cmn - carpentras, bibl. mun., ms. 96 (leroquais ...l113)lpo.pdf · fol. 46 vo. orclinatio...

7
CARPENTRAS 37· PONTIFICAL DE LYON. XIII 6 SIÈCLE, 2e MOITIÉ OU FIN Carpentras ; bibliothèque municipale, ms . 96. 109 Au verso de la reliure, anciennes cotes : << 1027. - No 171. »- Fol. A. (( No n3 du catalogue Lambert.»- Note:<< Je suis à Chabrion. »- 1. u Sanctissimo patri ac domino domino Hon orio, di vina clemencia sacrosancte romane ac universalis ecclesie summo pontifici, R. eadem permissione prime Lugdunen sis ecclesie minister ... - ... ,·estram sanctitatem conservet Altissimus ecclesiesuesancte per temporalongiora. » Copie d'une lettre de Rodolphe de Tour ette, archevêque de Lyon (1284-1287), à Honorius IV (1285-1287). -D'une autre main, en écriture du xvne siècle: « Ce pontifical pour les bénédictions est de l'église de Lion , comme il paroist par l'ordi- nation ... (ce qui suit a été effacé) ... du douzième siècle. Ce que j'ay achepté pour son antiquité. Dr ouet, curé de Saint-Nicolas du :\<lans. 1692. n Fol. 2 et 3. Table du manuscrit. L es feuillets 2 et 3 ont été intervertis; il faut rétablir l'ordre ainsi qu'il suit : 1, 3, 2, 4, 5... - 3 à 28. B énédictions pontificales au nombre de cent neuf, y compris les deux ajoutées en marge des fol. 22 et 24 vo. - 3. « I. De benedictione in vigilia et die Natalis Domini. >>- 2 vo. (( CXXI. De bene - dictione viduarurn. >>- 4 à 28 . Bénédictions pontifical es.- (( Benedictio in vigilia Natalis Domini. J> - 12 vo. (( In die sancto Pasche. Benedictio. n - 16 vo. (( In die Pentecostes. J> - 21. u Dom. XXIII [post Pent.] >> - 22. (( Dom. quarta Adventus. - 22. Au bas du feuillet et d'une autre main: ((S. Vincentii mart. J)- 24 vo . En marge et d'une autre main: u In festo s. Francisci [conf.]. >• Aucun sa int local. - 25. u Bene- dictio in nat. s. An dree a post. >•- 25 vo à 27. Bénédictions pontificales pour le com- mun des saints. - 28 vo. (( Benedictio post confirmationem. J> Fol. 28 vo. u Qualiter concilium agatur provinciale, prima et secunda et tercia die. Sancla synodus bis in a.nno decrevit habere co11cilia ... - 31 vo - .. .Benedictio : Christus, Dei Filius, qui est. Require retro, et sic finiatur. » Fol. 31 v 0 • (( Prefatio ad clericum faciendum. »- 32 v o.<< De confirmatione. » - 33· « De consecratione episcoporum. D ecret11m quod clerus et popultts firmare debet de electo episcopo: Venerando sancte Lugdunensis ecclesie metropolitano N. clerus et populus ecclesie ill. debitam subiectionem. Vestre paternitati est cognitum quantum temporis est ex quo, accidentibus variis eventibus, ecclesia ill. suo sit viduata pastore ... - 34 - ... singuli manibus propriis roborantes subscripsimus. Postquam autem electio cleri et populi dompni quoque metropolilani auctoritate corro- borala fuerit ... Stantes autem episcopi cmn electo infra - 34 vo - coronam oUerant his ver bis : Reverende pater, postulat sancta mater Ecclesia... -Antiqua sanc- torum patrum institutio docet et precipit... - 35 v 0 ••• btterrogatio. Vis sancte Lug- dunensi ecclesie michique et successoribus meis obediens esse et subditus ? Resp. Volo... - 37· Pt;st hec, a11le maius a/lare. Et t·unc jaciat projessionem archie-

Upload: others

Post on 30-Apr-2020

14 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: CMN - Carpentras, Bibl. Mun., Ms. 96 (Leroquais ...L113)LPo.pdf · Fol. 46 vo. Orclinatio cliaconorurn. Diaconum oportet ministrare ad altare et bap ... cantur velamma vtrginum ve

CARPENTRAS

37· PONTIFICAL DE LYON. XIII 6 SIÈCLE, 2e MOITIÉ OU FIN

Carpentras ; bibliothèque municipale, ms. 96.

109

Au verso de la reliure, anciennes cotes : << N° 1027. - No 171. »-Fol. A. (( No n3 du catalogue Lambert.»- Note:<< Je suis à Chabrion. »- 1. u Sanctissimo patri ac domino domino Honorio, di vina clemencia sacrosancte romane ac universalis ecclesie summo pontifici, R. eadem permissione prime Lugdunensis ecclesie minister ... -... ,·estram sanctitatem conservet Altissimus ecclesiesuesancte per temporalongiora. »

Copie d'une lettre de Rodolphe de Tourette, archevêque de Lyon (1284-1287), à H onorius IV (1285-1287). -D'une autre main, en écriture du xvne siècle: « Ce pontifical pour les bénédictions est de l'église de Lion, comme il paroist par l'ordi­nation ... (ce qui suit a été effacé) ... du douzième siècle. Ce que j'ay achepté pour son antiquité. Drouet, curé de Saint-Nicolas du :\<lans. 1692. n

Fol. 2 et 3. Table du manuscrit. Les feuillets 2 et 3 ont été intervertis; il faut rétablir l'ordre ainsi qu'il suit : 1 , 3, 2, 4, 5 ... - 3 à 28. Bénédictions pontificales au nombre de cent neuf, y compris les deux ajoutées en marge des fol. 22 et 24 vo. -3. « I. De benedictione in vigilia et die Natalis Domini. >>- 2 vo. (( CXXI. De bene­dictione viduarurn. >>- 4 à 28. Bénédictions pontificales.-4· (( Benedictio in vigilia Natalis Domini. J> - 12 vo. (( In die sancto Pasche. Benedictio. n - 16 vo. (( In die Pentecostes. J> - 21. u Dom. XXIII [post Pent.] >> - 22. (( Dom. quarta Adventus. - 22. Au bas du feuillet et d'une autre main: ((S. Vincentii mart. J)- 24 vo. En marge et d'une autre main: u In festo s. Francisci [conf.]. >• Aucun saint local. - 25. u Bene­dictio in nat. s. An dree a post. >•- 25 vo à 27. Bénédictions pontificales pour le com­mun des saints. - 28 vo. (( Benedictio post confirmationem. J>

Fol. 28 vo. u Qualiter concilium agatur provinciale, prima et secunda et tercia die. Sancla synodus bis in a.nno decrevit habere co11cilia ... - 31 vo - .. .Benedictio : Christus, Dei Filius, qui est. Require retro, et sic finiatur. »

Fol. 31 v 0 • (( Prefatio ad clericum faciendum. »- 32 v o.<< De confirmatione. » -33· « De consecratione episcoporum. Decret11m quod clerus et popultts firmare debet de electo episcopo: Venerando sancte Lugdunensis ecclesie metropolitano N. clerus et populus ecclesie ill. debitam subiectionem. Vestre paternitati est cognitum quantum temporis est ex quo, accidentibus variis eventibus, ecclesia ill. suo sit viduata pastore ... - 34 - ... singuli manibus propriis roborantes subscripsimus. Postquam autem electio cleri et populi dompni quoque metropolilani auctoritate corro­borala fuerit ... Stantes autem episcopi cmn electo infra - 34 vo - coronam oUerant etm~ his ver bis : Reverende pater, postulat sancta mater Ecclesia ... -Antiqua sanc­torum patrum institutio docet et precipit... - 35 v 0 ••• btterrogatio. Vis sancte Lug­dunensi ecclesie michique et successoribus meis obediens esse et subditus ? Resp. Volo ... - 37· Pt;st hec, dedttcau~r a11le maius a/lare. Et t·unc jaciat projessionem archie-

Page 2: CMN - Carpentras, Bibl. Mun., Ms. 96 (Leroquais ...L113)LPo.pdf · Fol. 46 vo. Orclinatio cliaconorurn. Diaconum oportet ministrare ad altare et bap ... cantur velamma vtrginum ve

LES PONTIFICAUX MANUSCRITS !10 · · E N sancte N. ecclesie nunc ordinandus "'iscopo stto tenens scnptam ltt mantt... go . . d . 1 . Y · · t t'am sancte sedt Lug unensts ecc este... per-e iscopus subtecttonem e reveren t .. . • . ~tuo me exhibiturum promitto ... Tttnc incipiat cantor ~ntroltum ... »

p t t · et toto o(ficio ttsque ad secretam peracto, duo ex Fol 37 vo << Lecto au em evange ~o. compr~vinci;libtts episcopis deducant eum per manus ad maitts altare a_nte :~;spectum

metropo!itani ... et dicatttr letania.- Episcopus, wm ordinatur, duo eptscoyt d otnabnt et · · "' t · Ar hiepiscop1tS atttem fun a ene-

teneant eva1tgehor1un codtcem sttper caylt e1us. . c . . dictionem. Reliqtâ omnes episcopi qtti adsunt, mambus sttts capu,t e~us tang~nt. _T~n~ dicat dompmtS metropolitamts mediocri voce hanc orationem : Ore~us, ~ectissuru nobis, ut huic viro utilitati ecclesie providens ... » - 38 vo. Unctio capltts. - 40: Unctio manuum. _ 40 vo. - « Benedictio amûi ... Creator et conservator humam generis, dator gratie spiritualis ... -Hic det ei amtlttm dicen.s : _Accipe anul~ _dis­cretionis et honoris ... - 4r. Be1tedictio bacrtli: Deus, sine quo ruchil po test benedict vel consecrari ... - Hic det ei bacttlttm dicens: Accipe baculum, sacri regiminis signum, ut imbecilles consolides ... - Hic det ei evvangelittm ... - 41 v 0

• Et det ei osculmn [archiepiscopus] et ceteri episcopi dicens : Memor esto sponsionis et desponsationis ... cave ne obliviscaris illius. , Pas de chant du V eni creator ; aucune mention de

la mitre, ni des gants, ni du Te Deum, ni de l'intronisation. FoL 41 vo. << Qualiter ordinandi sunt psalmiste, ostiarü, lectores, exorciste, aco­

lite (sic), subdiaconi, diaconi, sacerdotes. Mensis primi, qttarti, septimi et decimi ... antequam Kyrie eleison dicatur, ascendat don1pnus episcopus ad sedem sttam, et can­cellarius, verso vulttt ad chorum, excelsa voce dicat : Omnes qui ordinandi sunt acce­dant. Postquam autem omnes fuerint in presentia episcopi, archidiaconus, ht~mititer respiciem in episcopum, altoquat1tr eum his ver bis :: Postulat sancta mater Ecclesia, reverende pater, hos viros a paternitate vestra sibi consecrarari. Et episcopus : Scis illos dignos esse ? ... - 42. Tune annuntiet episcopu.s, vel c1ti ipse preceperit, in ecclesia pt~btice dice1~s: Auxiliante Domino et salvatore nostro Ihesu Christo, presentes fratres nostri in sacros ordines electi sunt a nobis ... Posfea dompmts episcopu.s publiee interdicat m qtûs presentet ibi servum neque colibertttm, neqtte alteritts episcopi cleri­ct~m, _mqt~e criminostm~. Et hoc tercio faciat, atque sttbitmgat : Si quis autem habet ~qwd contra hos viros ... verumptamen memor sit communionis sue. Deinde pon­trfex sr~per lafetia, et qtti ordinandi s"nt - 42 vo- super paviment"m, prostemantttr, et fitmt letame ... s. Stephane; s. Fotine c. s. t., s. Hyrenee c. s. t., omnes sancti mar­tyres ;_ s. Gregori ; s. Euchiri ; s. luste; omnes sancti confessores ; s. Felicitas; s. B~andi_na; s. Agatha ... - 43 ... Ut clerum et plebem Sancti Stephani conservare dtgnens ... » (Saint Etienne, patron de l'ancienne cathédrale) .

. Fol. 43· « De psalmista. Psatmista, id est cantor ... - 43 vo. Et ttmc per nomina smgulomm vocati bened · t t · .. 0 · · · · .. · • tcan ttr os Jan1o.- rdmatlo ostlanorum. Ostaru cum ordl-1tatttur ... tradat eis e"'isco"'t'S claveS [ ' d [t ' d' . S' ' , . d d't . . Y Y • ecc este e a an lCens ets : tc agite, quasi re -t un Deo rattonem Et a h 'd · . . . . ... re t tacom~s tradat ets ostwm ecclesJe ... - 44· Quo fimto,

Page 3: CMN - Carpentras, Bibl. Mun., Ms. 96 (Leroquais ...L113)LPo.pdf · Fol. 46 vo. Orclinatio cliaconorurn. Diaconum oportet ministrare ad altare et bap ... cantur velamma vtrginum ve

CARPENTRAS III

rccitcntur nomina aliorum qt'i lectores ordinondi swnt, diccntc cancellar·io : Qui ordi­nandi sunt lectores accedant ... - 44 v 0 . Orclinatio cxorcistarum. Exorcistam oportet abicere demones et dicere populo: Qui non communicat, ut det locum, et aqttam in ministerio fundere ... - 45· Quibt~s comp!etis, dicat cancellaritts : Qui ordinancli sunt acoliti, accedant... Acoliti, cum ordinantur, primmn ab cpiscopo doccanttlr quali­ter ... - 45 vo ... Qui ordinati suni [acolih] reccdant ... 11

Fol. 46. « Tm1c dicat ca11cellari1ts : Qui orclinandi sunt subcliaconi accedant. -Orclinatio subcliaconorum ... Subdiaconi, wm ordinantur ... patenam de mam~ episcopi accipiant vacuam et calicem vactmm. De mamt vero archidiaconi accipiant 11rceolum wm aquamm1ili ac manutergittm dicente sibi episcopo : Videte cui us ministerium vobis traditur. Et ideo, si usque nunc ... ut Deo placere possitis ... - 46 vo ... Et tradat sin­gulis manipu!um dicmdo : Accipe manipulum ; impie ministerium tuum. Pax tibi. Et tribuat eis pacis osculmn, et sic discedant. » Aucune mention de l'amict, ni de la tunique, ni de l'épistolier ; celle de l'amict a été ajoutée.

Fol. 46 vo. Orclinatio cliaconorurn. Diaconum oportet ministrare ad altare et bap­tizare. Diacolli, cum ordinantttr, solus episcopus, qui eos bmedicit, manum super capita eorum poJiat ... 11 Aucune solution de continuité dans la préface consécratoire; nulle mention de la formule:« Accipe Spiritum sanctum ad robur ... n- 48. « Cttm episcopus dat eis stolam dicat : Accipe stolam ; impie ministerium tuum ... - Tm1c stolis leve eorwn circzmdatis, det evangelium dicens: Accipite potestatem legendi evangelium ... - 48 v o ... Et tri buat eis singttlis pacis oswlmn dicendo : Pax ti bi. n

Pas de dialogue initial à la préface de consécration ; aucune interruption; aucune mention de la prière : << Accipe Spiritum sanctum ad robur ... u aucune mention de la dalmatique: celle-ci a été ajoutée en marge du fol. 48 vo.

Fol. 48 vo. << Ct4m atdem lectwm /tterit evangelimn, dicente cancellario : Qui orclinancli sunt presbiteri accedant. Reûtentttr nomina singulomm. Postqttam attlem in pre­smtia episcopi cum st~is testibt4s introdt4cti juerint, jaâat episcopus verbttm ad clerum et plebem et de ordùlatione illorum moneat ... - 49. Incipit ordinatio sacerdotum. Sacer­dotem oportet offerre, benedicere, preesse, predicare et baptizare. Parati autem electi sint qui presbiteri ordinandi stmt more diaco11i Ct4m orario, et sic presentantur episcopo. !/lis vero coram se inclinatis imponat mamttn super capita singulorum; et dicat episcopus cmn imp(mit mamtm St~pra quemque : Accipe Spiritum sanctum : quorum remiseritis peccata, remittantur eis, et quorum retinueritis retenta sint. Et om11es presbileri qui adstmt, pariter ettm eo ; et ille dicat orationem super eos. Prefacio : Oremus, dilectissimi, Deum Patrem omnipotentem ut super hos famulos suos N. quos ad presbiterii munus elegit ... 11 - 49 vo. Préface consécratoire. - 50. « Cwn flectit orarinm super collt~m dicat: Stola innocentie induat te Dominus. - Hic i?ldtta­tur plat~eta dicenle episcopo : Accipe iugum Domini ... »-50 v o. u Hic ungantur ma1111s sacerdotis oleo et crismate ... » (Aucune mention du Ve11i creator Spiritus). -«Hic dat episcoptts sacerdotibtts pamm et vinmn cum calice et patmam dicendo : Accipite

Page 4: CMN - Carpentras, Bibl. Mun., Ms. 96 (Leroquais ...L113)LPo.pdf · Fol. 46 vo. Orclinatio cliaconorurn. Diaconum oportet ministrare ad altare et bap ... cantur velamma vtrginum ve

LES PONTIFICAUX MANUSCRITS II2 otcstatem offerendi sacrificium Deo missamque celebrare ... - Sequitttr benedictio.

~enediclio Dei Patris et F . et S. s. descendal super vos ... - sr. Accipite Spiritum sanctum ... ,, (Comme ci-dessus, fol. 49). u Et dat singHlis oscttlttm pacis dicens: Pax tibi. Presbiteri vero, post consecrationem sttaur,, stantes ante altare, [idem sancte Tri­nilatis quam predicatttri sunt incipiant ita : Credo in unum Deum ... Et sic finiatur

1m"ssa ordine suo. » Nulle mention de la promesse d'obéissance à l 'évêque.

Fol. sr vo. <<Ordo in consecratione ecclesie. Prid~e qua1~" nova e~clesia con~e~re~u~, p

0111111tul' reliq~tie in feretro composito in altera eccles,a, vet m t~ntor,o, et fia~tt "b" v~g~­

lie ... - 6r vo. Consecratio al taris ... - 64 vo. Post consecrabonem eccles1e seqwtur benedictio cymiterii. »- 67 vo << Reconciliatio violate ecclesie. »- 69 v 0

. << Benedictio vestimentorum sacerdotalium. »- 70. « Benedictio corporalis. - Ad consecrandam patenam. -70 vo. Prefatio calicis. -Ad benedictionem crucis. »- 72. « Benedictio incensi. - Benedictio novi panis. » - 72 v 0 . << Benedictio ad omnia quecumque

volueris. - Benedictio pomorum. - Benedictio uvarum. » Fol. 73· « Ordo ad abbatem monachorum benedicendum. Cum electtts ftterit qui

ordinandtts est abbas a fratribus congregationis ... - Tamett abbas ipse - 73 v0

-

twvus pritts faciat professionem ... Ego ill. nunc ordinandus abbas, subiectionem et reverentiam a sanctis patribus constitutam et obedientiam secundum preceptum sancti Benedicti sancte Lugdunensis ecclesie sedi in presentia domni archiepiscopi N. perpetuo me ex.hibiturum prornitto et manu propria firmo . n- 7S· << Finita bene­dictione, det ei episcoptts bacutum dicendo : Accipe baculum pastoralem et animarum ti bi comrnissarum gere sollicitudinem ... - 7S v 0 . Et det ei regttlam sanct·i Benedicti dicendo : Accipe gregis dominici paternam providentiam ... His rite peractis, accipt·at presut novum abbatem per manum dexteram, ttmts at~tem ex ceteris episcopis vel abba­tibus teneat eum per sinistram, et sic deducatur in chormn, et statuatttr in sede ubi antecessor eius solitus erat stare, dicente sibi episcopo : Sta et tene locum a Deo tibi delegatum ; potens est enim Deus ut augeat tibi gratiam. Et incipiat episcopus : Te Deum. Tmtc dent et cuncti fratres pacis oscult~m cHm omni paterna reverentia flectentes genua ... »(Aucune mention de l'anneau ni de la mitre) . . Fol. 76. « Incipiunt orationes ad monachum faciendum ... J> -78. « Ordinatio abba­

hsse. Cttm o~ierit.a?batissa, alia que loco eius ordùzandaest eodem modoeligatttrquo de abba~e superms dfxmms, et faciat professionem. Postea be1zedicatur hoc modo : Exaudi, Do~mne, preces nostras, et super hanc famulam tuam spiritum tue benedictionis emltte, ut celesti ~unere ditata, intercessione ... - 78 vo. Postea deducatl4r ad sedem, et fiant omma qtte Stlperitts de abbate scripsimtts. Il

Fol. 78 vo .. « In~ipit ordo qualiter sacre virgines benedicantur. bJ primis benedi-cantur velamma vtrginum l "d b . ve vt ttarzm~ a epzscopo Stlper altare hoc modo ·Deus eter -norum bonorum fideli · · . . · ll·t t t" . sstme pr01russor, cer hsstme persolutor ... - 79 - immorta-

a e v es m p Al" . · · · dictl

.0 1

· er.- ta. Domme D eus, bonarum virtutum dator et omnium bene-oum argus inf . • usor ... - ... cognoscatur drcata. Per . - Alia oratio. Exaudi,

1

Page 5: CMN - Carpentras, Bibl. Mun., Ms. 96 (Leroquais ...L113)LPo.pdf · Fol. 46 vo. Orclinatio cliaconorurn. Diaconum oportet ministrare ad altare et bap ... cantur velamma vtrginum ve

CARPENTRAS II3

omnipotens Deus, preces nostras, et bas vestes quas famtùa tua ... - 79 v0 - conti­nentia clitetur. Per.- ... Atttequam legatm eva.?1geli1tm, prostemat se virgo a11te a/fare, bmedicaturque ita : Famtùam tuam, Domine, tue custoclia muniat pietatis ... illesum custocliat. P er. - Alia. Respice propitius, Domine, super hanc famtùam tuam ut virginatis sancte propositum ... te gubernante, custodiat. Per ... Dominus vobiscum ... Prefalio. Vere ... eteme Deus, castorum corporum benignus habitator ... - 81 ... cas­titate permanent. Per. - Hic i.ncipiat episcopu.s respomum: Veni, eJecta mea, et ponam in te - Br vo- thronum meum, quia concupivit rex speciem tua m. Aucli, filia, et vide, et inclina aurem tuam. Quia concupivit. - Quo finilo, impo11atur vela­mm super cap ut ei11S. A ntequam accipiat velame!', dicat virgo ant. Ancilla Christi sum; ideo me ostendo servilem personam.- Et dicat episcopus: Accipe velamen quo co­gnoscaris mundum contempsisse ... et ad vitam perducat eternam. Amen. - Post acceptwn velatwn, dicat ant. !psi sum desponsata cui angeli serviunt, cuius pulchri­tudinem sol et luna mirantur. - Seq1t1·tur oratio : Te invocamus, Domine sancte, Pater omnipotens, eteme Deus, super hanc famtùam tuarn que tibi novit servire ... - 82 - ... immaculatam usque in finem per immaculatum Dominum Ihesum cum quo vivis. - Hic episcopus ponat bammm 11e quis presumai sanctum illud violare propositum. • (Aucune mention de l'anneau ni de la couronne).

Fol. 82. « Ypapanti Domini. Bmedictio cereormn ... ,, - 82 vo. « Ordo in capite ieiunü. bt quarta feria, hora sexta, vmiant omnes ad ecclesiam ... , - 84. << Beneclictio super ramos arborum ... )) - 85. « Ordo in reconciliatione penitentium in cena Domi­ni. .. )) - 87 vo. [Benedictio crismatis.) - 92. « Sabbato sancto ad cathecuminum faciendum ... - 95· Deinde sequilttr letania ad i?tccnsum cerei ... - 95 vo- ... s. Pho­tine c. s. t., s. Saturnine ; s. Trophime; s. Marcialis ; s. Torquate; s. Poli carpe ; s. Hyrenee c. s. t., s. Aunemunde; s. Silvester ; s. Hylari ... s. luste; s. Alpine; s. Elpicli; s. Cecilia ... - 96 - .. Ut clerum et plebem Sancti Stephani conservare digneris ... - g8 vo. Sequitur letania sectmda ad descensttm sive bmedictionem ... - 102. Seqtûtttr letania tertia ... • (Nombreux saints lyonnais). - 102 v0 . « Incipit ordo qualiter visi-tatio sive inunctio infirmi peragatur ... - 106 vo. Item beneclictio egroti ... - 107 v0•

Orationes post lavationem corporis ... - 108. Tmtc deferatt" itt ecclesia ... - 109.

Deitrde ducatur ad sepulchmm. - Benedictio septùchri ... - no. Ad sepeliendum corpus ... - uo vo. Oratio post sepultwn corpus ... n

Fol. III vo. « Incipit ordo ad regem benedicendum. Ct~m necessitas exposcit 11t

popultls eligat si bi regem, utilem vimm providere debet et sapientem ac timentem Deum, et qui - II2 - odiat avariciam, nec dili gat mm1era ... Electus [ =electo) auient, coJwe­ttiant omnes episcopi ad civitatem metropolim, que maior est aliarum merito et digiLI·­tate, et que prima est regni, td in imperio Roma, Constantinopolis in Grecia, Lrtgdll­nmn i11 Bttrgtmdia, Remis in Francia, vel que similiter per cetera regna ... • l\IARTÈNE (De a11t. Eccl. rit., lib. X, cap. X, ordo VIII; Anvers, 1736, t. II, 634-636) a publié un ordo à peu près identique d'après le ms. lat. 1220 de la Bibliothèque nationale (Pon-

Polil•/it4wx ,..HNSCrtll. - T. 1. IS

Page 6: CMN - Carpentras, Bibl. Mun., Ms. 96 (Leroquais ...L113)LPo.pdf · Fol. 46 vo. Orclinatio cliaconorurn. Diaconum oportet ministrare ad altare et bap ... cantur velamma vtrginum ve

LES PONTIFICAUX MANUSCRITS !14 . . . l t

6 B d'ct'o remne Regina cmn benedtcttur, erme reso u o,

' fi l d'A 1 -) - II cc ene 1 1 o· • ' • tl JCa • r ~ . ~-~I7· « Missa ad sponsas benedicendas ... ,, - n8 vo. u Litarua ... » el captlc cooper.lot ... l,yonnais) - 120. <<Ut dom us et habitatio sacerdotum iuxta eccle-(N oro bretLx salll s · d · · o . 't

122 ,, Incipit ordo qualiter sacre virgines debeant bene ICI. .. »- 124 v ·

s1am s1 ... 11 - • • • di · · di t

. f 't cast1'tatem professa - 125 Mtssa 1n e consecrat10rus

« Vidue bene c 10 que w ... . . .. eiusdem. - 125 bis. D'une autre main « Benedictio bapttstem ... ~~ , •

Ce manuscrit est un pontifical à l'usage de Lyon :le décret relatif au futur ~veq:Ue (fol.

33),1'interrogatoire de celui-ci et sa profession de foi (fol. 35 vo et 37),les lit.ame~

des saints (fol. 4z vo, 43, 95 vo, 98 vo et 102) et la prestation de serment de 1 abbe

(fol. 73

vo) autorisent cette identification que confirme ~~ l~ttre de Rod?lphe .de Tourette, archevêque de Lyon, à Honorius IV (fol. 1). L ecnture et la decoration accusent la seconde moitié ou la fin du xme siècle. Martène a connu ce pontifical; il Je désigne ainsi dans sa bibliographie(De a11t. Eccl. rit., Anvers, 1736, t. 1, p. xx}: • Pontificale tercium, annomm circiter soo. vidi Cenomanis in bibliotheca parochi

S. Nicolai. • (Cf. la note du fol. 1}.

Vélin. - 126 fi. à 2 col. plus le feuillet préliminaire a et le feuillet 125 bis. - 330 sur 225 mill. - La décoration de cet intéressant manuscrit comprend trente-quatre initiales historiées sur fond d'or, les unes moyennes, les autres petites, d'assez bonne facture: fol. 4· évêque don­nant la bénédiction pontificale ; dans l'encadrement, chiens poursuivant des lièvres; un coq et un renard; deux musiciens grotesques jouant l'un de la cornemuse dont l'outre est dissimulée, et l'autre de la come; 29, évêque présidant un synode et bénissant ; en haut, chiens pour­suivant un cerf ; JI vo, évêque conférant la tonsure; grotesque jouant de la fiûte à bec et du tambourin; 33, le futur évêque présenté par ses pairs; 41 vo, évêque bénissant un ordinand : un futur prêtre, semble-t-il; grotesque jouant de la trompette ; 50 vo, l'ordination sacerdotale (le miniaturiste s'est trompé: il a représenté l'évêque versant l'huile sainte sur la tête du prêtre au lieu d'oindre ses mains) ; 52, bénédiction du sel ; 6r, consécration d'un autel ; 64 vo, béné­diction d'un cimetière; 67 VO, réconciliation d'une église violée: bénédiction de l'édifice ; 69 VO, bénédiction des vêtements sacerdotaux ; en haut du feuillet, un centaure en costume de che­valier; d'une main, il tient un écu armorié: d'or à la fasce d'azur, de l'autre une lance à pennon aux .mêmes armes; 70, bénédiction du corporal ; 70 VO, bénédiction d'une croix ; 72, bénédiction de 1 ence~; bénédiction du pain; 72 VO, bénédiction des fruits; 73, bénédiction d'un abbé; grotesque JOuant de la trompette; 76, bénédiction d'un moine; 78, bénédiction d'une abbesse; a~-d~us de l'initiale, un coq et un renard ; 78 vo, bénédiction d'une religieuse; 82, bénédiction d.u~ clerge; 82 VO, évêque prêchant aiL"< pénitents publics le mercredi des cendres; 84, béné­di~bon des rameaux; grotesque jouant du rebec · 86 la réconciliation des ....sn;tents le J·eudi samt · 88 bé édi t' d · · • ' ..,.,......

6 va' • ~ . c lOn ~ samtes huiles le jeudi saint ; 92, baptême d'un enfant par un évêque;

9m al d• béno8édicllon du c1erge pascal ; lièvre conversant avec un chien · 103 évêque visitant un a e · 1 é êq bénissan • ' écu a~orié: d", u~ t ~ défunt ; II2 vo, couronnement d'un roi ; au bas du feuillet,

t.

1 . · 0~ a la fasce d azrtr; n6, couronnement de la reine · u8 bénédiction nup-

la e • grotesque Jouant d t bo · ' ' deux coqs affrontés . 12

vou am . ~ ; : 22, bénédiction d'une vierge ; en haut du feuillet ; toutes ces initiales ' : • bénédiction dune veuve ; en haut du feuillet, un fauconnier. Presque lisées et de peti"tes son agrdémentées de larges filets d'or et de couleurs ornés de feuilles sty-

rosaces 'or No b · rn reux grotesques de tout genre, oiseaux et animaux. -

1

Page 7: CMN - Carpentras, Bibl. Mun., Ms. 96 (Leroquais ...L113)LPo.pdf · Fol. 46 vo. Orclinatio cliaconorurn. Diaconum oportet ministrare ad altare et bap ... cantur velamma vtrginum ve

CARPENTRAS IIS

Nombreuses pièces de chant notées sur quatre lignes rouges. - Petites initiales filigranées vennillon et azur alternativement. -Nombreuses bordures d'I filigran~s.

Reliure ancienne veau fauve estampé sur ais de bois; traces de fermoirs; dos refait en basane

racine.

38. PONTIFICAL DE DURAND DE MENDE. XIV 8 SIÈCLE, 1re MOITIÉ

Carpentras; bibliothèque mutùcipale, ms. 97·

Fol. b vo. Notes en écriture moderne: cc Pontificale ad usum ecclesiae Narbonensis, ut constat e.x litanüs, scriptum anno circiter 1300 exeunte. ,, - u Vel potius Mima­tensis, fol. 181 :In ecclesia Afimatensi, ct~i, attclore Deo praesidemus, et infra ibidem: fit of!icium de beato Privato, cztitts corpus in ipsa ecclesia requiescit. »

Fol. 1. • Pontificalis ordinis liber incipit. Ad uberiorem tamen doctrinam nonnulla inseruntur in eo que rite valent eciam per sacerdotes simplices expediri ... n Suit la table du pontifical. - 3· « Pars prima incipit. Et primo de crismandis in fronte pueris ... • - Çà et là, des rubriques, généralement très courtes, ont été ajoutées en marge. - II vo. u De ordinacione subdiaconi ... ,, - 12. Litanies: cc ... s. Bartholomee; s. Iohannes; s. (d'une autre main : Trophime, II) ; omnes sancti apostoli et evange­liste ... - 12 vo-s. Stephane; s. Clemens (d'une autre main : s. Saturnine ; s. Fir­mi ne) ; s. Laurenti; s. Vincenti ; s. Fabiane; s. Sebastiane; ss. luste et Pastor; ss. Nazarii et Celse ; ss. Iohannes et Paule ... s. Benedicte ; s. Egidi ; s. Guillerme ; s. Germane; omnes sancti monachi et heremite; s. Anna; s. Maria Magdalena; s. Martha ... ,, - 29 v 0 . cc [Examinatio episcopi.] ... Vis beato Petro apostolo cui a Deo data est po testas ligandi atque sol ven di euisque vicario sanctissimo pa tri domino 1... fidem subiectionem et obedientiam secundum canonicam auctoritatem exhibere ? - Resp. Volo .... , - 44 vo. « Confumacio electi in abbatem regularem ... - 45 vo. Vis huic sancte matri ecclesie Mimacensi, micbique eiusdcm episcopo, meisque suc­cessoribus fidem, subiectionem, obedientiam et reverentiam devote ac fideliter per­petuo exhibere? ... » - 74· « De benedictione novi militis. »

Fol. 76. « Secunda pars incipit. Et primo de benedictione et impositione primarii lapidis [pro ecclesie edificatione). »- 141. « Benedictio gladü. - Benedictio vexilli bell ici. • - 141 v. • Benedictio generalis ad omne id quod velis. »

Fol. 141 v0 • • (Tercia pars incipit.) Feria IIII in capite ieiunii. »- 191. • In ecclesia tamen Minatensi (sic), cui, auctore Deo, presidemus, [Gloria in excelsis] dicitur tem­pore Adventus, quando dicuntur novem psalmi et tres lectiones ... » - Idemque observatur quando in V• feria fit officium de beato Privato, cuius corpus in ipsa ecclesia requiescit, alio festo tune non occurrente. » - 191 vo « ... nam secundum ordinem ecclesie Mimacensis, non dicitur a LXX• usque ad Pascha. » - 195 ,v0

« Quibus diebus metropolitanus pallio uti debet. n - 196 à 210. Bénédictions épis­copales. - 196. « Incipiunt benedictiones ... - 196 vo. Dominica I adventus. Bene-