RESCONTREJ.F. Brun3QALaurenç AlibertDORSIÈRTotal Festum

Mai / Junh de 2017  5€ #37

EditoSébastien PUGIN

Cap Redactor

©mairie_de_Tarbes

DIRECTEUR DEPUBLICATIONPierre Loubère

RÉDACTEUR EN CHEFSébastien Pugin

RÉDACTEURSSilvan ChabaudCaroline Dufau

MAQUETTISTEElodie Saulnier

IMPRESSION & ROUTAGEP.R.D., Millau

Remerciements à nos partenaires, relecteurs,contributeurs et collaborateursLise Gros, Silvan Carrère, Lili Pinçon, Michel Pujol et Aldric Hagège

Lo Diari et lodiari.com sont des publications de l’IEO Midi-Pyrénées, association sise 11 rue Malcousinat 31000 Toulouse

ISSN : 2427–5735

Que n'i aurà pertot !Coma cada annada, a mesura que l’estiu e’s sarra, la quantitat d’eveniments culturaus en occitan que s’intensifica. Eth nombre d’espectacles en occitan ne’s pòt pas mes calcular... que n’i a pertot, que n’i a tostemps... En mai, e encòra mes en junh, la cultura occitana qu’ei presenta pertot.

Qu’ei possible de passar a costat, mès que v’ac calerà hèr exprès! E tot lo monde que s’i hèn.... La Region, eths IEO, eths Felibres, eth CIRDÒC, eths larèrs ruraus, petitas associacions, petitas comunas, etc.

Mes de 90 eveniments peu Total Festum! 5 dias de Senta-Estela, huecs de Sent-Joan, etc.

Que n’i aurà entà tots e sustot entà cadun. De l’eveniment alternatiu-hestiu-culturau màger de la hèsta dau céser becut entiò la tradicion d’un huec de Sant-Joan, d’un cluc musicau entiò un concèrt d’electrò-acostic-occitan, que n’i entà vos tanben! La Region que serà ua hèsta, ua hèsta en occitan.

Profitatz-ne que hè ben!

ABONATZ-VOS A

1 AN6 NUMEROS

Vos cal decopar e tornar amb vòstre pagament a :

IEO MP - Lo Diari 11, rue Malcousinat

31000 Toulouse

LO DIARI

abonatz - vos en linha 1 www.lodiari.com/le-magazine

M. Mme.

Nom - Structure :

Prénom - Contact :

Adresse :

Code Postal :

Pays :

N° Tél : E-mail :

Ville : Date et signature :

Souhaite souscrire abonnement(s) à 24€ l’un, servi en zone2 soit € de port, soit un total de € réglés par chèque à l’ordre de « IEO MP »

Les informations recueillies à partir de ce formulaire font l’objet d’un traitement informatique destiné à l’IEO Midi-Pyrénées – Lo Diari. Conformément à la loi « informatique et libertés » du 6 janvier 1978 modifiée, vous disposez d’un droit d’accès et de rectification aux informations qui vous concernent.L’abonnement est valable pour six numéros à compter de la réception du paiement. Tout nouvel abonnement reçu immédiatement avant ou après le bouclage du numéro en cours pourra être reporté en conséquence. 1 - Abonnements Zone 1 uniquement (paiement par carte bancaire)2 - Zone 1 : France Métropolitaine, frais de port inclus ; Zone 2 : DOM-TOM, Union Européenne et Suisse, 4 € de frais de port par an ; Zone 3 : Reste du Monde (hors Union européenne et Suisse), 6 € de port par an.

6 NUMÈROS24 €

21 A

N

26 • Critica

27 • La Rubric@

28 • TV

29 • Diariscòpe

30 • Agenda

6 • Fotomatòn

7 • Novèlas

8 • Edicions

10 • Tresaur en lum

12 • DorsièrTotal Festum

16 • MusicaOrs - Artùs

17 • Critica literària

18 • Libe Joens

19 • D'escart e de talvèraL'Orsalhèr

20 • L'occitan blos

22 • RescontreJoan-Frederic Brun

25 • BarrutlatgesMont Augal

12

22

PAGE

PAGE

DORSIÈR

RESCONTRE

TOTAL FESTUM

JOAN-FREDERIC BRUN

Somari

Total Festum, qu’es aquò ? Es una fèsta « totala » que se dona per tòca d’amassar lo mai de mond possible e de gents de totas generacions e de totas originas a l’entorn de las culturas occitana e catalana.

Joan Frederic Brun es mètge espitalièr e cercaire en medecina a Montpelhièr, es tanben escrivan en lenga d’òc e president dau PEN club occitan.

6 – Lo Diari

Un còp la presa de contact, que’s cau interessar a l’istòria de l’assò, puish formà’s dab los mei investits, participar a las amassadas, e perqué pas vàder ua fòrça de perpausicions, en lançar activitats e atau portar la soa pèira a l’edifici. Lèu, que vam botar en plaça seradas d’arcuelh entaus benevòles.

L’equipa de l’Estancabra qu’organiza mantuns rendetz-vos mesadèrs. Perqué apitar ua programacion atau ? Botar en plaça rendetz-vos que permeten d’amassar regularament e de fidelizar lo monde, tan deu costat deu public com deus benevòles, qui perpausan e mian las activitats. E qu’avem besonh monde entà ahortir e dar seguida ad aquera beròja aventura ! Atau que cream basas hòrtas, tà bastir palancas dab d’autas culturas.

Qué son aqueths rendetz-vos ? Lo 1èr divés deu mes : empont ubèrt slam-poesia-lectura, Lo 2au divés : cantèra, moment d’encontre enter cantaires de tot escantilh, Lo 3au divés : empont ubèrt taus musicaires trad, a l’entorn deu repertòri occitan, o aute, Lo 4au divés : jòcs ! Tot dijaus, que i a lo talhèr de lenga / batalèra. E tot dissabte, la programacion culturau mesadèra que pren lo relais dab concèrts, projeccions, conferéncias, teatre d’imprò, etc.

Caroline Dufau

Fotomatòn

SARA

ESTA

NCA

BRA

Çò que pòrta lo foncionament associatiu ? L’Estancabra qu’a un burèu collegiau, qui’ns sembla coerent dab l’enveja de har-amassa. Lo contèxte associatiu qu’ei adaptadís au monde qui ac compausan, que sian los membres deu CA, los benevòles, com los aderents qui vienen perpausar activitats, partatjar moments e portar aiga tau molin. Que volem crear un terrenh propici a l’inclusion, a la presa d’iniciativa, on cadun e pòt exprimir la soa sensibilitat.

Quin juntar-ve e engatjà’s ?Çò mei simple qu’ei viéner suu lòc, 42 carrèra deus Blanquièrs a Tolosa, entà encontrar l’equipa. O lavetz, que’s pòt har per mail permèr : contact@estancabra.com

E podetz resumir lo projècte de l’Estancabra en tres mots ? Permèr, la lenga e la cultura occitanas que son lo punt de partença e d’encontre, lo ligam enter lo monde, tà ua socializacion de la lenga, e en la lenga. Aquò dit, que causirèi los mots convivéncia, iniciativas e har-amassa.

A seguir suu site deu cafè : estancabra.com

ARI�JA

10 - 25JUNH2017

Novèlas

de 2017 en BigòrraEra Senta EstelaEra Santa Estela qu’ei eth Congrès /hestenau deth Felibritge. Que’s teng cada annada en ua vila diferenta deths País d’Òc. Avinhon que recebèc era prumèra Santa Estela en 1878 e Banhèras qu’arcuelherà eth Congrès de 2017 (ath començar de junh, véder eth agenda). Ad aquera ocasion, plan d’animacions daubridas a toti que seràn prepausadas entà hèr véder era modernitat dera cultura ena lenga e valorizar eth noste eretatge lingüistic : concèrts, encontres, conferéncias, teatre, debats, espectacles, cantèras, etc. Era Senta Estela, qu’ei tanben l’ocasion peths Felibres de ténguer eras sisas estatutàrias, eras comissions

de trebalh e de’s prononciar sus eras futuras orientacions deth movement.

Totun, entath gran public, qu’ei sustot un eveniment culturau e hestiu de cinc dias que prepausa d’importantas manifestacions publicas entà descobrir la cultura, devath totas eras soas fòrmas, deth ensemble deras Regions deths País d’Òc. Pera vila òsta, eth temps d’ua dimenjada prolongada la Senta Estela qu’ei eth moment entà’s hèr era capitala deths País d’Òc e èster era veirina deras tradicions e deras creacions artisticas d’Òc.

Era manifestacion qu’ei populara, era sua frequentacion qu’ei de 3 o 4000 personas. Que s’i arretròba un public locau a costat d’un public membre deths felibres en provenéncia de tot eth territòri dera lenga d’Òc.

En ua logica de desvolopament uman duradèr era Santa Estela ahortís er’armonia entre eths èstes, que bota en exèrgue era diversitat culturau e afirma l’engatjament territoriau.

Era Senta Estela de Banheras qu’ei organizada per’escòla felibrenca eras Pastorèlas de Campan,

Evelina Auban, Sendic de Gasconha / Naut-Languedoc.

8 – Lo Diari

EdicionsLa Miugrana entre-duberta La Miugrana entre-duberta es prepausada en grafia classica dins la colleccion dels Classics occitans, amb una introduccion en francés de Claudi Liprandi (e amb lo sosten de la Region Occitanie-Pyrénées-Méditerranée). Publicacion per l’IEO Edicions de La Miugrana entre-duberta de Teodòr Aubanel. Teodòr Aubanel (1829-1886) es, amb Romanilha e Mistral, l’un dels pilars del Felibritge. La Miugrana entre-duberta, lo son recuèlh de poèmas lo mai conegut, a un acuèlh entosiasta al moment de sa parucion en 1860. Es lo son amor per “ Zani “, un amor impossible, qu’es a l’origina de son inspiracion. De son vivent, publicarà un segond recuèlh de poesias, Li Filhas d’Avinhon. A comptar de 1880, aprèp de malentenduts amb Romanilha, s’alonharà del Felibritge.

Teodòr Aubanel IEO Edicions 13 x 23 cm - 148 p. 16,00 €

Parlar plan Au començar que i avó las questions de’us qui volèvan aprene a parlar plan. Mercés aus nombrós obratges existents e a’us qui estón editats arron, las responsas qu’estón de bon trobar. E atau que s’establí la cadea ligant los autors de gramaticas, diccionaris e metòdes, e ensenhants e aprenents. Un vintenat d’obratges au mensh. Qu’avem putzat tanben, tà respóner a las questions hens las òbras de tot l’espaci occitano-catalan. Aqueste libe qu’ei sonque un estapa, un malhon de la cadea qui harà en alongà’s e en créisher dinc àgim tot çò qui hè hrèita a ua lenga tà víver e pèhremar, dinc abasti la lenga gascona a un estament segur on posqui har rampèu, a pàrias dab las autas grans lengas europèas.

Gilabèrt Nariòo Per Noste. 21,5 x 15,5 – 258 p. 13,00 €

Los ensenhaments de M. Lapluma Aqueste libre recampa una garba de cronicas d’Andrieu Lagarda dedicadas a la lenga occitana, paregudas pel primièr còp dins la revista Gai Saber. D›un biais risolièr e umoristic, l›autor balha conselhs e ensenhaments a totes los que vòlon escriure en lenga occitana. Se volètz aprendre en sorisent, seguissètz donc las aventuras de M. Lapluma e de son doble…

Andrieu Lagarda Letras d’òc 15 x 21 cm – 160 p 20,00 €

‘Na lonja, lonja viá Willie Dunne daissèt son Irlanda natala per combatre al costat dels Aliats. Sus la tèrra de Flandra, lo jove soldat irlandés es submergit dins las orrors de la guèrra de 14-18... Al mitan dels combats e del chaple, Willie descobrís la complexitat de l’aventura umana, mentre qu’a Dublin bronzís ja la rumor de l’insurreccion de Pascas. Aqueste roman istoric de l’irlandés Sebastian Barry, paregut en 2005 foguèt seleccionat pel prestigiós Man Booker Prize.

Sebastian Barry revirada occitana de Joan Peire Lacomba Letras d’òc 15 x 21 cm – 292 p. 25,00 €

Lo Diari – 9

Òbras en occitan d’un republican Auvernhat de lenga occitana, Charles-Antoine Ravel voliá tornar a sa lenga son estatut literari e li conferir una dimension universala. Es doncas en occitan que defendèt sas idèas republicanas jos la Restauracion e le Segond Empiri. Una òbra variada e remarcabla, de còp grèva, critica o satirica, de còp sorisenta o lirica.

Charles-Antoine Ravel Edicion EMCC (occitan-francés). 16,5 x 11 cm – 155 p. 10,00 €

Abelhas e… mèl « L’òme e l’abelha entretenon, fa de temps, un relat de complicitat. Mèl, cera, gelarèia reiala, aiga petarèla... an totjorn fach partidas de l’economia umana.Dempuèi lo sègle XXI, las populacions d’abelhas s’afeblisson d’una faiçon que fa paur. Degun a pas trobadas las rasons del sindròme. Es tombat coma la pèsta e es aparegut en 2006. Aquela disparicion subta de las abelhas pròva que lor subrevida ten pas que per un fial.Pr’aquò aquelas bestioletas, que fan servici, jògan un ròtle economic màger en practicant la pollinizacion sus las culturas e las fruchas. Aquelas quauquas paginas se vòlen un cridadís poderós contra los trafegadors de las leis e contra los que ne tiran redòrta.

Renaud Falissard Grelh Roergas 220 p. 15,00 €

De qué soscas, grand-paire ?« “De qué soscas, grand-paire ? Conta-me, parla-me de ton país”, demanda lo pichon-filh al papeta assetat al canton. Aital s’engruna la cançon de Los de Sauvatèrra. Uèi, es l’amic Amans Batut que nos fa tornar los sovenirs de son jove temps a l’ostal, a l’escòla, al vilatge e dins lo país. Aquelas istòrias saborosas son lo retrach fisèl de la vida rurala d’un còp èra, dura mas joiosa, quand òm cantava en trabalhant. Uèi, la vida es mens penibla mas se canta pas pus…Ambe son meravilhós biais de contar, l’autor nos prepausa 29 istòrias occitanas reviradas en francés.Amans Batut fa cantar la lenga d’òc per nòstre bèl plaser dempuèi mai de trenta ans. Fa tanben prodèl als Faisselièrs d’Agenh de Roergue coma cap de corala e comedian. »

Amans Batut Grelh Roergas 172 p. 10,00 €

Mirèio Mireille MuereglieEn 1881, l'òbra de Frédéric Mistral foguèt tradusida e publicada en francoprovençal de Daufinés per Maurice Rivière-Bertrand jol títol de Muereglie.Coma aquela traduccion se merita d'èsser coneguda en rason de sa qualitat, avèm causit de la tornar editar al costat del tèxte provençal e de la traduccion en francés.

Frédéric Mistral, tradusit per Maurice Rivière-BertrandEdicion preparada per Jean-Baptiste MartinEMCC256 p.15 €

Ritual del fuòc de la Sant-Joan dins lo vilatge de Bisan de Menerbés (11) en 2016.A man dreita : Recampament d’escolans a l’entorn de la flamba del Canigó, organizat en 2015 a Vilafranca de Conflent (66) dins l’encastre del festenal Total Festum. Imatge : Christelle Frau

Per trapar totas las ressorsas suls fuòcs de la Sant-Joan sus Occitanica : www.occitanica.eu/fuoc

Lo Diari – 11

Tresaurs en lum amb lo CIRDÒC - Mediatèca occitana

Festejada lo 24 de junh la Sant Joan d’estiu es una tradicion ancestrala ligada al periòde del solstici d’estiu (21-22 de junh), celebrada per un molon de civilizacions que trapa son origina dins la practica del culte al solelh.Poiriá venir dels cultes cèltas e germanics mas se trapan de traças d’aquelas celebracions dins d’autras regions del monde coma Siria, Fenicia o encara Russia.La glèisa catolica cristianizèt aprèp aquelas fèstas paganas en remplaçar los ancians dieus pagans per de sants e en enebir d’unes rituals coma los banhs nocturns e las practicas magicas.La Sant Joan es encara a l’ora d’ara festejada dins mantuna region de França e a l’estrangièr.Los tipes de cresenças e de practicas ligadas a aquesta fèsta càmbian en foncion del luòc mas lo periòde, lo fuòc e l’aiga demòran d’elements de basa comuns a totes.

En Occitània, existís una tradicion de la Sant Joan que se pòt dire Sant Jan, Sant Joan, Fèstas Janencas, joanencas… Las caracteristicas d’aquelas fèstas son l’aiga, la culhida d’èrbas de las vertuts, se ditz, magicas a aquesta data (l’aquilèa (milafuèlhas), l’artemisa, lo barbajòu, l’èura, la margarida salvatja, lo trescalam e la sàlvia) e enfin lo fuòc e lo lenhièr que pòt prene formas arquitecturalas diferentas. Es a l’entorn d’aquel lenhièr que se debana la fèsta (cants, danças, sauts per dessús lo fuòc etc.).La flamba del Canigó es una autra de las tradicions de la Sant Joan en Catalonha creada en 1955 per Francesc Pujades. Se perpetua encara a l’ora d’ara e es devenguda una expression del sentiment popular.Las fèstas de la Sant Joan coneguèron mantunas aparicions e desaparicions mas dempuèi 2006 l’apèl a projèctes Total

Festum lançat pel Conselh Regional Lengadòc-Rosselhon e ara perseguit per la Region Oc-citània / Pirenèus-Mediterranèa a creat las condicions per un fòrt reviscòl dels rituals ligats al solstici d’estiu.Aital aquelas fèstas gaudisson de mesuras de salvagarda fòrtas, e d’un contèxte politic e social qu’encoratja lor resurgéncia.A l’ora d’ara, de companhiás de Teatre o d’associacions an restaurat los rituals festius sasonièrs coma la Sant Joan. Amb d’espectacles itinerants permeton als partenaris locals e al public de se reapropriar los còdes ligats a aquesta tradicion e de donar o tornar donar de sens a aquelas celebracions.D’autra part, lo comité international Flamme du Canigou òbra per la transmission e la valorizacion de la tradicion del fuòc de la Sant Joan en Catalonha e al delà.

TRESAURS VIUS : LOS FUÒCS DE LA SANT-JOAN

A SANT JOAN BONA JORNADA,NOS BALHARÀ BONA ANNADA.

Marcant la debuta de l’estiu, la fèsta de la Sant-Joan fa partida de las fèstas calendàrias ancestralas consacrada coma tresaur del patrimòni cultural regional. D’efièch, dempuèi 2015 es inscrita sus la tièra representativa del patrimòni cultural immaterial de l’UNÈSCO.

Dins Pirenèus per la Sant Joan se fan las fèstas de fuòc de las falles, haros e brandons. Lo monde davalan de la montanha amb los brandons en fuòc e arriban fins al fuòc grand de la plaça de la vila o del vilatge. I a diferents tipes de falles e brandons, diferents biaisses de les fabricar etc. que correspondon a la diversitat dels luòcs ont se fan. La particularitat d’aquesta fèsta es que se fa dins 63 vilas e vilatges de Catalonha, d’Aragon, d’Andòrra e de França. En decembre de 2015 aquela practica foguèt inscrita sus la lista representativa del patrimòni cultural immaterial de l’UNÈSCO.A aquesta escasença la Generalitat de Catalunya decidiguèt de lor dedicar una mòstra multilingüe (catalan, castilhan e occitan) e propausada sus de supòrts diferents : panèls, videò, brandons originals.Aquela mòstra, Festes de foc als Pirineus, la poiretz veire del 3 de mai fins al 19 de junh de 2017 al CIRDÒC.

12 – Lo Diari

Dorsièr

2017

Total Festum, qu’es aquò ? Es una fèsta « totala » que se

dona per tòca d’amassar lo mai de mond possible e de gents de totas generacions e de totas originas a l’entorn de las culturas occitana e

catalana. Un moment fòrt e convivial per donar a veire, a entendre e a viure aquestas lengas que fargan

l’identitat pròpia de nòstra region, un territòri ara espandit entre

un tròç de Gasconha, Lengadòc, un bocin de Provença e un pauc de Catalonha…

Un projècte nascut en Lengadòc-Rosselhon e alargat a tota la region nòva.

En junh de 2017, Total Festum (la fèsta de la catalanitat e de l’occitanitat) bufarà sas 12 candèlas. Tot comencèt en 2006, dins l’anciana region Lengadòc-Rosselhon, amb una volontat politica de crear un eveniment fòrt, regulièr : un rendètz-vos annadièr per la mesa en valor de las nòstras lengas. La data de la sant Joan es estada causida coma simbòl de renaissença e de jovença : dona un encastre sasonièr ligat a la tradicion populara dels fuòcs. Cal plan dire qu’aquesta tradicion de sautar los fuòcs marca lo passatge de sason e l’arribada de l’estiu, es un saut dins la lutz, un saut dins lo solelh : « per jòia recomençar » coma o cantavan los trobadors ! I vesèm aquí una volontat de propausar las culturas occitana e catalana dins una amira de renaissença, de jovença e d’envam, un biais interessant d’aligar tradicion populara e modernitat. Aquel punt d’ancoratge permet de valorizar un ensem d’iniciativas localas, de projèctes portats de’n pertot sul territòri per d’associacions e de collectivitats que s’engatjan per l’occitan e lo catalan. Aital, cada annada lo public a accès a de manifestacions a gratis, festivas, participativas, representativas de la diversitat culturala de la region : de rescontres e d’escambis que mesclan musica, dança, gastronomia, espectacles, conferéncias, passejadas.

En 2016, Total Festum pren una dimension mai larga amb la creacion de la nòva region Occitània Pirenèus-Mediterranèa. Es ara sus 13 departaments que cal espandir l’accion, amb d’un costat una implantacion fòrta sus l’ancian Lengadòc-Rosselhon e una descobèrta totala per lo relarg Miègjorn-Pirenèus…

Total Festum se dona quatre objectius clars :

• Promòure las culturas regionalas amb una programacion artistica majoritàriament en lengas regionalas.

• Sensibilizar lo grand public a las culturas regionalas en favorizant las activitats participativas.

• Encoratjar la difusion de las lengas e de las culturas regionalas e los escambis intergeneracionals.

• Propausar una dimension festiva a l’entorn dels fuòcs de la sant Joan : un biais de trasmetre l’art de viure en Occitània, portaire de valors coma lo respècte, l’escambi, lo partatge e la convivialitat.

Las associacions e las collectivitats son estadas causidas sus presentacion de dorsièr après un rampèl a projècte mandat a la fin de 2016 ; es la qualitat de la programacion, l’originalitat de l’eveniment, sa visibilitat e la plaça donada a la lenga que jògan dins la seleccion. Concrètament, aquest an, son 91 partenaris que son estats retenguts per organizar Total Festum suls 13 departaments dins quasi 130 comunas diferentas tot de long del mes de junh e fins a la debuta de julhet. La Region sosten totes aqueles projèctes engatjats a nautor de 340 000 euròs.

Silvan Chabaud

Lo Diari – 13

Al programa, un eveniment de talha dins cada departament per l’edicion 2017.

Dins Gard, al Grau del Rei, serà lançat lo Total Festum en avant primièra, per una representacion de l’opèra Mirelha de Mistral amb la participacion dels escolans de l’environa. En Losèra, es lo Teatre de las Originas qu’es a l’onor amb un trabalh sus la trasmission del patrimòni immaterial dels fuòcs de la sant Joan, en collaboracion amb lo collègi Marcel Pierrel de Maruèjols. Dins Erau, retrobarem los famoses totèms regionals (mai de 60 animals totemics coma lo buòu de Mesa, l’ase de Ginhac etc…) totes recampats a Pesenàs, en partenariat amb lo CIRDÒC (Centre Inter-Regional de Desvolopament de l’Occitan) que trabalha a la mesa en linha d’un siti internet « Totemic ». Dins Avairon, es lo centre cultural de Roergue que nos adoba un programa variat amb notadament l’exposicion « Mila ans de cultura » presentada per Aurelian Bertrand del CIRDÒC e un concèrt de Goulamas’k. Dins Tarn, es lo torisme qu’es al còr del projècte amb la presentacion de la marca : « còr d’Occitània » amb los actors qu’òbran a l’elaboracion d’aquesta novèla marca territoriala. Dins Garona Nauta es una creacion actuala interregionala qu’es mesa en avant amb un Grand Total Festum al còr de la ciutat de Tolosa que recamparà d’artistas de la scèna actuala occitana e catalana. Dins los Pirenèus Orientals los tradicionals fuòcs de la sant Joan faràn lo ligam entre tradicion e modernitat, a Elna, amb una programacion d’artistas de Catalonha sud. Dins Òlt, a Rampós, artistas amators e professionals seràn de la partida. Dins Arièja, al castèl de Fichas, sètz convidats a descobrir los trobadors e l’Occitània medievala coma dins Gers amb un Total Festum en partenariat amb « los trobadors cantan l’art roman ». Los Nauts Pirenèus fan clantir la votz amb lo festenal « Tarba en canta » e enfin, dins Tarn e Garona sètz los benvenguts per un rescontre culinari occitano-catalan a Negrapelissa.

Lo punt d’òrgue a Castèlnau d’Arri, los 8 e 9 de julhet.Per acabar aquel periòd de fèsta, en associacion amb lo

festenal dels espòrts tradicionals, Total Festum s’installa a Castèlnau d’Arri. Coma cada annada, aquel punt d’òrgue serà una escasença bèla de descobrir las ajustas, lo tambornet, las quilhas de uèch, las remas tradicionalas, las velas latinas, la lucha e la corsa camarguenca, la corsa landesa, lo palet gascon mai tanben los « castelles » e las « sardanas » de Catalonha. Aqueles espòrts sovent malconeguts illustran plan la diversitat culturala de nòstra region granda. De rescontres professionals, de taulas redondas, de concèrts e d’espectacles seràn propausats tot de long de la dimenjada. Artistas catalans e occitans se partejaràn l’empont per far ausir las autras lengas del territòri, dins la jòia, la fèsta e l’estrambòrd.

Lo CIRDÒC, un partenari essencial.Sul Total Festum mai tanben tota l’annada e dins

de domenis plan diferents, lo CIRDÒC es un partenari essencial, un relais sul terren per las politicas culturalas en favor del patrimòni occitan e sa trasmission. Es un establiment nacional de referéncia, installat a Besièrs, associat a la Bibliotèca Nacionala de França que consèrva e met en valor alprèp de totes los publics una colleccion excepcionala de mai de 150.000 òbras e documents que testimònian de 1000 ans de creacion en occitan. Lo CIRDÒC desvolopa la preséncia de l’occitan sus internet, alarga l’ofèrta mercés a d’aisinas coma La Fabrica o Occitanica que son d’aisinas numericas de tria per totas las personas que s’interèssan a la lenga d’òc e a son patrimòni. Sa participacion al Total Festum es logica, dins una amira globala d’engatjament regional per la lenga d’òc.

Un moment clau que deu pas remplaçar l’accion quotidiana per las lengas.

L’idèa de concentrar las causas a l’entorn d’un moment clau es interessanta, deu far entrar l’accion per las lengas dins un temps « ciclic » : un recomençament, una renaissença. Pasmens cal demorar atentius a l’accion sul tèrme long, regulara, sovent mens visibla mai essenciala a la vida de l’occitan e del catalan. Tot aquò deu foncionar ensem, d’un costat « l’eveniment Total Festum » coma la partida emergida de l’icebèrg e non solament un còp de projector fugidís, de l’autre costat lo trabalh menimós e pacient que bastís l’edifici… « La fe sens òbra mòrta es » demòra una devisa clara e poderosa per l’occitanisme al sègle 21. L’enjòc es grand : es question, ara, mai que jamai benlèu, de la subrevida de las nòstras lengas. Nos cal sautar lo fuòc, costejar las flamas per tornar au mond : lo simbòl de la sant Joan es la nautor de l’escomesa. Los politics, los associatius, las collectivitats, tot un cadun es portaire de cultura : es nòstra responsabilitat davant las generacions qu’arriban.

Lo programa complet e totas las entresenhas :http://www.laregion.fr/TOTAL-FESTUM-la-fete-des-cultures-occitane-et-catalane

14 – Lo Diari

EN QUATE

TEMPS HÒRTS

Aquera dotzau edicion deu Total Festum que perpausa 95 eveniments hestius, de la fin de mai entiò lo començar de

julhet, esparricats peu territòri de la Region Occitania. Aquiu ua seleccion de tròç causits au demiei d’aqueth abonde, qui pòrta entà la lutz las culturas

occitanas e catalanas, en valorizant la lenga, la creacion

e lo territòri.

Caroline Dufau

LA TRAINÈRA DEU CIRDÒC SUU CANAU DE RIQUET A COMPTAR DEU 5 DE JUNH Lo CIRDÒC - Centre interregionau de des-volopament de l’occitan, basat a Besièrs - qu’ei lo gran associat deu Total Festum. Aqueth actor màger deu païsatge culturau occitan qu’òbra dab las collectivitats e las associacions locaus. Que vòu acompanhar projèctes estructurants, entà güeitar, conservar, har conéisher e valorizar lo patrimòni culturau occitan. L’equipa besierenca deu CIRDÒC que s’i hè entà sostiéner la produccion e la difusion larga deus sabers actuaus, e entà desvolopar la transmission e l’apropriacion peus publics d’aqueths elements patrimoniaus estacats au territòri. Que’s tien prèsta entà estar sollicitada peus portaires de projèctes Total Festum, e entà botar a disposicion la trainèra «Le Tourmente» amainatjada en lòc de ressorça (mustras, documentacion, filmes, fòtos...) tot pròche deus eveniments, au briu deu canau de Riquet. Atau lo ligam dab la cultura e la lenga qu’ei ahortit. Lo trajècte e estancs de la trainèra, dessenhats mercés aus Larèrs Ruraus, que son a seguir suu site web deu CIRDÒC. Aqueth vaishèth que serà inaugurat lo 5 de junh. Un còp la sason acabada, que tornarà partir entà har navigar lo hestau Convivéncia.

TARBA EN CANTADEU 7 AU 11 DE JUNHLo hestau de cants polifonics que’s debana a Tarba, Ibòs e Semiac. Lançat en 2010, l’eveniment que programa concèrts de polifonia de grops locaus e de tota l’Euròpa, en mantuns endrets de las tres comunas. Portaira de cultura e de ligam sociau, la polifonia qu’ei ua creacion collectiva tostemps renavida. Aquera iniciativa que plaça la canta de pertot : suus emponts, solide, mes tanben hens los bars dab moments de cantèra, au conservatòri de musica on intervienen los artistas programats, en concèrts entaus collegians, o enqüèra en bal a la votz entà har dançar los mainatges de las escòlas, puish en passacarrèras e animacions cantadas au mercat. En quauquas chifras, l’eveniment que pertòca a 10 000 hestenalèrs, 2000 escolans presents suus projèctes pedagogics, un centenat d’estagiaris per las master-classes, 250 artistas envitats e au totau un vintenat de concèrts e cantèras gratuits. Aqueth eveniment portat per las tres comunas organizatoras e l’ofici de torisme tarbés, qu’ei gavidat peu Pascal Caumont a la direccion artistica, professor de musica tradicionau au conservatòri Henri Duparc de Tarba, cantaire e director musicau de Vox Bigerri.

Lo Diari – 15

LA RONDA DEUS TÒTEMSBESIÈRS E PESENÀSLOS 30 DE JUNH, 1ÈR E 2 DE JULHETLos 1èr e 2 de julhet, lo Polin de Pesenàs, un deus mei ancians animaus dits « totemics », inscriut au repertòri immateriau de l’Unesco dempuish 2005, que serà l’òste de « La Ronda deus Tòtems ». Los Amics deu Polin e la Vila de Pesenàs, dab lo CIRDÒC e lo CFPCI (Centre Francés deu Patrimòni Culturau e Immateriau) qu’organizan aquera grana permèra ronda europèa deus gigants e tòtems de França, Belgica e Catalonha. Que’s preparan a arcuélher 45 animaus totemics, gigants e dragons, en tot mesclar moments de hèsta, d’escambis, de partatges e de reflexions. Aqueste cap de setmana que mercarà l’istòria au son biaish, dab l’Amassada Generau constitutiva de la Federacion TOTEMIC deus tòtems occitans e catalans. En realitat, l’eveniment que començarà lo 30 de junh, en fin de vrespada a Besièrs : lo CIRDÒC que’ns convida au lançament deu site internet TOTEMIC, qui aplegarà tot çò de bon saber sus aqueths gigants e bèstias : qui son las associacions qui’us pòrtan, quin las contactar, quan e on las bèstias e sorteishen segon l’agenda de las hèstas. Lo portau web qu’aubergarà ua totemotèca, bibliotèca numerica de ressorças de referéncia suus tòtems, on cada bèstia totemica e sera repertoriada, dab tots los documents que s’i rapòrtan : legendas de las originas, elements istorics e actuaus de la practica, fòtos, filmes, musica e rituaus estacats... Lo reclam d’aqueth navèth mèdia que’s harà peu site Occitanica, portau collectiu de la lenga e de la cultura occitanas, e tanben au dehens deu repertòri deu patrimòni culturau occitan, e deus portaus regionaus de la cultura e deu patrimòni.

CLAVADA DEU TOTAL FESTUM8 E 9 DE JULHET A CASTÈLNÒU D’ARRIAugan, la clavada de la sason Total Festum que serà mercada peu detzau Hestau d’Espòrts Tradicionaus deu territòri occitan e catalan : corsas de vacas, camarguesas e landesas, palet gascon, quilhas, remas tradicionaus, tambornet, luta. Ua programacion culturau que pontuarà las jornadas de torneis e demostracions. Que va caler aténer ua annada de mei, entà arretrobar lo Forum Euròregionau, qui’s tienerà a annada passada.

16 – Lo Diari

Musica

Lo projècte Artús, precursor d’ua estetica radicau en las musicas tradicionaus, qu’inspirà e inspira enqüèra a mantuas generacions de joens occitans. Ors que sap au disc-aventura. Los sèt musicians d’Artús que’s hèn observators e explorators a l’encòp. Que’s botan en la pèth de l’ors shens l’aver tuat, en tot téisher ligams enter lo territòri e l’immateriau, la literatura e l’oralitat. L’aventura pirenenca b’ei transversau, gessida d’escambis dab lo Jean Soust, contaire, acompanhator en montanha, ingenior agronòma... shens desbrembar l’apòrt de l’obratge de referéncia l’Ours, Histoire d’un roi déchu, deu Michel Pastoureau.

En tot desenclavar las esteticas musicaus, que desembarran l’Ors, animau mitic au còp predator, protector e creatura presa en caça. Tot permèr, lo « Desvelh » que ns’auhereish un païsatge sonòr ad’aron d’ua bèstia qui’s deishuda, crida peu permèr còp de l’an, e torna har virar ua Tèrra adromida. Puish la « Chasse party », pèça inspirada d’ua hèita qui aparishó au Jean Soust, a saber lo « jòc de pista enter un pòrc-sanglar, preda d’un ors, eth-medish tracat per l’òmi ». Qu’arretrobam sonoritats e cadéncias lanusquestas, cants a duas votz, puish ambients e chebits d’ua natura sauvatge. Dab gràcia e sensibilitat, « la Hòla » qu’esplandeish un lirisme atmosferic, enairejant, mercés au duò de còrdas sonsaina e vriulon. « L’Auròst » qu’esgrana los mots, e hè retronir un omenatge a Canèla, la

darrèra orsa pirenenca. Lo sol tròç d’aqueste disc emprontat au repertòri tradicionau qu’ei « L’ors Dominique », dab extrèits causits peu tèxte de l’aussalés F. De Laborde.

Los d’Artús qu’apitèn Pagans*, lo label « desparetant, despaisant, transgressiu ». Aqueth album, tau com la majoritat de las produccions Pagans, que sòrt devath la licéncia creative commons, alternativa au « tots drets reservats » tà liberar la proprietat intellectuau e pensar autament la difusion de las òbras sonòras. Libra e a contra-corrent, la musica artusana qu’ei carnada, bronzinanta, abrasiva e poderosa. Que’ns segoteish los soviers arcaïcs. Que’ns liura un ròck amplificat regde actuau, neurit de sons organics gessits de la tradicion gascona, tan peus instruments com per las votz qui hèn soar la lenga nosta a de bonas.

Suu visuau roi e negre de l’album, las corbas d’ua perissa doça e d’un mus atendrissent que’s destacan en gulas carnassèras de mordics negras. Atau qu’èm, òmis e hemblas, complexes e multiplas. Atau qu’ei, l’ors d’Artús, lo noste doble sauvatge, nòble, ric e pregond.

Caroline Dufau

* pagansmusica.net

lo rei sortit de l’ivèrn

Artús, lo grop de ròck tribau gascon, que presenta Ors lo son sheisau òpus. En cinc tròç, cinc dimensions de l’èste mitic que s’i passejan, hasent lo portrèit d’ua bèstia de caras multiplas, deu deishudar entiò l’auròst. Ua segotida musicau, gessida d’un projècte artistic audaciós, au son tostemps autant susprenent com pertocant.

ARTÚS Roman Baudoin : sonsaina solid body ArtusMatèu Baudoin : cant, vriulonTomàs Baudoin : cant, tamborin, Dark EnergyPairbon (Roman Colautti) : baishaShape2 (Nicolas Godin) : percussions, guitarraAlexis Toussaint : bateria

ORS

Lo Diari – 17

Lo libre sortiguèt dos ans fa, mai davant la raretat de la literatura occitana en pròsa e davant la qualitat d'aquelei tèxtes, lo temps e lo contèxte editoriau còmptan gaire. Pareissut ais edicions L'aucèu libre, que son vengudas un actor màger de l'edicion en lenga d'òc, conten tres nòvas pivelantas illustradas per Jaumes Privat. L'autor, Matthieu Poitavin, i desvela una pluma segura e dona de colors e un buf novèus au provençau. Son escritura es mestrejada, liura e prigonda.

Lei racòntes prènon lo relarg de pichòta Camarga (Grau-dau-Rei) en tela de fons e nos fan dintrar dins de tròç de vidas, au plus pròche dei personatges, tot en capitant de crear un ambient inquietant, difús coma un salabrum. La lenga occitana i es precisa e rica, sens artifici, e debana un ritme implacable : lo blues dei lagunas provençalas. Pensam a d'Arbaud, ai paluns trevats per la fabulosa bèstia dau Vacarès, autra pròsa de sau que faguèt cabussar l'occitan dins lo roman fantastic modèrne. Pensam tanben a Florian Vernet o Felip Gardy que, mai recentament, s'acarèron a l'exercici dificile de la « nòva » amb inventivitat.

I trobam l'enfància, sens nostalgia, dins l'aprendissatge dau poder de l'imaginacion e la complexitat dei rapòrts amb leis adultes e lo monde reau. I seguissèm un saunier rosigat de paranòia que se transforma pauc cha pauc en monstre dins « babi », lo segond tèxte que conta la foliá racista ordinària de la debuta dau sègle 20, ai ressons estranhament actuaus... Puèi acompanham una veusa que pèrde la memòria de son òme, dins una vila ennevada de sau, entre amnesia, amor e mòrt. Tres nòvas coma de fòcus,

de plans sarrats sus de moments de vida simpla. Matthieu Poitavin capita d'i destilar son « esperit de sau », una aiga corrosiva que laissa apareisse, au fiu de la legida, l'arma trebolada dei personatges e questiona nòstra umanitat. Un dròlle que descobrís la literatura e ne'n deven bolimic, a la confinha de la tirania, un obrier que refusa de veire son monde s'afondrar e vei dins l'immigracion italiana una invasion dangeirosa : es la nòstra societat e la nòstra foliá collectiva qu'es aquí desvelada, coma la sau dins lei taulas d'Aigas Mòrtas.

Vaquí donc una pròsa occitana actuala que fai de ben dins un mitan literari mai que mai virat devèrs la poesia. Sa sinceritat e son estile installan un ambient unic, pausan un univèrs e nos empòrtan en delai dei confinhas, dins lo còr deis òmes onte se cristallizan totei lei paurs vièlhas e fonsas que nos trabalhan. La revirada francesa en regard, capitada, pòu ajudar lei començaires o donar enveja ai non-occitanofònes de seguir Matthieu sus sei peadas de sau. Encara un bèu libreton dins una colleccion de l'editor L'aucèu libre que comença d'estre rica : la pròva, un còp de mai, que la literatura occitana contunha de cavar lei tèrras de l'imaginari. Esperam d'autrei libres en pròsa, d'aquesta qualitat, que saupràn contunhar lo camin dobèrt per lei grands noms dau sègle passat coma Manciet, Lafont o Roqueta.

Silvan ChabaudMatthieu Poitavin,

Esperit de sau (l'aucèu libre)

Esprit de saude Matthieu Poitavinchez L'aucèu libre, 201514 euros

legidaCritica Literària

Lo lop d'IratiMarcel Abbadiaéd. IEO Edicions100 pages16 x 24 cm10 €

18 – Lo Diari

Libe Joens

Marcel Abbadia

Lo lop d'Irati

L’istòria que’s debana en bèth miei de la Hauta Sola, paisatge de seuvas e de ròcas. Un Bascoat hèit de clòts pregonds e dangerós e de cajolars de pèiras d’aulhèrs.

Un endret perfèit entà se n’anar passejar en familha ; qu’ei plan çò que’s pensa hèr la familha que seguim dens aqueste roman e que s’a logat un giti a Irati, au pè deu majestuós Pic d’Ania.

Mès au long d’ua passejada de cap au Pic deus Escalèrs, Lèni (9 ans) e lo sué cosin Dariús (8 ans) que vesen un animau que ne’s pensavan pas véser. Un lop !

Ja, la neit passada que l’avèvan ausit a cridar, mès arrés n’i volèva pas créser.

Un lop ?... Ací, a Irati ? E d’on veneré ? D’Italia peu Mercantor ? E perqué pas d’Espanha peus Monts Cantabrics ?...

Mès l’istòria que balharà rason aus dus dròlles, un tropèth d’aulhas (lo segond en duas setmanas) qu’ei estat decimat : un vintenat de bèstias escanadas o cadudas de las penas.

Deu temps que los guardas deu Parc e amian l’enquista, las tensions que montan de totas parts entre los militants ecologistas representats per Eric Pelentin, e los pastors que, b’ac sabem ben, vesen d’un uelh maishant l’arribada sus las loas tèrras d’un gran predator tau coma l’ors o lo lop.

Qu’assistim a debates apassionats entre lo deputat Joan Laplaça, eretèr de la tradicion pastorala, e militants de la libertat animau.

Aquí un ancratge dens ua actualitat e un realisme hòrt de la part de l’autor qu’a a pena desguisat los noms d’aquestas duas granas personalitats locaus, mediatisadas totas duas mès dab un tractament e, de segur, consequéncias plan diferentas.

Ua novèla que nos amia passejar en tèrra basca, au son de las esquiras, dens un país esquarterat entre respècte, amor e paur d’ua natura sauvatja.

Lili (Pinçon)

Lo Diari – 19

Eth filme « l'Orsalhèr » de Jean Fléchet (1982) qu'està un deths prumèrs e deths rares longs-metratges occitans, qu'ac sabem. Occitan cap e tot qu'au volèc eth òme de Mondragon, scenariò, acturs, finançament, e en prumèr pera lenga. E que fuc era question dera lenga ua deras que's pausèren quan comencèc eth rodatge deth filme.

Que nos carguèc eth Jean Fléchet, a Leon Còrdas e jo, d'assegurar era occitanitat deth filme. Era istoèra qu'èra ua istoèra deth Naut-Coserans, deth canton d'Ost, d'aiqui qu'èran partits eths orsalhèrs ath sègle XIX. De mes, eth actor causit enà jogar eth ròtle principau qu'èra un joés vaquèr d'Ercé, Patrici Icart, tostemps vaquèr uei, que parla tot dia era lenga dab eths sièvi e en vilatge. Qu'èra, solide ! era sièva prumèra experiéncia deth cinemà. Que nos semblèc rasonable de deishar-li donc en filme eth parlar d'Ercé. En consequéncia, eths pairs e mairs deth Gaston alias Patrici, e d'Estèla alias Nadia, era prometuda, tant díser Leon Cordas e Rosina de Pèira, Simon Laguens e Nadala Veriac, e eth monde entorn en vilatge, que parlarián tanben eth coseranés d'Ercé. E per d'auguns, vertat que demandèc un esfòrç d'atrapar aqueth parlar pro « estranh », eth mièu, un gascon aras termièras deth Lengadòc... ! Que deishèrem eth mes possible parlar eth monde coma sabián, e plan solide quan Jean Fléchet fè arribar eth Pierre Pous dera valea deth Rebenty pera montanha d'Aulus, que li deisham condar « Jan de l'Ors » en sièu lengadocian cantaire e encantaire !

Qu'estremèrem doncas eth choès d'un « lengadocian centrau » o « occitan estandard » per tots eths personatges, coma i aviam pensat un moment ! Era causida que fuc era dera varietat

dialectala, causida volontarista mes pas tant qu'aquò s'avetz plan seguit ! En efèt, quan quita eth sièu vilatge eth noste orsalhèr, que va encontrar monde qu'an d'autes parlars, e en particulièr eth còlportaire de libes Pierre Agasse, alias Marcèu Amont, qu'a un ròtle important, a qui deishèrem, plan solide, fèr tindar eth sièu gascon bearnés dera vath d'Aspa.

Un cas interessant que fuc eth de Pèire Aubèrt, eth actor provençau causit enà jogar eth « òme d'Alèu », un colportaire que carreja ua caisha de pèiras d'agusar era dalha, e ara fin ua « borrassa » de pluma d'auca. Ja qu'Alèu sia en Coserans, que li deishèrem eth parlar provençau que chorra tant plan dera sièva boca ! Era dificultat prumèra no fuc cap de fèr parlar era lenga aths que la sabián, mes a d'auguns que la parlavan peth prumèr e benlèu peth darrèr còp ! Taua era Peireta Meyerie, en ròtle de Gabrièla, era tot just sortida de jogar ua pèça de Pinter a París. Dab quin professionalisme s'esforcèc d'esfaçar autant que possible un accent plan ponchut !

S'escotatz o tornatz escotar eths dialògues deth « Orsalhèr », qu'enteneratz mes d'un parlar, mes d'un accent, e en particulièr sus eth Pont Nau de Tolosa frasas en lengadocian, cantas e comptinas parèlh, ena boca de comedians e cantaires mobilisats aqueth dia on barrèrem era circulacion en Tolosa!

Qu'ai volut precisar aqueras causas, que poderatz tanben verificar en léiger eth « scenari integral » adobat en occitan peth regretat Leon Còrdas, e publicat enas edicions I. E. O. colleccion Atots, 1983.

Miquèu Pujòl

ERA LENGA EN FILME

Un filme de Joan FLECHETDialògs de Leon CÒRDAS e Miquèu PUJÒL

D'escart e de talvèra

“ L’ORSALHÈR ”

20 – Lo Diari

L'occitan blos

Octobre de 2016. Se legís dins un anonci publicitari qu'ocupa tota una granda pagina d'un periodic occitan : « Ambe acusat de recepcion ». (L. S., n° 1061, p.10.) Dins la meteissa publicacion, se legís tanben « Ambe d'entrepresas » (p. 12), « Ambe son filh » (p. 14), « Ambe 12 companhons » (p. 14); « Ambe mai d'un artesan » (p. 14). Es qu'aquela fòrma ambe es « una fauta » a corregir ? Es que la sola fòrma corrècta es amb ?

Lo bon biais de respondre a aquela question es d'examinar çò que s'es passat, per la fòrma d'aquela preposicion despuèi mila ans.

Dins l'occitan medieval, ambe aviá lo pus sovent la fòrma ab. Dins nòstre pus vièlh tèxte, lo Boèci (que data, plan probable, de qualques annadas abans l'an 1000), se legís : « Ella ab Boèci parlèt. » Davant un mot que començava per una nasala, ab se cambiava en am : Am mi. (Occitan actual : « Ambe ieu ».) La fòrma amb ven de la fusion de ab e de am.

Mas, a una epòca plan anciana (plan probable ja al sègle XIV) am, cantam, disèm, fasèm, lo fum comencèron de se prononciar [an], [kantán], [dizèn], [fazèn], (lu fyn], mai que mai a l'èst del domeni lingüistic occitan. Çò que fa que la fan (fr. « ils la font ») e la fam (fr. « la faim ») se prononciàvan parièr. Per evitar l'omofonia pauc practica d'aqueles dos mots (e, de segur tanben d'autres parelhs minimals) los parlaires naturals de la lenga nòstra se metèron a dire non pas pus ab tu mas ambe tu. Al sègle XV, i a una vertadièra invasion de la fòrma ambe en occitan provençal.

E, dins las autras regions occitanas, çò qu'es actualament immensament espandit, dins la lenga dels parlaires naturals (son rars, mas n'i encara qualques unes), son de variantas de ambe : ame, ande, dambe, dame, damme, embe, eme, emme, ende. La fòrma ambe es absoludament pas una reconstitucion artificiala : es atestada de la region d'Agen a la region de Gap.

Abans 1935 (data de la sortida de la Gramatica occitana de Loís Alibèrt) la fòrma ambe èra la de l'immensa majoritat dels escrivans nòstres. Lo quite Alibèrt emplegava aquela fòrma : « S'escriu ambe l'accent grèu ». (Le lengodoucian literàri, 1923, p. 3.)

La fòrma escricha amb, qu'es presenta dins qualques regions lemosinas e carcinòlas, es una excellenta fòrma grafica englobanta per [an] e per [òn]. («Ils ont» se ditz aun [òw].) Mas, de segur, amb es pas una « fòrma englobanta » per [ambe].

Aquela fòrma ambe (Ambe tu; Ambe el prononciat [ambél]) es d'una antiquitat venerabla; se tròba ja dins La cançon de la Crosada, tèxte de 1213 : « Ambe cent cavalèrs, intrè a Montalban ». (Edicion d'Eugène Martin-Chabot, volume 1, p. 276.)

Cresi qu'avèm de bonas rasons de considerar la fòrma ambe coma perfièchament corrècta.

Jacme Taupiac - La Piboleta, divendres 21 d'octobre de 2016.

AMBE ACUSAT DE RECEPCION

24 ÒRASPER SETMANA6 – 8

ETH SERVICI CIVIC UN UTÍS ENTÀ DESVOLOPAR

LAS ASSOCIACIONS.

La Seccion Regionau Meidia-Pireneas de l ’ Institut d’Estudis Occitans qu’arriba tot just d’obtier l’agradament d’intermediacion dau Servici Civic. Dab aqueth agradament, l’IEO MP que’s hica a la dispausicion de totas las associacions qui’s dedican a la lenga ena Region Lengadòc-Rosselhon-Meidia-Pireneas. En efèit, l’IEO MP que’vs da la possibilitat d’arcuélher, pendent ua mission de 6 a 12 mes, ua volentària o un volentari que poderà participar a la vita de la vòsta estructura e au sué desvolopament. Atau, se voletz arcuélher quauquarrís, que’vs podem hèr profitar d’ua convencion de Servici Civic. Tanben, que v’aidaram entà : hèr las vòstas demarchas administrativas, cercar un volentari o ua volentària, preparar l’arribada de la joena o dau joen, definir la o las missions de la persona en Servici Civic, gerir eths pagaments, etc.

Ara, s’ètz interessats per eth dispositiu de Servici Civic,

n’esitetz pas mes e contactatz l’IEO MP : 09 62 56 09 91

(diluns e dimars)

o cathy.ieomp@gmail.com

22 – Lo Diari

Rescontre

Joan-Frederic Brun, d’ont ven vòstre interès e vòstre engatjament per la lenga d’òc ? Es estat una descobèrta dau temps de l’adolescéncia. A l’epòca l’occitan demorava viu, mas èra una lenga de connivéncia entre mond que sabián que se comprendrián en la parlant, èra quicòm d’intim. Tot aquò fai qu’aquela preséncia transparenta e quasi invisibla, i aviái pas tròp prestat d’atencion. Mas un jorn mon paire qu’èra afogat de literatura arribèt a l’ostau amb dos libres : « li cant palustre » de Josèp d’Arbaud e « les poésies du troubadour Peire Vidal ». Descobrissiái aquela causa bajòca, que i aviá una lenga de cultura bravament interessanta, e que se’n parlava pas ges. E d’aquel temps començave tanben de montar a chival dins una manada de buòus camarguencs, ont

los òmes de mestièr parlavan entre eles mai que mai dins aquela lenga : exactament çò que d’Arbaud aviá tresmudat en granda poesia… Donc la lenga d’òc aviá per ieu d’intrada lo prestigi d’èstre la lenga dels cavalièrs de Camarga. Una dimension epica, enfachinanta.

Coma avètz començat d’escriure de poesia ? Après 2-3 ans, entre l’occitan natural parlat per los pastres e los gardians que frequentave dau mai que podiái e l’occitan literari que descobrissiái amb aviditat, mestrejave ben la lenga e començave d’escriure de tèxtes poetics. Passère lo bac d’occitan amb la lenga qu’aviái reconquistada en autodidacte. Rescontrère Robert Lafont que me metèt en relacion amb Joan-Pau Brenguièr e Felip Gardy. Mandère mos primièrs poèmas a « Oc » e

Max Roqueta prenguèt contacte amb ieu, me faguèt rescontrar los escrivans qu’animavan la revista : Renat Nelli, Felix Castan, Bernat Manciet… de mond extraordinaris que marquèron ma vida e me butèron a contunhar d’escriure en occitan ! E de fiu en cordura, dempuòi aquel temps, siái demorat aquí dedins. M’a pas portat que de bonur. M’a dobèrt tot larg l’espaci de las lengas latinas.

En tant qu’escrivan en lenga d’òc, president dau Pen club occitan, coma vesètz la situacion de la literatura occitana au sègle 21 ? Quora se decidiguèt en 2008 de tornar metre en camin una seccion de lenga d’Oc dau PEN internacional, aguère la sospresa que me demandèsson de la presidir. Sabiái qu’èra l’escasença de se tornar trobar dins la familha

Joan Frederic Brun es mètge espitalièr e cercaire en medecina a Montpelhièr, es tanben escrivan en lenga d’òc e president dau PEN club occitan. Son darrièr recuelh poetic es per pareisse a las edicions Jorn.

© G. Souche

E LA MUSICA ENFACHINANTA DE L’OCCITAN…

ENTREVISTA

JOAN FREDERIC BRUN

Lo Diari – 23

dels mai grands escrivans de la planeta. Èra un projècte important per nòstra lenga, mostrar en fàcia dau mesprés risolièr francés que nòstra lenga èra una granda lenga de cultura. Es estat una aventura apassionanta que me faguèt prene la mesura de doas o tres causas importantas. D’abòrd la literatura d’òc es coneguda e fòrça estimada demest los letrats e los amators de literatura dau mond entièr ; de mai lo PEN, qu’es una associacion engatjada per l’aparament dels dreches d’expression e la diversitat de las culturas, es interessat per nòstra situacion : representam l’exemple sosprenent de « cossí es dificil de far disparéisser cap e tot una lenga ». Maugrat son escafament dins la societat la lenga es portada per un reboliment de creacion culturala que i enfusa vida…

Es qu’aquela literatura es encara pro fòrta per tenir son ròtle creator e innovant dins lo grand concèrt de las literaturas dau mond ?Lo grand enjòc, es que de nòvas generacions s’aproprièsson cap e tot aquel otís, e li balhèsson vida au sègle 20. E aquí me maine que lo miracle se complís. Nos anonciavan nòstra totala disparicion. E ben nani. Aquel trauc negre de la disparicion programada de la lenga sèm en trin de lo traversar e detràs i a pas lo nonrés, i a la vida. D’autres reprenon la lenga e la fan viure, en fòra dels ancians circuits de trasmission seculars. Descobrisson qu’aquela lenga es la sieuna e la reconquistan, e fan de causas novèlas, enlucernantas, amb ela… La lenga es viva e jove, dins las bocas d’unes qu’an mens de trenta ans, e que de tot segur n’anóncian d’autres…

Siatz montpelhierenc e vòstre trabalh met en relèu la varietat dialectala dau Clapàs, de qu’es la particularitat de la cultura d’òc dins lo relarg montpelhierenc, son originalitat ? Lo montpelhierenc, per son istòria singulara ligada au reiaume d’Aragon puslèu qu’a França, a una fonetica un pauc arcaïzanta amb las finalas en–a. Aquela varietat de la lenga a donat una literatura rica, e sovent la sintaxi dels escrivans es particularament granda, e donc contribuís a la riquesa de la lenga d’òc escricha. Las solucions que de grands autors coma Max Roqueta an trobadas per dire lo mond dins sa singularitat amb los mots d’aicí an sedusit d’escrivans d’òc de pertot. De segur ai una afeccion per la fonetica particulara de mon parlar, mas quora de joves an una prononciacion mens singularizada mas utilizan una lenga qu’intègra totas las possibilitats mesas en plaça per los grands estilistas dau sègle XX, Bodon, Max Roqueta, Lafont, Ives Roqueta : i reconoisse ma lenga d’a fons, dins sa dimension de granda lenga que la rend irremplaçabla…

Coma vesètz l’avenir de l’occitan a Montpelhièr ?Crenhisse fòrça que la musica singulara dau montpelhierenc s’escafèsse, mas s’es remplaçada per un estat superior de la lenga, l’otís perfièch que la literatura de las 70 annadas passadas nos a laissat en eretatge, pense qu’es una evolucion positiva e que çò melhor dau patrimòni linguistic nòstre s’atròba reïnvestit dins una lenga plenament viva, fòrça poderosa per dire lo mond de deman.

Silvan Chabaud

Las que dançavan dins la lutzJoan-Frederic Brunéd. Trabucaire, 201214€

PoesiaSus l’òrle dau temps caitiuJoan-Frederic Brunéd. Las Ribas de la Cadola, 2015

Raubat a la lutz fèraJoan-Frederic Brunéd. Las Ribas de la Cadola, 2012

Ciutats dins l'azurJoan-Frederic Brunéd. Reclams, 200917€

Lo Diari – 25

Barrutlatges

Los cevenòls la coneisson plan aquela montanha : un sèrre estirat que s’apièja suls causses al nòrd e s’afondra en abausonaments de sistre dins la valada d’Erau, al sud. Es un massís ancian que marca una confinha, d’un costat sas aigas rajan devèrs Mediterranèa, de l’autre se’n van cap a l’Ocean. Los departaments de Gard e de Losera s’i rejonhon e lo flume Erau i pren sa sòrga. Culmina a 1565 mètres, çò que ne fa la cima la mai nauta de Gard. La forma francesa « Aigoual » daissa pensar que son etimologia remandariá a las aigas justament, d’unes avançan l’ipotèsi d’una « montanha de las aigas » mai vendriá, mai probablament, d’un nom german « Algwald » (lo senhor oblidat d’aquel lòc ?).

Per i pojar, podètz prene la rota que remonta las gòrgas d’Erau despuèi Ganges, en passant per Valarauga e mai naut l’Esperon, lo còl de la Serreireda e l’estacion de Prat Peiròt, autant de noms que sonan a l’occitana ! Lo quitran vos menarà fins a la cima, aquí ont s’enauça un castèu fantastic : l’estacion meteorologica (bastida en 1894) que mesura los vents los mai fòrts e los cumuls de pluèja los mai importants de França. Podètz tanben causir de montar a pè, amb lo famós camin de las 4000 marchas que vos farà passar de las brugas als castanhièrs, de las ginèstas a las sapinetas, de las fagedas a las pradas de montanha. L’ivèrn l’estacion d’esquí vos aculhís, quora la nèu vòl plan tombar… es mai que mai reputada per sas pistas de fons que serpentejan dins de selvas infinidas.

Es un luòc d’istòria marcat per la revòlta dels camisards, a l’epòca de las guèrras de religion, o pus tard pels maquisards, resistents d’originas divèrsas (comunistas alemands, republicans espanhòus, resistents franceses, desertors armenians) que s’i installèron per luchar contra los nazis. Un luòc de literatura tanben : Augal foguèt al còr de l’òbra de l’escrivan André Chamson que la tomba es ara sus un pendís de la montanha mitica. Barrutlar dins sos replecs cavats de rius es una passejada dins l’espaci e dins lo temps, en poesia.

La montanha es ara au mitan del pargue nacional de las Cevenas, es una resèrva de fauna e de flòra qu’abrita una granda diversitat biologica. Lo moflon de Corsega varalha dins las castanhedas e la chòta nordica de Tengmalm fa son nís dins los traucs dels avets. Mai la selva que cobrís la montanha es recenta : es la resulta del trabalh faraonic del botanista Charles Flahault e de l’engenhaire Georges Fabre, que tornèron plantar d’aubres per combatre l’erosion, a la fin del sègle 19.

Augal contunha d’enfachinar de generacions d’amoroses dels grands espacis, fièr e dreit dins lo cèl, coma una nau dins las tempèstas. Es un mirador fabulós ; despuèi la torre de l’observatòri l’agach embrasas l’asuèlh del cap de Creus e dels Pirenèus fins a Venturi, Ventor e las Aups, dels volcans de Cantal fins a l’iscla de Magalona. Es Occitània, dins tota sa diversitat, que se desplega tot a l’entorn, quora lo temps es esclarcit.

Silvan Chabaud

DESCOBÈRTA DEL MONT AUGAL, DINS LAS CEVENAS

26 – Lo Diari

Critica

Vist qu’es precisament la qualitat que balhi al libre que vos presenti uèi, començam doncas per precisar un pauc. Caldriá probablament dos o tres Diaris complets per pretendre agotar le concèpte, mas ai pas tant de plaça e ne vòli pas tanpauc. Nòti doncas aquò : la socializacion de la lenga se pòt definir simplament coma la volontat de balhar a una lenga, un usatge, una preséncia publica correnta e « normala » dins la societat e la vida vidanta.

Al percaç aquel objectiu, se pòt per exemple rendre bilingües las ensenhas de noms de carrièras, les panèls de dintrada e sortida d’una comuna, o encara las anóncias dins le mètro tolosenc ; o, per exemple, impausar le bilingüisme complet sus las boitas de caçolet. Me perdonaretz, car lector, de vos daissar sol jutge de l’eficacitat respectiva de cada mesura. Mai seriosament, dempuèi mai de cinc ans que navigui entre mondes occitanofòn, francofòn e anglofòn, pòdi sonque constatar l’impacte d’una preséncia occitana – foguèsse minima – dins mèdias dominants. Per parlar un pauc concretament, los que demòran dins la ciutat mondina son pas totes sensibilizats a l’occitan, mas ça que la, n’i a un fum que coneisson Les Mots d’òc (France Bleu Toulouse) o L’Edition occitane du 19/20 de France 3. Atencion : sòm pas a díser que caldriá d’occitan sonque dins mèdias franceses, tanpauc que la socializacion de l’occitan se fa sonque d’aqueste biais. Segur que non. Mas me sembla qu’aquelas intervencions fan tres causas plan importantas : mòstran al public (le public, es a dire tot le monde, o al mens, les que son a l’escota o davant la television) que nosautres occitans, èm plan simpatics (e vos pòdi assegurar que n’i a encara per nos imaginar coma dangieroses regionalistas armats), avèm causas de díser e qu’aquelas causas pòdon interessar fòrça monde.

Coneissiái pas las cronicas amas-sadas aicí avant de dubrir Diá-me-lo dins ma linga. A, un detalh : es le Tòme II, mas òm pòt legir dins qual qu’òrdre que siá. Plan segur, la pluma es fina e plan talhada, çò qu’es ja una rason del plaser qu’avèm al legir. Le punt de vista del cronicaire sul monde es totjorn benvolent tant coma lucid. Son caracteristicas essencialas per la qualitat d’aquel libre, mas demòri amb la sensacion que, benlèu,

i auriá quicòm mens clar, mens segur mas mai central. Vos inviti a le legir per vos far un vejaire pròpre, mas personalament, sòm sortit de Diá-me-lo dins ma linga en me disent, vaquí : aquò, es socializar la lenga. S’i parla de l’actualitat, es a díser que s’i parla de tot, e subretot de çò qu’interèssa tot le monde, dels subjèctes del moment. L’occitan ( aicí le « nord-vivarais » ) es una lenga normala, la pròva : parla de subjèctes normals coma le fotbòl, la politica, la societat, l’occitanisme, le temps que passa coma le temps que fa. Sens anar fins a díser qu’es de qualitat egala al trebalh de cronicaires de premsa nacionala ( cal mesura en cada causa, disiá Horace ), òm trobarà dins Diá-me-lo dins ma linga aqueste punt de vista de bescaire, amb una perspectiva leugièrament descalada que permet de véser çò que se vei pas pus per manca de temps o d’atencion. « Cronicas occitanas » nòta le sostítol. Las traduccions son de l’autor ( çò qu’es totjorn apreciable ). Evidentament, i a una sabor particulara a la lenga nòstra, mas le francés enlèva pas tant qu’aquò als tèxtes. Alara, qu’es que fa d’aqueles cronicas quicòm occitan ? La lenga sola ? L’autor ? Quicòm mai ?

Se le plaser de rire, sorire, s’esmòure o romegar amb l’autor al fial de l’actualitat se pòt pas contestar ; se la brevetat dels tèxtes permet una lectura d’una tira coma fraccionada ; la qualitat principala de Diá-me-lo dins ma linga es, benlèu, endacòm mai. Benlèu es dins aquesta sensacion imprecisa tant coma tenaça, d’aver aquí matèria a tocar quicòm coma l’occitanitat, l’esperit occitan. Alara, qu’es que la transmission d’aquel biais de véser le monde ; per son aisina privilegiada : la lenga ; si que non, precisament, la socializacion de l’occitan ?

Aldric Hagège

Diá-me-lo dins ma linga, Cronicas occitanas d’aicí e d’alai, Tòme II, Gérard Betton, Coedicion Lo Revessin e Parlarem en Vivarés, 2016 124 p., 16x24cmbilingüe Fr-Oc15 €

A ! La socializacion de la lenga ! Vaquí un dels grands concèptes dels que defendon l’occitan. Es sovent tan vast e vague que permet – avantatjosament – d’i metre tot e qué que siá... Òm acabariá per pas pus reconéisser la qualitat del trebalh dels e de las que fan, vertadièrament, aquela accion...

Lo Diari – 27

La Rubric@Corrector ortograficoccitan lengadocian« Far existir la lenga coma quina lenga que siá »A l'òra deu tot numeric, que se'n va temps que los locutors occitanofònes e posquin connectar l'escritura a las practicas informaticas. Cédric Valmary - membre de l'associacion Tot en Òc - que'ns conta quin ei vadut lo corrector ortografic lengadocian. Que'ns parla de normalizacion e de socializacion, deus actors referents e de la dimension participativa d'aqueth gran diccionari numeric evolutiu.

Quin e quan ei vadut aqueth projècte de corrector ortografic en occitan ? Qui ne son los instigators, gavidaires e contributors màgers ? Comencèt d’i trabalhar l’informatician Bruno Gallart, fa mai de 10 ans a partir de mots del Dictionnaire occitan-français d’après les parlers languedociens de L.Alibèrt (edicions IEO). Per assegurar la perennitat del projècte e qu’i poguèssem trabalhar a mai d’un, Bruno contactèt lo tecnician que gerís lo corrector en francés e li demandèt que nos bastiguèsse una plataforma equivalenta a la del francés. Aquò nos permetèt de començar d’i apondre de mots novèls e de corregir las errors de la primièra lista de mots.Etapa seguenta, quand sortiguèron las preconizacions normativas del Conselh de la Lenga Occitana, nos empreissèrem de las aplicar. En 2011, se publiquèt lo trabalh irremplaçable qu’es lo Diccionari ortografic, gramatical e morfologic de l’occitan de Josiana Ubaud (edicions Trabucaire) ; aquò nos permetèt en repassant metodicament cada mot de suprimir tot çò dobtós.Puèi, en collectant de tèxtes de tota mena, articles de la Wikipèdia occitana, compte renduts de collòquis, articles de premsa, libres, etc, avèm densificat nòstra basa de donadas. A mesura que lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana (CPLO) publica d’avises de son Conselh Scientific, los aplicam tanben.La fasa seguenta foguèt la del tèst en situacion. Demandèrem al monde del CFPO Miègjorn-Pirenèus e del CIRDÒC de lo s’installar suls ordenadors per nos far saber lors vejaires e collectar de mots que mancavan o las errors eventualas que i poguèron trobar.

Concrètament, quin los nostes lectors e’s van poder equipar d’aqueth corrector ? Quin e’s presenta ? Pel moment, es utilizable amb Libreoffice. Sufís de lo telecargar sus internet e de se l’installar (https://totenoc.eu/?page_id=30). Es l’afar d’una minuta. Un còp installat, se pòt activar dins l’onglet Aisinas, rubrica Lenga, del logicial.A l’atge d’aur de l’escritura per clavièr, deus smartfònes, ordenators, tabletas, aqueth corrector que contribueish a la socializacion de la lenga. E pensatz qu’aqueth utís e pòt miar lo monde de cap tà l’occitan ? A doas vertuts : una es de far veire la preséncia e l’existéncia de la lenga occitana amb normalitat coma quina lenga que siá, la segonda, es de reduire las errors d’ortografia ; e tanben de vulgarizar las novèlas decisions en tèrme de nòrma.Autre avantatge : nòstre trabalh es entièrament liure de drech e disponible en linha ; cadun ne pòt profechar. Foguèt lo cas, per exemple, del desvolopaire de SwiftKey, un clavièr predictiu en occitan pels mobils.Peus ensenhaires, ei un utís pedagogic interessant ? E pòt melhorar lo nivèu de lenga deus utilizators ? Es interessant a mai d’un nivèl. De’n primièr, l’ensenhant o pòt utilizar per la redaccion del material pedagogic ; aquò li permet de s’evitar las decas d’accents, de letras doblas o d’inatencion. Apuèi, o pòt utilizar coma aisina pedagogica e n’explicar lo foncionament a sos escolans o estudiants per los menar a aquerir mai d’autonomia.

En quau mesura aqueth corrector e reconeish las variantas lengadociana ? Las fòrmas conjugadas, per exemple. Aquera pluralitat ei integrada ? Aquò tanben foguèt crucial dins nòstre caminament. La version bèta, tròp « alibertina » reconeissiá pas, o pas pro, las variantas orientala e meridionala del lengadocian. En acòrd amb las consideracions del CPLO, que reconeis l’unicitat e la variabilitat de l’occitan, avèm volgut que la version « Un » siá mai permissiva. D’ara enlà, podètz escriure : « aquela nuèit, nos parlèc a totis dus » o « aquela nuòch, nos parlèt a totes dos », vos reconeisserà aqueles dos biaisses de dire coma justes !Enqüèra mélher qu’un diccionari en linha, cadun que pòt ajustar un mot qui ne seré pas repertoriat. Ei important aquera dimension participativa ? E i a un sistèma de moderacion ? Aquò’s nòstra filosofia de basa ! L’objectiu es que la tièra de mots pòsca èsser aumentada, corregida e melhorada a cada version novèla.Cadun se pòt connectar a www.dicollecte.com per s’i crear un compte e prepausar un mot novèl o senhalar una error. Los administrators del site analisan las contribucions per que sián publicadas dins la version seguenta. Aquò’s un bon biais d’assegurar la perennitat del projècte ; i aguèt tròp d’iniciativas, a còp costosas, que foguèron abandonadas en camin o que lo sol contributor a desaparegut.

Cédric Valmary

28 – Lo Diari

TV

E ben figuratz vos qu’es una comanda que

lo CIRDÒC faguèt a Tè Vé Òc dins l’encastre d’un partenariat establit a la debuta de l’annada.Lo principi : demandar a una persona entrevistada dins l’emission de la setmana, o vista dins son encastre, de nos desvelar lo mot occitan qu’aima mièlhs e de dire per de qué. Puèi nos deu dire qual es lo mot qu’aima lo mens e enfin nos liurar son còp de còr e lei rasons de sa causida.Cada persona entrevistada trasteja pas gaire de temps per trobar lei responsas, e avèm aquí de suspresas saborosas. Totei lei domenis son citats, tant lei sentiments, coma lei trachs de caractèr, lei qualitats o lei travèrs, lei païsatges, lei plantas, la natura, lei bèstias, que te sabi ieu ?En fach es un bon mejan per legir a travèrs la causida dau mot, la natura prigonda de la persona, sei gosts o seis envejas. Es amai un moment que s’i pòt devinhar lo biais de viure de quauqu’un, sei causidas musicalas o literàrias, e aquò subretot amb lo còp de còr. Òm i pòt sasir l’ample de la

creacion culturala occitana : concèrts, libres, pèças de teatre, fotografia, arts plastics. Quanta riquesa meis amics !Pasmens i a encara quicòm de mai susprenent : la descubèrta de mots rares que tornan sovent montar de l’enfança : « Ma maire me disiá… peclotar. Per quicòm que marchava pas ben drech ! » E espelís un mot jamai ausit, que tinda coma una musiqueta rara, just per lo plaser de lo tornar entendre. Un mot benlèu sonca familiau e inventat de còps que i a !Lo ligam sentimentau a la lenga es evident. Quant de còps, l’esmoguda pren lo que filma e culhís aquel mot desconegut ? Fin finala lo pren coma un present que serà ofèrt au telespectator, a la fin de l’emission.La còla de Tè Vé Òc vos convida a agachar de pròche aqueleis Entre Temps. Benlèu que vos demandaretz a vòstre torn qual es lo mot qu’aimatz mièlhs, lo qu’aimatz lo mens e… vòstre còp de còr. Mancarà pas pus que de vos faire entrevistar quand cubrirem un eveniment en çò vòstre !

Rendètz-vos sus http://teveoc.e-monsite.com/

Lisa Gròs Presidenta de Tè Vé Òc

Dempuèi quauquei meses, a la fin de cada emission Lenga d’Òc / Lengo d’O, avètz remarcat una pichòta cronica que torna venir cada setmana : Entre Temps.

Entre Temps… qu'es Aquò ?

Lo Diari – 29

Diariscope

La gaujosa banda deu Kollectiu deu Céser Becut Mascat (KPCM en francés) que torna hicar modernitat e umor en la hèsta tradicionau d’aqueth vilatge de Lengadòc, dab la « Fèsta deu Céser » becut. La leguminosa qu’ei celebrada a grans còps de passa-carrèras musicaus e teatraus peus balcons e carreròts, dab tota ua mitologia desbaratada de circonstància, shens desbrembar los concèrts, bals e espectacles de tota traca.

A seguir sus fetedupoischiche.com

LA FÈSTA DEL CÉSERMontaren & Sent-Medièrs (30)

19-20-21 de mai

TRAD’ENVIEPavia (32)

Deu 24 au 27 de mai

Los amics de la Fogassa sacrada, joens cantaires e musicaires de l’associacion Lezards d’U, que’ns preparan un cap de setmana deus bèths : concèrts, passacarrèras, talhèr fogassas, cridada publica, concors de dança-floor, huec de la Sent-Joan, serenadas contadas e cantadas... Seguitz la quatau edicion d’aquera « dimenjada flambanta de transa reflexiva, culinària, esportiva e musicau » sus la pagina web : facebook.com/lezardsdu

LA FÈSTA FOGASSAMurviel-lès-Montpelhièr (34)

16-17 de junh

Concèrts, bals, trad’aperòs, animacions per carrèra, emponts ubèrts, estagis... Atau la devisa de l’associacion Trad’envie : « aquò bolega deu cap aus pes ». Augan entà la 19au edicion, arretrobaratz : Sourdure, Brotto-Lopez en armonia, Laüsa, La Cleda, Montanaro pair e hilh, Zef, Loubelya, Duobois en companhia... e plan d’autes.

Totas las informacions sus : tradenvie.fr

JUNH

30 – Lo Diari

06/05Descobèrtas d’escrivans, a AlbiTeodòr Aubanèl. Al CCOA.www.centre-occitan-rochegude.org

12/05La Mal Coiffée, a BordèuA 20h30, a la Guinguette Chez Alriq.

13 e 14/05Viatge en Bearn dab eth Cercle Occitan deth Coserans.claudine.rivere-souilla@orange.fr

14/5Festenal Mai que Mai, a OlarguesFèsta de la Bariòta organizada Olargues Animacion ambe l’associacion Tafanari. Mercat dels plants e productes del terrador animat per Branka Bodegaire, 15h30 : Balèti de las quinas plaça de la comuna, 17h : Quinas.www.maiquemai.wixsite.com

14/05Sortida : la bassa val d’Avairon de La Guépia e Borniquèl (se plòu pas). www.centre-occitan-rochegude.org

17/05Pau Gairaud (1898-1994) escrivan roergàs, a RodésConferéncia de J. Blanc, 18h Ostal de las Associacions. www.ieo12.org

19-20-21/05La fèsta del céser,Montaren & Sent Medier (30)Musica, canta, presentacions de libre,etc. www.fetedupoischiche.com

20/05Florant Mercadier, a Marsillargues (34)“Contes du placard”, a 20h30.

Estagi de danças amb F. Farenc-Vieussens, a CastrasLos fandangòs. 14h - 17h al Centre de Lésers de Lambèrt (Camin du Saillenc). 5 € (escolars, estudiants, caumaires, sòcis IEO) e 8 € pels autres. Centre Occitan del País Castrés : 05 63 72 40 61

23/05Festenal Mai que Mai, a Mons La Trivalha (34)18h30 : Bal de l’apéro ambe Los musicaires d’aicí al comptoir associatif, 19h : Sopa, tartina e estanquet, 21h : Concèrt a la gleisa : Duo Sarzier-Rizzo. www.maiquemai.wixsite.com

24/05 Teatre, a Uelhons (65), a 20h30, « Le canton de Josefina » per Les Galejaires.05.61.69.60.96

25/5Festenal Mai que mai, a Colombières/Orb9h : Passejada contada (5€ pels mai de 18 ans) «vira lo vent, lo vent vira», 14h30 : Siesta obligatòria !, ambe lo CIRDÒC, lectura, musica, jòcs. Rescontres Debats ambe los artistas qu’an expausat sul camin de la passejada del matin.www.maiquemai.wixsite.com

24-27/05Trad’envie, a Pavia (32) Concèrts, bals, trad’aperòs, animacions per carrèra, emponts ubèrts, estagis... dab : Sourdure, Brotto-Lopez en armonia, Laüsa, La Cleda, Montanaro pair e hilh, Zef, Loubelya, Duobois en companhia... www.tradenvie.fr

26/05Colombièras/Òrb e Olargues,Festenal Mai que Mai10h - 12h30 : Disnar partatjat, 14h - 17h30 : estagis d’improvisacions tot instrument, 18h : Mercat de productors locals, 18h30 : Bal de l’apéro, 21h30 : Passejada Musicala Contada amb Monica Burg e los musicians « Arc Nòrd Mediterranèa ». 5€, gratuit mens de 18 ans, 23h : espectacle en chantièr “Arri Barbarau!” o l’òrbalutz daus penjats. Incantatoire musik-dance machine. Ambe C. Frappa, A. Patpatian, e B. Combi.http://maiquemai.wixsite.com Total Festum, a Sebazac16h : Conferéncia del CIRDÒC « Lenga de cultura » animat a l’entorn de l’exposicion. Salle de la Doline. 19h30 : Aperitiu musicau e restauracion sus plaça, gimnasi, 21h : concèrt « Alidé Sans-Paulin Courtial » puèi « Goulamas’k » (entrada gratuita).wwwccor.eu

Siguèr (09)Teatre « Le canton de Josefina » per Les Galejaires (5€)05.61.69.60.96

27/05La Tor del Criu (09)Passejada istorico-botanica organizada del Cercle Occitan Prospèr Estieu de Pàmias - 05.61.69.60.96

Festenal Mai que Mai, a Colombièras/Orb9h : passejada sus los ausèls amb A. Théron e P. Moreau, 14h : Jòcs per tots ambe la la Lud’Orb, mòstra dels artistas de la sendèra, 13h30 : talhièr de dança, 17h : Teatre : “TIFA-TAFA !”, a comptar de 18h30 “Dançar la Nuèit” (Trad).www.maiquemai.wixsite.com

Du Bartàs a Bègla (33)a 20h30, a la Fête de la morue.

Djé Balèti, au Passatge (47) Rock’Alibi, a 20h30.

02/06Santo-Estello de Banheras15h : Hala deths grans, arcuelh. 16h : Gerda, depòst de garba sus era tomba de Filadèlfa de Yerda. Deambulacion de cap era Maison deth Vilatge, poèmas e cants dab eths “Cantadous de Yerda”. Inauguracion d’un portrèit de Filadèlfa. Veire der’ amistat. 18h30 : Hala deths grans, Exposicion “Escolo deras Pireneos” presentada per E. Auban. 19h : danças e cants de Bigòrra dab “Les danseurs des deux ponts”, 21h : Conferéncia “ Eths de qui an obrat pera lenga ací” per F. Beigbeder e P. Deboffle.

03/06Santo-Estello de Banheras8h – 13h : marcat. 9h – 12h e 14h – 18h : Hala deths grans : arcuelh, Ostau dera comuna, Amassada deth Consistòri deth Felibrige. 9h30 : Visitas e conferéncias. : visita guidada “Istòria de Banheras dab era toponimia” dab F. Beigbeder (quiòsc deras Tèrmas), conferéncia sus Filadèlfa peths Amics de Filadèlfa e B. Magnin, Conservatora deths Musèus de Banheras (Musèu Salies), conferéncia sus Simin Palay dab J-P Birabent (Cinema), visita acompanhada der’exposicion sus eths Cantaires Montanhòls d’A. Roland (Anciana Maison Comuna, carrèra deras Tèrmas). 14h15 : garba ath monument de Filadèlfa de Yerda, intervencion deth Capolièr e participacion dera Corala dera Hesteyada. 14h45 : Hala deths grans : espectacle-descobèrta dab “ Eths Mainats dera Bigòrra”, 16h30 : Batalèras “Ligams entre Escolo deras Pireneos e Escolo Gaston Febus” e “Lou femenin dins lou Felibrige”. 18h30 : Seença academica : Laus deth Majorau P. Vouland peth Majorau G. Desecot, 21h : Concèrts : “Semiac en Bigòrra”, “Eras hilhas de Bigòrra”, “Musica per tots”, e’ths “Joens deth Conservatòri deth Gran Tarba”, De 22h : cantèra.

04/06Santo-Estello de Banheras10h : Glèisa Sent-Vincenç, Gran Missa, 11h : Gran passacarrèra deths grops deras Mantenenças, 12h30 : Vin d’aunor, auherit pera municipalitat de Banheras dab eth Màger e eths Cantaires Montanhòls de Banheras. 15h30 : Cort d’Amor presidida per A. Marçais, reina deth Felibrige dab Eths Corbilheurs, les Cigales forcelaises, la Farandole de Béziers, l’Estella Lemosina, La Miramontesa, Son de Provence. 21h : “Que i a bèth temps a...” Espectacle d’art e tradicions popularas presentat peras Pastorèlas de Campan.

MAI

AGENDA

Lo Diari – 31

05/069h - 12h : Hala deths grans, arcuelh, 9h15 : Amassada deth Conselh Generau deth Felibrige. 13h : CarréPy’Evènement, 3 bis av. deth Maquís de Payolle, Gerda, Taulejada solèmna, 21h : Hala deths grans, serada teatrala “ Las reinas soportadas” per Las Daunas de Hum.

A comptar del 5/6La trainèra deu CIRDÒC suu canau de Riquet, Lo CIRDÒC que presenterà la trainèra « Le Tourmente » amainatjada en lòc de ressorça (mustras, documentacion, filmes, fòtos...). Lo trajècte e estancs, dessenhats mercés aus Larèrs Ruraus, son a seguir suu site web deu CIRDÒC.

5-18/06A Vernhòla (castèl de Fichas)Mòstra « Camins de trobar » realizada pel CIRDÒC.IEO-Arièja : 05.61.69.60.96

06/069h : Plaça deth Heirau, partença dera Passejada : eth Pic deth Meidia o las Glèisas barròcas deth Haut-Ador, 13h : disnar en Casino, 15h : Visita deth Castèth de Mauvesin.

Deu 7 au 11/06Tarba en Canta, (Tarba, Semiac e Ibòs) Concèrts de polifonia de grops locaus e de tota l’Euròpa.

8/06La Mal Coiffée, a Tolosa Sala Nougaro, a 20h30.

9/06Ciné-Festum a Las Caseras (65)Projeccion de “Shens papèrs”, “Passejada en cap deras gents” e “Soblacausa mon vilatge”, 21h - a La Palombe Gourmande. Organizat per ARSEC.

Laurent Cavalié, a Cròs (30), a 20h30.

10/06Vrespada deus joens, a Hagedeth (65)Quilhas e cassa au tresaur ! Organizat per ARSEC.

Djé Balètia, a Eissiduelh (24)La Balada, 20h30.

Cabaret Gascon, a HagedethSopar preparat per Vincent de la Palombe gourmande e gran “Cabaret Gascon” dab Es Lo Que Hay, Cocanha, The Incredible Garuche Band, e Maishanta Lenga. Organizat per ARSEC.

Arredalh, a Pàmias (plaça de la Republica)IEO-Arièja : 05.61.69.60.96

Teatre, La tropa deu Platanièr, a Tornafuèlha“Tolosanas !” (dambe subertitolatge) : Un viatge descalat dens l’istòria de las hemnas qu’an hèit la glòria de la vila de Tolosa : Visigòtas, Clemença Isaure, La Bèla Paula.A l’Escala - jm.leclercq3@wanadoo.fr

11/06 Vernhòla (castèl de Fichas)Total Festum, a 20h filme «Trobadors» seguit d’un concèrt Fin’Amor de M. Batbie e L. AdourIEO-Arièja : 05.61.69.60.96

Djé Balèti, a Tula (19) Foyer des jeunes travailleursa 20h30

16/06Total Festum, a FoishTeatre « Le canton de Josefina » per Les GalejairesL’Estiva, a 20h30.IEO-Arièja, 05.61.69.60.96

16-17 /06La Fèsta Fogassa, a Mervièlh (34) concèrts, passacarrièras, talhièr fogassas, concors de dança-floor, fuòc de la Sent Joan, serenadas contadas e cantadas... facebook.com/lezardsdu

Du Bartàs a Carcassona (11)Total Festum 11 bouge, a 20h30, Parvís del Conservatòri.

Lo 17/06 A Morlhon (12)2da edicion de Para la man, rescontre occitanotsigana. 10h : talhièrs e animacions pels petits e grands, jòcs, contes, danças... filme e conferéncia al vèspre, espectacle flamenco, bal per acabar la jornada (musica òc e tsigana), restauracion / camping / parking sus plaça! Entrada gratuita.www.ieo12.org

Parpalhon, a RisclaOrganization Alavetz / IEO Val d’Ador.

18/06Total Festum, a Belestar 15H00 : lecturas « Se Sant Joan m’èra contat » acompanhadas per Fontanet seguit d’un bal amb Revelhet.L’IEO-Arièja : 05.61.69.60.96

22/06Marie Coumes, a Concairac (30)Total Festum, a 20h,La Capèla de Concairac.

23/06Total Festum a Espaliu (Esplanada del fieral)14h30 : Teatre Popular “Catinou e Jacouti” de Charles Mouly, per l’Atelier 81 (jean-claude.chambert@orange.fr), 20h30 a 22h : Concèrt “Cabrettes de la St Jean” (Solo de cabretas o duos cabretas-acordeon cromatics o diatonic). 23h : Fuòc de la St Joan.www.ieo12.org

24/06Jornada occitana, a CarbonaPeus 50 ans, lo Cercle Occitan organiza ua grana jornada : passacarrèras, contes, Eric Fraj, Los Pagalhos, e La Talvera.05 61 97 35 04

Huec de Sent-Joan a Bèumont de Lomanha,A comptar de 16h : visita deu vilatge en occitan, talhèrs e jòcs (quilhas gasconas, petanca, sopa d’alh), iniciacion a las danças occitanas. Aperitiu, repaish - partatge, empont aubèrt (contes, cants e danças occitans) e huec de Sent Joan. Organizat per l’IEO 82 e l’ASC Beaumont de Lomagne. Contact : ieo82@orange.fr

Joanada d’Albi15h : exposicion : los fuòcs de la Sant Joan dins la literatura occitana (claustre Saint-Salvy), 17h : los Sonaires d’Òc efectuarà un « passacarrièras », 21h : Arpalhands, 22h20 : cortègi dels enfants amb los flambèls davant los cònsols costumat coma al sègle XVIen e seguits pels Sonaires d’Òc, de la plaça del Vigan a la plaça Santa Cecila, 22h30 : arribada dels cònsols, fuòc de Sant-Joan animat pels Sonaires d’Òc, 23h – 1h : Bal ambe Arpalhands.www.centre-occitan-rochegude.org

Djé Balèti, a Sant-Cristòl (34)a 20h30

Total Festum de l’IEO d’Òlt a Rampons (46)amb R. Geffroy e Tripypes.(programa sus www.ieo-olt.org)

25/06Total FestumLe Fossat (sala multimèdia)filme « Lo hussard sus lo tèit ».IEO-Arièja : 05.61.69.60.96

« Lo hussard sus lo tèit », a Bressòls (82)Difsusion assegurada La Muse. ieo82@orange.fr

27/06Joanada a CastrasA l’entorn dels instruments tradicionals, de las musicas, de las danças e dels cants del país nòstre. Programa (jos resèrva) : 20h30 : Animacion del Mercat dels Productors, 22h : Fuòc de Sant Joan, 22h45 : Balèti occitan a gratis. Plaça Pierre Fabre. Centre Occitan del País Castrés : 05 63 72 40 61

29/06Djé Balèti, a Cornonterral (34)a 20h30

30/06Djé Balèti, a Tolosa, Mediatèca Cabanisa 12h30

La Mal Coiffée, a Arles sus Mar (66)a 20h30

Florant Mercadier, a Vilafranca d’Albigés,a 20h30