarum matre, hebraici textus fiducia, novamhanc versionem antiquæ et vulgatæ, quam tuncvocabant, tandem anteponeret ; in omnibusquidem Scripturæ libris, præter unum Psalterium,179 Lib. XVIII De Civit. Dei cap. XLIII.

59

ea forte causa quam postea referemus. Tum veroevenit id, quod evenire posse nec Augustinusproviderat180 ut tot Ecclesiæ Christi quæ latinamsonarent linguam, Septuaginta interpretibus unuminterpretem Hieronymum anteferrent. Nec puduitromanam universamque latinam Ecclesiam, aliterlegere quam Lucas, quam Paulus, aliiquescriptores sacri retulissent, aut Ecclesiæ ab ipsachristianitatis origine retinuissent : cujus reiexempla si referre incipiam, ne ego in re certa, etcomperta nimis diligens videar. Sed latini nostrihis permoti non sunt, cum intelligerent totam [45]hanc legendi varietatem, uti prædiximus, nihilomnino pertinere ad rerum doctrinæquesummam. Quin ipse Augustinus, Septuagintainterpretum tantus fautor, ut etiam Prophetis eosæquare videatur, textum tamen hebraicum, etiama Septuaginta interpretibus dissonantem, haudminus propheticum atque integrum essefatebatur.181 Denique idem doctor, propterSeptuaginta interpretum auctoritatem,Hieronymianæ versioni initio parum æquus,postea in libris de Doct. christ.,182 ubi interpretandisScripturis præfigit regulas, ita decernit : elucidarieas, facta familiaritate cum originalibus linguis :hebræos græcosque fontes necessariorequirendos, atque exemplaria linguæ

180 Ibid.181 Lib. XVIII, De Civit. Dei cap. XLIII, Edit. Bened.182 Lib. II, cap. IX-XIII, n. 16-19 et seq.

60

præcedentis ; recurrendum ad ipsas linguas, exquibus sacra Scriptura, atque interpretationesprofluxerunt : qui has linguas nesciant,frequentandas illis interpretationes eorum, qui severbis nimis obstruxerunt.183 Quibus etiam factum est,ut doctor eximius, dum Scripturæ sacræelegantiam et vim, ex quodam loco Amosdemonstrare aggreditur ; locum prolixissimumreferendum duxerit, prout Hieronymus exHebræo verterat ; qui locus ab Augustino referturad verbum, prout nunc in nostra Vulgata legitur.

His efficitur, juxta Patrum sententiam,hebraico textui inesse aliquid verius ac certius :porro in eo textu, nihil grave commutatum abHieronymi Augustinique temporibus apuderuditos fere constat, dempto uno psalmi XXIversiculo 17, de quo suo loco dicemus. Quare projure Patres eo recurrebant, eodem quoque jure utinos oportet ; licebitque nobis exemplo Hieronymidicere : « Sic omnino psallendum ut iit in Ecclesia,et tamen sciendum quid hebraica veritas habeat ;atque aliud esse propter vetustatem, in Ecclesiadecantandum, aliud sciendum, proptereruditionem Scripturarum.184 »XXVI. – Altera regula, de antiquis versionibus.

Altera regula : ad antiquas etiam versionesnecessario recurrendum : hebraico enim textui

183 Ibid lib. IV, cap. VII, n. 15-20.184 Epist, ad Sunn. et Fretel. Edit. Bened. tom. II, p. 626, Quœst. de Psal. LXXIII.

61

longo temporum tractu irrepsisse [46] dubia, velipsæ ab antiquo variæ lectiones probant, necdeesse menda constat ; atque ut cæteraomittamus, unum illud ineluctabile in psalmoacrosticho CXLIV, ubi versum integrum deesseHebræis, ipsa ratio acrostichi dubitare non sinit,prætermissa littera nun : quem hebraici textusdefectum, græcæ et latinæ versiones plene etaccurate supplent.

Huc accedit vocum hebraicarum obscuritas,nullo alio modo elucidanda clarius quam perantiquissimas versiones, ubi melius et tutiustanquam ex propinquo, originalis linguæ servaturingenium et spiritus. Tum quibusque linguis suainest proprietas, nec vox voci respondet ex æquo,ut notum est. Quare dum variant interpretes,aliusque alio collimat, originalis linguæ vim, atque,ut ita dicam, amplitudinem ex ipsainterpretationum varietate percipimus : undesancti Patres, quique inter eos, vel exquisitissimijudicii, limatissimique ingenii sunt, Chrysostomusac Theodoretus, variantes versiones, illumqueoriginalem textum assidue memorant ; non utlectoris confundant intelligentiam, sed potius utjuvent : atque omnino vigilanter suoque moreAugustinus : « Adjuvat legentes ipsa varietas185 ; »ut illa discrepantia versionum, quæ nil nisiambiguitatem paritura videbatur, intelligentiæ acperspicuitati vertat. Quin ipsa Ecclesia catholica185 Lib. II De Doct. christ. XII.

62

dissonantes versiones adeo indifferenter habet, utcum psalmo XCIV Vulgata legat : Quadraginta annisoffensus fui : nos contra in nocturno canamus :proximus : diversissimo sensu, sed utrobique sano :quod exempli loco ponimus, ne cum lectorisfastidio omnia persequamur.XXVII. – Harum regularum usus versio Hieronymi ex Hebræo.

Has igitur secuti regulas, varias versionesadhibemus ; parce illud quidem, ne superfluislectorem oneremus : hebraicos vero fontes, quampossumus late pandimus, idque ut feliciuspræstemus ac securius, hieronymianamversionem, eam, quam ex hebraica veritate edidit,magno emolumento futuram legentibus, e regioneVulgatæ ponimus. Quod dum facimus, nonnostrum, sed Ecclesiæ catholicæ judicium sequinos credimus : quippe quæ [47] in interpretandisScripturis doctorem maximum186 Hieronymumprædicet : et ejus versionem in cæteris Scripturælibris sequendam judicant ; idem, ut videtur,factura in Psalmis, nisi ex quotidiano usu tenaciusinhærent memoriæ, quam ut alteri versioni lococederent.

Neque enim ulla ratio excogitari potest, cur incæteris Scripturæ libris, duce Hieronymohebraicam veritatem magis approbaret, in Psalmisvero minus, nisi forte suspicemur ipsumHieronymum in Psalmorum versione indiligentius

186 Coll. fest. S. Hier.

63

esse versatum : contra quod ipse profitetur Prœfat.ad Sophron., quam suæ versioni præfixam essevoluit, et nos hic præposuimus.

Sane confitemur Vulgatæ nostræ, quæcumqueilla sit, Psalmorum versioni, certe vetustissimæ, acvetustissimarum Ecclesiarum auctoritate fultæ,inesse quemdam pietatis spiritum, persæpe etiamin verbis efficaciam singularem. CæterumHieronymianam, quam commemoravimus,versionem planiorem aptioremque esse, aclimpidius fluere, lector diligens facileanimadvertet : quare in notis nostris, parsexpositionis erit Hieronymianaminterpretationem, hoc est hebraicam veritatemdigito indicare. Nec prætermittimus, sicubiHieronymus pro verborum ac phrasiumobscuritate, ab hebraico fonte nonnihil deflexissevideatur. Atque hæc de versionibus, quantum adinstitutum nostrum, dicta sufficiant : cætera ineam rem vulgata enarrare non est animus, nullolaboris fructu nec dicendi modo.

CAPUT VI. DE TITULIS : ALIISQUE NOTIS : AC DE ARGUMENTIS : AUCTORIBUS, ET ORDINE PSALMORUM : DEQUE CHOREIS ET PIA SALTATIONE, AC METRORUM RATIONE.XXVIII. – Tituli Psalmorum authentici.

Psalmorum titulos divinitus inditosconservatosque dicimus, ut Psalmorum auctoreset argumenta noscerentur : quam Psalmorum

64

clavim Hieronymus merito pronuntiat, nec magislicere [48] sine titulo psalmum, quam sine clavidomum ingredi187 : nihil enim magis adjuvatintelligentiam, quam rerum, personarum, actemporum notæ et ipse auctoris scopus cognitus.Nec abludit Augustinus : « Inde (ex titulo scilicet)pendet omnis versus qui cantatur. » Tum : « Siquis cognoscat quod in domus fronte positumest, securus intrabit. Nec cum intraverit, errabit :hoc enim in ipso poste prænotatum est, quomodointerius non erratur.188 » Neque vero ulla ratiosinit, ut titulos a reliquo Scripturarum corporeamputemus, cum eodem tenore legantur cumreliquis ; atque in textu pariter, et in omnibusversionibus positi reperiantur ; denique abomnibus expositoribus sive christianis, sive etiamjudæis, pari cum Psalmis ipsis religioneexplicentur. Qui enim titulos non uno modointelligant, video esse quam plurimos : qui detitulorum auctoritate dubitant, ex antiquis omninoneminem ; et quidem expositores plurimi Psalmosnon eorum esse volunt, quorum nomineinscribuntur, Asaphi, Idithuni, Mosis ipsius ; dequibus dicemus postea. At illi non rejiciunttitulos, sed sententiæ suæ accommodant, et cureorum notentur nomine, causas alias quærunt,

187 Præf. Comm. in Psal. qui in edit. Bened. Lib. in exposition. Psal. Proœm. etBrev. S. Hieron. in Psalterium inscribuntur, utrumque librum vide in Append.tom. II, p. 121 et 523.188 In Psal. LIII, n. 1.

65

illæsa interim tituli auctoritate quo inviolabilemsacrosanctamque esse oportet. Quin etiamAugustinus de titulo psalmi l sic habet : « Hocnon in psalmo legitur, sed in titulo : in libroautem Regnorum plenius legitur : utraque autemScriptura canonica est189 : » en titulos pari jurevocat canonicos, quo ipsos Regum libros quo quidclarius ? Nec aliter in Psal. LXIV, cujus expositiosic incipit : « Agnoscenda est vox sanctæprophetiæ, ex ipso titulo psalmi hujus : » similiapassim. Quid autem Theodoretus ? Eo abAugustino differt, quod hic quidem intentusallegoriis aut moribus, ut solebant in concionibusad populum, titulos qui in Septuaginta tantum,quippe in Hebræo etiam habeantur nullo refertdiscrimine. At Theodoretus ubique historiæ aclitteræ memor, non ita : nam ipsi Septuagintaseniorum codices quos tractabat, ita quosdamtitulos addebant iis quos Hebræus habet, ut etiamannotarent in