CƏFƏR CABBARLI ADINA

RESPUBLİKA GƏNCLƏR KİTABXANASININ

BİBLİOQRAFİK RESURSLARI

Tədris-metodik vəsait

Bakı – 2017

2

KBT 91

UOT 011.479.24

C 50

Layihənin rəhbəri: Sadıqov T.K.

Rəyçi: Kazimi P.F.

Tərtibçi: Sadiqlı Y.Z.

Redaktor: Məmmədova T.M.

Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasının biblioqrafik

resursları /Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi,

C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası; layihənin rəh. T.K. Sadıqov;

tərt. Y.Z. Sadiqli; red. T.M. Məmmədova; rəy. P.Kazımi.- Bakı:MTM-

İnnovation, 2017. – 287 s.

Vəsaitdə biblioqrafiyanın ənənəvi və müasir növlərinə dair tərtib olu-

nan məhsullar (biblioqrafik oçerk, biobiblioqrafik icmal, biblioqrafik siyahı,

daydjest və s.) oxuculara (mütəxəssislərə) təqdim olunur. Oxucu maragını

cəlb etmək, faktoqrafix xidməti təşkil etmək, ilkin mənbələri təblig etmək,

biblioqrafik vəsaitlərin müxtəlif növlərini hazırlayarkən tətbiq edilən

üsulların, qaydaların əyani şəkildə göstərmək vəsaitin qarşıya qoydugu əsas

praktiki məqsəddir.

© C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2018

3

MÜNDƏRİCAT Səh.

Mündəricat-------------------------------------------------------------------3

Müqəddimə ----------------------------------------------------------------- 4

Biblioqrafik vəsaitlər

İcmallar

Azərbaycan Milli Kino günü ------------------------------------------- 5 - 20

Cəfər Cabbarlı ------------------------------------------------------------ 20 - 49

Ətraf mühitin mühafizəsi günü ----------------------------------------- 50 - 60

Mirzə Ələkbər Sabir ------------------------------------------------------ 61 - 87

Məmməd Səid Ordubadi -------------------------------------------- 88 – 103

Rəfibəyli Xudadat bəy ------------------------------------------------ 104 -120

Biblioqrafik siyahılar

Bakı şəhəri ------------------------------------------------------------ 121 - 126

C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasının elektron resursları

--------------------------------------------------------------------------------126 - 143

A.N.Rubakin ---------------------------------------------------------143 - 162

Daydjestlər

Azərbaycan xalqına qarşı cinayət ----------------------------------- 163 -175

2 aprel Beynəlıalq Uşaq Kitabı günü -------------------------------- 176 - 184

İslam Həmrəyliyi Oyunları ------------------------------------------- 185 - 213

Molla Pənah Vaqif ------------------------------------------------------214 - 239

Nüsrət Kəsəmənli -------------------------------------------------------240 - 257

Читаем детям вслух --------------------------------------------------- 258 - 271

Metodiki vəsaitlər

Biblioqrafik göstəricinin hazırlanması metodikası----------------- 272 - 276

Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası

(Biblioqrafiya) --------------------------------------------------------- 277 - 282

Əlavələr------------------------------------------------------------------- 283 - 284

İzahlar ------------------------------------------------------------------- 285

Adlar göstəricisi --------------------------------------------------------- 286 - 287

4

MÜQƏDDİMƏ

Müasir texnolodiyalar dövründə hər kitabxananın əsas vəzifəsi

təlabatçıların biblioqrafik informasiya təlabatını açıq və ünvanlı in-

formasiya ilə təmin etməkdir.

Bununla əlaqədar olaraq Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər

Kitabxanasının biblioqrafik fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən biri müx-

təlif növ və məzmunlu biblioqrafik məhsulları yaratmaqdır. Qeyd etmək

lazımdır ki, biblioqrafik vəsaitlər daim modernləşirlər.Ənnəvi biblioqrafik

yəsaitlərin tip və janrları təqdim edilən materialın məzmununu oxucu

səviyyəsinə görə daha geniş spektrdə açır.

Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasının son

illərdə hazırladığı və ilk dəfə olaraq oxuculara təqdim etdiyi vəsaitdə

blioqrafik məhsulların həm böyük , həmdə kiçik formalı növləri daxil

edilmişdir. Bunlara aiddir:

Biblioqrafik göstərici

Biblioqrafik icmal

Biblioqrafik siyahı

Daydjest

Vəsaitlər tərtib edilərkən təkcə Cəfər Cabbarlı adına Respublika

Gənclər Kitabxanasının fondundan deyil, həmçinin aparıcı kitabxanaların

kitab kolleksiyalarından, İnternet resurslarından istifadə edilmişdir. Buna

görə öz təşəkkürümüzü bildiririk. Bu biblioqrafik vəsaitlər toplusunu tam

mətnli biblioqrafiyanın biblioqrafiyası da adlandırmaq olar. Bu barədə

mütəxəssislərin fikrini bilmək bizim üçün maraqlıdır.

Göstəricidəki informasiyanı əldə etmək üçün bu ünvana müraciət

edə bilərsiniz:

Az 1065 Azərbaycan Respublikası Bakı şəhəri,

N.Nərimanov küçəsi, 203.

C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası.

http://ryl.az ryl.az@mail.ru info@ryl.az

5

BİBLİOQRAFİK GÖSTƏRİCİLƏR

İCMALLAR

Azərbaycan milli kino günü

AZƏRBAYCANDA KİNO SƏNƏTİNİN YARANMA TARİXİ

Səssiz dövr(1920-1935)

Azərbaycan kino sənətinin tarixi 1898 - ci il avqustun 2 - dən

başlayır. İlk filmlər fotoqraf və nasir A. M. Mişon tərəfindən çəkilmiş

xronika süjetləri ("Bibiheybətdə neft fontanı yanğını", "Balaxanıda

neft fontanı", "Şəhər bağında xalq gəzintisi", "Qafqaz rəqsi" və s.) və

bir bədii kinosüjetdən ("İlişdin") ibarət idi.

1915 - ci ildə Qafqazda Pirone qardaşlarının açdığı səhmdar cə-

miyyətləri (ticarət evləri) tərəfindən Bakı, Tiflis, İrəvan şəhərlərində

prokat kontorları yaradılmışdır. 1915 - ci ildə adı çəkilən cəmiyyət neft

sənayeçilərinin pulu ilə M. Musabəyovun "Neft və milyonlar səltənətin-

də" romanı əsasında eyni adlı ilk Azərbaycan bədii filminin çəkilişinə

başladı. Filmi çəkmək ücün Peterburqdan rejissor B. N. Svetlov dəvət

olunmuşdur. Təbiət mənzərələri Bakıda və ətraf kəndlərdə, pavilyonla

bağlı səhnələr isə Tiflisdə çəkilirdi. Filmdə Lütfəli bəy rolunu H.

Ərəblinski oynamışdır. 1916-cı ildə Bakıda Ü. Hacıbəyovun “Arşın mal

alan" operettası əsasında ilk Azərbaycan kinokomediyası çəkildi. 1919-

cu ildə isə Azərbaycanın müstəqilliyinin ildönümü münasibəti ilə

“Təntənə" adlı tammetrajlı film ekranlarda nümayiş etdirildi.

1923-cü ildə Azərbaycan Foto-Kino İdarəsi (AFKİ) təsis olundu.

AFKİ ayrı-ayrı sahibkarların foto, kinoteatr və prokat kontorların

6

milliləşdirilməsi və birləşdirilməsi tədbirlərini həyata keçirirdi. O

zamanlar AFKİ-nin nəzdində Bakıda "Təyyarə", "Edison", "Milyon",

"Ladya", "Mədənçi" və s. kinoteatrlar da var idi.

1924-cü ildə AFKİ ikiseriyalı "Qız Qalası əfsanəsi" (rejissor

V.V.Vallyuzek) adlı bədii filmi ekranlara çıxardı. Etnoqrafik cəhətdən

maraqlı olan bu filmdə müəlliflər Şərq ekzotikasından qaça bilməmişdilər.

Azərbaycanda milli rejissor və aktyor kadrları hazırlamaq üçün

1925-ci ildə Ş.Mahmudbəyovun təşəbbüsü ilə AFKİ-nin nəzdində studiya

təşkil edildi. C.Cabbarlı, M. Mikayılov, Ə.Tahirov və başqaları burada

oxumuşdular. Filmlərin bədii keyfiyyətini yüksəltmək, milli kadrların

inkişafına kömək məqsədilə Bakıya V. İ. Pudovkin, İ.A. Sevçenko, N. M.

Şenqelaya, M.E. Çiaureli kimi məşhur kinorejissorları, elə-cə də

Q.M.Lemdeq, V.R.Lemke, A.V. Qalperin, İ.S. Frolov, Ə. M. Feld-man,

L. L. Kosmatov, V. M. Şneyder və başqa kinooperatorlar dəvət olunmuş,

C. Cabbarlı, A. M. Şərifzadə və başqaları kino yaradıcılığı işinə cəlb

edilmişdilər.

AFKİ sonralar "Azdövlətkino" (1926-1930), "Azərkino" (1930-

1933), "Azfilm" (1933), "Azdövlətsənayesi" (1934), "Azərfilm" (1935-

1940), "Bakı kinostudiyası" (1941-1959) kimi adlar daşımışdır, 1961-ci

ildən C. Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası adlanır. Xurafat

və cəhalətə qarşı mübarizə, inqilab, qadın azadlığı ötən əsrin 20-ci

illərində Azərbaycan kinosunun əsas mövzusu idi. "Bismillah" (1925,

rejissorlar A.M.Şərifzadə, A.Valovo), "Vulkan üzərində ev" (1929,

rejissor A.İ. Bek-Nazarov, "Ermənikino" ilə birgə), "Hacı Qara" (1929,

rejissor A.M.Şərifzadə) kimi kino əsərləri, eləcə də öz azadlığı uğrunda

mübarizə aparan Azərbaycan qadını obrazını bədii və real şəkildə ifadə

edən "Sevil" (1929) həmin dövrdə yaradılmış uğurlu filmlərdəndir.

XX əsrin 20-ci illərində Bakıda yerli operatorlar və xarici kino şir-

kətlərinin nümayəndələri tərəfindən şəhərin həyatından, neft mədənlə-

rindən bəhs edən kinoxronikalar və sənədli filmlər çəkilirdi. 1920-ci ildə

"Bakıda 9-cu qızıl Ordunun rəsmi keçidi" adlı ilk xronika kinojurnalı çə-

kilmişdir. Həmin il "Şərq xalqlarının birinci qurultayı" xronika filmi də

yaradıldı. Sonrakı illərdə müəyyən hadisələrlə bağlı kinoreportajlar ha-

zırlandı: "Sovet Azərbaycanının 3-cü ildönümü" (1923), "Suraxanı neft

7

mədənlərində yanğın" (1923) "Nəriman Nərimanovun dəfni" (1925), "M.

Frunzenin Bakıya gəlməsi" (1925) və s. sənədli filmlərlə yanaşı, elmi-

kütləvi filmlərin də istehsalına başlanıldı.

1925-ci ildə rejissor A. M. Şərifzadə respublikanın mədəni və iqti-

sadi həyatından bəhs edən "Azərbaycana səyahət" filminin çəkilişini

başa çatdırdı. 20-ci illərdə Azərbaycan kinosunda tarixi-sənədli filmlərlə

yanaşı, tamaşaçıları gənc respublikanın təsərrüfat və mədəni həyatındakı

nailiyyətləri ilə tanış edən "Azərbaycan ekranı" kinojurnalı (ildə 4-5

nömrə) buraxılmağa başlandı. Bu illər Azərbaycan sənədli kinosunda

M.Mikayılov, A. A. Litvinov, A. A. Makovski kimi istedadlı rejissorlar,

V. P.Lemke, A.Valovoy, A.Tolçan, İ. S.Tartakovski,

İ. S.Monakov kimi operatorlar çalışırdılar. 30 illərdə bu sahədə B.V.

Pumyanski, S. Bədəlov, V.Yeremeyev, Ə. Həsənov, Ə.Ələkbərov və b.

fəaliyyətə başladılar. Bu sənətkarların filmlərində ilk beşilliklərdə

resublikanın həyatı, kolxoz quruculuğu, mədəniyyət sahəsindəki

uğurlar, neft sənayesinin yeni texnika ilə təchiz və s. əksini tapmışdı.

Sənədli filmin imkanları daxilində bitkin insan obrazı yaradılması

sahəsindəki cəhdlər o dövrun bədii nailiyyətlərindəndir.

30-cu illərin əvvələrində mövzusu müasir həyatdan alınmış, məi-

şəti bədii şəkildə təsvir edən, eləcə də tarixi-inqilabi mövzulu filmlər

çəkilirdi: "Lətif", "İsmət" (1930, 1934, rejissor M.Mikayılov), "Almaz"

və "Yeni horizont" (1936, 1940, rejissorlar A.Quliyev, Q.M. Braqinski),

"Bakılılar" (1938, rejissor V.V.Turin), "Kəndlilər" (1940, rejissor S.

Mərdanov) və s.

1940-cı ildə rejissorlar Mikayıl Mikayılov və Vladimir Yereme-

yev Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulmasının 20 illiyi müna-

sibətilə "İyirminci bahar" sənədli filmini yaratdılar.

İkinci dünya müharibəsi illərində qəhrəman döyüşçülər Kamal

Qasımov və Bəxtiyar Kərimova həsr olunmuş "Vətən oğlu" və

"Bəxtiyar" kinonovellaları, Mirzə Fətəli Axundovun həyat və fəaliyyə-

tinə dair "Səbuhi", vahid süjet xətti ilə bağlı üç kino novelladan ibarət

"Bir ailə", müharibə dövründə dənizçilərin göstərdikləri igidliklərə

həsr olunmuş "Sualtı qayıq T-9" bədii filmləri çəkilmişdir.

8

İkinci dünya müharibəsi illərində Azərbaycan sənədli kinosunun

bir qrup rejissorları və operatorları cəbhə xəttinə gedərək əsgələrin

qəhrəmanlığını lentə çəkirdilər. Həmin materiallar xüsusi buraxılışlar

kimi əsgərlərə göstərilmək üçün müxtəlif cəbhələrə göndərildi. Bu

dövrdə Azərbaycan xalqının arxa cəbhədəki əməyini əks etdirən kino-

jurnallar, kinooçerklər də yaradıldı. "Vətən uğrunda", "Qayğı", "Mək-

tuba cavab" və s. 1944-cü ildə Bakı kinostudiyası Moskva Sənədli

Filmlər Studiyası ilə birgə Xəzər dənizçilərinin qəhrəmanlığından bəhs

edən "Xəzərilər" tammetrajlı sənədli filmini çəkdi.

1945-ci ildə Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulmasının 25 illiyi

ilə əlaqədar rejissor Hüseyn Seyidzadə "Əbədi odlar diyarı" tammetrajlı

sənədli filmini yaratdı. Həmin ildə Üzeyir Hacıbəyovun "Arşın mal alan"

musiqili komediyası yenidən ekranlaşdırıldı.Rejissorlar Rza Təhmasib və

Nikolay Leşşenko milli koloriti və xalq yumorunu saxlamaqla parlaq

realist kinokomediya yarada bilmişdilər. Film SSRİ-də, eləcə də dünyanın

bir çox ölkəsində uğurla nümayiş etdirilmişdir. "Arşın mal alan" filminə

görə rejissorlar Rza Təhmasib və Nikolay Leşşenko, bəstəkar Üzeyir

Hacıbəyov, aktyorlardan Rəşid Behbudov, Leyla Bədirbəyli, Ədilə

Hüseynzadə, Münəvvər Kələntərli və Lütfəli Abdullayev 1946-cı ildə

SSRİ Dövlət mükafatına layiq görüldülər.

Müharibədən sonrakı illərdə "Sovet Azərbaycanı" (ildə 36 nömrə;

"Ordenli Azərbaycan" kinojurnalının yeni adı) ilə yanaşı "Gənc nəsil"

(ildə 4 nömrə) kinojurnalının da buraxılışına başlandı.1945-50-ci illərdə

sənədli kino sahəsində ssenaristlərin İmran Qasımov, Ədhəm Qulubəyov,

rejissorlar Zeynəb Kazımova, Lətif Səfərov, operator Arif Nərimanbəyov,

bəstəkarlar Qara Qarayev, Tofiq Quliyev və b. fəaliyyətə başladılar.

Cənubi Azərbaycan xalqının 1945-1946-cı illərdə azadlıq mübarizəsindən

bəhs edən "Arazın o tayında" tammetrajlı filmi diqqəti cəlb edirdi.

1950-ci illər

1940-cı illərin sonu, 1950-ci illərin əvvəllərində Bakı kinostuyasının

əsas istiqaməti bədii-sənədli və publisistik filmlərin çəkilməsinə

yönəldilmiş, bu dövrdə yalnız "Fətəli xan" və "Bakının işıqları"

9

bədii filmləri çəkilmişdir.

Azərbaycan kinosunun yeni inkişaf mərhələsi 1950-ci illərin orta-

larından başlanır. Bu dövrdə milli ssenarist, rejissor, operator, rəssam

kadrları yetişir. Onların çoxu Ümümittifaq Dövlət Kinematoqrafiya

İnstitutunda təhsil almışdılar. Həmin illərdə bədii filmlərin çəkilişinin

sayca çoxalması onların mövzu dairəsinin genişlənməsinə səbəb oldu.

Ekranda fəhlə və kolxozçuların, müxtəlif peşə sahiblərinin əməyi və

həyatı öz əksini tapdı: "Qızmar günəş altında", "Qara daşlar", "Kölgələr

sürünür", "Onun böyük ürəyi", "Onu bağışlamaq olarmı?", "Bizim küçə",

"Böyük dayaq", "Telefonçu qız", "Ögey ana".

Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qələbəsinin 30 illiyi müna-

sibətilə 1950-ci ildə "Sovet Azərbaycanı" rəngli tammetrajlı sənədli

filmi yaradıldı. Film 1951-ci ildə Kann kinofestivalı xüsusi mükafatına

layiq görüldü. Sonrakı illərdə müasirlik mövzusu xalqın məişəti, əmək

nailiyyətləri sənədli kino ustalarının yaradıcılığında başlıca yer tut-

muşdu: "S. M. Kirov adına körfəzdə", "Azərbaycan elmi", "Bizim Azər-

baycan","Bakı və bakılılar", "Azərbaycan mədəniyyətinin baharı", "150

il. Mirzə Fətəli Axundov" və digər sovet kinosu sənətinin görkəmli

nümayəndələrindən sayılan "Xəzər neftçiləri haqqında dastan və "Dənizi

fəth edənlər" filmlərini, rejissor Roman Karmen Bakı kinostudiyasında

çəkmişdir. Həmin filmlərdə dəniz neftçilərinin fədakar əməyi və həyatı

əks olunmuşdur. Bu filmlərə görə rejissor Roman Karmen, operatorlar

Cavanşir Məmmədov və Sergey Medınski Lenin mükafatına layiq

görülmüşlər.

Bakı kinostudiyasında müxtəlif mövzularda filmlər yaradılmışdır.

1957-ci ildə çəkilmiş "Bir məhəlləli iki oğlan" filmi Şərq ölkələrindən

birində xalqın azadlıq və demokratiya uğrunda mübarizəsindən bəhs edir.

Partizan Mehdi Hüseynzadəyə həsr edilmiş "Uzaq sahillərdə" filmi isə

Azərbaycanın, eləcə də keçmiş sovet kinosunun nailiyyətlərindəndir.

Dinamik, gərgin hadisələr, dəqiqliklə verilmiş xarakterlər, operator və

rejissor işinin yüksək səviyyəsi filmə geniş şöhrət qazandırmışdır.

10

1960-cı illər

1960-cı illərin əvvələrindən Azərbaycanda rəngli filmlərin çəki-

lişi genişləndirildi."Koroğlu" bədii filmi Azərbaycan genişekranlı

rəngli kinosunun ilk nümunəsidir. "Səhər" filmi Bakıda 1905-1907-ci

illər inqilabı hadisələrindən söhbət açır. "Mahnı belə yaranır" filmi

Dağıstanın xalq şairi Süleyman Stalskiyə həsr edilmişdir. "Məhəbbət

dastanı" "Leyli və Məcnun" mövzuları əsasında çəkilmişdir.

"Arşın mal alan" filmindən etibarən Azərbaycan kinosunda musiqili

komediya janrına meyl güclənmişdi. "Görüş", "O olmasın, bu olsun",

"Romeo mənim qonşumdur", "Əhməd haradadır?", "Ulduz", "Arşın mal

alan", "Qayınana" və s. filmlərdə bu ənənə davam etdirilmişdir.

XX əsrin 1960-70-ci illəri kinematoqrafiyaya gənclərin böyük bir

qrupunun gəlməsi ilə əlamətdar olmuşdur.Onların orta və yaşlı nəslə

mənsub xadimlərlə əməkdaşlığı Azərbaycan kinosunun peşəkar səviy-

yəsinin yüksəlməsinə, milli özünəməxsusluq, ideya dərinliyi ilə fərqlənən

filmlərin meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Məsələn, "Bir cənub

şəhərində" filminin mərkəzində yeniliklə köhnəliyin mübarizəsi, insanın

köhnəlmiş adətlərin əsarətindən xilas olması prosesi durur.1966-cı ildə

Azərbaycanfilmdə rəssam və rejissor-multiplikator kursları açılmışdır.

1969-cu ildə Azərbaycanfilmdə yaradılmış multiplikasiya sexində Alla

Axundovanın Azərbaycan xalq nağılları əsasında yazdığı ssenari üzrə

birhissəli rəngli "Cırtdan" cizgi filmi çəkilmişdir.

Azərbaycan bədii televiziya filmlərindən "Ad günü" xüsusilə

fərqlənir. "Dantenin yubileyi", "Təkcə adanı özünlə apara bilməzsən",

"Ötən ilin son gecəsi" və digər bədii filmlər də Azərbaycan Tele-

viziyasının istehsalıdır. "Üzeyir ömrü" televiziya filmi geniş arxiv

materialları əsasında yaradılmışdır.

1960-cı illər sənədli kinosunda Oqtay Mirqasımov, Yalçın Əfən-

diyev, Ruslan Şahmalıyev, Teymur Bəkirzadə, Nicat Bəkirzadə kimi

gənclər fəaliyyətə başladılar.Oqtay Mirqasımovun "Dəniz", "Qo-

bustan", "Bu, həqiqətin səsidir”, Bəstəkar Qara Qarayev",

filmlərində,1960-cı illərin ikinci yarısında sənədli kinonun

üslubundakı müəyyən dəyişikliklər (diktor mətninin olmaması, poetik

11

əfval-ruhiyyə, dəqiq montaj) özünü göstərir. Həmin filmlərə görə,

1967-ci ildə Oqtay Mirqasımov Azərbaycan Lenin Komsomolu

mükafatına layiqgörülmüşdür.

Bundan əlavə, "Səməd Vurğun" filminin rejisssoru Yalçın Əfən-

diyevə, ssenari müəllifi İsmayıl Şıxlıya, operator Z.Məmmədova, Cəfər

Cabbarlının xatirəsinə həsr olunmuş "Solmaz bir bahar kimi" filminin

rejissoru Cahangir Zeynallıya Azərbaycan Lenin Komsomolu mükafatı

verilmişdir.

1970-ci illər

1970-ci illərin bəzi filmlərində, İkinci dünya müharibəsi mövzusu

əksini tapmışdır: "Bizim Cəbiş müəllim", "Bakıda küləklər əsir", "Tütək

səsi" və "Şərikli çörək" filmində müharibənin son aylarında Bakının

həyatı xüsusi səmimiliklə təsvir olunur. Həmin dövrün filmlərində, həm

də mənəvi-əxlaqi problemlər, müasir həyata müxtəlif baxışlar, insan

xarakterlərinin təhlili, gənc nəslin formalaşması və s. mövzular başlıca

yer tutur: "Uşaqlığın son gecəsi", "Gün keçdi", "Ən vacib müsahibə",

"Var olun, qızlar...", "Həyat bizi sınayır", "Xoşbəxtlik qayğıları" və s.

filmləri göstəmək olar.

1970-ci ildən Azərbaycanfilm kinostudiyasında "Mozalan" sati-

rik kinojurnalının istehsalına başlanılmışdır. Kinojurnalda cəmiyyətin

antipodları, gündəlik həyatda və təsərrüfatda rast gəlinən qüsur və

nöqsanlar tənqid atəşinə tutulur.

1970-80-ci illərdə tarixi-inqilabi janrda bir sıra maraqlı, orijinal

filmlər çəkilmişdir.Mosfilm kinostudiyası ilə birgə yaradılmış Nəriman

Nərimanovun fəaliyyətindən bəhs edən "Ulduzlar sönmür" filmi bu

baxımdan diqqətəlayiqdir. Səməd Vurğunun "Komsomol poeması"nın

motivləri üzrə çəkilmiş "Yeddi oğul istərəm..." filmi 1920-ci illərin kom-

somolçularına həsr olunmuşdur.Yüksək ideyalılıq, vətəndaşlıq motivləri

ilə kinematoqrafiyanın ifadə vasitələrinin uyarlığı, gözəl aktyor oyunu bu

filmin mühüm məziyyətlərindəndir. "Səmt küləyi" filmi Azərbaycan

kinosunun tarixində xarici ölkə (Çexoslovakiya) studiyası ilə birgə

12

yaradılmış ilk əsərdir, "Axırıncı aşırım", "Qatır Məmməd" filmlərində

sovet hakimiyyətinin ilk illərində Azərbaycan kəndində gedən sinfi

mübarizədən bəhs olunur."Sevinc buxtası", "Atları yəhərləyin", "İşarəni

dənizdən gözləyin" filmləri də tarixi mövzulardadır.

"Nəsimi" filmində feodal dünyasının haqsızlıqlarına qarşı çıxan şai-

rin həyatı və o dövrün sosial və əxlaqi problemləri əksini tapmışdır."Dədə

Qorqud" filmi poetikliyi ilə fərqlənir. "Babək" filmində IX əsr sərkərdə

Babəkin başçılığı ilə Xilafətə qarşı xalqın mübarizəsi təsvir edilmişdir.

"Nizami" filmində Nizami Gəncəvinin, "Qəm pəncərəsi" filmində isə

Cəlil Məmmədquluzadənin obrazı canlandırılmışdır.

1970-ci illərdə "Fitnə", "Tülkü Həccə gedir", "Cırtdanın yeni sər-

güzəştləri", "Çaqqal, oğlu çaqqal" və s. cizgi filmləri yaradılmışdır.

1972-ci ildən Azərbaycan televiziyasında da cizgi filmlərinin istehsalına

başlanmışdır. Rejissor Vaqif Behbudovun "İlham", "Göyçək Fatma" və

"Möcüzələr adası" cizgi filmləri Ümumittifaq televiziya filmləri

festivalında mükafata layiq görülmüşdür. Həmin dövrdə Azərbay-

canfilm kinostudiyası səsli (ağ-qara, rəngli), genişekranlı, panoram və

genişformatlı filmlərdə səsin stereofonik yazılışını təmin edən yeni kino

avadanlığı ilə təchiz olunmuşdur.

Həmin dövrdə Azərbaycanfilm kinostudiyasında ildə təqribən 7

bədii film, 20 sənədli və elmi-kütləvi film istehsal olunurdu. 7-ci və

21-ci Ümumittifaq kinofestivalları(1974, 1988), kino həvəskarlarının

40-cı beynəlxalq festivalı (UNİKA-78) Bakıda keçirilmişdir.

1980-ci illər

1970-ci illərin sonralarında və 1980-ci illərdə Azərbaycan kino-

sunda mənəvi-əxlaqi problemlərə diqqət daha da artmışdır.Ssenariçi

Rüstəm İbrahimbəyovla rejissor Rasim Ocaqovun filmlərində mürəkkəb

psixoloji vəziyyətlər, əsl insan ləyaqəti ilə əlaqədar müşahidələr, xud-

binlik, sərtlik, mərhəmətsizliyə qarşı etiraz kimi mövzulara meyl güc-

lüdür: "İstintaq", "Bağlı qapı", "Park", "Özgə ömür", "Ölsəm... bağışla".

Həmin mövzular "De ki, məni sevirsən", "Bizi bağışlayın", "Gümüşü

furqon", "Şeytan göz qabağında", "İşgüzar səfər", "Bağ mövsümü", "İlıq

13

dənizdə buz parçası", "Gümüşgöl əfsanəsi", "Burulğan", "Təxribat"

filmlərində yeni cəhətlərdən açılmışdır. "Yaramaz filmində xarakter

deformasiyası müasir bədii ifadə vasitələri, satirik boyalarla təsvir

edilmişdir. Film Azərbaycanda və xaricdə böyük maraq doğurmuşdur.

1980-ci illərdə Azərbaycan kinematoqrafında uşaq filmlərinin

istehsalına da mühüm əhəmiyyət verilir: "Bir qalanın sirri", "Sehrli xa-

lat", "Qərib cinlər diyarında", "Mən mahnı qoşuram", "Əzablı yol-

larla", "Musiqi müəllimi", "Gəmi saatının sirri". 1989-cu ildə ilk fan-

tastik Azərbaycan bədii filmi olan "Əlaqə" yaradılmışdır.

Həmin dövrdə maraqlı elmi-kütləvi kino nümunələri yaradılmış-

dır: "Naxışların yaddaşı", "Qızıl balıq", "Hardasan, yaşıl sahilim",

"Eskulap piyaləsinin sirri", "Dirçəlmə", "Torpaq borcu" və s. Azərbay-

can sənədli kinosunda aktual mövzuların seçilməsi və araşdırılması üçün

yeni yollar axtarılır, çəkiliş metodunun, montajın, səsləndirilmənin əlavə

imkanları təcrübədə sınanılır. Bu baxımdan rejissor Teymur

Bəkirzadənin "Dissonans", "Abşeron qalaları", Zaur Məhərrəmovun

"Baharla birgə", "Köç", Cahangir Zeynallının "Səfillər", "İntizar", Rauf

Nağıyevin "Ölü zona" filmləri diqqətəlayiqdir.

1990-cı illər

1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqillik əldə etməsi, cəmiyyət qar-

şında keyfiyyətcə yeni məqsəd və vəzifələr qoymuşdur. Azərbaycanda

milli ideologiyanın və cəmiyyətin yeni inkişaf modellərinin qurulması

və digər bu kimi sosial problemlər humanitar elmlərin öncül tədqiqat

istiqamətlərinə çevrilmişdir. Bu dövrdə Azərbaycan kinematoqrafında

çəkilən filmlərin sayı əvvəlki illərə nisbətən az olmuşdur. Bununla

belə, Azərbaycan kinematoqrafçıları böyük əhəmiyyətli, həyati

mövzulara müraciət edərək, estetik tələblərə cavab verə biləcək filmlər

çəkmişlər: "Yarasa", "Özgə vaxt", "Fransız", "Yapon və yaponiyalı" və

s.

1990-ı illərdə Azərbaycanfilm kinostudiyası öz aparıcı rolunu sax-

lamaqda idi və bu ərəfədə Azərbaycan xalqımının dərdini və düşdüyü

14

faciəni ağrı ilə, vətən sevgisi ilə, bədii formada açan vətənpərvərlik ru-

hunda çəkilmiş Ceyhun Mirzəyevin "Fəryad", Ənvər Əblucun "Ağ atlı

oğlan", Gülbəniz Əzimzadənin "Ümid" filmləri tamaşaçının rəğbətini

qazanmışdır.1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqillik əldə etməsi, cəmiyyət

qarşında keyfiyyətcə yeni məqsəd və vəzifələr qoymuşdur.

1990-cı ildən sonra Azərbaycan kinosunda (1990-2000) çəkilən

filmlərin sayı əvvəlki illərə nisbətən az olmuşdur. Bununla belə, Azər-

baycan kinematoqrafçıları böyük əhəmiyyətli, həyati mövzulara müraciət

edərək, estetik tələblərə cavab verə biləcək filmlər: “Yarasa” (rejissor

A.Salayev), “Özgə vaxtı” (rejissor H.Mehdiyev), (Vaqif Mustafayevin

filmləri) çəkmişlər.

Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin Azər-

baycan kinematoqrafiyasının inkişafında rolu çox böyük olmuşdur. O,

incəsənət növləri arasında kinonu çox yüksək qiymətləndirmiş, Azər-

baycan kinematoqrafiya xadimlərinin xalqımızın keçmiş və müasir

həyatından onlarca yüksək keyfiyyətli ekran əsərləri yaratdıqlarını

xüsusi vurğulamışdır.

Hələ 1970-80-ci illərədə Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrdə

kino sənətinin inkişafına, həmin sahədə çalışanlara qayğı və hörmətlə

yanaşan Heydər Əliyev Azərbaycan Prezidenti seçildiyi gündən res-

publikanın kino sənəti xadimlərindən öz qayğı və məhəbbətini əsir-

gəmədi. Heydər Əliyev Azərbaycan kino sənətinin dəyərli ənənə-

lərindən danışaraq tarixi mövzuda çəkilmiş bir sıra bədii filmləri yük-

sək qiymətləndirmişdir.

Xalqımız Heydər Əliyev haqqında, onun çoxsahəli fəaliyyətindən

bəhs edən sənədli filmlərə maraqla baxır. Heydər Əliyev haqqında

çəkilən dəyərli filmlərdən silsilə filmlər yaratmış tanınmış rejissor

Andrey Karpov tərəfindən çəkilmiş “Azərbaycan Respublikasının Pre-

zidenti Heydər Əliyev” filmidir.

MDB ölkələrinin prezidentləri haqqında silsilə filmləri yaratma-

ğı qarşısna məqsəd qoymuş A.Karpov birinci olaraq Azərbaycan

Prezidenti Heydər Əliyevə həsr etdiyi filmi çəkmişdir. Ölkə başçısının

gərgin, mənalı, keşməkeşli həyatının ən vacib anları ardıcıllıqla

15

canlandırmış bu filmin çəkilişində Azərbaycan kino-televiziya xa-

dimləri də iştirak etmişlər.

Prezidentin iş yerində, qaçqınlarla görüşündə, evində, övladları-

nın, nəvələrinin əhatəsində təsvir edən epizodlar ustalıqla çəkilmişdir.

Heydər Əliyevin Məkkə səfəri də filmə daxil edilmişdir.

Azərbaycan Prezidentinin geniş, hərtərəfli fəaliyyətindən bəhs edən

ikinci film N. Səfərovun ssenarisi əsasında operator O. Şixəliyevin

çəkdiyi “Hamıya nümunə olan ömür yolu” filmidir. Bu əsərdə Heydər

Əliyevin 1990-cı ildən sonrakı fəaliyyəti öz yığcam ekran ifadəsini

tapmışdır.

Son illərdə ssenarist və kinorejissor Vagif Mustafayevin Heydər

Əliyevin fəaliyyətindən bəhs edən silsilə filmləri diqqəti cəlb edir.

Xüsusən onun çəkdiyi “Həqiqət anı” filmi tamaşaçıların marağına səbəb

olmuşdur.

Bundan başqa, Vaqif Mustafayev Azərbaycan xalqının ümum-

milli lideri Heydər Əliyevin həyat və fəaliyyətinə həsr olunmuş 12 serialı

“H.Əliyev” filminin 9-nu çəkmişdir. Bunlar aşağıdakılardır:

“General”, “Birinci”, “Moskva, Kreml”,. “Lider,. “Tale”,

“Əsl məhəbbət haqqında”,“Bir həsədin tarixi”,. “Professional”,

“Patriot”.

Onlardan “Əsl məhəbbət haqqında” film böyük uğur qazanmış-

dır. Bu film Moskvada keçirilən 4-cü Avrasiya teleforumunda əsas

mükafata və xüsusi mükafata layiq görülmüşdür. “Bir həsədin tarixi”

filmi 2002-ci ildə Yekaterinburqda keçirilən sənədli filmlər fes-

tivalında əsas mükafatlardan birini, Moskvada keçirilən 5-ci Avrasiya

Teleforumunda “Qran-Pri” mükafatına layiq görülüb. Bu filmlər

müxtəlif ölkələrdə böyük uğurla nümayiş etdirilmişdir.

Bakıda məşhur dünya neft şirkətləri ilə bağlanmış saziş Vaqif

Mustafayein “Əsrin sazişi” filmində öz əksini tapmışdır.

1996-cı ildə Hüseyn Mehdiyevin "Özgə vaxt" filmi, I Beynəlxalq

Мadrid Kinofestivalında "Ən yaxşı rejissor" və "Ən yaxşı gənc aktrisa"

nominasiyaların qalibi olur."Qızıl Sibilla" və "Gümüş Sibilla"

mükafatlarına layiq görülür. Bu film 30-dan artıq ölkədə festivallarda

nümayiş olunur.1998-ci ildə isə Yavər Rzayevin "Sarı Gəlin" filmi

16

Karlovo Varıda keçirilən Beynəlxalq Kinofestivalda Amerikanın təsis

etdiyi "Azadlıq" mükafatını və Rusiyanın "Kinoşok" Festivalında "Ən

yaxşı ssenari" nominasiyasının qalibi olur.

2000-ci illər

2005-ci ildə rejissor Oqtay Mirqasımovun "Ovsunçu" filmi Ka-

zanda keçirilən "Qızıl minbər" Birinci Beynəlxalq İslam Kino Fes-

tivalında ən yüksək mükafata "Qran-pri"-yə layiq görülmüşdür.Eldar

Quliyevin "Girov" filmi isə 2005-ci ildə İsveçdə Geteborq Ekzayl Film

Festivalında, 2006-cı ildə Misirdə Qahirə Beynəlxalq Kino Festivalında,

2007-ci ildə Çexiyada "Karlova Varı" Beynəlxalq Kino Festivalında və

2008-ci ildə Polşanın Varşava və Krakov şəhərlərində nümayiş

etdirilmiş və mükafatlara layiq görülmüşdür.

2007-ci ilin fevralın 23-də, Azərbaycan Respublikasının Prezi-

denti İlham Əliyev "Azərbaycanda kino sənətinin inkişaf etdirilməsi

haqqında" sərəncam imzalamışdır.

2010-cu illər

2013-cü ildə Bakıda Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin teatr,

musiqi, təsviri sənət və kino sahəsində təsis etdiyi "Zirvə" mükafatının

6-cı təqdimetmə mərasimində "Dolu" filmin yaradıcı heyətinə "Zirvə"

mükafatı verilib. 2014-cü ildə Elçin Musaoğlunun "Nabat" filmi 63-cü

Mannheym-Heydelberq Beynəlxalq Film Festivalında 3 mükafata

layiq görülmüşdür.

2015-ci ildə "Yaddaş" Sənədli Filmlər Studiyası tərəfindən

"Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları" silsiləsindən III hissə – 15 sənədli

film təhvil verilmişdir."Axınla aşağı" bədii filmi aprel-may aylarında

ABŞ-ın Los Anceles şəhərində keçirilən "SEEfest" festivalında "Ən

yaxşı tammetrajlı debüt film" mükafatını qazanmışdır.

Bu günədək Azərbaycanda 3 mindən artıq film istehsal olunmuş-

dur.

17

Azərbaycanın kino sənətini davam etdirən müasir rejissorlardan

Hüseyn Mehtiyevin, Cavanşir Mehtiyevin, Yavər Rzayevin, Nicat

Feyzullayevin, Ayaz Salayevin, Eldar Quliyevin, Rasim Ocaqovun,

Oktay Mirqasımovun filmləri mövzu baxımından maraqlıdırlar.

Rejissor Gülbəniz Əzimzadənin ərsəyə gətirdiyi filmlər də bir sıra kino

festivallarda mükafatlara layiq görülmüşdür.

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 18 dekabr 2000-ci il tarixli sə-

rəncamı ilə 2 avqust Azərbaycan Milli Kino günü kimi rəsmiləşdirimişdir.

Azərbaycan 2007-ci ildən bəri Ən yaxşı xarici film üzrə Oskar

mükafatına filmlərini təqdim edir. Bu mükafat əsasən ingilis dili daxil

olmayan dialoqlardan təşkil olunmuş bədii filmlərə verilir. 2014-cü ildə 6

Azərbaycan filmi "Ən yaxşı xarici film" üçün təqdim edilib, ancaq heç

biri Oskara namizəd ola bilməmişdir.

Hal-hazırda “Azərbaycan kinosunun 2008-2018-ciillər üzrə inki-

şafına dair Dövlət Proqramı”na uyğun olaraq respublikada iş davam

etdirilir.

Dövlət Proqramının əsas məqsədi milli kino ənənələrinin bərpa

edilməsi, ölkədə kino istehsalının dirçəldilməsi, filmlərin müasir tex-

nologiyalar əsasında qorunub saxlanılmasının təmin olunması, bey-

nəlxalq mədəni əlaqələrin genişləndirilməsi və sahə üzrə lazımi isla-

hatların aparılmasından ibarətdir.

FESTİVALLAR

«Şərq-Qərb» Beynəlxalq Bakı kinofestivalı1996

«START» Gənclərin Beynəlxalq Film Festivalı2005-2012

Bakı Beynəlxalq Turizm Filmləri Festivalı2013

Romanın «Villa Borghese» parkındakı tarixi «Casa del Cinema»

kino evində keçirilənBirinci Azərbaycan Film Festivalı 2017-ci il

iyunun 24-də başa çamışdır. Festivalın məqsədi turizmin müxtəlif

sahələrinə həsr olunan, daxili və beynəlxalq turizmin inkişafına təkan

verməkdir.

www.bizimyol.info. www.azerbaijan.az

18

Tövsiyə edilən biblioqrafiya

Babazadə, Oqtay Ələkbər oğlu. Ekranda təsvir və səs : dərs vəsaiti

/ O.Ə. Babazadə; red. T. İ. Əfəndiyev; rəy. E. Quliyev [et al.]; Azərbaycan

Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti. - Bakı: Nurlan, 2009. -144 s.

Bu kitab rəssamın kinoda və televiziyada mühüm işinin tədqiqinə,

eləcə də səsin bədii və sənədli filmdə çox maraqlı, əhəmiyyətli rol

oynamasına həsr edilmişdir.

İsmayılov, Tofiq Hüseyn oğlu. Türk xalqlarının kino sənəti: mo -

noqrafiya / T. H. İsmayılov; elmi red. T. İ . Əfəndiyev; red. D. O. Osmanlı. -

Bakı : Çaşıoğlu, 2008. - 160 s.

Bu monoqrafiyada ilk dəfə beş türk respublikasının - Azərbaycanın,

Türkmənistanın, Qazaxıstanın, Özbəkistanın və Qırğızıstanın kino sənəti-nin

təşəkkülü və təkamül mərhələləri nəzərdən keçirilir. XX əsrdə, totalitar sovet

rejimində türk birliyi ideyasının qorunmasında kino sənətinin rolu

müəyyənləşdirilir.

Kazımzadə, Aydın Ələsgər oğlu (Kazımov). Üzeyir Hacıbəyov və kino

/ A. Kazımzadə; red. M. Bəyişli; rəssam N. Şıxəliyev; rəyçi / A. Dadaşov. -

Bakı: Nağıl evi, 2003. - 373 s.

Kino terminlərinin izahlı müxtəsər lüğəti / tərc. və tərt. Ş. Urfan, Ş.

Şamıyeva; üz qabığını haz. N. Əli - Bakı: Mütərcim, 2014.- 114, [2] s.

Tofiq İsmayılov: kino və həyat / məsl. N. Cəfərov (ön söz.); red. D.

Osmanlı. - Bakı: AzAtaM, 2014. - 410, [2] s.

Azərbaycanın kino sənəti /Azərb.SSR Nazirlər Soveti Dövlət Kine-

matoqrafiya Komitəsi = Киноискусство Азербайджана. - Bakı: İşıq, 1970.

[1] qat. v. Mətn kiril qrafikasındadır.

Kino sənəti məsələləri. : məqalələr, portretlər, oçerklər /elmi red.: A.

Babayev; red.: Ə.Hüseynov, G.Mahmudova; Azərbaycan Dövlət Mə-

dəniyyət və İncəsənət Universiteti, "Azərkinovideo" İstehsalat Birliyi. - Bakı:

1999. -130 s. Mətn kiril qrafikasındadır.

Məhərrəmov, Akif Əli oğlu.Müasir Azərbaycan kino aktyorları /A.

Məhərrəmov; ön söz müəl. M. Muradxanova; rəyçi C. Əlibəyov. - Bakı: İşıq,

1984. - 78, [6] s. Mətn kiril qrafikasındadır.

Babanlı, Yusif.“Əli və Nino” filmi ABŞ Dövlət Departamentində

tamaşaçıları heyran edib / Y. Babanlı // Xalq qəzeti. - 2017. - 4 iyul. –

№ 140. - S.4.

19

Bakı haqqında 10 filim // Mədəniyyət. - 2011. - 30 noyabr. - № 88 . -

S.3.

Dadaşov, Aydın. Azərbaycan kinosunda multikulturalizm / A.

Dadaşov // Mədəniyyət.az. - 2017. - Yanvar/Fevral. - S. 22-27.

Əbdülrəhmanlı, Nəriman Hacı oğlu. Cəfər Cabbarlı və ekran sənəti /

N. Əbdülrəhmanl . - 2016. - 5 avqust. - S. 11.

Əliyev, Akif . Həsən Seyidbəyli və Azərbaycan kino sənəti / A. Əli-

yev // Mədəni həyat. - 2013. - №.1/2. - S.59 - 61.

Həsənova, Təranə. Üzeyir Hacıbəyov və Azərbaycan kinosu:...Üzeyir

ömrü kinoda / T. Həsənov // Kino. - 2005. - 1-8 iyun. - S.6.

20 Yanvarın ekran təcəssümü : kino sahəsində bu şərəfli tariximiz daha

canlı və obrazlı təsvir edildi // Azərbaycan. - 2017. - 20 yanvar. –

№ 13. - S. 4 .

İsgəndərov, Ötkəm. Rasim Ocaqov və Azərbaycan kino sənəti / Ö.

İsgəndərov // Mədəni-maarif. - 2005. - №10. - S.7-8.

1418 günün kinosu: 1941-45 - ci illərdə Azərbaycan kinematoqra-

fiyası // Кино. - 2005. -11-18 may. - №16. - S.4.

Qasımov, Kamran. Xalq Cümhuriyyətinin ekran taleyi / K. Qasımov //

Mədəni maarif. - 2005. - № 1. - S. 33.

Rəhimli, İlham. Xarakterlər aktyoru / İ. Rəhimli // Mədəniyyət.az. -

2017. - Mart/Aprel. - S.30-32. Məqalə Ağasadıq Gəraybəyliyə həsr edil-

mişdir.

Гаджинская, Нелли Джамо кызы. Киноискусство страны огней:

полвека азербайджанского кино 1920 -1970 гг. / Н. Д. Гаджинская. – М.:

Советского киноискусства, 1971. - 87 с.

Страницы кино Азербайджана / сост. Т. Джуварлы; ред. Е.

Добродеева. - М.: Союз кинематографистов СССР, 1980. - 66 с.: фото. -

(К 60 -летию Азербайджанской ССР)

Рзаева, Масума Зейналабдин кызы. Документальное кино Азер-

байджана: 1920-1965 гг. / М. З. Рзаева; ред. С. В. Дробашенко; Инсти-

тут Архитектуры и Искусства АН Азербайджанской ССР. - Бакы : Элм,

1971. - 203 с.

Курбанов, Мамед Курбан оглы. Кино советского Азербайджана

/ М. К. Курбанов, Э. А. Кулибеков. - Баку: Азернешр, 1969. - 74 с.

20

Elektron resurslar

Azərbaycan kino inciləri - 1 [Kinofilm] = The Best Azerbaijani Movies

/ Kapital Bank. - Bakı : Muğam media, n. i. y. - 12 el. opt. disk (DVD-ROM).

Azərbaycan kino inciləri - 2 [Kinofilm] = The Best Azerbaijani Movies

/ Kapital Bank. - Bakı : Muğam media, n. i. y. - 12 el. opt. disk (DVD-ROM).

Azərbaycan kino inciləri - 3 [Kinofilm] = The Best Azerbaijani Movies

/ Kapital Bank. - Bakı : Muğam media, n. i. y. - 12 el. opt. disk (DVD-ROM).

Azərbaycan milli kino günü : biblioqrafik icmal / tərt. Y. Z. Sadıqlı. - Bakı :

C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. - 15 s. - ryl.az@mail.ru.

Cəfər Cabbarlı

Cabbarlı mədəniyyətimizin, ədəbiyyatımızın böyük,

dahi insanlarından biridir. Azərbaycan ədəbiyyatının,

Azərbaycan milli şüurunun inkişafında onun nə qədər

böyük xidmətləri olubdur! Onun yaratdığı əsərlər

neçə-neçə nəsilləri tərbiyə edib və yüksəldibdir.

Heydər Əliyev

Azərbaycan xalqınınÜmummilli lideri

Cabbarlı Cəfər Qafar oğlu ( 20 mart 1899, Xızı, Rusiya İmperiyası

–31 dekabr 1934, Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ) - azərbaycanlı dra-

maturq, şair və nasir, teatrşünas, kinoşünas, tərcüməçi, kinossenarist,

jurnalist, aktyor, rejissor, əməkdar incəsənət xadimi (1932).

1915-ci ildən lirik və satirik şeirlər, hekayə və dram əsərləri yaz-

mağa başlamışdır. Azərbaycan teatr sənətinin inkişafında böyük xid-

məti olmuşdur. Cəfər Cabbarlı öz yaradıcılığında Azərbaycan klassik

21

dramaturgiyasının ən gözəl cəhətlərini davam etdirməklə bərabər

dünya dramaturgiyasının danailiyyətlərindən faydalanmışdır. O,

Azərbaycan dramaturgiyasında sosial realizmin banisi sayılır.

Həyatı

Cabbarlı Cəfər Qafar oğluı 1899-cu il martın 20-də Bakının 110

km-də yerləşən Xızı kəndində yoxsul bir kəndli ailəsində anadan olmuş-

dur. Ailəsi 1903-cü ildə Bakıya köçərək şəhərin "Dağlı məhəlləsi" ad-

lanan yuxarı hissəsində yaşamışdır. Atası Qafar kişi Bakıda kiçik ticarət

ilə məşğul olurdu. 1904-cü ildə Qafar kişi vəfat etdikdən sonra ailənin

bütün yükü Cəfərin anası Şahbikə xanımın üzərinə düşür.

Cəfər Cabbarlını İlk təhsil illəri, gənclik illəri

Şahbikə xanım heç olmasa kiçik oğlunu təhsildən məhrum etmə-

mək üçün Cəfəri əvvəlcə məhəllə mollasının yanında "çərəkə" oxumağa,

bir az sonra isə Molla Qədirin yanında Quran oxumağa qoyur. Bu vaxtlar

6-7 yaşında olan Cəfər anasının bişirdiyi çörəkləri alverçilərin dükanına

daşımaqla ailəsinə kömək edir. Mollaxananın ona bir şey verməyəcəyini

başa düşən Cəfər başqa şəhər uşaqları ilə birlikdə 1905-ci ildə "Starıy

Poçtovı-25"də Hacı Məmmədhüseyn Bədəlovun şəxsi mülkündə açılan

üçsinifli "7-ci müsəlmani və rusi" məktəbinin birinci sinfinə daxil olur.

Cəfərin ilk müəllimləri görkəmli pedaqoq-yazıçı Süleyman Sani

Axundov, Abdulla Şaiq, Rəhim bəy Şıxlinski, Əliməmməd Mustafayev

idi. Cəfər Cabbarlı 1908-ci ildə "7-ci müsəlmani və rusi" məktəbini

bitirib bir müddət ailəyə kömək edir. Sonralar Bakıda Alekseyev adına

3-cü ali-ibtidai məktəbdə oxuyur. 1915-ci il aprelin 2-də məktəbi bitirən

gənc Cəfər sənədlərini Bakı Politexnik Məktəbinin elektro-mexanika

şöbəsinə verir.

Hələ ibtidai məktəbdə oxuduğu zaman Abdulla Şaiq və Süley-

man Sani Axundov kimi yazıçı və müəllimlərin təsiri ilə Cəfərdə ədə-

biyyata həvəs daha da qüvvətlənir və o, Azərbaycan və rus şairlərini

mütaliə etməklə bərabər özü də şeir yazmağa başlayır.

22

Cəfərin əlyazmaları içərisində hələ tamamilə bitməmiş, məktəbli

xətti ilə yazılmış bir neçə şeir, hekayə, opera mətni və hətta roman da

vardır. Bəzi tədqiqatçılar Cabbarlının 1913-cü ildən öz yazıları ilə qəzet

idarələrinə gəldiyini göstərirlər. 1990-cı ilin əvvəllərinə qədər belə həsab

edilirdi ki, Cabbarlının ilk mənzuməsi 1915-ci il aprel ayının 3-də

"Məktəb" jurnalının 6-cı nömrəsində çap olunmuş "Bahar" şeiridir. Lakin

dramaturqun əsərlərini son illərdə tədqiq edən tədqiqatçı-alim Asif

Rüstəmlinin axtarışlarından məlum oldu ki, C.Cabbarlının ilk lirik və

satirik şeirlərinin tarixini 1915-ci ilin aprel və iyun aylarında çap edilmiş

"Bahar" və "Əl götür" şeirlərindən deyil, "Həqiqəti-Əfkar" qəzetinin 5

noyabr 1911-ci il 2-ci nömrəsində dərc edilmiş "Eşidənlərə" və

"Şücaətim" şeirlərindən başlamaq lazımdır.

1915-ci ildə Bakı Politexnik Məktəbinin elektro-mexanika şöbə-

sinə daxil olan yazıçı 1920-ci il mayın 6-da təhsilini başa vuraraq şə-

hadətnamə və attestat alır. Sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin tibb

fakültəsinə daxil olur. Lakin bu sənət onu maraqlandırmadığına görə

ərizə yazıb həmin fakültədən çıxır. 1923-cü ilin sentyabrından Cabbarlı

səhnə aləmi və teatr tarixi ilə yaxından tanış olmaq məqsədilə Bakı Türk

Teatr Məktəbində mühazirələrə qulaq asmağa başlayır. Eyni zamanda

1924-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Şərq fakül-təsinin tarix

şöbəsində də təhsilini davam etdirir.

Cabbarlı ədəbiyyata yüngül bir həvəslə gəlməmişdi. Onu ədəbiy-

yata çəkən qüvvə ictimai həyatda fəal iştirak etmək ehtiyacı idi. O,

hətta ilk əsərlərində də böyük maarifçi-yazıçıların, realistlərin yolu ilə

getməyə çalışaraq, hər əsərində ictimai bir fikir ifadə edirdi, onun hər

əsəri müəyyən daxili həyəcanın, düşüncənin nəticəsi kimi meydana

çıxırdı.

1915-1920-ci illər Cəfər Cabbarlının təkcə tələbəlik illəri deyil,

ədəbiyyata, sənətə gəldiyi dövrdür. O, bir-birinin ardınca "Vəfalı Səriy-

yə, yaxud göz yaşları içində gülüş", "Solğun çiçəklər", "Nəsrəddin şah",

"Trablis müharibəsi və ya Ulduz", "Ədirnə fəthi", "Bakı müharibəsi",

"Aydın" kimi Azərbaycan səhnəsini düşündürən əsərlər yazmış, lirik və

satirik şeirlərlə, bir sıra hekayələrlə müxtəlif mətbuat orqanlarında

çıxışlar etmişdir.

23

Yaradıcılığının ilk dövrü. Lirik və satirik şeirləri. Hekayələri və

ilk dram əsərləri.

Cabbarlının yaradıcılığı zaman etibarilə çox davam etməsə də, si-

yasi-ictimai cəhətdən çox əhəmiyyətli bir dövrü, 1915-1934-cü illər ara-

sındakı iyirmi illik bir tarixi mərhələni əhatə edir. Çox mühüm ictimai-

siyasi hadisələrlə dolu olan bu tarixi dövrü nəzərdə tutaraq deyə bilərik

ki, Cabbarlının ədəbi fəaliyyəti Azərbaycanda, xüsusən Bakıda

kapitalizm münasibətlərinin sürətlə inkişaf etdiyi burjua və mülkədar

Azərbaycanının fəhlə-kəndli sovet respublikasına çevrildiyi illərdə

keçmişdir. Cabbarlının böyük yaradıcılıq yolu çətin və ziddiyyətli olsa

da, əsasən, yüksəliş və tərəqqi yolu olmuşdur.

Azərbaycan demokratik-realist klassik ədəbiyyatına, zəngin xalq

yaradıcılığına əsaslanan Cabbarlı, başlıca olaraq, Mirzə Fətəli Axundov

realizmindən qidalanırdı. Mirzə Fətəli Axundovun maarifçi-demokratik

fikirlərini, həyatla dərindən bağlı olanrealizmini Cabbarlı ümumiyyətlə

Azərbaycan ədəbiyyatı üçün, xüsusən özü üçün ən düzgün bir yaradıcılıq

yolu hesab edirdi.

Cabbarlının əsaslandığı realizm xalq həyatı ilə, Azərbaycan zəh-

mətkeşlərinin azad və gözəl həyat haqqındakı arzuları ilə, xalqın irəli-

yə, işığa və sədaqətə doğru coşqun meylləri ilə bağlı idi. Qeyd edildiyi

kimi, Cabbarlı ədəbiyyata şeirlə gəlmişdi və ilk mətbu şeirləri 1911-ci

ildə "Həqiqəti-Əfkar" qəzetində dərc olunmuşdu. 1915-ci il aprel

ayının 3-də "Məktəb" jurnalının 6-cı nömrəsində onun "Bahar" adlı

şeiri nəşr olunmuşdur.

"Məktəb" jurnalı tutduğu mövqe və məktəblilər arasında geniş ya-

yılması ilə C.Cabbarlını da özünə cəlb edə bilmişdi. Deməli, C.Cabbar-

lının yaradıcılığa başlamasında "Məktəb" jurnalının da müəyyən rolu

olmuşdur. 1915-ci ildə "Qurtuluş" jurnalı tərəfindən elan edilmiş mü-

sabiqədə Cabbarlının "Qürub çağı bir yetim" şeiri bəyənilmiş və o, birin-

cilik qazanaraq Sabirin "Hophopnamə"si və "Qurtuluş" jurnalının birillik

abunəsi ilə mükafatlandırılmışdır.

Gənc Cabbarlı hələ uşaq yaşlarından insanların ağır vəziyyətini,

cəmiyyətin yoxsullara və varlılara bölündüyünü görür, birincilərin ağır,

məşəqqətli həyat içərisində yaşamasını müşahidə edir və bütün bunları

24

qələmə almağa, onlara öz münasibətini bildirməyə çalışır. Ayrı-ayrı

ailələrin ağır vəziyyəti onu düşündürür. O, düşündüklərini "Boranlı qış

gecəsi", "Bayram saxlayanlara", "Dilənçi" və "Novruz bayramına hazır-

laşan müsəlmana töhfə" kimi şeirlərində əks etdirmişdir.

Cabbarlı yaradıcılığının ilk dövründə mühüm yer tutan satira ədi-

bin bir realist, bir demokrat kimi yetişməsində mühüm rol oynamışdır.

Onun ilk satirik şeirlərində həm mövzu, həm də forma cəhətdən Sabir

ruhu duyulmaqdadır. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda yetişən

realist satirik şairlərin hamısı bu və ya başqa şəkildə Sabir satirasının

qüvvətli təsirini hiss etmişlər. Gənc Cabbarlı da ilk satirik şeirlərini bu

böyük satirikin təsiri altında yazmışdır.

Sabirdən öyrənmək, onun demokratik fikirlərindən mütəəssir ol-

maq, satirik üsullarından istifadə etmək Cabbarlının müsbət cəhətidir.

Sabir yaradıcılığı onun üçün ilk realizm məktəbi, vətəndaş poeziyası

məktəbi, cəmiyyətə, xalqa xidmət məktəbi idi.

Cabbarlı öz satirik şeirlərini sadə, aydın yazmağa, fikrini real və

canlı ifadə etməyə çalışarkən çox vaxt Sabirə müraciət edir və ondan

bacarıqla istifadə etməyə müvəffəq olur. Aşağıdakı parçalar buna ən

yaxşı misal ola bilər:

"Qızıma" adlı satirasında qızlarını cəhalətdə saxlayan köhnə

fikirli atalar tənqid edilmişlər. Maraqlıdır ki, Cəfər Cabbarlının "Qızı-

ma" satirası Oksford Universiteti tərəfindən çap olunmuş dərsliyə daxil

edilmişdir.

Zahirən yüngül və bir qədər də "məzəli" görünən bu satirik şeir-

lərdə Cabbarlının qəzəbli səsi aydınca eşidilirdi. Onun ilk satirik şeir-

lərində qadın azadlığı mövzusuna xüsusi yer verilmişdir.

"Hürriyyəti-nisvançılara protesto", "Arvadlar deyirlər", "Kişilər

deyirlər", "Qızlardan kişilərə protesto" və başqa şeirlərində şair vaxtilə

dəb halını almış qadın azadlığı məsələsinin yarımçıq həll edildiyindən,

qadınların hələ də ibtidai hüquqlardan məhrum olduğundan bəhs

edirdi. Bəzən şairin tənqid atəşi ictimai, siyasi məsələlərə doğru

yönəlir, dövlət quruluşundakı nöqsanları ifşa edir.

Cəfər Cabbarlının pyes və hekayələrində olduğu kimi, satirik şeir-

lərində də kapitalizm şəraitində qadına münasibət məsələsi mühüm yer

25

tutur. Yazıçı satirik şeirlərində pis kişinin qadına, naxələf övladın anaya

və eləcə də feodal-burjua cəmiyyətin qadına mənfi münasibətlərini tənqid

edərək, onları öz hüquqlarını müdafiə etməyə çağırır.

İlk şeir, hekayə və dramlarını Cabbarlı 1915-1916-cı illərdə yaz-

mışdır. İlk hekayələrindən olan "Aslan və Fərhad"ın üzərində 15 iyul

1916-cı il tarixi vardır. "Mənsur və Sitarə" hekayəsinin əlyazma

nüsxəsi və həmçinin "Sitarə" adlı operanın əlyazma nüsxəsində tarix

yoxdur. Lakin əlyazmaların xəttindən, əsərlərin üslubundan asanlıqla

təyin etmək olar ki, bunlar da 1915-ci ilin axırları və ya 1916-cı ilin

ortalarında yazılmışdır.

Cabbarlının ilk satirik və lirik şeirləri ilə bir zamanda yazılan bu

əsərlərin mövzusu da, demək olar ki, bir-birinə çox yaxındır. Müəllif

bu əsərlərində də cəmiyyətdəki ədalətsizlikdən bəhs edir. Gördüyü

zülmə və haqsızlıqlara soyuqqanlı baxa bilməyən gənc yazıçı öz

həyəcanını, qəzəb və nifrətini ifadə etməyə çalışır.

C.Cabbarlı yaradıcılığa şeirlə başlasa da, ən gözəl əsərlərini dra-

maturgiya janrında yazmış və Azərbaycanın görkəmli dramaturqu və

teatr xadimi kimi tanınmışdır. Xalqın tərəqqisinin ana xəttini mə-

dəniyyətin, teatrın inkişafında görən sənətkar bir-birinin ardınca gözəl

səhnə əsərləri yaratmış, eyni zamanda incəsənətin müxtəlif sahələrində

də fəaliyyət göstərmişdir.

C.Cabbarlının yaradıcılığının ilk dövrünə aid olan "Vəfalı Səriyyə

yaxud göz yaşları içində gülüş" əsərinin üzərindəki qeydə görə əsər 30

dekabr 1915-ci ildə yazılmışdır. Müəllif bu əsərində cəmiyyətdəki

ədalətsizlikdən bəhs edir, gördüyü haqsızlıqlara qəzəb və nifrətini bil-

dirirdi. Bu əsərdə dramaturq burjua-mülkədar cəmiyyətində hökm sürən

nadanlığın, cəhalətin və avamlığın bir-birini təmiz məhəbbətlə sevən

gənclərin həyatlarına böyük maneə olduğunu göstərmişdir.

"Vəfalı Səriyyə yaxud göz yaşları içində gülüş" əsərindən sonra

yazıçı "Solğun çiçəklər" əsərini yazmışdır. Əsər 1915-ci ildə ya-

zılmışdır. Dramda yazıçı ictimai quruluşa qarşı öz etirazını bildirmiş-

dir. Yazıçı "Solğun çiçəklər"də yaşadığı burjua-mülkədar cəmiyyə-

tinin ziddiyyətlərini əsas götürərək, onu bir ailə daxilində verməyə

çalışmışdır. Eyni zamanda həmin cəmiyyətdə hakim rolu olan pulun və

26

dövlətin insanların əxlaqını pozaraq, daxili aləmlərini eybəcərləş-

dirdiklərini, sədaqətli, təmiz qəlbli insanlara əzab və işgəncələr

verildiyini ifşa etmişdir. Əsər ilk dəfə 1916-cı ildə İsmailiyyədə

oynanılmışdır.

Ailə-məişət mövzusuna həsr olunmuş pyes Cabbarlının qüvvətli

dramaturq istedadına malik olduğunu göstərir. Cəfər Cəfərov "Solğun

çiçəklər" və "Vəfalı Səriyyə" pyesləri haqqında yazır:

"Klassik Azərbaycan dramaturgiyasının ən yaxşı ənənələrinə sa-

diq qalan Cabbarlı eyni zamanda özünəməxsus bir səpgisi, orijinal

xüsusiyyəti olan, ədəbiyyata yeni mövzular, obrazlar və ideyalar gə-

tirən bir ədib kimi meydana çıxır.

Bu pyeslərin ən qiymətli cəhəti mənfəət düşgünlərinin qəddar,

qaba və nadan adamlar olduğunu ifşa etməsidir".

Əsərdə Cabbarlı həyatı realist boyalarla təsvir edərək, ədalətsiz-

liyin, fəlakətlərin mənbəyini göstərə bilmişdir.

"Nəsrəddin şah" C.Cabbarlının ilk tarixi pyesidir. Ədibin əlyaz-

maları içərisində "Nəsrəddin şah" pyesinin variantlarının ən köhnəsi təx-

minən 1916-cı ilə aiddir. Əsərdə Cabbarlı İranda hökm sürən şah des-

potizmi fonunda zəhmətkeş kəndlilərin ağır həyatını, xanların azğın-

lığını, mütərəqqi İran gənclərinin azadlıq uğrunda mübarizəsini gös-

tərmişdir.

Cəfər Cabbarlı Azərbaycanda ilk dəfə olaraq tarixi dram janrını

milli-azadlıq ideyaları ilə, geniş xalq kütlələrinin şah mütləqiyyətinə

qarşı çıxışı ilə zənginləşdirmişdir.

"Nəsrəddin şah" pyesində istibdad və mütləqiyyətə qarşı geniş

xalq kütlələrinin mübarizəsinin əks olunması onun fərqli xüsusiyyəti

olmuşdur. Azərbaycan dramaturgiyasında və C.Cabbarlının yaradıcı-

lığında tarixi mövzunun işlənilməsi "Nəsrəddin şah"la yeni mərhələ

idi. "Nəsrəddin şah" ilk dəfə Aşqabadda 1919-cu ildə tamaşaya qo-yul-

muşdur.

1920-ci illər Cəfər Cabbarlı dramaturgiyası üçün dərin sarsıntılar,

iztirablı axtarışlar, varlığa estetik münasibətdəki eniş yoxuşlar mərhələsi

idi. Azərbaycan Demokratik Cumhuriyyəti dövründə (1918-1920) bir çox

yazıçılar kimi, gənc Cabbarlının da dərindən çulğalamış milli

27

problematika, milli iftixar, qürur və vətənpərvərlik ruhu ilə yazılmış

"Ulduz və ya Trablis müharibəsi" (1917), "Ədirnə fəthi" (1917) pyesləri

tənqid tərəfindən "ziyanlı sənət", "zərərli təmayül" kimi qarşılanmışdı.

Hər iki əsərin mövzusu türklərin yadellilərə qarşı apardığı rəşadətli

mübarizələrdən götürülmüşdür. Obraz və mövzu yaxınlığını nəzərə alaraq

"Ədirnə fəthi" pyesini "Trablis müharibəsi və ya Ulduz" pyesinin davamı

hesab etmək olar. Bu əsərlər türk məişətini, türk qəhrəmanlığını və

şücaətini təbliğ etdiyi üçün hələ yazıldığı gündən vulqar tənqid tərəfindən

"pantürkist", "panislamist" təmayüllü əsərlər kimi qarşılanmış, az sonra

tamamilə səhnədən çıxarılmışdır.

"Trablis müharibəsi və ya Ulduz" və "Ədirnə fəthi" əsərlərinin

mövzusu qardaş Türkiyə türklərinin mübarizə dolu tarixinin yaxın keç-

mişindən (1911-1913-cü illər) götürülmüşdür.

"Ulduz" (1917) və "Ədirnə fəthi" (1917) əsərlərini müəllif öm-

rünün gənclik çağında (18 yaşında), yaradıcılığının ilkin mərhələsində

yazmışdır. C.Cabbarlı Bakı Politexnik məktəbinin tələbəsi olmasına

baxmayaraq, Türkiyə tarixinin Balkan müharibəsi (1911-1913)

dövrünü mətbuat məlumatları əsasında diqqətlə izləmiş, bəhrələndiyi

tarixifaktlara yaradıcı münasibət bəsləyərək, problemlərin və

xarakterlərin ziddiyyətli məqamlarını üz-üzə qoyaraq oxucuları və

tamaşaçıları təsir altına, gərgin həyəcanlı anlara sala biləcək, bu gün də

Azərbaycanda mövcud olan ictimai vəziyyətlə bağlı əlahiddə aktuallıq

kəsb edən dəyərli səhnə əsərləri yaratmışdır.

"Ulduz"da hadisələr İtaliya-Türkiyə müharibəsi fonunda cərəyan

edir. "Ədirnə fəthi" faciəsini gənc Cabbarlı 1917-ci il oktyabrın 17-də

bitirmiş, əsər elə həmin il, dekabrın 15-də tamaşaya qoyulmuşdur.

Pyesin əsas məzmunu Balkan müharibələri dövründə təslimçi, riyakar

mövqe tutmuş hakim dairələrə qarşı türk xalqının qəzəbi, itirilmiş

Ədirnə torpaqları uğrunda vətənpərvərlik hərəkatı, qəhrəmanlıq və

rəşadəti təşkil edir.

Yazıçının "Bakı müharibəsi" əsərində 1918-ci ilin martında

Bakıda baş verən qanlı hadisələr, erməni daşnaqlarının azərbaycanlı-

lara garşı etdiyi zülmlər təsvir olunur, başda Nuru Paşa olmaqla qəh-

28

rəman xilaskar türk ordusunun şəhəri erməni vəhşilərindən xilas etmə-

sindən danışılırdı. Həmin faciə 1919-cu il sentyabrın 16-da Azər-

baycan Dövlət Teatrında tamaşaya qoyulmuşdur. Lakin çox təəssüf ki,

əsər bu günə kimi tapılmamışdır.

Cabbarlının satirik və lirik şeirlərdən başlanıb ictimai-məişət

pyeslərinədək gələn ilk yaradıcılıq dövrünün ümumi istiqaməti belədir.

Cəmi 3-4 il sürən bu dövrü yazıçının ədəbi təcrübə illəri adlandırmaq

daha düzgün olar. Bu dövrdə yazdığı əsərlərin bir çoxuna Cabbarlı

nəinki böyük əhəmiyyət verməmişdi, hətta onların çap olunmasına da

çalışmamışdı.

Lakin buna baxmayaraq, bu dövr gənc yazıçının yaradıcılıq yolun-

da qanunauyğun bir mərhələ, ciddi ədəbi təcrübə əhəmiyyətinə malik idi.

Bu dövrdə Cabbarlı realizm yoluna düşmüş və ictimai-məişət

mövzularını işləməyə başlamışdı. İlk satirik və lirik şeirlərində o, cə-

miyyətdəki nöqsanlara incə bir kinayə ilə gülməyi, onları acı-acı qa-

mçılamağı, ifşa etməyi və onlara qarşı nifrət oyatmağı öyrənmişdi; he-

kayələrində insanlar arasındakı münasibətləri nisbətən geniş təsvir et-

məyə, yaxşı-yamanı, xeyir-şəri bir-birindən ayırmağa çalışmışdı. Bu

hekayələrində Cabbarlı hələ cəsarətsiz bir şəkildə olsa da, xarakterlər

yaratmağa təşəbbüs etmişdi. İlk pyeslərində isə bu təşəbbüs daha da

artmışdı; yazıçı məişət səhnələrini, burjua cəmiyyəti ilə toqquşan

fərdlərin faciəsini və nəhayət, ictimai ədalətsizliyə qarşı mübarizə

meyllərini göstərməyi təcrübə etmişdi.

Sənətkarlıq və dil cəhətdən də bu dövr Cabbarlı üçün bir hazırlıq

məktəbi idi.

Yaradıcılığının ikinci dövrü

C.Cabbarlının 1920-1923-cü illərdəki ədəbi fəaliyyətinin ən yaxşı

nəticəsi "Aydın" və "Oqtay Eloğlu" pyesləri oldu. Hər iki əsər 1921-1923-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Teatrında müvəffəqiyyətlə ta-

maşaya qoyulmuş və teatrın repertuarında görkəmli yer tutmuşdur. İdeya və üslub cəhətdən bir-birinə yaxın olan bu əsərlərdə Cabbarlı

pulun hökmranlıq etdiyi bir cəmiyyəti, bu cəmiyyətdə əzilən zəh-mətkeşlərin faciəsini göstərmişdir.

29

"Oqtay Eloğlu" əsərini yazmaqda Cabbarlının məqsədi Azərbay-

can Milli Teatrını yaratmaq ideyası idi. Oqtay pərəstiş etdiyi xalq səhnəsini yüksəltmək, milli teatr

yaratmaq uğrunda dinclik bilmədən çalışır. O, səhnə xadimidir. Səhnəni bütün varlığı ilə sevən Oqtay hər şeydən əvvəl yaradıcı bir

insandır. Yaradıcılıq onun əsas keyfiyyətidir. O, deyir: "Yaşamaq istəyiriksə, yaratmalıyıq. Səhnəmiz yox, fəqət olmalıdır. Onu da mən

yaradacağam". Yaradıcılığının ilk dövrundə yazılmış pyeslərində – "Vəfalı Sə-

riyyə, yaxud göz yaşları içində gülüş" (1915), "Solğun çiçəklər" (1915), "Ədirnə fəthi" (1917), "Nəsrəddin şah" (1916) – məharətlə sü-

jet qurmaq, fərdi psixoloji xarakterlər yaratmaq yolunda göstərdiyi səylər artıq gənc Cəfər Cabbarlıya oxucu rəğbəti qazandırmış olsa da,

onun geniş oxucu – tamaşaçı kütlələrinin hiss və duyğuları, fikir və düşüncələri üzərində əsl dramaturq hakimiyyəti "Aydın" (1919),

"Oqtay Eloğlu" (1921) pyesləri ilə başlayır. Cəfər Cabbarlının əsl peşəkar ustalığı, bədii texniki yetkinliyi, hə-

yati konfliktlər, təbii monoloq və mükalimələr qurmaq məharəti ilk dəfə olaraq bu pyeslərdə tam qüdrəti ilə təzahür edir. Bu pyeslər həm də Cəfər

Cabbarlı dramaturgiyası zəminində Cabbarlı teatrını qurmaq və ucaltmaq yolunda iki əsas təməl sütunları idi. İdeoloji təzyiqlərə məhəl

qoymadan millilik elementlərini qoruyub saxlayan, səhnə və sənətkar problemini də bu rakursdan həll etməyə çalışan sənətkarın

vətənpərvərlik və ziyalılıq ruhu bu pyeslərdə tam gücü ilə duyulur. Xal-qın yaşaması, özü-özünün təsdiqi üçün milli mədəni intibahın başlıca

şərt olduğunu anlayan Oqtay ("Oqtay Eloğlu") xalqını dahilər, sə-nətkarlar, şəxsiyyətlər yetişdirməyə çağırır. Lakin doğma səhnəni boş

görən sarsılmış gənc aktyor təbiətinə məxsus çılğınlıqla üzünü salona tutaraq: "Səfil xalq, nə bağırırsan. Səndə sənətkar bir qadın yox, varsansa

yarat, yaratmırsansa sus, uzan öl" – deyir. Tragik qəhrəman səviyyəsinə yüksələn Oqtay Eloğlu pərəstiş et-

diyi, varlığı qədər sevdiyi səhnəni yüksəltmək, milli teatr yaratmaq uğrunda dinclik bilmədən çalışır, faciəli sənət yolu keçir.

Aydının və Oqtayın mübarizə, inkar və etiraz hədəfləri müxtəlif olsa da, onlar talecə eyni bir həyat məcrasında birləşir və qovuşurlar.

30

Qızılın və pulun qəddar dərəbəyliyi, incəsənət, şöhrət və sərvət

ehtiraslarının mənhus tuğyanı qarşısındakı əlacsızlıq onları eyni bir ağrı və iztirab dəyirmanında üyüdür.

Vətənə, xalqa, milli mədəniyyətə və sənətə xidmət yolunda hər cür fədakarlığa hazır olan bu qəhrəmanlardakı parlaq romantika, nəcib

xəyalpərvərlik hadisələr axarında az keçmir ki, həyatın sərt daşlarına dəyərək çiliklənir. Hər iki əsər

faciəvi bir finalla, sarsıdıcı bir sonluqla tamamlanır. Cəfər Cabbarlının təsvir etdiyi gənc qəhrəmanlar: aydınlar,

oqtaylar real və həyatı idilər. "Oqtay Eloğlu" ilə "Od gəlini" arasındakı illər Cabbarlı yara-

dıcılığında çox gərgin ədəbi fəaliyyət və yeni inkişaf dövrünə girmək üçün hazırlıq illəri olmuşdur.

"Od gəlini" tragediyası bir körpü kimi iki dövrü bir-birinə bağ-layır. "Od gəlini" əsərində Cabbarlı öz həqiqi mübariz qəhrəmanını,

yəni aydın və yüksək məqsəd uğrunda mübarizə edən əsl qəhrəmanını tapmışdır. Əsərin qəhrəmanı Elxan azadlıq və istiqlaliyyət uğrunda

mübarizə aparan xalq kütlələrinin qəhrəman bir sərkərdəsi olmaqla bərabər, bir mütəfəkkir və islahatçıdır; o, ictimai quruluşun ya-

ramazlıqlarını dərk etmiş və onu dəyişdirmək qərarına gəlmişdir. Bu nöqteyi-nəzərdən Elxan yalnız Cabbarlı yaradıcılığında deyil, bütün

Azərbaycan ədəbiyyatında yeni müsbət bir qəhrəman idi. "Od gəlini" tragediyası şahların, xəlifələrin, hökmdarların həya-

tına həsr edilmiş əsər deyil. O, zəhmətkeş xalqın həyatını, mübari-zəsini, xalqın öz içərisindən çıxan qəhrəmanları təsvir edir. Babək xalq

qəhrəmanı, xalq sərkərdəsi və xalq başçısıdır. "Od gəlini" tragediyasını yazmaq fikri ilk dəfə Cabbarlıda 1924-

cü ildə oyanmışdır. "Od gəlini" əsas etibarı ilə IX əsrdə baş vermiş tipik tarixi hadisələrə və bu hadisələrin başında duran xalq sərkərdəsi

Babəkin ərəb işğalçılarına qarşı mübarizəsinə həsr edilmişdir. Əsərin ilk variantı 1925-ci ilin ortalarında hazır olduğu halda, Cabbarlı onun

üzərində tam üç il də işləmiş, təkmilləşdirmiş və ancaq bundan sonra teatra vermişdir. Heç bir əsər üzərində Cabbarlı "Od gəlini" qədər çox

və səylə işləməmişdir.

31

1928-ci ildə dramaturq "Od gəlini" pyesi ilə tarixi mənşəyinə

görə olduqca problematik, zamanına görə aktual, aktual olduğu qədər də xətalı, süjet və kompozisiya həllinə görə bənzərsiz möhtəşəmliyə

malik bir mövzuya müraciət etmişdi. Mövzunun dərinliyi və genişliyindəndir ki, əsər ilk variantında 38 şəkildən

ibarət pyes kimi qələmə alınmış, tamaşaya hazırlıq prosesində isə 18 şəklə endirilmişdir.

Sovet tənqidinin "ateist ruhlu", dinə qarşı mübarizədə çox təsirli əsər kimi qiymətləndirdiyi faciədə konkret olaraq islam və onun ziyanlı

cəhətlərinin təsviri yoxdur, lakin ərəblərin Azərbaycanda işğalçılığını, soyğunçuluğunu, xalqın adətlərinə, dininə, heysiyyatına təcavüzünü

əks etdirən səhnələr bir-birini əvəz edir. Məmməd Əmin Rəsulzadə "Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı" əsə-

rində yazırdı: "Od gəlini"ni Cəfər "Çeka" həbsindən çıxdıqdan sonra yazmışdır. O, vaxtilə istər məmləkətdə, istərsə məmləkət xaricində səs

salmış bir hadisəyə görə "müsavatçılar" qrupu ilə birlikdə həbs edilmişdi. Bu əsərdə atəşpərəst Azərbaycanın müsəlman - ərəb

istilasına qarşı mübarizəsi təsvir edilir. Yeni sahiblər məmləkətin bütün zənginliklərini çapıb aparırlar. Neft dövlətin malı elan edilir.

Ərəbistana daşınır. Azərbaycanlıları islam dinini gəbul etməyə məcbur edirlər.

Mənzərənin rəmziliyi göz qabağındadır. Tamaşaçılar üçün "ərəb" və "islam" sözləri yerinə "rus" və "kommunizm" sözlərini qoy-

maq mənanı aktuallaşdırmaq üçün kifayətdir". "Od gəlini" əsəri 1928-ci ildə tamaşaya qoyuldu. Əsərin quruluş-

çu rejissoru A.A.Tuqanov idi. Cabbarlının yaratdığı pyeslər öz bədii dili və üslubu ilə də seçi-

lirdi. Heç şübhəsiz ki, Cabbarlının ədəbi dil sahəsindəki fəaliyyəti Azərbaycan dilinin inkişafında bir mərhələ təşkil etməkdədir.

Cabbarlının, xüsusən dramaturq Cabbarlının yaradıcılığında dil əsas tipləşdirmə vasitələrindən biridir. Buna görə də yazıçının saf,

aydın və müstəqil Azərbaycan dili uğrundakı mübarizəsi bilavasitə onun sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Cabbarlı dilinin qüvvəti,

hər şeydən əvvəl onun dramlarında meydana çıxır.

32

Cabbarlı müasir dram dilimizin banisidir: xalq danışıq dilinə əsas-

lanan dram dilinin yox, normativ bədii dilə əsaslanan dram dilinin yaradıcısıdır. Məhz dramaturqun formalaşdırdığı dram dili Avropa

klassiklərinin pyeslərini ana dilimizə tərcümə eləməyə, bu sahədə lazımi adekvatlığa nail olmağa imkan verdi. O, Azərbaycan bədii dilinin

normativ dram üslubunun banisi oldu. Dramaturqun yaratdığı bədii üslubu nə nəsr, nə də şeir dili ilə müqayisə etmək olar. Onun yaratdığı

dramatik danışıq üslubunu Mirzə İbrahimov, Mehdi Hüseyn, İlyas Əfəndiyev, Sabit Rəhman, Ənvər Məmmədxanlı kimi istedadlı

yazıçılarımız inkişaf etdirmişlər. Cabbarlı Azərbaycan həyatından alınmış tarixi və əfsanəvi möv-

zularla çox maraqlanırdı. O, Azərbaycan xalqının azadlıq uğrundakı mübarizə tarixini, əfsanə və nağıllarını öyrənərək, xalqın mənəvi

qüdrətini öz əsərlərində əks etdirmək istəyirdi. Hələ 1922-1923-cü illərdən üzərində işlədiyi "Araz çayı" mən-

zum faciəsini Cabbarlı oynamaq üçün Dövlət Dram Teatrına təqdim etmişdir. Çox ehtimal ki, bu mənzum faciə Azərbaycan xalqının

vəhdəti məsələsinə həsr edilmişdi. O dövrdə ağızlarda gəzən "Araz çayı, qalx aradan, qoy birləşsin Azərbaycan!" misrasının da həmin

faciədən olması güman edilir. Lakin təəssüf ki, bu əsər tapılmadığı kimi haqqında müfəssəl məlumat da yoxdur. 1923-cü ildən başlayaraq

Cabbarlı "Qız qalası" adlı əfsanəvi poemasını "Maarif və Mədəniyyət" jurnalında dərc etdirmişdir. "Qız qalası" 1922-1923-cü illərdə

yazılmışdır. 1924-cü ildə Bakı Dövlət Universitetinin Şərq fakültəsində oxu-

yarkən Cabbarlı ədəbi fəaliyyətini də davam etdirirdi. O, bir sıra he-kayə və şeirlər yazmaqla bərabərtərcüməçiliklə də məşğul olur, ayrı-

ayrı mətbuat orqanlarında məqalələrlə çıxışlar edirdi. Yazıçının teatr sənəti haqqında nəzəri düşüncələri 1924-1925-ci illərdə yazdığı

"Azərbaycan ədəbiyyatının son vəziyyəti", "Bizdə teatro", "Azərbay-can teatr məktəbi", 1922-ci ildə "Ədəbi mübahisələr" məqaləsini "Zəh-

mət" qəzetində dərc etdirmişdir. Məmməd Əmin Rəsulzadənin qeydlərindən:

"Cabbarlı yalnız yazıçı deyil, eyni zamanda rejissordur. Məşhur musiqi professoru Qilyer onun "Şahsənəm" adlı mənzum pyesini nota

33

çevirərək opera yazmışdır. "Qız qalası" mənzuməsi kimi, əsərlərindən

bir qismi rusca ilə bərabər, Qafqaz dillərinə də tərcümə edilmişdir. Dramlarından başqa Cabbarlının şeirləri və hekayələri də vardı.

Cabbarlının dramaturqluğu Azərbaycan dramaturgiyasında mühüm bir mərhələdir".

1925-ci ildə dövlət teatrı üçün Şekspirin "Hamlet" faciəsini tərc-ümə etmiş, 1927-ci ilin əvvəllərində "Dilbər" hekayəsini çap etdirmiş,

eyni zamanda F.Qladkovun "Sement" əsərindən bir parça tərcümə etmişdi. 1928-ci ildə Lev Tolstoyun "Uşaqlıq" povestini və Maksim

Qorkinin "Üzügülər" hekayəsini tərcümə və çap etdirmişdir.

Yaradıcılığının üçüncü dövrü

Mürəkkəb ictimai-siyasi hadisələrlə zəngin olan 1920-1930-cu

illər Azərbaycan xalqının həm siyasi, həm də ədəbi tarixində xüsusi

mərhələ təşkil edir. Bolşevik hakimiyyəti, sovet rejimi, kolxoz qu-

ruculuğu, elliklə kollektivləşmə kimi mürəkkəb hadisələrlə xarakterizə

olunan bu dövrün həqiqətlərini əks etdirən tarixi sənədlər, ədəbiyyat

nümunələri çoxdur.

C.Cabbarlı mürəkkəb, ziddiyyətli bir tarixi dövrün ədəbi səhnəsinə

onun həm qaranlıq, həm də işıqlı cəhətlərini bizə çatdırmaq üçün gəl-

mişdir. Cəfər Cabbarlı 1920-1930-cu illərdə Azərbaycan dramatur-

giyasının ən populyar dramaturqu idi. Dövrün tarixi-ictimai məzmununu

təsvir və səciyyələndirmək qüdrəti məhz ona nəsib olmuşdur.

Cəfər Cabbarlısız bu dramaturgiyanı bütöv, fəal, müstəqil və

qüdrətli hesab etmək mümkün deyildir.

1928-ci ildən etibarən yazıçının yaradıcılığının üçüncü dövrü

başlayır. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bir müd-

dət dram yaradıcılığına fasilə verən yazıçı 1927-ci ildə "Sevil" əsərini

yazır. Əsər qadın azadlığı mövzusuna həsr olunmuşdur. 1928-ci ildə

"Sevil"in tamaşaya qoyulması ilə sanki Şərq qadınlarının azadlığı üçün

bir yol açıldı.

Qadın azadlığı Cabbarlı dramaturgiyasının əsas mövzularından-

dır. Cəlil Məmmədquluzadə kimi Cabbarlı üçün də qadın dərdi "köhnə

34

bir dərd" idi. Yazıçının hekayələrinin əksəriyyəti Azərbaycan

qadınının bədbəxt taleyinə həsr edilmişdir. Lakin yazıçı Azərbaycan

qadınlarını donmuş bir vəziyyətdə yox, inkişafda təsvir etmişdir. Onlar

get-gedə şüurlanır, insanlıq ləyaqətlərini dərk edirlər. Cabbarlının

qadın surətləri passiv etirazdan başlayaraq fəal etiraza, ictimai

mübarizəyə qədər yüksəlirlər.

Qadın azadlığı hərəkatında mətbuatın və bədii ədəbiyyatın üzərinə

mühüm vəzifə düşürdü və Cabbarlının "Sevil" pyesi bu mübarizədə

xüsusi əhəmiyyət kəsb etdi. Əsərdə Azərbaycan qadınının dünənki,

bugünkü, hətta gələcək həyatı Sevilin simasında əks etdirilmişdir.

1930-cu illərin ədəbi-ictimai mühitinə bilavasitə təsir göstərən,

böyük tamaşaçı və oxucu kütləsi arasında rezonansa səbəb olan "Sevil"

pyesində dramaturq yeni cəmiyyət, yeni insan, yeni ailə və əxlaq

normalarının bədii illüstrativ təsvirinə səy göstərmişdir. Əsərdə müti

bir qadının keçdiyi həyat yolu, mənəvi təkamül prosesi təsvir olunur.

Pyesdə ədib müasir həyat materialı əsasında köhnəlik və yeniliyin

mübarizəsini əks etdirmişdir.

1930-cu ildə Cabbarlı Türk Dövlət Teatrında bədii hissə müdiri

və rejissor vəzifəsində işləməyə başladı.

"Sevil"dən sonra dramaturqu iki mövzu düşündürürdü; onlardan

biri xalqlar dostluğu, ikincisi isə yeni kənd məsələsi idi.

C. Cabbarlının 1930-cu illər dram yaradıcılığı "Almaz" pyesi ilə

başlayır. Əsərin ilk tamaşası 1931-ci il aprelin 13-də göstərilmişdi.

Tamaşa böyük müvəfəqiyyət qazanmışdı.

Sosializm quruculuğu dövrünün, 1929-1930-cu illərin əsas icti-

mai məsələlərindən biri kənd təsərrüfatının kollektivləşdirilməsi idi.

Almazın simasında yazıçı sosializm cəmiyyəti üçün xarakterik olan bir

gəncin surətini yaratmışdır.

1931-ci ildə Cabbarlı "1905-ci ildə" pyesini tamamlayıb teatra

verdi. Əsər xalqlar dostluğundan bəhs edir. Türk Dövlət Dram Teatrı

1931-ci il mövsümünü bu pyeslə açmışdır. Əsərin quruluşçu rejissoru

Lyütse işi yarımçıq qoyub getdiyi üçün quruluş üzərində Cabbarlı özü

işləmişdir.

35

1932-ci ildə C. Cabbarlı "Dönüş" əsərini yazmışdır. Həyat yoldaşı

Sona xanıma yazdığı məktubda ədib əsər haqqında bunları deyir:

"Bir balaca pyes yazmağa başlayacağam. Burada qurtara bilmə-

səm, gerisini gəlib bağda qurtaracağam..."

Cabbarlının 1932-ci ilin yayında yazdığı bu məktubda göstərdiyi

balaca pyes – "Dönüş" pyesi idi. Yazıçı bu pyesi nə səbəbə "balaca"

adlandırmışdı? Bu suala ədibin bir az əvvəl A.A.Tuqanova yazdığı

məktub cavab verməkdədir. Həmin məktubda Cabbarlı bildirir ki,

Dövlət Dram Teatrının yubileyi münasibəti ilə kiçik satirik bir pyes

yazacaqdır. Belə məlum olur ki, Cabbarlı teatrın yubileyində tamaşaya

qoymaq üçün nöqsanlarını yoldaşcasına tənqid edən bir pyes üzərində

işləyirdi. Bu pyes bir və ya iki pərdəli bir komediya, "səhnəmizin

güzgüsü" kimi tənqidi bir əsər olacaqdı. Lakin iş zamanı əsər getdikcə

böyümüş, mövzuca genişlənmiş və axırda sosializm sənəti məsələlərini

əhatə edən ciddi bir pyesə çevrilmişdi. Əsəri yazmaqda yazıçının əsas

məqsədi ədəbiyyat və sənət aləmindəki nöqsanları meydana çıxarmaq,

zərərli və yaramaz fikir və nəzəriyyələrdən teatr mühitini təmizləmək

idi. Nöqsan isə az deyildi. Onları cəsarətlə tənqid etmək lazım idi.

Moskvada oxuyub Azərbaycana gəlmiş gənc Gülsabah teatr kol-

lektivini yeni repertuar, yeni üsul, möhkəm intizam uğrunda müba-

rizəyə çağıranda bu nöqsanlarla üz-üzə gəlir. Gülsabah gördüyü nöq-

sanları hamının nəzərinə çatdırır. Kollektivin köməyi ilə onları aradan

qaldırmağa çalışır. O deyir: "Bir də, yoldaşlar, bizdə bir konservatizm

vardır: Yenilikdən qorxmaq, köhnəliyə pərəstiş". Gülsabahı hər şeydən

artıq bu əsas nöqsan, mühafizəkarlıq narahat edir; o, konservatizmlə,

köhnəliklə mübarizəyə girişir. Pyes "Oqtay Eloğlu" əsərinin davamı

kimi götürülə bilər.

"Dönüş" ilə bir zamanda, 1932-ci ildə Cabbarlı "Yaşar" pyesi üzə-

rində də işləyirdi. Əsər 1932-ci ilin dekabrında tamaşaya qoyulmuşdu.

Əsərdə yeni Azərbaycan ziyalısının obrazı yaradılmışdır. Yaşar yeni

tipli gənc bir alimdir. O, öz ixtirası ilə vətən torpağını abad etmək istəyir.

Pyesdə Cabbarlı köhnə elmi normalara, köhnəlmiş üsullara pərəstiş edən

elmin əleyhinə çıxır, inkişafa mane olan köhnəlmiş qaydaları cəsarətlə

36

qırıb atan yeni, təşəbbüskar elm adamlarını alqışlayır. "Yaşar"

Cabbarlının son tamamlanmış əsəri idi.

1933-1934-cü illərdə Cabbarlının səhnəyə yeni bir əsər vermə-

məsinə baxmayaraq, bu illər də onun həyatında ən gərgin fəaliyyət

illəri idi. Bu zaman o həm dram teatrında, həm opera teatrında, həm də

kinoda işləyirdi.

Kino fəaliyyəti

Cəfər Cabbarlı teatra böyük qiymət verir və onun başlıca rolunu

xalqa xidmətdə görürdü. Teatr haqqında yazdığı qeydlərindən birində

oxuyuruq:

"Teatro-yüksək bədii bir dərəcədədirsə ölkə də ümumən gözəl

inkişaf edəcəkdir. Mədəniyyət – elm və sənətdən ibarətdir. Teatro isə

sənətin başqa qismlərini birləşdiriyor".

Bütün həyatını teatrla bağlamasına baxmayaraq dramaturq incə-

sənətin vacib sahələrindən biri olan kinoya da çox böyük əhəmiyyət

verir, Azərbaycan milli kinosunun yaranması və inkişafı üçün əlindən

gələni əsirgəmirdi.

Uzun müddət Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında ədəbi-hissə mü-

diri işləyən professional dramaturq o vaxt yenicə inkişaf edən kino sənəti

ilə çox maraqlanırdı. 1928-ci ildə Bakı kino fabrikində Mirzə Fətəli

Axundovun vəfatının 50 illiyi münasibətilə "Hacı Qara" əsərinin motivləri

əsasında "Sona" adlı kino-film çəkilir. "Hacı Qara" bədii filmi ilə

Azərbaycanın ilk milli kino ssenaristi kimi tanınan Cabbarlı Azərbaycan

qadınlarını qara çadradan xilas edib siyasi, iqtisadi və ictimai həyata

çıxartmaq üçün kinematoqrafın böyük imkanlarından istifadə etmək

fikrində idi. O, bu arzusunu "Sevil" filmi ilə həyata keçirdi.

"Sevil" filmi 1929-cu ildə Cəfər Cabbarlının ssenarisi üzrə çəkil-

mişdir (2019-cu ildə filmin 90 yaşı tamam olacaqdır). Bu film Azər-

baycan kinematoqrafçılarının qadın hüquqsuzluğuna, qadın əsarətinə

ilk etiraz səsi idi. Kinofilmdə Sevil rolunu oynamaq üçün münasib bir

azərbaycanlı qızı axtarmaq işində Cabbarlı yaxından iştirak etmişdi.

C.Cabbarlı öz qəhrəmanının ekranda surətini canlandıracaq aktrisanı

37

tapmaq üçün Bakının küçələrinə düşüb qapı-qapı gəzərək evlərdə,

idarələrdə, ali məktəblərdə azərbaycanlı qız axtarırdı. Cəfər istəyirdi

ki, filmdə Sevili mütləq azəri qızı oynasın. O, bu arzusuna da özünə

məxsus bir inadkarlıqla nail olmuşdu. Hətta başına qəribə macəralar da

gəlmişdi. Bu axtarış zamanı aldığı təəssürat əsasında "Gülər"

hekayəsini yazmışdı. Sevil rolunu Azərbaycan Dövlət Neft və Kimya

İnstitutunun tələbəsi İzzət Orucova oynamışdır.

"Sevil" filmi böyük müvəffəqiyyət qazandı. Kinodakı bu işindən

hədsiz dərəcədə sevinən Cabbarlı "Almaz" və "1905-ci ildə" pyesləri üzrə

kinossenarilər yazdı və "Sevil"dən sonra dərhal "Almaz" filminin

çəkilişlərinə başladı.

Sona xanımın xatirələrindən:

"Burada da qəhrəman rolunu, yəni Almazı İzzət xanım oynayırdı.

Təəssüf ki, Cəfər bu quruluşu başa çatdıra bilmədi. Amansız ölüm onu

bu işindən də vaxtsız ayırdı. Cəfərin sənət dostları "Almaz" filmini

Cəfərsiz çəkib qurtardılar və 1935-ci ilin axırında, onun ölümünün

birinci ildönümündə, işi müvəffəqiyyətlə qurtardıqları haqqında məzarı

üstündə raport verdilər".

Sona xanım Cabbarlının xatirələrindən məlum olur ki, yazıçı öm-

rünün son illərini kinostudiyadakı fəaliyyətinə sərf etmiş, həyatı qədər

sevdiyi teatrdan özü istəmədən uzaqlaşmağa məcbur olmuşdu.

Cəfərin bədxahları iddia edirdilər ki, güya yazıçı Azərbaycan

Dövlət Dram Teatrını monopoliyaya götürüb və nə qədər ki, Cəfər

teatrdadır və yazır, onlar oraya pyes verməyəcəklər.

Cəfər Cabbarlının bununla əlaqədar Sovet Yazıçıları İttifaqının

təşkilat komitəsinə yazdığı məktubdan bir parçaya diqqət yetirək:

"Əgər bu doğru isə, mən dərhal teatrı tərk etməyə hazıram, təki

onlar yazsınlar. Mən başqa müəssisələrə: 14 ildən bəri kimsənin heç

bir şey yazmadığı və mənim bu il iki libretto yazmalı olduğum operaya;

heç vaxt işləmədiyim və buna baxmayaraq repertuarını mənim "1905-

ci ildə", "Almaz", "Yaşar", "Sevil" pyeslərim təşkil edən rus işçi

teatrına; 14 ildən bəri kimsənin heç nə etmədiyi, mən isə özümü orada

borclu saydığım Azərkinoya; habelə pyeslərimin əksəriyyəti oynanılan

38

özbək, türkmən, tacik, tatar teatrlarında, fəhlə klublarında işlərəm,

nəhayət, tamamilə yazmaya bilərəm, təki o yoldaşlar yazsınlar".

Beləliklə də, Cəfər tamamilə teatrdan çıxıb Bakı kino fabrikində

daimi işə keçdi.

Kino Cabbarlını getdikcə daha çox cəlb edirdi. Azərbaycanda sə-

nətin bu sahəsində lazımi kadrların olmaması vəziyyəti çox ağırlaş-

dırmışdı. Cabbarlı kino işlərini canlandırmaq məqsədi ilə əlindən gələ-

ni əsirgəmir, orada həm ssenarist, həm də rejissor kimi çalışırdı.

Cabbarlı azərbaycanlılardan operator, rəssam, rejissor və kino-

aktrisa yetişdirmək barədə məsələ qaldırmış, kinoda işlədiyi zaman isə

bu sahədə ciddi fəaliyyət göstərmişdi. Teatrda olduğu kimi kino işinə

də çox ciddiliklə yanaşan yazıçı bu sahədə milli kadrların

yetişdirilməsi və hazırlanmasına böyük əhəmiyyət verirdi. "Hara

gedirAzərkino" adlı məqaləsində oxuyuruq:

"Azərkinonun rəhbərlərinə sual verəndə: nə üçün Sizdə fabrikin

nəzdində yerləşən mətbəədə dörd mürəttibdən (özü də onların ikisi

yenicə işə götürülüb) biri də türk deyil və türk yazıları bu dili

bilməyənlər tərəfindən elə təhrif olunur ki, "gözəl qızlar"-"gözəl

qozlar" kimi yazılır, onlar cavab verirlər ki, türk mürəttibləri yoxdur,

burada isə türk mürəttibi özü üçün gəzir və nərd oynayır. Soruşanda ki,

nə üçün Sizdə türk qadını rolunda türk qadını çəkilmir, dedilər türk

qadınları yoxdur.

Lakin elə buradaca, fabrikdə türk qadını İ.Orucova (Azərkinonun

türk olmayan 125 işçisinin içərisində həmin 8-9 türkdən biri, gözəl

aktrisa) makinaçı işləyir. Kişi rollarında aktyorlar nə üçün Moskvadan,

Leninqraddan, Xarkovdan dəvət olunur sualına isə heç kəs aydın cavab

verə bilmir və direktor rejissorun, rejissor operatorun, operator

rejissorun üstünə yıxır və s.i.a. Azərkinonun öz siması yoxdur. O,

özünün şəxsi yaradıcılıq simasını tapmalıdır. Azərkinonun yeganə

xilas yolu-başlıca olaraq xidmət etdikləri Azərbaycanın zəhmətkeş

kütlələrinə inamsızlıqdan imtina etməsində və bu əsas kütlənin

yaradıcılıq iradəsini və təbiətini özünün bütün işi üçün bazis

seçməsindədir. Bizim kinofabrikanın qapılarını açmaq və oraya bu

39

canlı yaradıcı kütləni buraxmaq lazımdır. Yalnız o, Azərbaycan kino-

sunun əsl simasını müəyyənləşdirməyə qadirdir. Bütün qalanlar isə

yapmadır, sünidir, surroqatdır, inandırıcı deyil və deməli, bir qəpiyə də

dəyməz və məhvə məhkumdur. Başqa kino təşkilatları belə işləyir və

bizimki də belə işləməlidir. Bizim kinomuzun rəhbərləri bunu nə qədər

tez dərk etsə, o qədər yaxşı olar. Və əgər yenə inadkarlıq etmək fikrinə

düşsələr, çox guman ki, bu dəfə onların özləri üçün pis qurtaracaq. Biz

isə indi xəbərdarlıq edirik, bizim kino yanlış yol ilə məhvə doğru

gedir".

Kinoda işləməyə başladıqdan sonra Cabbarlı istirahəti tamamilə

yaddan çıxarmışdı. Sona xanım Cabbarlıya yazdığı 29 avqust 1933-cü

il tarixli məktubunda Cəfər Cabbarlı öz gərgin iş vəziyyətini belə təsvir

edirdi:

"Sonra, Sonası, öz işim belədir: Moskvada qət olunub ki, kinoda

"1905-ci il"in pastanovkasını ancaq mən verməliyəm. Özgə adamın

verməsinə razı olmayıblar. Moskvada həll olunub ki, hansı kinolar gedə

bilər və hansını hansı rejissor qoymalıdır. "1905-ci ildə" filminin

rejissorundan söhbət gedəndə demişlər ki, Braginski-mraginski ta-

nımırıq, Cəfər özü qoymalıdır. Özü də bu il olmalıdır. Və teatrdan ki-

noya keçməlidir. Mən dedim: teatrdan getmərəm. Sonra dedilər ki, teatr-

da da, kinoda da işlə. İndi gərək rejissor ssenarisinə başlayaq. Ayın 1-

dən kinoda qulluqdayam. Sonra, "Səfa"nın ancaq bircə 4-cü pərdəsi

qalıb. 1-ci, 2-ci, 3-cü pərdələrini qurtarmışam. Tamam-kamal. Bu

yandan da Qliyer gəlib Narkomprosda deyir: gərək bir həftəyə

"Şahsənəm"i qurtarasan, operada oynayaq. Deyirəm vaxtım yoxdur.

Deyirlər, özgə adam eyləyə bilməz. Bu yandan da Şillerin "Qaçaqlar"ı,

o yandan da "Əfqanıstan" ...Xülasə, işlərim çox dolaşıqdır, haraya gedib

çıxsa, sənə yazaram... Sonra, Türk teatrında "1905-ci ildə"ni quruluşda

verməliyəm. Rus teatrında da "1905-ci ildə" gedir. Mayorov deyir, gərək

ikili işləyək, tək qoya bilmərəm. Operada da "Səfa"nın pastanovkasını

gərək mən verəm. Bizim teatrda da "Otello"nu təzələmək boynuma

qalmışdır. Onlardan bir cür ilə boyun qaçırmışam. Hamısı da deyir bir

vaxtda. Xülasə, aləm çaxnaşıb bir-birinə, heç bilmirəm nə edəcəyəm.

40

Hə, "Od gəlini"ni də gərək Mayorov ilə mən işləyəm. Budur, təxminən

mənim işlərim. İndi gələk sənin işlərinə…”

Bir daha qeyd edək ki, Cəfər Cabbarlı Azərbaycanda milli kino

sənətinin inkişafında böyük xidmətləri olan şəxsiyyətlərdəndir. Azər-

baycan milli kinosunun yaranmasında, bu sahədə milli kadrların

yetişdirilməsində, kino işinin yeni, milli əsaslar üzərində qurulmasında

Cabbarlının xidmətləri əvəzsizdir.

O, 1928-ci ildə Mirzə Fətəli Axundovun "Hacı Qara" pyesi əsa-

sında ssenari yazaraq Azərbaycanın ilk milli kino ssenaristi olmuş,

kinematoqrafiya tariximizin qızıl fonduna "Sevil", "Almaz" kimi gözəl

filmlər bəxş etmişdir.

Vəfatı

Sona xanımın xatirələrindən:

"Ümumiyyətlə, bu illərdə Cəfər səhhətinin pozulduğuna baxma-

yaraq, çox gərgin işləyirdi. Ömründə bircə dəfə də kurorta, ya sana-

toriyaya getməmişdi. Hətta, bağa, yaylağa da gəlməyə vaxt tapmırdı;

gələndə də ancaq işləmək üçün, yazmaq üçün gəlirdi".

İşə aludəliklə sarılması, get-gedə şiddətlənməkdə olan ürək xəs-

təliyinə əhəmiyyət verməməsi nəticəsində Cabbarlı çox zəiflədi və

1934-cü ilin sonunda, dekabrın 31-də, səhər saat 4-də ürək iflicindən

vəfat etdi.Cabbarlının coşqun bir həvəs və enerji ilə yazıb yaratdığı bir

zamanda gözlənilmədən vəfat etməsi Azərbaycan ədəbiyyatı və teatrı

üçün, Azərbaycan xalqı üçün böyük bir itki idi.

Cəfər Cabbarlı mükafatı

Cəfər Cabbarlının xatirəsini əziz tutan ailəsi və tədqiqatçıları böyük

yazıçı və sənət adamının 100 illik yubileyi ərəfəsində ədəbiyyat, elm,

musiqi və incəsənət sahələrində fərqlənən şəxsləri təltif etmək üçün

"Cəfər Cabbarlı mükafatı"nı təsis ediblər. Cəfər Cabbarlı mükafatı ilk

dəfə 1999-cu ildə, ikinci dəfə isə 2010-cu ildə təqdim edilmişdir.

Cəfər Cabbarlının əsərlərinin yazıldığı illər:

41

Vəfalı Səriyyə, yaxud göz yaşları içində gülüş (1915), Solğun

çiçəklər (1917), Oqtay Eloğlu (1922),Od gəlini (1928), Gülzar (1924),

Dilarə (1924), Dilbər (1927), Sevil (1928), Almaz (1931), Yaşar

(1932), Dönüş (1932).

Filmoqrafiya:

Almaz (film, 1936 ) - ssenari müəllifi, əsər müəllifi,Azadlığa ge-

dən yollar (film, 1990), Bakı bağları. Buzovna (film, 2007), Balıqçılar

(film, 1927),Cəfər Cabbarlı (film, 1944),Cəfər Cabbarlı (film, 1969),

Cəfər Cabbarlı. Səhnə əsərləri (film, 1973), Cəfər Cabbarlının dəfni

(film, 1935), Hacı Qara (film, 1929), Sevil (film, 1929), Solmaz bir

bahar kimi (film, 1979).

Cəfər Cabbarlı yaradıcılığından nümunələr

Ana

Əgər bütün bəşəriyyət ədüvvi-canım ola,

Ürək süqut eləməz aldığı mətanətdən.

Ricavü xəvfə məkan vermərəm gər alimlər

Min il də vəz edələr dəhşəti-qiyamətdən.

Pələnglər tuta dövrüm, çəkinmərəm haşa,

Və ya ki, vəd edələr dövləti-cahanı mənə

Ki, bir kəsə baş əyib əczimi bəyan eləyim,

Əyilmərəm nə ki yer, versələr səmanı genə.

Yanımda gər dura cəllad əlində şəmşiri,

Ölüm gücilə mənə hökm edə olum təslim,

Əyilmərəm yenə haşa! Ölüm nədir ki, onun

Gücilə xalqa həqiranə eyləyim təzim?

Cahanda yox elə bir qüvvə baş əyim ona mən,

Fəqət nə güclü, zəif bir vücud var, yahu,

Ki, hazıram yıxılıb xaki-payinə hər gün,

Öpüm ayağını əcz ilə. Kimdir o? Nədir o?

Ana! Ana!.. O adın qarşısında bir qul tək

Həmişə səcdədə olmaq mənə fəxarətdir,

Onun əliylə bəla bəhrinə yuvarlansam,

42

Yenə xəyal edərəm bəzmi-istirahətdir.

Əs, ey külək, bağır, ey bəhri-biaman, ləpələn!

Atıl cahana sən, ey ildırım, alış, parla!

Gurulda, taqi-səmavi, gurulda, çatla, dağıl!

Sən, ey günəş, yağışın yağdır, ey bulud, ağla!

Bunlar mənə əsər eylərmi? Mütləqa yox! Yox!- Yox!!!

Fəqət Ana! O müqəddəs adın qabağında-

O pak bağrına bassın məni, desin layla,

Təbəssüm oynadaraq titrəyən dodağında.

Bütün vücudum əsər, ruhum eyləyər pərvaz,

Uçar səmalara o, aləmi-xəyalətdə.

Yatar, ölər bədənim, nitqdən düşər bir söz:

Ana… Ana… Sənə mən rahibəm itaətdə!..

Aman… Aman!... Bu müqəddəs vücudu mümkünmü

Ki, bir taqım canavar zülmnən şikar eləsin?!

Yıxıb da xaki-rəzalətdə, tapdayıb əzərək,

Ayaqlar altına torpaq kibi nisar eləsin ?!

Zəlilü-xar edərək məhbəsi-əsarətdə,

O şanlı qollarına zülminən vurar zəncir.

Niyə? Neçin? Hanı vicdan? Hanı ədalət bəs?

Neçin də parlayıb etməz cahanı bir tənvir?

Aləmi, ədl-ədalət üzüldü dünyadən,

Neçin nəsibim edibsən bu zülm- dövranı.

Ey asiman, dağıl, ey zöhrələr axın, tökülün,

Ki, aləmi-bəşəriyyət unutdu vicdanı.

Azərbaycan bayrağına

Buraxınız, seyr edəyim, düşünəyim, oxşayayım,

Şu sevimli üç boyalı, üç mənalı bayrağı.

Mələklərin qanadımı üzərinə kölgə salan?

Nə imiş bu, aman Allah?! Od yurdunun yarpağı!

Göy yarpaqlı, al çiçəkli, yaşıl otlar topasımı?

Xayır, xayır! Çiçək solur, otlar yerdə tapdanır.

43

Fəqət bizim bayrağımız ucaları pək seviyor,

Ulduzlardan, hilaldan da yüksəklərdə fırlanıyor.

Kölgəsində ay əyilib bir gözəli qucmada,

Qucaşaraq sevdiyilə yüksəklərə uçmada.

Şu görünüş bir ananın şəfqətinə oxşuyor,

Düşündükcə zövqlərimi, vicdanımı oxşuyor.

Bu ay, ulduz, boyaların qurultayı nə demək?

Bizcə böylə söyləmək:

Bu göy boya, Göy Moğoldan qalmış bir türk nişanı,

Bir türk oğlu olmalı!

Yaşıl boya islamlığın sarsılmayan imanı,

Ürəklərə dolmalı!

Şu al boya azadlığın, təcəddüdün fərmanı,

Mədəniyyət bulmalı!

Səkkiz uclu şu ulduz da, səkkiz hərfli OD YURDU

Əsarətin gecəsindən fürsət bulmuş quş kibi,

Səhərlərə uçmuşdur!

Şu hilal da, türk bilgisi, düzgün sevgi nişanı,

Yurdumuzu qucmuşdur!

Allah, əməllərim edib şu bayrağı intiqal,

Birər- birər doğru olmuş, bir ad almış: İSTİQLAL!

Yürəyimdə bir dilək var, o da doğrukəsilsin,

O gün olsun bir göy bayraq Turan üstə açılsın

«O, gənc yaşlarında, qüvvət və enerji ilə dolu ikən, 1934-cü ilin

sonunda vəfat etdi. Onu dövlət hesabına dəfn etdilər. Azərbaycan

komissarları onun tabutu başında növbəyə durdular və bununla onun

kommunist deyilkən, kommunistliyi mənimsədiyini göstərmək istə-

dilər. Kommunist olmadığını göstərən hadisələrdən biri də onun

Moskvada toplanan ədiblər qurultayında söylədiyi məşhur nitqdir. Bu

nitqində o, "həqiqi sənətkar və yazıçının şanına yaraşmayan sosial

sifariş" üsulunun, yəni şairləri hökumət tərəfindən müəyyən möv-

zularda yazmağa məcbur edilmənin əleyhinə çıxmışdır».

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

44

«O məşum gecə-1934-cü ilin dekabrın 30-dan 31-ə keçən gecə

idi.Cəfər 35, mən 29 il yaşamışdım. Oğlumuz Aydının 10, qızımız

Gülarənin 4 yaşı var idi o vaxtı.Cəfərin mənim üçün qoyub getdiyi

xəzinə bu iki uşaq idi.Öz xalqı üçün də o, qiymətli dəfinə qoyub

getmişdi-əsərlərini.»

«Cəfərin belə bir xasiyyəti var idi: bir pyes yazmağı düşünəndə

əvvəl onun qəhrəmanlarından birinin mahnısını fikirləşirdi. Bəzən bunu

xalq mahnılarından götürür, bəzən də özü yeni bir mahnı yaradardı.

Sözlərini yazır, hətta musiqisini də özü bəstələyirdi. Bu mahnını uzun

zaman dodaqaltı oxuyur, pianoda çalırdı, sonra pyesi yazmağa

başlayırdı. Məsələn: “Od gəlini”ndə Solmazın “Mən bir solmaz

yarpağam ki”, “1905-ci ildə” Sonanın “Azad bir quşdum”, “Almaz”da

Yaxşının “Gərək günəş dağları aşıb sönməyəydi”, “Yaşar”da Yaqutun

“Küçələrə su səpmişəm”, “Sevil”də Sevilin “Sənə nə olub, zalım yar?”

mahnıları belə yaranmışdır.»

Sona Cabbarlı

«C.Cabbarlı XIX və XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin ən

nadir simalarından biridir. Cabbarlı öz yaradıcılığının vüsəti, sənət

xəzinəsinin zənginliyi etibarilə Mirzə Fətəli Axundovdan və Cəlil

Məmmədquluzadədən (Molla Nəsrəddin) sonra XX əsr ədəbiyyatının

ən görkəmli simasıdır. Cabbarlı Azərbaycan klassik dramaturgiyası və

klassik şeiri zəminəsində yetişmiş, milli ədəbiyyatımızın ən gözəl

ənənələrini inkişaf etdirmiş, yeni bir dramaturgiya ədəbi məktəbini

yaratmış bir şəxsiyyətdir»

Səməd Vurğun

45

Biblioqrafiya

Cabbarlı, Cəfər Qafar oğlu. Əsərləri : 4 cilddə / C. Q. Cabbarlı ; tərt.

A. H. Rüstəmli.

I cild : Lirik şeirlər. Satirik şeirlər. Poema. Hekayələr. - Bakı : Şərq-

Qərb, 2005. - 328 s. - (Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı).

Cabbarlı, Cəfər Qafar oğlu. Əsərləri : 4 cilddə / C. Q. Cabbarlı ; tərt.

A. H. Rüstəmli.

II cild: Pyeslər. - Bakı : Şərq-Qərb, 2005. - 360 s. ; 22 sm. - (Müasir

Azərbaycan ədəbiyyatı).

Mündəricat:Vəfalı Səriyyə, yaxud göz yaşı içində gülüş, Solğun

çiçəklər, Ulduz, Ədirnə fəthi,Aydın ,Oqtay Eloğlu

Cabbarlı, Cəfər Qafar oğlu. Əsərləri : 4 cilddə / C. Q. Cabbarlı ; tərt.

A. H. Rüstəmli.

III cild: Pyeslər. - Bakı : Şərq-Qərb, 2005. - 368 s.; 22 sm. - (Müasir

Azərbaycan ədəbiyyatı).

Mündəricat: Sevil, Almaz, 1905 - ci ildə, Yaşar Dönüş.

Cabbarlı, Cəfər Qafar oğlu. Əsərləri : 4 cilddə / C. Q. Cabbarlı ; tərt.

A. H. Rüstəmli.

IV cild : Kiçik həcmli və natamam pyeslər. Librettolar. Məqalələr. -

Bakı: Şərq-Qərb, 2005. - 288 s. - (Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı).

Annotasiya: Cəfər Cabbarlının "Əsərləri"nin dördüncü cildinə

müəllifin kiçik həcmli və natamam pyesləri, librettoları və ədəbi-tənqidi

məqalələri daxil edilib.

Cəfər Cabbarlının tərcümələri / Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət

və Turizm Nazirliyi ; tərt. Q. Bağırova ; red. B. Abbasov. - Bakı : Şərq-Qərb,

2013. - 488 s

.Mündəricat:

Şekspir, Vilyam. Hamlet / V. Şekspir. - S. 25-123.

Şekspir, Vilyam. Otello / V. Şekspir. - S. 125-211.

Şiller, Fridrix. Qaçaqlar / F. Şiller. - S. 213-281.

Bomarşe, Pyer-Ögüsten Karon de. Fiqaronun toyu / P. Ö Bomarşe. –

S. 283-386.

Tolstoy, Lev Nikolayeviç. Hacı Murad / L. N. Tolstoy. - S. 387-479.

Lonqfello, Henri Vodsvort. Rövşənbəy - Koroğlunun atlanışı / H. V.

Lonqfello. - S. 482-485.

46

CƏFƏR CABBARLI haqqında

Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov.

Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007. - S.812.

Təhmasib, Məmmədhüseyn. Seçilmiş əsərləri. 2 cilddə / T. Məmməd-

hüseyn.

I cild. Cəfər Cabbarlı və şifahi ədəbiyyat. - Bakı: Mütərcim, 2010. –

S. 399-426.

Cəfər Cabbarlı: həyatı və mühiti. – Bakı: Elm, 2009. - 27.5 ç.v.

Elçin Şəxsiyyət və istedad : Cəfər Cabbarlının həyatı və yaradıcılığı

haqqında düşüncələr / Elçin; red. Dilsuz. - Bakı: QAPP-POLIQRAF NPK,

2002. - 48 s.

Əhmədov, Teymur Əkbər oğlu.Böyük sənət bahadırı / T. Əhmədov. -

Bakı : Nurlan, 2001. - 121 s.

Annotasiya: Kitab müasir Azərbaycan ədəbiyyatının korifeyi, drama-

turgiya və teatr yaradıcılarından biri - Cəfər Cabbarlının anadan olmasının

100 illiyinə həsr olunmuşdur. Burada böyük sənət baharının həyat və

yaradıcılığına yığcam nəzər salınır, onun mühiti, yaradıcılıq əzabları, teatr

aləmi ilə sıx bağlılığı barədə müasirlərinin xatirələri şərh edilir.

Əlioğlu, Məsud Darıxan adamlar : toplu / M. Əlioğlu ; Azərbaycan

Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi.

I cild / red. S. Nuru qızı. - Bakı : Təhsil, 2009. - 784 s.

Annotasiya: Məsud Əlioğlunun "Darıxan adamlar" toplusunu görkəmli

yazıçı və şairlərin yaradıcılığına, xalqın şifahi və yazılı ədəbi irsinə, ümu-

miyyətlə, ədəbiyyat tarixinə ekskurs adlandırmaq olar. Kitabda toplanmış

elmi və publisistik məqalələrdə Nizami Gəncəvidən başlamış Səməd

Vurğuna qədər milli ədəbiyyatımızın keçdiyi yol, müxtəlif ədəbi seçmələrin

bədii təhlil və tənqidi, araşdırma və tənqidçi münasibəti uğurlu həllini

tapmışdır.

Əliyev, Rəhim Nadir oğlu. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi / R. N. Əliyev; red.

A. Salmanov; Cəfər Cabbarlı fondu. - Təkmilləşdirilmiş II nəşri. - Bakı :

Qanun, 2012. - 464s.

Annotasiya: Rəhim Əliyevin bu kitabı Mədəniyyət və İncəsənət

Universitetində (2006-2008) dediyi mahazirələr əsasında hazırlanmışdır.

Kitabın orijinal cəhəti nəzəriyyə kursuna ədəbi əsərin təqdimi ilə yanaşı,

sözün, mifin, yazı dilinin və mətn nəzəriyyəsinin, dilin mənşəyinin izahı ilə

bağlı problemlərin də daxil edilməsidir.

47

Əliyev, Rəhim Nadir oğlu. Taleyin sözü: monoqrafiya / R. N. Əliyev;

elmi red. N.Ə.Qəhrəmanlı; Cəfər Cabbarlı fondu. - Bakı: "MBM" MMC,

2008. - 485 s.

Annotasiya: Filologiya elmləri doktoru Rəhim Əliyevin ədəbi-tənqidi

məqalələrindən ibarət ikinci kitabidir. Birinci kitab "Ədəbiyyatımız, dilimiz,

tariximiz" ("Elm", 1997) adı ilə on il əvvəl işıq üzü görmüşdü. Kitaba alımın

Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı və C.Cabbarlı irsi ilə bağlı monoq-rafiyası və

araşdırmaları da daxildir.

Rüstəmli, Asif Heydər oğlu. Cəfər Cabbarlı: həyatı və mühiti: mono-

qrafiya / A. H. Rüstəmli ; elmi red. B. Ə. Nəbiyev; AMEA Nizami adına

Ədəbiyyat İnstitutu. - Bakı : Elm, 2009. - 416 s.

Annotasiya: Tədqiqat əsərində böyük söz ustadı, bədii-fəlsəfi düşün-

cəmizin fenomenal nümayəndəsi Cəfər Cabbarlının həyatı, yaradıcılığı,

ədəbi-ictimai mühiti məxfi arxiv materialları və nadir sənədlər əsasında araş-

dırılaraq bir sıra yeni faktlar, arqumentlər üzə çıxarılmış, indiyədək bu sahədə

özünü büruzə verən qaranlıq, kölgəli mətləblərə, mübahisəli məqamlara tam

aydınlıq gətirilmişdir. Böyük sənətkarın sovet dövründə gizli istiqlal

hərəkatına qoşulması, repressiyalara məruz qalması, həbsxana yaradıcılığı,

ali təhsil müəssisələrindən uzaqlaşdırılmasının səbəbləri və digər məsələlər

ilk dəfə bu monoqrafiyada geniş işıqlandırılmışdır.

Rüstəmli, Asif Heydər oğlu. Susmaz duyğuların səltənətində / A. H.

Rüstəmli ; red. İ. M. Ağayev; AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu. -

Bakı: Elm, 2002. - 176 s.

Annotasiya: Kitabda böyük sənətkar, qüdrətli söz ustası Cəfər Cabbar-

lının həyat və yaradıcılığının naməlum, tədqiqatdan kənarda qalmış ayrı-ayrı

məqamları işıqlandırılmış, bəzi gizli imzalarına aydınlıq gətirilmişdir.

Zahidova, Həqiqət Əhmədağa qızı. Azərbaycan etnoqrafiyası Cəfər

Cabbarlı yaradıcılığında : tarixi-etnoqrafik tədqiqat : monoqrafiya / H. Ə.

Zahidova ; elmi red. T. Ə. Bünyadov. - Bakı: Elm, 2011. - 403 s.

Annotasiya: Monoqrafiya böyük mütəfəkkirin yaradıcılığının etnoqra-

fik baxımdan araşdırılmasına həsr edilmiş tədqiqat əsəridir. Müəllif ədibin

zəngin bədii və elmi yaradıcılığı, müasirlərinin xatirələri, arxiv sənədləri,

ölkədə və xaricdə çap olunmuş əsərləri diqqətlə araşdıraraq sanballı bir

monoqrafiya yazmağa nail ola bilmişdir.

Zahidova, Həqiqət Əhmədağa qızı. Cəfər Cabbarlının dini dünyagörü-

şü / H. Ə. Zahidova ; elmi red.: T. Ə. Bünyadov, S. Məhərrəmova. - Bakı:

Elm, 2012. - 218 s.

Rüstəmli, Asif. Cəfər Cabbarlı cümhuriyyət dönəmində / A. Rüstəmli

48

// Azərbaycan. - 2008. - №1. - S.35-41.

Cefer Cabbarlı: hayatı, sanatı ve mücadilesi. - Türkiyə: Elazığ, Manas neşr,

2011. - 18.5 ç.v.

Bibliqrafik vəsaitlər

C.Cabbarlı böyük sənətkardır: anadan olmasının 80 illiyi münasibətilə:

metodiki tövsiyələr / tərt. ed. Z. R. Səfərova; red. T. P. Əliyeva; C. Cabbarlı ad.

Resp. Gənclər Kitabxanası; Azərbaycan SSR Könüllü Kitabsevənlər

Cəmiyyəti. - Bakı: [s. n.], 1979. - 19, [1] s. Mətn kiril qrafikasındadır.

Cəfər Cabbarlı: Anadan olmasının 90 illiyi münasibətilə: Metodik-

biblioqrafik tövsiyələr /AzSSr Mədəniyyət Nazirliyi; M. F. Axundov adına

Azərbaycan Respublika Dövlət Kitabxanası Elmi-metodik kitabxanaşünaslıq

şöbəsi; tərt.ed. C. Adıgözəlov; red. D. Baframov. - Bakı: M. F. Axundov

adına Azərbaycan Dövlət Kitabxanası, 1989.- 7,[1] s. Mətn kiril qrafi-

kasındadır.

Cəfər Cabbarlı: müxtəsər ədəbiyyat göstəricisi /Azərb. SSR Nazirlər

Soveti Yanında Mədəni -Maarif Müəssisələri Komitəsi; M.F.Axundov ad.

Azərb. Respublika Dövlət Kitabxanası ; tərt. ed. N. Axundov ; red. B.

Cəfərova. - Bakı: M. F. Axundov ad. Azərb. Dövlət Kitabxanası, 1947. - 10,

[1] s. Mətn kiril qrafikasındadır.

Cəfər Cabbarlı: vəfatının 20 illiyi 1934-1954: oxucuya yaddaş / tərt. ed.

Ə. Xələfov, M. N. Meylman; red. H. Tağıyev; M. F. Axundov adına Azər-

baycan Respublika Ümumi Kitabxanası = Джафар Джабарлы : к 20-летию

со дня смерти: памятка читателю. - Bakı: [s. n.], 1954. - 10, [2] s.

Cəfər Cabbarlı: biblioqrafiya / tərt. ed. N. Axundov; red. K. Məmmə-

dov; M. F. Axundov adına Azərbaycan Respublika Ümumi Kitabxanası =

Джафар Джаббарлы: библиография. - Bakı: [s. n.], 1950. - 60, [4] s

Cəfər Cabbarlı arxivinin təsviri: / M. Paşayeva; red. Ə. Məmmədov;

Azərb. SSR EA, M. Füzuli ad. Əlyazmaları Fondu. - Bakı: Azərb. SSR EA,

1965. - 252, [4] s. Mətn kiril və ərəb qrafikasındadır.

Elektron resurslar

https://ru.wikipedia.org/wiki/Джаббарлы,_Джафар_Кафар_оглы

https://az.wikisource.org/wiki/

49

www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=46108

https://www.youtube.com/watch?v=ofO0wJXNS6w

https://www.youtube.com/watch?v=m6yzVl_L-o0

https://www.youtube.com/watch?v=V4hz3vlgxUo

http://anl.az/el/c/cc-e1.pdf

http://anl.az/el/c/cc-e2.pdf

http://anl.az/el/c/cc-e3.pdf

http://anl.az/el/c/cc-e3.pdf

www.kultura.az/news/20140619105401051

https://ru.wikipedia.org/wiki/Джаббарлы,_Джафар_Кафар_оглы

http://www.kino-teatr.ru/kino/screenwriter/sov/253990/bio/

http://history.echo.az/?p=6022

https://lady.day.az/news/relations/547892.html

http://harmony.musigdunya.az/RUS/archivereader.asp?s=1&txtid=464

Cəfər Cabbarlı : biblioqrafik icmal / tərt. Y. Z. Sadıqlı. - Bakı : C.Cabbarlı

adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. - 29 s. - ryl.az@mail.ru.

50

ƏTRAF MÜHİTİN

MÜHAFİZƏSİ GÜNÜ

İnsan təbiətdən öyrənir, onun havası ilə pərvəriş

tapır,ağıla dolur, zənginləşir, təzələnir, təmizlənir.

Heydər Əliyev

Ümummilli lider Biz iqtisadi cəhətdən möhkəmlənmişik. Azərbaycanın

uğurlu iqtisadi inkişafı artıq gerçəklikdir, faktdır və

gələcəkdə bizə böyük imkanlar gətirəcəkdir. Ancaq

insanların sağlamlığı,ekoloji vəziyyət, udduğumuz

hava, içdiyimiz su bütün bunlara biz çox böyük diqqət

göstərməliyik.

İlham Əliyev

Azərbaycan RespublikasınınPrezidenti

5 iyun Ümumdünya Ətraf Mühit Gününün qeyd olunması 16 dekabr

1972-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasının 27-ci

sessiyasında elan edilmişdir. Həmçinin Baş Assambleyanın bu sessiyasında

BMT sistemində yeni təşkilat - BMT Ətraf Mühit Proqramı (UNEP)

yaradılmışdır. Hər il bu təşkilat tərəfindən Ümumdünya Ətraf Mühit Günü

keçirilir.

Belə bir günün keçirilməsinə 11 may 1971-ci ildə dünyanın 23 ölkəsinin

2200 elm və mədəniyyət xadiminin imzası ilə BMT-nin Baş katibinə ünvanlanan

müraciət səbəb olmuşdur. Onlar “ya biz çirklənməni qurtarırıq, ya da çirklənmə

51

bizi qurtarar” adlı müraciətləri ilə bəşəriyyətə ətraf mühitin çirklənməsi barədə

xəbərdarlıq vermişdilər.

Baş Assambleya bu günün qeyd edilməsi ilə bağlı qətnaməsində BMT-

yə daxil olan ölkə və təşkilatları hər il həmin gün ərəfəsində ətraf mühitin

qorunması və yaxşılaşdırılmasına yönələn işlər həyata keçirməyə çağırır.

Hər il Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ətraf Mühit Proqramı (UNEP)

Dünya Ətraf Mühit Gününün Avropa regionunda qeyd edilməsi üçün Avropa

ölkələrindən baş şəhərlər elan edir. 2010-cu ildə İtaliyanın Genuya, İsveçrənin

Cenevrə şəhərləri ilə bərabər Azərbaycanın Bakı şəhəri də mərkəz şəhər

seçilmişdir.Bakının bu statusa layiq görülməsi Azərbaycanda ətraf mühitin

mühafizəsi, ekologiya sahəsində görülən işlərin, həyata keçirilən dövlət və

milli proqramların uğurlu nəticəsi kimi qiymətləndirilir və Beynəlxalq qu-

rumların Cənubi Qafqaz regionunda Azərbaycana böyük əhəmiyyət

verməsindən irəli gəlir.

Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında Azərbaycan Respublikasının

Qanunu: 8 iyun 1999-cu il, N 678-IQ. - Bakı: Qanun, 2005. 44 s.

Məmmədov, Qərib Şamil oğlu. Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi

/ Q. Ş. Məmmədov, M. Y. Xəlilov. - Bakı: Elm, 2005. - 880 s.

Kitabda həyat mühiti və ekoloji faktorların xarakteristikası, popul-

yasiyalar, biosenozlar və biosferin ətraflı təhlili, landşaft əsasında biosferin

təbii ekosistemlərinin təsnifatı, atmosfer, hidrosfer, litosfer, biosferin dünyada

və respublikamızda müasir vəziyyəti, antropogen amillərin təsiri ilə dəyişilməsi

istiqamətləri və onlardan düzgün istifadə məsələləri, pestisid və gübrələrin

tətbiqi, suvarma, meşəsizləşdirmə və səhralaşmanın ekoloji nəticələri,

mühafizə olunan ərazilər (qoruq, yasaqlıq və milli parklar), beynəlxalq və

daxili turizm, bəşəriyyətin sosial-ekoloji problemləri (urbanizasiya, energetika,

ərzaq, nüvə müharibəsi, sağlamlıq) və s. haqqında geniş məlumat verilir.

Kitab ekoloq, bioloq, coğrafiyaşünas, meşəçi, torpaqşünas, geo-

botanik, kənd təsərrüfatı işçiləri, həmçinin təbii sərvətlərdən istifadə və

onların mühafizəsi məsələləri ilə məşğul olan mütəxəssislər, ali məktəb

müəllim və tələbələri üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Məmmədov, Qərib Şamiloğlu. Ekologiya, ətraf mühit və insan: dərslik

/ Q. Ş. Məmmədov; M. Y. Xəlilov; elmi red. B. Ə. Budaqov. - Bakı: Elm,

2006. - 608 s.

52

Kitab dadünyada, o cümlədən Azərbaycanda ekologiya elminin inkişaf

tarixi, müxtəlif səviyyələrdə (populyasiya, biosenoz, ekosistem, biosfer) təbii

sistemlərin funksiyalarının əsas qanunauyğunluqları, insan ekologiyası; insan

tərəfindən təbii ekosistemlərin fəaliyyət prinsiplərinin pozulması və onun

ekoloji nəticələri; ətraf mühitin (atmosfer, hidrosfer, litosfer, o cümlədən

torpaq) əsas çirkləndiricilərinin ətraflı xarakteristikası və onların insanın sağ-

lamlığına təsiri; energetika və ekologiya; iqlimin qlobal dəyişməsi və onun

təbii-sosial-iqtisadi nəticələri, istilik (parnik) effekti, ozon təbəqəsini dağıdan

səbəblər, turş yağışlar, litosferə, o cümlədən torpağa antropogen təsir, nitrat və

nitrit-lərin insan sağlamlığına təsiri, səhralaşma, bitki örtüyünə antropogen

təsirin nəticələri, təbii otlaqların vəziyyəti, bioloji müxtəliflik və onun

deqradasiyasının səbəbləri, dərman bitkilərindən istifadə, təbiətin müxtəlif

istiqamətli dəyişdirilməsi; səs və elektromaqnit çirklənməsinin insan sağlam-

lığına təsiri; kütləvi qırğın silahları, müharibələr, nüvə silahları, texnogen eko-

loji qəzaların ətraf mühitdə nəticələri, təbii fəlakətlərin nəticələri, ətraf mühitin

zərərli sosial faktorların ıninsanın sağlamlığına təsiri.

«Ekologiya, ətrafmühit və insan» kitabı ekoloqlar, bioloqlar, coğ-

rafiyaşünaslar, torpaqşünaslar, meşəçilər, kənd təsərrüfatı, həmçinin təbii

ehtiyatlardan istifadə problemləri və onların mühafizəsi məsələləri ilə məşğul

olan mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Məmmədova, Afət Oqtayqızı. Bitki bioindikatorları və ətraf mühitin

qiymətləndirilməsi: monoqrafiya / A. O. Məmmədova; elmi red. U. K.

Ələkbərov; Bakı Dövlət Universiteti. - Bakı: BDU nəşriy - yatı, 2008. - 175 s.

Monoqrafiya ətraf mühitin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi və idarə

edilməsində bitkilərin istifadəsinə əsaslanan biomonitorinqə, bu sahədə yeni

üsullarının işlənməsinə və istifadəsinə həsr edilmişdir.

Abdullayev, Əli İzzətoğlu. Dəniz-neft-qaz istehsalında ətraf mühitin

mühafizəsi: monoqrafiya / Ə. İ. Abdullayev. - Bakı: Elm, 2007. - 472 s.

Abdullayev, Kamal Mehmanoğlu. Enerji ehtiyatları, elektrik enerjisi

istehsalı və ətraf mühit: dərslik / K. M. Abdullayev, Y. İ. Lətifov, G. K.

Abdullayeva; red. K. M. Abdullayev. I cild: Enerji ehtiyatları və elektrik

enerjisi istehsalı. - Bakı: Zaman-3, 2005. - 448 s.

53

Ətraf mühitin iqtisadiyyatı : dərs vəsaiti / Bakı Biznes Universiteti;

tərt. müəl. İ. H. İbrahimov, elm ired. İ. M. Abbasov. - Bakı: Bakı Universiteti

Nəşriyyatı, 2015. - 357 s.

Dərs vəsaiti ətraf mühitin iqtisadiyyatı elminin mahiyyəti, metodları,

vəzifələri, ətraf mühitin mühafizəsi, təbii ehtiyatlar, ekologiya və

iqtisadiyyatın qarşılıqlı əlaqələri, təbii sərvətlərdən istifadə və onun

səmərəliliyi, təbii ehtiyatların qiymətləndirilməsi, ətraf mühitin

çirklənməsindən dəyən ziyanın müəyyən edilməsi məsələləri müasir tələblər

baxımından şərh edilir.

Sosial ekologiya (sosioekologiya): dərslik / Q. Ş. Məmmədov [etal.];

elmi red.: Ə. B. Məmmədov, F. Ə. Mustafayev. - Bakı: Radius, 2015. –

670 s.

Dərslikdə Azərbaycanda ətraf mühit üzrə qanunvericilik, qəbul

olunmuş milli və dövlət proqramları, Azərbaycan Respublikasının ekoloji

siyasəti, onun prioritet istiqamətləri və prinsipləri haqqında söhbət açılır.

Göyçaylı, Şövqi Yusifziya oğlu. Ətraf mühiti mühafizə: dərs vəsaiti

/ Ş. Y. Göyçaylı, B. M. Əzizov. - Bakı: MBM, 2008. - 278 s.

Dərs vəsaitində ətraf mühiti mühafizə fənninin metodoloji əsasları,

elmlərarası əlaqələri, mühitin keyfiyyətinə, atmosferin, su hövzələrinin

çirklənməsinə, səs-küy və vibrasiyadan, ionlaşdırıcı şüalanmaya nəzarət,

profilaktika və mühafizə tədbirlərinin aparılması məsələləri təhlil edilmişdir.

Məmmədova, Leyla Nəbi qızı."Azərbaycan təbiəti" elmi-metodik

jurnalında ətraf mühitin qorunması problemləri (jurnalın materialları

əsasında): monoqrafiya / L. N. Məmmədova; elmi

red. B. Ə. Budaqov; AMEA akad. H. Ə. Əliyev adına Coğrafiya İnsti-tutu. -

Bakı: Elm və Təhsil, 2012. - 192 s. Monoqrafiyada hər zaman üçün həlli vacib

olan aktual mövzu: təbiətin və ətraf mühitin insanlar tərəfindən düçar edildiyi

problemlər işıqlandırılmışdır.

Ətraf mühit kimyası : dərslik / R.Ə.Əliyeva [et al.]; elmi red. T. M.

İlyaslı. - Bakı: UniPrint, 2013. - 280 s.

Kitabda dərs proqramına uyğun olaraq biosferdə baş verən müxtəlif

fiziki-kimyəvi proseslərin mahiyyətini aydınlaşdırmağa imkan verə bilən

ətraflı materiallar verilmişdir.

54

Hanter, David. Ətraf mühit haqqında beynəlxalq hüquq və siyasət

/ D. Hanter, C. Saizman, D. Zealke ; red. heyəti R. K. Klark [et al.]. - II nəşri.

- Bakı: Adiloğlu, 2008. - 1720 s.

Bu nəşr Amerika Birləşmiş Ştatlarının Azərbaycandakı Səfirliyinin

dəstəyi vasitəsilə dərc olunub. Burada ifadə edilmiş fikirlər, faktlar və

nəticələr və ya məsləhətlər Müəlliflərə aiddir. Bu fikirlər Amerika

Hüquqşünaslar Assosiasiyasinin nə nümayəndələr palatası, nə də İdarə

Heyəti tərəfindən təsdiq edilib. Kitabda qeyd edilən fikirlər Amerika

Birləşmiş Ştatları Dövlət Departamentinin və ya ABA/CEELİ-nin mövqeyini

əks etdirmir.

Qurbanzadə, Ağazeynal Alı oğlu. Ekologiya: sosial-iqtisadi əsasları:

monoqrafiya / A. A. Qurbanzadə ; elmi red. Z. S. Məmmədov. - Bakı: Elm,

2010. - 159 s.

Monoqrafiyada ekologiya elminin konseptual sosial-iqtisadi əsasları,

dayanıqlı inkişaf istiqamətləri, ekoloji-təhlükəsizlik sisteminin müasir

tələblər baxımından təhlilləri aparılmışdır.

İbrahimov, Tahir Oruc oğlu Azərbaycan qoruqlarının ekolo-

jiproblemləri: 2 hissədə / T. O. İbrahimov; elmi red. B. Ə. Budaqov; Bakı

Dövlət Universiteti. I hissə. - Bakı : Mars-Print, 2011. - 256 s.

Kitab müəllifin müxtəlif illərdə (Beynəlxalq, Ümumittifaq və res-

publika elmi konfranslarının materiallarında) çap etdirdiyi elmi məqalə və

tezislərin toplusudur. Əsasən Azərbaycan qoruqlarının ekoloji problemlərinə

həsr olunmuş həmin məqalələr ayrı-ayrı qoruq və yasaqlıqların özünəməxsus

və zəruri olan tədbirlərdən bəhs etdiyi və onların bəzilərinin kiril əlifbası ilə

yazıldığı nəzərə alınaraq yenidən tərtib olunmuşdur. Bu kitab coğrafiyaçılar,

ekoloqlar, ali məktəb tələbələri və magistrantlar üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Müəllif yazır Azərbaycan təbiətinin vurğunu olan, sanki meşələrdəki

ağacların sayını əzbər bilən,mərhum akademik Həsən Əliyev sağ olsaydı

«Həyəcan təbili»ni bir də çalardı və hər bir Azərbaycanlıya kəsilən bir ağacın

sızıltısını özünün sındırılan qolu timsalında görməyi, duymağı tövsiyə edərdi.

Və yəqin ki, son hökmünü xalq şairimiz Hüseyn Arifin poeziya dili ilə

belə verərdi:

Dağ üstündən dağ çəkilir təbiətə

Bu haqsızlıq, bu acgözlük

55

Nə vaxtadək qalasıdı.

Təbiət də təbiətdi,

Əminəm ki, əzəl-axır, zalımlardan

Qisasını alasıdı.

Lakin bu gec, olardı. Çay öz məcrasından çıxsa onu geri qaytarmar

çətindir. İnsan şüuru hər şeyi həll etməyə qadir olduğu kimi bu problemin

qarşısını da almağa, daha doğrusu, problemi yaradacaq səbəbləri aradan

götürməyə də qadirdir.

Odur ki, bütün bunları nəzərə alıb Azərbaycan qoruqlarının hər birinin

təbii şəraitini, landşaftlarını və onların ekoloji vəziyyətini daha yaxşı

öyrənmək vacibdir.

İsmayılov, Çingiz. Xəzər dənizinin və sahilyanı əraziləri ekologiyası

/ Ç. İsmayılov. - Bakı: Ayna Mətbu Evi, 2005. -127 c.

Xəzər dənizi Dünya okeanı ilə əlaqəsi olmayan qapalı su hövzəsidir.

Lakin bununla belə, ona göl demək düzgün olmazdı. Tarixi keçmişdə Dünya

okeanına çıxışı olan Xəzəri bu gün, sahəcə çox böyük olduğu üçün, suyu duzlu

və özünəməxsus hidrobioloji xüsusiyyətləri ilə fərqləndiyi üçün dəniz

adlandırırlar. Xəzər dənizi Avropa və Asiya qitələrinin qovuşdu­ğu sahədə

yerləşir;uzunluğu meridional istiqamətdə 1200 km-dir, eni isə 200-450 km

arasında dəyişir. Dənizin ümumi sahəsi 390 min km2, suyunun həcmi isə 78

min km-dir.

Məmmədov, Vüqar. Ekoloji menecment: 2 cilddə: dərs vəsaiti / V.

Məmmədov, E.Yusifov; baş red. L. Əliyeva; məsul red. A. Ələkbərov; elmi

red.: Q. Ş. Məmmədov, U. K. Ələkbərov, İ. Ələkbərov; Heydər Əliyev

Mərkəzi, İDEA İctimai Birliyi. II cild. - Bakı: Mega Basım, 2014. – 428 s.

Dərs vəsaitində ekologiyanın müstəqil elm kimi inkişaf tarixi, qədim

zamanlardan müasir dövrə qədər Azərbaycanda ətraf təbii mühit baxışlarının

formalaşması, ətraf təbii mühit məsələləri üzrə dövlət siyasəti, ekologiyanın

predmeti olan ekosistemlər haqqında, insanın biosferdəki mövqeyi və rolu,

təbiət-cəmiyyət münasibətlərinin etik əsasları, ekoloji prinsiplər, ekoloji hüquq,

ekoloji menecment, ekoloji audit və beynəlxalq standartlar sistemi haqqında

məlumatlar verilir. Kitabda, həmçinin, canlı aləm, bioloji müxtəlifliyin davamlı

inkişafı məsələlərinə toxunulur, ekoloji postulat və müddəalar illüstrativ mate-

riallarla müşayiət edilir. İkinci cilddə canlı aləm, qlobal ekoloji problemlər,

ətraf mühit və insan sağlamlığı, təbiəti mühafizənin ekoloji prinsipləri, ətraf

56

təbii mühitin keyfiyyətinin mühafizəsinin hüquqi əsasları, cəmiyyət-təbiət

münasibətlərin müasir strategiyası haqqında məlumatlar verilir.

ER://www.ebooks.az/view/4a9Jg7EV.pdf

Uşaqlar üçün ensiklopediya. Ekologiya. - Bakı, “Şərq-Qərb”, 2008. -

416 s.- Ekologiya biologiyanın bir bölməsi kimi yaranmışdır. Məhz bioloqlar

birinci olaraq canlı orqanizmlərin öz aralarında, qrupları və yaşadıqları mühitlə

mövcud qarşılıqlı əlaqələrini öyrənmişlər. Elə “ekologiya” sözünün özünü də

XIX əsrdə yaşamış ən böyük naturalistlərdən biri olan alman bioloqu Emst

Hekkel fikirləşib tapmışdır.

Yusifov, Elman. Bioloji müxtəliflik: Abşeron yarımadasının təbiət

abidələri / E. Yusifov, N. İsayeva, F. Əsgərov; baş red. V. C. Hacıyev [et

al.]; elmi red. A. Əliyev [et al.]; red. F. Əhmədov. - Bakı: Nurlar NPM, 2007.

- 424 s.

Kitabda Abşeron yarımadasının, landşaftı, floristik, geoloji və paleontoloji

təbiət abidələri, onların ərazi üzrə paylanması, nadir və nəsli kəsilməkdə olan

canlıları haqqında sistemli şəkildə məlumatlar verilmişdir.Eyni zamanda

Azərbaycan florasına xas olan yüzdən çox bitki növünün təsviri verilmiş, bir cox

nadir təbiət abidələrinin fotoşəkilləri ilk dəfə olaraq təqdim edilmiş, ekoloji

xəritələr çəkilmiş, bəzi bitkilərin yeni arealları müəyyənləşdirilmiş, ərazinin lan-

dşaftını və təbiət abidələrini, nadir bitkilərin çiçək, meyvə və toxum fazalarını

əks etdirən 1000-dən çox şəkli əks etdirilmiş, bu abidələrin koordinatları veril-

mişdir. ER:http://www.ebooks.az/book_NFLD0wUG

İbrahimov, T. O. Göygöl Dövlət Qoruğu / T. O. İbrahimov, A.D.

Şabandayeva . - Bakı: Elm və təhsil, 2012. - 184 s.

Göygöl və onun ətrafının meşə landşaftı öz təbiət zənginliyi və

füsunkarlığı ilə dünyada məşhurdur. Bu ərazi Azərbaycan təbiətinin unikal

guşələrindən biridir. Göygöl dövlət qoruğunun ümumi sahəsi 6739 ha-dır.

Göygöl qoruğunun ərazisi respublika ərazisinin 0,08%-nə, qoruqların

ümumi ərazisinin isə 3,6%-nə bərabərdir. Göygöl və onun ətrafı dünyanın

nadir və gözəl təbiətli Cenevrə (İsveçrə) və Ritsa (Gürcüstan) kimi göllər ilə

məharətlə rəqabət apara bilər. Xalq şairi M. Rahim əbəs yerə deməmişdir ki,

«Əgər... Göygölü görməmisənsə demə ki, görmüşəm Azərbaycanı».Təbiətin

belə bir füsunkarlığının nəticəsidir ki, Göygölün ətrafı hələ əsrimizin əvvəlində

qoruq yaradılması üçün diqqəti cəlb etmişdir. 1910-1912-ci illərdə burada

qoruq yaradılması məsələsi qaldırılmışdır, lakin həmin ərazidə qoruq 1925-ci

57

ildə yaradıldı. Bu Azərbaycanın ilk qoruğu idi. Göygöl dövlət qoruğu Kiçik

Qafqazın şimal-şərqində Kəpəz dağının (3065 m. hündürlükdə) şimal yamacın-

da orta və yuxarı dağ-meşə yarımqurşaqları, dağ-meşə-çəmən, subalp və alp

qurşaqlarını əhatə edən 1100 m-lə 3065 m hündürlüklər arasında yerləşir.

Uzunluğu şimaldan cənuba 12 km, eni qərbdən-şərqə 9 km-dir. Burada 1961-

ci ildə 7 baş nəcib Qafqaz maralı gətirilmiş,əvvəllər volyerdə, sonra isə açıq

meşə sahəsində və talalarda saxlamağa başlamışlar. Həmin marallar tezliklə

təbii şəraitə uyğunlaşmış, sürətlə artmağa başlamışdır. Göygöl dövlət qoruğu

ərazisində balıqlardan yalnız forel (qızılxallı) balıq olub, Göygöldə və Ağsu

çayında yaşayır, lakin gölün təbii şəraiti həmin balıqların kürü töküb,

çoxalmaları üçün sərfəli olmadığından burada onlar çox arta bilmir.

Mirzəyev, A. B. Abşeron yarımadası və Xəzər dənizinin Azərbaycan

sektorunda yerləşən neft mədən ərazilərinin ekoloji problemləri və onlarm

aradan qaldırılması yolları /A. B. Mirzəyev; F.B Şıxəliyev .- Bakı: Elm, 2012.

- 368 s.

Respublika iqtisadiyatınm sürətli inkişaf etdiyi müasir dövrdə potensial

enerji mənbələrinin, antropogen və təbii amillərin ətraf mühitin təbii

komponentlərinə təsirinin sistemli öyrənilməsi aktual məsələ kimi qarşıya

çıxır. Son zamanlar Abşeron yarımadası və Xəzərin dənizinin karbohidrogen

ehtiyatlarının mənimsənilməsi səviyyəsi xeyli artmışdır. Ona görə də neft-qaz

hasilatının gələcək inkişaf perespektivləri ekoloji vəziyyətin hərtərəfli

tədqiqindən asılıdır.

Monoqrafiyada Abşeron yarımadası və Xəzər dənizinin Azərbaycan

sektorunda neft-qazçıxarma sənayesinin inkişafı və ekoloji aspektləri hərtərəfli

təhlil edilmişdir. Tədqiqatların nəticələri göstərir ki, 160 ildən çox bir dövr

ərzində neft-qazçıxarma sənayesinin inkişafı ekoloji aspektlər, ekoloji amillər

nəzərə alınmadan həyata keçirilmişdir. Bu isə təbii mühitin özünü bərpa

prosesini pozmuş, onun bir sıra deqradasi-yaedici təsirə malik olan

inqridiyentlərlə çirklənməsinə səbəb olmuş-dur. Əgər gələcəkdə

respublikamızın neft-qaz sənayesində ekoloji balanslaşdırma tədbirləri

aparılmasa bu ağır ekoloji nəticələrə gətirib çıxara bilər.

Kitab ali və orta ixtisas müəllimləri, ekologiya, coğrafiya, biologiya

vəhəmçinin neft sənayesində çalışan mütəxəssislər üçün nəzərdə

tutulmuşdur.

58

Əliyev, Rasim Nəcəf oğlu. Alternativ enerji və ekologiya. - Bakı:

Təknur, 2015. - 68s.

Geologiya elmləri doktoru, Rusiya Təbii Elmlər Akademiyasınınhəqiqi

üzvü Rasim Əliyevin bu kitabı orta və ali təhsil ocaqlarının şagird,tələbə və

müəllim heyyəti üçün köməkçi, elmin hər hansı sahəsindəfəaliyyətindən asılı

olmayaraq, mütəxəssislərin ətraf mühitə, atmosferəatılan tullantıların, xüsusən

də istilik effekti yaradan qazların azalmasınayönəlmiş layihələrin, alternativ

enerji mənbələrindən istifadəninekoloji qiymətləndirilməsi, ekoloji ekspertiza-

nın aparılması yollarınınseçilməsinə və tətbiq edilməsinə yardımçı və istiqa-

mətləndirici vəsaitkimi nəzərdə tutulub. Bu vəsait nəinki dövlət orqanlan nü-

mayəndələri,bələdiyyələr, yerli özünü idarəetmə orqanlarının, təsərrüfat

fəaliyyətiilə məşğul olanların, ekoloji qeyri-hökumət təşkilatlarının, habelə

neftqaz,kimya, energetika, sənaye, kənd təssərrüfatı, alternativ enerji

mənbələrindənistifadə kimi sahələrin ekoloji qiymətləndirmə

layihələrinintərtib edilməsi və emissiya qazlarının inventarizasiyası,

tullantılarınproqnozu, iqlim dəyişmələrinin tədqiqi və adaptasiya tədbirlərinin

qiymətləndirilməsi üçün dəyərlidir.

Bioloji müxtəliflik: Xəzərin əsrarəngiz balıqları = Biodiversity: Amazing

Caspian FishesBəşər - XXI nəşriyyatı. - Bakı, 2003. – 164 s.

BP şirkəti ətraf mühitin mühafizəsinə olduqca ciddi yanaşaraq bu

sahədə öz öhdəliklərini dəqiq yerinə yetirməyə çalışır. Sağlamlıq, əməyin

təhlükəsizliyi və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində bizim məqsədimizi qısa

şəkildə belə ifadə etmək olar: "Heç bir qəzaya yol verməmək, insanlara heç

bir xəsarət yetirməmək və ətraf mühitə heç bir ziyan vurmamaq" Ətraf

mühitin məhv olması hesabına yaradılan iqtisadi rifahın da heç bir əhəmiyyəti

yoxdur. Bundan başqa rifah halından asılı olmayaraq sosial ədalətdən

məhrum olmuş cəmiyyətdə sabitlik ola bilməz. Bəzi insanlar balığı ancaq

əyləncə məqsədilə tuturlar. Onların çoxu balıqovu idmanına üstünlük verirlər.

Balıqçılar öz döyüşkənliyi ilə fərqlənən və ov zamanı kəskin duyğular yaşat-

mağa imkan verən balıqlara üstünlük verirlər. Belə balıqlara nəhəng okean

balıqları olan marlin və yelkənbalıq, eyni zamanda qara xanı, əlvan qızılxallı

kimi şirinsu balıqları aiddir. Bu balıqların əksəriyyəti qida əhəmiyyətli

balıqlardır. BP şirkətinin Azərbaycanda planlaşdırdığı bioloji müxtəliflik

seriyasından birinci olan bu kitabda müəlliflər Xəzərdə yaşayan, əsasən

vətəgə əhəmiyyəti olan və olmayan maraqlı balıqların davranış və

59

biologiyasından bəhs edirlər. Müxtəlif növlərin həyat tərzi, biologiyası

haqqında məlumatlar insanların həyatında və beynəlxalq ticarətdə çox

vacibdir. Ticarət əhəmiyyəti olmayan bir sıra balıqlar da var ki, onlar Xəzərdə

biomüxtəlifliyin vacib elementi olub, başqa vətəgə əhəmiyyətli balıqların qi-

dasını təşkil edir, yəni trofık zəncirin bir hissəsidirlər.

Məmmədov, Q. Ş. Meşə ekologiyası./ Q. Ş Məmmədov., K.S Əsədov.

– Bakı: Elm, 2010. - 452s.

Meşə ekologiyasına kompleks şəkildə yanaşılır. Ağaclar, kollar, onları

əhatə edən ekoloji mühit, meşələrin bitmə şəraiti, onların quruluşu, forması,

yaratdıqları meşə tipləri şərh olunur. Meşələrə təsir edən kompleks təbii şərait,

torpaq, iqlim, atmosfer, külək, işıq, istilik, rütubət və s. təsiri və bu amillərin

meşə ilə qarşılıqlı əlaqəsi göstərilir. Meşələrin təbii bərpası, böyümə və

inkişafı, ağac cinslərinin bir-birini əvəz etməsi meşələrin xidməti qırma üsulları

və ekoloji mühit, meşə-lərdən əlavə istifadə, meşə bağların təsnifatı, meşə yan-

ğınları və onunla mübarizə tədbirləri və s. aspektlər təsvir olunur. Kitab 452

səhifə, 48 cədvəl, 27 şəkil və 184 adda ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. Əsər

müəlliflərin şəxsi tədqiqatlarına və geniş elmi mənbələrə əsasən tərtib

edilmişdir. Kitab ali və orta ixtisas məktəb tələbələri üçün dərslik olmaqla,

meşəçilər, ekoloqlar, elmiişçilər və geniş oxucular üçün də nəzərdə

tutulmuşdur.

Azərbaycan Respublikası: ekoloji atlas. - Bakı: Bakı Kartoqra -fiya

Fabriki, 2009. -156 s.

Ətraf Mühit sahəsində beynəlxalq konvensiyalar

1.BMT-nin “Təhlükəli tullantıların sərhədlərarası daşınmasına və

kənarlaşdınlmasına nəzarət haqqında” Bazel Konvensiyası. Azərbaycan

Respublikası bu Konvensiyaya 2001-ci ildə qoşulmuşdur.

2."Kökünün kəsilməsi təhlükəsi" olan vəhşi fauna və yabanı flora növ-

lərinin Beynəlxalq ticarəti haqqinda” Konvensiya (CİTES). Azərbaycan

Respublikasının Milli Məclisi sözügedən Konvensiyanı 23.06.1998-ci ildə

ratifikasiya etmişdir.

3.“Ozon qatının qorunması haqqında” Vyana Konvensiyası və "Ozon

qatını dağıdan maddələr üzrə Monreal Protokolu". Azərbaycan Respublikası

60

sözügedən Konvensiyaya və Protokola 25 iyun 1995-ci il tarixli Qanunu ilə

qoşulmuşdur.

4.BMT-nin iqlim dəyişmələri üzrə çərçivə Konvensiyası. Azərbaycan

Respublikası bu Konvensiyanı 1995-ci ildə, 18 iyul 2000-ci ildə isə

Konvensiyaya əlavə olan Kioto Protokolunu ratifikasiya etmişdir.

5.Sərhəddən keçən su axınlannın və beynəlxalq göllərin mühafizəsi və

istifadəsi üzrə Konvensiya (Su Konvensiyası). 14.03.2000-ci ildə Milli

Məclis tərəfindən ratifikasiya olunmuş və 03.08.2000-ci ildə Azərbaycan

Respublikasının Prezidenti tərəfindən təsdiq edilərək qüvvəyə minmişdir.

6.Biomüxtəliflik üzrə Konvensiya. Azərbaycan Hökuməti 14 mart

2000-ci il tarixindəadı çəkilən Konvensiyaya və 2005-ci ildə isə Konvensi-

yanın Bioloji təhlükəsizliyə dair Kartagena Protokoluna qoşulmuşdur.

7."Davamlı Üzvi Çirkləndiricilər haqqında” Stokholm Konvensiyası.

Azərbaycan Respublikası bu Konvensiyaya 19 dekabr 2003-cü il tarixində

qoşulmuşdur.

8.BMT-nin Səhralaşm aya Qarşı Mübarizə Konvensiyası. Bu

Konvensiya 24 aprel 1998-ci ildə ratifikasiya olunmuşdur.

Ətraf mühitin mühafizəsi günü : biblioqrafik icmal / tərt. Y. Z. Sadıqlı.

- Bakı : C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. - 12 s. -

ryl.az@mail.ru.

61

MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİR

Mirzə Ələkbər Sabir çoxəsirlik poeziyamızın parlaq

ənənələrini layiqincə yaşatmaqla bərabər, ədəbiyyatı-

mızı keyfiyyətlə yeni mərhələyə yüksəldərək onu icti-

mai məfkurə baxımından daha da zənginləşdirən söz

ustası kimi geniş şöhrət tapmışdır.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının prezidenti

Həyatı Ələkbər Zeynalabdin oğlu Tahirzadə 1862-ci il mayın 30-da Şa-

maxıda anadan olmuşdur. Atası kiçik baqqal dükanı olan dindar bir kişi

idi və Ələkbəri gələcəkdə din xadimi kimi görmək istəyirdi. Buna görə də

oğlu səkkiz yaşına çatanda onu mollaxanaya qoymuşdu.

Sabir 12 yaşına qədər mədrəsədə oxumuş, sonra məşhur şair Seyid

Əzimin açdığı yeni üsullu məktəbə keçmişdi. Müəllimi Ələkbərə fars

dilindən şeirlər tərcümə etdirir, sonra bu tərcümələri oxuyub ona

məsləhətlər verir, məktəbli şairin yaradıcılıq həvəsini artırırdı.

Seyid Əzim öz şagirdinin tərcümələri ilə bərabər, orijinal şeirlə-

rini də oxuyub redaktə edirmiş. Lakin bir-iki il sonra atası Ələkbəri

62

təhsildən ayırıb öz dükanında köməkçi işlədir. Ancaq elmə və ədə-

biyyata həvəsi sönməyən gənc yenə oxuyub yazmağında davam edir.

Dostu Abbas Səhhətin yazdığına görə, Sabir alış-verişdən ziyadə

oxuyub-yazmağa həvəs göstərdiyi üçün atası hirslənib tez-tez onu

məzəmmət edirmiş, hətta bir dəfə şeir dəftərini də cırıbmış.

Atasının bu hərəkəti gənc Sabirə ağır təsir etsə də, onu mütaliə-

dən və şeir yazmaqdan çəkindirə bilmir. Əksinə, bu münasibətlə yaz-

dığı bir qitəsində o, şeir dəftərinin atası tərəfindən cırılmasına cavab

olaraq şairlikdən əl çəkməyəcəyini, atası onu bir də incidərsə, Şa-

maxıdan çıxıb gedəcəyini qeyd edir.

Sabir 1885-ci idə ziyarətə çıxıb, Orta Asiyaya, oradan da İrana

gedir. O, Səbzivar, Nişapur, Səmərqənd, Buxara, Məşhəd və başqa

Xorasan şəhərlərini gəzir. Bu şəhərlərdə tərəqqipərvər alim və ya-

zıçılarla görüşüb tanış olur.

İlk səfərindən qayıdandan sonra 1887-ci ildə o, qohumlarından

olan Büllurnisə adlı qızla evlənir. On beş il ərzində onun 8 qızı, bir oğlu

dünyaya gəlmişdir. Bir müddət sabun bişirib satıdı. Bədii yaradıcılıqla

da məşğul olurdu.

1902-ci ildə baş vermiş dəhşətli zəlzələ Şamaxını tar-mar etmiş-

di. Yanğın nəticəsində şəhərdə yüzlərcə imarət yanıb külə dönmüş,

əhalinin çox qismi evsiz-eşiksiz, quru yerdə qalmışdı. Bu zaman

Sabirin evi də dağılmışdı.

Sabir Bakı quberniyası Sünni məclisinin sədri, Bakı Quberniya-

sınınMüsəlman Məclisinin sədri, eyni zamanda Cümə məscidinin Baş

İmamı olmuş Hacı Məcid Əfəndi Əfəndizadə ilə dostluq münasi-

bətində idi. Sabirin Hacı Məcid Əfəndinin ölümünə iki şeir yazması bu

münasibətdən irəli gəlirdi.

Xatirələrdə deyilir ki, çox fədakar, qayğıkeş, mehriban ailə baş-

çısı olan Sabir uşaqlarının yalnız maddi ehtiyacını deyil, mənəvi rahat-

lıq və tərəqqisini də təmin etməyə çalışmışdır. O, arvadını və qızını

savadlı görmək istəyir, onlara əlifba öyrədirmiş. Şairin qızı Səriyyə

sonralar yazırdı ki, həyatının olduqca ağır, sıxıntılı keçməsinə

baxmayaraq, atam xoş üzlü, zarafatçıl, səmimi idi.

63

XIX əsrin sonu, XX əsrin ilk illərində ağır ailə qayğısı çəkən

Sabir şerdən bir qədər uzaqlaşsa da, tamam ayrılmamışdı. 1901-ci ildə

Şamaxıya qayıdan Abbas Səhhətin bu zaman onu mənəvi cəhətdən

böyük köməyi dəymişdi. Onlar boş vaxtlarında Şamaxının o zamankı

ziyalılarından Ağəli Bəy Nasəh və Məhəmməd Tərrahla kiçik bir ədəbi

məclis düzəldib, axşamlar klassik şairlərin və ya özlərinin şeirlərini

oxuyub təhlil və müzakirə edirdilər.

XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq Sabirin şeirləri mətbuat səhifə-

lərində görünür. 1903-cü ildə "Şərqi-Rus" qəzetində onun şeiri çap olunur.

Bir qədər sonra isə o, "Həyat" qəzetində şeir çap etdirir. 1906-cı ildə "Molla

Nəsrəddin" jurnalının ən fəal müəlliflərindən biri olmuşdur.

Bu zamandan Cəlil Məmmədquluzadə ilə Sabir arasında dostluq

münasibətləri yaranmışdır.

1907-ci ilin əvvəllərində Sabir sabun bişirib satmaqdan əl çəkib,

mətbuat və maarif sahəsində çalışmaq, şeir yaradıcılığını daha mün-

təzəm davam etdirmək qərarına gəlir. O, Bakıya gəlib bir müddət

"İrşad" qəzetinin redaksiyasında korrektor işləyir və müəllimlik im-

tiyazı əldə etmək üçün imtahan verməyə hazırlaşır. Bu arada Qori

Müəllimlər Seminariyasında işləyən müəllim dostlarından bir neçə

məktub alır. Həmin məktublarda deyirdi ki, yaxın zamanlarda semina-

riyanın Azərbaycan şöbəsində müəllim yeri boşalacaq. Dostları şairə

həmin yeri tutmaq üçün təşəbbüs etməyi məsləhət görür və bu işdə ona

kömək edəcəklərini bildirir.

1908-ci il aprelin 11-də Bakı quberniya ruhani idarəsində imtahan

verən şair mayın 7-də Tiflisə gedib, Qafqaz şeyxülislamı idarəsindən ana

dili və şəriət müəllimi diplomu alır. Lakin Qoridən aldığı bir məktubdan

sonra o, seminariyadan ümidini kəsməli olur. Bir müddət şair Şamaxı

məktəblərindən birində köməkçi müəllim işləyir.

Həmin ilin sentyabr ayında Sabir çoxdan arzuladığı "Ümid" mək-

təbini açmağa müvəffəq olur. Bu məktəbdə 60-a qədər şagird oxu-

yurdu. Yeni üsülda olan başqa məktəblərdəki kimi burada da şagirdlər

skamyada oturur, əyani vəsaitlərdən istifadə edir, ekskursiyaya

çıxırdılar. Məktəbdə ana dili, fars dili, hesab, coğrafiya və təbiətə dair

məlumat verilir, Quran və şəriət dərsləri tədris edilirdi.

64

1910-cu ilin əvvəllərində Sabir Bakıya işləməyə gəlir. Əvvəlcə

"Zənbur" jurnalının redaksiyasında çalışır. Az sonra Balaxanıdakı "Nicat"

məktəbində dərs deməyə başlayır. Müəllimliyi ilə bərabər, şair Balaxanı

neft mədənlərində işləyən fəhlələrə, yerli inqilabçılara yaxınlaşaraq,

onların açdıqları "Nur" kitabxanasının fəal üzvü olur. O ilin yazından

Sabir Bakıda çıxan "Günəş" və "Həqiqət" qəzetlərinin redaksiyasında

işləyir. "Günəş" qəzeti hər həftənin cümə günü "Palanduz" sərlövhəsi ilə

gülüş səhifəsi buraxırdı. Sabir bu səhifədə "Nizədar" və "Çuvalduz"

imzaları ilə müntəzəm surətdə ifşaçı əsərlər çap etdirir. Şair eyni zamanda

"Molla Nəsrəddin"ə də yazmaqda davam edir.

1910-cu ilin axırlarında ciyər xəstəliyinə tutulub, Şamaxıya qayı-

dır. 1911-ci ilin may ayında o, müalicə üçün Tiflisə gedib, dostu

C.Məmmədquluzadənin evində qalır. "Molla Nəsrəddin"in əməkdaş-

ları şairə böyük qayğıkeşlik göstərirlər. Xəstəliyinin getdikcə şid-

dətləndiyinə baxmayaraq, Sabir yenə şeir yazmağa davam edir, yeni-

yeni taziyanələr üzərində işləyir, "Molla Nəsrəddin" jurnalının

redaksiya işlərinə yaxından kömək edir.

İyun ayında həkimlər şairə cərrahiyə əməliyyatı aparmağı təklif

edirlər. Lakin xəstə buna razı olmur. O, Şamaxıya qayıdır.

"Molla Nəsrəddin" jurnalı 1911-ci il 14-cü sayında xəstə şairə

maddi yardım etməyə çağıran bir elan dərc edir. Bu elandan sonra Ru-

siyanın və Şərqin bir çox şəhərlərindən onlarla oxucu böyük xalq şai-

rinə məhəbbət və hörmət əlaməti olaraq "Molla Nəsrəddin"in ünvanına

ianə göndərirlər.

Xəstəliyinin çox şiddətləndiyini və ona başqa bir əlac olmayaca-

ğını görən şair cərrahiyə əməlliyatına razı olub, iyulun 8-də Bakıya

gəlir. Lakin artıq həkimlər cərrahiyənin də heç bir fayda verməyəcəyini

söyləyərək, ona tez Şamaxıya qayıtmağı məsləhət görürlər. Jurnalist

H.Qasımov xəstə şairlə Bakıda son görüşünü xatırlayaraq yazır:

"...Qəzetdə yazarsan, Sabir deyirdi ki, mən vücüdumda olan ətimi

xalqımın yolunda çürütdüm. Əgər ömür vəfa etsəydi, sümüklərimi də

xalqımın yolunda qoyardım".

1911-ci il iyulun 12-də Sabir vəfat etmişdir. Şairin cənazəsi Şa-

maxıda "Yeddi günbəz qəbiristanı"nda dəfn olunmuşdur.

65

Sabirin xatirəsinə hörmət əlaməti olaraq vəfatından bir il sonra,

1912-ci ildə arvadı Büllurnisə xanım, dostları Abbas Səhhət və

M.Mahmudbəyovun səyi ilə onun şerləri "Hophopnamə" adı ilə çap

olundu. Oxucular kitabı hərarətlə qarşıladılar. İki il sonra xalqın ianəsi

ilə "Hophopnamə"nin ikinci, daha mükəmməl nəşri buraxılmışdır.

Yaradıcılığı

Lirik şeirləri. Sabir bədii yaradıcılığa kiçik yaşlarında, Seyid Əzim

Şirvaninin məktəbində oxuduğu zaman başlamış, ilk şeirlərini Şərqin

Firdövsi, Sədi, Füzuli kimi böyük klassiklərinin təsiri ilə yazmışdır. Bu

əsərlər lirik üslubda və əsasən qəzəl janrındadır. Başqa Azərbaycan

sənətkarları kimi, Sabirin də qəzəllərinin ana xətti, leytmotivi məhəbbət

duyğularının təsvir və tərənnümüdür. Sabirin lirik qəhrəmanı Aşiqdir.

O, sevgilisi haqqında orta əsr poeziyasından tanıdığımız aşiqlərin dili

ilə danışaraq öz dərdlərini, həsrətini nağıl edir, ayrılıqdan, hicrandan,

sevgilinin rəqibə uymasından şikayətlənir.

Bu qəzəllərin məzmunu kimi, bədii təsvir və ifadə vasitələri də

orta əsr şeirində çox işlənən, hətta bir qismi sabitləşmiş söz və ifa-

dələrdən ibarət idi. Aşiqçox vaxt özünü Məcnunla, sevgilisini isə Leyli

ilə müqasiyə edirdi. Pərvanə, şəm kimi obrazlardan, Adəm, Zöhhak,

Əhrimən, Kəbə, Babil kimi dini, əfsanəvi, coğrafi adlardan tez-tez

istifadə olunurdu.

Şairin yetkin vaxtında, XIX əsrin axırı, XX əsrin əvvəlində yazdığı

lirik şe`rlərinin bir qismi ictimai mövzudadır. Məhəbbət və gözəllik

dünyasında yaşayan Aşiqdən fərqli olaraq, buradakı lirik qəhrəman mü-

barizə meydanında çarpışan müdrik və atəşin bir vətəndaşdır. Onun arzu-

su “dilbəri-hürriyyətə” çatmaqdır. Mövcud cəmiyyətin ziddiyyətlərini

dərindən başa düşən bu qəhrəman üçün həyat zindandır:

Mən belə əsrarı qana bilmirəm,

Qanmaz olub da dayana bilmirəm.

Neyləməli, göz görür, ağlım kəsir,

Mən günəşi göydə dana bilmirəm.

66

Derlər usan, hərzəvü hədyan demə,

Güc gətirir dərd, usana bilmirəm!

Şairə görə insanları dərdə salan dünyada insan ya avam olmalı,

şüursuz, idraksız, duyğusuz bir ömür keçirməli, ya da mübarizə apar-

malı, həqiqi həyata çatmalıdır. Sabirin lirik qəhrəmanı min bir əzab və

əziyyətə düşsə də, şüurlu, düşüncəli bir həyat, işgüzar, mübariz bir

həyat keçirməyi üstün tutur. Şüur, düşüncə, duyğu isə onun nəzərində

həyat, zadalıq, xoşbəxtlik uğrunda mübarizə üçün əsas amillərdəndir.

Sabir “Ruhum” şeirində özünün azadlıq idealını, ictimai amalını

müstəqim tərənnüm yolu ilə verir. O, özünün gələcək xoşbəxtliyini

azadlıqda görərək yazır:

Mən gedərəm, var olsun amalım!

Yaşasın şəhriyari-hürriyyət!

Yaşasın şəhriyari-hüriyyət!

Mən gedərəm, var olsun amalım!

Bu azadlıq idealı Sabir dünyagörüşündəki qüvvətli humanizmlə,

insanın yer üzündə azad, fərəhli, yaradıcı bir həyat qurması haqqında

arzularla əlaqədar olmuşdur. Şairin bəzən, hətta azadlıq və insanlıq

məfhumlarını açıqcasına eyniləşdirməsi buradan irəli gəlir:

Kim ki, insanı sevər, aşiqi-hüriyyət olur,

Bəli, hürriyyət olan yerdə də insanlıq olur.

Ancaq azadlıq olan yerdə həqiqi insanlıqdan söhbət gedə bilər,

ancaq azadlıq olan yerdə insan öz yüksək və şərəfli adına layiq həyat

qura bilər, insan şəxsiyyəti qol-qanad açıb, hərtərəfli inkişaf edər. Bu,

Sabirin böyük ictimai idealı idi.

Humanizm, azadlıq, xoşbəxtlik haqqında belə ümumiləşdirici

lirika ilə bərabər, Sabirdə zəmanəsinin azadlıqsevən, xoşbəxtlik uğrun-

da əldə silahvuruşan konkret qəhrəmanlarının təsviri də var.Bu cür

əsərlərdən biri Sabir lirikasının gözəl nümunələrindən olub, 1908-ci

ildə “Molla Nəsrəddin” jurnalında çap olunan “Səttarxana” şeiridir.

Səttarxan kimdir?

67

O, Qaradağ mahalından çıxan, gəncliyində bir müddət əsgər

olub, sonralar yoxsul kəndlilərin partizan dəstələrinə başçılıq edən

məşhur qəhrəmandır. Səttarxan inqilabın ilk günlərindən Təbriz əncü-

məninin üzvü olmuş, hərəkatda coşqun bir ruhla iştirak etmişdi. 1906-

1907-ci illərdə artıq o, Təbriz inqilabçılarının rəhbəri idi.

İnqilabçılar 1908-ci ildə şah qoşunlarını darmadağın edib, Təb-

rizdən qovduqdan və xeyli hərbi qənimət ələ keçirdikdən sonra Səttar-

xanın nüfuzu daha da artdı. Onun igidliyi haqqında el mahnıları,

yazıçıların və xalq şairlərinin əsərləri yarandı. Sabirin şeiri də məhz bu

zaman yaranmışdır.

Sabir şeiri öz halı, öz hiss və həyəcanları haqqında coşqun sözlərlə

başlayır. O, oxucusundan xahiş edir ki, mənim bu həyəcanlarım, mənim

coşqunluğum sənə təəccüblü gəlməsin; məni “divanə” bilmə! Mən təbi

dəniz kimi dalğalanan bir şairəm. Sevincimin, həyəcanlarımın səbəbi isə

azadlığa olan sonsuz məhəbbətimin coşması, zülm və istibdada qarşı

çıxmış qəhrəmanların mərdliyinə şahid olmağımdır.

Şeirdə Tehranda Məclisin qovulmasından sonra Cənubi Azər-

baycanda, yeni inqilab mərkəzi Təbrizdə əmələ gəlmiş coşqun ruh yük-

səkliyi tərənnüm edilir. Bütün bəndlərin sonunda “Afərinim” himməti-

valayi-Səttarxanədir” sözləri bir nəqarat halında təkrar edilərək, şe`rin

mərkəzi motivini xüsusi nəzərə çatdırır. Sabir yazır ki, Səttarxan “vətən

namusu” yolunda göstərdiyi rəşadətlə təkcə İran şahını və ə`yanlarını

yox, bütün dünyanı “mat edən” bir qəhrəmandır.

Əsər inqilabçıların şərəfinə deyilən alqış nidaları ilə qurtarır:

Afərin, təbriziyan, etdiz əcəb əhdə vəfa!

Dustü düşmən əl çalıb, eylər sizə səd mərhəba!

Çox yaşa, dövlətli Səttarxan, əfəndim, çox yaşa!

Cənnəti-ə`ladə peyğəmbər sizə eylər dua.

Çün bu xidmətlər bütün islamədir, insanədir,

Afərinim himməti-valayi-Səttarxanədir.

Sabirin təsvirində Səttarxan inqilabçı qəhrəman timsalı, dərin

məhəbbətlə təqdim edilən müsbət surətdir. Şair bu surəti lirika dili ilə,

68

sevinc və hərarətlə təsvir edir, onu özü sevdiyi qədər oxucuya da sev-

dirməyə çalışır.

Şeir əruzun təntənəli bəhrlərindən olan rəməl bəhrində failAtün,

failAtün, failAtün, FailAt ölçüsündə yazılmışdır. Əruz vəzninin

tələbinə uyğun olaraq misralarda “Hali-məczubum”, “nərəyi-şuridə”,

“şeiri-tər”, “behcət”, “şürur” kimi onlarla ərəb-fars söz və ifadələri

işlənmişdir. Ancaq bu ifadələr, şe`rin dilini qismən qəlizləşdirirsə də,

ümumi mə`nanın, bədii ideyanın başa düşülməsinə mane olmur.

“Səttarxana” şeiri “Molla Nəsrəddin” jurnalı vasitəsilə dərin

məhəbbətlə qarşılanıb geniş yayılmış, əldən-ələ,dildən-dilə keçmişdir.

Cənubi Azərbaycanda mücahidlər bu şeiri nəğmə kimi xorla döyüş

səngərlərində oxuyurdular. Sonralar şeir kütləvi xalq mahnısına

çevrilmiş və uzun müddət Təbriz, Xoşginab, Zəncan, Qaracadağ

mahallarında sevilə-sevilə oxunmuşdur.

Sabirin dini baxışları

Mollaxana təhsilindən bir fayda almayan Sabir sonralar İslam di-

ninin əsil həqiqətlərini öyrənərək, heç də bu dinin əvvəllər ona öyrə-

dilən xurafatla əlaqəsi olmadığını gördü. Bu işdə ona müəllimi Seyid

Əzim Şirvani də yol göstərənlərdən biri olmuşdur. Sabir İslamı bu

dinin tələb etdiyi kimi elm və hikmətlə öyrənməyə və həyatında tətbiq

etməyə başladı. SSRİ dövrünün tədqiqatçılarının Sabiri bəzən dini

tənqid edən şair kimi təqdim etməsi, şairin öz əsərləri ilə təkzib edilir.

O, ömrünün sonuna qədər dindar bir şəxs olub. “Dini don” adı altında

insanları aldadanlara qarşı həcvlər yazdığı üçün bolşevik və marksist

ideoloqları bu cür şeirlərdən sui-istifadə edərək, onsuz da İslam dini

haqqında az məlumatlı olan oxuculara Sabirin din əleyhidarı kimi

təqdim olunmasına "əsas vermişdir". Onun hədəf obyektinə tuş gələn

dövrünün saxta dindarlarına və onların müasirlərinə baxsaq,

xələflərinin də onlardan çox az fərqləndiklərinin şahidi olarıq. Sabir,

“Molla Nəsrəddinin 10-cu nömrəsində "Qızdırmalı" imzası ilə yazılan

şeirlərə cavabşeirində belə yazır:

Madam ki, hamiyani zülmət,

Xoşlar ki, davam edə cəhalət:

69

Heyhat bilirmi onda millət;

Tövhid nədir və ya nübüvvət?!

Bu misralarda Sabir göstərir ki, millətin İslam dininin iki əsası

olan tovhidin (Allahın Rəbb olaraq, İlah olaraq və isim və sifətlərində

təkliyinin) və nübuvvətin (Allahın nəbisi olan Muhəmmədin iman və

əxlaq üzrə yolunun - sünnəsinin mahiyyəti) nə demək olduğunu

bilməməsi cəhalətin davam etməsini istəyən mövhumatçı və xura-

fatçıların, həmçinin atesit və materialistlərin əsas məqsədidir.

O “Məktub” şeirində isə, şeirə Molla dayı xitabıyla başlayır, sonra

şeirin qafiyəsi və birinci beytdən sonra “əmu”nun dilindən deyir:

Çox da sənin tək deyiləm naxələf,

Ta olam aqi-pədərani-sələf!

Elmlə övladımı etməm tələf,

Min də desən söz belə söhbət belə!

Bu misralarda isə Sabir saleh sələflərin - peyğəmbər və səhabə-

lərinin yolu ilə gedib İslama xurafat kimi deyil, elm, hikmət və əxlaq

qaynağıkimi baxanların yolu ilə getməyin xurafatçı mollaların xoşuna

gəlmədiyini izhar edir.

Sabir “Analar bəzəyi” şeirində:

"Elmə çağırır bütün əvamı,

Əl-elmü fəridatun kəlamı”deyir.

Bu misralardakı "Əl-elmü fəridatun" ("Elm vacibdir") ifadəsinin

mötəbər şəriət alimlərinin Quran və səhih hədislər əsasında verdikləri

“Taləbul elm faridatun alə kulli muslimin” (Elm tələb etmək bütün

müsəlmanlara vacibdir) fətvalarından götürüldüyü şübhə doğurmur.

Bununla o, elmi tələb etməyin vacibliyiniyuxuda huri axtaran qafil

dindarlara və avam insanlarabildirir.

Sabir, dövrünün müsəlmanlarını kafir adlandıran yalançı din xa-

dimlərinə yazdığı bir şeirdə onların dili ilə danışıb deyir:

Bir bölük boşboğazıq, heyvərəlik adətimiz,

70

Doludur lənət ilə, qeybət ilə söhbətimiz,

Oxumaqdan payımız yox, yazıdan qismətimiz,

Bu avamlıqla belə hər sözü təfsir edəriz,

Yeri gəldikdə müsəlmanları təkfir edəriz.

Sabir dinə bir çox yönümdən yanaşaraq, ibadəti İslamın tələb

etdiyi kimi deyil, uydurulmuş bidətlərlə yaşayan firqələrə, xüsusən su-

filərə qarşı da yazdığı satiralarla diqqət çəkir:

“Hu” çəkib axır gəzəsən kubəku,

Tərk edəsən zöhd müsəllasını.

Küfrdə təqlid edəsən şairə,

Zikr edəsən şeri-müvəffasını.

Sabir burada "şairin ərsəyə gətirdiyi şeirləri oxumaqla ayılmaq,

zühd namazgahını tərk edərək bidət əməllərdən olan “hu” deyə-deyə

küçə-küçə gəzməkdən daha yaxşıdır" deyir.

Sovet hakimiyyəti illərində Sabirin "Hophopnamə"si böyük

tirajla bir neçə dəfə çap olunmuşdur.

Maarifçilik fəaliyyəti

Sabir atasının verdiyi əzab-əziyyətdən xilas olmaq üçün 1885-ci

ildə ziyarət adı ilə səyahətə çıxıb, Orta Asiyaya, oradan da İrana

gedir.O, Səbzivar, Nişapur, Səmərqənd, Buxara, Xorasan və başqa şə-

hərləri gəzir. Bir tərəfdən yerli feodal və ruhani ağaların taladığı bu

yerlərin yoxsulluğu və cəhaləti şairə ağır təsir bağışlayırsa, o biri tə-

rəfdən bu şəhərlərdə tərəqqipərvər alim və yazıçılarla görüşüb tanış

olur. 1911-ci il iyulun 12-də, həyatının və yaradıcılığının ən parlaq bir

vaxtında Sabir vəfat edir.Şairin cənazəsi Şamaxıda "Yeddi günbəz

qəbiristanı"nda dəfn olunur. Mövcud vəziyyətdən çıxış yolu kimi

Sabirin satiralarında məktəbə, ictimai-mədəni və texniki tərəqqiyə,

milli-mənəvi özünüdərkə dəvət motivi ön mövqeyə çəkilmişdir. Bu

məqamda şairin seçdiyi oyanmış qəhrəman “Qanma!” əmrinə “Qabili-

71

imkanmı olur qanmamaq?” cavabını verir. Milli oyanışa nail olmağın

yolunu şair elmə və təhsilə yiyələnməkdə, özünüdərketmədə, dünya

işlərindən baş çıxarmaqda görür. Ona görədir ki, M.Ə.Sabirin

yaradıcılığında məktəb, maarifçi ziyalı, məktəbə gedən uşaq, elmə,

təhsilə köhnəpərəst münasibətin tənqidi mühüm yer tutur. Şərti olaraq

bu tip şeirləri maarifçi satirik şeirlər adlandırmaq olar. “Bilməm nə

görübdür bizim oğlan oxumaqdan”, “Neçin məktəbə rəğbətim

olmayır”, ”Uşaqdır”, “Uçitellər”, “Müəllimlər syezdi”, “Oxutmuram,

əl çəkin”, “Ürəfa marşı” və s. kimi satiralarında elmsizliyin,

savadsızlığın bəlaları, məktəbin və təhsilin düşmənlərinin ifşası, yalnız

elm öyrənməklə, təhsil almaqla özünüdərkin isbatı kimi öz dövrü üçün

çox aktual olan məsələlərdən söz açılmışdır. Sabir dolayı yolla

məktəbin milli oyanışın, dirçəliş və tərəqqinin əsas hərəkətverici

qüvvəsi olduğu qənaətindədir.

Şairin yaradıcılığındakı cəhalət, mövhumat və fanatizmə qarşı

kəskin mübarizə nəticə etibarilə köhnə həyat tərzindən və gerilikdən

xilas olmaq, yeniləşməyə meyl etmək qayəsini izləyir. Cahil mollala-

rın, mənəvi əsarətin əsasbaiskarları olan yalançı din xadimlərinin tən-

qidi baxımından Sabir mollanəsrəddinçi şairlərin hamısından irəli-

dədir.Şair savadsız, köhnəpərəst, şəxsi mənafelərini üstün tutan qon-

darma din təmsilçilərini sadəcə tənqid etməklə kifayətlənmir, sona

qədər ifşa etmək üçün onların iç üzünü, mənfur niyyətlərini böyük

cəsarətlə açıb göstərir.

Sabir hətta xalqdan uzaq düşən belə üzdəniraq bəndələrin yeri

gəldikdə yad ölkələrin maraqlarını həyata keçirən misyonerlərlə də

həmrəy ola biləcəklərini yada salır. Bununla belə, yalançı, ikiüzlü,

riyakar din xadimlərinə barışmaz münasibət bəsləyən, M.Ə.Sabir

ateist, dinsiz deyildir. O, Islam dininə inanan, ehtiram göstərən, lakin

bu dindən xalqın əlehinə bir vasitə kimi istifadə edənlərə qənim kəsilən

vətəndaş, Azərbaycan şairidir. Sabir “A Şirvanlılar” şeirində islam dini

içərisində bölücülüyün, sünnü-şiə ayrıseçkiliyinin də əlehinə

olduğunu, islamın bütövlüyünü qoruyub saxlamağa tərəfdar çıxdığını,

özünün müqəddəs Qurana qail olduğunu açıq-aşkar bəyan etmişdir.

72

M.Ə.Sabirin maarifçilik fəaliyyəti bu gündə dövründə olduğu qədər

aktualdır.

Onun hər bir məsələyə fikri, dövründə əks-sədalara çevrilmişdir.

Məhz buna görədə o dövrdə də indiki kimi Sabir bir şair kimi, həm də

əsl insan kimi sevilmişdir. Sabirin bu maarifçilik fəaliyyəti bu gündə

aktual və gərəklidir.

Mübaliğəsiz demək olar ki, M.Ə.Sabir ömrünü vətənin, millətin

rifahı, azadlığı, inkişafı yolunda məşələ çevirdi və hələ sağlığında ikən

ümumxalq məhəbbəti qazanaraq onun qəlbində özünə əbədi yuva

qurdu. Əlbəttə, Sabirin heç bir tərifə, təşəkkürə ehtiyacı yox idi,

Əliabbas Müznibin dediyi kimi, Sabirə ilk heykəl “Hophopnamə”nin

nəşri idi.

Azərbaycanda qələm sahiblərindən ilk dəfə olaraq M.Ə.Sabirə

heykəl qoyulmuşdur. 1920 ildə sovet hakimiyyətinin ilk günlərində

gipsdən, 1922 ildə isə Yakov Keylixis adlı heykəltəraşın betondan tök-

düyü heykəl N.Nərimanovun təşəbbüsü ilə Bakıda qoyulmuş, sonralar

həmin heykəl qoyulduğu bağdan götürülmüş, heykəltəraş Cəlal

Qaryağdı 1958 /tunc, qranit/ və 1962 illərdə M.Ə.Sabirin monumental

heykəllərini yaratmışdır.

Bu gün şairin doğma vətəni Şamaxıda, onun adını daşıyan qəsə-

bədə, ölkəmizin müxtəlif guşələrində dahi şairin möhtəşəm heykəlləri

ucalmaqdadır. (Heykəltaraş Pinxos Sabsay,1933)

Dahi Mirzə Ələkbər Sabirin (1862-1911) anadan olmasının 155

illiyi münasibətilə Türkiyənin Mərmərə Universitetində möhtəşəm

tədbir keçirilmişdir.

Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyəti, böyük vətəndaş şair Mirzə

Ələkbər Sabirin adını daşıyan “Mirzə Ələkbər Sabir” Fondu 2012-ci ilin

noyabr ayından fəaliyyətə başlamışdır. http://sabirfondu.org Mirzə

Ələkbər Sabir Fondunun prezidenti şairin nəvəsi Sevda Tahirlidir.

Fondun əsas məqsədi cəmiyyətin sosial, iqtisadı və mədəni inki-

şafına kömək etmək, ədəbi, ictimai, sosial sahələrdə qabaqcıl dünya

təcrübəsinin və nailiyyətlərinin, maarifləndirmənin, eləcə də Sabir

irsinin tədqiqi və təşviqi, poeziyasının, ədəbi dəyərlərinin, ictimai

görüşlərinin, ideya qayələrinin geniş ictimai kütlələr, əsasən gənclər

73

arasında təbliğindən ibarətdir. Bu məqsədlə Fond bir sıra vəzifləri

həyata keçirməyi planlaşdırır.Sabir ədəbi irsinin tədqiqi işinin

mərkəzləşdirilməsi, biblioqrafiyasının yaradılması, gənc araşdırmaçı-

ların cəlb edilməsi ilə yeni təhqiqat işlərinin aparılması, onların dərci ilə

məşğul olmaq;

Bakıda Sabir muzeyinin yaradılması üçün maddi-texniki bazanı

təşkil etmək;

Sabir irsinin cəhalətlə mübarizə və maarifçilik qayələrinə uyğun

olaraq məktəb yaşlı uşaqlar, eləcə də gənclər, ali təhsil məktəblərinin

müdavimləri üçün elmin bütün sahələrində olimpiadalar, seminarlar,

dəyirmi masalar təşkil etmək.

Ünvan: Bakı şəh., Nəsimi r., Akademik Mir-Qasımov3, m. 36 A

(TibbUniversitetinin yaxınlığında)

E-mail: sevda.tahirli@hotmail.com;smt27@inbox.ru

https://www.facebook.com/MirzaAlakbarSabir/

Böyük söz ustadı Mirzə Ələkbər Sabirin yaradıcılığı ədəbiyyat-

şünasların geniş elmi-tədqiqat obyekti olmaqla yanaşı, təsviri sənətdə də

geniş əks olunub, şairin şeirlərinə illüstrasiyalar çəkilmişdir.

Biz də şairin 150 illik yubileyi ərəfəsində onun həyat yoluna və

əsərlərinə həsr olunmuş tablolara Əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünas

Ziyadxan Əliyevlə birgə nəzər saldıq. Həmsöhbətim bildirdi ki, Sabirin

əsərlərinə həsr olunmuş illüstrasiyalar ilk dəfə toplu halında 1914-cü ildə

“Hophopnamə” kitabında işıq üzü görüb: “Həmin nəşrə Əzim

Əzimzadənin 24 illüstrasiyası daxil edilmişdi. İllüstrasiyalar şairin ən

məşhur şeirlərinə çəkilmişdi. 1922-ci ildə xalqın bu nəşrə olan tələbatı

nəzərə alınaraq “Hophopnamə” yenidən çap edilir. Bu zaman kitaba

daha 33 rəsm əlavə edilir. Bu illüstrasiyaları da Əzim Əzimzadə

çəkmişdi”.

1934-cü ildə “Hophopnamə”nin çapı yenidən gündəmə gəlir və bu

dəfə kitabın tərtibatı Xalq rəssamı İsmayıl Axundova həvalə olunur. O,

Ə.Əzimzadə ənənələrindən kənar, təkrarlığa yol vermədən tamam başqa

səpgidə rəsmlər hazırlayır: “Amma bu rəsmlər bədii və psixoloji təsir

gücünə görə Ə.Əzimzadənin əsərlərindən geri qalırdı. Həmin rəsmlər

74

insanların yaddaşında o qədər güclü iz buraxmışdı ki, oxucular

“Hophopnamə”ni başqa rəssamın tərtibatında qəbul etməkdə bir növ

çətinlik çəkirdilər. 1980-ci ildə “Yazıçı” nəşriyyatında şairin yeni kitabı

hazırlanır. Bu zaman kitabın rəsm işləri Xalq rəssamı Mikayıl

Abdullayevə tapşırılır. Lakin o, bu işdən imtina edir. Bilirdi ki, Sabirin

şeirlərini dərs aldığı ustadı Ə.Əzimzadənin təsirindən çıxarmaq qeyri-

mümkündür. Bu zaman rəsmlər gənc rəssamlardan birinə həvalə olunur.

Həmin gənc bu gün Xalq rəssamımız olan Arif Hüseynov idi. Arif

Hüseynovun çəkdiyi eskizlər bəyənilir və kitabın nəşrində həmin

rəsmlərdən istifadə edilir. Bu rəsmlərdə tamam fərqli bir yanaşmanın

şahidi oluruq. Amma əminliklə deyə bilərik ki, Ə.Əzimzadənin nüfuzu

Sabir yaradıcılığında xüsusi idi. Sabirin sözlə yaratdıqlarını rəssam

təsvirlə göstərə bilib. Bu səbəbdən də çox zaman Əzimzadəni təsviri

sənətin Sabiri adlandırırlar”.

Həmsöhbətim deyir ki, Sabir sözün böyük rəssamı olduğu üçün

onun şeirlərini təsvirə çevirmək o qədər də çətin deyil. Şairin təsvir

etdiyi hadisələr ətraflı, obrazları koloritli, dolğun ifadə edildiyindən

rəssamlar üçün də işləmək asan olur: “Uzun illərdir ki, Sabir yara-

dıcılığı rəssamlarımız üçün ilham mənbəyi olaraq qalmaqdadır. Əzim-

zadədən sonra Sabir yaradıcılığına ən davamlı və dolğun münasibəti

Nəcəfqulu İsmayılovun işlərində görürük. 1962-ci ildə şairin 100 illik

yubileyi ərəfəsində nəşr olunan kitabın tərtibatı Əməkdar incəsənət

xadimi N.İsmayılova tapşırılır. O, bu nəşrə 30 rəsm həsr edir və şairin

yaddaqalan portretini işləyir”.

Z.Əliyev bildirdi ki, şairin 150 illiyinin keçirilməsi ilə əlaqədar

ölkə Prezidentinin sərəncamının icrası ilə bağlı tərtib olunan tədbirlər

planına “Sabir təsviri sənətdə” adlı kitabın hazırlanması da nəzərdə

tutulmuşdur: “Sabir və rəssamlıq mövzusu ilk dəfə olaraq tədqiq

olunur. Bununla əlaqədar bir çox mənbələr araşdırılmış, bu vaxta qədər

Sabir yaradıcılığına nə qədər rəssamlıq, heykəltəraşlıq, tətbiqi sənət

münasibəti varsa, hamısını bu kitabda toplaya bildik.

Təxminən 170 səhifəlik kitabda şairin yaradıcılığını əks etdirən

bütün rəssamlıq əsərləri öz əksini tapıb”.

75

Nəşrdə Sabirin müxtəlif rəssamlar tərəfindən çəkilmiş rəsmləri,

ayrı-ayrı tişə ustaları tərəfindən ucaldılmış heykəlləri barədə də söz

açılır. Paytaxtdakı Sabir bağında ucaldılmış heykəl (müəllifi Cəlal

Qaryağdı), Milli Kitabxananın logiyasında Xalq rəssamı Xanlar

Əhmədovun hazırladığı heykəli, Şamaxıda (müəllifi İbrahim Zeynalov),

Sabirabaddakı (müəllifi Asif Əsgərov) heykəlləri qeyd etmək olar.

Bunlardan əlavə, tanınmış heykəltəraş Sahib Quliyevin diplom işi,

Hüseyn Əhmədovun, Hüseyn Haqverdiyevin, Azad Əliyevin Sabirin

yubileyləri ilə bağlı hazırladıqları heykəl və medalları qeyd edə bilərik.

Son illər tətbiqi sənət sahəsində məşhur fırça ustamız Tahir Salahov

öz əsərlərinin xalça variantını hazırlamağa başlamışdır və belə

variantlardan biri də Sabirə həsr olunmuşdur. Şairin portretini xalçaya

köçürən ilk xalçaçı rəssam Fazil Abbasquluzadə olmuşdur. Rəssam

Sənubər Səmədova öz yaradıcılığında Sabir mövzusuna tez-tez müraciət

edərək maraqlı əsərlər yaratmışdır. Rauf Həsənov, Səmədağa Cəfərov,

Camal Rəhimov, Səkinə Şahsuvarova kimi sənətkarların əsərlərində

keramik nümunələr və şüşə qablara rast gəlmək olar.

Əsrin əvvəli ilə sonunda Sabir yaradıcılığına rəssamların baxış-

larında fərqliliyə rast gəlirik. Şairin obrazları əsrin əvvəllərində komik

qəbul edilirdisə, əsrin sonunda fəlsəfi yanaşmanın şahidi oluruq. Çox

vaxt deyirik ki, Sabir 100 il qabağı görə bilib, amma Sabir o vaxt

gördüklərini yazıb, sadəcə, biz insanlar dəyişməmişik. Bu səbəbdən də

müasir rəssamlarımız Sabir yaradıcılığına müraciət edərkən onun

poeziyasının fəlsəfi yükünü göstərməyə çalışırlar.

(Azəri, Lalə. Mirzə Ələkbər Sabir yaradıcılığı təsviri sənətdə

/L.Azəri // Mədəniyyət.-2012.- 30 may.- S. 11.)

Əməkdar incəsənət xadimi Ziyadxan Əliyevin “Sabir təsviri sə-

nətdə” kitabında öz bənzərsiz “Hopopnamə”si ilə Azərbaycan ədə-

biyyatında dərin iz salmış dahi söz xridarının həyat və yaradıcılığına

həsr olunmuş təsviri və dekorativ-tətbiqi sənət əsərlərindən söz açılır.

Rəssam və heykəltəraşlarımız tərəfindən yaradılmış həmin rəngkarlıq,

qrafika, heykəltaraşlıq və dekorativ-tətbiqi sənət əsərləri müxtəlif

76

muzeyləri və kitab səhifələrini bəzəməklə sənətsevərlərə estetik zövq

verməkdə, oxuculara Sabir poeziyasının çoxqatlı məna tutumunu

duymaqda yardımçı olmaqdadır. Bütünlükdə həmin sənət əsərləri

yüksək bədii-estetik dəyərinə görə milli incəsənətimizin çoxəsrlik

tarixini zənginləşdirən nümunələr hesab olunurlar. Elə kitabda da

onların daşıdıqları zəngin məna-məzmun tutumuna, sənətkarlıq

xüsusiyyətlərinə aydınlıq gətirir.

(Əliyev, Ziyadxan Alxan oğlu. Sabir təsviri sənətdə/Z. Əliyev ;

[üz qabığı G. Ağayev, A.Həsənov] ; Azərb. Resp. Mədəniyyət və

Turizm Nazirliyi.- Bakı: Təhsil, 2012.-166 s.)

Mirzə Ələkbər Sabirin şeirlərindən nümunələr

Oğul mənimdir əgər, oxutmuram, əl çəkin!

Oğul mənimdir əgər, oxutmuram, əl çəkin!

Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Gərçi bu bədbəxt özü elmə həvəskardır,

Kəsbi-kamal etməyə səyi dəxi vardır,

Məncə bu işlər bütün şiveyi-küffardır,

Dinə zərərdir, zərər, oxutmuram, əl çəkin!

Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Bəs ki, uşaqdır hələ, yaxşı-yaman sanmayır,

Elmin əbəs olduğun anlamayır, qanmayır,

Sair uşaq kimi hər sözə aldanmayır,

Eyləyir ömrün hədər, oxutmuram əl çəkin!

Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Eyləmərəm rəhm onun gözdən axan yaşına,

Baxsın özündən böyük öz qoçu qardaşına,

Ölsə də verməm rıza şapqa qoya başına,

Kafir ola bir nəfər, oxutmuram əl çəkin!

77

Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Uşaq mənimdir, baba, dəxli nədir sizlərə?

Kim sizi qəyyum edib hökm edəsiz bizlərə?

Yatmaram əsla belə dinə dəyər sözlərə!

Bir kərə qan, müxtəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Qoysanız öz oğlumu mən salım öz halimə,

Sənətimi öyrədib, uydurum əhvalimə,

Dün bu oxutmaq sözün ərz elədim alimə,

Söylədi : ”haza kəfər…”, oxutmuram əl çəkin!

Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Bəsdi, cəhənnəm olun, bunca ki, aldatmısız,

İndi beş ildir tamam dinimə əl qatmısız,

Sevgili övladımı kafirə oxşatmısız,

Duydum işin sərbəsər, oxutmuram əl çəkin!

Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Satmaram öz əqlimi siz kimi laməzhəbə,

Razıyam oğlum gedə qəbrə, - nə ki məktəbə!

Məktəb adın çəkməyin, - mələbədir, mələbə!..

Əlhəzər, ondan həzər, oxutmuram əl çəkin!

Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Bəsdir o bildikləri, kaş onu da bilməsə!

Canıma olsun fəda bir də üzü gülməsə!

Ta ki, o zehnindəki fikrləri silməsə,

Sanma ola bəxtəvər, oxutmuram, əl çəkin!

Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Fikrimi verməm əbəs siz kimi nadanlara,

Sövq edəsiz oğlumu bir para hədyanlara,

Çünki xəyanətçisiz cümlə müsəlmanlara,

Mənzilınizdir səqər, oxutmuram, əl çəkin!

Eyləməyin dəngəsər, oxutmuram, əl çəkin!

Dinə zərərdir, zərər, oxutmuram, əl çəkin!

78

Millət necə tarac olur olsun, nə işim var?!

Millət necə tarac olur olsun, nə işim var?!

Düşmənlərə möhtac olur olsun, nə işim var?!

Qoy mən tox olum özgələri ilə nədir karim,

Dünyavü cahan ac olur olsun nə işim var?!

Səs salma, yatanlar ayılar, qoy hələ yatsın,

Yatmışları razı deyiləm kimsə oyatsın,

Tək-tək ayılan varsada həq dadıma çatsın,

Mən salim olum cümlə cahan batsada batsın;

Millət necə tarac olur olsun, nə işim var?!

Düşmənlərə möhtac olur olsun, nə işim var?!

Salma yadıma söhbəti tarixi cahanı,

Əyyami-sələfdən demə bir sözdə filani,

Hal isə gətir meyl eləyim domlanı, nani,

Müstəqbəli görmək nə gərək, ömürdü fani;

Millət necə tarac olur olsun, nə işim var?!

Düşmənlərə möhtac olur olsun, nə işim var?!

Övladi vətən qoy hələ avarə dolansın,

Çirkabi-səfalətlə əli, başı bulansın,

Dul övrət isə sailə olsun, oda yansın,

Ancaq mənim avazeyi-şənim uçalsın;

Millət necə tarac olur olsun, nə işim var?!

Düşmənlərə möhtac olur olsun, nə işim var?!

Hər millət edir səfheyi-dünyada tərəqqi,

Eylər hərə bir mənzili-məvada tərəqqi,

Yorğan-döşəyimə düşə gər yadə tərəqqi,

Bizdə edərik aləmi-röyada tərəqqi;

Millət necə tarac olur olsun, nə işim var?!

Düşmənlərə möhtac olur olsun, nə işim var?!

Çatlayır, Xanbacı, qəmdən ürəyim

Çatlayır, Xanbacı, qəmdən ürəyim,

79

Qavışıb lap acığımdan kürəyim.

Nola bir evdə qoyaydız qarabaş,

Verməyəydiz məni bu əbləhə, kaş!

Mən ki, damdan, bacadan baxmaz idim,

Su kimi hər tərəfə axmaz idim.

Hərzə-hərzə danışıb gülməz idim,

Ər nə şey olduğunu bilməz idim;

Oturub ac komasında atamın,

Biş-düşün hazır edərdim anamın;

Bitləyərdim nənəmin baş, yaxasın,

Yamayardım babamın çul-çuxasın,

Tez durub sübh sağardım inəyi,

Xansənəmdən diləməzdim köməyi;

Neyləyirdim bəzəyi уа düzəyi?

Dama, divara yapardım təzəyi.

Atam əllaf, babam dülgər idi,

Qardaşım culfa, əmim kargər idi,

Xanbibim falçı, nənəm bağ toxuyan,

Bizdə, haşa, yox idi bir oxuyan!

Evimizdə var idi hər nə desən:

Qatıq, ayran ilə qaymaq, nə yesən!

Nə bilirdik nə zəhirmardı kitab?

Biz olan evdə haçan vardı kitab?

Büsbütün gül kimi insanlarıdıq,

Nə müəllim və nə dərs anlarıdıq.

Dəftərin andıra qalmış sözünü,

Eşidib görməmiş idik üzünü.

Boylə bir tərbiyəli evdə müdam,

Bəslədiz mən kimi bir sərvi-xüram.

Vay о gündən ki, məni ad elədiz,

Elə bildiz də ki, dilşad elədiz.

Mən də sandım ki, dönüb bəxtəvərə,

Gedirəm bir nəfər insana ərə.

Nə bilim boylə də insan varmış,

80

Şəkli-insanda da heyvan varmış.

Ər oxurmuş da, yazarmış da, atam!

Ər deyil, möhlik azarmış da, atam!

Ər deyil, şair imiş xanəxərab!

Fikri yazmaq, oxumaq, suglu kitab....

Saldız axırda yaman hala məni,

Ərə verdiz də bu qəffala məni.

Gah yazır, gah oxuyur, gah danışır,

Gündə bir hərzə kitabnan tanışır.

Gah gedir fikrə, bərəldir gözünü,

Məhv olur oylə ki, bilmir özünü.

Sübh olunca gecələr darğa kimi,

Yatmayır, qır-qır edir qarğa kimi.

Gah da bir yatsa da vəqtində əgər,

Çəkməyir yuxladığı bir о qədər.

Qəflətən bir də görürsən ki, durur,

Yandırıb lampanı çılpaq oturur.

Başlayır yatdığı yerdə təzədən,

Oxuyub yazmağa bir də təzədən.

Belə od olmaz, atam, boylə alo!

Od deyil, yanğı deyil, lovdur, lo!

Gah görürsən ki, miz üstə yıxılır,

Baxıram halına qəlbim sıxılır;

Bir qarandaş, bir-iki parə kağız

О qədər çəkmir - olur qarə kağız.

Xeyrini, şərrini qanmır bu kişi!

Yorulub bircə usanmır bu kişi!

Bizim evdə baxasan hər tərəfə,

Taxçaya, boxçaya ya kim, irəfə.

Görəcəksən bütün işqabda kağız,

Kasada, nimçədə, boşqabda kağız.

Yığılıb dağ kimi hər yanda kitab,

Evdə, dəhlizdə və eyvanda kitab.

Deyirəm, ay kişi, bir gəl özünə,

81

Bu nə işdir, a kül olsun gözünə!

Bu əməl etdi səni xanəxərab,

Pulların döndü bütün oldu kitab.

Oxuduqca gözünün qarəsini,

Aparır, tap başının çarəsini.

Pul gedir, tabü təvanın da gedir,

Üstəlik bir quru canın da gedir.

Kəsbkarlıqdan əlin çıxdı, usan!

Ər olan yerdə görüm yox olasan!

82

Мирза Алекпер Сабир

30 мая исполняется 155 лет со дня рождения великого азер-

байджанского сатирика Мирзы Алекпера Сабира.

Мирза Алекпер Зейналабдин оглы Таирзаде родился 30 мая

1862 года в Шемахе в бедной семье мелкого торговца. «Сабир»

(«терпеливый») – один из многочисленных тахаллусов поэта.

Получив в родном городе образование, путешествовал по

Закавказью, Ирану, Ираку, Средней Азии. Жил Сабир очень

бедно, болел туберкулёзом. В последние годы жизни добился

места учителя в рабочем посёлке Балаханы под Баку.

Своё первое стихотворение Сабир сочинил в восемь лет. В ран-

ние годы писал лирические газели, а по заказу - элегии, хвалебные и

траурные стихи. Его первое произведение в печати появилось только

в 1903 году в газете «Шерги Рус» («Русский Восток»). В 1903-1905

годах Сабир сотрудничал в газетах и журналах «Дебистан»

(«Печальная школа»), «Зенбур» («Овод»), «Иршад»

(«Путеводитель»), «Хагигат» («Истина»), «Хаят» («Жизнь»).

В формировании творческого облика Сабира решающую

роль сыграли сатирический журнал «Молла Насреддин» и его

издатель и главный редактор Джалил Мамедкулизаде. В этом

журнале Сабир дебютировал в 1906 году. Лирик, придерживав-

шийся классических канонов, быстро отходит от тривиальных

любовных газелей и вступает на путь реалистической сатиры.

Сабир создал новый стиль в поэзии. Он был понятен всем –

от мала до велика. При всей видимой простоте Сабир доносил до

народных масс смысл самых сложных внутренних и меж-

дународных проблем эпохи. В его стихах органически сливались

высшее мастерство и повседневная жизнь.

В сатирических образах Сабир описывал то правоверного, то

патриархального отца семейства, то оторвавшегося от народа

интеллигента и лицемерного благодетеля. Сабир призывал к прос-

вещению, раскрепощению женщин, к свободе слова. В социальных

сатирах «А что нам?», «Плач», «Попрошайка», «Что мне за дело?»,

83

«Жалоба старика» и других Сабир впервые в азербай-джанской

литературе поставил вопрос о неравенстве в обществе. Люди труда

почувствовали в этих произведениях призыв к борьбе за свои

попранные права.

В стихотворении «Хлебороб» Сабиру не чужда светлая на-

дежда, ему видится будущее сквозь тьму рабства и нищеты, он

воспевает труд хлебороба, восхищается его любовью к земле-

кормилице, утверждает право крестьянина на лучшую долю.

В политических сатирах Сабира бичевались деспотизм рос-

сийского имперского государства, попытка самодержавия России

препятствовать, помешать национально-освободительному

движению в Иране, высмеивалась работа Государственной Думы.

Ряд произведений Сабир создал совместно с Джалилом

Маммедкулизаде. Их стихи явились лучшими образцами сати-

рической литературы, подготовили почву для появления целой

плеяды азербайджанских поэтов этого жанра.

Мирза Алекпер Сабир умер 12 июля 1911 года в расцвете твор-

ческих сил. Жизни и творческой деятельности Сабира посвящены

роман, пьеса, литературоведческие статьи и очерки, монографии.

Произведения его переведены на многие иностранные языки. Еже-

годно в республике проводится День поэзии Сабира.

Вопрос-ответ

Не смей глядеть!

Не смею не гляжу.

Молчи!

Молчу, не слова ни скажу.

Не слушай!

Что ж, попробую и так.

Не смейся!

Смех могу зажать в кулак.

Не думай!

Стоп! Вот тут уж дудки! Нет!

84

На мысль, прости, не выдуман запрет!

Коль я живу в бушующем огне,

Я вместе с ним пылаю наравне.

Спокойно тлеть немыслимо в пути,

И ты со мной так глупо не шути!

(1907) перевод Сергея Васильева

Biblioqrafiya

Sabir, Mirzə Ələkbər. Seçilmiş əsərləri : izahlar və şərhlərlə / M. Ə.

Sabir ; tərt., ön sözün müəl. X. H. Yusifli ; Azərbaycan Mədəniyyətinin

Dostları Fondu. - Bakı : OKA Ofset, 2007. - 420 s.

Sabir, Mirzə Ələkbər. Hophopnamə / M. Ə. Sabir ; tərt. A. B.

Məmmədov ; elmi red. T. H. Kərimli ; Azərbaycaespublikası Mədəniyyət və

Turizm Nazirliyi. - Bakı : Təhsil, 2012. - 552 s.

Sabir, Mirzə ƏləkbərHophopnamə : 2 cilddə / M. Ə. Sabir ; tərt. M.

Məmmədov.

I cild. - Bakı: Şərq-Qərb, 2005. - 480 s.- (Klassik Azərbaycan

ədəbiyyatı).

Sabir, Mirzə Ələkbər. Hophopnamə : 2 cilddə / M. Ə. Sabir ; tərt. M.

Məmmədov.

II cild. - Bakı: Şərq-Qərb, 2005. - 384 s. - (Klassik Azərbaycan

ədəbiyyatı).

Mirzə Ələkdər Sabir haqqında olan əsərlər

Alxan Bayram oğlu. Mirzə Ələkbər Sabir: həyatı və əsərləri / A. B.

Məmmədov ; elmi red. Ə. M. Mirəhmədov; red. X. Öztürk. - Bakı : Qismət,

2003. - 320 s.

Eminalıyev, Eyvaz Məhəmmədəli oğlu. Mirzə Ələkbər Sabir : həyatı

və sənəti: monoqrafiya / E. M. Eminalıyev; elmi red. B. Ə. Nəbiyev;

Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyası,

Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu, Şamaxı filialı. - Bakı : CBS, 2012. –

176 s.

Əliyev, Ziyadxan Alxan oğlu. Sabir təsviri sənətdə”/ Z. A. Əliyev. -

Bakı: Təhsil, 2012. – 168 s.

85

Yurdsevər, Əbdülvahab. Sabirin Azərbaycan ədəbiyyatındakı yeri :

Azərbaycan Kültür Dərnəyinin təşəbbüsü ilə 26 aprel 1951-ci ildə Ankara

Xalq Evində verilən konfrans / Ə. Yurdsevər ; azərb. dilinə tərc. Ş. Familqızı

; ön sözün müəl. Q. S. Təbrizi ; elmi red. V. S. Sultanlı. - Bakı : Elm və Təhsil,

2014. - 112 s.

Mirzə Ələkbər Sabir - 150: biblioqrafiya / Azərbaycan Respublikası

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi; Azərbaycan Milli Kitabxanası; tərt.: M.

Həsənova; G. Misirova ; bur. məsul K. M. Tahirov ; red. M. Ə. Vəliyeva. -

Bakı : Zərdabi LTD MMC NPM, 2012. – 384 s.

Salamoğlu, Təyyar. M. Ə. Sabirin milli intibah idealı : məqalələr / T.

Salamoğlu ; elmi red. Z. Ş. Əsgərli. - Bakı : Orxan, 2015. - 144 s.

Kiril əlifbası ilə olan kitablar

Сабир, Мирзə Əлəкбəр. Сечилмиш əсəрлəри / М. Ə. Сабир ; тəрт.

М. Мəммəдов. - Бакы : Маариф, 1976. - 243 с. - (Мəктəб китабханасы).

Сабир, Мирзə Əлəкбəр. Һопһопнамə / М. Ə. Сабир ; тəрт. М.

Мəммəдов. - Бакы : Јазычы, 1992. - 558 с.

Сабир, Мирзə Əлəкбəр. Сечилмиш ше’рлəр / М. Ə. Сабир ; тəрт.

М. С. Таһирли. - Бакы : Ушагҝəнҹнəшр, 1955. - 147 с.

Сабир, Мирзə Əлəкбəр. Доғду ҝүнəш гырмызы : ше’рлəр / М. Ə.

Сабир- Бакы : Ҝəнҹлик, 1983. - 116 с.

Сабир, Мирзə Əлəкбəр. Ше’рлəр / М. Ə. Сабир. - Бакы : Ушаг-

ҝəнҹнəшр, 1961. - 133 с.

Заманов, Аббас Фəттаһ оғлу. Сабир ҝүлүр / А. Ф. Заманов ; елми

ред. Һ. М. Араслы. - Бакы : Ҝəнҹлик, 1981. - 259 с.

Ибраһимов, Мирзə Əждəр оғлу. Бөјүк шаиримиз Сабир / М. Ə.

Ибраһимов ; Азəрбајҹан ССР ЕА. - Бакы : Азəрб. ССР ЕА, 1962. - 38 с.

Мəһəррəмова, Рəһилə Ҹавад гызы.Сабирин дили: лексик- семантик

категоријалар / Р.Ҹ.Мəһəррəмова. - Бакы: Маариф, 1976. - 105 с.

Мəһəррəмова, Рəһилə. Сабирин сатирик ше’рлəринин лексикасы:

синонимлəр, омонимлəр, антонимлəр / Р. Мəһəррəмова ; ред. М.

Рəһимов. - Бакы : Азəрб. ССР ЕА, 1968. - 141 с.

Сабир поезија ҝүнлəри. I китаб / тəрт. И. Тапдыг ; ред. Р. Рза. -

Бакы : Ҝəнҹлик, 1975. - 174 с.

Сабир поезија ҝүнлəри.II китаб / ред.: И.Тапдыг, В.Нəсиб. -Бакы :

Ҝəнҹлик, 1976. - 202 с.

86

Сабир поезија ҝүнлəри.III китаб / ред. һеј’əти Р. Рза [et al.]. - Бакы

: Ҝəнҹлик, 1977. - 183 с.

Заманов, Аббас Фəттаһ оғлу. Сабир вə мүасирлəри /А.Ф.Заманов;

ред. Һ. М. Араслы. - Бакы : Азəрнəшр, 1973. - 282 с.

Əһмəдов, Əнвəр Мисир оғлу. Мirzə Ələkbər Сабирин поетикасы

/ Ə. М. Əһмəдов ; ред. К. Мəммəдов. - Бакы : Билик, 1978. - 60 с.

Сабир хатирəлəрдə / тəрт. ред. А. Заманов. - Бакы : Ҝəнҹлик, 1982.

- 164 с.

Новрузов, Тəрлан Ҹабир оғлу. Сабир əдəби мəктəби / Т. Ҹ. Нов-

рузов ; ред. Х. Мəммəдов. - Бакы : Јазычы, 1992. - 216 с.

Мирзə Əлəкбəр Сабир : анадан олмасынын 100 иллији мүнасибə-

тилə / тəрт. Н. Əлијев ; ред. Н. Ҝүнəшли. - Бакы : н. ј., 1962. - 54 с.

Салəддин, Əли. Сабир вə фолклор / Ə. Салəддин ; ред. З. С. Гара-

јев. - Бакы : Ҝəнҹлик, 1969. - 124 с.

Ағамиров, Мидһəт. М. Ə. Сабирин дүнјаҝөрүшү / М. Ағамиров ;

ред. К. Мəммəдов ; Азəрбајҹан ССР ЕА Фəлсəфə бөлмəси. - Бакы :

Азəрб. ССР ЕА, 1962. - 183 с.

Мəммəдов, М. М. Ə. Сабир вə Азəрбајҹан демократик мəтбуаты

/ М. Мəммəдов ; ред. К. Мəммəдов ; Азəрбајҹан ССР ЕА Низами адына

Əдəбијјат Институту. - Бакы : Елм, 1974. - 214 с.

Мəммəдов, Мəммəд. Шаир-вəтəндаш : М. Ə. Сабирин анадан

олмасынын 100 иллији мүнасибəтилə / М. Мəммəдов. - Бакы : н. ј.,

1962. – 36 с.

Мирəһмəдов, Əзиз Мирфејзулла оғлу. Сабир / Ə. М. Мирəһмəд-

ов; ред. М. Ариф ; Азəрбајҹан ССР ЕА Низами адына Əдəбијјат вə Дил

Институту. - Бакы : Азəрб. ССР ЕА, 1958. - 442 с.

Хəндан, Ҹəфəр. Сабир јарадыҹылығында сəнəткарлыг хүсусијјəт-

лəри / Ҹ. Хəндан ; ред. Ф. Гасымзадə. - Бакы : Азəрнəшр, 1962. - 434 с.

Мəммəдов, Мəммəд Маһмуд оғлу. М. Ə. Сабир : мүбаһисəлəр,

һəгигəтлəр / М. М. Мəммəдов. - Бакы : Јазычы, 1990. - 278 с.

М. Ə. Сабир : мəгалəлəр мəҹмуəси / Азəрбајҹан ССР ЕА Низами

адына Əдəбијјат вə Дил Институту; тəрт.: А. Заманов, Р. Ибраһимова,

Ə. Ибадоғлу ; ред. Ə. Мирəһмəдов. - Бакы : Азəрб. ССР ЕА, 1962. - 264 с.

Һаҹыјев, Тофиг Исмајыл оғлу. Сабир : гајнаглар вə сəлəфлəр

/ Т. И. Һаҹыјев ; елми ред. А. Заманов. - Бакы : Јазычы, 1980. - 175 с.

Ҹəфəрзадə, Əзизə Мəммəд гызы. Сабир : мəш’əлə дөнмүш өмүр

/ Ə. М. Ҹəфəрзадə. - Бакы : Азəрнəшр, 1989. - 232 с.

87

Rus dilində

Караев, Яшар Вахид оглы. Мирза Алекпер Сабир / Я. В. Караев. -

Баку : Язычы, 1987. - 36 с. - (Выдающиеся люди Азербайджана).

Мирахмедов, Азиз Фейзулла оглы. Поэт призванный революцией

: жизнь и творчество М.А.Сабира / А. Ф. Мирахмедов ; пер. с азерб. В.

М. Богуславского. - Баку : Азернешр, 1964. - 368 с.

Мирахмедов, Азиз Фейзулла оглы. Плачущий смехач. Жизнь и

творчество М. А. Сабира / А. Ф. Мирахмедов - Баку: Художественная

литература, 1989. -. 42. - 317 с.

Султанова, Гюльтекин Джавад кызы. Поэзия М. А. Сабира в

русских переводах / Г. Дж. Султанова ; ред. А. Мирахмедов ; Музей

Азербайджанской Литературы им. Низами АН Азербайджанской

ССР. - Баку : Элм, 1979. - 112 с.

Elektron resurslar

https://ru.wikipedia.org/wiki/Сабир

http://bizimasr.media-az.com/arxiv_2002/yanvar/07/meden.html

https://www.youtube.com/watch?v=kwtLysrb_sM

https://ru.wikipedia.org/wiki/Сабир,_Мирза_Алекпер

https://ru.wiktionary.org/wiki/Сабир

https://www.youtube.com/watch?v=4xAkrLgsAmw

http://ebooks.azlibnet.az/book-XmVk7nML.html

http://ebooks.azlibnet.az/book-jPXwE0OK.html

Mirzə Ələkbər Sabir : biobiblioqrafik icmal / tərt. Y. Z. Sadıqlı. -

Bakı : C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. - 27 s. -

ryl.az@mail.ru.

88

MƏMMƏD SƏİD

ORDUBADİ

1872-1950

Həyatı

Ordubadi Məmməd Səid24 mart 1872-ci ildə Ordubad şəhərində

anadan olmuşdur.

Məmməd Səid Ordubadi görkəmli azərbaycanlınasir, şair, dra-

maturq, jurnalist, publisist və tərcüməçidir. Azərbaycanın Əməkdar

İncəsənət xadimidir. (1938).

Şair Fəqir Ordubadinin oğludur. Fəqirin ailəsi həmişə çətinliklə

dolanmışdır. Sonralar gözləri tutulmuş şairin ömrünün son günləri

xüsusilə ağır ehtiyac içərisində keçmişdir. Atasının ölümündən sonra 7

yaşlı Məmmədi və bacısını bir müddət əmiləri saxlamış, lakin onun da

imkanı olmadığından az sonra Ordubadi iş axtarmalı olmuşdur. O

özünün ilk əmək fəaliyyəti haqqında belə yazır:

"Mən Karapet Babayevin fabrikinə girdiyim vaxt on dörd yaşım

var idi. Bir il ipək mövsümünü ayda manat yarım maaşla işlədim. Mən

bu mövsümün altı ayını çalışıb, altı ayını oxudum".

Ordubadi ilk təhsilini molla yanında, sonra isə Mirzə Baxşı adlı

bir müəllimin məktəbində almışdır. Şeir və ədəbiyyat maraqlısı olan

Mirzə Baxşı Ordubadinin istedadını və oxumağa böyük həvəsi olduğunu

görərək ona daha artıq diqqət verir, hətta ondan təhsil haqqı da almır.

Lakin əsil təhsilini Ordubadi dövrünün qabaqcıl maarifpərvərlərindən

olan şair Məmməd Tağı Sidqinin açmış olduğu yeni tipli məktəbdə -

üsuli-cədid məktəbində alır. Öz dövrunə görə geniş məlumat və dərin

bilik sahibi olan Sidqi Ordubadinin müasir dünyəvi elmlərin əsaslarına

yiyələnməsində, beynəlxalq ədəbi hadisələr, elm və mədəniyyət

89

yenilikləri ilə tanış olmasında, onun demokratizm və maarifçilik

ruhunda tərbiyə almasında mühüm rol oynamışdır.

Məktəbdən kənar vaxtlarını Ordubadi mədrəsəyə gedərək ərəb və

fars dillərini, sərf-nəhv və məntiqi öyrənməyə sərf edirdi.

Dördsinifli şəhər məktəbini bitirdikdən sonra daha oxumağa

imkanı olmayan Ordubadi biliyini şəxsi mütaliə yolu ilə artırmaqda

davam etmiş, eyni zamanda fabrik və zavodlarda çalışaraq ailəsini

dolandırmışdır. Əvvəllər siyasi şüuru aydın olmadığındanistismarı və

onun səbəblərini hələ dərk etmirsə də, getdikcə istismarçı quruluşun

bütün ağırlıqlarını öz üzərində hiss edərək etiraz səsini qaldırmağa

başlayır. Bu barədə xatirələrində yazır:

"Sağlam bədənim var idi, yorğunluq nə olduğunu bilmirdim. Hər

kəsdən əvvəl işə gəlib, hər kəsdən də sonra gedirdim. Zavod sahibi

Karapet Babayev də "sağ ol" deyə hey fəaliyyətimi tərifləyirdi. Mən də

bundan xoşlanırdım, çünki istismarın və istismarçının nə olduğunu

bilmirdim... Mən 1901-ci ildən Rzayevin zavodunda çalışırdım... Rzayev

çox böyük istismarçı idi. İşi illik olduğundan bütün əziyyətlərə dözməyə

məcbur olurduq... Bu barədə mən bir şeir də yazmışdım:

Qorxuruq küləkdən, qorxuruq yeldən,

Ruzumuz asılmış incə bir teldən.

İşə çağırırlar ulduz batmamış,

İşdən buraxmazlar şəhər yatmamış.”

Sahibkarların zülm və haqsızlıqlarını fəhlələrə başa salıb etiraz

çıxışları təşkil etdiyindən Ordubadi tez-tez işdən qovulur və yeni iş yeri

axtarmağa məcbur olurdu. Bu vəziyyət 1907-ci ildə Culfaya köçdüyü

zamana qədər davam edir. Culfaya köçməsinə isə onun ədəbi fəaliyyəti

səbəb olur.

Ordubadi ədəbi yaradıcılığa 14-15 yaşlarından başlamışdır. Müəl-

limləri Mirzə Baxşı və Sidqi onda şeirə, yaradıcılığa olan meyil və

həvəsi daha da gücləndirmişdi. Bu barədə o öz xatirələrində deyir:

"Mən şeir demək və yazıçı olmağa heç də həvəslənmirdim. Ata-

mın yazdığı şeirlərin palçıq içərisinə atılması heç də yadımdan çıx-

mırdı. Bir çox zamanlar anam da buna mane olurdu. Çünki atamın şeir

90

sənətindən nə kimi fəlakətlər çəkdiyi onun gözünün qabağında idi.

Lakin məktəb və şeirləşmə işi özüm də hiss etmədiyim bir surətdə məni

şeir yazmağa öyrətdi".

Aşiqanə parçalardan ibarət olan ilk şeirlərini Ordubadi Azərbay-

can və fars dillərində yazmışdır. Bu ilk şeirlərə nümunə kimi aşağıdakı

parçanı göstərmək olar:

Əzizim, hicri-qəmin aşiqə müsibət olur,

O sərv qamətini kerməsəm qiyamət olur.

Səfay-i-gülşənə çıxma, xəzanə görsənmə,

O gül camalı qızıl gül görüb xəcalət olur.

1903-çü ildə "Şərqi-Rus" qəzetində Ordubadinin qəzetin nəşrə

başlanmasını alqışlayan şeri çap olunur. Bu, şairin mətbuatda çıxan ilk

əsəri idi. Şerinin dərc olunması onu ardıcıl olaraq dövri mətbuatda çıxış

etməyə həvəsləndirir. Xüsusilə 1905-ci il inqalabından sonra mətbuat

səhifələrində onun imzasına tez-tez rast gəlmək olur.

İnqilabdan ruhlanan şairin yaradıcılığında yeni dövr başlayır. O,

azadlığa, mütləqiyyət üsuli-idarəsi ilə mübarizəyə çağıran əsərlər ya-

zır. Cəhalət və nadanlıq əleyhinə yazdığı "Ədəbiyyat" adlı ilk mətbu

şeri Tbilisidə çıxan "Şərqi-Rus" qəzetinin 13 iyul 1903-cü il tarixli 31-

ci sayında dərc olunmuşdur. 1906-cı ildə Tbilisidə "Qəflət", 1907-ci

ildə isə "Vətən və hürriyyət" adlı şer kitabları çap edilmişdir. 1906-cı

ilin aprelindən nəşrə başlayan "Molla Nəsrəddin" jurnalı gələcək

ədibin yaradıcılıq inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Ordubadinin

"Politika aləmindən" adlı felyetonu jurnalın 2 iyun 1906-cı il tarixli 9-

cu sayında çap edilmiş, beləliklə, o, jurnalın əsas əməkdaşlarından biri

olmuşdur. O, Bakıda çıxan "İrşad", "Səda", "Sədayi-həqq", "Tərəqqi",

"Tazə həyat" və s. qəzetlərdə, "Tuti", "Babayi-Əmir" jurnallarında da

yaxından iştirak edirdi.

1906-cı ildə şairin "Qəflət", 1907-ci ildə isə "Vətən və hürriyyət"

adlı şeir kitabçaları çapdan çıxır. Hər iki kitabda müəllifin maarifçi

fikirləri öz əksini tapmışdır.

91

Molla Nəsrəddin

Ordubadinin istər ədəbi yaradıcılığında, istərsə də muhərrirlik

fəaliyyətində "Molla Nəsrəddin" jurnalının böyük müsbət rolu olmuş-

dur. 25 il öz yazıları ilə jurnalda əməkdaşlıq etmiş yazıçının ilk yara-

dıçılığının realizm və demokratizm istiqamətində inkişaf etməsində,

dünyagörüşündəki bəzi ziddiyyətlərdən azad olmasında jurnalın

köməyi çox böyük idi.

1905-ci il inqilabından sonra Ordubadinin həyatında ədəbi yara-

dıcılığı mühüm rol oynamağa başlayır. "Əsərlərim artdıqca, xüsusən

"Molla Nəsrəddin" məcmuəsindəki iştirakını sıxlaşdıqca düşmənlərim

də artırdı" - deyə Ordubadi Culfaya köçməsinin səbəbini belə izah edir.

Vəziyyət doğrudan da, belə idi. Dini, mövhumatı, ayrı-ayrı molla, seyid

və başqa cəhalətpərəstləri tənqid etdiyindən qatı mövhumat yuvası olan

o zamankı Ordubadda yaşamaq şair üçün çox çətinləşmişdi. Buna görə

də o, Culfaya köçməyə məcbur olmuşdu.

1911-ci ildə "Molla Nəsrəddin"də dərc olunmuş ("Hərdəmxəyal"

imzası ilə) bir şeirinə misal:

Ya Rəbb, sənə min şükr ki, insan yaradıbsan,

İnsanları rəbba, əcəb əlvan yaradıbsan,

Məxluqunu hər qabili-ürfan yaradıbsan,

Heyfa ki, müsəlmanı yalandan yaradıbsan,

Qırxıqbaşı xilqətdə pərişan yaradıbsan.

İnsan kimi hər millət edir kəsbi-məişət,

Əğyarə tamaşaçı yaranmışla bu millət,

Səhrayi-zəlalətdə çəkən bari-məlalət,

Həqqa ki, bizi quli-biyaban yaradıbsan,

Surətdə bəşər, mənidə heyvan yaradıbsan.

İran inqilabı

Culfa mühiti Ordubadinnn həyatına bir sıra yeniliklər gətirir. O,

İran inqilabına kömək edən təşkilatın üzvləri ilə tanış olur və inqilabda

92

iştirak edir, sosial-demokrat təşkilatı "Hümmət"in Culfa təşkilatına

daxil olur. İran inqilabında iştirakı ədibə bir çox əsərlər yazmaq üçün

mövzu verir. Xatirələrində ədib yazır:

"Biz İran inqilabına çox əhəmiyyət verirdik. Mən inqilabın gedişi

ilə çox yaxşı tanış idim. Bu inqilabdan başqa, bir nəticə gözləmirdim.

Mən bu inqilabdan ancaq torpaq məsələsinin həll olunması, maarifin

irəli getməsi, bir də qadınların açıq gəzməsini gözləyirdim. Bu təsir

altında olaraq iki əsər yazdım: birisi "Nisvani islam", digəri isə

"Bədbəxt milyonçu, yaxud Rzaqulu firənkiməab".

Sürgün

Ədəbi və inqilabi fəaliyyəti genişləndikcə hökumət dairələrinin

Ordubadiyə qarşışübhələri də artırdı. Nəhayət 1914-cü ilin yanvarında

ədib həbsə alınaraq Saritsin şəhərinə sürgün edilir. Sürgün illəri ədib

üçün olduqca ağır keçmişdir. Qışın ən şiddətli soyuqlarında yatabla

uzaq yol getməsi, həbsxanadan-həbsxanaya aparılması, aclıq,

dözülməz sürgün həyatı onun səhhətini pozmuşdu. Buna baxmayaraq,

imkan tapan kimi Ordubadi vətəndəki dostları ilə əlaqə yaradaraq

yazdığı yeni əsərlərini çap etdirməyə müvəffəq olurdu.

1914-cü ildə Bakıda ədibin "Bədbəxt milyonçu" və "Əndəlisin

son günləri, yaxud Qrenadanın təslimi" əsərləri çapdan çıxır, daha son-

ra "Babayi-Əmir", "Tuti", "Qardaş köməyi" və s. jurnal və qəzetlərin

səhifəlrrində şeir və felyetonları dərc olunur.

Bolşevik mətbuatı

Sürgündən Ordubadi 1917-ci il fevral inqilabı nəticəsində azad

olur. Tezliklə bolşevik təşkilatları ilə əlaqəyə girərək o, inqilabi

fəaliyyətini davam etdirir. 1918-ci ildə Kommunist partiyası sıralarına

daxil olan yazıçı Həştərxanda çalışan Azərbaycan bolşeviklərinin

dəvəti ilə Həştərxana gələrək orada "Hümmət" qəzetində əməkdaşlıq

edir. "Hümmət" səhifələrində Ordubadinin şeir və məqalələri,

93

"Bolşevizm və aləmi-islam" adlı iri publisistik əsəri dərc olunur. 1920-

ci ildə Ordubadi XI ordunun sırasında Dağıstana gəlir, orada

mətbəələrin milliləşdirilməsində, poliqrafiya bazasının yaradılmasında

fəal iştirak edir, "Qırmızı Dağıstan" qəzetini nəşr etdirir, sonra isə

Azərbaycana gəlir.

1920-ci ilin mayında Bakıya gələn ədib böyük bir sevinc və

"enerji ilə ədəbi-ictimai işə qoşularaq maarif və mədəniyyətin müxtəlif

sahələrində çalışır. Xüsusən mətbuat sahəsində onun böyuk fəaliyyət

göstərdiyini qeyd etmək lazımdır. "Əxbar", "Kommunist", "Maarif

işçisi", "Yeni yol", "Molla Nəsrəddin", "Şərq qadını" kimi qəzet və

jurnalların nəşrində Ordubadinin əməyi çox idi. O zamanlar yenicə

təşkil olunmuş "Tənqid-Təbliğ" teatrında da Ordubadi fəal çalışırdı. O,

teatr üçün günün mühüm məsələlərinə dair kupletlər, kiçik təbliği

pyeslər yazırdı.

Ümumiyyətlə 20-ci illər Ordubadi fəaliyyətinin ən qaynar, dol-

ğun illəridir. Bu illərdə o, dini, mövhumatı tənqid edən onlarla əsər -

şeir, felyeton, məqalə və kitab yazır. "Məhərrəmlik və rövzəxanlıq"

(1924), "Qurban bayramı bidəti" (1925), "Kərbəla hadisələrinin

mənşəi" (1925), "Məhərrəmlik və mədəvi inqilab" (1929) kimi ateistik

mövzuda yazdığı bir sıra əsərləri mövhumatla mübarizədə mühüm rol

oynayır.

20-ci illərdə Ordubadinin lirik və satirik şeirlərdən, tərcümə və

poemalardan ibarət bir neçə şeir kitabı da nəşr edilmişdir, "Şe'rlər",

"Leninə", "Analıq", "Köhnə adamlar" "Mənim şe'rlərim" və başqa

kitablarının nəşri Ordubadinin şeir və bədii tərcümə sahəsində də

ardıcıl çalışdığını göstərir.

Bu dövrdə ədəbiyyatın demək olar ki, bütün janrlarında yazıb ya-

radan sənətkar, mövzusu müasir həyatdan alınmış bir neçə dram əsəri

də qələmə alır. Onun müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulan "Sabo-

tajniklər", "Dinçilər", "Oktyabr inqilabı" va başqa pyesləri bu dövrün

məhsuludur.

94

Yaradıcılığının məhsuldar dövrü

Böyük Vətən müharibəsi illərində qocalığına və səhhətinin po-

zulmasına baxmayaraq vətənpərvər yazıçı, öz qələm yoldaşları ilə bir-

likdə yorulmadan çalışır, radio və mətbuatda faşizm əleyhinə əsərləri

ilə çıxış edir, sovet adamlarının rəşadət, vətənpərvərlik kimi yüksək

keyfiyyətlərini alqışlayan yeni-yeni əsərlər yazır. "Gənc çekistlər",

"Kiçik şəhər", "Serjant İvanov adına körpələr evi" kimi roman və

hekayələr, "Maral", "İntizar çəkənlər" pyesləri həmin dövrdə

yazılmışdır. "XII əsr Azərbaycan ədəbiyyatı və onun klassik Şərq ədə-

biyyatına təsiri" əsəri ciddi tədqiqatın məhsuludur. Bütün bunlarla

bərabər, o, Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi roman janrının banisi kimi

şöhrət tapmışdır. O, 20-ci illərdən əvvəl yazmağa başladığı dörd cildlik

"Dumanlı Təbriz" (1933-1948) roman-epopeyası ilə Azərbaycan

ədəbiyatında bu janrın əsasını qoymuşdur.

Nizami Gəncəvi dövründən bəhs edən "Qılınc və qələm" (1946-

1948) romanında[1] ədib dahi şairin obrazını, o dövrün ictimai-siyasi

mənzərəsini yaratmışdır. Onun "Döyüşən şəhər" (1938), "Gizli Bakı"

(1940) tarixi romanları da var.

Müharibədən sonrakı illərdə Ordubadidə muasir mövzulara meyl

daha çox nəzərə çarpır. Müharibə illərində sovet adamlarının ön və arxa

cəbhədə göstərdikləri qəhrəmanlıqlara həsr olunmuş "Təzə adam"

romanı və Sumqayıt tikintisindən bəhs edən "Böyuk quruluşda" adlı

dramı müharibədən sonra qələmə aldığı əsərlərdəndir.

1907-ci ildən Culfaya köçən Ordubadi bu illərdə ədəbi fəaliyyə-

tini davam etdirməklə yanaşı, Cənubi Azərbaycanda Səttarxanın rəh-

bərliyi altında başlayan azadlıq hərəkatı ilə də yaxından maraqlanırdı.

O, həmin illərdə "Molla Nəsrəddin" jurnalında, Bakıda nəşr olunan

qəzetlərdə İran həyatına dair çoxlu felyeton, şer və digər yazılarla çıxış

etmişdir. Ədib həmin illərdə "İki cocuğun Avropaya səyahəti" (1908),

"Bədbəxt milyonçu, yaxud Rzaquluxan firəngiməab" (1914)

romanlarını çap etdirmişdir. Həmin əsərlərdə maarifçilik ideyaları

təbliğ olunur. 1911-ci ildə Bakıda milyonçu Murtuza Muxtarovun

maddi köməkliyi ilə Haşım bəy Vəzirovun "Səda" mətbəəsində nəşr

edilən "Qanlı sənələr" adlı kitabında müəllif real faktlar və sənədlər

95

əsasında 1905-1906-cı illərdə çar hökumətinin himayəsi və erməni

daşnaksütyun partiyasının fitvası ilə törədilən milli qırğın faciəsini

qələmə almışdır. 10-cu illərdə "Baği-şah, yaxud Tehran faciəsi"

(1910), "Əndəlisin son günləri, yaxud Qrenadanın təslimi" (1914)

pyeslərini də çap etdirmişdir. 1915-ci ilin yanvarında Culfada həbs

olunaraq, Saritsına (indiki Volqoqrad) sürgün edilən ədib burada

kommunistlərlə yaxınlaşmış, 1918-ci ildə Kommunist partiyası

sıralarına girmişdir. O, 1920-ci il mayın əvvəlində Bakıya gələrək,

"Əxbar" qəzeti redaktorunun müavini, bir qədər sonra isə redaktoru

olmuşdur. 1925-1928-ci illərdə "Yeni yol" qəzetinin redaktoru, bir

müddət "Molla Nəsrəddin" jurnalının müdiri vəzifələrində işləmişdir.

1920-ci ildən daha məhsuldar işləyən ədib şer, felyeton, publisistik

məqalələr yazmış, tərcüməçiliklə məşğul olmuş, şer kitabları çap

etdirmiş,

"Koroğlu", "Nərgiz", "Nizami" operalarının, "Beş manatlıq gəlin",

"Ürək çalanlar" musiqili komediyalarının librettosunu, "Dumanlı

Təbriz" pyesini yazmış, həmçinin Nizami Gəncəvi, Füzuli, Molla Pənah

Vaqif, Mirzə Ələkbər Sabir və başqaları haqqında məqalələr dərc

etdirmişdir.

Əsərləri müxtəlif dillərə tərcümə edilmişdir. Azərbaycan SSR Ali

Sovetinin (1-3-cü çağırış) deputatı seçilmiş, Lenin ordeni və "Şərəf

nişanı" ordeni ilə təltif olunmuşdur. Azərbaycanda bir sıra küçəyə,

mədəni-maarif müəssisəsinə Ordubadinin adı verilmiş, Ordubadda və

Bakıda ev-muzeyi yaradılmış, Naxçıvanda büstü qoyulmuşdur.

M. S. Ordubadi uzun sürən xəstəlikdən sonra 1 may 1950-ci ildə

Bakıda vəfat etmiş və Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur. Onun xa-

tirəsini əbədiləşdirmək üçün Respublikanın ayrı-ayrı şəhər və rayon-

larındakı küçələrə adı verilmiş, mədəni-maarif müəssisəsisələrinə

Ordubadinin adı verilmiş, Ordubadda və Bakıda ev-muzeyi yaradılmış,

Naxçıvanda büstü qoyulmuşdur.

Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

İlham Əliyevin 2012-ci il aprelin 10-da “Məmməd Səid Ordubadinin

140 illik yubileyi haqqında” sərəncam imzalamışdır.

96

İctimai xadim, yazıçı M.S.Ordubadinin adı vətənimizin hər ye-

rində iftixarla çəkilir.

Müasir Azərbaycan yazıçısı üçün Ordubadi kimdir? İlk növbədə,

böyük romançı..bu canrın təməlini qoyanlardan birig tarix və müasirlik

problemini böyük sənətkarlıqla əks etdirən, əsərlərində parlaq, dolğun

və mükəmməl xarakterlər yaradan sənətkar. Azərbaycan ədəbi dilinin

gözəlliklərini, incəliyi, duruluğunu, saflığını əsərlərində əyani şəkildə

nümayiş etdirən yazıçı. Ordubadi bu mənada, bir məktəbdir və biz illər

keçdikcə, bu məktəbdən öyrənməliyik.

Vaqif Yusifli

Ədalət.-2012.-28 aprel.- S.19.

Lev Nikolayeviç Tolstoyun öz xalqı üçün gördüyü işi Azərbay-

canda XX əsrdə bir neçə görkəmli sənətkarlarla birlikdə həm də

Məmməd Səid Ordubadi gerçəkləşdirməyi bacarmışdır.

İsa Həbibbəyli

Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru, akademik

http://www.azerbaijan-news.az/

M S. Ordubadinin librettosunu yazdığı musiqi əsərləri

Nərgiz operası (1935)

Koroğlu operası (1937) - Heydər İsmayılovla birgə

Nizami operası (1948)

Sevilyabərbəri operasının tərcüməsi (1943) - Əfrasiyab

Bədəlbəyli ilə birgə

Səid Rüstəmovun "Beş manatlıq gəlin" musiqili komediyası

Fikrət Əmirovun "Ürək çalanlar" operettası

Səid Rüstəmovun "Beş manatlıq gəlin" musiqili komediyası

97

Biblioqrafiya

Ordubadi, Məmməd Səid. Qılınc və qələm / M. S. Ordubadi. I hissə. -

Bakı: Şərq-Qərb, 2005. - 344 s.; 22 sm. - (Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı). -

Kitab Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin "Azərbaycan

dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında" 12

yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə nəşr olunmuşdur.

Annotasiya: Yazıçının tarixi romanlarından sonuncu olan "Qılınc və

qələm"də böyük Azərbaycan sairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin yaşa-

dığı dövrün geniş, hərtərəfli mənzərəsi yaradılmışdır. Tarixi sənədliliklə bədii

təxəyyülün ustalıqla əlaqələndirildiyi romanın birinci hissəsində iki qəh-

rəmana daha geniş yer verilmişdir. Bunlardan biri Nizami, digəri isə

Fəxrəddindir. Kitabda Nizaminin fikri-bədii təkamülündə rol oynayan şəx-

siyyətlərin bədii surətləri də diqqəti cəlb edir.

Ordubadi, Məmməd Səid. Qılınc və qələm / M.S. Ordubadi. II hissə. - II nəşri.

- Bakı: Şərq-Qərb, 2005. - 416 s.- (Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı). - Kitab

Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin "Azərbaycan dilində

latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında" 12 yanvar

2004-cü il tarixli sərəncamı ilə nəşr olunmuşdur.

Annotasiya: Bütün əhvalat və şəxsiyyətləri, mürəkkəb hadisələri gərgin

süjet xətti ətrafında birləşdirən, oxunaqlı və yığcam quruluşlu "Qılınc və

qələm", şübhəsiz, Ordubadi yaradıcılığında mühüm yer tutan, Nizami və

dövrünü öyrənməyə böyük həvəs oyadan qiymətli tarixi romandır.

Ordubadi, Məmməd Səid. Qanlı illər: 1905-1906-cı illərdə Qafqazda

baş verən erməni-müsəlman davasının tarixi / M. S. Ordubadi; ərəb dil. tərc.

Ə. Bağırov ; Qafqazın Strateji Tədqiqatlar İnstitutu. - Bakı: Qafqaz, 2007. -

184 s.- (Qafqazın klassikləri).

Annotasiya: M. S. Ordubadinin 1908-ci ildə "Qanlı Sənələr" adı ilə

yazıb başa çatdırdığı kitab ilk dəfə onun "Təzə həyat" qəzeti vasitəsilə mil-

lətin sərvət sahiblərinə müraciətindən sonra Bakı milyonçu-xeyriyyəçisi

Murtuza Muxtarovun maddi yardımı ilə 1911-ci ildə nəşr olunmuşdur. XX

əsrin əvvəllərində baş vermiş erməni-müsəlman davasının müxtəlif böl-

gələrdən gələn müxbir məktubları əsasında təsviri münaqişənin məzmunu və

gedişi haqqında oxucuda tam təsəvvür yaradır.

Ordubadi, Mehmed Said. Kanlı seneler / M. S. Ordubadi ; terc.: A. E.

Aliyev, A. Ağayev ; red. F. Gedikli ; Kafkasya Stratejik Araştırmalar Ens-

titüsü. - Bakü : Kafkas Yayınevi, 2007. - 177 s. - (Kafkasya'nın klasikleri). -

türk dilində.

98

İbrahimov, Sənan Məmmədəli oğlu. Seyid Əhməd Hatif İsfahani

(Ordubadi) : monoqrafiya / S. M. İbrahimov ; elmi red. T. H. Kərimli [et al.].

- Bakı : MBM, 2008. - 120 s. - (Şərq şeirinin korifeyləri). - Azərbaycan və

fars dillərində.

Annotasiya: Hatif İsfahani əslən Ordubaddan olsa da ömrü İsfahanda

keçdiyinə görə "İsfahani" imzası ilə məşhurdur. Şair XVIII əsrdə yaşamışdır.

Onu Şərq ədəbiyyatında tərcibənd janrının böyük ustadı hesab edirlər. Şair

barəsində Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında ilk dəfədir ki, elmi monoqrafiya

çıxır. Kitaba onun bəzi şeirlərinin dilimizdə olan bədii tərcümələri də

salınmışdır.

Azərbaycan nəsri antologiyası : 5 cilddə / tərt. Z. Ş. Əsgərli ; ön sözün

müəl. T. Əlişanoğlu ; bur. məsul Ə. Güləliyev.

III cild : 1920-1930-cu illər / M. S. Ordubadi [et al.]. - Təkrar nəşr. -

Bakı : Şərq-Qərb, 2006. - 416 s. - (Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı).

Annotasiya: Kitabda 1920-1930-cu illər Azərbaycan nəsrinin

nümayəndələrindən Məmməd Səid Ordubadi, Seyid Hüseyn, Qantəmir, Tağı

Şahbazi Simurğ, Hacıbaba Nəzərli, Böyükağa Talıblı, Əvəz Sadıq, Əli

Vəliyev, Əbülhəsən Ələkbərzadə, Mir Cəlal, Mehdi Hüseyn, Sabit Rəhman,

Mirzə İbrahimov, Ənvər Məmmədxanlı və İlyas Əfəndiyevin nəsr

əsərlərindən nümunələr verilmişdir.

Ordubadi, Məmməd Səid. Xatirələr / M. S. Ordubadi, Ə. Əminzadə,

Ə.Müznib; tərt. N.Ə.Səmədova; red. M. Məmmədova; AMEA M. Füzuli

adına Əlyazmalar İnstitutu. - Bakı: Nurlan, 2008. - 104 s.

Ordubadi, Məmməd Səid. Dumanlı Təbriz: roman / M. S. Ordubadi;

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi.

II kitab, III-IV hissə. - Bakı : Təhsil, 2012. - 720 s.: portr., il.; 22 sm. -

Kitab Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin "Məmməd Səid

Ordubadinin anadan olmasının 140 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında" 10

aprel 2012-ci il tarixli sərəncamına əsasən çap olunmuşdur.

Ordubadi, Məmməd Səid. Dumanlı Təbriz : roman / M.S. Ordubadi;

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi.

I kitab, I-II hissə. - Bakı : Təhsil, 2012. - 376 s.: portr., il.; 22 sm. -

Kitab Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin "Məmməd Səid

Ordubadinin anadan olmasının 140 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında" 10

aprel 2012-ci il tarixli sərəncamına əsasən çap olunmuşdur.

Annotasiya: Əsrin əvvəllərində Cənubi Azərbaycanda cərəyan edən

hadisələr, ölkə daxilindəki iqtisadi və siyasi ziddiyyətlər, birinci rus inqila-

bının İrandakı milli azadlıqhərəkatına təsiri, Zaqafqaziya bolşeviklərinin

99

beynəlmiləlçilik köməyi, xalqlar dostluğu, el qəhrəmanı Səttar xanın başçılıq

etdiyi ümumxalq mübarizəsi, imperialist casuslarına və yerli hakimiyyət

orqanlarına qarşı vətənpərvər qüvvələrin çıxışları romanın əsas məzmununu

təşkil edir.

Həbibbəyli, İsa Əkbər oğlu. Böyük ədəbiyyat nəhəngi Məmməd Səid

Ordubadi / İ. Ə. Həbibbəyli ; elmi red. Y.İ. Axundlu. - Bakı : Elm və Təhsil,

2012. - 92 s.

Annotasiya: Kitabda görkəmli yazıçı və ictimai xadim Məmməd Səid

Ordubadinin həyatı və yaradıcılığından bəhs olunur.

Ordubadi, Məmməd Səid. Birinci min günümüz / M. S. Ordubadi ;

tərt., ön sözün müəl. N. Səmədova, red. P.Kərimov; AMEA M. Füzuli adına

Əlyazmalar İnstitutu. - Bakı : Elm və Təhsil, 2013. - 62 s.

Ordubadi, Məmməd Səid. Həyatım və mühitim / M. S. Ordubadi; tərt.

R.Yerfi; red. D.Əhməd. - Bakı : XAN nəşriyyatı, 2014. - 205 s.; 19,5 sm. -

("XAN" Xatirə ədəbiyyatı ; II kitab).

Məmməd Səid Ordubadi arxivindəki məktublar / AMEA M. Füzuli

adına Əlyazmalar İnstitutu ; tərt. N. Ə. Səmədova ; red. P. Ə. Kərimov. - Bakı

: Nurlan, 2002. - 100 s.

Ордубади, Мамед Саид. Кровавые годы / М. С. Ордубади ; с

Азерб. яз пер. М. Гусейнзаде. - Баку: Şərq-Qərb, 2010. - 184 с.

Ордубады, Мамед Саид. Табриз туманный: роман / М. С. Орду-

бады. Ч. 1 / пер. с азерб.: М. Гиясбейли, С. Беглярбекова. - Баку : Азер-

нефтнешр, 1958. - 447 с.

Ордубады, Мамед Саид. Табриз туманный: роман / М. С. Орду-

бады.Ч. 2 / пер. с азерб.: С. Беглярбекова, А. Сабри. - Баку : Азернефт-

нешр, 1958. - 644 с.

Ordubadi, Mammad Said. Years of Blood : A History of the Armenian-

Muslim Clashes in the Caucasus: 1905-1906 / M. S. Ordubadi; trans.: I. Peart, Q.

Bayramov; ed. T. Heydarov. - Lebanon : Ithaca Press, 2011.

M. S. Ordubadi haqqında

Axundlu,Yavuz İbrahimxəlil oğlu. Məmməd Səid Ordubadi : həyatı,

mühiti və yaradıcılığı: monoqrafiya / Y. İ. Axundlu ; red.: V. Yusifli, T.

Kərimli. - Bakı : Sabah, 1997. - 350 s.

100

Camalov, Kamal.Naxçıvanın görkəmli şəxsiyyətləri - Məmməd Səid

Ordubadi Mollanəsrəddinçilərin maarifçilik ideyaları./ K. Camalov. - Bakı:

Elm və təhsil, 2015.

Həbibbəyli, İsa Əkbər oğlu. Böyük ədəbiyyat nəhəngi Məmməd Səid

Ordubadi / İ. Ə. Həbibbəyli ; elmi red. Y. İ. Axundlu. - Bakı : Elm və Təhsil,

2012. - 92 s. Əsgərov, Bəxtiyar Hüseynalı oğlu.Məmməd Səid Ordubadinin

dramaturgiyası : monoqrafiya / B. Əsgərov ; elmi red. İ. Ə. Həbibbəyli ; Bakı

Dövlət Universiteti. - Bakı : "E.L." NPŞ MMC, 2013. - 184 s.

Annotasiya: Monoqrafiya Azərbaycan ədəbiyyatının böyük simalarından

olan M.S. Ordubadinin dramaturji yaradıcılığından bəhs edir. 30 dram əsərinin

müəllifi olan ədibindram yaradıcılığı indiyə qədər monoqrafik planda tədqiqi

edilməmiş, bu barədə bir neçə məqalə qələmə alınmışdır. Monoqrafiyada M.S.

Ordubadinin təkcə çap olunan dramları deyil, eyni zamanda M. Füzuli adına

Əlyazmalar İnstitutunun arxivində özünün və Əhməd Qəmərlinin dəsti-xətti ilə

saxlanılan dram əsərləri də hərtərəfli tədqiqata cəlb edilmiş, müasir, milli

dövlətçilik kontekstində təhlil olunmuşdur.

Dövri mətbuat

İsayev, Əhməd. 1905-1906-cı illərin qanlı olayları: Böyük ədib

Məmməd Səid Ordubadinin gözü və sözü ilə / Ə. İsayev // Azərbaycan. -

2007. - 6 aprel. - №71. - S. 6 .

Hacıyev, Maqsud. "Dumanlı Təbriz" İranda / M. Hacıyev // Ədəbiyyat.

- 2007.-13 aprel. - №14. - S. 3 . - Qeyd: M. S. Ordubadinin həyat və yara-

dıcılığı haqqında.

Abas-zadə, Lalə. Tarixdən ibrət...: Yaxud M. S. Ordubadinin ilk dramları

haqqında / L. Abas-zadə // Mədəniyyət. - 2009. - 15 aprel. - N 25. - S. 5 .

Cabbarov, Ə. Kitabxana qiymətli xəzinə kimi cəmiyyətə xidmət edir:

M. S. Ordubadi adına kitabxana bu işin öhdəsindən layiqincə gəlir / Ə.

Cabbarov // Respublika. - 2009. - 1 sentyabr. - № 193. - S. 8 . - Qeyd: Nax-

çıvan şəhərindəki M. S. Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar Respublika

Kitabxanasının direktoru, tanınmış alim, filologiya elmləri doktoru Yusif

Səfərovla söhbət.

Həşimov, Əli. Məmməd Səid Ordubadinin 1920-ci ilə qədərki drama-

turgiyasına qısa baxış / Ə. Həşimov // Xəbərlər: AMEA İctimai və Humanitar

elmlər seriyası. Naxçıvan bölməsi. - 2010. - №1. - S. 214-218 .

101

İbrahimov, Sənan. Hatifi İsfahani Ordubadi yaradıcılığında islam fəl-

səfəsi / S. İbrahimov // Dövlət və Din: İctimai fikir toplusu. - 2010. - № 2. -

S. 52-55 .

Ordubadinin irsi diqqət gözləyir: Bu gün yazıçının heç bir əsəri ölkə

teatrlarında səhnələşdirilmir / T. Məhərrəmova // Kaspi. - 2010. - 1 dekabr. -

№ 211. - S. 8 . - Görkəmli yazıçı, publisist, ictimai xadim Məmməd Səid

Ordubadinin xatirə muzeyi haqqında.

Xəlilzadə, Flora.Sənət mülkünün sultanı: Erməni zülmünün hər üzünü

görmüş yazıçı / F. Xəlilzadə // Azərbaycan. - 2012. - 29 mart. - № 66. - S.7.-

Məmməd Səid Ordubadi – 140.

Məmməd Səid Ordubadinin 140 illik yubileyi haqqında Azərbaycan

Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (10 aprel 2012-ci il) // Azərbaycan. -

2012. - 11 aprel. - № 77. - S. 1.

Demokratizm və maarifçilik ideyalarının üsyankar nümayəndəsi:

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı Sərəncama əsasən,

Məmməd Səid Ordubadinin140 illik yubileyi qeyd olunacaq // Səs. - 2012.-

12 aprel. - № 63. - S. 12.

Məhərrəmova, Təranə. Məmməd Səid Ordubadi 140 yaşında: Ordubadi

Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi roman janrının banisi kimi şöhrət tapıb / T.

Məhərrəmova // Kaspi. - 2012. - 14-16 aprel. - № 294. - S. 8.

Yusifli, Vaqif.Məmməd Səid Ordubadi - 140 / V. Yusifli // Azərbay-

can. - 2012. - № 3. - S. 100-104 .- Azərbaycan ədəbiyyatı

Məmmədli, Allahverdi. Azərbaycançılıq mollanəsrəddinçilərin fərdi

yaradıcılıq kontekstində: Məmməd Səid Ordubadi / A. Məmmədli // 525-ci

qəzet. - 2012. - 16 may. - № 84. - S. 6 .

Hüseynoğlu, Sərvaz. Böyük ədib / S. Hüseynoğlu // Ədəbiyyat. - 2012.

- 30 iyun. - № 24. - S. 1, 2 . - Görkəmli nasir, dramaturq Məmməd Səid

Ordubadi haqqında.

"Əncüməni-şüəra" məclisinin "fəqir" şairi: Hacıağa Fəqir Ordubadi //

Azadlıq. - 2012. - 22-23 iyul. - № 169. - S. 14 . - Hacıağa Fəqir Ordubadi,

məşhur yazıçı Məmməd Səid Ordubadi haqqında.

ZümrüdGörkəmli dramaturq roman-epopeyasının əsasını qoyub

/ Zümrüd // Səs. - 2012. - 18 avqust. - № 151. - S. 12 . - Görkəmli nasir,

dramaturq Məmməd Səid Ordubadi haqqında.

Həbibbəyli, İsa. Ədəbiyyat nəhəngi / İ. Həbibbəyli // Ədəbiyyat. -

2012. - 19 oktyabr. - № 39. - S. 3 . - Görkəmli yazıçı Məmməd Səid Ordu-

badi haqqında.

102

Həbibbəyli, İsa. Ədəbiyyat nəhəngi / İ. Həbibbəyli // Azərbaycan. -

2012. - № 238. - S. 6 . - Görkəmli yazıçı və ictimai xadim Məmməd Səid

Ordubadi haqqında.

Məhərrəmova , Təranə. Məmməd Səid Ordubadi 140 yaşında: Ordu-

badi Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi roman janrının banisi kimi şöhrət tapıb

/ T. Məhərrəmova // Kaspi. - 2012. - 14-16 aprel. - № 294. - S.3.

Məmmədli, Allahverdi. Azərbaycançılıq mollanəsrəddinçilərin fərdi

yaradıcılıq kontekstində: Məmməd Səid Ordubadi / A. Məmmədli // 525-ci

qəzet. - 2012. - 16 may. - № 84. - S. 6 .

Hüseynoğlu, Sərvaz.Böyük ədib / S. Hüseynoğlu // Ədəbiyyat. - 2012.

- 30 iyun. - № 24. - S. 1, 2 . - Görkəmli nasir, dramaturq Məmməd Səid

Ordubadi haqqında.

"Əncüməni-şüəra" məclisinin "fəqir" şairi: Hacıağa Fəqir Ordubadi //

Azadlıq. - 2012. - 22-23 iyul. - № 169. - S. 14 . - Hacıağa Fəqir Ordubadi,

məşhur yazıçı Məmməd Səid Ordubadinin atasıdır.

Həbibbəyli, İsa. Məmməd Səid Ordubadinin "İldırım Bəyazid və Tey-

murləng" pyesi / İ. Həbibbəyli // 525-ci qəzet. - 2013. - 15 yanvar. - № 6. - S.

4 . - Azərbaycanda tarixi roman janrının banisi Məmməd Səid Ordubadi-nin

yaradıcılığı haqqında.

Uğur Azərbaycan milli mətbuatının fədakarları / Uğur // Xalq cəbhəsi.

- 2013. - 19 iyul. - № 128. - S. 14 . - Əli Nəzmi, Məmməd Səid Ordubadi və

Əzim Əzimzadə.

Şəymən. Məmməd Səid Ordubadinin azərbaycançı ideyaları: Bu bö-

yük mütəfəkkirin əsərlərinin məfkurəsində millilik dayanır / Şəymən

// Şərq. - 2014.-21 iyun. - № 109. - S. 6 .

Elektron resurslar

https://en.wikipedia.org/wiki/Mammed_Said_Ordubadi

www.anl.az/down/meqale/adalet/2012/aprel/248138.htm

www.ebooks.az/book_fkCwnMHX.html

www.virtualkarabakh.az/.../M.S.Ordubadi_Qanli_Iller_1905...

www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=16643

https://www.livelib.ru/author/364368-mamed-said-ordubadi

103

www.teaspress.az/book,134/lang,az/

www.kulturevreni.com/13-7.pdf

https://www.youtube.com/watch?v=hwvmDp4MriY

https://az-az.facebook.com/MemmedSeidOrdubadi/.../23510.

http://www.1news.az/authors/oped/20160216013536801.html

https://www.youtube.com/watch?v=mdGD4ps0wxA

www.kulturevreni.com/13-7.pdf

M. S. Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar Respublika Kitabxanası

1922-ci ildə Azərbaycan Xalq Maarif Komissarlığı tərəfindən Naxçı-

van Şəhər Kitabxanası təsis edilmişdir. 1930-cu ildə həmin kitabxananın ba-

zasında Naxçıvan Muxtar Respublika Kİtabxanası yaradılmışdır. M. S.

Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar Respublika Kitabxanası Muxtar respub-

likada ən böyük kitabxana və elmi-metodik mərkəzdir. Naxçıvan şəhər

kitabxanası əsasında 1930-cu ildə yaradılmışdır. 1953-cü ildə kitabxanaya

Məmməd Səid Ordubadinin adı verilmişdir.

İstifadə edilən mənbələr

1. C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasının elektron

kataloqu

2. İnternet resursları

Məmməd Səid Ordubadi : biobiblioqrafik icmal / tərt. Y. Z. Sadıqlı.

- Bakı : C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. - 27 s. -

ryl.az@mail.ru.

104

GÖRKƏMLİ DÖVLƏT

XADİMİ XUDADAT BƏY

RƏFİBƏYLİNİN ANADAN

OLMASININ 140 İLLİYİ (1878-2017)

Xudadat bəy Rəfibəyli

Azərbaycan Demokratik Respublikasının ilk hökumətinin yara-

dıcılarından biri Xudadat bəy Rəfibəyli 1877-ci ildə Gəncədə Ələkbər bəyin

ailəsində dünyaya göz açmışdır Ailənin bu övladının qismətinə cəmi 43 il

ömür payı düşdü. Xudadat bəy öz ömür payını ləyaqətlə yaşadı. Orta təhsilini

Gəncə klassik gimnaziyasında başa çatdırdıqdan sonra,1898-ci ildə Xarkov

Tibb Universitetinin cərrahlıq şöbəsinə daxil olur. 1903-cü ildə universiteti

bitirən Xudadat bəy Xarkov universiteti hospital klinikasının cərrahiyyə

şöbəsinə ştatdankənar ordinator vəzifəsinə təyin olunur. Burada 3 il təctübə

topladıqdan sonra doğma Gəncəyə qayıdır. Hələ Xarkovda işləyərkən

Xudadat bəy Mirzə bəyin qızı Cəvahir xanımla evlənmişdi və bu nigahdan

gələcəkdə onların üç övladı – Kamil, Rəşid və Azərbaycan xalqının sevimli

şairəsi Nigar dünyaya gələcəkdi.

Gəncəyə qayıdan gənc həkim qubernatorun əmri ilə Afanasyev adına

Yelizavetpol şəhər xəstəxanasına direktor vəzifəsinə təyin edilir. Və elə

həmin gündən də əməlləriylə düşüncələrdə əbədiləşəcək alicənab surətini

105

yaratmağa başlayır. Gəncədə neçə qocanın onları Xudadat bəyin pulsuz-

parasız müalicə etməsi, üstəlik bəzilərinə dərman pulu da qoyub getməsi

haqda xatirələri yaddan çıxmır.

Biliyə-oxumağa aşiq olan bu insan 1912-1913-cü illərdə Sankt-

Peterburqa gedir, yarım il Knyagina Yelena Petrovna adına İmperator Klinik

İnstitunda məşhur professorların apardığı 12 ixtisas kursunu dinləyir.

Xudadat bəyin işə can yandırmasını, işinin keyfiyyətini, əlbəttə ki, yalnız

camaat yox, hökümət də görür. Vaxtaşırı rütbəsi artırılır, təltiflərə layiq görülür.

Atası Ələkbər bəy kimi o da, dövlət qulluğunda pillə-pillə yüksəlir, əvvəlcə

titulyar müşavir (1909), kollej assesoru (1910), saray müşaviri (1912) təyin edilir.

1915-ci ildə kollej müşaviri rütbəsinə irəli çəkilir. 1909-cu ildə o, 3 illik müddətə

Yelizavetpol Mahal Məhkəməsində fəxri barışıq hakimi – mirovoy sudya – təyin

edilir, 1912-ci ildə isə daha 3 illiyə bu vəzifəyə təsdiq edilir.

1914-cü ildə Xudadat bəy həmyerlisi, Moskvada universitetin tibb

fakültəsini bitirmiş, sonralar faktiki olarak Azərbaycan Parlamentində sədrlik

edəcək Həsən bəy

Ağayevlə birgə «Yelizavetpol tibb cəmiyyəti»ni yaradır. 1917-ci ilin

martında Gəncədə yaranmış Müsəlman Milli Şurasının Müvəqqəti İcraiyyə

Komitəsinin üzvü seçilmişdir. O, heç bir partiyanın, yaxud qrupun üzvü

olmamış, ömrünün sonuna qədər bitərəf qalmışdı. Bununla belə, baş verən

ictimai-siyasi hadisələrdən kənarda qalmamış, azadlıq və istiqlal ideyası onu

həmişə düşünmüşdü.

1918-ci il iyunun 17-də Fətəli xan Xoyski tərəfindən Gəncədə təşkil

edilmiş AXC-nin 2-ci hökumət kabinəsində Xudadat bəy Rəfibəyli xalq

səhiyyəsi və himayədarlıq naziri təyin olunmuşdu. Cümhuriyyət Bakıya

köçdükdən sonra Səhiyyə Nazirliyi müstəqil nazirliyə çevrilmiş və Xudadat

bəy yenə də nazir vəzifəsinə təyin edilmişdi. 1918-ci ilin dekabrında F. X.

Xoyski hökuməti istefa verdikdə, Xudadat bəy xalq səhiyyəsi naziri

vəzifəsini tərk etdi.

Xudadat bəy Rəfibəylinin ədalətli, nəcib adam olduğunu, habelə

yüksək peşəkarlığını, bölgədə böyük nüfuzunu görən Azərbaycan hökuməti

1919-cu ilin mayında onu Gəncə quberniyasının qubernatoru vəzifəsinə təyin

etdi. O, ilk gündən Gəncə quberniyası ərazisində daşnak qulduru Andronikin

başçılıq etdiyi erməni-daşnak silahlı dəstələrinin qarşısını almaq üçün

qətiyyətlə mübarizə aparmağa başladı. Nəticədə, quberniya quldur

dəstələrindən təmizlənmiş, erməni terrorçuları zərərsizləşdirilmiş, əmin-

amanlıq xeyli möhkəmləndirilmişdi. O zaman Xudadat bəy Rəfibəyli erməni

vəhşilikləri nəticəsində doğma yurd-yuvalarından - Qərbi Azərbaycandan

106

qovul-muş 20 mindən çox soydaşımızı Gəncə mahalında yerləşdirmək,

onlara ilkin yardım göstərmək, ərzaq məhsulları ilə təmin etmək, yaralılara

və xəstələrə tibbi xidmət göstərmək sahəsində gərgin fəaliyyət göstərmişdi.

Aprel işğalından (1920) sonra Rəfibəyli aprelin 30-da bolşeviklərin

qubernatoru kimi səlahiyyəti öz üzərindən götürdü. Hakimiyyəti yeni

yaranmış inqilab komitəsinə təhvil verdi. Mayın 12-də Rəfibəyli həbs olundu

və ona qarşı bir neşə ittiham irəli sürüldü. Əsas ittiham ermənilərin yazdığı

danoslara əsaslandı. Bolşeviklər onu erməni kəndlərinin yaradılması,

quberniyanın erməni sakinlərinin sıxışdırıl-ması ittihamı ilə Nargin adasında

güllələdilər. Rəfibəylinin arvadı Cəvahir xanım kiçik yaşlı 3 uşaqla birlikdə

taleyin ümidinə qaldı: ataları qətlə yetirilərkən Kamilin 11, Rəşidin 9, Nigarın

isə 7 yaşı vardı. 1930 ilin oktyabrında Gəncə Şəhər Soveti Rəyasət Heyəti X.

Rəfibəylinin arvadı Cəvahir xanımın ailəsi ilə birlikdə, əmlakı müsa-dirə

olunmaqla keçmiş Gəncə dairəsi hüdudlarından çıxarılması (sür-gün

edilməsi) haqqında qərar qəbul etmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prokurorluğunun 1990 il 2 iyul tarixli qərarı

ilə Xudadat bəy Rəfibəyli barəsində cinayət işinə cinayət hadisəsi tərkibi

olmadığına görə xitam verildi.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ikinci hökumət kabineti

17 iyun 19187 dekabr

Nazirlər Şurasının sədri və ədliyyə naziri – Fətəli xan Xoyski (bitərəf).

Xarici işlər naziri (eyni zamanda, müvəqqəti olaraq, dövlət nəzarəti

naziri) – Məmmədhəsən Hacınski (müsavat).

Xalq maarifi və dini etiqad naziri – Nəsib bəy Yusifbəyli (müsavat).

Daxili işlər naziri – Behbud xan Cavanşir (bitərəf).

Əkinçilik naziri – Xosrov Paşa bəy Sultanov (müsavat).

Səhiyyə və sosial təminat naziri – Xudadat bəy Rəfibəyli (bitərəf)

Yollar naziri (eyni zamanda, müvəqqəti olaraq, poçt və teleqraf naziri)

– Xudadat bəy Məlikaslanov (bitərəf).

Ticarət və sənaye naziri – Ağa Aşurov (bitərəf).

Maliyyə naziri – Əbdüləli bəy Əmircanov (bitərəf).

Portfelsiz nazir – Əlimərdan bəy Topçubaşov (bitərəf).

Portfelsiz nazir – Musa bəy Rəfiyev (müsavat).

Portfelsiz nazir – Xəlil bəy Xasməmmədov (müsavat)

107

Media XəbərləriTarix« Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin

tarixi»Yazar: Elçin

Qeyd edək ki, səhiyyəmizin inkişafı istiqamətində göstərilən səylər

1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası (ADR)

yaradıldıqdan sonra daha çox artdı. Buna Xalq Cümhuriyyəti Hökumətinin

17 iyun 1918-ci ildə Səhiyyə Nazirliyinin yaradılması ilə bağlı qərarı xüsusi

təkan verdi. Nazirliyin 5 əsas şöbəsi – şəhər və məhkəmə tibbi şöbəsi, tibbi

statistika, əczaçılıq, kənd səhiyyəsi, baytarlıq və sanitariya şöbələri yaradıldı.

Müstəqil Azərbaycanın səhiyyə naziri vəzifəsinə ilk təyin edilən 1903-

cü ildə Xarkov Universitetinin tibb fakültəsini bitirmiş cərrah Xudadat bəy

Rəfibəyov oldu. Onun rəhbərliyi müddətində dövlət hesabına pulsuz

xəstəxanalar açıldı, yeni tibb ocaqlarının, laboratoriyaların tikintisinə

başlanıldı və lazımi avadanlıqlar alındı, yoluxucu xəstəliklərə qarşı mübarizə

tədbirləri görüldü.

ADR dövründə Azərbaycan səhiyyəsinə dövlət qayğısının yüksək

olmasına baxmayaraq, ilk addımlarını atan respublikanın qarşılaşdığı sosial-

iqtisadi və siyasi problemlər onun fəaliyyətinə ciddi təsir edirdi. Bu amil

səhiyyə nazirlərinin tez-tez dəyişməsində də özünü göstərirdi. Belə ki, 1919-

cu ildə səhiyyə naziri vəzifəsinə Y.Y.Gindes təyin olundu. Azərbaycanda

pediatriyanın əsasını qoyan Y.Gindes rus, alman və fransız dillərində 170-ə

yaxın elmi əsərin müəllifi, Azərbaycanın əmək qəhrəmanı olub. Onun nazir

olduğu dövrdə ölkənin digər bölgələrində də pulsuz xəstəxanalar açıldı, pe-

diatriya sahəsi inkişaf etdi. Y.Gindes öz hesabına Buzovnada Sümük vərəmi

sanatoriyası tikdirdi. Azərbaycan Demokratik Respublikasının sonuncu

səhiyyə naziri isə M.Rəfiyev oldu.

Xalq Cümhuriyyəti yarandığı ilk gündən səhiyyənin bütün isti-

qamətlərdə inkişafını sürətləndirmək üçün tədbirlər görüldü. Hökumət

əhaliyə göstərilən tibbi xidməti yaxşılaşdırmaq, epidemiyalara qarşı

mübarizəni gücləndirmək üçün hərtərəfli planlar işləyib hazırladı, qərarlar

qəbul etdi və Səhiyyə Nazirliyi qarşısında çox ciddi vəzifələr qoydu.

Onlardan ən önəmlisi əhalinin sağlamlığının qorunması üçün lazımi şəraitin

yaradılması və antisanitariya ilə mübarizənin gücləndirilməsi idi.

ADR hökumətinin xüsusi diqqət yetirdiyi sahələrdən biri də milli

təbabət kadrlarının hazırlanması idi. Bu məqsədlə bir qrup gənc xarici

ölkələrdə təhsil almağa göndərildi. Lakin bu, əlbəttə, kifayət etmirdi.

ADR hökumətinin 1919-cu ildə sentyabrın 1-də Bakı Dövlət Uni-

veritetinin təsis olunması haqqında qərarından sonra vəziyyət dəyişdi. Demək

olar ki, Azərbaycanda tibb elminin inkişafı Bakı Dövlət Universitetinin

108

açılması ilə sürətləndi. Universitetdə tarix-filologiya və tibb fakültələri açıldı.

Bakı Dövlət Universitetinin ilk rektoru, görkəmli cərrah, professor

V.İ.Razumovski, tibb fakültəsinin ilk dekanı isə professor İ.İ.Şirokoqorov

oldu. Onlar qısa müddətdə Bakıda yaşayan tibb kadrlarının ən istedadlılarını

BDU-da işə cəlb etdilər. Tibb fakültəsini bitirənlər arasında gələcəyin

görkəmli alimləri yetişdi. Universitetin ilk məzunlarından akademik C.Əfən-

diyevin, professorlar K.Balakişiyevin, Ə.Sultanovun, A.Tahirovun, A.Qara-

yevin, A.Sadıqovun və başqalarının adını xüsusi vurğulamağa dəyər. Qeyd

edək ki, artıq bir neçə ildən sonra universitetdə ilk azərbaycanlı elmlər

doktorları – M.Mirqasımov, M.Topçubaşov, M.Sultanov, S.Vəlixan,

A.Cəfərov var idi.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə qoyulmuş ənənələrdən

AXC-nin süqutu və ölkədə sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra yeni

yaranan Xalq Səhiyyə Komissarlığı və onun səhiyyə orqanları da bəhrələndi.

Yeni Komissarlığın ümdə vəzifəsi respublikada geniş yayılmış vəba, çiçək,

malyariya, qarın yatalağı, qızılca kimi yoluxucu xəstəliklərlə mübarizə

aparmaq idi. Bu və digər sahələrdə islahatlar aparmaq üçün səhiyyə komissarı

(səhiyyə naziri) vəzifəsinə 1921-ci ilin 28 noyabrında M.Qədirli təyin edildi.

Onun səhiyyə komissarı kimi fəaliyyət göstərdiyi dövrdə vahid tibbi-səhiyyə

sistemi yaradıldı, kadr hazırlığına, kənd səhiyyəsinin yüksəldilməsinə,

əhalinin dərman təminatının yaxşılaşdırılmasına, qadın və uşaqlara tibbi

xidmətin inkişafına xüsusi fikir verildi. Bir çox qəza mərkəzlərində, böyük

yaşayış məntəqələrində xəstəxanalar, ambulatoriyalar, apteklər və digər tibb

müəssisələri təşkil olundu. Xalq Komissarları Sovetinin təşkili, apteklərin

milliləşdirilməsi, uşaqlara pulsuz yeməklərin paylanması və əhaliyə pulsuz

tibbi xidmətin göstərilməsi ilə bağlı ilk dekretlər həyata keçirildi.

Anar

Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri

Bir neçə gün bundan əvvəl Rəfibəylilər nəslinin ağsaqqalı, dostum və

qohumum, Ədliyyə generalı Akif Rəfiyev mənə:

Yadındadır da - dedi - yanvarın 12-də Xudadat bəyin doğum günüdür,

həm də anadan olmasının 140 ili tamam olur. Televiziya kanallarından biriylə

danış, heç olmasa 2002-ci ildə onun haqqında çəkilmiş 45 dəqiqəlik “Tanrı

adamı” filmini göstərsinlər o gün.

Doğrusu xəcalət çəkdim.1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhu-

riyyətinin ilk səhiyyə naziri, 1919-cu ildən 1920-ci ilin mayında həbsinə

109

qədər Gəncə quberniyasının valisi vəzifələrini icra edən babam Xudadat bəy

Rəfibəylinin yubileyiheçkəsin yadına düşməsə də, bugünü ilk növbədə mən

xatırlamalıydım.

Tarixi yaddaşımız niyə beləkorşalıb? Bu yaxınlarda “Exo” qəzetində

bir müsahibədə oxudum ki, müstəqil Azərbaycanın ilk səhiyyə naziri adını

çəkmədiyi bir yəhudi olub. Müsahibə verənlə əlaqə saxladım, - bu mənim

sözlərim deyil - dedi, - müsahibə alan mənim adımdan yazıb.

Müsahibə alan jurnalist heç olmasa Cümhuriyyət ensiklopediyasına

baxaydı. Bu ensiklopediyada Rəfibəylilər nəslinin altı nümayəndəsi - Ələkbər

bəy, Xudadat bəy, Cavad bəy, Səməd bəy, Eyyub bəy, Cəmilbəy - haqqında

ayrıca yazılar verilib. Xudadat bəy barədə yazıda onun tərcümeyi-halı,

tutduğu vəzifələr haqqında dəqiq məlumatlar var.

1920-ci ilin aprelində Azərbaycanın bolşevik işğalı haqqında ürək

ağrısıyla yazan Ceyhun bəy Hacıbəyli qeyd edirdi ki, təcavüzkarları belə

asanlıqla, ciddi müqavimət göstərmədən gözəl ölkəmizə buraxmağımız üz

qaramızdırsa, Gəncə üsyanı tariximizinən şərəfli səhifələrindəndir: “ Mayda

Gəncədə axıdılan türk qanı 28 aprel ləkəsini sildi”.

Tədqiqatçı, rəhmətlik Xanlar Bayramov “1920-ci ilin Gəncə üsyanı”

kitabında yazır ki, Orta əsrlərin qiyamçısı Bəndərdən, çar qoşunlarına boyun

əyməyən,qala divarlarında şəhid düşən Cavad xandan üzü bəri Cəncə həmişə

əyilməzliyiylə seçilən, azadlıq ruhuyla yaşayan qeyrət istehkamımız olub.

Bolşevik işğalından sonra1920-ci il mayın 10-da Gəncədə amansız

repressiyalar başladı, Bolşevik komissarları fəxarətlə bəyan edirlərmiş ki,

Gəncədə bəy nəslindən bir başıpapaqlı qoymadıq (37-ci ildə bu qana

susamışların da ömürləri edamlarla nəticələndi).

20-ci ildə isə Cavad xan nəslindən İsmail xan Ziyatxanov, Məmməd

Bağır Şeyxzamanov həbs edilib güllələndilər, Nəsib bəy Usubbəyov, Həsən

bəy Ağayev, Fətəli xan Xoyski, Behbud xan Cavanşir namərdcəsinə qətl

edildilər. X.Bayramov yazır: “Uzun illərin tədqiqatından sonra belə bir

nəticəyə gəldim ki, xalqın səbr kasasını daşdıran mayın 10-da Xudadat bəy

Rəfibəylinin həbs edilməsi oldu”.

Xudadat bəyin tutulub Bakıya aparılması xəbəri yayılanda camaat

dəmir yolu vağzalına tərəf axışır, valini silahlı gözətçilərin əlindən almağa

cəhd edir. Xudadat bəy qətiyyətlə bu cəhdin qarşısını alır. Camaata üz tutub:

Qan tökməyin, - deyir - bu bizim nəslin üstündə ləkə kimi qalar, mən

namuslu bir ömür sürmüşəm və heç bir günahım yoxdur.

110

Rəfibəylilər nəsli haqqında dəyərli kitabın müəllifi akademik Rafael

Hüseynov qeyd edir ki, Xudadat bəy nəslini və ailəsini hakimiyyətin

qisasından xilas etməkçün özünü qurban verdi.

Amma bu fədakarlığa baxmayaraq Rəfibəylilər nəsli Sovet dövründə

doqquz dəfə sürgünlərə məruz qalıb.

Əlbəttə tutduğu vəzifənin miqyasına görə Xudadat bəyi Çili Prezidenti

S.Alyendeylə müqayisə etmək gülünc olardı. İri, müstəqil bir ölkənin dünyaca

məşhur rəhbəri hara, cəmisi iki il müstəqil yaşamış kiçik bir məmləkətin əyalət

valisi hara? Amma bir cəhətiylə bu müqayisəni məqbul sayıram. Humanist bir

peşənin sahibi -həkim olan bu iki şəxs dar gündə qaçıb canlarını qurtarmağı

yox, ölümü belə göz önünə alaraq vəzifə ləyaqətini saxlamağı üstün tutublar...

Gəncə üsyanının bilavasitə rəhbəriisə sonralar xaricə mühacirət edə

bilmiş Cahangir bəy Kazımbəyli idi.

Babam haqqında yazmağım qeyri-təvazökar görünə bilər, halbuki bizim

günlərdə bununla kimsəni təəccübləndirmək olmaz. Hər halda Xanlar

Bayramov və Rafael Hüseynovdan başqa iki jurnalistin yazısındanda sitat

gətirmək istəyirəm. Azad Şərifov və S.Abdullayeva “Özünü günahkar

saymadı” adlı məqalələrində yazırlar ki, Xudadat bəyi bir neçə maddəylə

ittiham edirdilər, o cümlədən,bolşevikləri təqib etməkdə və musavatçılıqda,

halbuki, Xudadat bəy nə Musavat, nə də hər hansı başqa partiyanın üzvü olub

və Gəncə bolşevikləri onun valiliyi müddətində açıq fəaliyyət göstəriblər.

Aprel işğalından sonra Bakıda iqtidarı bolşeviklər zəbt edəndə Gəncə kom-

munistlərivalini yanına gəlib hakimiyyəti ondan təhvil alıblar. A. Şərifov və S.

Abdulla-yeva yazılarında onu da göstərirlər ki, Xudadat bəyə ən əsas ittiham

guya ki, ermənilərə zülm etməsi olub. Ancaq bir neçə erməni “şahidin”

ifadəsinə əsaslanan bu ittiham heç bir konkret faktla təsdiq olun-mayıb.Yeri

gəlmişkən, “şahidlərdən” başqa istintaqı aparan da, hökmü çıxaran da erməni

millətindən idilər.

Xudadat bəy ittihamların heç birini qəbul etmir, “Əgər mənə imkan

verilsəydi,mövcud olan sənədləri üzə çıxarıb heç bir günahım olmadığını

sübut edərdim” - deyir.

Belə bir imkanı vermədilər ona. Tələsik çıxarılmış hökmlə Azərbaycan

ordusunun 76 yüksək rütbəli zabitiylə birlikdə Nargin adasında güllələndi.

Türk kommunistlərinin rəhbəri Mustafa Sübhi Azərbaycan Kom-

munist (bolşeviklər) Partiyası Mərkəzi Komitəsinə, Azərbaycan İnqilab

Komitəsinə və Orconikidziyə ünvanladığı məktubda qeyd edirdi ki, Gəncə

üsyanının əsas səbəbi Xudadat bəy Rəfibəylinin həbs edilməsi olub.

111

Xudadat bəyin həbsindən sonra Gəncə ziyalılarının nümayəndələri, o

cümlədən, Xudadat bəyin əmisi oğlu Cavad bəy Rəfibəyli Bakıya gəlib bu

məsələylə əlaqədar N. Nərimanova müraciət edirlər. Amma artıq gec idi, iş

işdən keçmişdi, Xudadat bəy qətl edilmişdi. Nərimanov həkim həmkarı kimi

tanıdığı Xudadat bəyin güllələnməsinə dərin təəssüfünü bildirir, bu işdə

bağışlanmaz günahı olan komissarın adını çəkir, “Heyf ki, Firudin bəy

Köçərli və Xudadat bəy Rəfibəyli kimi qiymətli ziyalılarımızı qoruya

bilmədik” - deyir. Xudadat bəyin qətlinə sonralar Məmməd Əmin Rəsulzadə

də böyük təəssüfünü bildirib.

Xudadat bəy, atası, el ağsaqqalı Ələkbər bəylə birlikdə Tiflisdə təşkil

olunmuş ilk müstəqil Azərbaycan hökümətinin üzvlərini Gəncədə qarşılayanlar

sırasındaydılar. Bu mövzuda rəssam Arif Məmmədovun çəkdiyi iri tablo

Gəncədə cümhuriyyət hökumətinin yerləşdiyi binada asılıb (Yeri gəlmişkən,

Şərqdə ilk cümhuriyyət hökumətinin yerləşdiyi bu binanı İstiqlal muzeyi

etməyin vaxtı çoxdan çatıb). Fətəli xan Xoyskinin Gəncədə təşkil etdiyi

hökumətin ilk səhiyyə naziri Xudadat bəy Rəfibəylinin Nuru paşayla fotoşəkli

də durur.

Çox-çox illər sonra babamın Nargin adasında güllələndiyini bildikdə

gündə pəncərəmdən seyr etdiyim bu adaya getmək fikrinə düşdüm. Neftçi

qaynım rəhmətlik Çingiz Səfərovun təşkil etdiyi katerlə o, mən və yoldaşım

Zemfira xanım adaya getdik. Bomboş qalmış adada tək bir mayak gözətçisi

rus yaşayırdı. Evinin həyəti boşaldılmış araq şüşələriylə dolu idi.

Bu anlarda beynimdə dolaşan fikirlərdən bir dastan yazmaq olardı

yəqin. Burdan kimlər gəlib keçib... Çar vaxtının məhbusları, əsir türk

əsgərləri, bolşeviklərin ölümə məhkum etdikləri musavatçılar, on yeddi il

sonra həmin bolşeviklərin özləri, ziyalılar, siyasətçilər, günahsız adi adamlar.

Susuzluqdan, aclıqdan, istidən ya soyuqdan olmazın əziyyət çəkənlər,

güllələnənlər, dənizə atılanlar...

...Və indi cilovsuz Xəzər küləklərinin cövlan etdiyi adamsız ada... Tək

birsakini - tənhalığını araqla ovudan yalqız insan...Bir də gəmilərin yolunu

yönəldən mayak...

Bəlkə dəhaçansa bu məşum adada ən ağır günlərini yaşamış və

həyatlarını burda bitirmiş insanların xatirəsinə abidə qoyulacaq və

bədbəxtlərin sərgərdan ruhları nəhayət,huzura qovuşacaq. Və o zaman

xalqının müstəqilliyi,səhhəti və sağlamlığı yolunda ömrünu fəda etmiş

Xudadat bəyin də ruhu şad olacaq.

10 yanvar 2017

112

Xudadat bəy Rəfibəyli haqqına 2015-ci ildə

sənədli film çəkilmişdir

Film Azərbaycanın ilk cərrahı, Cümhuriyyətin səhiyyə naziri,

Yelizavetpol qubernatoru Xudadat bəy Ələkbər bəy oğlu Rəfibəyovun həyat

və fəaliyyətindən bəhs edir.

Xudadat Rəfibəyli:

Müstəqillik tariximizdə şərəfli iz qoyan siyasi xadim

Azərbaycan xalqının düşmənlərinin Rəfibəylilər nəslini yer üzündən

silmək cəhdlərinə baxmayaraq, bu şərəfli nəslin nümayəndələri öz

mübarizələrindən dönməilər.

Bir vaxt atası gedər-gəlməzə göndəriləndə 7 yaşı olan Nigar xanım və

digərləri ata-babalarının haqq yolunu davam etdirdilər, bu nəslin görkəmli

davamçıları olaraq tarixdə iz buraxdılar. Onların yolunu isə Xalq yazıçısı

Anar davam etdirir.

Xudadat bəy Rəfibəyli Azərbaycan milli istiqlalının beşiyi olmuş

Gəncədə əmin-amanlığı bərpa etmək, bolşevik nökəri olan və erməni

daşnakları ilə birlikdə ilk cumhuriyyətimizə arxadan zərbə vurmaq istəyən

yerli satqınların iç üzünə yaxşı bələd idi. Ona görə də bu satqınlarla

mübarizəni özünün əsaz vəzifələrindən birinə çevirmişdi. Bu məqsədlə də o

yerli əhali arasında təbliğatı gücləndirən tədbirlər həyata keçirir, bütün

təxribatların qarşısını bacarıqla alırdı. Ona görə də Gəncədə milli

hökumətimizə inam, azadlıq, müstəqillik ruhu olduqca güclü idi.

Amma Xudadat bəyin milli cümhuriyyəti qoruyub saxlamaq üçün

göstərdiyi bütün cəhdlərə baxmayaraq, Azərbaycanın başı üzərindən qara

yellər əsməkdə idi. Həmişəki kimi Azərbaycana təhlükə yenə də şimaldan

gəlməkdə idi. Bolşeviklər Azərbaycana, Bakı neftinə can atırdılar. Bu işdə

onlara bələdçilik edən isə bolşeviklərin yağlı vədlərinə inanan yerli

satqınlarımız idi. Qırmızı ordu Türkiyəyə getmək adı ilə Azərbaycana gəlirdi

və bu, çoxlarının əlini-qolunu bağlamışdı. Qardaş Türkiyəyə yardıma getmək

istəyən qırmızı orduya əhali arasında süni bir rəğbət də formalaşdırılmışdı.

Xudadat bəy həmin dövrdə qırmızı ordunun əsl məqsədini anlamışdı. Ancaq

qüvvələr qeyri-bərabər idi. Ona görə də o, Gəncədəki milli

Azərbaycan ordusunın zabitləri ilə bir araya gələrək vəziyyəti onlarla

müzakirə etmiş, indiki məqamda hadisələrin gedişini gözləməyi, eyni

zamanda sayıqlığı əldən verməməyi tapşırmışdı.

113

İşğal, istefa və həbs

1920-ci ilin aprel ayının 27-dən 28-nə keçən gecə bolşeviklər Azər-

baycanı işğal etdilər. Bunun ardınca, aprelin 29-da Qırmızı ordu hissələri

ərazilərimizi işğal edə-edə Gəncəyə doğru irəliləməyə başladı. Belə bir

vəziyyətdə artıq hiss olunurdu ki, Gəncənin taleyi həll olunub. Dinc

insanların qanının tökülməməsi və Qırmızı ordu əsgərlərinin əllərinə şəhərdə

kütləvi qətliamlar törətməyə bəhanə verməmək üçün Xudadat bəy uzaqgörən

bir addım atdı. O, aprel ayının 30-da tutduğu vəzifəsindən istefa verdi.

Xudadat bəyin qubernator kimi imzalamış olduğu axırıncı sənəd onunla

birlikdə işləmiş adamların hamısına etdiyi müraciəti idi. Xudadat bəy bu mü-

raciətində yazırdı: “Bir ilə yaxın müddətdə Gəncə qubernatoru vəzifəsini icra

edərkən əmin oldum ki, həm quberniya idarəsinin və qubernator

dəftərxanasının qulluqçuları, həm də mənə tabe olan polis idarəsinin

qulluqçuları onlara həvalə olunmuş vəzifələri vicdanla yerinə yetirmiş və

quberniyada asayiş, sülh və əmin-amanlıq yaratmaq işində mənə kömək

etmək üçün var qüvvələrini əsirgəməmişlər. Ona görə də qubernator

vəzifəsini tərk edərkən adlarını saydığım idarələrin qulluqçularına çəkdikləri

zəhmətlərə və qeyrətlə işlədiklərinə görə səmimi minnətdarlıq etməyi özümə

mənəvi borc bilirəm və ümidvaram ki, onlar Azərbaycan Respublikasının

tərəqqisi və çiçəklənməsi naminə öz vəzifələrini bundan sonra da vicdanla və

səylə yerinə yetirəcəklər. Qubernator Rəfibəyov”.

Lakin Xudadat bəy şəhəri tərk etmək fikrində deyildi və o, əvvəlki kimi

həkimlik fəaliyyətini davam etdirmək niyyətində idi. Qırmızı ordu hissələri

Gəncəyə daxil olandan bir neçə gün sonra şəhərdəki ermənilər

azərbaycanlılara qarşı fəallaşmağa başladılar. Onlar guya şəhərdəki

azərbaycanlıların və milli ordu hissələrinin Qırmızı orduya qarşı təxribata

hazırlaşdığı barədə Bakıya məlumat verir, eyni zamanda XI Ordu

komandanlığında bu işin başında Xudadat bəyin dayandığı barədə rəy

formalaşdırırdılar. Guya Xudadat bəy general-qubernator olduğu vaxt

bolşevik tərəfdarı olan insanlara qarşı sərt tədbirlər həyata keçirmiş, erməni

qırğınında iştirak etmişdi. Nəticədə Gəncədəki Qırmızı ordu komandanlığı

Xudadat bəyin həbs edilməsi üçün bəhanə axtarmağa başladı. Nəhayət,

ermənilərin Qırmızı ordu komandanlığına Xudadat bəyin bolşeviklərə qarşı

üsyan hazırlaması barədə verdiyi məlumat şəhərdəki bolşevik rejiminin

səbrini daşdırdı. 1920-ci il may ayının 12-dəbolşeviklər Xudadat bəyi həbs

etdilər. Onu silahlı əsgərlərin nəzarəti altında birbaşa Gəncədən Bakıya

aparmaq qərarına gəldilər. Bu hadisə bütün Gəncəni ayağa qaldırmış və əhali

114

küçələrə axışmışdı. Dəmiryol stansiyasında minlərlə gəncəli vardı. Xudadat

bəyüç nəfər silahlı əsgərin müşayiəti iləqatara minmək üçün dəmiryol

vağzalına gəlirdi; həmişəki kimi belini dik tutmuş və qürurlu görkəmini

saxlamışdı.

Şahidlərin sözlərinə görə, kimsə ona pul uzatmış, o isə əlləri ilə rədd

etmişdi. Həmin vaxt Xudadat bəyi azad etmək üçün Şəmkirdən 500 nəfər

silahlı dəstə Gəncəyə doğru gəlməkdə idi. Ancaq Xudadat bəy buna ehtiyac

olmadığını bildirmişdi. O, günahsız olduğunu bilirdi və haqqını müdafiə

edəcəyinə əmin idi... Lakin bolşevik rejimi ona haqqını müdafiə etməyə

imkan vermədi.

Bolşeviklər Xudadat bəyi erməni kəndlərinin yandırılması və yerli

əhaliyə divan tutması iddiası ilə mühakimə etdilər. Xudadat bəy bu iftiranı

rədd etdi və bu işdə özünün günahkar olmadığını bildirdi. Amma ona nə

özünü müdafiə etməyə, nə də son sözünü deməyə imkan vermədilər. Çünki

bu işi düzüb-qoşan, əvvəlcə, daşnaklara xidmət edən, sonra isə bolşeviklərin

tərəfinə keçən müstəntiq Sofikyanın məqsədi Azərbaycan xalqının görkəmli

şəxsiyyətlərindən birini aradan götürtmək idi. Elə də oldu və saxta ittihamla

Xudadat bəyi günahkar bildilər. İyunun 1-də onu gizlicə Xəzər dənizindəki

adalardan birinə apararaq güllələdilər.

Gəncə üsyanı Xudadat bəyə görə başladıXudadat bəy Rəfibəylinin

həbsi Gəncədə üsyan üçün siqnal oldu.

Bununla əlaqədar tarixçi alim N.Yaqublu “Azərbaycan legionerləri”

adlı kitabında yazır: “1920-ci ilin mayın ortalarından başlayaraq, Gəncədə

vəziyyət kəskinləşmişdi və Qızıl ordu hissələri ilə əhali arasında toqquşma

baş verəcəyi gözlənilirdi. Vəziyyəti gərginləşdirən və Gəncə üsyanının

başlamasına səbəb olan amillərdən biri də Xudadat bəyin bolşeviklər

tərəfindən həbs edilməsi idi. X. Rəfibəylinin istintaq işini burada ermənilər

aparmışdı. Bu hadisədən bir neçə gün sonra, mayın 25-dən 26-na keçən gecə

üsyan başlamışdı. Gəncə üsyanına başçılıq edən, Azərbaycan milli ordusunun

keçmiş 3-cü piyada Gəncə polkunun komandiri, sonradan Polşa ordusunda

xidmət etmiş, 1955-ci ilin yanvarında isə sovet KQB-sinin göndərdiyi bir

xanım tərəfindən Almaniyada zəhər verilərək öldürülən məşhur albay

Cahangir Kazımoğlu da xatirələrində üsyanın başlanmasına X. Rəfibəylinin

həbsinin səbəb olduğunu göstərirdi”.

Azərbaycan tarixinin bu görkəmli siması əbədiyyətə qovuşandan sonra

arxasında gözləri yaşlı həyat yoldaşı Cəvahir ananı, 11 yaşlı oğlu Kamili, 9

yağlı oğlu Rəşidi və bir də gələcəkdə Azərbaycan xalqının böyük şairəsi

115

olacaq 7 yaşlı Nigarı buraxdı.Xudadat bəydən sonra ailəsi didərgin düşdü,

başqa adlar altında yaşamağa məcbur oldu.

Həmin ağır günlər haqqında Rəfibəylilər nəslinin tədqiqatçısı, tanınmış

alim Rafael Hüseynov belə yazır: Sovet dövləti Rəfibəyliləri doqquz dəfə ən

sərt repressiyalara məruz qoydu. Həbs etdi, sürgünlərə yolladı, güllələdi.

Gözlədi ki, yeni Rəfibəylilər yetişsin, sonra eyni bəlaları onların başına

gətirdi. Rəfibəylilərin iri dəstəsi isə İrana, Türkiyəyə mühacirət etdi.

Amma şər imperiyasının caynağından qurtulmuş mühacir Rəfibəylilər

xaricdə də rahat yaşaya bilmədilər. Təqiblər orda da davam etdi. Rəfibəylilər

izi itirmək üçün Türkiyədə 3 müxtəlif soyadla ömür sürdülər - Arran, Sayqın,

Əsgəran. Sovet İttifaqında qalanlar da bəyliklərini, Rəfibəyliliklərini

gizlətmək üçün Rəfiyev oldular, Rəfizadə oldular, Babayev oldular, Kərimov

oldular”...

Amma 70 ildən sonra Xudadat bəy Rəfibəyliyə günahı olmadığı barədə

bəraət verildi.

Son söz əvəzi

Azərbaycan xalqının düşmənlərinin Rəfibəylilər nəslini yer üzündən

silmək cəhdlərinə baxmayaraq, bu şərəfli nəslin nümayəndələri öz

mübarizələrindən dönmədilər. Bir vaxt atası gedər-gəlməzə göndəriləndə 7 yaşı

olan Nigar xanım və digərləri ata-babalarının haqq yolunu davam etdirdilər, bu

nəslin görkəmli davamçıları olaraq tarixdə iz buraxdılar. Onların yolunu isə Xalq

yazıçısı Anar davam etdirir.

Yazını ulu öndər Heydər Əliyeyin bu məşhur nəsil haqqında dedikləri

ilə bitirmək istəyirəm:“İyirminci illərin repressiyalarında, outzuncu illərin

repressiyalarında çox dəyərli gəncəlilər- ziyalılar məhv edilmişdir. Onlardan

biri də Nigar xanımın atası Xudadat bəy Rəfibəyli - Azərbaycanın ilk

müstəqil hökumətində, Xalq Cümhuriyyətində nazir vəzifəsini tutmuş bir

insan, sonra repressiya qurbanı olmuşdur. Ancaq tarix hər şeyi öz yerinə

qoyur. Repressiya qurbanı olmuş Xudadat bəy Rəfibəylinin qızı Nigar xanım

Rəfibəyli böyük bir yol keçmiş, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişaf etməsi

uğrunda çalışmışdır. O, öz həyat yoldaşı - Azərbaycanın böyük şairi Rəsul

Rza ilə birlikdə Azərbaycan ədəbiyyatının yüksəlməsində xüsusi rol

oynamışdır və məmnunam ki, onların övladı, Azərbaycanın böyük yazıçısı,

Yazıçılar Birliyinin sədri, hörmətli Anar da əcdadlarının, anasının, atasının

işini davam etdirir və Azərbaycan ədəbiyyatının, mədəniyyətinin inkişafına

öz xidmətlərini göstərir. Görürsünüz, Gəncə nə qədər böyük insanlar

yetişdirir. Bir ailədə üç Xalq yazıçısı- Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Anar”.

Zaman.-2013.-6 fevral.-S.12.

116

Xudadat Bəy Rəfibəyli

Anarın ana babası Xudadat bəy Rəfibəyli 1918-1920-ci illərdə fəa-

liyyət göstərən Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin qurucularından biri

olmuşdur. 1918-ci ildə Gəncədə ilk müstəqil Azərbaycan Cümhuriyyəti

qurulan zaman Xudadat bəy Fətəli xan Xoyskinin hökümətində ilk Səhiyyə

və Sosial Təminat Naziri olmuş, bir il sonra isə Gəncə general-qubernatoru

vəzifəsinə təyin edilmişdir. 1920-ci il aprel bolşevik çevrilişindən sonra həbs

edilmiş, Gəncə üsyanının təşkilində ittihamlandırılaraq güllələnmişdir.

Xudadat bəy Gəncənin məşhur Rəfibəylilər nəslindəndir. Atası

Ələkbər bəy Rəfibəyli - el ağsaqqalı, maarifçi, Azərbaycanda ilk siya-sı

partiya olan «Difai» partiyasının yaradıcılarındandır.

Xudadat bəy Rəfibəyli Azərbaycanın ilk ali təhsilli cərrahlarındandır.

O, Xarkov Tibb Universitetini (Ukrayna) bitirdikdən sonra 17 il Gəncə

xəstəxanasının baş həkimi və Həkimlər Cəmiyyətinin sədri kimi çalışmışdır.

"Söz verirəm ki, daxil olduğum silkin şərəfini qətiyyən ləkələmə-

yəcəyəm…" Xarkov İmperator Universitetinin məzunu Xudadat bəyin

dilindən fakultə andının bu təntənəli sözləri 1904-cü ilin baharında çıxmışdır.

Buraxılış imtahanları arxada qalmışdı. Yenicə təqdim olunmuş diplomda

deyilirdi ki, ona "bütün hüquqlar və imtiyazlarla birlikdə" həkim dərəcəsi

verilirdi. İşə təyinat da vermişdilər - Xarkov untversitetinin qospital cərrahlığı

klinikasında ştatdan əlavə ordinator işləməli idi.

1907-ci ildə o, təcrübəli həkim kimi Gəncəyə qayıtdı və Yelizavetpol

şəhər idarəsinin təqdimatı ilə 6 nömrəli şəhər müalicəxanasının direktoru

vəzifəsinə təyin olundu. Yaşlı adamlar xatırlayırlar ki, Xudadat bəy

gəncəlilərin təkidi ilə daha sonralar şəhər qubernatorunun vəzifəsinin icrasına

başlayandan sonra da həkimliyi yerə qoymadı. Onun yeganə şərti belə idi:

günün birinci yarısında xəstələri müalicə edəcəm, qalan vaxtda isə

quberniyanın işləri ilə məşğul olacağam…

Gəncədə elə həkimlər çox az idi ki, kömək üçün onlara gecə-gündüz

müraciət etmək mümkün olsun. Əla cərrah olan Xudadat bəy çoxlu əməliyyat

aparırdı. Çox vaxt xəstələri müalicə edərkən qabaqcadan bilirdi ki, onların

həkimə verməyə pulu yoxdur. Kasıbın yanına gələndə isə nüsxə yazıb yanına

qoyurdu ki, dərman alsın…

Xudadat bəy gənc yaşlarında "Yelizavetpol Tibb Cəmiyyəti" yarat-

mışdı və bu cəmiyyətin üzvləri Gəncə yoxsullarına pulsuz tibbi yardım

göstərirdilər. Bəli, Xudadat bəy siyasi və ictimai xadim olmaqla yanaşı, eyni

117

zamanda peşəsinə sadiq gözəl bir həkim idi. Və bu xeyirxah insanın şəfqətli

əlləri bir çox insana şəfa bəxş etmişdi…

Xudadat bəy Azərbaycan Cümhuriyyətinin Səhiyyə və Sosial Təminat

Naziri təyin edildikdən sonra onun bütün diqqəti Azərbaycanda səhiyyə

ocaqlarının artırılmasına, epidemiya və digər xəstəliklərlə mübarizəyə həsr

edildi. Onun göstərişi ilə ölkə ərazisində pulsuz müalicə göstərən bir neçə

xəstəxana açıldı, kənd yerlərində yeni müalicəxana və feldşer məntəqələrinin

tikintisinə başlandı, ekspertizalar üçün labaratoriya təşkil olundu. Gəncə

yaxınlığındakı Zurnabad kəndində taun əleyhinə stansiya yaradıldı.

Təəsüf ki, nəzərdə tutulan işlərin hamısını görmək mumkün olmadı. 1918-

ci ilin dekabrında Xoyskinin höküməti istehfa verdi və Xudadat bəy ölkənin

Səhiyyə və Sosial Təminat Naziri vəzifəsini tərk etdi.

Gəncə əhalisinin ciddi təkid və tələblərindən sonra 1919-cu ildə

Xudadat bəy Gəncə quberniyasının general-qubernatoru vəzifəsinə təyin

edildi. Gəncə quberniyası o illərdə heç də sakit bir əyalət deyildi. Kəndli

çıxışları, əhalinin vahiməyə salan quldur dəstələrinin özbaşınalığı, heç bir

hakimiyyəti tanımayan anarxist qrupların mənəm-mənəmliyi Gəncədə

həyatın ahəngini pozurdu. Bir il sonra Sovet Ordusunun Azərbaycana

müdaxiləsi zaman həbs edilən Xudadat bəy istintaq zamanı bunları demişdi:

"Quberniyanı idarə etməyə başlayarkən məndən tələb olunmuşdu ki,əmin-

amanlıq yaradım. Görülən tədbirlər nəticəsində bütün quberniyadan quldur

dəstələri təmizləndi və ləğv olundu, onların bəzi başçıları öz ayaqları ilə gəl-

dilər, məhkəmə tədqiqatına və istintaqa qədər pulla zaminə buraxıldılar.

Nəticədə xeyli sakitlik yaramağa başladı".

1920-ci aprelin 28-də Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti quruldu.

Aprelin 30-da Xudadat bəy Gəncə qeneral-qubernatorluğu vəzifəsindən istefa

etdi. Onun qubernator kimi imzalamış olduğu axırıncı sənəd birlikdə işləmiş

olduğu adamların hamısına müraciət idi. Xudadat bəy yazırdı:

"Bir ilə yaxın Gəncə qubernatoru vəzifəsini icra edərkən əmin oldum

ki, həm quberniya idarəsinin və qubernator dəftərxanasının qulluqçuları, həm

də mənə tabe olan polis idarəsinin qulluqçuları onlara həvalə olunmuş

vəzifələri vicdanla yerinə yetirmiş və quberniyada asayiş, sülh və əmin-

amanlıq yaratmaq işində mənə kömək etmək üçün var qüvvələrini

əsirgəməmişlər. Ona görə də qubernator vəzifəsini tərk edərkən adlarını

saydığım idarələrin qulluqçularına çəkdikləri zəhmətlərə və qeyrətlə

işlədiklərinə görə səmimi minnətdarlıq etməyi özümə mənəvi borc bilirəm və

ümidvaram ki, onlar Azərbaycan Respublikasının tərəqqisi və çiçəklənməsi

118

naminə öz vəzifələrini indən belə də vicdanla və səylə yerinə

yetirəcəklər.Qubernator Rəfibəyov".

Xudadat bəy 1920-ci il mayın 12-də həbs edildi. Gəncəlilər həyəcan içində

idilər, şəhər qaynayıb qarışırdı. Rəfibəylinin Bakıya göndəriləcəyi dəmiryol

stansiyasına minlərlə adam toplaşmışdı. Xudadat bəy başında silindr, əynində

qara plaş, əlində əsa, həmişə olduğu kimi başını uca tutaraq və ətrafa

boylanmadan üç nəfər silahli əsgərin müşayiəti ilə irəliləyirdi. Kimsə ona pul

təklif etdi. Keçmiş qubernator onun əlini kənara edərək:Təşəkkür edirəm, lazım

deyil,- dedi.

İzdihamdan bir nəfər aralanaraq ona yaxınlaşdı. O dedi ki, Xudadat

bəyi azad etməkdə gəncəlilərə kömək üçün Şəmkirdən 400 nəfər silahlı süvari

dəstə gəlir. Bu sözləri eşidənlərin bir çoxunun gözləri yaşardı. Xudadat bəy

isə belə cavab verdi:

Mən razı ola bilmərəm. Mənim adımı biabır etmək lazım deyil.

Şəhərimizin, nəslimizin,mənim atamın adını bədnam etmək lazım deyil, qan

tökmək lazım deyil. Məni heç nədə təqsirləndirə bilməzlər.

Burada mühafizəçilərə ermənilərin silahlı dəstələri də qoşuldu.

Gəncəlilərin isə qabağını kəsib saxladılar. Qatar Bakıya yola duşdu…

Xudadat bəyi bir neçə maddə ilə mühakimə etdilər. Bunların arasında

298 sayılı iş üzrə erməni kəndərinin yandırılması və erməni əhalisinə divan

tutulması da var idi. Əlbəttə, bu iftira idi və bu cinayət işi bir neçə erməninin

yalan ifadələri əsasında qaldırılmışdı. Xudadat bəy Rəfibəyli özünü bu

şəkildə müdafiə etdi: "Mənim barəmdə irəli sürülmüş ittihamda özümü

təqsirkar hesab etmirəm. Sənədləri, əlimdə olan bütün subutları təqdim edə

bilsəydim, aydın olardı ki, mən təqsirkar deyiləm".

Ona bu imkanı vermədilər… Ona son sözü də deməyə imkan ver-

mədilər. 1920-ci il iyunun 1-də Xudadat bəyi tələsik, xəlvəti bir şəkildə

Xəzərin kiçik bir adasına apardılar və güllələdilər. Mayın 20-də başlanmış

298 sayılı işi isə bağlamadan əbədi saxlanmağa göndərdilər. O, 43 yaşında

həlak oldu. Həyat yoldaşı Cəvahir xanım üç uşaqla qaldı. Atalarıdünyadan

köçən zaman Kamilin 11, Rəşidin 9, gələcəyin böyük şairəsi Nigar

Rəfibəylinin isə 7 yaşı vardı… Və atasız qalan bu ailəni qarşıda həyatın necə

ağır sınaqları gözləyirdi.

Xudadat bəy Rəfibəyli təqsirkar olmadığı haqqında bəraəti isə

ölümündən 70 il sonra qazandı.

" Xudadat bəy Ələkbər bəy oğlu Rəfibəyov barəsində PS-12663 sayılı

cinayət işinə… cinayət tərkibin olmadığına görə xitam verilsin.

119

Azərbaycan Respublikası Baş Prokurorunun birinci müavini, 3-cü

dərəcəli ədliyyə müşaviri M. Babayev 02 iyul 1990-cı il".

"Sahil" İAM @ 2002

İstifadə edilən mənbələr

1. Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər kitabxanasının Elektron

kataloqu

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası : 2 cilddə / red. heyəti

Y. M. Mahmudov [et al.] ; baş red. Y. M. Mahmudov

I cild. - Bakı : Lider nəşriyyat, 2005. - 440 s.

Annotasiya: Ensiklopediyada Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrü-

nün inzibati-ərazi bölgüsünü əks etdirən çoxsaylı rəngli xəritələr, mətndaxili

ağ-qara və rəngli şəkillər, xəritələr, cədvəllər, diaqramlar, portretlər, hərbi

əməliyyat planları və başqa illüstrasiya materialları verilir. Bunların bir çoxu

ilk dəfə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyasında işıq üzü görür.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası : 2 cilddə / red. heyəti

Y. M. Mahmudov [et al.] ; baş red. Y. M. Mahmudov

II cild. - Bakı : Lider nəşriyyat, 2005. - 472 s.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti - 90 : 1918-1920 : biblioqrafiya

/ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, M.F. Axundov

adına Azərbaycan Milli Kitabxanası ; tərt. Ş. Nağıyeva ; red. G. Səfərəliye-

va. - Bakı : M. F. Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası, 2008. –

266 s.

Annotasiya: Tərtib olunmuş bu biblioqrafik göstərici ADR-in yaran-

masını, fəaliyyətini və süqutunu, onun ictimai-siyasi xadimlərinin həyat və

fəaliyyətini əhatə edir.

Azərbaycan tarixi : 7 cilddə / AMEA A.Bakıxanov adına Tarix İnsti-

tutu. - (Azərbaycan dili və tarixi).

V cild : 1900-1920-ci illər. - Təkrar nəşr. - Bakı : Elm, 2008. - 696 s.

Annotasiya: Kitabda XX yüzilliyin son dərəcə mühüm hadisələrlə

zəngin olan ilk onilliyi işıqlandırılmışdır. Azərbaycan xalqının bütün həyat

sahələrini əhatə edən köklü dəyişikliklərin baş verdiyi həmin dövürdə

kapitalist istehsal münasibətlərinin iqtisadiyyatda aparıcı mövqe tutması,

maarifçiliyə əsaslanan milli özünüdərk və ictimai şüurun milli dövlətçiliyi

120

bərqərar etməklə nəticələnən böyük bir inkişaf mərhələsi keçməsi, ədə-biyyat

və mədəniyyətin coşqun inkişafı, sosial-iqtisadi təkamül, cəmiyyətin digər

mühüm proses və hadisələri bu cilddə diqqət mərkəzinə çəkilmişdir.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması ilə nəticələnən milli-azadlıq

hərəkatından geniş bəhs olunan bu cilddə Cümhuriyyətin müxtəlif

sahələrdəki fəaliyyəti və onun süqutuna səbəb olan amillərlə yanaşı, milli

dövlət quruculuğunda mühüm tarixi - siyasi əhəmiyyəti də şərh edilir.

Yaqublu, Nəsiman Qara oğlu. Azərbaycan legionerləri : monoqrafiya /

N. Q. Yaqublu ; elmi məs.: R. Abutalıbov, M. A. Teymur. - Bakı : Çıraq,

2005. - 336 s.

İnternet resursları

HTTPS://EN.WIKIPEDIA.ORG/WIKI/KHUDADAT_RAFIBEYLI

http://www.anar.az/?menu=51

https://www.youtube.com/watch?v=9_nyAJrMuoY

https://www.youtube.com/watch?v=xY_qSzf0050

https://www.youtube.com/watch?v=9_nyAJrMuoY

www.anl.az/down/meqale/zaman/2013/fevral/292990.htm

https://ok.ru/bilirsenmi/topic/65703194812509

https://az-az.facebook.com/AzTarix/posts/962401940450251

www.anar.az/?menu=51

www.history.az/pdf.php?item_id=20101013030414271...

Xudadat bəy Rəfibəyli:biblioqrafik icmal / tərt. Y. Z. Sadıqlı.

- Bakı : C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. – 18 s. -

ryl.az@mail.ru.

121

BİBLİOQRAFİK

SİYAHİLAR

BAKI ŞƏHƏRİ

Baxşəliyev, A. Bakı şəhər əhalisinin içməli su problemi mövzusunda dəyirmi masa keçirilib / A. Baxşəliyev // Paritet. - 2011. -17-18 mart. - №31. - S. 12.

Xəlilzadə, F.Paytaxtımızın rəmzi-Qız qalası / F. Xəlilzadə // Azərbaycan. - 2011.-6 iyul. - №144. - S. 7. - Yeni dövrünü yaşayan bu məkan qonaqları valeh edir.

Cəfərli, Elbrus. Bakı dünyanın ən gözəl şəhərlərindən birinə çevrilir / E. Cəfərli // Yeni Azərbaycan. - 2011.-9 iyul. - № 122. - S. 3.

Qaraca, Bəxtiyar. Tarixlə müasirliyin qovuşduğu məkan / B. Qaraca // Azərbaycan. - 2011.-19 avqust. - № 182. - S. 1.

Bakı haqqında 10 filim // Mədəniyyət. - 2011.-30 noyabr. - №88. - S.3.

Cəfərli, Aygün. Bulvarı virtual gəzmək imkanı / A.Cəfərli // Kaspi. - 2013.-25 yanvar. - №013. - S. 15.

Məhərrəmoğlu, M.Bakıda yeni ünvan : "Ağ Şəhər" / M.Mükərrəmoğlu

// Xalq qəzeti. - 2013.-19 dekabr. - № 280. - S. 5. Baxşəliyev, Rəşad. Bakı parklar şəhərinə çevrilib / R. Baxşəliyev

// Azərbaycan. - 2014.-18 mart. - № 57. - S. 4. Hacalıyev, Elnur. Bakı regionun siyasi, iqtisadi və mədəni mərkəzi kimi

tanınır / E. Hacalıyev // Azərbaycan. - 2014.-16 may. - № 101. - S. 1.

Dadaşova, Sevda Urxan qızı. Bakı - tarixin səhifələri = Баку – страницы истории / S. U. Dadaşova, E. Ə. Qasımzadə, F. Q. Məmmədov; ing. dilindən tərc. T. Kərimova; layihənin rəh. E. Ə. Qasımzadə; fotoqr.: Y. Xəlilov, F. Xayrulin,

122

E. T. Əliyev; Azərbaycan Respublikasının Memarlar İttifaqı. - əlavə edilmiş və

yeniləşmiş II nəşri. - Bakı: Şərq-Qərb, 2013. - 188 с. Оджагова, Кямаля Расим кызы. Городское самоуправление Баку в

конце XIX - начале ХХ вв. / К. Р. Оджагова; науч. ред. Э. М. Исмаилов. - Баку: Нурлан, 2003. - 135 с.

Фатуллаев-Фигаров, Шамиль Сейфулла оглы. Архитектурная

энциклопедия Баку / Ш. С. Фатуллаев-Фигаров. - Баку; Анкара: Между-народная Академия Архитектуры стран Востока, 1998. - 542 с.

Фатуллаев-Фигаров, Шамиль Сейфулла оглы. Архитектурная

энциклопедия Баку / Ш. С. Фатуллаев-Фигаров; ред. А. Б. Ширализаде; рук. проекта Э.Касим-заде; Союз Архитекторов Азербайджанской Республики.

- Баку: Шарг-Гарб, 2013. - 544 с. В книге рассматривается древняя историческая часть города Баку -

"Ичеришехер" основные архитектурные ансамбли, комплекс дворца Шир-

ваншахов, магистрали и улицы, определяющие характер планировочной структуры города, памятники жилой. гражданской и культовой архи-тектуры.

Каджар, Чингиз. Старый Баку / Ч.Каджар; ред. А.Аббасов; Фонд "Друзья Культуры Азербайджана". - Баку: ОКА Офсет, 2007. – 204 с.

Трамвай ушел, но звон его остался... // Неделя. - 2011.-11 февраля. – №6. - С. 8.

Рзаев, Тимур. Каким будет будущее Баку?: У города будет

несколько центров / Т. Рзаев // Неделя. - 2011. - 4 марта. - №9. - С. 5. Рзаев, Тимур. Как "черный" город станет "белым" / Т. Рзаев

// Неделя. - 2011.-25 марта. - №12. - С. 8-17.

Рзаев, Тимур. Каково настоящее и будущее архитектуры Баку? / Т. Рзаев // Неделя. - 2011. - 1 апреля. - №13. - С. 5.

Рзаев, Тимур. Какие ёщё изменения ждут Баку и бакинцев?

/ Т. Рзаев // Неделя. - 2011. - 21 октября. - № 42. - С. 5. Рзаев, Тимур. Центр Баку получит новое лицо / Т. Рзаев // Неделя. -

2011.-18 ноября. - № 46. - С. 5. Рзаев, Тимур. Появитсяли "вторая жизнь" у троллейбусов и

трамваев? / Т. Рзаев // Неделя. - 2011. - 25 ноября. - № 47. - С. 5.

Микеладзе, Галина. Единственный в своем роде город на Каспии / Г. Микеладзе // Бакинский рабочий. - 2012. - 1 января. - № 01. - С. 6-7.

Ханагаоглы, Тимур. Новая жизнь старого символа Баку : Городской

фуникулер встретит гостей "Евровидения" полностью модернизированным / Т. Ханагаоглы // Неделя. - 2012.-16 марта. - №11. - С. 8.

The Huffington Post : "Таинственное очарование Азербайджана

123

// Бакинский рабочий. - 2012. - 26 апреля. - №75. - С. 6.

Гамедов, Ахмед. Новый центр Баку - просторный и зеленый / А.Гамедов // Бакинский рабочий. - 2012. - 4 мая. - №81. - С. 1,5.

Состоялось открытие бакинского фуникулера // Вышка. - 2012. - 25 мая. - №19. - С. 1.

Гумбатова, Тамара. Баку, который был, есть и будет азербайджан-

ским/ Т. Гумбатова // Вышка. - 2012. - 8 июня. - №21. - С. 9. Кязимова, Самира. Дом, где живет любовь: "Дворец счастья" вновь

распахнул свои двери для новобрачных / С. Кязимова // Азербайджанские

известия. - 2012. - 6 июля. - № 117. - С. 4. Баннаева, Наиля. Летняя сказка у моря : Бакинский бульвар хорош

в любую погоду, и жара - не исключение / Н. Баннаева // Азербайджанские известия. - 2012. - 19 июля. - № 126. - С. 4.

Баннаева, Наиля. Скульптуры с секретом : улицы и скверы Баку на

глазах пополняются новыми произведениями, украшающими городской ландшафт / Н. Баннаева // Азербайджанские известия. - 2012.-28 августа. - № 152. - С. 4.

Кязимова, Самира. Четыре времени года Баку : Four Seasons Hotel Bakuи в самом деле наиболее респектабельный и эстетически совершен-

ный отельный комплекс страны / С. Кязимова // Азербайджанские известия. - 2012. - 13 сентября. - № 164. - С. 4.

В немецком журнале "Мюнхнер Штадмагазин" опубликована

статья под заголовком "Город ветров в Стране огней" / Azertag.com // Бакинский рабочий. - 2013. - 3 апреля. - №57. - С. 2.

Символ современного Баку - Flame Towers - получил междуна-

родную награду / Azertag.com // Бакинский рабочий. - 2013. - 30 апреля. - №76. - С. 6.

Буланова, Оксана. Зимний бульвар - альтернатива "летнему"

/ О. Буланова // Kaspi (Еженедельный выпуск). - 2013. - 18-24 мая. - № 18. – С. 12.

В Баку заложен фундамент бульвара Белого города : в меропри-ятии принял участие Президент Азербайджана Ильхам Алиев. / Azertag.com // Бакинский рабочий. - 2013. – 28 мая. - № 96. - С. 4.

Буланова, Оксана. Новый бульвар / О. Буланова // Kaspi (Еже-недельный выпуск). - 2013. - 1-7 июня. - № 20. - С. 12.

После реконструкции открылась мечеть Имама Рзы в бакинском

поселке Бина : В церемонии открытия приняла участие первая леди Мех-рибан Алиева / Azertag.com // Бакинский рабочий. - 2013. - 7 июня. –

№ 103. - С. 1-2.

124

Гусейнов, В.Нагорный парк / В. Гусейнов // Kaspi (Еженедельный

выпуск). - 2013. - 22-28 июня. - № 23. - С. 16. Саидов, Али. Город в море : в Азербайджане осуществляется проект,

не имеющий аналогов в мире / А.Саидов // Kaspi (Еженедельный выпуск). - 2014. - 31 мая. - № 47. - С. 9.

Рустамзаде, Панах. Салам, Баку! : перекресток между прошлым и

будущим / П. Рустамзаде // Каспiй. - 2014.-23 сентября. - № 90. - С. 9. Рустамзаде, Панах. Бакинские балконы : взгляд зодчего с высоты

или своеобразный мир без преград / П. Рустамзаде // Каспiй. - 2014. - 25

сентября. - № 92. - С. 9. Рустамзаде, Панах. Бакинские бани : традиции продолжаются, и это

радует / П. Рустамзаде // Каспiй. - 2014. - 1 октября. - № 96. - С. 13. Рустамзаде, Панах. Бакинские трамваи / П. Рустамзаде // Каспiй. -

2014. - 11 октября. - № 102. - С. 13.

Рустамзаде, Панах. Парковая культура Баку / П. Рустамзаде // Кас-пiй. - 2014.-17 октября. - № 106. - С. 9.

Рустамзаде, Панах. Бакинские скамеечки : ретро и модерн живут

рядом / П. Рустамзаде // Каспiй. - 2014.-18 октября. - № 107. Рустамзаде, Панах. Всегда на высоте: символы, привлекающие

гостей нашего города / П. Рустамзаде // Каспiй. - 2014. -15 ноября. - № 126. - С. 9.

Рагимова, Нигяр. От рассвета до заката : один день из жизни горо-

да / Н. Рагимова // Каспiй. - 2015. - 20 февраля. - № 33. - С. 11. Столица преображается : открыты Беюкшорский бульвар и парк

// Каспiй. - 2015. - 23 мая. - № 92. - С. 1-2.

Халилова, Тамила. Здесь будет город-сад: новый облик столицы раскроет его историю / Т. Халилова // Каспий. - 2015. - 11 июня. - № 104. - С. 11.

Назирова, Сара. Бани Ичери шехер / С. Назирова // Каспiй. - 2016. - 2 апреля. - № 57. - С. 20.

Яралова, Тамара. Музейный работник: секретыпрофессии Гюльнар Алиевой / Т. Яралова // Каспiй. - 2016. - 20 мая. - № 90. - С. 11.

Сдан в эксплуатацию комплекс Зиринской Джума-мечети : в церемонии

приняла участие первая леди Азербайджана Мехрибан Алиева / АЗЕРТАДЖ // Бакинский рабочий. - 2016. - 23 июня. - № 113. - С. 2.

Əliyev, Elçin Tofiq oğlu.Konstruktivizm dövrü : XX əsrin 1920-1930-cu

illərinin Bakı memarlığı = Архитектура Баку эпохи конструктивизма: 1920-1930-е годы XX века / E. T. Əliyev; red. N. H. Əbdülrəhmanlı; layihənin rəh.

125

E. Qasım-zadə; Azərbaycan Respublikasının Memarlar İttifaqı. - Bakı : Şərq-Qərb,

2013. - 268s. Парки Баку : пособие для туристов / Министерство Культуры и

Туризма Азербайджанской Республики ; рук. проекта Л. Кязимова; ред. Ф. Наджи. - Баку : YOL, 2015.

Баку: музеи, заповедники, галереи: пособие для туристов / Минис-

терство Культуры и Туризма Азербайджанской Республики; рук. проекта Л. Кязимова ; ред. Ф. Наджи. - Баку : Golden Book, 2015. - 104 с.

Иманов, Вугар. Невидимая жизнь бакинского бульвара / В. Иманов

// Вышка. - 2016. - 9-15 сентября. - № 35. - С. 12. Эюбов, Э.Легендарные парки Баку / Э. Эюбов // Каспiй. - 2016.-

1 октября. - № 160. - С. 10-11 ; Каспiй. - 2016. - 8 октября. - № 165. - С. 16-17. Малахова, Елена. Бюджетная поездка : Баку расширяет географию

международного автобусного сообщения / Е. Малахова // Каспiй. - 2016.-29

октября. - № 180. - С. 20. Хайрулина, Тамара. Добрая примета перемен : новый штрих к буду-

щему облику Баку / Т. Хайрулина // Каспiй. - 2016. - 4 ноября. - № 184. - С. 10.

Алиева, Галия. Мой белый город в переливах света : основа проекта Baku White City - экологическая составляющая / Г. Алиева // Кас-пiй. - 2016.

- 24 ноября . - № 197. - С. 9. Состоялось первое заседание рабочей группы, созданной в связи с

усовершенствованием дождевой канализационной системы в Баку

/ АЗЕРТАДЖ // Бакинский рабочий. - 2016. - 17 декабря. - № 234. - С. 3. Город, куда возвращаются море и люди / АЗЕРТАДЖ // Бакинский

рабочий. - 2016. - 20 декабря. - № 235. - С. 2-4. -.

Проект Baku White City отметил 5-летие // Вышка. - 2017. – 6 января. - № 1. - С. 3.

Салманлы, Фидан.Великих планов громадье :Баку становится приз-

нанным мировым центром / Ф. Салманлы // Каспiй. - 2017.-13 января. – № 6. - С. 4.

Визитная карточка Баку :Бакинский железнодорожный вокзал гото-вится к открытию после реконструкции // Каспiй. - 2017. - 26 января. – № 14. - С. 13.

Насиров, Рауф. Водопровод "Шоллар - Баку" - самый крупный инвестиционный проект Европы начала XX века / Р. Насиров // Бакинский рабочий. - 2017. - 9 февраля. - № 24. - С. 6.

(Biblioqrafik təsvirlər illərə görə, əvvəl Azərbaycan, ardınca rus dilində düzülmüşdür).

126

RS Bakı - Azərbaycan Respublikasının paytaxtıdır. Abşeron yarımada-

sında, Xəzər dənizinin qərb sahilində yerləşir. Sahəsi 2130 km², əhalisi təqribən 2, 2 milyon nəfərdir. Bakı şəhərinin tərkibinə 11 inzibati rayon, 5 şəhər tipli qəsəbə və 44 kənd daxildir.

Bakı şəhərinin gerbi - aşağı tərəfi iti bucaq şəklində olan düzbucaqlı formada qalxanvari lövhədən ibarətdir. Lövhə hər tərəfdən eni 6mm olan qızılı

zolaqla əhatə olunaraq haşiyələnmişdir. Bakı şəhəri :biblioqrafik siyahı / tərt. Y. Z. Sadıqlı. - Bakı : C.Cabbarlı

adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. – 6 s. - ryl.az@mail.ru.

CƏFƏR CABBARLI ADINA

RESPUBLİKA GƏNCLƏR

KİTABXANASININ

ELEKTRON RESURSLARI

1. Afrika xalqlarının nağılları I cild : İnsanlar odu necə əldə etdilər. -

Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi). 2. Afrika xalqlarının nağılları II cild : Sehrli çubuqlar. - Bakı : Xəzər,

2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi). 3. Afrika xalqlarının nağılları III cild : Hərənin öz qisməti / tərc.

F. Qurbansoy. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). 4. Anar Seçilmiş əsərləri / Anar ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ;

127

tərt. A. Ə. Məmmədov ; red. R. Məcid ; ön sözün müəl. N. Q. Cəfərov. – Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

5. Araz, Məmməd. Seçilmiş əsərləri / M. Araz ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. A. Abbas ; red. İ. Ə. Həbibbəyli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

6. Avrasiya xalqlarının nağılları / tərc. B. Ə. Quluzadə. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

7. Avropa xalqlarının nağılları I cild : Polyak, çex, slovak nağılları / tərc.: Z. Abbas, S. Səfərəliyeva. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

8. Avropa xalqlarının nağılları II cild : Bolqar, serb, sloven, macar, rumın, latış, Litva, eston, Ukrayna, belorus, moldava, gürcü nağılları.- Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

9. Avropa xalqlarının nağılları III cild : İtalyan, ispan, portuqal nağıl-ları / tərc. S. Aşurbəyova. - Bakı: Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

10. Avropa xalqlarının nağılları IV cild : Fransız, Danimarka, Nider-land, alman nağılları / tərc. S. Aşurbəyova. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

11. Avropa xalqlarının nağılları V cild : İsveç, Norveç, fin nağılları / tərc. S. Aşurbəyova. - Bakı : Xəzər, 2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

12. Avropa xalqlarının nağılları VI cild : İngilis, irland, şotland, island nağılları / tərc. S. Səfərəliyeva. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

13. Axundov, Süleyman Sani. Seçilmiş əsərləri / S. S. Axundov ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt.-red. X. Məmmədov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədə-biyyatı).

14. Axundzadə, Mirzə Fətəli. Bədii və ədəbi-tənqidi əsərləri / M. F. Axundzadə ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. N. Məmmədov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

15. Aytmatov, Çingiz Torekuloviç. Seçilmiş əsərləri /Ç.T.Aytmatov ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc.: İ. İ. İbrahimov, X. S. Əliyev, C. A. Əlibəyli ; tərt. İ. Məmmədova ; ön sözün müəl., red. N. Q. Cəfərov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya

128

ədəbiyyatı). 16 Azerbaijan Fairy Tales. - Baku : Chashioglu-Multimedia, 2010. –

1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi). - İngilis dilində. 17. Azərbaycan aşıqları / red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt.:

İ. İ. Abbaslı, B. A. Abdulla ; ön sözün müəl. İ. İ. Abbaslı ; red. Q. M. Nama-zov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

18. Azərbaycan dastanları / red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt.: B. A. Abdulla, İ. İ. Abbaslı ; ön sözün müəl., red. İ. İ. Abbaslı. - Bakı : Çaşı-oğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

19. Azərbaycan mifləri. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

20. Azərbaycan mətbəxi. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

21. Azərbaycan nağılları / red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. B. A. Abdulla ; red. İ. İ. Abbaslı. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı

22. Azərbaycan xalq uşaq oyunları / tərt. B. A. Abdulla. - Bakı : Çaşıoğlu, 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

23. Azərbaycan xalçaçılıq sənəti. - Bakı : Xəzər, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

24. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı antololgiyası / red. heyəti: Ə.Q.Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. B.A.Abdulla; red. İ. İ. Abbaslı. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

25. Azərbaycan əfsanələri. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

26. Aşıq Ələsgər : şeirlər, dastan-rəvayətlər, xatirələr / red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.]; tərt., ön sözün müəl. İ. Ələsgər ; red. Q. M. Namazov. - Bakı: Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

27. Balzak, Onore de. Seçilmiş əsərləri / O. Balzak ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. C. Q. Nağıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

28. Biologiya lüğəti : izahlı və illüstrasiyalı / tərt.: M. Ş. Babayev, A. R. Əliyev, A. İ. Həsrət. - Bakı : Çaşıoğlu, 2011. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - (Məktəbli kitabxanası) ("Nizami" layihəsi).

29. Bunları bilmək maraqlıdır. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2010. -

129

1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi). 30. Bərki, Əli Himmət. Xatəmül-Ənbiya Həzrəti Məhəmməd və

həyatı / Ə. H. Bərki, O. Kəskioğlu ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.]. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

31. Cabbarlı, Cəfər Qafar oğlu. Seçilmiş əsərləri / C. Q. Cabbarlı ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. A. H. Rüstəmli ; red. T. İ. Əfəndiyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

32. Canavar və durna / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt. B. Şərifzadə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

33. Cavad, Əhməd. Seçilmiş əsərləri / Ə. Cavad, İ. Almas ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. M. Teymur. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

34. Cavid, Hüseyn. Seçilmiş əsərləri / H. Cavid ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. T. Cavid. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. – 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

35. Cırtdan / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt.: B. Şərifzadə, A. Mehdiyeva. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

36. Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası : poeziya / red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt. T. Ə. Əhmədov ; ön sözün müəl. M. Ə. İbrahimov ; red. A. Qurbanov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

37. Defo, Daniel. Robinzon Kruzo / D. Defo ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. Ə. M. Ağayev ; ön sözün müəl., red. C. Q. Nağıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2005. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

38. Dilbazi, Mirvarid Paşa qızı. Seçilmiş əsərləri / M. P. Dilbazi ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt. X. Dilbazi ; ön sözün müəl., red. M. Teymur. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

39. Drayzer, Teodor. Kerri bacı / T. Drayzer ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. C. Bağır ; Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

40. Düma, Aleksandr. Üç müşketyor / A. Düma ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc.: M. M. Rzaquluzadə, B. A. Musayev ; tərt., ön sözün müəl., red. C. Q. Nağıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-

130

ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı). 41. Dünya xalqlarının mifləri və əfsanələri / red. heyəti: Ə.Q. Quliyev

[et al.] ; tərc.: Ç. Əlioğlu, A.Ə.Məmmədov, A. M. Acaloğlu; tərt. A.Ə.Məmmədov; ön sözün müəl.: A. M. Acaloğlu, A. Ə. Məmmədov; red. B. A. Abdulla. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

42. Dünya xalqlarının nağılları / tərc. Z. Abbas. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

43. Elçin Seçilmiş əsərləri / Elçin; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt.-red. Dilsuz ; ön sözün müəl. İ. Ə. Həbibbəyli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2005. – 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

44. Eyvazov, Edil Əli oğlu. Fizikadan məlumat kitabı : mexanika və molekulyar fizika / E. Ə. Eyvazov ; red. E. Ə. Eyvazov. - Yenidən işlənmiş III nəşri. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

45. Firdovsi, Əbülqasim. Şahnamə / Ə. Firdovsi ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.]; tərc., ön sözün müəl. M. Əlizadə ; red. V. M. Məmmədəliyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

46. Füyuzat : 1906-1907 / AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu ; translit., tərt. O. Bayramlı, red.: B. Ə. Nəbiyev, T. H. Kərimli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

47. Füzuli, Məhəmməd. Seçilmiş əsərləri / M. Füzuli ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. A. Rüstəmova ; red. T. H. Kərimli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

48. Göyər, Səmənim, göyər / tərt. B. A. Abdulla. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

49. Harris, Coel Çendler. Rimus dayının nağılları / C. Ç. Harris ; tərc. S. Aşurbəyova. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

50. Heminquey, Ernest. Zəng kimin üçün çalınır / E. Heminquey ; red. heyəti: Ə.Q. Quliyev [et al.] ; tərc. H. Ə. Hacıyev ; red. İ. Ə. Həbibbəyli. - Bakı: Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

51. Heyvanlar haqqında hekayələr. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

52. Homer İliada / Homer ; red. heyəti: Ə.Q. Quliyev [et al.] ; tərc. M. M. Rzaquluzadə ; tərt., ön sözün müəl., red. C. Q. Nağıyev. - Bakı :

131

Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

53. Hüqo, Viktor. Doxsan üçüncü il : roman / V. Hüqo ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. N. X. Rəfibəyli ; ön sözün müəl., red. Ə. M. Ağayev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

54. Hüseyn, Mehdi. Abşeron / M. Hüseyn ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. Z. M. Hüseynova. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

55. Hüseynov, İsa Mustafa oğlu. Məhşər / İ. M. Hüseynov ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt. ön sözün müəl., red. N. Q. Cəfərov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

56. Hüseynzadə, Əlibəy. Seçilmiş əsərləri / Ə. Hüseynzadə ; red. heyəti: Ə.Q.Quliyev [et al.] ; tərc., red. Ç. Sasani; trans., tərt. O. Bayramlı. - Bakı : Çaşıoğlu, 2007. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

57. Kim? Nə? Harada?. - Bakı : n. y., 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

58. Kitabi-Dədə Qorqud / red. heyəti: Ə.Q. Quliyev [et al.]; mətnin müəl.: F. Zeynalov, S. Q. Əlizadə ; ön sözün müəl. B. A. Abdulla. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

59. Kobud ayı / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt. B. Şərifzadə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

60. Koroğlu / red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. İ. İ. Abbaslı ; red. B. A. Abdulla. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

61. Kuper, Ceyms Fenimor. Ləpirçi : roman / C. F. Kuper ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. Ə. Zeynalov ; ön sözün müəl., red. C. Q. Nağıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

62. Kərimzadə, Fərman İsmayıl oğlu. Xudafərin körpüsü / F. İ. Kərimzadə ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; ön sözün müəl., red. N. Q. Cəfərov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2007. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

63. Lermontov, Mixail Yuryeviç. Seçilmiş əsərləri / M. Y. Lermontov ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt. E. Borçalı ; ön sözün müəl., red. A. C. Hacıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-

132

ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı). 64. Lindqren, Astrid. Damda yaşayan Karlson / A. Lindqren ; tərc. Ə.

Y. Əhmədova. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

65. Lovğa tülkü / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt. B. Şərifzadə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

66. Mir Cəlal yaradıcılığında vətən sevgisi : konfransın materialları / Regionların İnkişafı İctimai Birliyi ; tərt. İ. Əhmədov ; red. T. Həmid. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

67. Mir Cəlal Seçilmiş əsərləri / Mir Cəlal ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt. Ə. Paşayeva ; ön sözün müəl., red. N. Ə. Həsənzadə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2005. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

68. Mir Cəlal Seçilmiş əsərləri / Mir Cəlal ; tərc. A. Tomson, tərt.-red.: N. A. Paşayeva, T. M. Mütəllimov ; Regionların İnkişafı İctimai Birliyi I cild : Dirilən adam : roman / . Hekayələr. - Bakı : Çaşıoğlu, 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

69. Mir Cəlal Seçilmiş əsərləri / Mir Cəlal ; tərc. A. Tomson, tərt.-red.: N. A. Paşayeva, T. M. Mütəllimov; Regionların İnkişafı İctimai Birliyi

II cild : Bir gəncin manifesti : roman / . Hekayələr. - Bakı : Çaşıoğlu, 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

70. Mir Cəlal Seçilmiş əsərləri / Mir Cəlal ; tərc. A. Tomson, tərt.-red.: N.A.Paşayeva, T.M.Mütəllimov; Regionların İnkişafı İctimai Birliyi III cild: Yolumuz hayanadir : roman / . Hekayələr. - Bakı : Çaşıoğlu, 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

71. Mirzə, Ağalar. Novruz töhfələri / A. Mirzə, İ. Mehdiyev. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

72. Molla Nəsrəddin lətifələri / red. heyəti: Ə.Q.Quliyev [et al.]; tərt., ön sözün müəl. B. A. Abdulla ; red. Ə.Q.Quliyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi)(Azərbaycan ədəbiyyatı).

73. Molyer, Jan Batist. Seçilmiş əsərləri / J. B. Molyer ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. C. Bağır. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

74. Müşfiq, Mikayıl. Seçilmiş əsərləri / M. Müşfiq ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. G. Hüseynoğlu. - Bakı : Çaşıoğlu, 2005. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

75. Məktəblinin riyaziyyat kitabxanası / red. M. C. Mərdanov I hissə: 1-25. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). -

133

("Nizami" layihəsi). 76. Məktəblinin riyaziyyat kitabxanası / red. M. C. Mərdanov II hissə

: 26-50. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

77. Məmmədquluzadə, Cəlil. Seçilmiş əsərləri / C. Məmmədqulu-zadə; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. İ. Ə. Həbibbəyli ; red. N. Nəcəfov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

78. Məmmədxanlı, Ənvər Qafar oğlu. Seçilmiş əsərləri / Ə.Q. Məmmədxanlı ; red. heyəti: Ə.Q.Quliyev [et al.] ; ön sözün müəl. N. Hacızadə ; red. A.Ə. Məmmədov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2007. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

79. Mən fəxr edirəm ki, Azərbaycanlıyam : ümummilli lider Heydər Əliyevin həyat və fəaliyyəti / Regionların İnkişafı İctimai Birliyi. - Bakı : n. y., 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

80. Mənim ilk şəkilli sözlü kitabım / tərt. E. A. Əliyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

81 . Mərdanov, Misir Cumayıl oğlu. Azərbaycan Respublikasının Dövlət rəmzləri / M.C. Mərdanov, Ə.Q. Quliyev; elmi red. R.Ə. Mehdiyev. - III nəşri. - Bakı : Çaşıoğlu, 2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

82. Nağıllar / H. X. Andersen [et al.] ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; ön sözün müəl., red. C. Q. Nağıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2005. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

83. Nesin, Əziz. Seçilmiş əsərləri / Ə. Nesin ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt. P. Məmmədova ; ön sözün müəl., red. N. Q. Cəfərov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

84. Nizami Gəncəvi Leyli və Məcnun / Nizami Gəncəvi ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. S. Vurğun ; ön sözün müəl. A. Rüstəmova ; red. T. H. Kərimli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

85. Nizami Gəncəvi Sirlər xəzinəsi / Nizami Gəncəvi ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc.: S. Rüstəm, A. Sarovlu ; ön sözün müəl. N. Araslı ; red. T. H. Kərimli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

86. Nizami Gəncəvi Xosrov və Şirin / Nizami Gəncəvi ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. R. Rza ; ön sözün müəl. N. Araslı ; red. T. H. Kərimli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami"

134

layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı). 87. Nizami Gəncəvi Yeddi gözəl / Nizami Gəncəvi ; red. heyəti: Ə.

Q. Quliyev [et al.] ; tərc. M. Rahim ; ön sözün müəl. N. Araslı ; red. T. H. Kərimli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi). (Azərbaycan ədəbiyyatı).

88. Nizami Gəncəvi İskəndərnamə / Nizami Gəncəvi ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc.: A. Şaiq, M. M. Rzaquluzadə ; ön sözün müəl. A. Rüstəmova ; red. T. H. Kərimli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

89. Nosov, Nikolay Nikolayeviç. Bilməzin macəraları / N. N. Nosov ; tərc. Ə. Ağalarov. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

90. Nəbati, Seyid Əbülqasım. Seçilmiş əsərləri / S. Ə. Nəbati, X. Natəvan, Heyran xanim ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. İ. E. Qəribli ; red. X. Məmmədov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

91. Nərimanov, Nəriman Nəcəf oğlu. Seçilmiş əsərləri / N. N. Nərimanov ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. T. Ə. Əhmədov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

92. Nəsimi, İmadəddin. Seçilmiş əsərləri / İ. Nəsimi, Q. Bürhanəddin, İ. Həsənoğlu ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. T. H. Kərimli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

93. Nəvai, Əlişir. Fərhad və Şirin / Ə. Nəvai ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. Ə. Vahid [et al.] ; red. H. M. Araslı. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

94. Okeaniya xalqlarının nağılları I hissə : Aramembin nizəsi. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

95. Okeaniya xalqlarının nağılları II hissə : Mauinin macəraları / tərc. S. Aşurbəyova. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

96. Permyak, Yevgeni. Samovarı necə qoşdular / Y. Permyak. - Bakı: Çaşıoğlu-Multimedia, 2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

97. Puşkin, Aleksandr Sergeyeviç. Seçilmiş əsərləri / A. S. Puşkin ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; ön sözün müəl., red. A. C. Hacıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

135

98. Qazax və Orta Asiya xalqlarının nağılları / tərc. S. Səfərəliyeva. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

99. Qoğal / red. R. Soltanqızı ; dikt.: B. Şərifzadə, A. Mehdiyeva. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

100. Qırmızıpapaq / red. R. Soltanqızı ; dikt.: B. Şərifzadə, A. Mehdiyeva. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

101. Qızılquş / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt. B. Şərifzadə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM)

102. Qədim türk ədəbiyyatı / red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., tərc. N. Q. Cəfərov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

103. Rable, Fransua. Qarqantua və Pantaqruel / F. Rable ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. C. Q. Nağıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

104. Raspe, Rudolf Erix. Baron Münhauzenin sərgüzəştləri / R. E. Raspe; tərc. S. Rəhman. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

105. Rid, Mayn. Başsız atlı / M. Rid ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. C. H. Məcnunbəyov ; tərt., ön sözün müəl., red. C. Q. Nağıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

106. Riyaziyyat ensiklopediyası / tərt.: İ. H. Hüseynov, M. A. Kərimov I hissə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2011. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - (Məktəbli kitabxanası). - ("Nizami" layihəsi).

107. Riyaziyyat ensiklopediyası / tərt.: İ. H. Hüseynov, M. A. Kərimov II hissə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2011. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - (Məktəbli kitabxanası) ("Nizami" layihəsi).

108. Rodari, Canni. Çippolinonun başına gələnlər / C. Rodari ; tərc. M. M. Rzaquluzadə. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

109. Rusiya xalqlarının nağılları / tərc. S. Aşurbəyova. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

110. Rza, Rəsul. Seçilmiş əsərləri / R. Rza ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt. F. Qoca ; ön sözün müəl. A. Ə. Məmmədov ; red. F. Sadıq. - Bakı : Çaşıoğlu, 2005. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

111. Rza, Xəlil Ulutürk. Seçilmiş əsərləri / X. U. Rza ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. T. Ə. Əhmədov. - Bakı :

136

Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

112. Rüstəm, Süleyman. Seçilmiş əsərləri / S. Rüstəm ; red. heyəti: Ə.Q.Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. T. Ə. Əhmədov. - Bakı : Çaşı-oğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

113. Rüstəmova, Gülarə Niyazi qızı. Balaca riyaziyyatçı : sadə riyazi təsəvvürlərin formalaşması üçün tapşırıqlar: 3-4 yaşlı uşaqlar üçün / G. N. Rüstəmova ; elmi red. Y. Ş. Kərimov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

114. Rüstəmova, Gülarə Niyazi qızı. İnkişafetdirici tapşırıqlar : 5-7 yaşlı uşaqların yaddaşını, diqqətini, təfəkkürünü, təxəyyülünü və məntiqini inkişaf etdirmək üçün tapşırıqlar / G.N.Rüstəmova; elmi red. Y.Ş.Kərimov. - Bakı: Çaşıoğlu, 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

115. Rəfibəyli, Nigar Xudadat qızı. Seçilmiş əsərləri / N. X. Rəfibəyli ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. A. Ə. Məmmədov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2007. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

116. Rəhimov, Süleyman Hüseyn oğlu. Mehman / S. H. Rəhimov ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; red. T. H. Kərimli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı

117. Sabir, Mirzə Ələkbər. Hophopnamə / M. Ə. Sabir ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. M. Məmmədov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

118. Sent-Ekzüperi, Antuan de. Seçilmiş əsərləri / A. Sent-Ekzüperi ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. C. Bağırov ; ön sözün müəl. Q. Quliyev; red. A. C. Hacıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı)

119. Servantes Saavedra, Migel de. Lamançlı Don Kixot / M. Servantes Saavedra ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. P. İ. Xəlilov ; ön sözün müəl. A. C. Hacıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

120. Sevimli nağıllar I hissə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

121. Sevimli nağıllar II hissə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi

122. Sevimli nağıllar III hissə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

137

123. Sevimli nağıllar IV hissə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2008. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

124. Stendal, Frederik. Qırmızı və qara / F. Stendal ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. Ə. Q. Məmmədxanlı ; red. C. Q. Nağıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı)

125. Stories and Fairy Tales / trans. A. Tompson Vol. 1. - Baku : Chashioglu-Multimedia, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi). - İngilis dilində

126. Stories and Fairy Tales / trans. A. Tompson Vol. 2. - Baku : Chashioglu-Multimedia, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-

ROM). - ("Nizami" layihəsi). - İngilis dilində. 127. Süleymanov, Manaf Fərəc oğlu. Eşitdiklərim, oxuduqlarım,

gördüklərim / M. F. Süleymanov. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

128. Süleymanov, Oljas. Seçilmiş əsərləri / O. Süleymanov ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt.-red, ön sözün müəl. N. Q. Cəfərov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı)

129. Səhhət, Abbas. Seçilmiş əsərləri / A. Səhhət, A. Şaiq ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. B. M. Babayev ; red. X. Məmmədov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

130. Tales of the World / trans. A. Tompson Vol. 3. - Baku : Chashioglu-Multimedia, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi). - İngilis dilində.

131. Taqor, Rabindranat. Seçilmiş əsərləri / R. Taqor ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc.: M. Mirkişiyev, B. A. Musayev ; tərt.-red. C. Q. Nağıyev ; ön sözün müəl. A. C. Hacıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

132. Tolstoy, Lev Nikolayeviç. Seçilmiş əsərləri / L. N. Tolstoy ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc. Q. İlkin [et al.] ; tərt.-red. A. C. Hacıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

133. Toyuq, ördək və siçan / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt.: B. Şərifza-də, A. Mehdiyeva. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

134. Trevers, Pamela. Meri Poppins / P. Trevers ; tərc. R. Yusifoğlu. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

138

135. Turpun nağılı / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt. B. Şərifzadə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

136. Tülkü və dolça / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt.: B. Şərifzadə, A. Mehdiyeva. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

137. Tülkü və qarışqa / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt. B. Şərifzadə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).- ("Nizami" layihəsi).

138. Türk xalqları ədəbiyyatı / Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi; tərt. N. Q. Cəfərov I cild : Qədim dövr. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

139. Türk xalqları ədəbiyyatı / Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi; tərt. N. Q. Cəfərov II cild : Orta dövr. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

140. Türk xalqları ədəbiyyatı / Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi; tərt. N. Q. Cəfərov ("Nizami" layihəsi).

141. Türk xalqları ədəbiyyatı / Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi; tərt. N. Q. Cəfərov IV cild : Ən yeni dövr. - Bakı : Çaşıoğlu, 2007. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

142. Təbiət haqqında hekayələr / K. Uşinski [et al.]. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

143. Tərs keçilər / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt. B. Şərifzadə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

144. Uspenski, Eduard. Timsah Gena və onun dostları / E. Uspenski ; tərc. B. Ə. Quluzadə. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

145. Vahabzadə, Bəxtiyar Mahmud oğlu. Seçilmiş əsərləri / B. M. Vahabzadə ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt. A. Bağırov ; ön sözün müəl. N. Q. Cəfərov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2005. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

146. Vahid, Əliağa. Qəzəllər / Ə. Vahid ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. B. Ə. Nəbiyev ; red. V. M. Məmmədəliyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

147. Vern, Jül. İyirmi min lye su altında / J. Vern ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərc.: M. Təhmasib, M. Mustafayev ; ön sözün müəl., red. C. Q. Nağıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

148. Vidadi, Molla Vəli. Əsərləri / M. V. Vidadi, M. P. Vaqif ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; ön sözün müəl., tərt.-red. N. Q. Cəfərov. - Bakı : n. y., 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan

139

ədəbiyyatı). 149. Voyniç, Etel Lilian. Ovod : roman / E. L. Voyniç ; red. heyəti: Ə.

Q. Quliyev [et al.] ; tərt.-red. C. Q. Nağıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

150. Vurğun, Səməd. Seçilmiş əsərləri / S. Vurğun ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt.-red. Q. M. Namazov ; ön sözün müəl. N. Q. Cəfərov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

151. Vəzirov, Nəcəf bəy Fətəli bəy oğlu. Seçilmiş əsərləri / N. F. Vəzirov, Ə. Haqverdiyev ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt. X. Məmmədov ; ön sözün müəl. D. M. Məmmədova. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

152. Xaqani Şirvani Seçilmiş əsərləri / Xaqani Şirvani, Məhsəti Gəncəvi ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt. N. Araslı ; tərc. M. Soltan [et al.]. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

153. Xoruzun hiyləsi / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt. B. Şərifzadə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

154. Xəlilqızı, Əsli. Güllələnmiş uşaqlıq = Расстрелянное детство = Shot Through Childhood / Ə. Xəlilqızı ; rus dilinə tərc. N. Məmmədov ; ing.dilinə tərc. A. Qorina ; red. M. Nazimoğlu. - Bakı : Çaşıoğlu, 2007. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi). - Azərbaycan, rus və ingilis dillərində.

155. Xətai, Şah İsmayıl. Seçilmiş əsərləri / Ş. İ. Xətai ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. T. H. Kərimli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

156. Yaqub, Zəlimxan. Biz niyə sevməyək bir-birimizi / Z. Yaqub ; Regionların İnkişafı İctimai Birliyi. - Bakı : n. y., 2011. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

157. Yaqubov, Əli Haqverdi oğlu. Çoxluqlar, kombinatorika və ehtimal nəzəriyyəsinin bəzi elementləri : dərs vəsaiti / Ə. H. Yaqubov ; AMEA Riyaziyyat və Mexanika İnstitutu. - Bakı : Çaşıoğlu, 2005. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

158. Yusifoğlu, Rafiq. Çiçək yağışı : şeirlər və poema / R. Yusifoğlu. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

159. Yüz böyük türk / ön sözün müəl. S. Boraq. - Bakı : Xəzər, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

160. Yəsəvi, Əhməd. Divani-hikmət / Ə. Yəsəvi ; red. heyəti: Ə. Q.

140

Quliyev [et al.] ; tərt. ön sözün müəl. N. Q. Cəfərov ; elmi red. Ə. Q. Quliyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

161. Zakir, Qasım bəy Əli bəy oğlu. Seçilmiş əsərləri / Q. Ə. Zakir, A. Bakıxanov ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl.: D. M. Məmmədova, İ. E. Qəribli. - Bakı : Çaşıoğlu, 2007. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

162. Zəhmət və zinət. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Nağıllar aləmi).

163. Çəmənzəminli, Yusif Vəzir. Seçilmiş əsərləri / Y. V. Çəmənzəminli ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. B. A. Abdulla ; red. T. Hüseynoğlu. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

164. İbrahimov, Mirzə Əjdər oğlu. Gələcək gün / M. Ə. İbrahimov ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.]. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

165. Şekspir, Vilyam. Seçilmiş əsərləri / V. Şekspir, C. Q. Bayron ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt.-red. C. Q. Nağıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2009. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

166. Şevçenko, Taras Qriqoryeviç. Seçilmiş əsərləri : [tərc.] / T. Q. Şevçenko ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl., red. A. C. Hacıyev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2005. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Dünya ədəbiyyatı).

167. Şirvani, Seyid Əzim. Seçilmiş əsərləri / S. Ə. Şirvani ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. X. Məmmədov ; red. M. Ş. Mustafayev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2005. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

168. Şıxlı, İsmayıl. Seçilmiş əsərləri / İ. Şıxlı ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt.-red. E. Şıxlı ; ön sözün müəl. N. Q. Cəfərov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

169. Şəhriyar, Məhəmmədhüseyn. Seçilmiş əsərləri / M. Şəhriyar ; red. heyəti: Ə. Q.Quliyev [et al.] ; tərt., ön sözün müəl. İ. Ə. Həbibbəyli ; red. T. Ə. Əhmədov. - Bakı : Çaşıoğlu, 2004. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (Azərbaycan ədəbiyyatı).

170. Əfəndiyev, İlyas Məhəmməd oğlu. Seçilmiş əsərləri / İ. M. Əfəndiyev ; red. heyəti: Ə. Q. Quliyev [et al.] ; tərt.-red. Elçin ; ön sözün müəl. Y. V. Qarayev. - Bakı : Çaşıoğlu, 2005. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi). - (Azərbaycan ədəbiyyatı).

141

171. Əliyev, Vəli Hüseyn oğlu. Qarabağ : qədim dövr / V. H. Əliyev. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2010. - 1 el. opt. disk (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi). - Azərbaycan, türk, rus və ingilis dillərində.

172. Ən böyük var-dövlət / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt. B. Şərifzadə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

173. Ən uzun qulaq / tərc., red. R. Soltanqızı, dikt. B. Şərifzadə. - Bakı : Çaşıoğlu, 2012. - 1 el. opt. disk (CD-ROM).

174. Авалов, Эльтуран. Шуша : графика / Э.Авалов; Фонд Гейдара Алиева, Общественная организация развития регионов. - Баку: Чашыоглу, 2008. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

175. Ализаде, Айна-ханум Алескер кызы. Лагич : памятник ремесленных традиций и материальной культуры азербайджанского народа: историко-этнографическое исследование / А. А. Ализаде ; науч. ред. Т. А. Бунятов ; Институт Археологии и Этнографии НАНА, Общественная организация развития регионов. - Баку : Чашыоглу, 2010. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (История Родины).

176. Беляев В.И. Маркетинг : основы теории и практики / В. И. Беляев. - М. : КНОРУС, 2009. - (Электронный учебник).

177. Вазех, Мирза Шафи. Лирика / М. Ш. Вазех ; пер.: Н. Гребнева, Л. Мальцева, сост., авт. предисл. А. Дж. Гаджиев. - Баку : Чашыоглу, 2007. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi) (XIX век).

178. Волкова, О.Н. Управленческий учет / О. Н. Волкова. - М. : КНОРУС, 2009. - (Электронный учебник).

179. Вургун, Самед. Избранные произведения : стихотворения и поэ-мы / С. Вургун ; пер. Т. Стрешнева [и др.] ; сост. А. Дж. Гаджиев. - Баку: Чашыоглу, 2007. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

180. Казахские сказки и сказки народов Средней Азии : казахские, узбекские, туркменские и киргизские сказки. - Баку : Чашыоглу-Мультимедиа, 2009. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM) ("Nizami" layihəsi).

181. Костина А.В. Основы рекламы / А. В. Костина, Э. Ф. Макаревич, О. И. Карпухин. - М. : КНОРУС, 2009. - (Электронный учебник).

182. Кусков, Алексей Сергеевич. Основы туризма / А. С. Кусков. - М. : КНОРУС, 2010. - (Электронный учебник).

183. Макаров, Сергей Иванович. Математика для экономистов / С. И. Макаров. - М. : КНОРУС, 2009. - (Электронный учебник).

184. Мир Джалал Избранные произведения / Мир Джалал ; авт. предисл. А. Дж.Х. Гаджиев ; Общественная организация развития регионов Т. 1 : Воскресший человек : роман / . Рассказы / сост. А. Дж. Гаджиев ; пер. А. Шарифа [и др.]. - Баку : Чашыоглу, 2009. - 1 эл. опт.

142

диск (CD-ROM) ("Nizami" layihəsi). 185. Мир Джалал Избранные произведения / Мир Джалал; Обще-

ственная организация развития регионов Т.2: Манифест молодого человека: роман / . Рассказы. Лирические миниатюры / ред.-сост.: А. Пашаева, А. Дж. Гаджиев; пер. А. Шарифа [и др.]. - Баку: Чашыоглу, 2009. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

186. Мир Джалал Избранные произведения / Мир Джалал ; Общественная организация развития регионов Т. 3 : Куда ведут дороги : роман / ; пер. В. Василенского. Горы заговорили : повесть / пер. А. Дадашоглу. По дорогам Франции : путевые заметки. Наш великий сов-ременник / ред.-сост.: А. Пашаева, А. Дж. Гаджиев. - Баку : Чашыоглу, 2009. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi)

187. Мир Джалал Куда ведут дороги : роман, рассказы, лирические миниатюры / Мир Джалал ; пер. В. Василевского [и др.] ; сост. А. Дж. Гаджиев. - Баку : Чашыоглу, 2007. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

188. Нартов Н.А. Геополитика / Н. А. Нартов, В. Н. Нартов ; под ред. В. И. Староверова. - 5-е изд. - М. : ЮНИТИ-ДАНА, 2004. - (Электронный учебник).

189 Пашаев, Хафиз Мир Джалал оглы. Манифест одного посла: о том, как начиналась дипломатическая миссия Азербайджана в Америке / Х.М.Пашаев ; пер. под ред. С.Мамедзаде; Азербайджанская Дипломатическая Академия. - Баку : Чашыоглу, 2009. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

190. Родригес, Александр Мануэльевич. История стран Азии и Африки в новейшее время / А. М. Родригес. - М. : КНОРУС, 2009. - (Электронный учебник)

191. Самарина, Вера Петровна. Основы предпринимательства / В. П. Самарина. - М. : КНОРУС, 2010. - (Электронный учебник).

192. Сапожникова Н.Г. Бухгалтерский учет / Н. Г. Сапожникова. - М. : КНОРУС, 2010. - (Электронный учебник).

193. Сеидов, Самед Исмаил оглу. Феноменология творчества : история, парадоксы, личность / С. B. Сеидов. - Баку : Чашыоглу, 2009. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

194. Статистика / под ред. М. Г. Назарова. - М. : КНОРУС, 2009. - (Электронный учебник).

195. Чудновский, Алексей Данилович. Управление индустрией туризма / А. Д. Чудновский, М. А. Жукова, В. С. Сенин. - М. : КНОРУС, 2009. - (Электронный учебник).

143

196. Шефер, Бодо. Законы Победителей / Б. Шефер. - Минск : Попурри, 2006. - (Аудиокнига).

197. Шефер, Бодо. Путь к финансовой свободе / Б. Шефер. - Минск : Попурри, 2009. - (Аудиокнига).

198. Эйкен, Джон Вон. Никогда не сдавайся! : конкретные действия, помогающие преодолеть желания остановиться, сдаться и опустить руки / Д. В. Эйкен. - М. : Альпина Бизнес Букс, 2009. - (Аудиокнига).

199. Экономика предприятия / Т. А. Симунина, Е. Н. Симунин, В. С. Васильцов. - М. : КНОРУС, 2010. - (Электронный учебник).

200. Эльчин Рассказы / Эльчин ; авт. предисл. Л. Аннинский ; пер. А. Орлова [и др.]. - Баку : Чашыоглу, 2010. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM). - ("Nizami" layihəsi).

Cəfər Cabbarlı adına Republika Gənclər kitabxanasının elektron

resursları:biblioqrafik siyahı / tərt. Y. Z. Sadıqlı. - Bakı : C.Cabbarlı adına

Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. – 17 s. - ryl.az@mail.ru.

RUBAKİN NİKOLAY

ALEKSANDROVİÇ

(1862-1946)

Həyatı

Nikolay Aleksandroviç Rubakin 1862-ci il iyul ayının 13-də Ora-

niyenbaum (indiki Lomonosov şəhərində), tacir ailəsində anadan ol-

muşdur. Atası Oraniyenbaum şəhərinin başçısı olmuşdur. Anası Lidiya

Terentyeva da tacir ailəsinə mənsub idi. Anasının balaca Kolyaya böyük

təsiri olmuşdur.Onun ilk oyuncaqları kitablar olmuşdur.

144

12 yaşında olarkən macəra romanı və pyes yazmış, 13 yaşında

“Стрела” əlyazma jurnalını çap etdirmiş, 15 yaşında isə “Uşaq müta-

liəsi” adlı ilk məqaləsi nəşr olunmuşdur.O, bu məqalədən ilk 16 rubl

qonorar almışdır.

N.A.Rubakin Peterburq Universitetinin 3 fakültəsini - tarix, filo-

logiya, təbiətşünaslıq və hüquq fakültələrini bitirsə də həyatını nəşriyyat

- kitabxana işinə həsr etmişdir. O, həmçinin Rusiya Savadlanma

Komitəsinin katibi və üzvü kimi uzun müddət bu sahənin inkişaf

etməsinə çalışmış və Pedaqoji Muzeydə savadlanma şöbəsinin açıl-

masına naıl olmuşdur. Nikolay Aleksandroviçin XIX əsrdə Rusiya

kitabxana-nəşriyyat işinin inkişafında cox böyük əməyi olmuşdur.

A.Rubakin O.N.Popova, İ.D.Sitina nəşriyyat firmalarının və

“Издатель” Birliyinin rəhbəri kimi xalq arasında ciddi mütaliəyə ma-

rağın oyanması uğrunda işlər görmüşdür. O, mütaliə edən insanların

tələbatını daim öyrənir, araşdırma aparmaq üçün “Xalq üçün ədə-

biyyatın tədqiqi proqramı”nı (1889) tərtib edir.

Daha sonra bu proqramı oxumuş insanların rəylərini bir yerə

toplayaraq “Mütaliə edən ruslar haqqında etüdlər” kitabını nəşr etdirir.

N.A.Rubakin 1905-1907-ci illərdə Rusiya inqilabında yaxından

iştirak etmişdir.

Siyasi baxışlarına görə təqib olunmuş və bu səbəbdən də 1907-ci

ildə İsveçrəyə köçmüş və ömrünün sonunadək burada yaşamışdır.

Həmin illərdə Rubakin Rusiyada çapdan çıxmış kitabları toplayaraq

İsveçrədə “Nadir Rus Kitabxanası” təşkil etmiş-dir.

Görkəmli kitabxanaşünas bütün ömrü boyu kitab təbliği prob-

lemlərini işləmiş, bibliopsixo-logiya nəzəriyyəsini yaratmış, bu sahədə

ilk kitab olan “Kitab və oxucunun psixologiyası”nı çap etdirmişdir.

“Kitablar arasında” tövsiyə vəsaiti mütəxəssislər arasında çox böyük

marağa səbəb olmuşdur. 280 kitab və kitabçanın, 350 məqalənin

müəllifidir.

Fransız yazıçısı, ictimai xadim Romen Rollan (1866-1944) 1917-

ci ildə öz “Gündəliyində” Rubakini müasir Rusiyanın ensiklopediyası

adlandırmışdır.

145

Maarif sahəsindəki xidmətlərinə görə Sovet hökuməti

A.N.Rubakinə 1930-cu ildən fərdi pensiya təyin etmişdir.

Nikolay Aleksandroviç Rubakinin yaşadığı bütün həyatının

devizi belə idi: «Həqiqət və ədalət uğrunda mübarizə üçün ən böyük

silah olan kitaba eşq olsun!»

O, 3 məsələni xüsusi qeyd edirdi: insana «bilik, zəka və əhvali –

ruhiyyə vermək»

Nikolay Aleksandroviç Rubakin həyatı boyu 250 min kitab

oxumuşdur, şəxsən 20 min oxucu ilə məktublaşmışdır.

Nikolay Aleksandroviç Rubakin 1946-cı il noyabr ayının 23-də

84 yaşında İsveçrənin Lozanna şəhərində vəfat etmişdir. Moskva

şəhərində dəfn olunmuşdur.

Özünün vəsiyyətinə uyğun olaraq onun şəxsi kitabxanası oğlu

tərəfindən 1948-ci ildə Rusiya Dövlət Kitabxanasına verilmişdir.Bura

280-a yaxın kitab və braşura, 350-dən cox jurnal məqaləsi daxildir.

Oxuculara təqdim edilən biblioqrafik siyahı müəllifin bütün əsər-

lərini tam əks etdirməsə də, ixtisasçılar, tələbələr arasında maraqla

qarşılanacağına ümüd edirik.

Biblioqrafiya Rubakin, N. A Nuhun tufanı = Рассказы о всемирном потопе /N.

A. Rubakin - Bakı: Bakı işçisi, 1926.- 46, [1] s. Rubakin, N. A Təbiətin qorxunc hadisələri = Расказы о великих и

гразных явлениях природы / Н. Рубакин - Bakı: Azərnəşr, 1927. - 91 s. Qeyd: Mətn ərəb qrafikasındadır.

Xələfov, Abuzər Alı oğlu.Kitabxanaşünaslıq və psixologiya // Xələfov, Abuzər Alı oğlu.Kitabxanaşünaslığa giriş : dərslik: 3 hissədə / A. A. Xələfov ; elmi red. R. Kazımov; red. K.İ.Aslan; Bakı Dövlət Universiteti. I hissə : Kitabxanaşünaslığa giriş ; II hissə : Kitabxana haqqında təlim. - Bakı : Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 2001.- S.256-258.

Müəllif burada Nikolay Rubakin haqqında öz fikirlərini yazmışdır. Nikolay Rubakinin yaradıcılığında bibliopsixologiya nəzəriyyəsi və

kitabxanaşünaslıq / E.Əjdərov //Kitabxanaşünaslıq və informasiya: Elmi-nəzəri və təcrübi jurnal.-2010.- № 3.- S.91-98.

Beynəlxalq Bibliopsixologiya İnstitunun yaradıcısı Nikolay Rubakinin bibliopsixologiya nəzəriyyəsi bu məqalədə şərh edilir.

146

Əjdərov, E.L. Nikolay Rubakinin bibliopsixologiya nəzəriyyəsində informasiya dövriyyəsi / E.Əjdərov // Kitabxanaşünaslıq və İnformasiya: Elmi-nəzəri praktiki jurnal.-2011.- № 2.- S.34-42.

Məqalədə görkəmli rus kitabxanaşünas alimi Nikolay Rubakinin biblio- psixologiya nəzəriyyəsinin müasir informasiya cəmiyyəti ilə əlaqəli qanunları şərh edilir, informasiya dövriyyəsinin bibliopsixoloji tərəfləri göstərilir.

Əjdərov, E.L. N.A.Rubakinin bibliopsixologiya nəzəriyyəsində şəxsi təhsil fəaliyyətinin oxucu şəxsiyyətinə uyğunlaşdırılması / E.L.Əjdərov // Kitabxanaşünaslıq və İnformasiya: Elmi-nəzəri praktiki jurnal.- 2012.- № 2.- S.111-117.

Rus dilində Рубакин, A.H. Книгоноша : [рассказ] /Н. A.Рубакин. Санкт-

Петербург: тип. акц. общ. Слово, 1906.- 80 с. Рубакин, A.H.: Лоцман книжного моря /А.Н.Рубакин. Москва:

Молодая гвардия, 1967.-176 с.(Жизнь замечательных людей). Рубакин, Николай Александрович. Библиологическая психоло-

гия /Н. А. Рубакин. Москва: Акад. Проект, Трикста, 2006.- 799 Mənbə: Azərbaycan Milli Kitabxanasının elektron kataloqu anl.az

E-mail:contact@anl.az

Библиография

Рубакин, A.H Каталог книг, периодических изданий и журнальных статей, находящихся в Библиотеке для чтения Л.Т. Рубакиной в С.-Петербурге / [сост. Н. А. Рубакин].- Санкт-Петербург, 1875. - [2], 74 с.

Рубакин, A.H Народная литература и ее радетели. Вместо предисловия к ежемесячным обозрениям вновь выходящих книг для народа / Н. А. Рубакин // Русское богатство. - 1889. - N 4. - С.182-199.

Рубакин, A.H Опыт программы для исследования литературы для народа : [сочинения] // Н.А. Рубакин.- Санкт-Петербург : Типо-лит. Месника и Римана, 1889. - 30 с.

Рубакин, A.H Критические заметки о литературе для народа / Н. А. Рубакин. // Русское богатство. - 1889. - N 7/9, 12; 1890. - N 2/3.

Рубакин, A.H Заметки по литературе для народа / Н. А. Рубакин // Русское богатство. - 1890. - N 10. - С.221-231.

147

Рубакин, A.H Заметка об исторических книжках для народа / Н. А. Рубакин // Историческое обозрение. - СПб., 1891. - Т.3. - С.154-171.

Рубакин, A.H Книжное оскудение. К характеристике читателей из привилегированных классов / Н. А. Рубакин // Русское богатство. - 1893. - N 11. - С.124-165; N 12. - С.78-122.

Рубакин, A.H Доброе дело : сб. повестей и рассказов. - Москва : Посредник, 1894 - 264 с.

Рубакин, A.H Этюды о русской читающей публике. Факты, цифры и наблюдения Н.А.Рубакина / Н.А. Рубакин. - СПб., 1895. - 246 с.

Рубакин, A.H. Великий инквизитор (Под гнетом времени). Историческая хроника XIII века о Лангедонских еретиках, извлеченная из архивов книжным червяком / Н.А. Рубакин. – Изд. 2-е, доп. и испр. – Пг. : Просвещение, 1896. – 124 с.

Рубакин, A.H Из мира науки и из истории мысли : сб. популяр. ст. для юношества / Н. А. Рубакин ; под ред. В. В-а. - М. : Тип. Сытина, 1896. – 483 с.

Рубакин, A.H Под гнетом времени : хроника XIII в. о лангедок. еретиках, извлеч. из архивов Кн. Червяком : для взрослых / пер. Н. Рубакин. - Москва : Т-во И.Д. Сытина, 1898. - 95 с.

Рубакин, A.H. Библиографический указатель книг и журнальных статей русского отделения. Вып. 1. Научный отдел. Науки общественные / Б-ка Л.Т. Рубакиной; [сост. Н.А.Рубакин]. – [Б. м.], 1901. -187с.

Рубакин, A.H Как министр заботится о крестьянах: [по поводу секрет. циркуляра М-ва вн. дел от 17 июня 1898 г. № 4894 о крестьян. беспорядках] / Н.А. Рубакин. - 2-е изд., пересмотр. и доп. .- Лондон : Аграр.-соц. лига : Russian free press fund, 1902. - 38 с.

Рубакин, A.H. В пампасах : рассказ дедушки Дюрана / Н.А. Рубакин. - Санкт-Петербург : П.П. Гершунин и К°, 1903. - 188, [2] с.

Рубакин, A.H. Книжный поток. Факты и цифры из истории книжного дела в России за последние 15 лет / Н. Рубакин // Русская мысль. – 1903. – № 3, № 12; 1904. – № 4.

Рубакин, A.H. Крестьяне-самоучки : [О.Чупраков, С.Г.Журавлев, С.Т. Семенов, В.И. Савихин, К.И. Тезиков] : очерк / Н. А.Рубакин. - 5-е изд. [печ. без перемен с 1-го изд.]. - Санкт-Петербург : Д. Г. Алексеев, 1903. - 21 с.

Рубакин, A.H. Чистая публика и интеллигенция из народа. ("Искорки") : очерки и наброски публициста / Н. А. Рубакин. - СПб.: Паллада, 1906. - 256 с.

Рубакин, A.H. Основные задачи библиотечного дела : докл., чит. 25 марта 1907 г., при передаче б-ки Л.Т. Рубакиной в собственность Петерб.

148

отд. Всерос. лиги образования (отд. Моск. части г. Петербурга) / Н.А.Рубакин.- Санкт-Петербург: Тип. М.А.Александрова, 1907. - 31 с.

Рубакин, A.H. Круг знаний : наставления к выбору кн. для товарищ. общеобразоват. библиотек / Н.А. Рубакин ; [предисл.: В. Битнер].- Санкт-Петербург : Вестн. знания, 1909.- 32 с.

Рубакин, Н.А. Чудо на море или приключения на волнах и под волнами. Рассказ старого американско моряка СПб.: Провинция, 1910.- 48 с.

Рубакин, A.H. Список книг по физической географии, с краткими характеристиками их / сост. Н. Рубакин.- Москва : К.И. Тихомиров, [1911]. - 12 с.

Рубакин, A.H. Среди книг : опыт обзора рус. книж. богатств в связи с историей науч.-философ. и обществен. идей : справ. пособие для самообразования и для систематизации и комплектования общеобра-зоват. б-к, а также магазинов / Н. А. Рубакин. - М. : Наука, 1911- Т.1.Языкознание, литература, искусство, публицистика, этика в связи с их историей. - 1911. - 752 с. Т.2. - 1913. - 928 с. Т.3, ч.1. – 1915.

Рубакин, A.H. Книгоноша : [рассказ] / Н. Рубакин. - [Санкт-Петербург] : Вят. т-во "Нар. б-ка", 1912.- 80 с.

Рубакин, A.H Письма к читателям о самообразовании : как на-чинающие читатели должны приступать к нему и как вести его / Н.А. Рубакин.- Санкт-Петербург : Н.П. Карбасников, 1913 - [6], 369 с.

Рубакин, A.H.Практика самообразования (Среди книг и читателей) : опыт системы самообразоват. чтения, применительно к лич. особенностям читателей / Н. А. Рубакин. - М.: Наука, 1914. - 263 с. / 2-е изд. – М. : Госиздат, 1919. – 291 с.

Рубакин, A.H. Как и с какой целью читать книги / Н. А. Рубакин. – М. : Земля и Воля, 1918. – 30 с.

Рубакин, A.H Этюды по психологии читательства : (внеклас. чтение и его организация) / Н. А. Рубакин. - Мариинск, 1919. - 84 с.

Рубакин, A.H Что такое библиологическая психология / Н. А. Рубакин. - Л.: Колос, 1924. - 61 с.

Рубакин, A.H. Одна из важнейших задач библиографии : (докл. для Второго библиогр. съезда РСФСР, 1926 г.) / Н. А. Рубакин // Совет. библиогр. - 1991. - N 5. - С.50-55.

Рубакин, A.H. Психология читателя и книги : крат. введен. в библиол. психологию / Н. А. Рубакин. - М. ; Л., 1929. - 308 с.

Книга, написанная в 1929 году книговедом и библиографом, пред-ставляет собой краткое введение в библиологическую психологию. Николай Рубакин в своей работе подчеркивал, что книга непременно

149

должна быть ясной и доходчивой, доступной для восприятия и понимания. Ему принадлежит поразительная по глубине мысль: поскольку нет восприятия, постольку нет и содержания; "не понимая этого, авторы тратят впустую 9/10 своих сил, труда и времени".

Рубакин, A.H. Как, когда и почему появились люди на Земле? / Н. Рубакин.- Издательство: Буэнос-Айрес.-1944.- 108с.

Все люди когда-то были полулюдьми, полуобезьянами. Люди лишь очень постепенно и очень медленно делались настоящими людьми. Иначе говоря, род человеческий появился на земле не сразу. Он как-бы вырабатывался мало-помалу, – тихо-тихо, медленно-медлен-но, – из других животных пород. Было время, когда на земле не во-дилось никаких людей. Значит, нельзя говорить, что вот ударил такой-то час и настал такой-то день, – и вдруг, словно по волшебству, появился на земле первый человек. Первого человека вовсе не было. Было великое множество разных живых существ, из которых и произошли понемногу, в разных странах, сначала человеко-обезьяны, а затем из них – и настоящие люди.

Рубакин, A.H. Как заниматься самообразованием : cборник / Н. А. Рубакин ; сост. и вступ. статья Т. К. Крук. - М. : Сов.Россия, 1962. - 127 с., 1 л. портр.

Помещенный в начале сборника очерк познакомит читателя с жизнью и многогранной деятельностью этого замечательного человека, выдающегося пропагандиста книги и талантливого популяризатора наук. Н.А.Рубакин был видным методистом в вопросах самообра-зования. В настоящий сборник включены наиболее интересные и поныне сохраняющие свое назначение его высказывания о самообра-зовании. При составлении сборника были использованы основные труды Н.А.Рубакина по теории и практике самообразования: "Среди книг", "Письма к читателям о самообразовании", "Практика само-образования", "Как и с какой целью читать книги", "О сбережении сил и времени в деле самообразования", "Вперед и вверх!".

Рубакин, A.H "Сквозь долгие годы" : письма Н.А.Рубакина к В.И.Вернадскому / Н. А. Рубакин ; публ. А. Г.Чернова // Природа. - 1963. - N 4. - С.73-74.

Рубакин, A.H. Среди тайн и чудес. / Н. А. Рубакин. – Москва: Политиздать.-1965.- 242 с.

Наряду с привычным для нас в мире нередко встречаются явления, ставящие человека в тупик своей необычностью, кажущейся таинственностью. Поют египетские статуи, говорят камни, стонут горы, перед воспаленным взором путника в знойной пустыне встают видения

150

ангелов, святых, нечистых духов, происходят мгновенные «исцеления» тяжелых болезней, на глазах изумленной толпы творят «чудеса» пророки и факиры. Не удивительно, что суеверные люди издавна истолковывали эти факты как проявление сверхъестественных сил, а предприимчивые служители культов выдавали их за доказательство истинности своей религии.В этот таинственный мир, в мир, о котором А. С. Пушкин говорил: «Там чудеса, там леший бродит…», ведет читателя талантливый популяризатор Н. А. Рубакин (1862–1946). Автор шаг за шагом срывает ореол святости с «чудес» и религиозных тайн, утверждает силу человеческого разума, мощь научного познания. Очень занимательная по своему содержанию и увлекательная по форме, книга Рубакина доставит большое удовольствие каждому любознательному читателю.

Рубакин, A.H. Избранное : в 2 т. / сост., кратк. биогр. очерк и ком-мент. проф. А.Н.Рубакина. – М.: Книга, 1975. Т.1. - 223 с.Т.2. - 280 с.

Двухтомник произведений выдающегося русского книговеда и библиографа, писателя-популяризатора Николая Александровича Руба-кина содержит важнейшие его работы в области библиотечного дела, психологии читателя и книги, самообразования. Первый том включает "Этюды о русской читающей публике" и Введение к фундаментальному труду "Среди книг". Изданию предпослан краткий биографический очерк, написанный сыном Н.А.Рубакина - А.Н.Рубакиным, и вступительная статья Б.А.Смирновой "Выдающийся русский книговед".

Рубакин, А. Н. Рубакин : (лоцман книжного моря) / Н.А. Руба-кин.- Москва : Молодая гвардия, 1979. — 2-е изд., доп. — 174 с. — (Жизнь замечательных людей).

Рубакин, A.H. Библиологическая психология / Н. А. Рубакин. - Москва : Акад. Проект : Трикста, 2006 - 799 с. - (Summa). - Список трудов авт.: с. 777-778. - Библиогр.: с. 779-787.

Рубакин, A.H. Общий план самообразования / Николай Рубакин // Развитие личности. – 2011. - № 2. – С. 196–204.

В книге собраны труды Н.А.Рубакина - основателя особого направления психологии, связанного с исследованием чтения как пси-хического процесса, как базового элемента социализации человека, как особого социального и культурного явления.

Рубакин, A.H. Что значит царство животных / Н. А. Рубакин. – New York : Assoc. press, [19??] - 56 с. : ил.; 17 см. – (Жизнь и книга : науч.-популяр. лекции для самообучения и публич. чтений ; № 34).

Рубакин, A.H. Грозный негус : рассказ о нравах и обычаях Абиссинии / Н.А.Рубакин. - Санкт-Петербург: Кн-во П.П. Гершунина и

151

К°, 1904. - 306, [1] с. - (Народы и страны : геогр. б-ка ; вып. 11 / сост. Н. А. Рубакин).

Рубакин, A.H. Митрошкино жертвоприношение : рассказ / Н. А. Рубакин. - [Санкт-Петербург]: Тип. Я. Балянского, ценз. 1905. - 32 с.: ил.

Рубакин, A.H У людоедов: приключения датск. путешественни-ка Люмгольца в Австралии. - Санкт-Петербург : П. П. Гершунин и К°, 1905 - 248 с. : ил. - (Народы и страны : геогр. б-ка / сост. Н. А. Рубакин ; вып. 13).

Рубакин, A.H Самые дикие люди на земле : рассказ о холод. юге. - Санкт-Петербург : П.П. Гершунин и К°, 1905. - 232 с. : ил. - (Народы и страны : геогр. б-ка ; вып. 12 / сост. Н. А. Рубакин).

Рубакин, A.H. Русские читатели и их обстановка / Н. А. Рубакин // Вестник знания. - 1905. - N 1/2.

Рубакин, A.H. Архив государственной мудрости или злачное место, идеже государственные раки зимуют : опыт стат. исслед. Гос. совета по офиц. данным / Н. Рубакин. - Санкт-Петербург : В. Распопов, 1906. - 52 с.

Рубакин, A.H. Бомба профессора Штурмвельта : рассказ / Н.А. Рубакин.- [Москва] : Посредник, 1906. - 16 с.

Рубакин, A.H Среди борцов : очерки и наброски публициста / Н. А. Рубакин. - СПб.: Паллада, 1906. - 264 с.

Рубакин, A.H. Воля Аллаха", или Абдул, Абдул и еще Абдул : восточ. сказка / Н. А. Рубакин. – М., 1906. – 66 с.

Рубакин, A.H. Правда о жизни / С. Некрасов [псевд.]. - Санкт-Петербург : Нар. воля, 1906. - 24 с.

Рубакин, A.H. Две конституции - турецкая и российская (Мидхат-паша, Лассаль и Государственная Дума) : ист. параллель / Н. А. Рубакин. – СПб. : Земля, 1906. – 48 с.

Рубакин, A.H Среди шахтеров : рассказ / Н.А. Рубакин. - Санкт-Петербург : Паллада, 1906. - 44 с.

Рубакин, A.H. Неотложные нужды трудящегося народа / Некрасов [псевд.].- Санкт-Петербург : Земля и воля, 1906. - 84 с.

Рубакин, A.H. Рубакин, A.H Кому польза и кому вред от свободы печати / С. Некрасов [псевд.].- Санкт-Петербург : Нар. воля, 1906. - 75, V с.

Рубакин, A.H. Как народные представители спорили с министрами насчет передачи всей земли крестьянам : (история наших дней) / С. Некрасов [псевд.]. - Санкт-Петербург : Нар. воля, 1906. - 95 с.

152

Рубакин, A.H. Черносотенцы и правда о земле : рассказ зем. доктора о черносот. погроме / Н. А. Рубакин. - Санкт-Петербург : Паллада, 1906. - 44 с.

Рубакин, A.H Россия в цифрах : несправедливое устройство Рус. государства, показ. цифрами : Бедность. Малоземелье. Податное бремя / Н. Рубакин, С. Некрасов и А. Тонин.- Санкт-Петербург : Тип. "Работник", 1907 - 144 с.

Рубакин, A.H. На необитаемом острове : рассказ об островах и берегах / Н. А. Рубакин. - 2-е изд. - Москва : Т-во И.Д. Сытина, 1908. - 144 с.

Рубакин, A.H. Рубакин. В неведомые страны : рассказы о замечат. путешественниках разных времен и народов / Н. А. Рубакин. – 2-е изд. – М. : Изд. Т-ва И. Д. Сытина, 1909. – 184 с. (Народы и страны ; вып.2).

Рубакин, A.H. Дедушка Время : новогод. сказка, рассказанная Книжным Червяком / Н. А. Рубакин. – 2-е изд., испр. и доп. – СПб. : Про-метей, 1909. – 102 с. – Конв. 1. – С прил. списка самых общедоступ. кн., разъясняющих устройство Вселенной и ход человеч. мысли.

Рубакин, A.H. Как и когда разные народы научились говорить каждый на своем языке / Н. А. Рубакин. - Санкт-Петербург : Прометей, 1909. - 47 с.

Рубакин, A.H. Кораллы и люди : старин. сказание из жизни далекого Востока / Н.А. Рубакин. - 3-е изд. - Санкт-Петербург : Е.Д. Трауцкая, 1909 - 32 с. - (Библиотека для школ и самообразования).

Рубакин, A.H. Птичьи гнезда : рассказы об искусстве в мире животных / Н.А. Рубакин. - Санкт-Петербург : Прометей, 1909. - 134 с. - (Популярная библиотека ; № 9).

Рубакин, A.H Рассказы о великих событиях разных времен и народов : великие войны и борьба с войной / Н.А. Рубакин. - 2-е изд. - Санкт-Петербург : Е.Д. Трауцкая, 1909. - [4], 186 с.

Рубакин, A.H. Путешественники и переселенцы в царстве животных / Н.А. Рубакин. - Санкт-Петербург : Прометей, 1909. - 53 с.

Рубакин, A.H. Вечная слава : ист. хроника XVI ст., извлеч. из голланд. архивов книж. червяком / Н.А. Рубакин ; с рис. К.В. Лебедева и др. худож. - 3-е изд. Печ. без перемен с 1-го изд. - Санкт-Петербург : Е.Д. Трауцкая, 1910 - 157, [2] с.

Рубакин, A.H. Гибель корабля "Гровенор" : рассказ о приключениях англ. моряков в стране зулусов, готтентотов и бушменов / Н.А. Рубакин. - 2-е изд. Печ. без перемен с 1-го изд. - Санкт-Петербург

153

: Вят. книгоизд. т-во Отд. изд. П.П. Гершунина и кн. скл. "Провинция", 1910. - 174 с.

Рубакин, A.H. Из тьмы времен в светлое будущее : рассказы из истории человеч. культуры / Н. Рубакин. - [Санкт-Петербург] : Е.Д. Трауцкая , [1910] - [4], 296 с., 115 ил. - (Библиотека для школ и самообразования).

Рубакин, A.H. Люди мысли и труда : пять биографий для юношества / Н.А. Рубакин. - 3-е изд. - Москва : К.И. Тихомиров, 1910. - 216 с.

Рубакин, A.H. Белое перо и другие легенды / [соч.] И. Межака, И. Наживина, Н. Рубакина, Л.Н. Толстого, А. Хирьякова, Фильдинга и О. Шрейнер ; с ил. Н.И. Живаго. - 2-е изд. - Москва : Посредник, 1911 - 112 с., 10 л. ил. – (Библиотека Горбунова-Посадова для юношества ; № 83).

Рубакин, A.H Филипп, Ж. Психические аномалии среди учащихся / Ж. Филипп, П. Бонкур ; пер. со 2 фр. изд. А.Н. Рубакина ; под ред. и с предисл. Н. Рубакина. - Москва : К.И. Тихомиров , 1911 - [2], IV, 112, XII с. – Список рус. кн. по патол. психологии / сост. Н. Рубакин. – (Педагогическая библиотека).

Рубакин, A.H. Ян Амос Коменский, страдалец за веру / Н.А. Руба-кин. - Москва: Б-ка И. Горбунова-Посадова : Посредник, 1911. - 31 с.

Рубакин, A.H. Подземный огонь : откуда, когда и как он появился под землей / Н. А. Рубакин. - 2-е изд., испр. и доп. - Санкт-Петербург : Изд. Е. Д. Трауцкой и "Науки", 1912 - 152 с.

Рубакин, A.H. Перед рассветом : сб. рассказов / Н. А. Рубакин. - Санкт-Петербург : Тип. Р. В. Коротаевой, 1912. - 263 с.

Рубакин, A.H. Рассказы о великих и грозных явлениях природы / Н.А. Рубакин. - 8-е изд. Печ. без перемен с 1 изд. ... - Санкт-Петербург : Е.Д. Трауцкая, 1912 - 98, [1] с.

Рубакин, A.H Искорки : из лет. поездок / Н. Рубакин. - 4-е изд. - [Санкт-Петербург] : Е. Д. Трауцкая, 1912. - 32 с.

Рубакин, A.H Что такое кометы? / Н.А. Рубакин. - Москва : К.И. Тихомиров, 1912. - 68 с.

Рубакин, A.H Чудо на море, или Приключения на волнах и под волнами : Рассказ старого амер. моряка / Н.А. Рубакин. - 5-е изд. - Санкт-Петербург : Вят. книгоизд. т-во. Отд. изд. П.П. Гершунина и кн. скл. "Провинция", 1912. - 43 с.

Рубакин, A.H Россия в цифрах. Страна. Народ. Сословия. Классы: опыт статистической характеристики сословно-классового состава

154

населения русского государства (на основании офиц. и науч. исслед.) / Н.А.Рубакин. – СПб.: Вестн. знания (В.В.Битнера), 1912. -216 с.

Рубакин, A.H Россия в цифрах. Страна. Народ. Сословия. Классы : опыт статистической характеристики сословно-классового состава населения русского государства / Н. А. Рубакин. Сто лет спустя / А. Е. Суринов. – Москва : РАГС , 2009 - 308, [1] с.

Рубакин, A.H Как люди научились летать и как летают по воздуху : попул. рассказы о воздухоплавании : для семьи и шк. / Н.А. Рубакин. - Москва : В.Д. Карчагин, 1913. - 212 с.

Рубакин, A.H Приключения двух кораблей или Рассказы о царстве вечного холода / Н. А. Рубакин. - 7-е изд. Печ. без перемен с 1-го изд. - Санкт-Петербург : Е.Д. Трауцкая, 1913 – 136 с.

Рубакин Н.А. Письма к читателям о самообразовании Н.А. Рубакин. - С.-Петербург, 1913. - 378 с.

Рубакин, A.H. Доктор Гассан : рассказ о приключениях в Алжире и Сахаре / Н. А. Рубакин. - [4-е изд. Печ. без перемен с 1-го изд. ...]. - СПб : Вят. книгоизд. т-во. Отд. изд. П.П. Гершунина и кн. скл. "Провинция", 1913 - 117 с.

Рубакин, A.H Рассказы о горах / Н.А. Рубакин. - Санкт-Петербург : Просвещение, 1913 - VI, 150 с.

Рубакин, A.H Рассказы о подвигах человеческого ума [и о чудесах науки] / Н.А. Рубакин. - 5-е изд. - Москва : Е.Д. Трауцкая : Наука, 1914. - 130 с.

Рубакин, A.H Друг человека : рассказы о собаках / Н. А. Рубакин. - 4-е изд. - Москва : В. Д. Корчагин, 1915. - 46, [1] с.

Рубакин, A.H Рассказы о Западной Сибири или о губерниях Тобольской и Томской, и как там живут люди / Н. Рубакин. - 4-е изд., вновь просм. и доп. А. Балакшиным. - Москва : Посредник, 1915. - 198, [1] с.

Рубакин, A.H Когда, как и почему появилась собственность / Н. А. Рубакин. – М. : Земля и воля, 1917. - 16 с. ; 18 см. - (Партия Социалистов-Революционеров ; № 12).

Рубакин, A.H Хватит ли на всех земли? / Н. А. Рубакин ; Партия социалистов-революционеров. - Казань : Казан. ком. Партии соц.-рев., 1917. – 16 с.

Рубакин, A.H. У кого земли много и почему много : (по С. Некрасову) / Н. А. Рубакин. - Одесса : тип. Миньковского, 1917. - 31 с. – (Б-ка Одесской военной организации социалистов-революционеров ; № 1).

155

Рубакин, A.H Про походженє та розвиток мов або як і коли народи навчились розмовляти кожний своєю мовою / Н. Рубакін ; П.К. (зукраїнізував). — N.Y., 1918. – 48 c. – Описано мовою оригіналу.

Рубакин, A.H Рассказы о делах в царстве животных : с рис. / Н. А. Рубакин. - М : Изд-во ВЦИК Советов р., с., к. и к. д., 1919 - 100 с.

Рубакин, A.H Камни, которые падают с неба / Н. А. Рубакин. – Нью-Йорк : Изд. Книж. магазина М. Майзеля, 1920. – 108 с.

Рубакин, A.H Сила жизни в царстве растений и животных / Н. А. Рубакин. - New-York : Association press, 1920. – 493, [3] с. : ил. ; 17 см. – (Жизнь и книга : основная науч.-популяр. б-ка ; № 52).

Рубакин, A.H Как и когда появились люди на Земле / Н. А. Рубакин. – М. ; Ленинград : Госиздат, 1925. – 86 с. – (Начатки естествознания).

Рубакин, A.H. Испытания доктора Исаака : старин. быль / Н. А. Рубакин. – Гомель : Гомельский рабочий, 1926. – 35 с.

Рубакин, A.H. На плавающих льдинах по Ледовитому океану : cо ст. Н. В. Пинегина "Путешествия к северному полюсу" / Н. А. Рубакин. – М. ; Ленинград : Госиздат, 1927. – 80 с. : рис. – (Начатки естествознания).

Рубакин, A.H Среди тайн и чудес / Н. А. Рубакин. - М. : Госполитиздат, 1960. - 239 с.

Рубакiн, A.H Серед таємниць і чудес / М. О. Рубакін ; пер. з рос. Л. К. Кулініченка. – К. : Молодь, 1962. – 193 с.

Рубакин, A.H Вечное движение : рассказ о проявлении энергии / Н. А. Рубакин. - 2. изд. - New York : Междунар. ком. христиан. союзов молодых людей Сев. Америки, [192??] - 192 с. : ил. ; 17 см. - (Жизнь и книга : основ. науч.-популяр. б-ка ; № 15).

Рубакин, A.H . Вещество и его тайны. Как построена Вселенная из разных веществ / Н. А. Рубакин. - М. ; Л. : Земля и фабрика, 1925. – 156 с. : ил. - (Начатки знаний). Изд. 2-е, испр. – New York : Междунар. ком. христиан. союзов молодых людей Сев. Америки , [19??]. – 144 с. : ил. ; 17 см. – (Жизнь и книга : основная науч.-популяр. б-ка ; № 14).

Рубакин, A.H История русской земли / Н. А. Рубакин. - Москва : Либерея-Бибинформ, 2009 - 191 с. : ил., портр. ;21 см. - (Серия "Внеклассное чтение").

Рубакин, A.H Легенды и сказки Востока / Влас Дорошевич, Николай Рубакин Издательство Онер.- 1991.- 304c.

Рубакин, A.H Миллионы лет истории Русской земли / Н. А. Рубакин. – Москва : Белые альвы , 2009. – 363, [4] с. : ил. – Библиогр.: с.

156

363. – Ориг.: Москва : Изд-во Всеросс. центр. исполн. ком. Советов рабочих, крестьянских, казачьих и красноармейских депутатов, 1919

Рубакин, A.H. Что такое образованный, интеллигентный человек? / Николай Рубакин // Развитие личности. – 2011. - № 1. – С. 229–235.

İngilis dilində

Rubakin, N. A. La psychologie de la bibliothèque populaire / Par le

Dr. N. Roubakine ... et ... M. Bethmann; Préf. du Prof. A. Ferrière Inst. international de coopération intellectuelle. - Paris, 1937. - 51 с.

Rubakin, N. A., Introduction a la psychologie bibliologique: La psychologie de la création des livres, de leur distribution et circulation, de leur utilisation per les lecteurs, les écoles , les bibliothèques, les librairies etc.; Théorie et pratique: T. 1 / Nicolas Roubakine; [Trad. du russe par le Dr. A. Roubakin]. - Paris : J. Povolozky & c-ie, Cop.1922. - 1 т.

Rubakin, N.A. Luonnon suuret ihmeet ja mullistukset : Kuvitettu / N.A.Rubakin; Suomentanut K.M.Evä. - Moskowa : S.S.SR:n Kansojen Keskustannusliike, 1926. - 77, [3] с.

Rubakin, N.O cudownych uzdrowieniach / N. Rubakin ; przeklad z ros. L. Sterlinga. - Centralne Wydanictwo Ludow ZCRR, 1928. - 31 с.

Fransız dilində

La psychologie de la bibliothèque populaire / Par le Dr. N. Roubakine

c-m-he M. Bethmann ; рref. du Prof. A. Ferrière. – Paris : Inst. international de cooperation intellectuelle, 1937. – 50 с. ; 23 см. – Extrait de: Mission sociale et intellectuelle des bibliothèques populaires.

A.N.Rubakin haqqında (1862-1946) 1950-1999

Айзенберг, А.Я. Виднейший теоретик и практик самообразова-

ния. (к выходу в свет «Избранного» Н.А.Рубакина)./ А.Я Айзенберг.- «Советская педагогика».- 1976,- № 7. С.141 - 143.

Арефьева, Е.П. Вопросы теории и практики библиотековедения в трудах Н. А. Рубакина. Автореферат кандидатской диссертации./ Е. П Арефьева.- М,1965.

157

Арефьева, Е. П. Н. А. Рубакин как собиратель и его библиотеки в Советском Союзе // «Книга», сборник VIII, изд. Всесоюзной книжной палаты. Е. П Арефьева. - М., 1963.

Жизнь, отданная книге : новые материалы о Н.А. Рубакине // Кн. торговля. 1967. № 5. С. 49–50.

Рубакин, A.H. Что значит библиография и чем она должна быть / Н. А. Рубакин // Библиография. - 1996. - N 6. - С.103-117.

Хомякова, Ирина Георгиевна.Теоретико-методологические проблемы библиографии в трудах Н. А. Рубакина / И. Г. Хомякова; [Предисл. Э. К. Беспаловой]. - М. : Изд-во МГУК ; Рязань : Реклам.-изд. фирма "РИНФО", 1996. - 219, [1] с.

Иванова, Л. М., Сидорова А. Б., Чарушникова М. В. Архив Н. А. Рубакина. Письмо В. А. Карпинского к Н. А. Рубакину // «Записки отдела рукописей» Гос. библиотеки имени В. И. Ленина. Вып. 26. 1963.

Мавричева, К. Г. Н. А. Рубакин – выдающийся пропагандист книги ./ К. Г.Мавричева // «Советская библиография». Вып. 45. М., 1957.

Мавричева, К.Г. Н.А.Рубакин (1862—1946)./ К. Г. Мавричева — М.: Книга, 1972. - 176 с. - (Деятели книги).

Осовцев, С. Человек, обогативший русскую культуру. /C.Осовцев // «Нева», 1959, № 12.

Разгон, Л. В. Последний энциклопедист./ Л.В. Разгон // Живой голос науки: Сб. М., «Детская литература», 1970.

Разгон, Л.В. Последний энциклопедист. / Л.В. Разгон // Пути в незнаемое: Сб. М., «Советский писатель», 1964.

Разгон, Л.В. Под шифром «Рб». / Л.В. Разгон.- М., «Знание», 1966.

Разгон, Л.В. Не только история. / Л.В. Разгон // «В мире книг», 1976, № 12.

Из архива Н. А. Рубакина. / И. А Сницаренко [и др.]. // «Записки отдела рукописей» Гос. библиотеки имени В. И. Ленина. Вып. 25, 1962.

Сорокин, Ю.А. Почему живут и умирают книги?: Библиопсихологические и этнокультурологические сюжеты. /Ю. А. Сорокин - Самара : Самар. гуманит. акад. , 1999 -112 с.

Сорокин, Ю.А. Смысловое восприятие текста и библиопсихология. /Ю. А. Сорокин // Теоретические и прикладные проблемы речевого общения. — М., 1979.

Фонотов, Г.П. Общественно-политическое значение рецензии В. И. Ленина на книгу Н. А. Рубакина «Среди книг» Г. П.Фонотов // «Советская библиография», 1960.

158

Черников, И. Без воскресений и каникул / И. Черников // «Неделя», 1962, № 28.

Яновский-Максимов, Н. Наследие Н. А. Рубакина / Н. Яновский-Максимов // «Вопросы литературы».- 1959 - № 12.

Яновский-Максимов Н. Сердцу дорогие приметы. / Н. Яновский - М. «Просвещение», 1972.

2000 – 2017

Бейли, Алиса Анн (1880-1949.) Наваждение: мировая проблема

= Glamour: a world problem / Алиса А. Бейли; [Пер. с англ. А. Рубакин] Glamour: a world problem М.: Навна-3, 2000.

Бойтунова, Светлана Иннокентьевна Неопубликованная статья Н. А. Рубакина / С. И. Бойтунова // Вестник Национальной библиотеки Республики Саха (Якутия).- Якутск: Нац. б-ка Республики Саха (Якутия), 2008.

Бородина, Валентина Александровна Библиопсихология Н. А. Рубакина: : некоторые уроки современному читателеведению / В. А. Бородина // Современный читатель и библиотека: выбор коммуникативных практик.- Санкт-Петербург : Российская нац. б-ка, 2013.- С. 88-95 Санкт-Петербург: Российская нац. б-ка, 2013.

Бородина, Валентина Александровна, сост. Рубакин Hиколай Александрович [Текст] : хрестоматия / [авт.-сост. В. А. Бородина, С. М. Бородин] Москва: Русская школьная библ. ассоц., 2014.

Беспалова, Э. К. Рубакин Николай Александрович / Э. К. Беспалова // Библиотечная энциклопедия. – Москва : Изд-во «Пашков дом», 2007. – С. 898–899.

Брискман, Татьяна Яковлевна ,сост. Николай Александрович Рубакин (1862-1946) : биобиблиографический указатель / Российская гос. б-ка, Науч.-исслед. отд. библиографии ; [сост. Т. Я. Брискман] - Москва: Пашков дом, 2012.

Выдающийся просветитель:( К 150-летию со дня рождения Н. А.Рубакина ): библиографический дайджест / Сост. Л. З. Загитова.-

Уфа:МБУ ЦСМБ СБО, 2012 – 79 с. Глухова, Людмила Валентиновна Х. Д. Алчевская. С. А. Ан-

ский. Н. А. Рубакин / Л. В. Глухова, Ю. В. Зобнин, О. С. Либова // Читающая Россия на рубеже тысячелетий.- Санкт-Петербург : Российская нац. б-ка, 2014.- С. 31-38. Санкт-Петербург: Российская нац. б-ка, 2014.

159

Глухова, Людмила Валентиновна Шестые Рубакинские чтения. : (пос. Большая Ижора. 18 декабря 2001 г.). / Л. В. Глухова, В. В. Ялышева // Информационный бюллетень РБА.- Санкт-Петербург, 2002.- № 23, С. 70-73.

Карпова, Наталия Львовна Современное чтение в контексте "библиологической психологии" Н. А. Рубакина / Н. Л. Карпова // Человек читающий: homo legens-6.- Москва, 2013.-С. 219 -222.

Котенков, Сергей Вячеславович Собрание Н.А. Рубакина в Отделе хранения основных фондов РГБ / С. В. Котенков // Книга в пространстве культуры.- Вып. 1(7).- Москва, 2011.- C. 34-37, 2011.

Леликова, Н. К. Становление и развитие книговедческой и библиографической наук в России в XIX – первой трети XX века. – СПб, 2004.

Мавричева, К. Г. Н.А. Рубакин . / К. Г. Мавричева - Москва : Книга, 1972. - 176 с.

Мальгин, А. С. Библиофил, писатель, книговед и библиограф // Мир библиографии. – 2002. - № 4. – С. 56-61.

Правдомирова, Донка Вклад Н. А. Рубакина в развитие болгарской библиографической науки / Д. Правдомирова // Труды Международного библиографического конгресса (Санкт-Петербург, 21-23 сентября 2010 г.). Часть 3. Библиографические исследования в гуманитарных науках ; Источниковедение в библиографии ; Библиографические аспекты изучения книжной культуры .

Соков, Петр Сергеевич Встречи с сыном Н. А. Рубакина А. Н. Рубакиным / П. С. Соков // Москва : МГУКИ, 2012.- С. 263-264.

Семенюк, А.А. "Музыкальные" открытия : ноты из коллекции Н. Рубакина / А. А. Семенюк // Румянцевские чтения - Москва : Пашков дом, 2006.- С. 243-246.

Харьковская, Елена Викторовна Рубакин Н. А. о понятии "память" применительно к книжной и библиотечно-библиографической деятельности / Е. В. Харьковская // Владиславлевские чтения :сборник материалов Международной научно-практической конференции, посвященной И. В. Владиславлеву, (Белгород, 15-16 апреля 2010 года).- Белгород: Белгородский гос. ин-т культуры и искусств, 2010.- С. 143.

Фонотов, Г. П. Человек, любивший книгу и искавший истину: (Страницы жизни и творчества Н. А. Рубакина) / Г. П. Фонотов Георгий Фонотов – корифей библиотечного мира. Научное наследие.Воспоминания коллег. – М.,2010. – С. 160-205.

160

Харьковская, Елена Викторовна.Рубакин Н. А. о понятии "память" применительно к книжной и библиотечно-библиографической деятельности / Е. В. Харьковская // Владиславлевские чтения :сборник материалов Международной научно-практической конференции, посвященной И. В. Владиславлеву, (Белгород, 15-16 апреля 2010 года). - Белгород: Белгородский гос. ин-т культуры и искусств, 2010. - С. 143-150.

Dövrü mətbuat Бородина, Валентина Александровна.Вклад Н. А. Рубакина в

читателеведение и перспективы его развития = The contribution of N. A. Rubakin to the readers study and prospects for future development / В. А. Бородина // Румянцевские чтения - 2016. Ч. 1 = Rumyantsev readings - 2016. P. 1: материалы научно-практической конференции Российской государственной библиотеки, (12-13 апреля 2016) : [в 2-х ч.] / Российская гос. библиотека, Библиотечная ассамблея Евразии ; [сост. Е. А. Иванова]. - Москва: Пашков дом, 2016. - С. 82- 86.

Всякий желающий может сделать из себя действительно образованного человека / Николай Рубакин // Развитие личности. 2010. – № 4. – С. 131–136.

Из переписки А. С. Новикова-Прибоя с Н. А. Рубакиным // «Новый мир», 1959, № 8.

Столяров, Юрий Николаевич.Неизвестный Рубакин / Ю. Н. Столяров // Современные проблемы книжной культуры: основные тенденции и перспективы развития = Modern problems of book culture: main

tendencies and prospects : материалы VI Международного научного семинара, Москва, 9 ноября 2016. - Москва : Наука ; Минск : Центральная науч. б-ка им. Якуба Коласа Нац. акад. наук Беларуси, 2016. - С. 161-165.

Ялышева, Вера Викторовна Рубакинские чтения - 2012 (К 150-летию со дня рождения Н. А. Рубакина) / В. В. Ялышева // Информационный бюллетень РБА.- Санкт-Петербург, 2012.- № 64.- С. 171-17.

161

Elektron resurslar

Рубакин, Н. А.Тайны чисел и как они раскрываются [Электронный ресурс] / Н. А. Рубакин ; текст читает: О. Бежина ; Гос. б-ка для слепых и слабовидящих. - Электрон. дан. - Санкт-Петербург : СПбГБСС, 2012. - 1 электрон. опт. диск : зв.; 12 см. - (Говорящая книга для слепых)

Рубакин, H.А. Как и с какой целью читать книги [Электронный ресурс] / Н. А. Рубакин ; текст читает: О. Бежина ; Гос. б-ка для слепых и слабовидящих. - Электрон. дан. - Санкт-Петербург : СПбГБСС, 2012. - 1 электрон. опт. диск : зв.; 12 см. - (Говорящая книга для слепых).

Рубакин, А. Н. Лоцман книжного моря [Электронный ресурс] /А.Н.Рубакин // Режим доступа: http://lib.rus.ec/b/78172

Бородина, В. А. Читательская Вселенная Н. А. Рубакина [Электронный ресурс] / В.А.Бородина. – Режим. доступа: http://pedagogikaculturanarod.ru/private/Articles/N_3/Borodina.htm

Mənbə: Rusiya Dövlət Kitabxanasının elektron kataloqu http://www.rsl.ru E-mail: post@rsl.ru

İstifadə edilən mənbələr

1. Azərbaycan Milli Kitabxanasının elektron kataloqu Telefon: (+994 12) 4934003

2. Rusiya Dövlət Kitabxanasının elektron kataloqu Telefon: 8 (800)100-57908 8 (499)557-0470 8 (495)695-5790

162

İnternet resursları

https://www.livelib.ru/author/146611/quotes-nikolaj-rubakin

https://ru.wikipedia.org/wiki/Рубакин,_Николай_Александрович

www.dissercat.com/.../bibliopsikhologiya-na-rubakina-v-razvitii-sovetskoi-psikhologi...

https://www.livelib.ru/author/146611-nikolaj-rubakin

https://www.ozon.ru/person/256118/

http://www.citywalls.ru/house18170.html

Rubakin Aleksandr Nikolayeviç:biblioqrafik siyahı / tərt. Y. Z. Sadıqlı. -

Bakı : C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. – 19 s. -

ryl.az@mail.ru.

163

DAYDJESTLƏR

AZƏRBAYCAN XALQINA

QARŞI QANLI CİNAYƏT

20 yanvar 1990-ci il Azərbaycan

tarixində təkcə faciə deyil,

Azərbaycanın istiqlal yolunun ilk

zirvəsi, milli məfkurəmizin azadlıq

istəyinin oyanış günüdür

1990-cı ilin yanvar ayının 19-dan 20-nə keçən gecə Ermənistan

SSR-ın Qarabağa qarşı ərazi iddialarına etiraz edən və Bakı küçələrinə

164

axışan əliyalın xalq üzərinə Sovet ordusunun zirehli texnikası və silahlı

əsgərəri yeridildi.

Bakıya yeridilmiş qoşun kontingentinə (bəzi məlumata görə,

onun sayı 35 min nəfərə çatırdı) "doyüş tapşırığını" yerinə yetirmək

üçün möhkəm psixoloji hazırlıq keçmişdilər.

"Sizi Bakıya rusları müdafiə etmək üçün gətirmişlər, yerli

əhali onları vəhşiçəsinə məhv edir; ekstremistlər Salyan kazarma-

larının (Bakıda əsas hərbi qarnizonun yerləşdiyi ərazi) ətrafındakı

evlərin damlarında snayperlər yerləşdirmişlər, təkcə bu ərazidə

110 atəş nöqtəsi var; binalar, mənzillər Azərbaycan Xalq

Cəbhəsinin yaraqlıları ilə doludur, onlar sizi güclü avtomat-

pulemyot atəşinə tutacaqlar"

("Şit" təşkilatı müstəqil hərbi ekspertlərinin hesabatından)

1990-cı il yanvarın 19-da Mixail Qorbaçov SSRİ Konstitusiyası-

nın 119-cu, Azərbaycan SSR Konstitusiyasının 71-ci maddələrini

kobud şəkildə pozaraq, yanvarın 20-dən Bakıda fövqəladə vəziyyət

elan edilməsi haqqında fərman imzaladı.

SSRİ Müdafiə Nazirliyinin, DİN və DTK-nın hazırlayıb həyata

keçirdiyi "Udar" adlı əməliyyatda əsas rolu xüsusi təyinatlı "ALFA" və

SSRİ DTK-nın "A" təxribat qrupları oynayırdı. Sovet qoşunlarının

təcavüzü nəticəsində Bakıda 134 mülki vətəndaş öldürülmüş, 600-dən

çox adam yaralanmışdı. Öldürülənlər arasında beş millətin

nümayəndəsi, 20-dən çox qadın, uşaq var idi.

Yanvarın 19-da gecə qoşun şəhərə daxil oldu və əhaliyə divan

tutmağa başladı. Qorbaçovun fərmanı qüvvəyə minənədək (20 yanvar,

saat 00:00) artıq 9 nəfər öldürülmüşdü.

Faciə zamanı 137 insan öldürülmüş, 744 adam ağır xəsarət almış,

841 nəfər isə qanunsuz olaraq həbs edilmişdir. Sovet ordusunun əməliy-

yatları nəticəsində 200 mənzil, ev, şəxsi və dövlət əmlakı dağılmışdır.

Bu qanlı hadisələrdən illər keçsə də, Azərbaycan xalqı o müdhiş

gecəni daim xatırlayır.

20 Yanvar faciəsi respublikamızda hər il Ümumxalq Hüzn Günü

kimi qeyd edilir.

165

Bu gün Vətən sözünün sinonimi kimi hər birimiz üçün müqəddəs

olan bir yerimiz də var - Şəhidlər Xiyabanı...

20 января - День памяти жертв тоталитарного режима

Ввод частей советской армии в Баку в ночь с 19 на 20 января

1990 года.

Этот день в Азербайджане является Днем всенародной скорби

в связи с трагическими событиями 20 января 1990 года, когда в Баку

были введены советские войска для подавления политической

оппозиции. В связи с обострением Карабахского конфликта, в

Азербайджане росло национальное движение, обстановка в стране

накалялась, был создан Народный Фронт Азербайджана (НФА). И

20 января 1990 года в 00:20 войска, прибывшие из других регионов

СССР, численностью более 20 тысяч человек, без согласования с

Президиумом Верховного Совета Азербайджанской ССР вошли в

город Баку, с целью разгрома Народного Фронта и спасения власти

Коммунистической партии в стране. Операция получила кодовое

название «Удар». Ввод войск и объявление чрезвычайного

положения были осуществлены по Постановлению Президиума

Верховного Совета СССР, подписанного М.Горбачевым вечером 19

января 1990 года. Постановление было принято на основании п. 14,

статьи 119 Конституции СССР. Согласия Верховного Совета Азер-

байджанской ССР на ввод чрезвычайного положения в Баку не

было. Содержание постановления было доведено до народа Азер-

байджана лишь спустя 7 часов после вторжения войск в Баку.

Захват Баку осуществлялся под командованием министра

обороны СССР Язова, силами войск МВД и КГБ СССР, а также

регулярных частей Советской Армии и Военно-Морского Флота. В

результате, в знак протеста восстали несколько сот курсантов

различных национальностей Бакинского общевойскового высшего

166

военного училища, захватив часть Сальянских казарм со складом

боеприпасов в центральной части города.

Результат чрезмерного и необоснованного применения силы

- 170 погибших, около 400 раненых. Среди них – мирные

горожане: молодежь, старики, женщины, дети. Не обошлось без

жертв и среди военнослужащих. Узнав о намерении военных

властей вывести трупы погибших на военных кораблях, 50 граж-

данских судов, в том числе и нефтяные танкеры, заблокировали

Бакинскую бухту. Они систематически обстреливались военными

кораблями. Двухмиллионный город напоминал прифронтовую

полосу.

22 января под дулами пулеметов, установленных военными

на крышах зданий, прошли полуторамиллионные процессии жи-

телей Баку в память невинно расстрелянных жителей города.

Жертвы трагедии были похоронены как герои борьбы за неза-

висимость в парке имени Кирова, который впоследствии был

переименован в Аллею шехидов.

В 2000 году Указом президента республики Г.Алиева было

учреждено почетное звание «Шехид 20 января», которое было

присвоено всем погибшим и пропавшим без вести в тот Чёрный

январь. А само 20 января было объявлено в Азербайджане Днем

всенародной скорби по погибшим. Это официально установленный

траурный день, который является нерабочим.

Сегодня в Нагорном парке Баку, где расположена Аллея

шехидов с могилами героически погибших азербайджанских граж-

дан, которые боролись за независимость своего государства,

проходят памятные мероприятия. В этот день Аллее шехидов

поклоняется весь азербайджанский народ, а по всей стране

проходят траурные митинги и поминальные мероприятия.

В связи с годовщиной трагедии 20 января во всех городах и

районах, а также селах и поселках Азербайджана в знак траура

приспускаются государственные флаги.

Источник: http://www.calend.ru/holidays/1-20/0/673/

167

Biblioqrafiya

Kitablar

1. Azərbaycan tarixi : dərslik II cild : XX əsr /Y. B. Yusifov [et al.] ;

red. T. T. Vəliyev. - Bakı : Təhsil, 2009. - 560 s.

2. Cəbrayılov, İntiqam Hilal oğlu. Azərbaycan tarixi : dərs vəsaiti / İ.

H. Cəbrayılov, T. M. Məmmədov ; elmi red. Y. M. Mahmudov ; Azərbaycan

Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutu. - Bakı : Maarif, 2010. - 368 s.

3. Daşdəmirov, Əfrand Firudin oğlu. Millət və cəmiyyət tarixin sərt

dönəmlərində / Ə. F. Daşdəmirov ; elmi red. C. B. Quliyev ; AMEA

Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu. - Bakı : Elm, 2008. - 344 s.

4. İsrafilzadə, Əlisahib Qiyas oğlu. Erməni-daşnak faşizmi və

Azərbaycan : bədii

5. Qan borcu / tərt. A. Salmansoy ; red. R. Abbas. - Bakı : Nurlar, 2005.

- 400 s.

6. Qonaqova, Əntiqə Gülməmməd qızı. Vətən, səndən keçmək olmaz!

/ Ə. G. Qonaqova ; red. L. Əlizadə. - Bakı : Hüquq ədəbiyyatı, 2010. - 784 s.

7. Quliyev, Fərəc İbrahim oğlu.Missiya / F. İ. Quliyev .I hissə. - Bakı :

Yeni Nəsil JB NPМ, 2002. - 178 s.

8. Qulu Kəngərli. Qara Yanvar Şəhidləri. — Bakı: Gənclik, 1992. —

155 с. publisistika / Ə. İsrafilzadə. - Bakı : Təhsil, 2007. - 412 s.

9. Mehdiyev, Ramiz Ənvər oğlu. Azərbaycanlılara qarşı soyqırım

gerçəklikləri = Реалии геноцида азербайджанцев = The reality of the

genocide of Azerbaijan people / R. Ə. Mehdiyev ; məsul red F. H.

Abdullazadə. - Bakı : [n. y.], 2000. - 204,[38] s.

10. Rüstəmxanlı, Sabir Xudu oğlu. Seçilmiş əsərləri / S. X.

Rüstəmxanlı. - Bakı : Şərq-Qərb, 2004. - 344 s.

11. Rza, Xəlil Ulutürk. Lefortovo zindanında / X. U. Rza ; red., ön söz.

müəl. Ə. B. Əsgərli, tərt. F. Ulutürk. - Bakı : Çinar-Çap, 2006. - 482 s.

12. Rza, Xəlil Ulutürk.Seçilmiş əsərləri : 5 cilddə / X. U. Rza ; red.

heyəti B. Ə. Nəbiyev [et al.] I cild. - Bakı : Elm, 2007. - 528 s.

13. Qafarov,Tahir. January 20, 1990 red and black: reasons, facts,

lessons and results. /Tahir Qafarov - Baku: Publishing Polygraphic Centre,

2002.- 81 s.

168

14. Sosial siyasət sahəsində qanunvericilik və qanunvericiliyin

təkmilləşdirilməsi perspektivləri / Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurası, İnsan

Hüquqları üzrə Monitorinq və Maarifləndirmə Mərkəzi. - Bakı : Aypara-3,

2009. - 338 s.

15. Tağızadə, Rəfail. Qarabağ rüzgarları : şeirlər və poemalar / R.

Tağızadə ; red. A. Mirseyid. - Bakı : Adiloğlu, 2009. - 160 s.

16. Vəlişov, Nazim Tapdıq oğlu. Azərbaycan faciələrinin təqvimi : hər

bir azərbaycanlı üçün yaddaş kitabı / N. T. Vəlişov. - Bakı : MBM, 2010. -

316 s.

17. Yanvar faciəsi və rabitəçilər.- Bakı: Nurlan, 2003.-95 s.

18. Balayev, Aydın. 20 yanvar hadisələri. Sənədlər, mövqelər, şərhlər:

1990-2000. /A.Balayev - Bakı: Çaşıoğlu, 2002.- 42 s.

19. Aliyə, Ədalət, Şəhid ömrü yaşayanlar./Ədalət A.- Bakı: Çaşıoğlu,

2006.- 270 s.

20. Analar anar ağlar- Bakı: Azərnəşr, 1993.- 8 s.

21. Bünyadzadə, Ü. Bir ölümün acısına./ Bünyadzadə Ü. - Bakı:

Gənclik, 1993.- 250 s.

22. Əbdülsəlimzadə, Qüdrət . Nikbin faciə: Qanlı Yanvar düşüncələri

./Q. Əbdülsəlimzadə - Bakı: 2002.- 136 s.

23. Hacıyev, N. Bakı qırğını./ Hacıyev N.- Bakı:, 1990.- 20 s.

24. Xəlili, Xəliyəddin. Azərbaycan xalqını dünyaya yenidən millət

kimi təqdim edən 20 yanvar./ X. Xəliyəddin - Bakı:2003.- 134 s.

25. Kəngərli, Qulu. Qalı şənbəyə gedən yol: 1990-cı il yanvar ayının

xronikası. O günlərin radio səsləri. şahidli, şəhidli gecə./ Kəngərli Q.- Bakı:

"Azərbaycan Ensiklopediyası" NPB , 1997.- 64 s.

26. Kəngərli, R. Şəhidlər./ Kəngərli R.- Bakı: Gənclik, 1990.- 448 s.

27. Süleymanzadə, Məzahir . 20 yanvar: Güllələnmiş qəzet: 1990-cı il

20 Yanvar faciəsinin 20 illiyinə həsr olunur./ Süleymanzadə M.- Bakı:

Nurlan, 2010.-142.- s.

28. Şıxlar,Niftalı. Dünyamızın 20 yanvar faciəsi./ Niftalı Ş.-Müəllim,

2010.- 92 s.

29. Səməndər, R. Şəhidlər./ R.Səməndər Bakı: Gənclik, 1990.- 448 s.

30. Yaqubov, Şakir. Mən şahidəm ki... Qara yanvar: əvvəl və sonara./

Yaqubov Ş.- Bakı: Azərbaycan.- 1992.- 58 s.

31. Sultanov, Çapay. The Last Blow from the Empire: Baku, 20

January, 1990 / Çapay Sultanov - Baku: Qismət, 2008.- 520 s.

169

Dövri mətbuat

1. 20 Yanvar faciəsinin 27-ci ildönümünün keçirilməsi ilə bağlı

tədbirlər planı təsdiq edilib // Respublika. - 2017.- 7 yanvar. - № 2. - S. 2 .

2. 20 Yanvar faciəsi insanlığa qarşı törədilmiş ən ağır cinayətlərdən

biridir / AZƏRTAC // İki sahil. - 2016.- 20 yanvar. - № 11. - S. 8.

3. 20 Yanvar faciəsi: xalqımızın azadlıq mübarizəsinin şanlı

qəhrəmanlıq səhifəsi : Sovet imperiyası tərəfindən xalqımıza qarşı törədilən

20 Yanvar faciəsindən 26 il ötür // Yeni Azərbaycan. - 2016.- 20 yanvar. - №

11. - S. 4.

4. Abbasov, İlham. Yenilməzliyin təsdiqi: 20 Yanvar / İ. Abbasov //

Respublika. - 2016.- 20 yanvar. - № 13. - S. 13.

5. Abdulla, Tofiq. 20 Yanvar- gənclərin gözü ilə / T. Abdulla // Səs. -

2016.- 20 yanvar. - № 11. - S. 8-9.

6. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev şəhidlərin əziz xatirəsini yad

edib / AZƏRTAC // Azərbaycan. - 2016.-22 yanvar. - № 14. - S. 1.

7. Baxşəliyev, Rəşad. Faciənin fotosalnaməsini yaradan sənətkar / R.

Baxşəliyev // Azərbaycan. - 2016.-20 yanvar. - № 13. - S. 7. - Tarixin qan

yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən 26 il keçir.

8.Bədəlov, Əliqismət. 20 Yanvar Azərbaycanın istiqlal mübarizəsində

önəmli mərhələdir / Ə. Bədəlov // Xalq qəzeti. - 2016.- 16 yanvar. - № 10. -

S. 9.

9. Bədəlov, Əliqismət. 20 YANVAR – Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq

səhifəsi / Ə. Bədəlov // Xalq qəzeti. - 2016.- 13 yanvar. - № 7. - S. 4.

10. Bədəlov, Əliqismət. Azərbaycanın istiqlal tarixinə qanla yazılmış

20 Yanvar faciəsindən 26 il keçir / Ə. Bədəlov // Xalq qəzeti. - 2016.- 9

yanvar. - № 4. - S. 4.

11. Cəfərli, Rəşad. İstiqlal mücadiləsinin qürur rəmzi / R. Cəfərli // Azər-

baycan. - 2016.-17 yanvar. - № 11. - S. 6 ; Azərbaycan. - 2016.-19 yanvar. - №

12. - S. 6. - Tarixin qan yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən 26 il keçir.

12. Dadaşova, Şəfiqə. Şərəf və qürur günümüz... / Ş. Dadaşova // İki

sahil. - 2016.- 19 yanvar. - № 10. - S. 22.

13. Feyziyev, Cavanşir. 20 Yanvar 1990-cı il – əsarətin son gecəsi / C.

Feyziyev // Xalq qəzeti. - 2016.- 20 yanvar. - № 13. - S. 4.

170

14. Feyziyev, Cavanşir. 20 Yanvar əsarətin son gecesi / C. Feyziyev //

İki sahil. - 2016.- 19 yanvar. - № 10. - S. 12.

15. Feyziyev, Cavanşir. 20 Yanvar əsarətin son gecəsi / C. Feyziyev //

Mövqe. - 2016.- 20 yanvar. - № 11. - S. 4-5.

16. Hacalıyev, Elnur. Milli azadlıq hərəkatının zirvəsi : Ulu öndər

Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıdışından sonra 20 Yanvar faciəsinə

tam siyasi-hüquqi qiymət verildi / E. Hacalıyev // Azərbaycan. - 2016.-20

yanvar. - № 13. - S. 4. - Tarixin qan yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən 26 il

keçir.

17. Kitabxanalarda xatirə tədbirləri : 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsi

bölgələrdə yad edilir // Mədəniyyət. - 2016.- 20 yanvar. - № 5. - S. 7.

18. Mirzəbəyli, İttifaq. 20 Yanvar hadisələri Azərbaycan xalqının milli

azadlıq uğrunda mübarizəsini boğmaq məqsədini daşıyırdı / İ. Mirzəbəyli //

Xalq qəzeti. - 2016.- 12 yanvar. - № 6. - S. 9.

19 Mənsimov, Elgün. Şəhidlər xiyabanı ziyarətçiləri qəbul etməyə

hazırdır / E. Mənsimov // Azərbaycan. - 2016.-19 yanvar. - № 12. - S. 6. -

Tarixin qan yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən 26 il keçir

20. Nəbiyev, Azər. 20 Yanvar Azərbaycan xalqının "Şəhidlər

xiyabanı"nın yeri necə seçildi / A. Nəbiyev // Respublika. - 2016.- 20 yanvar.

- № 13. - S. 12.

21. Nərimanoğlu, Məhəmməd. Bir cüt qərənfil... : yaxud Larisa ilə

İlqarın "20 Yanvar"dan boş qalan partası / M. Nərimanoğlu // Azərbaycan. -

2016.-15 yanvar. - № 9. - S. 6. - Tarixin qan yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən

26 il keçir.

22. Nərimanoğlu, Məhəmməd. Müdhiş şənbə gecəsinin bədii

təcəssümü : 20 Yanvar yaddaşlara musiqi və fırça ilə də yazıldı / M.

Nərimanoğlu // Azərbaycan. - 2016.-16 yanvar. - № 10. - S. 6. - Tarixin qan

yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən 26 il keçir.

23. Nərimanoğlu, Məhəmməd. Qanla yazılmış şərəfli tarix : Milli birlik

və həmrəylik günü olan 20 Yanvar şahidlərin düşüncələrində və yaddaşında

belə qalıb / M. Nərimanoğlu // Azərbaycan. - 2016.-22 yanvar. - № 14. - S. 9.

- Tarixin qan yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən 26 il keçir.

24. Nərimanoğlu, Məhəmməd. Yaralılara aman verməyən "tufan" : o

gecə təcili yardım da gülləbaran edilmişdi / M. Nərimanoğlu // Azərbaycan.

- 2016.-20 yanvar. - № 13. - S. 9. - Tarixin qan yaddaşı : 20 Yanvar

faciəsindən 26 il keçir.

171

25. Nərimanoğlu, Məhəmməd. Şəhidlər xiyabanı 26 ildir ki, müqəddəs

ziyarətgaha çevrilib / M. Nərimanoğlu // Azərbaycan. - 2016.-20 yanvar. - №

13. - S. 11. - Tarixin qan yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən 26 il keçir.

26. Nəzakət Azərbaycanın istiqlal yolunun zirvəsi : 20 Yanvar faciəsindən

26 il ötür / N. Nəzakət // Səs. - 2016.- 20 yanvar. - № 11. - S. 2.

27. Paşayev, Məmmədəli. Xalqımızın mübarizə tarixindən / M.

Paşayev // Respublika. - 2016.- 20 yanvar. - № 13. - S. 8.

28. Qaraca, Bəxtiyar. Qəhrəmanlıq salnaməsi / B. Qaraca //

Azərbaycan. - 2016.-16 yanvar. - № 10. - S. 6. - Tarixin qan yaddaşı : 20

Yanvar faciəsindən 26 il keçir.

29. Qaraca, Bəxtiyar. Xalqın azadlıq uğrunda mübarizə əzmini qıra

bilmədilər / B. Qaraca // Azərbaycan. - 2016.-15 yanvar. - № 9. - S. 6. -

Tarixin qan yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən 26 il keçir.

30. Quliyev, Əsəd. Azadlıq dastanı / Ə. Quliyev // Azərbaycan. - 2016.-

20 yanvar. - № 13. - S. 11. - Tarixin qan yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən 26

il keçir.

31. Rzayev, Vidadi. Azərbaycançılığın 20 Yanvar sınağı / V. Rzayev

// Kaspi. - 2016.- 14 yanvar. - № 7. - S. 15.

32. Salmanlı, Rəhman. Faciə barədə əsl həqiqətlər dünyaya çatdırılıb /

R. Salmanlı // Azərbaycan. - 2016.-14 yanvar. - № 8. - S. 5. - Tarixin qan

yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən 26 il keçir.

33. Salmanlı, Rəhman. Xalqımızın qəhrəmanlıq tarixi / R. Salmanlı //

Azərbaycan. - 2016.-20 yanvar. - № 13. - S. 10. - Tarixin qan yaddaşı : 20

Yanvar faciəsindən 26 il keçir.

34. Turan, Anar. Qanlı Yanvar – xalqımızın milli əzmkarlıq salnaməsi

/ A. Turan // Xalq qəzeti. - 2016.- 10 yanvar. - № 5. - S. 4

35. Vəliyev Y. Bizi, qovuşmamış ayırdı ölüm... : 20 yanvar faciəsindən

26 il ötür / Y. Vəliyev // Mədəniyyət. - 2016. - № 1. - S. 92-94.

36. Vətən şəhidlərini heç vaxt unutmayacaq : 20 Yanvar şəhidlərinin

xatirəsi bölgələrdə müxtəlif tədbirlərlə anılıb // Mədəniyyət. - 2016.- 22

yanvar. - № 6. - S. 5.

37. Xəlilov, Rüstəm. 20 Yanvar hadisələri Azərbaycan tarixinə

qəhrəmanlıq səhifəsi kimi həkk olunub / R. Xəlilov // Xalq qəzeti. - 2016.- 15

yanvar. - № 9. - S. 9.

38. Ülvi 20 Yanvar-Qan yaddaşımız : Səbail rayonunda 20 Yanvar 26-

cı ildönümü geniş qeyd olunub / Ülvi // Səs. - 2016.- 16 yanvar. - № 9. - S.

11.

172

39. İmanquliyev, Bahadur. Müqəddəs sevgi haqqında / B. İmanquliyev

// Azərbaycan. - 2016.-13 yanvar. - № 7. - S. 6. - Tarixin qan yaddaşı : 20

Yanvar faciəsindən 26 il keçir.

40. İsmayılov, Rufiq. 20 Yanvar - Azərbaycan tarixinin qəhrəmanlıq

səhifəsi : bu səhifəni öz qanı ilə yazan vətənpərvər Azərbaycan oğullarından

biri də Tofiq Babaxan oğlu İsmayılovdur / R. İsmayılov // Kaspi. - 2016.- 20

yanvar. - № 11. - S. 13.

41. İsmayılqızı, Xuraman. Qanla yazılmış qəhrəmanlıq tarixi : 20 Yanvar

hadisələrinə ilk siyasi-hüquqi qiymət ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən verildi

/ X. İsmayılqızı // İki sahil. - 2016.- 15 yanvar. - № 8. - S. 4.

42. Şərifli, Bəşir. Qürur ünvanı / B. Şərifli // Azərbaycan. - 2016.-20

yanvar. - № 13. - S. 10. - Tarixin qan yaddaşı : 20 Yanvar faciəsindən 26 il

keçir.

43. Eyyubova, Günel. Tariximizin şərəfli səhifəsi : 20 Yanvar

faciəsinin 27-ci ildönümünün keçirilməsi ilə bağlı tədbir planı təsdiq edilib /

G. Eyyubova // İki sahil. - 2017.- 11 yanvar. - № 4. - S. 11 .

44. Əhmədov, Elçin. Şərəf və qəhrəmanlıq salnaməsi / E. Əhmədov //

Xalq qəzeti. - 2016.- 20 yanvar. - № 13. - S. 5.

45. Əhmədov, Tağı. Qəhrəmanlıq salnaməsinin parlaq səhifəsi / T.

Əhmədov // Respublika. - 2016.- 19 yanvar. - № 12. - S. 5.

46. Əliyev, Akif. 26 ildən sonra geri boylananda... / A. Əliyev //

Azərbaycan. - 2016.-17 yanvar. - № 11. - S. 6. - Tarixin qan yaddaşı : 20

Yanvar faciəsindən 26 il keçir.

47. Əliyev, Ziyadxan. 20 Yanvar faciəsi rənglərin işığında / Z. Əliyev

// Kaspi. - 2016.- 16-18 yanvar. - № 9. - S. 24.

48. Əliyeva, İradə. Faciələrimizin ibrət dərsləri ekran əsərlərində / İ.

Əliyeva // Azərbaycan. - 2016.-20 yanvar. - № 13. - S. 8. - Tarixin qan yaddaşı

: 20 Yanvar faciəsindən 26 il keçir

На русском языке

1. Президент Азербайджана Ильхам Алиев почтил светлую память

шехидов : 20 января - в День всенародной скорби Президент Азер-

байджанской Республики Ильхам Алиев и его супруга Мехрибан Алиева

173

в Шехидляр хиябаны почтили память шехидов 20 Января / АЗЕРТАДЖ //

Бакинский рабочий. - 2016.-22 января. - № 12. - С. 1-2.

2. Чёрный январь. Баку - 1990: Документы и материалы. - Баку:

Азернешр, 1990. - 288 с.

3. Помпеев, Юрий Александрович.Карабахский дневник :

трилогия / Ю. А. Помпеев, Ч. 1- 4. - М. : Канон+ РООИ Реабилитация,

2010. - 416 с.

4. Азербайджанский народ почтил светлую память шехидов /

АЗЕРТАДЖ // Бакинский рабочий. - 2016.-22 января. - № 12. - С. 8.

5. В молдавской газете опубликован материал о трагических

событиях 20 Января / АЗЕРТАДЖ // Бакинский рабочий. - 2016.-19

января. - № 10. - С. 4.

6. Кровавый январь - никогда не заживающая рана

азербайджанского народа / АЗЕРТАДЖ // Бакинский рабочий. - 2016.-

19 января. - № 10. - С. 6.

7. Помнить январь… : на интернет-портале «Новые Известия» за

20 января размещена статья политолога, заместителя генерального

директора Центра изучения стран СНГ ИАЦ МГУ Александра

Караваева под заголовком "Помнить январь. Не "оранжевая" революция

советского распада" / АЗЕРТАДЖ // Бакинский рабочий. - 2016.-22

января. - № 12. - С. 9.

8. Символ смелости, доблести и отваги : со дня кровавой трагедии

в Баку минуло 26 лет // Каспiй. - 2016.-20 января. - № 11. - С. 6-7.9

9. Сувер, Аккан. Ночь, когда плакали гвоздики / А. Сувер //

Каспiй. - 2017.-10 января. - № 3. - С. 11.

10. Трагедия длиною в 2 года: фотохроника событий.- Баку:

Азернешр, 1990.- 32 с.

Xalqın azadlığı uğrunda bu faciəli gündə rəsmi hesablamalara görə,

133 nəfər şəhid olmuş, 744 nəfər yaralanmış, 400 nəfər isə itkin düşmüşdür.

Allah rəhmət eləsin!

"20 Yanvar Şəhidi" fəxri adının təsis edilməsi haqqında Azərbaycan

Respublikasının Prezidenti 31 mart 1998-ci il tarixdə fərman imzalamışdır.

29 dekabr 1998-ci ildə "20 Yanvar şəhidi" fəxri adi haqqında Əsasnamə

təsdiq edilmişdir.

1990-cı il yanvarın 20-də kecmiş SSRİ silahlı quvvələrinin Bakıya və

respublikanın bir necə rayonuna hərbi təcavuzu zamanı həlak olmuş 147

nəfərə indiyədək "20 Yanvar şəhidi" fəxri adı verilmişdir

174

January 19–20, 1990

Black January (Azerbaijani: Qara Yanvar), also known as Black

Saturday or the January Massacre, was a violent crackdown in Baku on

January 19–20, 1990, pursuant to a state of emergency during the dissolution

of the Soviet Union.

General Secretary of the Soviet Communist Party Mikhail Gorbachev

and Defence Minister Dmitry Yazov asserted that military law was necessary

to stop the violence against the Armenian population and to thwart efforts by

the Azerbaijani independence movement to overthrow the Soviet Azerbaijani

government. According to official estimates between 133 and 137

Azerbaijani civilians died, 800 people were injured and 5 persons went

missing. However unofficial number put the number of victims at 300 dead.

Later on, in 1995 Gorbachev apologised to Azerbaijan by stating: "The

declaration of a state emergency in Baku was the biggest mistake of my

political career."

In a resolution of January 22, 1990, the Supreme Soviet of Azerbaijan

SSR declared that the decree of the Presidium of the Supreme Soviet of the

USSR of January 19, used to impose emergency rule in Baku and military

deployment, constituted an act of aggression. Black January is seen as the

rebirth of the Azerbaijan Republic.

İnternet resursları

https://az.wikipedia.org/wiki/Qara_Yanvar

https://ru.wikipedia.org/wiki/Чёрный_январь

http://hmongdownloadyoutube.com/video/pKOVfaz4YJI?id=pKOVfaz4YJI

: http://www.calend.ru/holidays/1-20/0/673/

https://www.youtube.com/watch?v=hSIHojySoNQ

https://www.youtube.com/watch?v=J2ALWXWUaHA

https://www.youtube.com/watch?v=WGLuI9y4z-s

175

https://www.youtube.com/watch?v=fsxvWToMT5c

https://www.youtube.com/watch?v=vdEyiw0VOmg

https://www.youtube.com/watch?v=j3F3rb9KW6Y

https://www.youtube.com/watch?v=1J0XPH8UCHc

https://www.youtube.com/watch?v=Z81cufNBRMQ

https://www.youtube.com/watch?v=DrEhYJO9Kok

https://www.youtube.com/watch?v=w8VOLjROf2A

https://www.youtube.com/watch?v=FB6XIp6jq10

https://www.youtube.com/watch?v=M8ZC25pS0SU

https://www.youtube.com/watch?v=IFro4RpNuHs

https://az.trend.az/azerbaijan/gundem/2849759.html

http://sesqazeti.az/news/social/588558.html

https://feat.az/foto/35560-20-yanvar-yazili-sekilleri-qanli-yanvar-sekilleri-

xatirla-meni-qanli-yanvar-sekilli-statuslari-2017-qanli-yanvar-1990-20-

yanvar-sekiller.html

https://feat.az/feat-life/25944-20-yanvar-qanli-yanvar-2016-20-yanvar-

yazili-sekilleri-2016-2017-20-yanvar-1990-qanli-yanvar.html

https://azertag.az/ru/xeber/Nezabyvaemyi_yanvar-1129931

http://www.1news.az/news/20-yanvarya-1990-goda-hronika-prestupleniya-

glazami-zhertv-i-ochevidcev---foto

http://novosti.az/history/5239.html

https://news.day.az/politics/969894.html

https://azertag.az/ru/xeber/V_STRASBURGE_PROZVUCHALA_RADIOP

EREDACHA_NA_FRANCUZSKOM_YAZYKE_O_TRAGEDII_20_YAN

VARYA-698407

Azərbaycan xalqına qarşı qanlı cinayət:daydjest / tərt. Y. Z. Sadıqlı. -

Bakı : C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. – 12 s. -

ryl.az@mail.ru.

176

Beynəlxalq uşaq kitabı günü

2 APREL

BEYNƏLXALQ UŞAQ KİTABI GÜNÜDÜR

Aprelin 2-si Beynəlxalq Uşaq Kitabı Günüdür.

Uşaq ədəbiyyatı gününün məhz bu tarixə təsadüf etməsinin

maraqlı tarixçəsi var. Məşhur nağılçı Hans Xristian Andersen 1805-ci

il aprelin 2-də anadan olmuşdur. Beynəlxalq Uşaq Kitabı Gününün

məhz bu tarixdə qeyd olunmasını alman yazıçısı Yella Lepman təklif

edib. 1967-ci ildə Beynəlxalq Uşaq Kitabları Şurası tərəfindən

Danimarka yazıçısı Hans Xristian Andersenin(1808-1875)

https://fi.wikipedia.org/wiki/H._C._Andersen

dünyaya gəldiyi gün – aprelin 2-si Beynəlxalq Uşaq Kitabı Günü kimi

təsis edimişdir. Bu əlamətdar günün qeyd olunmasında məqsəd

cəmiyyətin diqqətini uşaq ədəbiyyatına, onun problemlərinə cəlb

etməkdir.

Onu da deyək ki, Yella Lepman 1953-cü ildə uşaq ədəbiyyatı

üzrə "Balaca nobel mükafatının" - Hans Xristian Andersen mükafatının

təsis edilməsini də təklif etmişdir. Həmin ildən etibarən məşhur

nağılçının adını daşıyan bu mükafat dünya uşaq ədəbiyyatının ən

maraqlı incilərinin müəlliflərinə, dünyanın 20 ölkəsindən 23 yazıçı və

uşaq kitabları üçün rəsmi çəkən 17 illüstrasiyaçı - rəssama təqdim

olunmuşdur. İlk dəfə bu, 1956-cı ildə ingilis nağılçısı Eleanor

Fardkona, 1958-ci ildə isə isveç yazıçısı Astrid Lindqrenə verilib.

Sonra bu sırada alman yazıçısı Erix Keçtner, Ceyms Kryuss, italyan

177

Canni Rodarı və başqalarının adı yer alıb. Ancaq təəssüflər olsun ki,

Azərbaycana bu mükafat hələ ki, qismət olmamışdır.

Beynəlxalq aləmdə uşaq kitabı üzrə daha bir mükafat da var: bu,

son illər nəşr olunan ayrı-ayrı uşaq kitablarının illüstrasiyasına və

onların dünyanın müxtəlif dillərinə tərcüməsinə görə təqdim edilən

Fəxri Diplomdur.

Hər il bütün dünyanın bu günü qeyd etməsində məqsəd cəmiy-

yətin diqqətini uşaq ədəbiyyatına, onun problemlərinə və kitab mədə-

niyyətinə cəlb etməkdir.

Ümumiyyətlə, uşaq kitablarının tarixi 1477-ci ildən, antik yunan

müəllifi Ezopun mahnılarının yazılı kitab şəklində çap edilməsi ilə

başlayır. 1658-ci ildə çex maarifçisi və pedaqoqu Y.A.Komenski uşaqlar

üçün dünyanı anlatmaq məqsədilə rəsmli kitab nəşr etdimişdir.

XVIII əsrdən uşaqlara öz zövqlərinə görə kitab seçmək imkanı

yaradılmışdır. Daniel Defo və Conatan Sviftin “böyüklər” üçün ya-

zılmış “Robinzon Krunzo” və “Qulliverin səyahəti” romanları ideal

formada uşaqların oxu dairəsinə adaptasiya olunmışdur.

Qrimm qardaşlarının nağıllar kitabı bu baxımdan diqqəti cəlb

edir. H.X.Andersenin 1846-cı ildən başlayaraq qələmə aldığı nağılları

uşaqlar bu gün də çox sevirlər. Sonralar yazıya alınaraq kitablara

köçürülən xalq nağıllarına da maraq artmağa başlamışdır. XIX-XX

əsrlər Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatının inkişafı ilə xarakterizə olunur.

Beynəlxalq Uşaq Kitabı Günü münasibəti ilə ölkəmizdə müxtəlif rəsm

və milli kitab sərgiləri keçirilir.

Biblioqrafiya

Ağbəniz və yeddi cırtdan / ingilis dilindən tərc. N. Məmmədov. - Sankt-

Peterburq: Geoprint, 2007. - 256 s. - (İnci uşaq ədəbiyyatı silsiləsindən)

Altun, Mələk. Dostluğun şərti : hekayələr / M. Altun ; tərc. R.

Bayramoğlu ; red. F. Səfərov. - Bakı : Bərəkət, 2010. - 79 s. - (Gözəl Davranış

Hekayələri)

Atilla. - Bakı : Altun kitab, 2015. - 20 s. - (Tarixi yaradanlar)

178

Atropat / red. R. İsmatılov. - Bakı : Altun kitab, 2015. - 15 s. - (Tarixi

yaradanlar)

Barri, Ceyms Metyu. Piter Pen / C. Barri ; rəs. Ş. Rüstəmova. - Bakı

: OKA Ofset, 2009. - 80 s. - (Dünya ədəbiyyatını öyrənirəm : IV-VIII sinif

şagirdləri üçün)

Barri, Ceyms Metyu.Piter Pen / C. M. Barri ; tərt. Ə. Əhmədova ; red.

F. Şıxlinski. - Bakı : Altun kitab, 2015. - 128 s. : il. ; 19,5 cm. - (Məktəblinin

kitabxanası)

Bənövşə xala. Susuz gəmiçi : İmam Hüseyn (ə) / Bənövşə xala. - Bakı

: Boraq, 2007. - 12 s.

Bir, iki-bizimki / tərt., red. M. Əvəz qızı ; rəs. A. Dadaşov. - Bakı :

Təhsil, 2013. - 24 s. - (Məktəb kitabxanası)

Bünyadzadə, Aygün Telman qızı. Üç nağıl / A. T. Bünyadzadə ; rəs.:

T. Ağabəyova, N. Cəfər. - Bakı : Təhsil, 2009. - 12 s.

Cücələr : şeirlər toplusu / tərt., red. S. Nuruqızı. - Bakı : Aspoliqraf,

2009. - 32 s. - (Məktəb kitabxanası)

Çətinliklərdən qorxmuram : cəsarət / N. Türkyılmaz [və b.] ; tərc. S.

Quliyeva ; red. A. Quliyeva ; rəs. S. Özkonuk. - Bakı : Altun kitab, [n.i.y.]. -

64 s. - (Əxlaqi dəyərlər)

Deyək, gülək, düşünək / red., Ə. Məsudə. - Bakı : Təhsil, 2009. - 24

s. - (Məktəb

Dəmirəl, Ruhi. Bərəkətli sünbüllər : 9 və yuxarı yaşlar üçün / R. Dəmirəl

; tərc. F. Səfərli ; red. E. İsgəndərov. - Bakı : Bərəkət, 2014. - 56 s.

Dəyər verirəm : hörmət / N. Türkyılmaz [və b.] ; tərc. S. Quliyeva ;

red. A. Quliyeva ; rəs. S. Özkonuk. - Bakı : Altun kitab, [n.i.y.]. - 64 s. -

(Əxlaqi dəyərlər)

Dikkens, Çarlz. Devid Kopperfild / Ç. Dikkens ; tərc. İ. Umudlu ; red. İ.

İlyaslı. - Bakı : Altun kitab, 2014. - 128 s. - (Məktəblinin kitabxanası)

Düzünü deyirəm : düzgünlük / N. Türkyılmaz [və b.] ; tərc. S.

Quliyeva ; red. A. Quliyeva ; rəs. S. Özkonuk. - Bakı : Altun Kitab, [n.i.y.]. -

64 s. - (Əxlaqi dəyərlər)

Elçin. Küləyin, çinarın və qaranquş balasının nağılı : nağıl / Elçin ;

rəs.: İ. Mehdiyev, L. Vəliyeva. - Bakı : Beşik, 2009. - 19 s. - (Mən və mənim

dünyam)

Elçin. Mənə niyə gülürlər? : nağıl / Elçin ; rəs.: A. Qasımov, İ.

Salmanov. - Bakı : Beşik, 2009. - 27 s. - (Mən və mənim dünyam)

179

Ezop. Dahilərdən 30 nağıl / Ezop, Beydaba, Lafonten ; red. İ. İlyaslı.

- Bakı : Qələm, [n.i.y.]. - 98 s.

Ədalətli oyunlar : ədalət / N. Türkyılmaz [et al.] ; tərc. S. Quliyeva ;

red. A. Quliyeva ; rəs. S. Özkonuk. - Bakı : Altun Kitab, [n.i.y.]. - 64 s.

(Əxlaqi dəyərlər)

Əhməd, Mahmud. Baba sınağı / M. Əhməd ; red. Q. Sayılov. - Bakı

: Elm və Təhsil, 2013. - 60 s.

Əhməd, Mahmud. Çəmənli xalça : kiçik yaşlı məktəblilər üçün /

Əhməd, Mahmud ; red., ön sözün müəl. Q. Nəcəfzadə. - Bakı : Elm və Təhsil,

2014. - 160 s.

Əliyev, Nurəddin Mənsur oğlu. Fatimənin yuxusu : məktəb yaşlı

uşaqlar üçün / N. M. Əliyev ; red. Mir Sabir. - Bakı : MBM, 2011. - 112 s.

Gülloğlu, Aişə. Velosipedçi panda : 4-10 yaş uşaqlar üçün / A.

Gülloğlu ; red. F. Səfərli. - Bakı : Bərəkət, 2013. - 30 s. - (İbrətamiz nağıllar

silsiləsi - 1)

Günəşdən gələn pay : nağıl və hekayələr / tərt., rus dilindən tərc. S.

Nuruqızı ; red. M. Əvəz qızı ; rəs. G. Ağayev [və b.]. - Bakı : Aspoliqraf,

2013. - 88 s. - (Məktəb kitabxanası) (Dünya uşaq ədəbiyyatından seçmələr)

Harris, Coel Çendler. Rimus dayının nağılları / C. Ç. Harris ; tərc. S.

Aşurbəyova. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2009. - 128 s.

Herakl / uşaqlar üçün işləyən G. Mehdiyeva ; red. M. Əvəz qızı. -

Bakı : Aspoliqraf, 2010. - 31 s. - (Məktəb kitabxanası)

Horovlu, Şövkət Zərin. Babam əyri yeriyir : şeirlər / Ş. Z. Horovlu ;

red. A. İsabəyli ; rəs. İ. Mehdiyev. - Bakı : Şirvannəşr, 2007. - 64 s.

Horovlu, Şövkət Zərin. Yeddinci sevinc / Ş. Z. Horovlu ; rəs. C.

Musayeva. - Bakı : CBS PP, 2013. - 56 s.

Hüseyn, Sədrəddin. Əbdülün macəraları / S. Hüseyn. - Bakı : Bərəkət,

2013. - 208 s. - (Pedaqoji məktublar)

Hüseynova-Kəlbalıyeva, Şövkət Qulam qızı. Yeddinci sevinc / Ş. Q.

Hüseynova-Kəlbalıyeva. - Bakı : CBS PP, 2013. - 56 s.

Hüseynova-Kəlbalıyeva, Şövkət Qulam qızı. Babam əyri yeriyir / Ş.

Q. Hüseynova-Kəlbalıyeva. - Bakı : Şirvannəşr, 2007. - 64 s.

İbrahimova, Gülzar. Bir zalım şah vardı : nifrət,dəhşət, məhəbbət

dolu nağıllar / G. İbrahimova ; rəs. M. Əlıyev. - Bakı : OSKAR NPM, 2010.

- 176 s.

İmanlı, Nailə. Anamın nağılları / N. İmanlı. - Sumqayıt : Bilik, 2014.

- 215 s.

180

İmanzadə, İsmayıl. Mən atamın qızıyam / İ. İmanzadə ; red. V. Aslan.

- Bakı : "Yeni Poliqrafist" MMC, 2014. - 70 s.

İsgəndərli, Bayram. Çil xoruzun aqibəti : nağıl / B. İsgəndərli ; red.

Ə. Hümmətov. - Bakı : Elm və Təhsil, [n.i.y]. - 13 s.

İsmayılov,Elşən.Qədim dünya tarixi:hökmdarlar və sərkərdələr/

E.ismayılov.Makedoniyalı İskəndər / red. E. Qasımov. - Bakı : Altun kitab,

2015. - 13 s.

Kandira, Rabia. Ulu ağacın tilsimi / R. Kandira ; tərc., red. F. Səfərli

; rəs. G. Yeyenağa. - Bakı : Bərəkət, 2011. - 64 s. - (İbrətamiz nağıllar

silsiləsi)

Karlyukeviç, Ales. Dələ inşa yazır : nağıllar / A. Karlyukeviç ; rus

dilindən tərc. S. Nuruqızı. - Bakı : Təhsil, 2013. - 88 s.

Köçərli Qaçay. İşıq gəlir / Köçərli Qaçay ; rəs.: A. Qasımov, L.

Vəliyeva. - Bakı : Beşik, 2009. - 27 s. - (Mən və mənim dünyam)

Köçərli, Firidun bəy. Balalara hədiyyə / F. Köçərli ; red. S. Bektaşi ;

bur.məsul S. İsmayılova ; Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm

Nazirliyi. - Bakı : Şərq-Qərb, 2013. - 172 s.

Kömək edirəm : xeyirxahlıq / N. Türkyılmaz [və b.] ; tərc. S.

Quliyeva ; red. A. Quliyeva ; rəs. S. Özkonuk. - Bakı : Altun kitab, [n.i.y.]. -

64 s. - (Əxlaqi dəyərlər)

Küleşən / rəs. G.Berianidze. - Sankt-Peterburq: Geoprint, 2007. -21 s.

Qaplan, Osman. Bayquş həkim : Təmizlik-Hərislik / O. Qaplan ; tərc.

F. Səfərli; red. E. İsgəndərov. - Bakı : Bərəkət, 2013. - 20 s.- (İbrətamiz

nağıllar silsiləsi - 1)

Qay Yuli Sezar / red. R. İsmayılov. - Bakı : Yeni Nəsil, n. i. y. - 15 s.

- (Tarixi yaradanlar ; № 2)

Qızılgül nağılları / N. A. Gökduman ; tərc. İ. İlyaslı ; rəs.: S.

Səmədova, R. Əliyeva. - Bakı : Qələm Nəşrlər Evi, 2012. - 72 s.

Qoca, Həsən. Basdırılmış pul / H. Qoca ; tərc. T. Tağıyev ; red. F.

Səfərli. - Bakı : Bərəkət, 2011. - 104 s. : il. ; 20 sm. - (İbrətamiz hekayələr-1)

Lindqren, Astrid. Balaca və Karlson / A. Lindqren ; tərc. Ə.

Əhmədova ; red. R. İsmayılov. - Bakı : Altun kitab, 2014. - 128

s.(Məktəblinin kitabxanası)

Lindqren, Astrid. Damda yaşayan Karlson / A. Lindqren ; tərc. Ə.

Əhmədova. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia, 2010. - 152 s.

181

Lindqren, Astrid. Uzuncorab Peppi / A. Lindqren ; tərc. A. İbrahimov

; red. F. Şıxlinski. - Bakı : Altun kitab, 2015. - 127 s. - (Məktəblinin

kitabxanası)

Məmmədquluzadə, Cəlil Hüseynqulu oğlu. Hekayələr / C. H.

Məmmədquluzadə, Ə. Ə. Haqverdiyev ; tərt., red. M. Ş. Çəmənli ; rəs. G.

Ağayev. - Bakı : Təhsil, 2009. - 52 s. - (Məktəb kitabxanası)

Məmmədquluzadə, Cəlil Hüseynqulu oğlu. Quzu : hekayələr / C. H.

Məmmədquluzadə ; tərt. S. Nuruqızı. - Bakı : Aspoliqraf, 2010. - 28 s. -

(Məktəb kitabxanası)

Mirməcidli, Kəmalə. Çəhrayı don : azyaşlı uşaqlar üçün / K.

Mirməcidli ; red. F. Muxtarova. - 10 s. - (Yeni Nağıl seriyası ; № 3)

Mirməcidli, Kəmalə. Kaş göyərçin olaydım : azyaşlı məktəblilər

üçün / K. Mirməcidli. - 10 s.- (Yeni Nağıl seriyası ; №4)

Mirməcidli, Kəmalə. Keçi balası və Badam ağacı : azyaşlı

məktəblilər üçün / K. Mirməcidli ; red. F. Muxtarova. - 10 s. - (Yeni Nağıl

seriyası ; № 1)

Mirməcidli, Kəmalə. Vətən nədir? : ibrətli nağıllar: azyaşlı

məktəblilər üçün / K. Mirməcidli ; red. F. Muxtarova ; rəs. A. Quliyev. - Bakı

: [n.y.], 2010. - 10 s. - (Yeni Nağıl seriyası ; №2)

Musayev, Akif Qəhrəman oğlu. Vergilərin əhəmiyyəti və ya yeddi

nağıl axşamı : III-V siniflər üçün dərs vəsaiti / A. F. Musayev, A. Q.

Qəhrəmanov. - Bakı : CBS Polygraphuc Production, 2000. - 116 s. :

Neyper, Uilyam. Atilla / U. Neyper. - Bakı : Qələm, 2013. - 80 s. ;

19,5 sm. - (Məktəblilər üçün)

Nizami Gəncəvi. Mahanın nağılı : Məğrib gözəlinin hekayəti /

Nizami Gəncəvi ; uşaqlar üçün işləyən G. Ələkbər qızı ; rəs. A. Quliyev. -

Bakı : Aspoliqraf, 2010. - 15 s. - (Məktəb kitabxanası)

Nuruqızı, Sevinc. Bapbalaca əlifba : nağıllı, şeirli, tapmacalı, yanılt-

maclı və şəkilli əlifba / S. Nuruqızı. - Bakı : Aspoliqraf, 2010. - 196 s.

Nuruqızı, Sevinc. Xortumlu dağ / S. Nuruqızı ; red. G. Mehdiyeva ;

rəs. T. Ağabəyova. - Bakı : Aspoliqraf, 2010. - 23 s.

Nuruqızı, Sevinc. Paltar dolabında gizlənpaç / S. Nuruqızı ; red. G.

Mehdiyeva ; rəs. N. Cəfər. - Bakı : Təhsil, 2008. - 12 s.

Po, Edqar Allan. Seçmə hekayələr / E. A. Po ; tərt. F. Uğurlu [et al.]

; red. Ş. H. Quliyeva. - Bakı : Altun kitab, 2014. - 192 s.

182

Porter, Eleanor. Polyanna / E. Porter ; tərc. E. Aslanbəyli ; red.: D.

Cəfərova, İ. İlyaslı. - Bakı : Altun kitab, 2015. - 128 s. - (Məktəblinin

kitabxanası)

Prometey əsatiri / red. M. Əvəz qızı ; rəs. G. Ağayev. - Bakı :

Aspoliqraf, 2009. - 24 s. - (Məktəb kitabxanası)

Rid, Mayn Tomas. Oseola-semiolların başçısı / M. T. Rid. - Bakı :

Altun kitab, 2014. - 128 s. - (Məktəblinin kitabxanası)

Sadiq, Şəmil. Təmsillər, hekayələr : uşaqlar üçün / Ş. Sadiq ; uşaqlar

üçün işləyən E. Əfəndiyev ; red. Ş. Sadiq. - Bakı : Hədəf Nəşrləri, 2012. - 48

s. - (İnci uşaq ədəbiyyatı silsiləsindən)

Salahzadə, Ələkbər Baba oğlu. Çoxbilmişlər və ya Cırtdanla görüş /

Ə. B. Salahzadə ; red.: İ. Ş. Zəkiyev, A. Ələkbər qızı. - Bakı : MBM, 2015. -

368 s. ;

Salahzadə, Ələkbər Baba oğlu. Oxatan kirpinin nağılı / Ə. B.

Salahzadə ; red. İ. Tapdıq ; rəs.: A. Mehdiyeva, L. Vəliyeva. - Bakı : Beşik,

2008. - 43 s. - (Mən və mənim dünyam)

Salahzadə, Ələkbər. Dost axtaran çəpişin nağılı / Ə. Salahzadə ; rəs.

S. Səmədova. - Bakı : Beşik, 2009. - 28 s. - (Mən və mənim dünyam)

Salahzadə, Ələkbər. Taladakı tənha ağacın nağılı / Ə. Salahzadə ;

rəs.: A. Mehdiyeva, L. Vəliyeva. - Bakı : Beşik, 2009. - 35 s. - (Mən və mənim

dünyam)

Sarı ağacdələn ordeni : nağıl və hekayələr / tərt., rus dilindən tərc. S.

Nuruqızı ; red. M. Əvəz qızı ; rəs. G. Ağayev [və b.]. - Bakı : Təhsil, 2013. - 88

s. - (Məktəb kitabxanası) (Dünya uşaq ədəbiyyatından seçmələr)

Seton-Tompson, Ernest. Heyvanlar haqqında hekayələr / E. Seton-

Tompson ; layihənin rəh. Müşfiq Xan ; tərc. M. M. Rzaquluzadə. - Bakı :

Hədəf Nəşrləri, 2012. –

Səbirli olmağı bacarıram : səbir / N. Türkyılmaz [və b.] ; tərc. S.

Quliyeva ; red. A. Quliyeva ; rəs. S. Özkonuk. - Bakı : Altun kitab, [n.i.y.]. -

64 s. - (Əxlaqi dəyərlər)

Səhhət, Abbas. Vətən / A. Səhhət ; tərt. M. Yaqub. - Bakı : CBS PP,

2014. - 76 s.

Sinan, Vəhib. Qoçaq Xallı / V. Sinan ; tərc.,red. F. Səfərli ; rəs. V.

Sinan. - Bakı : Bərəkət, 2012. - 56 s.

Sirus və Virusun macəraları / G. İbrahimova ; red. N. İbrahimova ;

rəs. M. Tağıyeva. - Bakı : Oskar, 2014. - 152 s.

183

Söyüdlü, Ərsin Osman. Zəngli saatım olmasaydı : 9-14 yaş uşaqlar üçün

/ Ə. O. Söyüdlü ; tərc. R. Əhmədzadə ; red.: E. İsgəndərov, F. Səfərli. - Bakı :

Bərəkət, 2014. - 72 s.- (Elmi-əyləncəli kitablar silsiləsi ; №1)

Stoker, Brem. Drakula / B. Stoker ; tərc. N. Əliyev ; red. A.

Aslanoğlu. - Bakı : Altun kitab, 2015. - 128 s. - (Məktəblinin kitabxanası)

Şelli, Meri. Frankenşteyn və ya müasir Prometey / M. Şelli ; tərc. N.

Əliyev ; red. A. Aslanoğlu. - Bakı : Altun kitab, 2014. - 128 s. - (Məktəblinin

kitabxanası)

Talvar : povest və hekayələr / red. M. Ş. Çəmənli ; rəs. G. Ağayev. -

Bakı : Təhsil, 2009. - 112 s. - (Məktəb kitabxanası)

Tarixi rəvayətlər / tərt., red. M. Əvəz qızı ; rəs. V. Allahyarova. - Bakı

: Təhsil, 2009. - 35 s. - (Məktəb kitabxanası)

Tolstoy, Aleksey Nikolayeviç. Qızıl açar, yaxud Buratinonun

macəraları / A. N. Tolstoy ; tərc. F. Əsgərli ; red.: Ş. Əhmədova, X.

Məmmədhüseynqızı. - Bakı : Altun kitab, 2014. - 128 s. - (Məktəblinin

kitabxanası)

Uells, Herbert Corc. Dünyaların savaşı / H. C. Uells ; tərc. K.

Haqverdiyeva ; red. İ. Baxşəliyeva. - Bakı : Altun kitab, 2014. - 112 s. -

(Məktəblinin kitabxanası)

Uells, Herbert Corc. Zaman maşını / H. C. Uells ; tərc. K.

Haqverdiyeva ; red. İ. Baxşəliyeva. - Bakı : Altun kitab, 2014. - 112 s. -

(Məktəblinin kitabxanası)

Üç çoşka : nağıl / gürcü dilindən tərc. N. Nəsibov. - Sankt-Peterburq

: Geoprint, 2007. - 21 s.

Vern, Jül Qabriel. Kapitan Nemonun macəraları / J. Vern ; rəs. Ş.

Rüstəmova. - Bakı : OKA Ofset, 2009. - 100 s. : il., фото ; 19,5 sm. - (Dünya

ədəbiyyatını öyrənirəm : IV-VIII sinif şagirdləri üçün)

Vəliyev, İsmayıl Öməroğlu. Od ağacı : kiçikyaşlı uşaqlar üçün

əfsanə-nağıl / İ. Ö. Vəliyev ; red. Həqiqət ; rəs.: T. Bağırova, S. Şakitov. -

Bakı : Günəş, 1999. - 16 s.

Yan, Vasili. Çingiz xan : məktəblilər üçün / V. Yan ; uşaqlar üçün

işləyən İ. İlyaslı ; red. E. Rafiqoğlu. - Bakı : Qələm, [n.i.y]. - 96 s.- (Tarixi

şəxsiyyətlər)

Yan, Vasili. Kurqanlardan gələn işıq : Makedoniyalı İskəndər: tarixi

roman / V. Yan ; uşaqlar üçün işləyən E. Aslanbəyli ; rəs. R. Abdullah. - Bakı

: Qələm, 2010. - 119 s. - (Tarixi şəxsiyyətlər)

184

Yusifqızı, Reyhan. Zamanın ə Lindqren, Astrid. Damda yaşayan

Karlson / A. Lindqren ; tərc. Ə. Əhmədova. - Bakı : Çaşıoğlu-Multimedia,

2010. - 152 s.

İnternet resursları

https://az.trend.az/azerbaijan/interestingly/2098949.html

https://yle.fi/aihe/artikkeli/2016/04/18/kuka-hans-christian-

andersenin-satuhahmo-olet

http://search.monstercrawler.com/monster32/search/web?q=han+chri

stian+andersen

http://search.monstercrawler.com/monster32/search/web?aid=0f2466

9d-3790-45b9-a909-

1eb556b5783d&ridx=1&q=hans%20christian%20andersen%20dvd&

fcoid=1498&fcop=right&om_nextpage=True&fpid=2&qlnk=True&s

s=t (Hans Christian Andersen - Drama DVD)

https://www.google.az/search?q=https://yle.fi/aihe/artikkeli/2016/04/

18/kuka-hans-christian-andersenin-satuhahmo-

olet&client=opera&hs=XL6&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X

&ved=0ahUKEwiB6ZTt5bHZAhUFDuwKHQZoBjEQ7AkIPw&biw

=1370&bih=636

İstifadə edilən ədəbiyyat

1. C.Cabbarlı adınaRespublika Gənclər kitabxanasının elektron

kataloqu

2. İnternet resursları

Beynəlxalq uşaq kitabı günü / tərt. Y. Z. Sadıqlı. - Bakı :

C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. – 9 s. -

ryl.az@mail.ru.

185

İSLAM HƏMRƏYLİYİ

OYUNLARI 2017-ci ilin Azərbaycan Respublikasında

“İslam Həmrəyliyi İli” elan edilməsi haqqında

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı

Azərbaycan uzun əsrlərdən bəri İslam sivilizasiyasının əsas mər-

kəzlərindən biri olmuşdur. O, İslam dininin yayılmasında və eyni za-

manda Müsəlman İntibahının bərqərar olmasında mühüm rol oynamış-

dır. Bütün bunlar Azərbaycan ərazisində ilk vaxtlardan İslam dininin

maddi və qeyri-maddi irsinin formalaşmasına zəmin yaratmışdır. 743-cü

ildə tikilən Şamaxı Cümə məscidi və ölkəmizin muzeylərində saxlanılan

qədim əlyazmalar bunun bariz nümunəsidir.

Dinlə bağlı sərt qadağaların mövcud olduğu sovet dövrü Azərbay-

canında cəmi 17 məscid fəaliyyət göstərdiyi halda, hazırda onların sayı

2000-i ötüb keçmişdir. Həmin məscidlərin 300-dən çoxu tarixi-mədəni

abidə kimi qorunur. Azərbaycan dövlətinin İslam dini dəyərlərinə

qayğısı sayəsində son illər ərzində İslam mədəniyyətinin qiymətli

abidələrindən Bibiheybət, Təzəpir, Əjdərbəy, Şamaxı Cümə məscidləri

və Gəncə şəhərindəki “İmamzadə” kompleksi əsaslı şəkildə yenidən

qurularaq təmir olunmuş, ölkəmizin paytaxtında Cənubi Qafqazın ən

möhtəşəm məbədi Heydər məscidi inşa edilmişdir.

Azərbaycan Respublikası İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının,

İSESKO-nun, həmçinin müsəlman ölkələrini birləşdirən digər mötəbər

qurumların üzvü seçilərək İslam aləmi ilə qarşılıqlı faydalı mü-

nasibətlər qurmuş, qlobal əhəmiyyətli bir sıra mühüm mədəni forum-

ların təşkilatçısı kimi çıxış etmişdir.

Azərbaycan tolerantlıq mühitinin təşəkkül tapmasına, multikultu-

ralizmin, mədəniyyətlərarası və sivilizasiyalararası dialoqun qurulma-

sına, islam dəyərlərinin dünyada təbliğinə böyük töhfələr vermişdir.

Azərbaycanın İslam aləmində qazandığı nüfuz 2009-cu ildə Bakı və

2018-ci ildə Naxçıvan şəhərlərinin İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan

186

olunmasında öz ifadəsini tapmışdır. IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının

2017-ci ildə Bakı şəhərində keçirilməsi ilə bağlı qərar isə ölkəmizin

İslam həmrəylinin möhkəmləndirilməsi sahəsində növbəti əməli

addımlar atması üçün əlverişli şərait yaradır.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddə-sinin

32-ci bəndini rəhbər tutaraq, İslam həmrəyliyinin bərqərar olmasında

Azərbaycanın özünəməxsus mövqeyinin möhkəmləndirilməsini təmin

etmək məqsədi ilə qərara alıram:

1. 2017-ci il Azərbaycan Respublikasında “İslam Həmrəyliyi İli”

elan edilsin.

2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti 2017-ci ilin

Azərbaycan Respublikasında “İslam Həmrəyliyi İli” elan edilməsinə

dair tədbirlər planını bir ay müddətində hazırlayıb Azərbaycan Res-

publikasının Prezidentinə təqdim etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 10 yanvar 2017-ci il

«Bakı-2017" IV İslam Həmrəyliyi Oyunları həm böyük

idman bayramı olacaq, həm də bizim dostluğumuzu əks etdirəcək»

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikası Prezidenti

http://ru.president.az

« IV İslam Həmrəyliyi Oyunları tarixi qələbəmizdir»

Mehriban Əliyeva

Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti

http://www.mehriban-aliyeva.az/ru/

2017-ci il aprelin 5-də paytaxtımızdakı Daş Salnamə Muzeyində

"Bakı-2017" IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının Xəzərdən başlayan su

səyahətinə start verilmişdir.

187

Milli.Az AZƏRTAC-a istinadən bildirir ki, Azərbaycan Respub-

likasının Prezidenti İlham Əliyev, "Bakı-2017" İslam Həmrəyliyi

Oyunlarının Təşkilat Komitəsinin sədri xanım Mehriban Əliyeva, ailə

üzvləri, Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının Şahzadəsi, İslam Həmrəyliyi

İdman Federasiyasının prezidenti və Səudiyyə Ərəbistanı Milli

Olimpiya Komitəsinin prezidenti Abdullah bin Mosaad bin Əbdüləziz

Əl Səud mərasimdə iştirak ediblər.

Bu il mayın 12-dən 22-dək Bakıda keçiriləcək IV İslam Həm-

rəyliyi Oyunları bütün Azərbaycan, eləcə də İslam dünyası üçün mö-

təbər idman təntənəsidir. On gün ərzində bütün İslam dünyasının nəbzi

Azərbaycanda döyünəcək.

"Bakı-2017" IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının Xəzərdən başlayan

su səyahətinə həsr olunan mərasim Azərbaycan rəqsləri ilə başladı.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev mərasimdə

çıxış etdi.

Prezident İlham Əliyevin çıxışı

Hörmətli xanımlar və cənablar.

Gələn ay Azərbaycan IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarını qəbul edə-

cək. Bu Oyunların Azərbaycanda keçirilməsi ölkəmizin həyatında çox

əlamətdar hadisədir. İlk növbədə, İslam Həmrəyliyi İdman Fe-

derasiyasına və onun prezidenti cənab Abdullah bin Mosaad bin Əb-

düləzizə və Federasiyanın bütün üzvlərinə IV İslam Həmrəyliyi Oyun-

larının Azərbaycanda keçirilməsi haqqında qəbul edilmiş qərara görə

dərin minnətdarlığımı bildirmək istəyirəm. Biz cənab prezident, Sizin

və rəhbərlik etdiyiniz Federasiyanın dəstəyini həmişə hiss etmişik və

şadam ki, Siz bizimlə bərabər bugünkü mərasimdə iştirak edirsiniz.

IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının keçirilməsi bizim üçün böyük

şərəfdir. Biz bunu İslam ölkələrinin Azərbaycana olan hörmətinin və

inamının təzahürü kimi qəbul edirik. Eyni zamanda, bu, bizim üçün

böyük məsuliyyətdir və demək olar ki, bütün hazırlıq işləri başa çatıb.

Biz Oyunları qəbul etmək üçün tam hazırıq.

188

Fürsətdən istifadə edərək, IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının ha-

zırlanmasında xüsusi rol oynayan Təşkilat Komitəsinə, onun bütün

üzvlərinə və Komitənin sədri Mehriban Əliyevaya da təşəkkürümü

bildirmək istəyirəm.

Bir aydan bir qədər sonra 57 ölkəni təmsil edən 3 mindən çox

idmançı Azərbaycanda yarışacaq. Biz bütün qonaqları qəbul etməyə

hazırıq, onları səbirsizliklə gözləyirik. Qeyd etdiyim kimi, bu Oyunlar-

da 57 ölkənin idmançıları iştirak edəcəklər və bu, Oyunların tarixində

bir rekorddur. Biz buna çox sevinirik. Eyni zamanda, minlərlə rəsmi

nümayəndə, qonaq ölkəmizə gələcək. Əminəm ki, qonaqların ölkə-

mizlə, onun reallıqları ilə, bizim qədim tariximizlə tanış olmaq üçün

imkanları olacaqdır.

Azərbaycan qədim tarixə, mədəniyyətə malik olan bir dövlətdir.

Bizim mədəniyyətimiz, tariximiz qürur mənbəyimizdir, milli sər-

vətimizdir. Qədim tariximizi əks etdirən tarixi-dini abidələrimiz sübut

edir ki, Azərbaycan xalqı qədim xalqdır və ta qədim dövrlərdən bu

diyarda yaşayıb, qurub-yaradıb. Azərbaycan qədim müsəlman

diyarıdır. Biz fəxr edirik ki, dünyanın ən qədim məscidlərindən biri

olan Şamaxı Cümə məscidi 743-cü ildə tikilmişdir. Bu məscid bir neçə

il bundan əvvəl əsaslı bərpa edilmiş və qapılarını Azərbaycan xalqının

üzünə açmışdır. Əminəm ki, qonaqlar Bakının və digər bölgələrimizin

tarixi yerləri ilə tanış olacaqlar.

Oyunların keçirilməsində könüllülərin rolu xüsusi əhəmiyyət da-

şıyır. Şadam ki, bu Oyunların keçirilməsində 8 mindən çox könüllü

iştirak edəcək. Onlarsız bu Oyunları keçirmək qeyri-mümkündür.

Qədim tarixə malik olan Azərbaycan cəmi 25 ildir ki, müstəqil

dövlət kimi yaşayır. Keçən il biz müstəqilliyimizin bərpa olunmasının

25 illiyini qeyd etmişik. Bu illər inkişaf, quruculuq illəri olmuşdur.

Hesab edirəm ki, Azərbaycan tarixdə heç vaxt indiki qədər güclü

olmamışdır. Azərbaycan beynəlxalq aləmdə böyük nüfuza malikdir.

Biz bir neçə il bundan əvvəl dünyanın 155 ölkəsinin dəstəyi və səsi ilə

dünyanın ən ali beynəlxalq orqanı olan BMT Təhlükəsizlik Şurasına

üzv olmuşuq. Bu, beynəlxalq aləmdə bizə olan münasibətin, hörmətin

təzahürüdür.

189

Azərbaycanda bütün sosial məsələlər öz həllini tapır. İşsizlik beş

faiz səviyyəsindədir. Son 13 il ərzində iqtisadiyyatımız üç dəfə art-

mışdır. Savadlılıq 100 faiz səviyyəsindədir. Bütün bunlar bu gün ölkə-

mizin sürətli inkişafını əks etdirir. Bizim şəhərlərimiz gözəlləşir,

abadlaşır. Bakı şəhəri dünyanın ən gözəl şəhərlərindən birinə çev-

rilmişdir. Biz İslam həmrəyliyi üçün çox böyük işlər görürük.

Ölkəmizdə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının xətti ilə bir çox mötəbər

tədbirlər həyata keçirilmişdir. Biz İslam mədəniyyətini dünyada təbliğ

etmək üçün çoxsaylı tədbirlər, təqdimatlar, sərgilər keçiririk. Biz

istəyirik ki, bütün dünya bilsin və görsün ki, İslam sülh dinidir, mərhə-

mət dinidir. Bizim qədim mədəniyyətimiz var və biz mədəniyyətimizlə

fəxr edirik.

Bu il Azərbaycanda "İslam Həmrəyliyi İli" elan edilmişdir. Bu

da bütün müsəlman ölkələrini bir-biri ilə daha da sıx birləşdirmək üçün

tərəfimizdən irəli sürülən önəmli təşəbbüsdür. Bu gün bütün müsəlman

ölkələri birlik, həmrəylik nümayiş etdirməlidirlər. Əminəm ki, gələn

ay keçiriləcək Oyunlar həm böyük idman bayramı olacaq, həm də

bizim dostluğumuzu əks etdirəcək. Bütün müsəlman ölkələri 10 gün

ərzində Bakıda öz təmsilçiləri vasitəsilə bir-biri ilə sıx əlaqələr

quracaq, bir-birinin əlini sıxacaqlar. Biz Bakıda bütün dünyaya

nümayiş etdirəcəyik ki, İslam aləmi birdir və bizim birliyimiz bizim

gücümüzü artırır.

Azərbaycan idman sahəsində də böyük uğurlar əldə edib. Bizim

müasir idman infrastrukturumuz istənilən beynəlxalq mötəbər yarışı

keçirməyə imkan yaradır. Bakıda ən müasir idman qurğuları isti-

fadəyə verilib. Eyni zamanda, bizim digər şəhərlərdə 40-dan çox müa-

sir Olimpiya İdman kompleksi fəaliyyət göstərir və bu, özlüyündə

idmana olan marağı artırır. Gənc nəsil, uşaqlar, yeniyetmələr idman

bölmələrinə gedirlər və idmanla məşğul olurlar. Biz görkəmli idman-

çılarımızla fəxr edirik.

Bizim artıq bir çox Olimpiya çempionumuz var. Azərbaycan mö-

təbər beynəlxalq idman yarışlarında daim yüksək nəticələr göstərir. İki

il əvvəl Bakıda keçirilmiş birinci Avropa Oyunlarında Azərbaycan

idmançıları 56 medal qazanmışlar və komanda hesabında ikinci yerə

190

layiq görülmüşlər. Təsəvvür edin, bütün Avropa ölkələrinin iştirakı ilə

keçirilmiş Oyunlarda Azərbaycan komandası ikinci yerə layiq

görülmüşdür. Keçən il Rio Olimpiya Oyunlarının nəticələri göstərdi ki,

bu qələbə təsadüfi deyildir. Rio Olimpiya Oyunlarında Azərbaycan 18

medal qazanmışdır və medalların sayına görə biz dünya miqyasında

14-cü yerdəyik. Baxın, cəmi 25 il müstəqil ölkə kimi yaşayan

Azərbaycan medalların sayına görə iki yüz ölkə arasında 14-cü yerə

layiq görülmüşdür. Avropa ölkələri arasında isə biz yeddinci yerə layiq

görüldük. Rio Olimpiya Oyunlarında Azərbaycan müsəlman ölkələri

arasında birinci yerdə idi. Bu, bizi sevindirir və ruhlandırır. Bu, gənc,

müstəqil Azərbaycan dövlətinin gücünü, idmançılarımızın

vətənpərvərliyini göstərir. Hər dəfə bayrağımız beynəlxalq yarışlarda

qaldırılanda hər bir vətənpərvər Azərbaycan vətəndaşı haqlı olaraq

qürur hissi keçirir.

Əziz dostlar, İslam Həmrəyliyi Oyunlarının rəmzi sudur. Su həyat

deməkdir. Təbiət və insan susuz yaşaya bilməz. Azərbaycan füsunkar

təbiətə malik bir ölkədir. Gözəl göllərimiz, çaylarımız, bulaqlarımız,

şəlalələrimiz, gözəl Xəzər dənizimiz bizim təbii sərvətimizdir. Bu gün

Xəzərin sahilindən ölkəmizin müxtəlif istiqamətlərinə böyük səyahət

başlayır. Su, əslində bir rəmzdir və Oyunların rəmzi məhz sudur. Hesab

edirəm ki, bu seçim yüksək qiymətə layiq olmalıdır. Qoy, bizim yolumuz

su kimi aydın, niyyətimiz su kimi təmiz olsun.

Milli.Az

İslam Hərəyliyi Oyunlarının loqosu

Bakıda 2017-ci ildə keçiriləcək İslam Həmrəyliyi Oyunlarının

loqosu İslam dövlətlərinin tarixini, irsini və mədəniyyətini özündə

birləşdirir.

Brenddə isə islam dünyasının sənətkarlığını, mədəniyyətini və

çoxəsrlik ənənələrini əks etdirən qalın rəng palitrasından istifadə olun-

muşdur. Xalça kombinasiyasındakı elementlər Azərbaycan irsini

simvolizə edir. Bu elementlərUNESCO-nun ümumdünya irs siyahısına

191

daxil edilmiş Qobustan Milli Parkındakı qaya üzərində tarixi təsvirlərə

ehtiram əlaməti olaraq, idman növləri ilə eleqant şəkildə

birləşdirilmişdir.

İslam Həmrəyliyi Oyunları

2017 İslam Həmrəyli Oyunları 2017-ci ildə Azərbaycanın paytaxtı

Bakı şəhərində 12-22 may tarixləri arasında baş tutması nəzərdə

tutulmuşdur. İdman oyunlarında 21 idman növü üzrə 57 dövlətin

6 000 yaxın idmançısının mübarizə aparacağı nəzərdə tutulmuşdur.

2014-cü ildə 24 iyul tarixində Səudiyyə Ərəbistanın Ciddə şə-hə-

rində İslam Həmrəyliyi İdman Federasiyasının 8-ci Baş Assambleyası

baş tutdu. Assambleyada Azərbaycan Respublikası Milli Olimpiya

Komitəsinin vitse-prezidenti Çingiz Hüseynzadə, Bakı 2017 İslam Həm-

rəyliyi Oyunlarının Təşkilat Komitəsinin icraçı direktoru Könül Nurul-

layeva və İslam Həmrəyliyi Oyunlarının işçi qrupunun üzvü Mehman

Kərimov Bakı şəhərinin təqdimatı ilə çıxış etdi. Assambleya

çərçivəsində "Bakı 2017" namizədlik kitabının təqdimatı olub. Daha

sonra assambleyda səs vermə baş tutdu və tam yekdilliklə Azərbaycan

2017-ci ildə IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarını ev sahibliyi etmək hüququ

qazandı.

Təşkilat məsələləri

2015-ci ildə 7 aprel tarixində IV-cü İslam Həmrəyliyi Oyunları

barəsində müqavilə imzalandı. Azərbaycan Milli Olimpiya Komitəsinin

vitse-prezidenti Çingiz Hüseynzadə və şahzadə Abdullah Bin Mosaad Bin

Abdulaziz Alsaud imzaladığı müqaviləyə əsasən IV-cü İslam Həmrəyliyi

Oyunlarının proqramına 20 idman növü, o cümlədən Azərbaycanın milli

idman növü olan zorxana əlavə olundu.

2015-ci ildə 2 noyabr tarixində Azərbaycanın Bakı şəhərində İslam

Həmrəyliyi İdman Federasiyasının Əlaqələndirmə Komissiyasının iclası

192

baş tutdu. Nihat Ustanın sədrliyi ilə keçirilən Əlaqələndirmə Ko-

missiyasının iclasında Azərbaycan adından Azad Rəhimov, Çingiz

Hüseynzadə Könül Nurullayeva və digər nümayəndələr qatıldı.

2016-cı ildə 13 may tarixində Bakı 2017 İslam Həmrəyliyi

Oyunları Milli Olimpiya Komitəsiləri üçün Açıq Gün baş tutdu. IV-cü

İslam Həmrəyliyi Oyunlarına hazırlıq işlərinin davamı olaraq Azər-

baycan İslam Həmrəyliyi Oyunlarının Əməliyyat Komitəsi 39 İslam

dövlətinin Milli Olimpiya Komitəsinin üzvlərini qəbul etdi.

IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarına İslam Həmrəyliyi İdman Fede-

rasiyasına üzv olan 57 dövlətin qatılması nəzərdə tutulur.

Mehriban Əliyeva:

"IV İslam Həmrəylik Oyunları da müstəqil Azərbaycanınin

növbəti qələbə kimi daxil olacaq"

2017-ci ildə Bakıda keçiriləcək IV İslam Həmrəylik Oyunlarının

Təşkilat Komitəsinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham

Əliyevin sədrliyi ilə sentyabrın 23-də birinci iclası keçirilmişdir.

Azərbaycanın birinci xanımı, Təşkilat Komitəsinin sədri

Mehriban Əliyeva çıxış etmişdir:

Hörmətli cənab Prezident.

Hörmətli iclas iştirakçıları.

İlk növbədə, cənab Prezident, bizə göstərdiyiniz yüksək etimada

görə Təşkilat Komitəsinin bütün üzvləri adından Sizə dərin min-

nətdarlığımı çatdırıram. Sizi əmin edirəm ki, Təşkilat Komitəsi IV

İslam Həmrəylik Oyunlarının ən yüksək səviyyədə hazırlanıb ke-

çirilməsi üçün əlindən gələni əsirgəməyəcək. Biz çalışacağıq ki, Sizin

və Azərbaycan xalqının yüksək etimadını doğruldaq və Oyunlar ən

yüksək səviyyədə keçirilsin.

Bu günə qədər ölkəmizdə bir çox böyük miqyaslı beynəlxalq təd-

birlər keçirilib. O cümlədən, əlbəttə, bu il böyük uğurla keçirilən birinci

Avropa Oyunlarını qeyd etmək istəyirəm. Bütün bu tədbirlər Azər-

baycanın gücünü, potensialını və təşkilatçılıq qabiliyyətini göstərdi.

193

Həm Siz, həm Azərbaycan xalqı, həm Oyunlarda iştirak edən id-

mançılar, həm də qonaqlar Oyunların çox yüksək səviyyədə hazırlan-

masını qeyd etdilər. Ümumi fikrə görə, bu Oyunlar Yay Olimpiya

Oyunları səviyyəsində hazırlanmışdı. Əminəm ki, IV İslam Həmrəylik

Oyunları da eyni səviyyədə hazırlanıb keçiriləcək və müstəqil

Azərbaycanın tarixinə növbəti qələbə kimi daxil olacaq.

Əlbəttə, Təşkilat Komitəsi birinci Avropa Oyunlarının hazırlan-

ması və keçirilməsi dövründə böyük təcrübə əldə etdi. İslam Həmrəylik

Oyunlarının da hazırlığında biz həmin prinsiplərlə çalışacağıq,

işləyəcəyik. Biz çalışacağıq ki, ilk növbədə Azərbaycan xalqı üçün

növbəti böyük idman bayramı təşkil edək. Eyni zamanda, çalışacağıq

ki, ölkəmizə gələn, Oyunlarda iştirak edən hər bir idmançı, hər bir

qonaq özünü çox rahat, öz evindəki kimi hiss etsin.

Bildiyiniz kimi, 2013-cü il iyulun 24-də Səudiyyə Ərəbistanının

Ciddə şəhərində İslam Həmrəyliyi İdman Federasiyasının VIII Baş

Assambleyasında səsvermə zamanı Azərbaycanın 2017-ci ildə IV

İslam Həmrəylik Oyunlarına ev sahibliyi etməsi haqqında qərar qəbul

edilmişdir. Səsvermədə 57 üzv ölkənin nümayəndələri iştirak et-

mişdilər. Qərar yekdilliklə qəbul edilmişdir. Assambleyanın qərarı bir

daha göstərdi ki, Azərbaycan Respublikası dünyanın qabaqcıl idman

ölkələri sırasında öz layiqli yerini tutmuşdur.

İndi isə icazənizlə IV İslam Həmrəylik Oyunlarının Bakıda ke-

çirilməsi ilə bağlı hazırlıq işləri haqqında Sizə məlumat verim. Əv-

vəlcədən deməliyəm ki, Oyunların keçirilməsinə müəyyən vaxtın oldu-

ğunu və bir çox danışıqların davam etdiyini nəzərə alaraq, bu gün

səsləndirilən göstəricilər dəyişə bilər.

IV İslam Həmrəylik Oyunlarının 2017-ci ilin may ayında keçiril-

məsi nəzərdə tutulur. Bu Oyunlarda 57 İslam ölkəsinin nümayəndə-

lərinin iştirakı gözlənilir. İlkin razılaşmalara əsasən, 20 idman növündə

yarışların aparılması planlaşdırılır. Yarışlara 5 mindən çox idmançının

qatılacağı nəzərdə tutulmuşdur. Oyunlar çərçivəsində paralimpiya üzrə

paraatletiklər və paracüdoçuların mübarizəsi gözlənilir. Eyni zamanda,

bu Oyunları fərqləndirən digər cəhətlərdən biri qeyri-ənənəvi idman

növü olan milli zorxana oyunu üzrə mübarizənin aparılması olacaq. Bu

194

idman növlərinə atletika, gimnastika, güləş, boks, cüdo, taekvondo, ağır

atletika, tennis, stolüstü tennis, atıcılıq, üzgüçülük, basketbol, həndbol,

voleybol, futbol, karate və sair daxildir.

IV İslam Həmrəylik Oyunlarına hazırlığın ilkin mərhələsində ya-

rışların keçirilmə yerləri müəyyən edilmişdir. Yarışlar ölkəmizdə möv-

cud olan idman obyektlərində keçiriləcək. Bunlar Bakı Olimpiya Sta-

dionu, Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu, Bakı Su İdmanı

Sarayı, Bakı İdman Sarayı, "Baku Crystall Hall", Bakı Tennis

Akademiyası, Heydər Əliyev adına İdman Arenası, "Bakcell Arena",

Bakı Atıcılıq Mərkəzi, Bakı Ekspo Mərkəzidir. Beləliklə, ilk Avropa

Oyunlarına hazırlıq mərhələsində yenidən qurulan və əsaslı bərpa edilən

bütün idman obyektlərindən istifadə olunacaq. Yeni idman obyektinin

tikintisinə heç bir ehtiyac yoxdur və nəzərdə tutulmur.

IV İslam Həmrəylik Oyunlarının rəsmi açılış və bağlanış məra-

simləri Olimpiya Stadionunda keçiriləcəkdir.

Müxtəlif idman növləri üzrə yarışların keçiriləcəyi idman

obyektləri haqqında ilkin təklifləri diqqətinizə çatdırmaq istərdim. Belə

ki, güləş və cüdo Heydər Əliyev adına İdman Arenasında, voleybol,

boks, taekvondo, karate "Baku Crystall Hall"da, üzgüçülük Su İdmanı

Sarayında, stolüstü tennis Bakı İdman Sarayında, tennis Bakı Tennis

Akademiyasında, atıcılıq Bakı Atıcılıq Mərkəzində, basketbol,

həndbol, ağır atletika Bakı Ekspo Mərkəzində, futbol yarışlarının isə

Olimpiya Stadionunda və "Bakcell Arena"da keçirilməsi planlaşdırılır.

Oyunlarda iştirak edəcək idmançıların Atletlər Kəndində

yerləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Media Kəndində kütləvi informasiya

vasitələrinin nümayəndələri yerləşdiriləcək. Bir daha qeyd etmək

istəyirəm, birinci Avropa Oyunları zamanı əldə etdiyimiz təcrübə

göstərir ki, yeni yaradılmış Atletlər Kəndi ən yüksək səviyyədə

çalışırdı və orada yaşayan hər bir idmançı çox yüksək rəylə bütün

hazırlığı qeyd etmişdir.

Tədbirin dünyada təbliği və informasiya dəstəyi qarşımızda du-

ran ən vacib məsələlərdən biridir. Birinci addım olaraq Oyunlar haq-

qında hərtərəfli məlumatı əks etdirən internet portalı hazırlanacaqdır.

195

Dünya mediasında İslam Həmrəylik Oyunlarının keçirilməsi barədə

informasiya yayılması nəzərdə tutulur.

Hörmətli cənab Prezident, birinci Avropa Oyunlarının ölkəmizdə

keçirilməsi bizə əvəzedilməz təcrübə qazandırdı və növbəti tədbirlər

üçün idarəetmə, təşkilati və logistika işləri, kommunikasiya, informa-

siya, şəffaflıq və sair sahələrdə çox yüksək tələbləri formalaşdırdı. Av-

ropa Oyunlarının irsi IV İslam Həmrəylik Oyunlarının keçirilməsi ilə

bağlı qarşıda duran təhlükəsizlik, nəqliyyat təminatı, digər texniki tə-

minat və təşkilati məsələlərin həllinin zəminini yaratmışdır. Odur ki,

əsas məqsəd bu zəmində yarışlara yüksək səviyyədə hazırlaşmaqdan,

bütün mövcud idman obyektlərini yarışmalar üçün tam şəkildə ha-

zırlamaqdan və milli yığma komandanın Oyunlara hazırlığından iba-

rətdir. Qeyd etmək lazımdır ki, qarşıda duran məsələlərdən biri də qısa

müddət ərzində açılış və bağlanış mərasimlərinin ideyasının forma-

laşdırılması, texniki məsələlərin həlli, o cümlədən medalların və lo-

qotipin eskiz layihələrinin və dizaynının hazırlanması işlərinin başlan-

masıdır. Bu mötəbər idman yarışlarının yayımı xüsusi əhəmiyyət kəsb

edir. Tədbirin yayım hüququnun verilməsi ilə bağlı hazırda müvafiq

təşkilatlarla danışıqlar aparılır. Beynəlxalq və yerli sponsorların cəlb

edilməsi istiqamətində də işlər görülür. Oyunlar keçiriləcəyi müddətdə

Azərbaycana gələcək çoxsaylı idmançıların, rəsmi nümayəndə

heyətlərinin, turistlərin və qonaqların yerləşdirilməsi üçün Bakıda və

Abşeronda mövcud olan otellərin sayı və tutumu dəqiqləşdirilmişdir. Bu

sahədə heç bir problem gözlənilmir.

İslam Həmrəylik Oyunlarında gənclərin könüllü qismində cəlb

edilməsi geniş yer tutacaq. Cənab Prezident, Siz qeyd etdiniz ki, birinci

Avropa Oyunları zamanı Azərbaycan gəncləri, könüllüləri öz ba-

carıqlarını çox yüksək səviyyədə nümayiş etdirdilər. Bütün qonaqlar

dəfələrlə bizim gənclərin peşəkarlığı, vətənsevərliyi haqqında danı-

şırdılar. Əlbəttə, İslam Həmrəylik Oyunlarının təşkilati işlərində kö-

nüllülərin aktiv fəaliyyəti nəzərdə tutulur. İlkin hesablamalara görə,

Oyunlara təxminən 10 min nəfər könüllü cəlb ediləcəkdir.

Oyunların yüksək səviyyədə keçirilməsi məqsədilə müvafiq qu-

rumların nümayəndələrindən ibarət işçi qrupu yaradılacaqdır. Hazırda

196

yarışların keçirilməsi ilə bağlı bütün istiqamətləri əhatə edən və hər bir

qurumun vəzifəsini müəyyənləşdirən geniş Tədbirlər Planı hazırlanır.

Həmin Tədbirlər Planı qısa müddət ərzində Sizin diqqətinizə təqdim

olunacaqdır.

Cənab Prezident, sonda bir daha bizə göstərdiyiniz yüksək eti-

mada görə Sizə dərin minnətdarlığımı bildirirəm. Fürsətdən istifadə

edərək, Sizi və bütün Azərbaycan xalqını müqəddəs Qurban bayramı

münasibətilə təbrik edirəm. Çox sağ olun

“Bakıda İslam həmrəyliyi yarışları keçiriləcək”

Təranə Xudabəxşiyeva

“Azərbaycanın qısa zamanda dünyada idman ölkəsi kimi tanın-

ması ilk Avropa Olimpiya oyunlarının məhz Bakıda keçirilməsini

şərtləndirdi”

Azərbaycan Olimpiya oyunlarının tarixini şərti olaraq dörd dövrə

bölmək olar:

1) Azərbaycan idmançılarının SSRİ yığma komandası tərkibində

Olimpiya oyunlarında iştirak etdiyi dövr (1952-1988);

2) Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) yığma komandası tərkibin-

də iştirak etdiyi dövr (1988-1992);

3) Azərbaycan müstəqil dövlət kimi Beynəlxalq Olimpiya Hərə-

katına (BOH) qoşulduğu dövr (1992-1997);

4) Olimpiya hərəkatının canlanma dövrü - yeni dövr (1997-

2011).

Azərbaycan idmançıları SSRİ Olimpiya komandasının tərkibində

Olimpiya Oyunlarının 9-da 46 idmançı ilə çıxış edərək 10 qızıl, 11 gü-

müş və 7 bürünc medal qazanmışlar. Sərbəst üsulla güləşçi R.Məm-

mədbəyovun 1952-ci il Helsinki Olimpiadasında qazandığı gümüş

medal Azərbaycan idmançılarının Olimpiya Oyun-larında ilk uğuru

kimi qiymətləndirilməlidir. 1992-ci il Barselona Olimpiadasında

Azərbaycan Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) yığma komandasında

cəmi 5 nəfər idmançı ilə təmsil olunsa da, idmançılarımızdan ikisi

N.Hüseynov (cüdo), V.Belinki (gimnast) yüksək nəticələr göstərərək

197

Olimpiya çempionu adına layiq görülmüşdülər. 1992-ci ildə Milli

Olimpiya Komitəsinin (MOK) yaradılması və onun BOK-un tərəfindən

tanınması ilə ölkənin Olimpiya Hərəkatında (OH) yeni bir dövr başlayır.

Artıq Azərbaycan müstəqil bir dövlət kimi Beynəlxalq Olimpiya

Hərəkatına (BOH) qoşularaq, öz idman potensialını tam nümayiş

etdirmək imkanı əldə etdi. Azərbaycan ilk dəfə olaraq 1996-cı il At-

lanta Olimpiadasında 23 nəfərdən ibarət öz milli Olimpiya komandası

ilə müstəqil Azərbaycan Respublikasının üçrəngli bayrağı altında çıxış

etdi. 197 ölkənin iştirak etdiyi bu oyunlarda gənc Azərbaycan

Respublikasının 61-ci yeri tutması idmanımızın uğuru sayıla bilər.

Sərbəst üsulla güləşən N. Abdullayevin həmin yarışlarda qazandığı

gümüş medal isə Azərbaycan Respublikasının Milli Olimpiya

komandasının Olimpiya oyunlarında qazandığı ilk medaldır.

Milli Olimpiya Komitəsinin prezidenti İlham Əliyev komitənin

fəaliyyətində müsbət istiqamətdə əsaslı dönüş yarada bilmiş, ölkə-

mizdə Olimpiya Hərəkatının sürətli inkişafına təkan vermiş və onun

Beynəlxalq Oyunlarının Hərəkatına fəal qoşulmasını təmin etmişdir.

Azərbaycan MOK-u ölkədə Olimpiya Hərəkatının və idmanının

inkişafı ilə bağlı məqsədyönlü, ardıcıl fəaliyyət göstərərək, qısa

müddət ərzində uğurlu göstəricilər əldə etmişdir.

İdmançıları Sidney şəhərində keçirilən XXVII Yay Olimpiya

Oyunlarına yüksək səviyyədə hazırlamaq və rəsmi beynəlxalq yarışlar-

da iştirakını təmin etmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Pre-

zidentinin yanvar 1998-ci il 20 yanvar tarixli sərəncamı MOK-un daha

məqsədyönlü iş aparması üçün geniş imkanlar açdı. Oyunlara hazırlıq

işlərinin vaxtında və dövlət səviyyəsində aparılması nəticəsində

Azərbaycan idmançılarından 31 nəfəri 10 idman növü üzrə XXVII Yay

Olimpiya Oyunlarında (YYO) iştirak etdi (2000).

Avstraliyanın Sidney şəhərində keçirilən XXVIII YOO Azərbay-

can idmançıları yüksək nəticələr göstərdilər (15.IX.2000). Z.Mef-

tahəddinova (stend atıcılığı) və N.Abdullayev (sərbəst güləş) qızıl,

V.Ələkbərov (boks) bürünc medal qazandılar. 199 ölkənin iştirak

etdiyi Sidney Olimpiadasında Azərbaycan 34-cü yeri, Avropa ölkələri

arasında isə 23-cü yeri tutması idmançılarımızın böyük qələbəsi idi.

198

Azərbaycan idmançılarının XXVIII Yay Olimpiya Oyunlarına

hazırlığının daha yüksək səviyyədə, mütəşəkkil formada təşkil və

təmin edilməsinə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham

Əliyevin imzaladığı "XXVIII Yay Olimpiya Oyunlarına hazırlıq

haqqında" sərəncamı əsas zəmin yaratmış oldu (05.VI.2003).

XXVIII Yay Olimpiya Oyunlarına hazırlığa başlamış 130 idman-

çıdan 38 nəfəri oyunlarda iştirak etmək şərəfinə nail ola bilmişdir.

Onlardan 36 nəfəri lisenziya, iki nəfəri isə üzgüçülük idman növü üzrə

Beynəlxalq Federasiyanın qərarı ilə xüsusi buraxılışla (vayld-kart)

oyunlarda iştirak etmək hüququ qazanmışlar. Respublika XXVIII Yay

Olimpiya Oyunlarında idmanın 12 növü üzrə 38 idmançı ilə təmsil

olundu. XXVII Sidney Olimpiya Oyunları ilə müqayisədə bu

oyunlarda ölkə 3 yeni idman növü - bədii gimnastika, taekvondo,

qılıncoynatma və daha çox idmançı ilə yarışlara qatılmışdı. XXVIII

Yay Olimpiya Oyunlarında Azərbaycanın milli olimpiya komandası 1

qızıl və 4 bürünc medal qazanaraq 202 iştirakçı dövlət arasında

medalların sayına görə 37, keyfiyyətinə görə 50-ci yeri tuta bilmişdir.

XXVIII Yay Olimpiya Oyunlarında (1952-2004) 140 idmançı işti-

rak etmişdir. 15 qızıl, 12 gümüş, 13 bürünc medal qazanılmışdır. Müstəqil

Azərbaycan idmançıları Yay Olimpiya Oyunlarında 9 medal qazanmışlar

(o cümlədən 3 qızıl, 1 gümüş, 5 bürünc). 2007-ci ildə respublikamızda 36

beynəlxalq yarış təşkil olunmuşdur. Cari ilin 7 ayı ərzində isə artıq 18

beynəlxalq yarış keçirilmişdir. Müstəqillik dövründə respublikada

fəaliyyət göstərən idman qurğuları və bədən tərbiyəsi sağlamlıq

komplekslərinin sayı 9 mini ötmüşdür. Müstə-qillik qazandıqdan sonra

Azərbaycan idmançıları Avropa, dünya və kubok yarışlarında 2615 medal

qazanmışlar: (897 qızıl, 705 gümüş, 1013 bürünc).

Dünyanın idman arenasında artıq özünə layiqli yer tutan Azərbay-

can həm də bir çox beynəlxalq yarışlara ev sahibliyi edir. Azərbaycanda

keçirilən Avropa, dünya çempionatları silsilə xarakter daşıyır. Hər il

ölkədə bədii gimnastika, taekvando, güləş, boks, karate, futbol və s. bu

kimi idman növləri üzrə dünya və qitə çempionatları, Olimpiya

Oyunlarının lisenziya turnirləri keçirilir. Ümumilikdə son 10 ildə

Azərbaycanda 300-dən çox beynəlxalq yarış keçirilmişdir.

199

Beləliklə, bu dəfəki müsahibimiz peşəkar idmançı, taekvando id-

man növü üzrə milli hakim Təranə Xudabəxşiyevadır. Onunla Azər-

baycanın dünyada idman ölkəsi kimi tanınması, idman sahəsində

beynəlxalq əməkdaşlıq və digər mövzulardan danışdıq.

Azərbaycanın idman tarixini və onun dünya tərəfindən qəbul

edilməsi prosesini hansı mərhələlərə bölmək olar?

Azərbaycanın ən yaxın idman tarixini 2 hissəyə bölmək olar.

Müstəqilliyə kimi SSRİ-nin tərkibində olan Azərbaycan idmanı və

müstəqillik əldə edəndən sonra olan Azərbaycan idmanı. Azərbaycan

idmançıları SSRİ tərkibində də kifayət qədər uğurlu idmançılarla

dünyada uğurlar qazanıb, amma müstəqillik əldə etdikdən və ulu öndər

Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra idmana və idmançılara

xüsusi diqqət və qayğısı sayəsində, eyni zamanda Prezident İlham

Əliyevin hal-hazırda uğurlu siyasəti nəticəsində Azərbaycan qısa bir

zamanda bütün dünyaya idman ölkəsi kimi tanındı.

İlk Avropa Oyunlarının köklü Avropa ölkələrindən birinin deyil,

məhz gənc bir dövlətin paytaxtında keçirilməsi əksər müşahidəçilərin

təəccübünə səbəb oldu. Sizcə, avropalıların belə bir qərara gəlməsinə

hansı amillər rəvac verdi?

Əslində birinci belə möhtəşəm oyunların keçirilməsi üçün hər bir

Avropa ölkəsi mübarizə aparırdı. Dediyim kimi, qısa zamanda Azər-

baycanın idman ölkəsi kimi dünyada tanınması 2015-ci il ilk Avropa

Olimpiya oyunlarının Azərbaydanda keçirilməsinə şərait yaratdı.

Başqa Avropa ölkələrinin narazı qalmasına gəldikdə isə, bu normal

haldır. Açıq mübarizədə belə bir tarixi şansı qaçırdıqları üçün

məyusluqla şikayət edirlər.

Ümumiyyətlə, "Bakı-2015" Azərbaycana nə qazandıracaq?

Bir faktı deyim. Dünyada əsrlərlə məşhur olan, 4 ildən bir keçi-

rilən olimpiya oyunları haqqında danışılanda Yunanıstan, Afina yada

düşür. Və Yunanıstanda ilk qaydaları necə qoymuşdularsa, əsrlərlə bu

qaydalar davam edir. Azərbaycan dünya idman tarixinə ilk Avropa

olimpiya oyunlarının ev sahibi kimi düşəcək. Biz bu olimpiya

oyunlarını necə keçirəcəyiksə, növbəti illərdə digər ölkələr həmin

qaydalara riayət edəcək. Digər tərəfdən bir daha bütün dünyanın nəzəri

200

məhz ilk dəfə keçirilən 2015 Avropa olimpiya oyunlarında və

Azərbaycanda olacaq. Ölkəyə xeyli sayda turist gələcək. Bakı 2015

Avropa Olimpiya oyunları Azərbaycanın tarixində, turizm sahəsində,

idman sahəsində böyük rol oynayacaq.

Azərbaycanda idman sürətli inkişaf mərhələsindədir. Beynəlxalq

arenada ölkəmizi daha çox idmanın hansı növünə görə tanıyırlar?

Demək olar ki, Azərbaycanda idmanın çox növü inkişaf edib.

Amma ən çox təknövçülük idman növü inkişaf edib. Xüsusilə, karate,

taekvando, güləş, cüdo, boks, kiqboks, qaydasız döyüş və s. bu kimi

növləri misal göstərmək olar. Məhz İdman Nazirliyinin və Milli

Olimpiya Komitəsinin Avropa və dünya ölkələri ilə sıx beynəlxalq

əlaqələri sayəsində bir çox dünya və Avropa oyunlarının və digər

beynəlxalq mötəbər yarışların Azərbaycanda keçirilməsinə şərait

yaranıb.

Cənubi Qafqazda regional idman yarışları, turnirlər keçirilirmi?

Bəli, kifayət qədər yarışlar keçirilir. Amma yenə də Azərbaycan-

da daha çox müxtəlif idman növləri üzrə beynəlxalq yarışlar və tur-

nelərin keçirilməsi diqqəti çəkir.

Buna səbəblərdən biri də ölkəmizin, demək olar ki, hər bölgəsin-

də dünya standartlarına cavab verən olimpiya komplekslərinin mövcud

olmasıdır. Bu da bir çox idman yarışlarının keçirilməsinə imkan verir.

Dünyada sırf Azərbaycanın adına bağlı olan, beynəlxalq icti-

maiyyət tərəfindən bizimki kimi qəbul edilən və bizim brendimiz sa-

yılan idman yarışı varmı?

İnanıram ki, məhz Bakı 2015 Olimpiya oyunları Azərbaycanın

adı ilə bağlı olaraq tarixdə ilkə imza atacaq.

Və son olaraq, qarşımızdakı dövrdə Azərbaycanda başqa hansısa

beynəlxalq idman tədbirlərinin keçirilməsi planlaşdırılırmı?

Bəli, irəlidə bizi möhtəşəm idman yarışları gözləyir. 2017-ci ildə

İslam həmrəyliyi yarışları, 2020-ci ildə Futbol üzrə Avropa oyunlarının

bir neçəsi, eynilə bir neçə idman növü üzrə Avropa və dünya

çempionatları Azərbaycanda keçiriləcək.

Ümüd

201

Bizim yol 1/12/2014

23.04.2017-ci il Dənizkənarı Parkda İslam Həmrəyliyi oyunları

Əməliyyat komitəsi, oyunların könüllüləri, eyni zamanda ulduz səfir

Hacı Nuran və Bakı 2017 simvolları-İncə və Cəsur ilə birgə möhtəşəm

bir tədbir qeyd etdilər.

Tədbirə “sağlam həyat tərzi” ismarıcını çatdıran peşəkar məşqçinin

rəhbərliyi ilə açıq havada idman sessiyası ilə start verildi. Bu idman

sessiyasını iştirakçılar böyük maraqla qarşılayıb, ona qatıldılar.

Ulduz Səfir Hacı Nuran tədbir haqqında təəssüratını belə

bölüşdü: “Bakı 2017 4-cü İslam Həmrəyliyi Oyunlarının Ulduz səfiri

olmaqdan və burdakı gəncləri dəstəkləməkdən qürur hissi duyuram. Bu

gün biz Oyunların Açılış mərasiminə az bir zaman qalmasını bayram

edirik. Vaxt qısaldıqca, həyacan da artır. Ümid edirəm ki, Azərbaycan

bayrağı altında ölkəmizi təmsil edəcək idmançılarımız böyük uğurlar

qazanacaq və xalqımızı sevindirəcəklər. Mən hamını Bakı 2017 4-cü

İslam Həmrəyliyi Oyunlarına gəlməyə və idmançılarımızı

dəstəkləməyə çağırıram”.

Dənizkənarı Parkda keçirilən tədbir zamanı, İdman sessiyası ilə

bərabər, Bakı 2017 4-cü İslam Həmrəyliyi Oyunlarının rəsmi tərəfdaş

və dəstəkçi şirkətləri olan Kapital Bank, iTicket, AZAL, Red Bull,

Fresco, BonAqua, və Milla-nı təmsil edən nümayəndələrin iştirakı da

tədbirə yüksək əhval-ruhiyyə gətirdi. Tədbir zamanı iştirakçılara Red

Bull enerji içkiləri, BonAqua suları və Milla-nın süd məhsulları

paylandı.

Bakı 2017 4-cü İslam Həmrəyliyi Oyunlarına biletlərin satışı,

eləcə də idman sessiyaları, Açılış və Bağlanış mərasimləri haqqnda

təfsilatlı məlumat iTicket lövhəsində əks etdirilmişdi.

Tədbirdə həyata keçirilən müsabiqələr də iştirakçılara həyəcanlı

anlar yaşatdı və mübarizədə qalib gələnlərə hədiyyələr verildi.

Tədbirin sonunda bir qrup gənclər Oyunlarla bağlı fleşmob təq-

dim etdi. Fleşmobda 50-dən artıq gənc iştirakçı, Oyunlarda iştirak

edəcək ölkələrin bayraqları ilə səhnəyə çıxdılar və “Bakı sizi gözləyir”

ismarıcını verdilər.

202

https://www.baku2017.com/az

İslam Həmrəylik Oyunlarının açılış mərasimi mayın 12-si Bakı

Olimpiya Stadionunda olacaqdır.

İdman oyunlarında 21 idman növü üzrə 57 dövlətin 6000-ə yaxın

idmançısının mübarizə aparacağı nəzərdə tutulmuşdur.

İslam Həmrəylik Oyunlarında yarışların keçiriləcəyi idman

növləri və yerləri aşağıdakılardır:

Atletika və Para Atletika Bakı Olimpiya Stadionu –

(Kişilər və Qadınlar

Su idman növləri Suya tullanma- Bakı Akvatika Mərkəzi –

(Kişilər və Qadınlar)

Su idman növləri Üzgüçülük - Bakı Akvatika Mərkəzi –

(Kişilər və Qadınlar)

Su idman növləri Vaterpolo Arenası- (Kişilər)

Basketbol 3x3 Bakcell Arena- ( Kişilər və Qadınlar)

Futbol AZA/BAY/TBS/DAL (Kişilər)

Bədii gimnastik Milli Gimnastika Arenası ( Kişilər və Qadınlar)

İdman gimnastikası Milli Gimnastika Arenası- (Qadınlar)

Uşu Milli Gimnastika Arenası- (Kişilər)

Stolüstü tennis Bakı İdman Zalı- ( Kişilər və Qadınlar)

Həndbol Bakı İdman Zalı- ( Kişilər və Qadınlar)

Cudo və görmə qabiliyyəti olmayanlar üçün cudo

Heydər Əliyev Arenası- ( Kişilər və Qadınlar)

Yunan-Roma güləşi Heydər Əliyev Arenası- (Kişilər)

Sərbəst güləş Heydər Əliyev Arenası- ( Kişilər və Qadınlar)

Atıcılıq Bakı Atıcılıq Mərkəzi ( Kişilər və Qadınlar)

Tennis Bakı Tennis Akademiyası-( Kişilər və Qadınlar)

Voleybol Kristal Holl 1- ( Kişilər və Qadınlar)

Boks Kristal Holl 2- (Kişilər)

Zorxana Kristal Holl 2- (Kişilər)

Karate Sərhədçi İdman Kompleksi-

(Kişilər və Qadınlar)

Taekvondo Sərhədçi İdman Kompleksi-

203

(Kişilər və Qadınlar )

Ağır atletika Azərbaycan Ağır Atletika Akademiyası

(Kişilər və Qadınlar)

(modern.az)

IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarına İslam Həmrəyliyi İdman Fede-

rasiyasına üzv olan 57 dövlətin qatılması nəzərdə tutulur:

Azərbaycan

Albaniya

Banqladeş Benin

Bəhreyn Birləşmiş Ərəb

Əmirlikləri

Bruney Burkina Faso

Cibuti Çad

Əfqanıstan Əlcəzair

Kamerun Komor

Misir Özbəkistan

Qabon Somali

Toqo Tunis

Türkiyə

Türkmənistan

Uqanda

Yəmən

Oyunlar

İslam Həmrəyliyi Oyunları İslam Həmrəyliyi İdman Federasiyası

(İHİF) tərəfindən keçirilən çoxmillətli, çoxnövlü idman tədbiridir.

İlk Oyunlar 2005-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanında keçirilmişdir.

Sayca İkinci İslam Həmrəyliyi Oyunlarının ilkin olaraq 2009-cu ilin

oktyabrında İranda keçirilməsi nəzərdə tutulsa da, daha sonra tədbir

2010-cu ilin aprel ayına təxirə salındı və sonradan ləğv olundu.

Növbəti Oyunlar 2013-cü ildə İndoneziyada baş tutdu.

İslam Həmrəyliyi İdman Federasiyasının səkkizinci seçilmiş Baş

Assambleyası Səudiyyə Ərəbistanının Ciddə şəhərində dördüncü İslam

204

Həmrəyliyi Oyunlarının 2017-ci ildə Azərbaycanda keçirilməsinə

qərar vermişdir.

Azərbaycan İslam Həmrəyliyi Oyunları Əməliyyat Komitəsi icti-

maiyyətə Bakı-2017 İslam Həmrəyliyi Oyunlarının maskotlarını təq-

dim edimişdir.

Əməliyyat Komitəsindən Azadinform-a verilən məlumata görə,

Azərbaycanımızın milli sərvəti, dünyanın bir çox ölkələrində gö-

zəllikləri ilə göz oxşayan Qarabağ atları IV İslam Həmrəyliyi

oyunlarının maskotu olaraq cəmiyyətə nümayiş olunub.

İncəlik və cəsurluğu özündə xarakterizə edən Qarabağ atları oyun-

ların bundan sonrakı təbliğatında əhəmiyyətli rol oynamaqla yanaşı, eyni

zamanda IV İslam Həmrəyliyi oyunlarının simaları olacaqlar.

“İncə” atı zəriflik və gözəllik nümunəsi olması ilə bərabər, eyni

zamanda incəliyi və məlahəti əks etdirir. “İncə” adət-ənənələri və milli

dəyərləri təmsil edir.

Məharətli, mərd və məqsədyönlü “Cəsur”, digər Qarabağ atları

kimi özünə əminliyi və sərbəstliyi ilə seçilir. Məqsədlərinə nail olmaq

üçün heç bir çətinlikdən qorxmayan, iradəli və əzmkar olan “Cəsur”

mehribanlığı, hər kəsə olan sevgi və diqqəti ilə tanınır.

Bu gündən etibarən IV İslam Həmrəyliyi oyunlarının maskotları

olacaq “İncə” və “Cəsur” oyunlar öncəsi və zamanı xalqımızı oyun-

larının bir parçası olmağa ruhlandırmaqla yanaşı, eyni zamanda

mərkəz və regionlarımızda əsl idman bayramı əhval ruhiyyəsi ya-

radacaqlar.

Qeyd edək ki, maskotlar artıq illüstrasiya şəklində yaradılıb və

tezliklə animasiyalı və real görünüşə sahib olacaqlar.

Bakı 2017 İslam Həmrəyliyi Oyunları könüllüləri

Исламские игры солидарности 2017

"Год исламской солидарности" в действии - Послесловие к

визитам Президента Ильхама Алиева в Катар и Пакистан

Азербайджан придает особое значение солидарности между

мусульманскими странами и государствами. Азербайджан

205

объявил 2017 год "Годом исламской солидарности". Через два

месяца Баку будет принимать IV Игры исламской солидарности.

Исламофобия сегодня является одной из самых серьезных угроз в

мире. Мы решительно осуждаем эту тенденцию. Связывать Ислам

с террором - ошибочный и предвзятый подход. Больше всего от

террора пострадали именно мусульманские государства. Мы

должны продолжить поощрение ценностей Ислама - религии

мира, милосердия, терпимости и справедливости.

https://www.day.az 2 марта 2017

Азад Рагимов: "На Исламиаде будут задействованы комп-

лексы, которые не использовались во время Евроигр" IV Ислам-

ские игры солидарности известные также как Исламиада-2017,

пройдут в 2017 году в столице Азербайджана, в городе Баку.

Церемония открытия игр состоится 12 мая 2017 года, а церемония

закрытия -22 мая.

Решение о проведении IV Исламских игр солидарности в

столице Азербайджана – Баку, было принято 24 июля 2013 года в

городе Джидда Саудовской Аравии на VIII отчётно-выборочной

Генеральной ассамблеи Спортивной федерации исламской со-

лидарности (СФИС). В рамках Генассамблеи прошла также пре-

зентация книги «Баку-2017», включающей разделы по концепции

игр, а также обзор ряда вопросов.

Указом президента Азербайджана Ильхама Алиева от 18

сентября 2015 года был создан Организационный комитет по про-

ведению IV Игр исламской солидарности в Баку. Председателем

Организационного комитета была назначена член Исполни-

тельного комитета Национального олимпийского комитета Азер-

байджанской Республики Мехрибан Алиева.

Предварительный логотип и лозунг Исламиады-2017 был

подготовлен организационным комитетом в мае 2013 года.

Предварительный лозунг игр: «Солидарность - наша сила».

В предварительном логотипе же были использованы нацио-

нальные орнаменты и цвета флага Азербайджана.

206

12 мая 2016 года был представлен новый логотип и бренд

Игр. Логотип, который создали азербайджанские дизайнеры,

оражает историю, наследие и культуру исламских государств.

Основной же темой бренда мероприятия является «современное

ковроткачество сквозь призму присущих большинству исламских

государств богатых культурных традиций». Сами элементы

бренда символизируют элементы азербайджанского ков-

роткачества и наскальную живопись Гобустана.

В спортивную программу Игр включены 20 видов спорта:

лёгкая атлетика (включающая также соревнования среди параат-

летов), прыжки в воду, плавание, водное поло, баскетбол 3х3, фут-

бол, художественная и спортивная гимнастика, ушу, настольный

теннис, гандбол, дзюдо (включающая также соревнования среди

парадзюдоистов), греко-римская и вольная борьба, стрельба,

теннис, волейбол, бокс, зорхана, каратэ, тхэквондо и тяжелая

атлетикa.

The 4th Islamic Solidarity Games

Widely known as 'The Land of Fire', Azerbaijan is located by the

Caspian Sea and surrounded by Caucasus Mountains. Having one of

the fastest growing economies in the region, the country is rich both in

NATURAL and human resources. Azerbaijan is distinguished by its

cultural diversity and multi-faith society. It is considered to be by many

as the cultural intersection between the East and the West.

Apart from beautiful nature and a large number of places of

interest, Azerbaijan has excellent resorts, a bustling restaurant scene

and vibrant bars and night clubs.

At the heart of its capital, Baku, lies the beautiful UNESCO-

listed medieval Old Town with the modern city evolving around it.

Baku is the city where futuristic architecture sits comfortably alongside

pedestrian promenades and fountain squares.

207

Azerbaijan has proven to be a successful host of many

international and regional events and competitions, including 2012

Eurovision Song Contest, 2012 FIFA U-17 Women's World Cup, 2015

Chess World Cup 2015 and Inaugural European Games in Baku 2016

has also been an outstanding year, seeing this beautiful country host F1

European Grand Prix, World Chess Olympiad, UEFA European

Under-17 Championship finals and UEFA European Football

Championship (three group games, one quarter-final). With the 4th

Islamic Solidarity Games on the Horizon in 2017; Azerbaijan truly is a

unique country that welcomes all.

Biblioqrafiya

IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının könüllüləri arasında keçirilən sorğuda

min nəfər iştirak edib // Azərbaycan. - 2017.-26 yanvar. - № 17. - S. 8.

IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının könüllüləri arasında keçirilən sorğuda

min nəfər iştirak edib // Yeni Azərbaycan. - 2017.- 26 yanvar. - № 14. - S. 8.

IV İslam Həmrəyliyi Oyunları ölkəmizin beynəlxalq nüfuzunu daha da

artıracaq // İki sahil. - 2017.- 17 mart. - № 49. - S. 29.

IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının ilk biletləri Azərbaycan Prezidenti

İlham Əliyevə və xanımı Mehriban Əliyevaya təqdim olunub // Xalq qəzeti.

- 2017.- 19 mart. - № 61. - S. 4.

IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının başlamasına 50 gün qalması

münasibətilə Bakıda möhtəşəm tədbir // Xalq qəzeti. - 2017.- 28 mart. - №

62. - S. 3.

IV İslam Həmrəyliyi Oyunları Əməliyyat Komitəsi Bakı Media

Mərkəzi ilə müqavilə bağlayıb / AZƏRTAC // Respublika. - 2017.- 1 fevral.

- № 22. - S. 5.

IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının Xəzərdən başlayan su səyahətinə

start verilib // Kaspi. - 2017.- 6 aprel. - № 58. - S. 2.

IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarına hazırlıq yüksək səviyyədə davam

edir : Prezident İlham Əliyev IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının təşkili və

keçirilməsi iıə əlaqədar bəzi tədbirlər haqqında Sərəncam imzalayıb // Səs. -

2017.- 6 aprel. - № 58. - S. 7.

208

IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarında komanda idman növləri üzrə

yarışların püşkü atılıb // Yeni Azərbaycan. - 2017.- 7 aprel. - № 59. - S. 7.

IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının "Xəzərdən başlayan su səyahəti" nin

Naxçıvan mərhələsi başa çatıb // Respublika. - 2017.- 8 aprel. - № 72. - S. 6.

IV İslam Həmrəyliyi Oyunları dostluq və qardaşlıq simvoluna

çevriləcək // İki sahil. - 2017.- 7 aprel. - № 59. - S. 6.

Azərbaycan IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarını qəbul etmək üçün tam

hazırdır // Yeni Azərbaycan. - 2017.- 6 aprel. - № 58. - S. 2.

Azərbaycanın turizm sənayesi yeni mərhələyə qədəm qoyub : Əbülfəz

Qarayev: "Bakıda keçiriləçək IV İslam Həmrəyliyi Oyunları, 1 Bakı Ticarət

Festivalının keçirilməsi Azərbaycanın turizm inkişafına daha da təkan

verecək" // Mövqe. - 2017.- 7 aprel. - № 59. - S. 3.

Bayramov, Oqtay.İslam Həmrəyliyi Oyunları Azərbaycan tarixinə

növbəti parlaq səhifə yazacaq / O. Bayramov // Xalq qəzeti. - 2017.- 4 mart.

- № 49. - S. 3.

Bayramov, Oqtay. IV İslam Həmrəyliyi Oyunları: açılışa 100 gün qaldı

/ O. Bayramov // Xalq qəzeti. - 2017.- 31 yanvar. - № 21. - S. 8.

Bayramov, Oqtay. Dövlətimizin qayğısına cavab olaraq

idmançılarımız möhtəşəm qələbələrə imza atırlar / O. Bayramov // Xalq

qəzeti. - 2017.- 6 aprel. - № 70. - S. 4.

Bayramqızı, Əfsanə. Müsəlman ölkələrinin atletlərini birləşdirən

mötəbər idman hadisəsi / Ə. Bayramqızı // Xalq qəzeti. - 2017.- 6 aprel. - №

70. - S. 5.

"Bakı - 2017" İslam Həmrəyliyi Oyunlarının medalları təqdim edildi //

Mövqe. - 2017.- 8 aprel. - № 60. - S. 2.

“Bakı-2017” IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının idmançı və ulduz

səfirləri müəyyənləşib / AZƏRTAC // Xalq qəzeti. - 2017.- 9 fevral. - № 29.

- S. 3.

Bilik Fondu İslam Həmrəyliyi Oyunlarının təbliğatına başladı // Xalq

qəzeti. - 2017.- 17 fevral. - № 36. - S. 5.

BP şirkəti IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının tərəfdaşı olub // Xalq

qəzeti. - 2017.- 7 fevral. - № 27. - S. 6.

Cəbrayılov, Ataş. "İslam Həmrəyliyi ili" mühüm beynəlxalq siyasi -

ictimai əhəmiyyətə malikdir / A. Cəbrayılov // Respublika. - 2017.- 8 fevral.

- № 28. - S. 1,3.

Cəfərov, Elçin. İlham Əliyev İslam dünyasını Bakıda birləşdirir : 10

yarış günü, 50-dən çox dövlət, 4 minədək atlet, 22 idman növü / E. Cəfərov

// Azərbaycan. - 2017.-4 aprel. - № 68. - S. 1,6.

209

Cəfərov, Elçin. 37 günlük səfər, 16 məkan, 3000 km-dən artıq məsafə

/ E. Cəfərov // Azərbaycan. - 2017.-5 aprel. - № 69. - S. 1.

37 gün ərzində 3 min kilometrdən artıq məsafənin qət olunacağı

səyahət turu Xəzər dənizindən başlayaraq, beş göl, bir su anbarı, üç çay, bir

bulaq və üç şəlalə olmaqla Azərbaycan ərazisində mövcud olan 15 su

hövzəsini əhatə edəcək. Səyahət zamanı bu hövzələrdən toplanan su mayın

12-də "Bakı-2017"nin açılış mərasiminin bir hissəsi olacaq.

Cəfərli, Rəşad. Bakıya şöhrət gətirən nümunəvi təşkilatçılıq :

Mehriban Əliyevanın rəhbərlik etdiyi Təşkilat Komitəsi İslam dünyasının ən

böyük idman tədbirini də yüksək səviyyədə təşkil edəcək / R. Cəfərli //

Azərbaycan. - 2017.-6 aprel. - № 70. - S. 1,3.

Dadaşova, Şəfiqə. IV İslam Həmrəyliyi Oyunları Azərbaycanın

dünyada artan nüfuzuna dəstəkdir / Ş. Dadaşova // İki sahil. - 2017.- 8 aprel.

- № 60. - S. 7.

Ələddinqızı, Nəzakət. Ölkəmiz dünyada tanınan idman mərkəzidir / N.

Ələddinqızı // Səs. - 2017.- 10 mart. - № 44. - S. 10.

Ələddinqızı, Nəzakət. "Bakı - 2017" IV İslam Həmrəyliyi Oyunları : bu

mövzuda "SƏS" qəzetində Azərbaycanda fəaliyyət göstərən islam ölkələrinin

səfirlərinin, eləcə də hökümət nümayəndələrinin iştirakı ilə dəyirmi masa

keçirildi / N. Ələddinqızı // Səs. - 2017.- 8 aprel. - № 60. - S. 8-9.

Hacalıyev, Elnur. İslam dünyası öz birliyini Bakıda nümayiş etdirəcək

: İlham Əliyev İslamiadanın müsəlman dünyasının həmrəyliyi prosesində

ciddi dönüş yaradacağını bəyan etdi / E. Hacalıyev // Azərbaycan. - 2017.-7

aprel. - № 71. - S. 1,5.

Həmrəylik bizim gücümüzdür : IV İslam Həmrəyliyi Oyunları mədəni

dioloqa da töhfə olacaq // Mədəniyyət. - 2017.- 25 yanvar. - № 25 yanvar. -

S. 3.

Hüseynzadə, Fuad. Bir neçə ölkənin idmançıları İslam Həmrəyliyi

Oyunlarına Azərbaycanda hazırlaşır / F. Hüseynzadə // Palitra. - 2017.- 10

mart. - № 44. - S. 7.

Xeyir-duanı İlham Əliyev verəcək // Azərbaycan. - 2017.-5 aprel. - №

69. - S. 5. Xəzərdən başlayan səyahət" 37 gün davam edəcək və mayın 12-də

açılış mərasimi ilə başa çatacaq. Həmin vaxt uşaqlar ölkənin göl və

çaylarından, şəlalə və bulaqlarından topladıqları Azərbaycanın saf suları ilə

İslam dünyasının 50-dən artıq dövlətini oyunlarda salamlayacaq.

Xəzərdən başlayan su səyahəti : Azərbaycan Respublikasının

Prezidenti İlham Əliyev, “Bakı-2017” İslam Həmrəyliyi Oyunlarının Təşkilat

Komitəsinin sədri xanım Mehriban Əliyeva, ailə üzvləri, Səudiyyə Ərəbistanı

210

Krallığının Şahzadəsi, İslam Həmrəyliyi İdman Federasiyasının prezidenti və

Səudiyyə Ərəbistanı Milli Olimpiya Komitəsinin prezidenti Abdullah bin

Mosaad bin Əbdüləziz Əl Səud mərasimdə iştirak ediblər / AZƏRTAC //

Azərbaycan. - 2017.-6 aprel. - № 70. - S. 1-3. - Prezident İlham Əliyevin

çıxışı.

İsmayılqızı, Xuraman. Azərbaycan IV İslam Oyunlarını ən yüksək sə-

viyyədə keçiricək / X. İsmayılqızı // İki sahil. - 2017.- 7 aprel. - № 59. - S. 5.

Yusifli, Ramiz. "Bakı - 2017" IV İslam Həmrəyliyi Oyunları idman

tariximizə yeni səhifələr yazacaq / R. Yusifli // Respublika. - 2017.- 1 aprel. - №

66. - S. 4.

Misirin gənclər və idman naziri цlkəsinin IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarına

qatılacağını bildirib // Respublika. - 2017.- 23 fevral. - № 41. - S. 8.

Mirzəbəyli, İttifaq. Prezident İlham Əliyev: "Biz Bakıdan bütün dünyaya

nümayiş etdirəcəyik ki, İslam aləmi birdir və bizim birliyimiz gücümüzü artırır"

/ İ. Mirzəbəyli // Xalq qəzeti. - 2017.- 7 aprel. - № 71. - S. 4.

Nəsimi rayonunda IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarına hazırlıqla bağlı mə-

sələlər müzakirə olunub // Yeni Azərbaycan. - 2017.- 7 aprel. - № 59. S. 4.

Qurbanova, Leyla. IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının Azərbaycanda

keçirilməsi ölkəmizin qüdrətinin və böyük nüfuzunun göstəricisidir / L.

Qurbanova // Xalq qəzeti. - 2017.- 7 aprel. - № 71. - S. 3.

Tağıyev, Tural. Asudə vaxtlarını səmərəli keçirən gənclərimizin sayı

həddən artıq çoxalıb”:Aziyə Hacıyeva:“İslam Həmrəyliyi Oyunlarında

könüllülər təcrübə, yeni biliklər, unudulmaz və maraqlı günlər, ən əsası isə

möhkəm dostluqlar qazanacaqlar” / T. Tağıyev // Palitra. - 2017.- 3 mart. - №

40. - S. 6.

Tağıyev, Tural. İslam Həmrəyliyi Oyunlarında tələbə könüllülərimiz

aktiv iştirak edəcəklər / T. Tağıyev // Palitra. - 2017.- 29 mart. - № 52. - S. 6.

Şərifov, Hicran. İslamiada Azərbaycan idmanının növbəti təntənəsi

olacaq: İlham Əliyevin böyük dəstəyi və Mehriban Əliyevanın mükəmməl

təşkilatçılığı ilə "Bakı-2017" də dünyanın böyük idman hadisəsinə çevriləcək /

H. Şərifov ; AZƏRTAC // Azərbaycan. - 2017.-8 aprel. - № 72. - S. 1,4.

Elektron resurslar

www.president.az/articles/16260

211

https://ru.wikipedia.org/wiki/Исламские игры_солидарности_2017 http://publika.az/news/resmixronika/199783.html https://www.baku2017.com/

https://az.wikipedia.org/wiki/2017

https://www.baku2017.com/az

www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=66612

https://www.youtube.com/watch?v=lsXYBgRbXK4

https://www.youtube.com/watch?v=FV6G_-cIKqA

www.apa.az/...oyunlari/rio-de-janeyroda-baki-2017-islam-h.

https://www.youtube.com/watch?v=sFSrXwFMuzE

https://ems.baku2017.com/.../Volunteer/.../Registration.aspx?..

https://www.heysuccess.com/.../Volunteers-Baku-2017-Islam.

www.futbolxeber.az/news/others/35223

https://sputnik.az/.../baki-media-merkezi-ile-muqavile-imzala..

http://files.preslib.az/site/olympia/gl4_1.pdf

www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=66612

https://edumap.az/

https://www.google.az/search?client=opera&q=prezident+az&sourceid=ope

ra&ie=UTF-8&oe=UTF-8

212

https://daytube.az/videos/45194/

https://konullu.edu.az/

https://www.youtube.com/watch?v=FV6G_-cIKqA

https://www.youtube.com/watch?v=1SZFJmDYXSU

https://www.youtube.com/watch?v=7B_bO4N_7bo

https://www.youtube.com/watch?v=dNXdAd_2LzA

http://cebhe.info/baki-2017-iv-islam-hemreyliyi-oyunlari-basa-catdi--

azerbaycan-qalib-oldu-60350

http://modern.az/az/news/133484#gsc.tab=0

https://ru.wikipedia.org/wiki/Исламские_игры_солидарности_2017

https://www.google.az/search?client=opera&q=Milli.Az&sourceid=o

pera&ie=UTF-8&oe=UTF-8

https://az.trend.az/azerbaijan/sports/2752995.html

https://azertag.az/xeber/Baki_2017_IV_Islam_Hemreyliyi_Oyunlarin

in_su_seyaheti_Xezerden_baslandi__Azerbaycan_Prezidenti_Ilham_

Aliyev_merasimde_istirak_edib_YENILANIB_3_VIDEO-1048546

https://www.youtube.com/watch?v=nmB80T7P5_w

https://video.azertag.az/video/51823

https://daytube.az/videos/42796/

https://ok.ru/video/253961374335

213

https://video.azertag.az/video/48593

https://www.youtube.com/watch?v=dy67ATVt

İstifadə edilən mənbələr

1. C.Cabbarlı adınaRespublika Gənclər kitabxanasının

elektron kataloqu

2. İnternet resursları

İslam Həmrəyliyi Oyunları/ tərt. Y. Z. Sadıqlı. - Bakı :

C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. – 28 s. -

ryl.az@mail.ru.

214

MOLLA PƏNAH VAQİF AZƏRBAYCAN ƏDƏBİ DİLİNİN

BANİSİDİR

Böyük Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifin 300 illik yubileyi-

nin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

Sərəncamı.

2017-ci ildə böyük Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifin ana-

dan olmasının 300 illiyi tamam olur. Adının YUNESKO-nun “2016–

2017-ci illər üçün görkəmli şslərin və əlamətdar hadisələrin yubileyləri

proqramı”na daxil edilməsi Azərbaycanın çoxəsrlik zəngin ədəbiyyatı

tarixində silinməz izlər qoymuş bu qüdrətli söz ustasının

yaradıcılığındakı humanist dəyərlərə verilən yüksək qiymətin

təzahürüdür.

Molla Pənah Vaqif öz ənənələri ilə seçilən ədəbi məktəb yaratmış

ölməz sənətkardır. O, əhəmiyyətini əsrlərdən bəri qoruyub saxlayan

bənzərsiz poeziya nümunələri meydana gətirməklə milli ədəbiyyatın

yeni istiqamətdə inkişafına təkan vermişdir. Azərbaycan şeiri Vaqifin

sayəsində tarixinin növbəti mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Onun

klassik bədii fikir salnaməmizin parlaq səhifələrindən birini təşkil edən

irsi müasir dövrdə də insanların əxlaqi-mənəvi kamilləşməsinə xidmət

göstərir. Azərbaycan tarixinə həmçinin siyasi xadim kimi daxil olan

Vaqif taleyüklü məsələlərin həllində müdriklik və uzaqgörənlik

nümayiş etdirmişdir.

Vaqifin yaradıcılığı daim tədqiq obyektinə çevrilmiş, əsərləri

kütləvi tirajla nəşr edilmiş və yubileyi keçirilmişdir. 1982-ci il yanvarın

14-də ulu öndər Heydər Əliyevin bilavasitə təşəbbüsü və iştirakı ilə

Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzi Şuşa şəhərində şairin məzarı

üzərində ucaldılmış əzəmətli məqbərənin açılışı olmuşdur. 1992-ci il

215

mayın 8-də Ermənistanın silahlı quldur dəstələri işğala məruz

qoyduqları Şuşada bütün beynəlxalq hüquq normalarını pozaraq

mədəniyyət nümunələrinə qarşı vandalizm aktları törətmiş və 600-ə

yaxın tarixi-memarlıq abidəsini talayıb məhv etmiş, o cümlədən

Xurşidbanu Natəvanın, Üzeyir Hacıbəylinin, Bülbülün ev-muzeylərini

və Molla Pənah Vaqifin məqbərəsini dağıtmışlar.

Vaqif irsinin azərbaycançılıq məfkurəsi işığında daha dərindən

araşdırılıb öyrənilməsi bu gün də aktuallığını qoruyan və həllini göz-

ləyən mühüm məsələlərdəndir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin

32-ci bəndini rəhbər tutaraq, böyük Azərbaycan şairi Molla Pənah

Vaqifin 300 illik yubileyinin layiqincə keçirilməsini təmin etmək

məqsədi ilə qərara alıram:

1. Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi

Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi və Azərbaycan Milli

Elmlər Akademiyası ilə birlikdə, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin

təkliflərini nəzərə almaqla, Molla Pənah Vaqifin 300 illik yubileyinə

həsr olunmuş tədbirlər planını hazırlayıb həyata keçirsin.

2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərən-

camdan irəli gələn məsələləri həll etsin.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 12 yanvar 2017-ci il

http://president.az

216

Molla Pənah Vaqif

(1717-1797)

Həyatı

Vaqif XVIII əsr Azərbaycan şairi, məşhur siyasi və ictimai xadim,

Qarabağ xanı İbrahimxəlil xan Cavanşirin baş vəziri olmuşdur.

Molla Pənah Vaqif Azərbaycan xalqının orta əsrlər ənənələri

ruhunda və yeni tipli, realist, şifahi xalq poeziyasına yaxın şeirlər yaz-

mış şairlərdəndir. Onun yaradıcılığı Azərbaycan poeziyasının gələcək

inkişafına böyük təsir göstərmişdir.

Vaqif 1717-ci ildə Qazax yaxınlığındakı Salahlı kəndində anadan

olmuşdur. Belə bir fikir var ki, onun əcdadları Məhəmməd Füzulinin

də mənsub olduğu Bayat tayfasından olub. Onun valideynləri haqqında

çox az şey məlumdur. Bəllidir ki, onun babası Süleyman, atası Mehdi,

anası isə Ağqız adını daşımışlar.

Molla Pənah Vaqif yaxşı təhsil almışdır. O, fars və ərəb dillərin-

də yaxşı danışır, astronomiya, riyaziyyat, musiqi və poetika üzrə geniş

biliyə malik idi. O, Qazaxda tanınmış alim və pedoqoq Şəfi əfəndinin

yanında oxumuşdu. Bəzi salnaməçilər belə hesab edirlər ki, sonrakı

təhsilini Gəncədə və yaxud Təbrizdə alıb. Orası da məlumdur ki, Vaqif

təhsilini başa vurduqdan sonra əvvəlcə Qazaxda, sonra isə Qarabağda

məscid nəzdində fəaliyyət göstərən mədrəsədə dərs demiş və elə

burada da Molla Pənah adını almışdır. Bu zaman onun alimliyi

haqqında xəbərlər Molla Pənahın vətəninin hüdudlarından çox-çox

uzaqlara yayılır. Hətta xalq arasında belə bir məsəl də yaranır: "Hər

oxuyan Molla Pənah olmaz".

XVIII əsrin ortalarında Gürcüstan sərhəddində gərginlik yaranır

və bir çox ailələr Qazaxdan Qarabağ və Gəncəyə köçürülürlər. Vaqifin

ailəsi də köçkünlərin arasında idi. Bu ailə Qarabağın Tərtərbasar

kəndində sığınacaq tapır. Vaqif burada da müəllimliklə məşğul olur.

Kiçik bir kəndin mollasının aldığı cüzi maaş böyük ailənin maddi

ehtiyaclarını ödəmir və Vaqifin ailəsi kasıblıq həddində yaşayır.

217

Qarabağa gəldikdən az sonra Vaqif Tərtərbasardan Şuşaya kö-

çür. Burada məktəb açan şair tez bir zamanda şəhər sakinləri arasında

həm gözəl müəllim, həm də istedadlı şair kimi tanınmağa başlayır.

Şairin şöhrəti Qarabağ hakimi İbrahimxəlil xana çatır və onu saraya

dəvət edirlər.

Vaqifin saraya gəlməsi barədə bir neçə rəvayət mövcuddur. Bun-

lardan birinə əsasən, Vaqif ayın tutulması və zəlzələ olacağı haqda

əvvəlcədən dəqiq xəbər verir və bu xəbəri xana çatdırırlar. İbrahimxəlil

xan bu bacarıqlı münəccimlə tanış olmaq istəyir. Vaqifin dərin ağıl və

zəkasından heyrətə gələn xan ona sarayda qalıb işləmək təklifi verir.

Başqa bir rəvayətə görə, hələ Gəncədə ikən Vaqif Gəncə xanı

Cavad xana bir şikayətçinin dilindən ərizə yazır. Ərizənin üslubu xanı

o qədər valeh edir ki, o, Molla

Pənahı sarayına gətirdir. Lakin İbrahimxəlil xanın təkidli xahişi

ilə şairin Qarabağa qayıtmasına icazə verir.

Vaqifin ömrünün son günlərinə qədər sarayda yaşaması məlum-

dur. O, əvvəlcə eşik ağası, yəni, daxili işlər naziri, daha sonra isə baş

vəzir kimi fəaliyyət göstərmişdir.

Özünün yüksək savadı və elmi biliyi ilə o, burada da hamının

rəğbətini qazanır.

Görünür, Vaqif astronomiya ilə ciddi məşğul olub, bu sahədəki

biliklərini təcrübi olaraq gün tutulmalarının və bu qəbildən olan digər

təbii hadisələrin müəyyənləşdirilməsi üçün istifadə edir, astroloji

biliklərini isə sarayda özünün münəccim məsləhətləri ilə nümayiş

etdirirdi. Ehtimal etmək mümkündür ki, Vaqif tətbiqi riyaziyyatı da

yaxşı bilib. Belə ki, onun xan sarayının, yaşayış evlərinin, Şuşa qa-

lasının divarlarının tikintisində dəqiq hesablamalar aparması da bəlli-

dir. Vaqifin zəngin kitabxanası vardı və o, daim öz biliklərini artır-

maqla məşğul olurdu. Saray əyanları və şəhər ziyalıları içərisində

seçilib-sayılması onun özünə ədəbi təxəllüs götürdüyü Vaqif ("hər şeyi

bilən") adını doğrultduğunu göstərir.

Vaqif yaradıcılığının tədqiqatçısı Əziz Şərifin də qeyd etdiyi

kimi, Qarabağ xanlığının vəziri vəzifəsində Vaqif özünü layiqli dövlət

xadimi, müdrik və uzaqgörən bir siyasətçi kimi göstərə bilir.

218

Vaqif iki dəfə evlənmişdir. Birinci xanımının adı Qızxanım,

digərininki Mədinə olub. Qızxanım Durbənd bəyin qızı idi və gənc yaş-

larında özündən çox-çox yaşlı olan Vaqifə ərə getmişdi. Xalq arasında

onun qeyri-adi gözəlliyi barədə rəvayətlər dolaşırdı. Vaqifin bir oğlu,

iki qızı olub. Onların hamısı Mədinə xanımdan olmuş uşaqlardır.

Oğlunun adı Əliağa idi, "Alim" təxəllüsü ilə şeirlər yazmış və yetkin

çağlarında qətlə yetirilmişdi.

Vaqif Molla Vəli Vidadi, Hüseyn xan Müştaq, Ağqız oğlu Piri

kimi şairlərlə dostluq etmişdir. Onun ən yaxın dostu isə heç şübhəsiz,

həmyerlisi və bəzi mənbələrə əsasən, uzaq qohumu Vidadi olub. Vaqif

öz qızlarını Vidadinin oğlanlarına ərə vermişdir. Onların müşairəsi

(şeirləşməsi) hər iki şairin yaradıcılığında mühüm yer tutur.

Vaqifin yaxın dostlarından biri – Hüseyn xan Müştaq 22 il Şəki

xanı olmuşdu, Vaqifin onunla da şeirləşdiyi bəllidir.

Vaqif saraya düşdükdən sonra özü sünni olsa da, xanın inandığı

şiə məzhəbini qəbul edir. Birinci vəzir olduqdan sonra xanlığın xarici

siyasətinə rəhbərlik edir. O vaxt Azərbaycanda vəziyyət çox gərgin və

mürəkkəb idi. 1747-ci ildə Nadir şah Əfşarın öldürülməsindən sonra

Azərbaycanda müstəqil xanlıqlar yaranmışdı. Lakin bu xanlıqların

müəyyən iqtisadi, siyasi və hərbi uğurlarına baxmayaraq, onların başı

üzərində hər an öz müstəqilliklərini itirmək təhlükəsi dolaşırdı.

Azərbaycanda aparıcı rol oynamaq uğrunda Rusiya, İran və Osmanlı

mübarizə aparırdı. Qonşu xanlıqlar və hətta Gürcüstan da müstəqillik

üçün təhlükəyə çevrilmişdilər. Fasiləsiz feodal müharibələri və güclü

qonşuların daimi basqınları Qarabağ xanlığını məcbur edirdi ki, yaxın

xanlıqlarla dil taparaq, aparıcı dövlətlərdən dəstək alsın. İbrahim xan

Gürcüstanla ittifaqa girir və onlar birlikdə Rusiyadan dəstək istəyirlər.

1783-cü ildə gürcü çarı II İrakli Rusiya təbəəliyini qəbul edir və Vaqif

bir il sonra Tiflisdə həmin ölkələr arasında müqavilənin imzalanması

mərasimlərində iştirak edir. Tiflisdə olduğu zaman Vaqif şəhərin

tərifinə, gürcü gözəllərinə və İraklinin oğlu şahzadə Eulona həsr

olunmuş şeirlər yazır.

1783-cü ildə İbrahimxəlil xan II Yekaterinaya məktub yazaraq,

ondan xahiş edir ki, Qarabağ xanlığını Rusiya təbəəliyinə qəbul etsinlər.

219

İbrahim xan çətin bir seçim qarşısında qalmışdı: o ya Rusiyanı, ya da

İranda hakimiyyətə gəlmiş Ağa Məhəmməd şah Qacarı seçməli idi.

İbrahimxəlil xan çox düşünmədən Rusiyaya üstünlük verir. Məsələ onda

idi ki, hələ qədim zamanlardan Qarabağ buraya köçürülmüş qacarlarla

məskunlaşdırılmış və 200 il ərzində burada qacarların Ziyadoğlular

boyundan olan şəxslər hökmranlıq etmişdi. Ağa Məhəmməd şah

Qarabağ xanlığını tutmaq istəyərkən bunu müəyyən qədər qacarların

pozulmuş hüquqlarının bərpası ilə motivləndirmək fikrinə düşmüşdü.

Ağa Məhəmməd şah Qarabağa yaxınlaşdıqca, İbrahimxəlil xan II İrakli

ilə daha artıq yaxınlaşmağa başlayır.

Vaqif Ağa Məhəmməd şaha qarşı birləşmək üçün İbrahimxəlil

xanın, II İraklinin, İrəvan hakimi Məhəmməd xanın və Talış hakimi

Mir Mustafa xanın danışıqlarında iştirak edir.

Qarabağ üzərinə yürüşə hazırlaşarkən Ağa Məhəmməd şah

İbrahimxəlil xandan ona tabe olmasını və bunun rəmzi kimi oğlunu

onun yanına girov göndərməsini tələb edir. İbrahimxəlil xan buna razı

olmur. 1795-ci ildə Ağa Məhəmməd şahın qoşunları Araz çayını

keçərək, Şuşa istiqamətində irəliləməyə başlayırlar. Şuşalılar Vaqifin

başçılığı altında müdafiə olunmaq üçün hazırlıq görürlər. Şuşanın

mühasirəsi uzanır və Ağa Məhəmməd şah İbrahimxəlil xanı qorxutmaq

məqsədilə öz saray şairinə tapşırır ki, ona bir məktub yazsın. Məktub

bu məzmunda olur: "Əgər məni qoruyan mənim tanıdığımdırsa, şüşəni

daş icərisində də salamat saxlar."

Vaqifin beyti Ağa Məhəmməd şahın qəzəbinə səbəb olur və o,

top atəşlərini davam etdirmək əmrini verir. Lakin yenə heç nə alınmır.

Şuşanın 33 günlük mühasirəsi qalanın müdafiəçilərini sarsıtmır və şah

məcbur olub, mühasirəni dayandıraraq, Gürcüstana yola düşür.

Qalanın müdafiəsində Vaqif özü də şəxsən iştirak etmişdi. Şairin

atıcılıq məharəti xalq arasında hətta rəvayətlər də yaradıb. Deyirlər ki,

bir erməni toyunda atıcılıq yarışı keçirilir və bu yarışdan da Vaqif qalib

çıxır.

1796-cı ildə qraf Valerian Zubovun başçılıq etdiyi rus qoşunları

Şamaxıdan keçərək, Qarabağ sərhədlərinə gəlirlər. İbrahimxəlil xan öz

220

oğlu Əbülfət xanın başçılığı ilə onun yanına elçilər göndərir. Bu heyətə

Vaqif və tanınmış Qarabağ əmirlərinin oğlanları da daxil olurlar.

Səfarət geri dönərkən İbrahimxəlil xanla birlikdə Vaqifə də II

Yekaterinanın adından qiymətli hədiyyələr verilir. Vaqifə bahalı daş-

qaşla bəzədilmiş əsa düşür. İbrahimxəlil xan bu müddətdə II Yeka-

terina ilə məktublaşmasını davam etdirir. Xanın həmin məktublarının

mətnini Vaqif yazırdı və imperator tezliklə onun güclü yazı

qabiliyyətini müəyyənləşdirir. 1784-cü ildə Q.A.Potyomkinə yazdığı

məktubunda Yekaterina qeyd edirdi ki, İbrahim xanın məktubları

özünün ədəbiliyi və zərifliyi ilə İrandan və Türkiyədən gələn bütün

məktubları üstələyir. Rusiya hökmdarı öz favoritindən həmin mək-

tubların müəllifinin kimliyini müəyyənləşdirməyi və onun səhhəti ilə

maraqlanmağı xahiş edir. 1796-cı ildə II Yekaterina vəfat edir. Yeni

imperator I Pavel Qafqazdakı rus qoşunlarını geri çağırır. Ağa

Məhəmməd şah bundan istifadə edərək, onun üzünə ağ olmuş xanları

cəzalandırmaq istəyir. Elə həmin il o, yeni yürüşə çıxır və bu yürüşünü

Şuşadan başlayır. Bu dəfə İbrahimxəlil xan qalanı döyüşsüz təslim edir

və öz qohumları, yaxın adamları və kiçik dəstəsi ilə Azərbaycanın

şimalına qaçır. Lakin məlumdur ki, Vaqif, o vaxt xanın özü ilə

götürdüyü adamların içində olmayıb. İran qoşunlarının Şuşaya

girməsindən bir həftə sonra onu tutub İbrahimxəlil xanın qardaşı

Məhəmmədhəsən bəyin sarayına gətirirlər. Ağa Məhəmməd şah

burada yerləşmişdi.

Şairin şimala gedən xanın dəstəsinə daxil olmamasını, bir neçə

cür izah edirlər. Yozumlardan birinə görə, guya Vaqif Cəmil ağa adlı

bir şəxslə Tiflisə gedibmiş və geri qayıdanda Ağa Məhəmməd şahın

adamları onu həbs edirlər. Başqa bir izaha görə, guya o, şahdan qaçıb

canını qurtarır, ancaq Cavad xan tərəfindən tutulub, Qacara təhvil

verilir.

Başqa bir ehtimal da var ki, guya şəhər hələ Qacara qədər İbra-

himxəlil xanın düşmənləri tərəfindən tutulubmuş və Vaqif də şah

gəlməmişdən əvvəl həbs olunubmuş. Qalanın döyüşsüz təslim edil-

məsini də bununla izah etmək olar.

221

Bundan sonra daha müəmmalı hadisələr baş verir. Məşhur tarixçi

Mirzə Camalın (İbrahimxəlil xan Şuşaya qayıtdıqdan sonra Vaqifin

yerini məhz o tutmuşdur) yazdığına əsasən, Vaqifi səhərə yaxın saraya

gətirirlər və Ağa Məhəmməd şah tapşırır ki, səhərisi gün onu edam

etsinlər. Ən qəribəsi budur ki, Mirzə Camalın yazdığına əsasən, elə

həmin axşam o, hansısa günahlarına görə, dan yeri söküləndə özünün

də üç xidmətçisini edam etmək tapşırığı veribmiş. Ancaq Ağa

Məhəmməd şah özü səhərə sağ çıxmır. Onun edam edəcəyi həmin üç

xidmətçi maneəsiz olaraq, şahın yatağına girərək, onu qətlə yetirirlər.

İran şahının qətlindən dərhal sonra Qarabağ xanlığının başına

İbrahimxəlil xanın yaxın qohumlarından olan Məhəmməd bəy

Cavanşir keçir. Belə görünür ki, Vaqif xilas ola bilər. Lakin belə olmur

və baş vəzirin azad edilməsindən az sonra Məhəmməd bəy Cavanşir

onu və oğlu Əli bəyi edam etdirir. Böyük sənətkarın edam olunma

səbəbləri tarixçilər arasında müxtəlif cür yozulur.

Danışırlar ki, qətl günü fərraşlar onları xanın yanına aparmağa

gəldiklərini söyləyirlər. Yolda Əli bəy atasından soruşur ki, xan yuxa-

rıda otura-otura bizi aşağı niyə aparırlar? Vaqif cavabında söyləyir:

"Bizi çoxlarını göndərdiyimiz yerə aparırlar". Vaqifi Şuşada böyük

şərəflə dəfn edirlər. Hətta məzarının üstündə kiçik bir məqbərə də

tikilir ki, bura da sonradan ziyarətgaha çevrilir.

Ölümündən sonra Vaqifin evi talan olunur, əlyazmaları yandırılır.

Şairin şeirlər "Divan"ı da bu səbəbdən bizə gəlib çatmamışdır. İndi

kitablarda nəşr olunan şeirlər isə şairin yaradıcılığının pərəstişkarları

tərəfindən bircə-bircə toplanmışdır. Onun şeirləri aşıqların dilindən

düşmürdü, xalq arasında əzbər deyilirdi. Bundan başqa şairin şeirləri

bəzi adamlar tərəfindən yazıya da alınmışdı. Lakin bütün bunları bir yerə

toplamaq, yazıya alıb, nəşr etdirmək heç də asan iş deyildi. Və ilk dəfə

bu işi Mirzə Yusif Nersesov görür. 1856-cı ildə Teymurxanşurada

Vaqifin ilk kitabı çap olunur. Sonra estafet Mirzə Fətəli Axundova keçir.

O, çox zəngin bir material toplayaraq, məşhur şərqşünas Adolf Berjeyə

verir. Berje isə bunları 1867-ci ildə Leypsiq şəhərində nəşr etdirir. Eyni

zamanda Vaqifin irsi ilə Azərbaycan poeziyası nümunələrindən iri bir

antologiya tərtib etmiş Zaqafqaziya müftisi Hüseyn Əfəndi Qayıbov da

222

maraqlanır. Hüseyn Əfəndi həm də Vidadinin uzaq qohumu idi. O öz

əlyazmalarını dərc etdirməsə də, bir çox ədəbiyyatşünaslar həmin əsərə

tez-tez etmişlər. Nəhayət, inqilabdan qabaqkı dövrdə Vaqifin əsərlərinin

son nəşri "Yeni həyat" qəzetinin redaktoru Haşım bəy Vəzirov

tərəfindən həyata keçirilib. İnqilabdan sonrakı dövrdə Vaqifin

əsərlərinin toplanması və nəşri sahəsində Salman Mümtazın böyük

xidmətləri olmuşdur.

Vaqifin şerini ilk dəfə rus dilinə XIX əsrin 40-cı illərində polyak

şairi və tərcüməçisi Tadeuş Zabloski tərcümə etmişdir.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Łada-Zabłocki

Vaqif yaradıcılığı təkcə azərbaycanlılar arasında deyil, həm də

gürcü və erməni mühitində məşhur olmuşdur. Məlumdur ki, uzun müd-

dət Azərbaycan dili Qafqazda millətlərarası ünsiyyət vasitəsi olmuşdur

və elə buna görə də, Vaqifin şeirləri yalnız Azərbaycan əlifbası ilə deyil,

həm də gürcü və erməni əlifbaları ilə yazıya alınmışdır.

Vaqif şərq poeziyasının bütün klassik formalarından istifadə edib.

O, qəzəl, təcnis, müxəmməs, müstəzad, müəşşərə, müşairə, məsnəvi və

mərsiyələr yazıb. Ancaq onun yaradıcılığının böyük bir qismi, aşıq

poeziyasından götürülmüş qoşma növündə yazılmış şeirlər təşkil edir.

Həmin şeirlərin dili xalqın canlı danışığına çox yaxındır. Vaqif ərəb və

fars mənşəli sözlərdən bacardıqca az istifadə etmişdir.

Vaqif aşıq mühitində böyümüşdü və kütlənin zövq və təlabatını

yaxşı bilirdi. Onun yaradıcılığında qoşmanın böyük yer tutmasını da

elə bununla bağlamaq olar. Məsələyə başqa tərəfdən yanaşanda ehti-

mal etmək olar ki, "Divan"ı itdikdən sonra şairin yalnız xalqın hafi-

zəsində qalan şeirləri yazıya alınıb. Bunlar isə əsas etibarilə qoşmalar

ola bilərdi. Orası da qeyd olunmalıdır ki, qoşmaya aludəliyi Vaqifin

klassik şeir növlərində yazdığı əsərlərin dilinə və üslubuna da müsbət

təsir göstərmişdir.

Vaqifin əsərlərindəki məhəbbət orta əsrlərdə yaşayıb-yaratmış

Azərbaycan şairlərinin böyük əksəriyyətinin şeirlərinə xas olan sufi-

mistik rəmzlərdən tamamilə azaddır. Vaqif öz əsərlərində həyat eşqini,

məşuqəsinin gözəlliyini, hicranın acısını və vüsalın şirinliyini inan-

dırıcı bir tərzdə tərənnüm edir.

223

Şair öz əsərlərinin bütöv bir qismini Azərbaycan gözəllərinin təs-

virinə həsr edib. Vaqif az qala bütün şeirlərində məşuqənin gözlərini,

qaşlarını, saçlarını, yanaqlarını, əllərini, ayaqlarını, qədd-qamətini, can

alan baxışlarını təsvir edir. Bəlkə də bu şeirlər bizə bir qədər yekrəng

görünə bilər. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, şairin müasirləri bu

əsərləri tamamilə başqa cür qəbul etmişlər. Kişinin qadının sifətini

görmək və onunla sərbəst şəkildə ünsiyyətə girmək imkanı olmayan

müsəlman cəmiyyətində qadın gözəlliyi daha tez və həssaslıqla

anlaşılırdı. Bu mənada qadının gözəllik əlamətlərini sadəcə sadalayan

şeirlər belə o zaman oxuculara aşkarda görülməsi mümkün olmayan

obrazları tam təsəvvür etmək imkanı verirdi. O dövrün auditoriyasının

emosionallıq dərəcəsi də qat-qat yüksək idi. Bu fikri bir çox

ədəbiyyatlarda təsvir olunan sufi məclisləri də sübut edə bilər. Belə ki,

həmin məclislərdə oxunan adi sevgi şeirləri də bəzən dinləyiciləri

bayıltmaq qüdrətinə malik olurmuş.

O dövrün kişi auditoriyası tərəfindən qadın gözəlliyinin belə həs-

saslıqla qəbul edilməsi Vaqifin şeirlərini dinləyənlərə ləzzət verirdi.

Çünki onlar şairin sənətkarlıq xüsusiyyətləri sayəsində öz tə-

səvvürlərində bir-birinə bənzəməyən nazlı-qəmzəli, qədd-qamətli, iri,

badamı gözlü, ağbuxaqlı, alyanaqlı, od baxışlı və mütləq ağıllı-

kamallı Azərbaycan gözəllərini canlandıra bilirdilər. Vaqif də öz

poeziyasının məqsədini elə bunda görürdü. Onun şerləri oxucuda obra-

zın həm xarici görünüşünün, həm də daxili dünyasının canlı

təsəvvürünü yaradır.

Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin 1982-ci

ildə Azərbaycanın qədim Şuşa şəhərində Molla Pənah Vaqifə ucaltdığı

böyük məqbərə bu ölməz sənətkarın ədəbiyyatımızın inkişafı

sahəsindəki xidmətlərinə və ictimai-siyasi fəaliyyətinə dövlət sə-

viyyəsində verilmiş yüksək qiymətin parlaq ifadəsidir. Ermənistan

silahlı birləşmələrinin Dağlıq Qarabağı işğal edərkən Vaqifin məq-

bərəsini dağıtması bu təcavüzkar ölkənin mədəniyyətdən uzaq olan

mənəviyyatsız simasını əks etdirir.

Görkəmli Azərbaycan şairi və ictimai xadimi Molla Pənah Vaqi-

fin anadan olmasının 300 illik yubileyinin doğma ölkəsi ilə birlikdə

224

UNESCO və TÜRKSOY miqyasında beynəlxalq səviyyədə qeyd

olunması böyük ümummilli və bəşəri ideallara xidmət edən böyük

sənətin təntənəsidir.

Molla Pənah Vaqifin şeirlərinə yazılan mahnılar

Yalçın Rzazadə Durnalar - musiqi: Cahangir Cahangirov

Rəşid Behbudov Heyran olmuşam - musiqi: Əşrəf Abbasov

Brilliant Dadaşova Toy adamları - musiqi: Vüqar Şirinov

Rahilə Həsənova Sonalar kimi - musiqi: Qəmbər Hüseynli

Ehtiram Hüseynov Tel nazik - musiqi: Qəmbər Hüseynli

Güllü Muradova Təsnif

Molla Pənah Vaqifə ithaf edilən əsərlər

Səməd Vurğun - "Vaqif" dramı

Səməd Vurğun. Seçilmiş əsərləri. Beş cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb",2005 .- 264 s.

Ramiz Mustafayev - "Vaqif" operası “Vaqif” operası Bəstəkar Ramiz Mustafayevin Səməd Vurğunun

eyniadlı dramı əsasında yazılmışdır. Librettonun müəllifi Firudin Meh-

diyevdir. 1960-cı ilin 23 iyununda «Vaqif» operasının Azərbaycan Dövlət

Akademik opera və balet teatrında ilk tamaşası oldu. Bəstəkar müxtəlif

dövrlərdə operanı bir neçə dəfə redaktə edərək onu daha da

təkmilləşdirmişdir. Bu səhnə əsəri iki il sonra Moskvada bəstəkarların

Ümumittifaq müsabiqəsində laureat adına layiq görülmüşdür.

Filmoqrafiya

Vaqif (film, 1968) Film Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifin

həyat və yaradıcılığından bəhs edir.

Film Azərbaycan Xalq Təhsili Nazirliyinin sifarişi ilə

çəkilmişdir.

Molla Pənah Vaqif (film, 2011)

https://www.youtube.com/watch?v=v

225

Molla Pənah Vaqifin əsərlərindən nümunələr

Qoşma. Aşıq şeirinin hər bəndi dörd misradan, hər misrası

on bir hecadan ibarət olan janrına qoşma deyilir.

Ağla gözüm, ayrılırsan canandan,

Hər kəsi ki, görsən, şikayət еylə!

Öldün gеtdin, bəlkə yarı görmədin,

Kəbəyi-kuyini ziyarət еylə!

Sən mənim cananım, ruhi-rəvanım,

Ləbləri şirinim, qönçə dəhanım,

Bir saat görməsəm, tuti zəbanım,

Qоpacaq başıma qiyamət еylə!

Vaqif bir şеydadır, dоlanır bağı,

Xəstədir, dərmanı – dilbər dоdağı.

О alma yanağı, büllur buxağı,

Allah, bədnəzərdən səlamət еylə!

Təsnif. Aşıqlar cinaslı qoşmaya xüsusi təcnis adı vermişlər

ki, bu da cinas qafiyələrlə qafiyələnmiş qoşma deməkdir.

Gözəl qamət, gözəl gərdən, gözəl üz,

Gözəl оlmaz sən tək, оlsa gözəl yüz,

Gözəl canı munca yеtər, gözəl, üz,

Gözəl dеyil, еtmə, gözəl, alı sən.

Gözəl durub, gözəl gəzib, gözəl bax,

Gözəl kəlbəm, sal bоynuma gözəl bağ.

Gözəl sеyrü kəşt еyləyib gözəl bağ,

Gözəl, dər budaqdan gözəl alı sən.

Gözəl saqi, gözəl tutub, gözəl kəs,

Gözəl dоğra kəbab bağrım, gözəl kəs,

Gözəl canan, gözəl adam, gözəl kəs,

226

Bir gözəl kimsənin gözəl alısən.

Gözəl qapındadır, gözəl hеy dərin,

Gözəl sеv dеmişəm gözəl hеy, dərin,

Gözəl, Vaqif qulun, gözəl Hеydərin,

Gözəl, yеtiş dadə, gözəl Alı sən.

Müxəmməs. 5 misralı bir neçə (əsasən, 5-6) bənddən ibarət

olur. Bəndlərin sayı 10-15-ə də çata bilər. Son bəndin misrala-

rından birində müəllifin təxəllüsü verilir.

Sеvdayi-saçın, kеçsə yüz il, sərdən üzülməz,

Can riştəsi gеysuyi-sitəmkərdən üzülməz,

Məddi-nəzərim qəddi-sənubərdən üzülməz,

Dil şоvqi-tamaşayi-səmənbərdən üzülməz,

Xunin cigərim kirpiyi-xəncərdən üzülməz

Rahində sənin dil nə qədər ki, düşə şərrə,

Tiğin ilə dоğranə əgər bir nеçə kərrə,

Tоrpağımı yеllər dağıda bəhrlə bərrə,

Cümlə bədənim ruyi zəmində оla zərrə,

Könlüm о ruxi-mеhrü münəvvərdən üzülməz.

Yüz baği-İrəm gər оla, yüz rövzеyi-gülşən,

Yüz xüldi-bərin, mənzili-əlavü müzəyyən,

Hеç vəchlə sizdən üzümü döndərə bilməm,

Əvvəlü axır bil еşiyindir mənə məskən,

Ölsəm də, ayağım mənim оl dərdən üzülməz.

Nöqsan ki, ucundan çəkəm, еy qaşı hilalım,

Еylə sanıram, artar о gün fəzlü kəmalım,

İstər mənə mеhr еyləmə hеç, al еlə, zalım,

Sənsən gеcə-gündüz həmişə fikrü xəyalım,

Dilimdə adın hər zaman əzbərdən üzülməz.

Sən də, gözüm, Allaha baxıb, zülmü az еylə,

Pеyvəstə könül yıxsan əgər, bir də saz еylə.

Ahim tütünü gör nеcədir еtiraz еylə,

Öz Vaqifini lütf еdibən sərəfraz еylə,

227

Hərçənd оla şah gözü – çakərdən üzülməz.

Sən qönçə kimi hər bir еdən dəmdə yaşınmaq,

Artar bizə yüz mərtəbə оdlarına yanmaq,

Mən aşiqəm, еy gül sənə, оlmaz bunu danmaq,

Ölən günədək еyləməzəm səndən usanmaq,

Daxi nə yaşınmaq, nə bürünmək, nə utanmaq?

Bəsdir bu dayanmaq!

Allaha şükür, lalə yanağında еyib yоx,

Dişində, dəhanində, dоdağında еyib yоx...

Bir zərrəcə zülfündə, buxağında еyib yоx,

Qaşında, gözündə, qabağında еyib yоx,

Daxi nə yaşınmaq, nə bürünmək, nə utanmaq?

Bəsdir bu dayanmaq!

Mən ha sənin оl məh üzünü görmüşəm yüz yоl,

Оl kirpiyini, şux gözünü görmüşəm yüz yоl,

Həm yоldaşını, həm özünü görmüşəm yüz yоl,

Şəkkər kimi şirin sözünü görmüşəm yüz yоl,

Daxi nə yaşınmaq, nə bürünmək, nə utanmaq?

Bəsdir bu dayanmaq!

Mən xud dеyiləm bədnəzər, еy gözləri şəhla,

Məndən üzünü yaşırısan sən еlə bica.

Qоysan, еləyim üzünə dоyunca tamaşa,

Öldürdün axır, məndə ki, can qalmadı əsla,

Daxi nə yaşınmaq, nə bürünmək, nə utanmaq?

Bəsdir bu dayanmaq!

Qеyridən əgər ki, еdəsən sən bu hicabı,

Billəm ki, sözündür vəli məqbulu hеsabı,

Yоxsa, məni görcək, üzünə çəkmə niqabı,

Gəl, Tanrı üçün, Vaqifə çоx vеrmə əzabı,

Daxi nə yaşınmaq, nə bürünmək, nə utanmaq?

Bəsdir bu dayanmaq!

228

Müstəzad. Mövzu və məzmunca qəzəl və qəsidəyə yaxındır.

Həcmi 20-40 misra arasındadır.

Bir nimtənə kim, ta оla zərbəftü nikutər,

Diba оna möhtac,

Mətnində tamam rabitə mövzunu sərasər,

Tək haşiyə qıyqac;

Üstündə оnun aşiqü məşuq müsəvvər,

Dil şövqünə minhac;

Ulduza şəbih nəqşi, yеri göy kimi əxzər,

Nəzzarəsi bəhhac;

Tiri-nəzəri-əhli-təmaşayə müqərrər,

Hər butəsi amac;

İçində оnun şölə vеrə tələti-dilbər,

Ta bəndеyi-vəhhac;

Görən dеyə bu mahdır, оl çərxi-pürəxtər,

Ya bəhri-pürəmvac;

Kəbə еvinin örtüyünə duta bərabər,

Simasını hüccac;

Gər düşsə ətəyi ələ, əlbəttə, tеz еylər,

Bizdən qəmi ixrac;

Əndişə nə itdir, çıxa bir də çəkə ləşkər,

Könlü еdə tarac.

Bеhəmdülla ki, Vaqif həsrətindən öldü qurtuldu,

Uçurdum can quşun, еy gül, sizin gülzarə göndərdim.

Müəşşərlər. Müəşşərin hər bəndi 10 misradan ibarətdir. İlk

bəndin misraları həmqafiyə olur. Sonrakı bəndlərin ilk 9 misrası öz

aralarında, son misrası isə birinci bəndlə qafiyələnir. Az

yayılmış şeir formasıdır.

Güllər açılmış, bu gün еyşü nişatın vəqtidir,

Guşеyi-gülzardə fərşi-büsatın vəqtidir,

Tazədən təcdidi-üqdi-irtibatın vəqtidir,

Bəzmi-еydi-vəslə tərtibi-nişatın vəqtidir,

229

İnqizayi-fəsli-güldən еhtiyatın vəqtidir,

İlləti-еşqə ilaci-buqratın vəqtidir,

Rövzеyi-rizvan üçün sеyri-siratın vəqtidir,

Aşiqü məşuq ara xоş inbisatın vəqtidir,

Hər zaman şirin-şirin ixtilatın vəqtidir,

Еy büti-tutizəban gəl ki, məqalın istərəm!

XXX

Molla Pənah Vaqiflə Molla Vəli Vidadi arasında müaşirə

Müaşirə bədahətən söylənilir.

Vaqif

Еy Vidadi, sənin bu puç dünyada

Nə dərdin var ki, zar-zar ağlarsan?

Ağlamalı günün axirətdədir,

Hələ indi səndə nə var, ağlarsan?

Vidadi

Vaqif, nə çоx yan, baş-ayaq atarsan

Mənə dеrsən, nə bu qədər ağlarsan?

Sənin də başında məhəbbət bеyni

Əgər оlsa, еylər əsər, ağlarsan!

Vaqif

Ta cəsədin cüda оlmayıb candan,

Bil özünü artıq sultandan, xandan,

Qəriblik, ayrılıq nədir ki, оndan

Bu qədər çəkibən azar, ağlarsan?..

Vaqif

Ta cəsədin cüda olmayıb candan,

Bil özünü artıq sultandan, xandan,

Habelə ayrılıq nədir ki, ondan

Bu qədər çəkibən azar, ağlarsan?

230

Vidadi

Ağlamaq ki, vardır, məhəbbətdəndir,

Şikəstəxatirlik mərhəmətdəndir,

Əsil bunlar cümlə mürüvvətdəndir,

Olsa ürəyində, betər ağlarsan!...

Bu deyişmə tam mənası ilə “Vaqif və Vidadi dastanı” adlandırıla

bilər Ankara, 2 mart, АZƏRTAC

Ankarada Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı (TÜRKSOY)

tərəfindən XVIII əsr Azərbaycan poeziyasının parlaq siması, görkəmli

şairi, məşhur siyasi və dövlət xadimi Molla Pənah Vaqifin anadan

olmasının 300 illiyi münasibətilə 2017-ci ilin “Molla Pənah Vaqif ili” elan

edilməsi münasibətilə anma mərasimi təşkil olunmuşdur.

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatının, Azərbaycanın və

Türkiyənin Mədəniyyət və Turizm nazirliklərinin, Azərbaycan Milli

Kitabxanasının, Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun birgə

təşkilatçılığı ilə TÜRKSOY-un qərargahında keçirilən mərasimdə

rəsmi şəxslər, diplomatlar, Ankara ictimaiyyətinin tanınmış nüma-

yəndələri, elm və mədəniyyət xadimləri, şeirsevərlər və digər şəxslər

iştirak ediblər.

Əvvəlcə Azərbaycanın TÜRKSOY-dakı rəsmi təmsilçisi Elçin

Qafarlı “Molla Pənah Vaqif ili” və bu münasibətlə təşkil olunan

mərasimlər barədə məlumat verimişdir.

TRT-nin Ankara radiosu Xorunun ifasında Vaqifin “Durnalar”

şeirinə bəstələnmiş mahnı səsləndirildikdən sonra Azərbaycan Milli

Kitabxanasının arxiv fondunda

saxlanılan M.P.Vaqifin, onun haqqında yazılmış, başqa dillərə

tərcümə olunmuş əsərlərdən ibarət sərginin açılışı olmuşdur.

Rəsmi açılış mərasimində TÜRKSOY-un baş katibi Düsen Ka-

seinov, mədəniyyət və turizm nazirinin birinci müavini Vaqif Əliyev,

Azərbaycanın Ankaradakı səfiri Faiq Bağırov, Beynəlxalq Türk

Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Günay Əfəndiyeva və

Türkiyənin Mədəniyyət və Turizm nazirinin müavini Nihat Gül çıxış

ediblər.

231

Çıxışlarda böyük şair Molla Pənah Vaqifin poeziya yaradıcılığı,

onun diplomatik səyləri, dövlət işlərindəki uğurları və digər məqam-

lardan bəhs olunub. TÜRKSOY-un fəaliyyətini yüksək qiymətləndirən

çıxışçılar əminliklə ifadə ediblər ki, türk xalqlarının tarixi şəx-

siyyətlərinin, o cümlədən görkəmli ədəblərin həyat və fəaliyyətinin

tanıdılmasına göstərilən diqqət türkdilli xalqları daha möhkəm tellərlə

bağlayır və qarşılıqlı olaraq tanıdır.

D.Kaseinov və N.Gül TÜRKSOY-un həyata keçirdiyi layihələ-

rin əhəmiyyətindən, qarşıda duran vəzifələrdən bəhs ediblər. Qeyd olu-

nub ki, türk dünyasının parlaq ədəbi simalarından olan Molla Pənah

Vaqifin yaradıcılığına və şəxsiyyətinə göstərilən diqqət bütün türkdilli

ədiblərə olan qayğının tərkib hissəsi və davamıdır. Onun yaradıcılığı

təkcə Azərbaycan xalqının yox, bütün türk dünyasının ədəbiyyat

xəzinəsi üçün tükənməz sərvətdir. Mədəniyyət və turizm nazirinin

birinci müavini Vaqif Əliyev, Azərbaycanın

Ankaradakı səfiri Faiq Bağırov ölkəmizdə M.P.Vaqif yaradıcı-

lığına və şəxsiyyətinə həmişə böyük ehtiram göstərildiyini ifadə edib-

lər. Diqqətə çatdırılıb ki, 1982-ci il yanvarın 14-də ulu öndər Heydər

Əliyevin bilavasitə təşəbbüsü və iştirakı ilə Azərbaycanın qədim

mədəniyyət mərkəzi Şuşa şəhərində şairin məzarı üzərində məqbərə

ucaldılıb. Təəssüflə qeyd olunub ki, 1992-ci il mayın 8-də

Ermənistanın silahlı quldur dəstələri tərəfindən işğal olunan Şuşada

bütün maddi-mədəniyyət abidələri, o cü mlədən Vaqifin məzarı və

məqbərəsi amansızcasına dağıdılmışdır.

Vaqifin yaradıcılığının həmişə böyük məhəbbətlə sevildiyini diq-

qətə çatdıran Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti

G.Əfəndiyeva bildirib ki, onun yaradıcılığı təkcə Azərbaycanın deyil,

bütün türk dünyasının ortaq sərvətidir. Prezident İlham Əliyevin Molla

Pənah Vaqifin 300 illik yubileyi barədə məlum Sərəncamı böyük şairin

şəxsiyyətinə göstərilən ehtiramdır. Azərbaycanın təşəbbüsü, Türkiyə və

Qazaxıstanın dəstəyi ilə Molla Pənah Vaqif UNESCO-nun “2016-2017-

ci illər üçün görkəmli şəxslərin və əlamətdar hadisələrin yubileyləri

proqramına” daxil edilməsi onun yaradıcılığına verilən yüksək

qiymətdir. Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu da türk

232

dünyasının görkəmli şəxsiyyətlərinin, o cümlədən Vaqifin bədii irsinin

qorunması və inki şafı istiqamətində əməli addımlar atmağı qarşısına

məqsəd qoymuşdur.

Açılışdan sonra Molla Pənah Vaqifin həyat və yaradıcılığını əks

etdirən film nümayiş etdirilmişdir.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, Niza-

mi adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, akademik İsa Həbibbəyli,

Milli Kitabxananın direktoru, professor Kərim Tahirov, Avrasiya

Yazıçılar Birliyinin sədr müavini, şair Ali Akbaş, Qazaxıstanın

TÜRKSOY-dakı rəsmi təmsilçisi, dosent Askar Turganbayev və

dosent Yıldız İsmayilova Molla Pənah Vaqif yaradıcılığının ayrı-ayrı

istiqamətləri barədə fikirlərini bölüşüblər. Molla Pənah Vaqif

yaradıcılığının ayrı-ayrı istiqamətlərindən bəhs edən akademik İsa

Həbibbəyli və professor Kərim Tahirov bildiriblər ki, Vaqif poeziyası

tarixə, köklərə, mənəvi dəyərlərə bağlılığı, xalq ruhunu ifadə etməklə,

eləcə də Azərbaycan dilini yad təsirlərdən qorumaqla həyata vəsiqə

qazanmış ədəbiyyat incisidir. AMEA-da və Azərbaycan milli

kitabxanasında Vaqif yaradıcılığını əhatə edən zəngin kitab fondu

mövcuddur. Bu əsərləri türk dünyasında tanıtmaq, eləcə də dünya

ədəbiyyatı sırasına daxil etmək qarşıda duran mühüm vəzifələrdəndir.

İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının aktrisası Zülfiyyə

İsmayılova Vaqifin şeirlərini oxunmuşdur.

Sonra türkiyəli aşıq Selahettin Dündar sazda ifa ilə Vaqifin şeir-

lərindən parçalar səslənmişdir.

Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Milli

Kitabxanasının və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası adından

TÜRKSOY-a rəsm tablosu və dəyərli kitablar hədiyyə olunmuşdur.

Sabir Şahtaxtlı AZƏRTAC-ın xüsusi müxbiri Ankara 2017-ci il

noyabr ayının 4-də Türkiyə Respublikasının İstanbul şəhərində keçirilən

Beynəlxalq Kitab Sərgisində Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin,

TÜRKSOY və Azərbaycan Milli Kitabxanasının birgə təşkilatçılığı ilə

Azərbaycanın böyük şairi Molla Pənah Vaqifin 300 illik yubileyi ilə

əlaqədar anım tədbiri keçirilmişdir. 04.11.2017 anl.az

233

Qazaxda Molla Pənah Vaqifin 300 illik yubileyi qeyd olunmuş-

dur. Yubiley tədbirinə şairin doğulduğu Yuxarı Salahlı kəndindən

başlanmışdır.

15-05-2017. xeber-24@mail.ru

Молла Панах Вагиф

Выдающийся азербайджанский писатель Молла Панах

Вагиф родился в 1717 году в селе Салахлы вблизи Газаха. Вагиф

получил хорошее образование, великолепно владел арабским

языком и фарси. Он обладал широкими познаниями в астрономии,

математике, музыке и поэзии.

Поначалу Вагиф преподавал в газахских, а затем в карабах-

ских медресе. Прибыв в Карабах, и спустя некоторое время отк-

рыв школу в Шуше, он в скором времени стал известен среди

жителей города как самый лучший преподаватель и талантливый

поэт. Правитель Карабаха Ибрагимхалил хан, приняв все это к

сведению, назначил Вагифа главным визирем.

В 1796 году, когда русские войска под командованием Вале-

риана Зубова подошли к границам Карабаха, Ибрагимхалил хан

отправил к нему посланников во главе со своим сыном Абульфат

агой. Среди посланников были Вагиф и сыновья известных

карабахских ханов. Когда миссия возвращалась назад,

Ибрагимхалил хану и Вагифу были вручены ценные подарки от

имени Екатерины II.

В 1797 году, во время штурма Шуши Ага Мухаммед шах

Каджаром, Ибрагимхалил хан сбежал в Джар-Балакен. Каджар

был убит в результате покушения через день после захвата города.

К власти пришел брат Ибрагимхалил хана Магомед бек. Не

взлюбивший Вагифа Магомед бек вскоре убил его вместе с сыном

Али. Дом Вагифа был разграблен, а рукописи сожжены. Жизнь

Молла Панаха Вагифа, обладавшего должностью и авторитетом в

Карабахе, трагически оборвалась.

234

Основное место в творчестве Вагифа, использующего все

формы классической восточной поэзии, занимал жанр гошма. Он

создал множество ярких примеров этого жанра в азербай-

джанской поэзии.

На его стихи «Журавли», «Я восхищен тобой», «Как лебе-

ди», «Люди свадьбы», «Тонкое тело» и многие другие написаны

песни. Самед Вургун посвятил свою драму «Вагиф» Молле

Панаху Вагифу. Талантливому поэту также посвящена одно-

именная опера Рамиза Мустафаева.

Molla Panah Vagif

Molla Pənah Vaqif (1717–1797) was an 18th-century poet, the

founder of the realism genre in the Azerbaijani poetry and also a

prominent statesman and diplomat, vizier – the minister of foreign

affairs in the Karabakh khanate.

Vagif was born in 1717 in the village of Salahly in the Qazakh,

but spent most part of his life in Karabakh. Soon after coming to

Shusha, the capital of the Karabakh khanate at the time, Vagif became

popular and beloved among the people due to his knowledge and

talents. There was even a saying: “Not every literate person can be

Vagif”.

As vizier, Vagif did much for the prosperity and political growth

of the Karabakh khanate. Also, he played an important role in

organizing the defense of Shusha during the incursions of Aga

Muhammad shah Qajar of Persia in 1795 and 1797.

Shah Qajar invaded Karabakh a second time in 1797, after the

Russian armies that briefly occupied the Caucasus were withdrawn on

the death of Catherine II. This time, Karabakh was undergoing a

drought and was incapable of resisting. Ibrahim-Khalil khan escaped

Shusha and the city fell quickly. Vagif was imprisoned and awaited

death the following morning, but was saved when the shah was

assassinated that very night under mysterious circumstances.

235

The reprieve did not last long. The nephew of Ibrahim-Khalil

khan, Muhammed bey Javanshir, came to power after the now shah-

less Persian army returned to Iran. Seeing in Vagif a loyal follower of

his uncle, he had Vagif and his son executed. At the time of his death

his house was plundered and many of his verses were lost.

Vagif’s remains were kept in Shusha, where a mausoleum in his

name was built during the Soviet era in the 1970s. This mausoleum was

destroyed in 1992 during the Nagorno-Karabakh War[citation needed].

The fate of Vagif’s remains is unknown.

PoetryDespite the circumstances of his death, Vagif’s poetry has

persevered. His verses were collected for the first time in 1856 and

published by Mirza Yousif Nersesov. Soon afterwards, his verses were

published by Adolph Berge in Leipzig in 1867 with the assistance of M.F.

Akhundov, a prominent 19th century Azeri playwright, .

Vagif’s works herald a new era in Azeri poetry, treating more

mundane feelings and desires rather than the abstract and religious themes

prevalent in the Sufi-leaning poetry of the time. This was the main

characteristic that distinguished Vagif from his predecessors and made

him the founder of the realism genre in the Azeri poetry.

The language of Vagif’s poems was qualitatively innovative as

well: vivid, simple, and closely approaching the Azeri vernacular.

Vagif’s poems have had a great influence on Azeri folklore and many of

them are repeatedly used in the folk music of ashugs.

İstifadə edilən ədəbiyyat

C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasının elektron kataloqu

Latın qrafikası ilə

Vaqif, Molla Pənah. Əsərləri / M. P. Vaqif ; tərt. H. M. Araslı. - Bakı

: Şərq-Qərb, 2004. - 264 s. - (Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı).

Molla Pənah Vaqif haqqında

Cəfərov Nizami Qulu oğlu. Molla Pənah Vaqif [Elektron resurs] /N.

Q. Cəfərov ; Azərb. Resp. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi. Bakı: Renessans-

A, 2017.- 238 s.

236

Кərimli, K. Gözəllik qurbanı / K. Кərimli // El. - 2005. - № 2. - S. 89

. - Qeyd: Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqif.

Türk xalqları ədəbiyyatı / tərt. N. Q. Cəfərov. III cild : Yeni dövr. -

Bakı : Çaşıoğlu : Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi, 2007. - 320 s.

Gözəllik və həqiqət şairi M.P.Vaqifin 300-illik yubileyi münasibəti

ilə hazırlanmış metodik vəsait.F.Köçərli adına Respublika Uşaq

Kitabxanası.- Bakı, 2016.- 27s.

Kiril qrafikası ilə

Вагиф, Молла Пəнаһ. Əсəрлəри / М. П. Вагиф ; ред. З.

Əлəкбəров. - Бакы : Азəрнəшр, 1957. - 248 с.

Вагиф, Молла Пəнаһ. Əсəрлəри / М. П. Вагиф ; ред. Б. Ҹəфəров.

- Бакы : Азəрнəшр, 1960. - 257 с.

Вагиф, Молла Пəнаһ. Əсəрлəри / М. П. Вагиф ; тəрт. А. М.

Дадашзадə. - Бакы : Јазычы, 1988. - 192 с.

Вагиф, Молла Пəнаһ. Сечилмиш əсəрлəри / М. П. Вагиф ; тəрт.

Һ. Араслы ; ред. З. Əлəкбəров. - Бакы : Азəрнəшр, 1952. - 232 с.

Вагиф, Молла Пəнаһ. Сечилмиш ше’рлəр / М. П. Вагиф ; тəрт. Һ.

Араслы ; ред. С. Нəҹəфова. - Бакы : Маариф, 1978. - 159 с.

Вагиф, Молла Пəнаһ. Гурбан олдуғум / М. П. Вагиф ; тəрт.-ред.

М. М. Əлəкбəрли. - Бакы : Ҝəнҹлик, 1994. - 120 с.

Молла Пəнаһ һаггында

Дадашзадə, Араз Мəммəд Ариф оғлу. Молла Пəнаһ Вагиф : һəјат

вə јарадыҹылығы / А. М. Дадашзадə ; ред. Һ. М. Араслы ; Азəрбајҹан

ССР ЕА Низами адына Əдəбијјат вə Дил Институту. - Бакы : Азəрб. ССР

ЕА, 1966. - 188 с.

Хəлилов, Гулу Гасым оғлу. "Вагиф" пјеси вə тарихи драм жанры

/ Г. Г. Хəлилов. - Бакы : Азəрнəшр, 1964. - 183 с.

Ҹəфəров, Низами Гулу оғлу. Фүзулидəн Вагифə гəдəр / Н. Г.

Ҹəфəров ; ред. М. Ахундов. - Бакы : Јазычы, 1991. - 168 с.

Вагиф, Молла Панах. Лирика / М. П. Вагиф ; пер. с азерб. Т.

Спендиаровой [и др.] ; сост. И. Бадалбейли ; авт. предисл. А. А. Шариф.

- М. : Художественная литература, 1988. - 254 с.

237

Вагиф, Молла Панах. Избранное / М. П. Вагиф ; пер. А. Шафаи.

- Баку : Азернешр, 1968. - 110 с.

Dövrü mətbuat

Böyük Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifin 300 illik yubileyinin

keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (12

yanvar 2017-ci il) // Azərbaycan. - 2017.-13 yanvar. - № 7. - S. 3.

Bayramov, Adilxan. Molla Pənah Vaqif və "Vaqif" pyesi / A.

Bayramov // Mədəniyyət. - 2017.- 22 fevral. - № 14. - S. 12.

Həbibbəyli, İsa. Molla Pənah olan şair / İ. Həbibbəyli // Azərbaycan.

- 2017.-28 fevral. - № 45. - S. 9.

Sultanova, Mehparə. Gцzəllik və sevgi şairi : TÜRKSOY-un

qərargahında "Molla Pənah Vaqif ili"nin açılışı keçirildi / M. Sultanova //

Mədəniyyət. - 2017.- 3 mart. - № 17. - S. 3.

Sultanova, Mehparə. TÜRKSOY - un "Molla Pəhah Vaqif ili"

çərçivəsində Sakaryada konfrans keçirilib / M. Sultanova // Mədəniyyət. -

2017.- 8 mart. - № 18. - S. 5.

Molla Pəhah Vaqif - 300: Azərbaycançılıq məfkurəsi : elmi konfrans

// Mədəniyyət. - 2017.- 10 mart. - № 2. - S. 10.

Abbaslı, Tahir. Molla Pənah Vaqif / T. Abbaslı // Mədəniyyət. -

2017.- 5 aprel. - № 25. - S. 15.

Zümrüd. 111 yaşlı "Molla Nəsrəddin" / Zümrüd // Səs. - 2017.- 7

aprel. - № 59. - S. 12.

"Molla Pəhah Vaqif" kitabının təqdimatı olub // Palitra. - 2017.- 14

aprel. - № 64. - S. 13.

Cəfərov, Nizami. Xalqın böyük şairi / N. Cəfərov // Azərbaycan. -

2017.-19 aprel. - № 81. - S. 7.

Azəri, L. Ədəbi məktəb yaratmış ölməz sənətkar : böyük şair

haqqında kitabın və elektron məlumat bazasının təqdimatı keçirildi / L. Azəri

// Mədəniyyət. - 2017.- 14 aprel. - № 28. - S. 4.

Bayramov, Vaqif. Molla Pənah Vaqif və "Vaqif" pyesi / V.

Bayramov // Mədəniyyət. - 2017.- 21 aprel. - № 30. - S. 12.

Əliyeva, Aynurə. Gözəllik və həqiqət şairi / A. Əliyeva //

Mədəniyyət.AZ. - 2017. - № 1/2. - S. 18-19.

238

Əliyev, Sabir. Qazaxda Molla Pənah Vaqifin 300 illik yubileyi

təntənə ilə qeyd edildi / S. Əliyev // Azərbaycan. - 2017.-17 may. - № 104. -

S. 8.

Rüstəmova, Aybəniz. Sözün Vaqifi / A. Rьstəmova // Kaspi. - 2017.-

20 may. - № 89. - S. 24.

Şahverdiyev, Zəhmət. Vaqifin ədəbi-ictimai fəaliyyəti XVIII əsrin

tarixi prosesləri kontekstində / Z. Şahverdiyev // İki sahil. - 2017.- 20 may. -

№ 89. - S. 14.

Vəliyev, Vəli. Qazax: Böyük Azərbaycan şairinin yubileyi təntənə ilə

qeyd olunub / V. Vəliyev // Respublika. - 2017.- 20 may. - № 107. - S. 6.

Əliyeva, Aynurə. Gözəllik və həqiqət şairi / A. Əliyeva //

Mədəniyyət.AZ. - 2017. - № 1/2. - S. 18-19.

Əliyev, Kamran. Molla Pəhah Vaqif realizmi və folklor / K. Əliyev

// Kaspi. - 2017.- 10 iyun. - № 103. - S. 15.

Nigar. İsa Həbibbəyli: “Molla Pənah Vaqif milli ədəbiyyatın yeni

istiqamətdə inkişafına əsaslı təsir göstərib” / Nigar // Palitra. - 2017.- 22 iyun.

- № 110. - S. 6.

Sultanova, Mehparə. Türküstanda "Şairlər görüşü" xoş təəssüratlarla

yadda qaldı : "Molla Pənah Vaqif irsini bütün türk dünyasına yaymaq və

təbliğ etmək hər birimizin borcudur" / M. Sultanova // Mədəniyyət. - 2017.-

6 sentyabr. - № 69. - S. 11 .

Kazımova, Fəridə. Molla Pənah Vaqif - rəvayətləşən tarix: [Molla

Pənah Vaqif - 300] / F. Kazımova // Folklor və etnoqrafiya. - 2017. - № 2. -

S. 43-48 .

Rzayeva, Çinarə. Folklora bağlılığın Vaqif nümunəsi / Ç. Rzayeva //

Axtarışlar: folklor, ədəbiyyat, dil, sənətşünaslıq və tarix. - 2017. - № 2. - S.

29-32.

Şahverdiyev, Zəhmət. Molla Pənah Vaqifin ədəbi-ictimai fəaliyyəti

XVIII əsrin tarixi prosesləri kontekstində / Z. Şahverdiyev // Axtarışlar: folklor,

ədəbiyyat, dil, sənətşünaslıq və tarix. - 2017. - № 2. - S. 187-194.

İnternet resursları

https://az.wikipedia.org/wiki/

https://ru.wikipedia.org/wiki/Вагиф,_Молла_Панах

239

www.citylife.az/content.php?lang=az&et=2...

www.myvideo.az/?video_id=2015129

http://merkez.terter-ih.gov.az/uploads/vaqif.pdf

http://anl.az/el/v/mpv_e.pdf

http://bakulove.com/forum/index.php?s=007549e1b5d4d30faacd2c7a

2bbaa2da&showtopic=7610

www.aztv.az/readnews.php?lang=az&id=28584

https://cetinbayramoglubaku.wordpress.com

http://elibrary.bsu.az/sekil/vaqif.pdf

https://www.youtube.com/watch?v=EUVaW6_koO0

İstifadə edilən ədəbiyyat

1.C.Cabbarlı adınaRespublika Gənclər kitabxanasının elektron

kataloqu

2.İnternet resursları

Molla pənah Vaqif-300/ tərt. Y. Z. Sadıqlı. - Bakı : C.Cabbarlı

adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. – 28 s. - ryl.az@mail.ru.

240

BİRİ VARDI, BİRİ YOX

NÜSRƏT KƏSƏMƏNLİ

Həyatı

Nüsrət Kəsəmənli Yusif oğlu 1946-cı ildə Qazax rayonunda ana-

dan olmuşdur. Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika fa-

kültəsinə daxil olmuşdur (1966). Universitetin II kursunda ikən "Bakı"

və "Baku" qəzetlərində müxbir, ədəbi işçi vəzifələrinə qəbul edildiyinə

görə qiyabi şöbəyə keçirilmişdir (1969-cu ildə). Universiteti

bitirdikdən sonra Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında referent və ədəbi

məsləhətçi olmuşdur (1978-1985).

60-cı illərin əvvəllərindən bədii yaradıcılığa başlamışdır. 150-dək

şerinə musiqi bəstələnmişdir. "Boş kəndlərin harayı", "Mövzu üzrə

improvizasiya", "Ənbizlərin keşiyində", "Sovet Azərbaycanına səyahət"

və s. sənədli filmlərin, "Afroditanın qolları", "Qarabağ əhvalatı" bədii

filmlərin ssenari müəllifıdir. Moskvada gənc yazıçıların VI,VII

Ümumittifaq müşavirələrində iştirak etmişdir.

Nüsrət Kəsəmənli fəal ictimaiyyətçi olmuşdur. Azərbaycan

Yazıçılar İttifaqında Həmkarlar Komitəsinin sədri (1981-1984), mədə-

niyyət işçiləri həmkarlar ittifaqı respublika komitəsi rəyasət heyətinin

üzvlüyünə namizəd, Azərbaycan Tarix və Mədəniyyət Abidələri Müha-

fizə Cəmiyyətinin üzvü, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının VI,VII qurul-

tayında idarə heyətinin üzvü, poeziya şurasının sədri seçilmişdir.

241

C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında baş redaktor işləmi-

şdir (1985-ci ildən). "Dünyaya pəncərə" sənədli televiziya verilişinin

ssenari müəllifi və aparıcısı olmuşdur (1985-ci ildən).

Nüsrət Kəsəmənli 17 oktyabr 2003-cü ildə Təbrizdə vəfat

etmişdir.

Biri vardı, biri yox...

Olan olub, keçən keçib bəlkə də,

Indi daha kövrəlməyin yeri yox.

Ömrüm boyu belə gəlib mənimki

Əvvəlindən biri vardı, biri yox.

Uzagdaydı mən istəyən ocaglar,

Ürəyimdən gəlib keçdi sazaglar,

Atalıydı, analıydı uşaglar

Bizim evdə biri vardı, biri yox.

Gözlərimə doldurmuşam yağışı,

Bir koynəkdə çıxarmışam mən qışı,

Şalvar-pencək geyinirdi tay-tuşum

Məndə isə biri vardı, biri yox.

Vaxt gələcək bu günü gorəcəksən

Çox suala gözünu döyəcəksən,

Vaxt gələcək sən özün deyəcəksən,

Deyəcəksən, biri vardı, biri yox...

Mən səni unuda bilmirəm axı

Unutsam nələri unudam gərək

Goylərə baxmişiq ayli gecədə

Unutsam goyləri unudam gərək

Dənizi unudum,ya dalgaları

242

Xatirən yadimdan cıxaydı barı

Payizda xəzanı, qışda qari

Baharda gulləri unudam gərək!

De necə unudum mən səni necə?

Sevgi durna deyil payizda koçə

Yuxuma gəlirsen mənim hər gecə

Aylari,illəri unudam gərək!

Sənin xəyalındır həsrətlə baxan

Adındır hər saat qarşıma cıxan

Qarışıb səklinə gözumdən baxan

Yagışıi,selləri unudam gərək!

Unudam gərək!

Oxucuların ürəyində silinməz iz qoyan Nüsrət Kəsəmənli poezi-

yası bugün də sevilir və oxunur.

Bakı Slavyan Universitetində tanınmış şair Nüsrət Kəsəmənlinin

anım gecəsi keçirilmişdir.(2016)

Günay Novruz-yazır:

Biri milli qəhrəmanım, o biri ədəbiyyat öncülü. Hər ikisi də xalqın

qəhrəman obrazları. Amma mənə və mənim kimi neçə-neçə gəncə də

maraqlı olan təkcə onların ortaq cəhətləri deyil. Bəli, onlar hər ikisi də şair

idi. Birinin ömür yolu yetimlikdən şairliyə, o birinin isə fəhləlikdən

mətbuata ünvanlanırdı. Alı Mustafayevin tərcümeyi-halına nəzər

yetirəndə onun fəhlə ailəsində doğulub, ilk olaraq Bakı Elektrik Ma-

şınqayırma zavodunda çilingər olaraq çalışdığına şahid oluruq.

Nüsrət Kəsəmənli isə “Əvvəlindən biri vardı, biri yox…” deyib,

yetim böyüyən, xalqının şair övladı idi. Bəlkə də çoxarına indi maraqlı

gəldi ki, ilin- günün bu vaxtında biz niyə bu iki şairi qarşı-qarşıya

gətiririk. Bəlkə də çoxlarınız indi özlüyünüzdə mənə deyirsiniz: “Əşi,

biz onları yaxşı tanıyırıq”.

Məncə bəziləriniz elə də yaxşı tanımırsız, əzizlərim. Bu günlər

ən çox maraq dairəsi sosial şəbəkələrdədi, xalqımızın bu halından biz

jurnalistlər heç də narazı deyilik. Sizin sosiallaşmağınız bizə həqiqətən

də kömək olur. Misal üçün, bir neçə gün bundan öncə “Dəli bir

243

ağlamaq keçir könlümdən” misrasını öz Feysbuk dostlarımla müzakirə

etdim. Mən sadəcə sual etdim ki, əziz dostlar, sizcə bu misranın

müəllifi kimd?

Dostluğumda olan yaşlı nəsil nümayəndələri Nüsrət Kəsəmənli,

gənclər isə Alı Müstafayev dedi. Sözün düzünü desəm, biz müharibə

illərini yaşayan uşaqlığın gəncləriyik. İndiki uşaqlar hər gün səhər

hansı xəbərə oyanır, bu başqa yazının mövzusudu. Biz isə hər səhər

oyananda biri-birimizə “xəbərin var bu gün də filan rayonumuzu işğal

etdilər” deyirdik. Hətta yadımdadı, on ya on birinci sinifdə oxuyurdum,

məktəbimizdə sirkə dəvətnamə satmışdılar. Biz biləndə ki, həmin

dəvətnamədə tarix olaraq 20 noyabrdı, etiraz etmişdik. Yəni biz

uşaqlığımızı müharibəyə qurban verib, gəncliyi-mizi də onun

qəhrəmanlarına sayğı ilə yaşamışıq.

Beləcə uşağlığı keçən bir gənc kimi, mənim də fikir, xəyalımda

“Dəli bir ağlamaq keçir könlümdən” ifadəsi misra olaraq Qarakənd

faciəsində itirdiyimiz xalqın dəyərli oğlu Alı Mustafayevindi.

Alı Mustafayev:

Torpaqda haqqı var axan qanın da.

Bir nərin qolları düşüb yanında.

Müqəddəs Şəhidlər Xiyabanında.

Dəli bir ağlamaq keçir könlümdən.

Nüsrət Kəsəmənli:

Yüyürüb-yüyürüb dərə boyunca

Düşüm çəmən üstə qoy üzü quylu

Öpüm bu torpağı, öpüm doyunca

Üzümə üz qoysun hər soyuq daşı

Qoy şehə qarışsın gözümün yaşı

Qurumuş bulaqlar içir könlümdən

Dəli bir ağlamaq keçir könlümdən…

Məncə arif oxucularımız artıq başa düşdülər ki, xalqımızın iki

qəhrəman obrazını niyə bir araya gətirmişik. Yazımın əvvəlində də

244

qeyd etdim ki, onlar hər ikisi bizə əzizdi. Və onu da söylədim ki, mən

müharibə yaşamış uşaqlığın nümayəndəsiyəm. İndiyə kimi yadımdadı,

milli vətənpərvərlik ruhunda böyüyüm deyə, atam evə ancaq və ancaq

milli qəhrəmanları xatirladan kitablar alırdı.

Sinifdənxaric olaraq ilk oxuduğum kitablardan biri də Alı

Mustafayevin “Dəli bir ağlamaq keçir könlümdən” kitabı olmuşdu. Alı

Mustafayev Nüsrət Kəsəmənlidən bir köynək mənə yaxın idi. Çünki,

mən böyüyəndə jurnalist olacaqdım və həm də uşaq ikən ara-sıra şeirlər

yazırdım. Yəqin elə ona görə də ömrümün düz otuz yaşında bildim ki,

Alı Mustafayev “Dəli bir ağlamaq keçir könlümdən” şeirini nəzirə

yazıbmış. Bu şeir məhşur misrası ilə Nüsrət Kəsəmənlinin ən gözəl

şeirlərindən biri olmasına baxmayaraq, məna etibarilə Alı Mustafa-

yevin taleyini əks etdirirmiş.

Misal üçün:

Yanmadım ömrümdən keçən illərə,

Baxıb məzarımda solan güllərə,

Söykəyib üzümü qərənfillərə

Dəli bir ağlamaq keçir könlümdən.

Milli.Az publika.az - 8 Dekabr 2014.

Nüsrət Kəsəmənlinin nəvəsindən babası haqda maraqlı

açıqlamalar. Babanla bağlı ən yaddaqalan nə olub?

- Xatirələrim çoxdur.

- Onun son günü yadındadır?

- Yox, çünki onun vəfat etdiyini sonradan bildim. Mən, babam,

nənəm babamın müalicəsi üçün İrana getmişdik. Onda mən ikinci sinfə

gedirdim. Elə alındı ki, 1-2 ay məktəbə gedə bilmədim, orada qaldıq.

Babamın müalicələri çox idi. Sonra məni nənəm sərhəddən

Bakıya göndərdi. Qohumlarımızın evində qalırdım. Mən bura gələndən

sonra əmim də İrana getdi. Bir müddət sonra məni öz evimizə apardılar.

Sonra gördüm ki, evdə yas məclisi var.

Məndən gizlətmişdilər. Nənəm də bilirdi ki, babama həddən artıq

çox bağlıyam. Həm də onun ilk nəvəsiydim. İndi də onun haqqında

245

danışanda kövrəlirəm (gözləri dolur). Uşaq olsam da, hər şeyi yaxşı

xatırlayıram. O günlər mənə çox əzizdir. O, baba kimi çox gözəl baba

idi.

Milli.Az kulis.lent.az-a istinadən "Atamın xatirəsi" layihəsindən

tanınmış şair Nüsrət Kəsəmənlinin oğlu, şair-aktyor Rəşad Kəsəmənli

ilə müsahibəni təqdim edir.

Bir dəfə gözəllik yarışmasında Nüsrət müəllimə kimsə dedi ki,

sizin qızınız olsa, onun səhnəyə çıxmasını istərdinizmi? Nüsrət

müəllim hirsləndi, adamın üstünə yeridi, efiri bağladılar.

Vurmuşdu onu?

Vurmuşdu. Gözəllik yarışmasında olmuşdu, hə, xatırlayıram.

Bilirsən, sualın tonu yaxşı deyildi. İroniya ilə verilmişdi. Atam ona

görə hirslənmişdi. Mən özüm də bu gün biznes maraqları naminə

gözəllik yarışması keçirərəm, nə gizlədim, amma həm də istəyərəm ki,

valideynlər öz övladlarını bu yarışmaya buraxmasınlar. Ən yaxşısı,

qızlar özləri buna həvəs göstərməsin.

Könülsüz olanda

İnciyib odlara salma konlumu,

Qəzəb duyğulardan bir tonqal qalar.

Gördün fikirliyəm alma konlumu.

Əllərin havadan asılı qalar.

Burax fıkirlərin qoynuna məni,

Gozləmə əlacsız təbəssumləri.

Axsam gorərsən ki, guldurub səni,

Yeni bir seirlə donmusəm geri.

Min gucun dizini bir hiylə bukər,

Bir baglı qoncədə min hikmət yatar.

Bir gulə konulsuz toxunsam əgər,

Ləcəklər tikan tək əlimə batar.

Yenə baxısların niyə yol cəkər?

Bir istək, bir duygu qəlbimi doyər.

Konulsuz telini oxsasam əgər,

246

Sacının hər biri sahmara donər.

Bəlkə də qadına bunlar xos deyil,

Axı, nəvazisdir onun təməli.

Fikirli olanda sinəm bos deyil,

Konlumə fıkirlər dolur deməli...

Oğru olmaq istəyirəm

Qoy polislər eşitməsin,

Qorxulu bir sirr deyirəm:

Çoxdandır ki, bir arzum var,

Oğru olmaq istəyirəm!…

İnsanların arasından

Əqidəsiz adamları,

Vicdanını pula satan

nadanları

Oğurlamaq istəyirəm!

Bu torpağın gündən-günə

Niyə artır dərdi-səri…

Dövlətlərin arasından sərhədləri

Oğurlamaq istəyirəm!

Axı, nə iş görmüşəm ki,

Oğurluq da işdi barı.

Mən anamın sifətinə

Vaxtsız düşmüş qırışları

Oğurlamaq istəyirəm!…

Birisini yıxmaq üçün

İkisinin ülfətini,

İnsanların ürəyindən

Hər kinini, nifrətini,

Yalanını bundan ona,

Ondan buna satanları,

İki sevən arasından

247

O üçüncü adamları

Oğurlamaq istəyirəm!

Araz axır…

O taydan da insan baxır,

Bu taydan da insan baxır,

Necə milyon gözüyaşlı əzizimi,

O həsrətli Təbrizimi

Oğurlamaq istəyirəm!

İndi necə dövlətlər

Məzlumların ah-zarinı,

Yad torpaqda yatıb qalan,

Əsrlərin arxasından

Qollarını çatıb qalan

Kərbəladan Füzulinin,

Hələbdənsə Nəsiminin məzarını

Oğurlamaq istəyirəm!

Nə gizlədək, bilir hami

Tonqal çatıb yandırırlar

bu cahanı.

Qəlbim deyir:

“Bir azəri məsəlini yadına sal:

“Oğrudan-oğruya halal…”

Prometey oğurlayib

İnsanlara verən odu

Oğurlamaq istəyirəm!

Lap qəzəbi tutsa belə

Yerin mənə, göyün mənə

Nə deyirsiz, deyin mənə

Allahdan istəyim

Diz çöküb qarşında dua edirəm.

Ucalardan uca bilirəm səni.

248

Saxla öz yanında ruhumu,Allah,

Bir də bu dünyaya gətirmə məni.

Sirli röyalarım dağılacaqsa,

Arzum gözlərimdə boğulacaqsa,

Əzabım mənimlə doğulacaqsa,

Bir də bu dünyaya gətirmə məni

Namərdi mərdinən cox olacaqsa

Alim ac, gədalar tox

olacaqsa.

Yaranmışlar bir gün yox olacaqsa

Bir də bu dünyaya gətirmə məni.

Bu yalan dünyanın tərs aynası var,

Sevincə bənzəyən cox bəlası var

Təkrar görməyimin nə mənası var?

Bir də bu dünyaya gətirmə məni

Gördüm bu dünyanı,quru qəfəsdir,

Sən bizə verdiyin ibrətli dərsdir.

Bir dəfə peşman olmuşam,Bəsdir!

Bir də bu dünyaya gətirmə məni...

Sən demə təzədən sevmək olarmış

Sən demə təzədən sevmək olarmış,

Tale də təzədən gülə bilərmiş,

Küsüb gözüyaşlı gedən məhəbbət

Peşiman-peşiman dönə bilərmiş.

Ürək bulud kimi boşalırsa da

Demək bulud kimi təzədən dolur.

Sonuncu şöləsi titrəyən şamdan

Ayrı bir şamı da yandırmaq olur.

Sən demə təzədən sevmək olarmış,

249

Köhnə yaraları vaxt, zaman silir,

Kəsilən budaqla ölən ağaclar

Təzə pöhrələrlə dirilə bilir.

Ağlaya-ağlaya dünyaya gəlib

Biz ana südüylə gülməmişikmi?!

Hər axşam sapsarı batan günəşi

Hər səhər təzə-tər görməmişikmi?

Sən demə təzədən sevmək olarmış,

Sevgi fürsət deyil quş kimi uça.

Nə də kölgədir ki,

Qaçasan qova,

Ya da sən qovasan

O səndən qaça...

Çıxarsan qəlbindən ötən sevgini,

Bir gün də tənhalıq sıxacaq səni.

Kiməsə etdiyin yaxşılıq kimi

Məhəbbət qarşına çıxacaq sənin.

İlk sevgi yuvadan düşən quşcuğaz,

Körpə qanadları pöhrələnməyib.

Məcnunun ahıyla uçan məhəbbət

Min hiylə əliylə yerə enməyib...

Mən ki görməmişəm sevgini susan,

Məhəbbət zirvədə bəslənən qarmış.

Kim deyir bir dəfə sevilir insan,

Sən demə hər zaman sevmək olarmış.

İyun 20, 2011

İndi gedəcəyəm

İndi gedəcəyəm, tək qalacaqsan,

Sıxacaq bu çılpaq divarlar səni.

250

Özün öz evində mənə qonaqsan,

Bir azdan kədərlər qovarlar səni…

Çağırma!

Özünə qayıdar səsin,

Səsin divarlarda sürüşəcəkdir.

Çırpınıb içində bu daş qəfəsin,

Xəyalən əksimlə görüşəcəkdir.

Güzgü yaddaşımda nə qalacaq ki?!

Xumarlı gözlərmi, pərişan telmi?

Yalandan gözünü yumacaqsan ki,

Yatasan…

Tərslikdən yuxun da gəlmir.

Boş qalan stulda görünər yerim,

Otağın bir həsrət adası olar.

Pillələri döyən ayaq səslərim

Ürək döyüntünün sədası olar.

Sükut qanadını üstünə sərib,

Boşalan ürəyin dolacaq yenə.

Külqabı içində baş-başa verib

Ölü siqaretlər qalacaq sənə…

Elə qəmli baxma!

İzin ver gedim,

Sənin biçin yerin, zəmin deyiləm.

Yalın ayağımla həmdəmin idim,

Geyindim…

Mən artıq sənin deyiləm...

Bəhanəsiz get

Getmək istəyirsən, bəhanəsiz get

Oyatma mürgülü xatirələri.

Səsin həmin səsdir, baxışın ögey,

Gedirsən səsin də yad olsun, barı.

251

Sən dəniz qoynuna tullanmış çiçək,

Üstünə dalğalar atılacaqdır.

Saxta məhəbbətin saxta sənəd tək,

Nə vaxtsa, üstündə tutulacaqdır.

Yollar tək döşənib ayaqlarına,

Sənə yalvarımmı? Bu mümkün deyil

Qoymaram qəlbim tək vüqarım sına,

Alçalıb yaşamaq ömür-gün deyil...

Demirəm, sən uca bir dağsan, əyil,

Demirəm,qalıbdır əlacım sənə.

Nə səndə məhəbbət qara pul deyil,

Nə mən dilənçiyəm, əl açım sənə.

Getmək istəyirsən, o yol, o da sən,

Bir cüt göz baxacaq arxanca sənin.

Getdinmi, geriyə dönmək istəsən,

Tikanlı yastığa dönəcək yerin.

Getmək istəyirsən, nə danış, nə din,

Yox ol xəyal kimi dumanda, çəndə.

Nəyimi sevmişdin, deyə bilmədin,

İndisə, yüz eyib görürsən məndə.

17 октября – день памяти поэта

25 сентября 1946 года родился в Газахском районе Азербай-

джана известный азербайджанский поэт Нусрет Кесеменли.

Н.Кесеменли в 1966 году поступил на факультет журнали-

стики Азербайджанского Государственного Университета (ныне

БГУ), работал в газете «Бакы».

Поэт, вошедший в литературу в 60-е годы прошлого века, счи-

тается самым ярким представителем 70-х годов, прошлого столетия.

Его бесчисленные стихотворения, полные любви, молодости, мира

ощущений получили широкую славу среди молодежи.

С 1981 по 1984 год был председателем Комитета Профсоюза

в Союзе писателей Азербайджана.

252

Скончался 17 октября 2003 года в Тебризе.

Поэт, вошедший в литературу в 60-е годы прошлого века,

считается самым ярким представителем 70-х годов, прошлого

столетия. Его бесчисленные стихотворения, полные любви,

молодости, мира ощущений получили широкую славу среди

молодежи.

Вором стать хочу

(Перевод с азербайджанского - Эльдар Пири)

Пусть полиция узнает,

Тайну страшную мою

У меня одно желанье-

Вором стать

Всех без совести и чести,

Из сообщества людей

по отдельности и вместе

Я украсть хочу.

На земле единый люд

Странами делён.

Все границы между стран

Я украсть хочу.

Вором буду, не шучу-

С мамина лица

Ранние морщины все

Я украсть хочу!

Продавцов лжи, клеветы,

Не терплю на дух.

Да и третьего меж двух

Я украсть хочу.

Спящих на чужой земле

Насими с Халеба,

Физули из Кербалы

Я украсть хочу.

253

Пусть разгневается небо,

Злится пусть земля

Вором буду непременно,

Вором буду я.

Перевод с азербайджанского,

2012 год

Коль хочешь уйти…

(Перевод с азербайджанского - Эльдар Пири)

Коль хочешь уйти – ни к чему объяснять,

И памяти сон ни к чему прогонять.

Твой голос всё тот же, но взгляд стал чужой...

Пусть лучше бы голос стал тоже не твой!

Стелиться ковром мне под ноги тебе?

Тебя умолять? – Не позволю себе!

Не дам, свою гордость, как сердце, разбить.

Жить в унижении – значит не жить!

Скале я крутой не скажу: "Преклонись!",

Не скажу, что надежда моя вся в тебе,

Разве любовь в тебе – черная мелочь?

Разве я нищ, тянуть руку к тебе?

Желаешь уйти? – Вот дорога, вот ты,

Два глаза проводят, уставясь в следы.

Но если захочешь вернуться, то зря -

Холодной колючкой дом встретит тебя.

Коль хочешь уйти, то без слов удались,

Как призрак в тумане, прошу, растворись.

За что полюбила сказать не смогла,

Теперь сто изъянов во мне ты нашла!

Коль хочешь уйти – ни к чему объяснять

И памяти сон ни к чему прогонять.

Твой голос всё тот же, но взгляд стал чужой...

254

Пусть лучше бы голос стал тоже не твой!

Nüsrət Kəsəmənlinin C.Cabbarli adına "Azərbaycanfilm"

kinostudiyasında baş redaktor işlədiyi illərdə bu filmlərin

çəkilişində iştirakı olmuşdur:

Afroditanın qolları (film, 1987) (qısametrajlı bədii film)

Azərbaycana səyahət (film, 1988)

Doğma sahillər (film, 1989)

Dünyada yeganə (film, 1989)

Əmbizlərin keşiyində (film, 1988)

Goranboy – oğuz eli (film, 1989)

Kəndlərin harayı (film, 1987)

Qurultaydan qurultaya (film, 1985)

Lətifə (film, 1989)

Monoloq (film, 1987)

Müsəlmanlar sülh uğrunda mübarizədə (film, 1987)

"Neftçi"-87 (film, 1987)

Şerəli və Aybərçin (film, 1989)

Şeytan göz qabağında (film, 1987)

Nüsrət Kəsəmənlinin kirill əlifbası ilə dərc olunan kitablarını oxumaq

istəyənlərin nəzərinə:

Кəсəмəнли, Нүсрəт. Севирсəнсə / Н. Кəсəмəнли - Bakı: Gənclik,

1971.- 31c.

Кəсəмəнли, Нүсрəт. Ҝөзлəримин гарасы / Н. Кəсəмəнли - Bakı:

Gənclik, 1975.- 80c.

Кəсəмəнли, Нүсрəт. Özümə bənzədiyim günlər / Н.Кəсəмəнли-

Bakı: Gənclik, 1979.-108c.

Кəсəмəнли, Нүсрəт. Gümüş yuxular / Н. Кəсəмəнли Bakı: Yazıçı,

1981.-127с.

Кесеменли, Нусрет.Поговорим наедине : Стихи / Нусрет

Кесеменли. - Баку : Гянджлик, 1983. - 192 с.

255

Nüsrət Kəsəmənlinin aşağıdakı kitablarını C.Cabbarlı adına

Respublika Gənclər Kitabxanasından əldə edə bilərsiniz!

1. Kəsəmənli, Nüsrət Yusif oğlu. Getmək istəyirsən bəhanəsiz get / N.

Y. Kəsəmənli ; red. Ə. Ə. Sayılov. - Bakı : Araz, 2010. - 512 s.

2. Kəsəmənli, Nüsrət Yusif oğlu. Heyf o sevgiyə... : şeirlər / N.

Kəsəmənli. - Bakı : Maarif, 2010. - 160 s.

N. Kəsəmənlinin təqdim olunan bu kitabında lirik şerlərdən başqa son

illərin ictimai-siyasi hadisələrinə həsr olunmuş "Xocalı", "20 yanvar", "Cıdır

düzü", "İsa bulağı" kimi əsərləri də ayrıca bölmədə toplanmışdır.

3. Kəsəmənli, Nüsrət Yusif oğlu. Seçilmiş əsərləri / N. Y. Kəsəmənli ;

tərt. R. Kəsəmənli. - Bakı : Şərq-Qərb, 2004. - 256 s.

Poeziyamızın ənənəvi və yeni şeir formalarına istinad edərək həmişə

maraqlı və orijinal lövhələr yaratmış şairin bu kitabında onun həyat, insan və

cəmiyyət haqqında oxucu ilə səmimi, poetik söhbətləri toplanmışdır.

Son sözün

Qəlbim öz səhvinə çoxmu yanacaq;

Niyə bəs qədrini bilmədim onda?!

Axır qiymətini tapdım mən ancaq,

Səni itirmişdim onu tapanda…

Getdin…bu gedişdən nə düşdü mənə?

Neçə lal hıçqırıq gözlərimdədir.

Ilk sözü dodağın demişdi mənə,

Son sözü yaşaran gozlərin dedi.

Gərək bu günümü görəydin özün

Həsrətin yaş gəlib yaşımın üstə.

Bir ac qağayıya dönüb son sözün

Hərlənir tufanlı başımın üstə…

Hər ürək bir ocaq, hər ürək nəğmə

Nəğməm alışıbdır, tüstülənibdir.

256

Mənə elə gəlir her kövrək nəğmə

Sənin son sözünə bəstəlenibdir…

Indi məhəbbətim həsrət dənizi,

Orda dalğaların yarışı başlar.

Tutular göylərin mavi dənizi

Sonra da son sözün yagışı başlar

İnternet resursları

http://news.milli.az/culture/312822.html

http://www.moruq.net/

https://www.youtube.com/watch?v=8UfZGqPtQ7k

http://www.navigator.az/news/7/228899.html

http://www.anl.az/down/meqale/525/2013/noyabr/337345.htm

http://www.azerbaijans.com/content_1188_ru.html

http://bit.ly/atv-subsğ

http://www.anl.az/down/meqale/525/2012/oktyabr/266686.htm

www.mobogenie.com/

http://mp3.big.az/nusret_kesemenli_-_qadin_ureyi-585781.html

257

Əziz oxucular!

Sosial şəbəkələrdə olan kitabxana qrupları ilə tanış olun:

İstifadə edilən mənbələr

1. C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasının

elektron kataloqu

2. İnternet resursları resurslar

Biri vardı,biri yox/ tərt. Y. Z. Sadıqlı. - Bakı : C.Cabbarlı

adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. – 28 s. - ryl.az@mail.ru.

258

ЧИТАЕМ ДЕТЯМ ВСЛУХ

ДЕТСКАЯ ЛИТЕРАТУРА

Библиография

1. 101 далматинец : для чтения взрослыми детям / пер. с англ. Ю. Чаровой. - М. : Эгмонт Россия Лтд., 2006. - 80 с.

В городе Лондоне, в уютном доме счастливо жило целое собачье семейство. Но вот вредная женщина по имени Круэлла задумала похитить маленьких далматинцев, чтобы сшить себе из них пятнистую шубу. Понго

и Перитта отправились спасать щенков. Путь их был долог и полон опасностей, однако родительская любовь всегда творит чудеса!

2. 365 рассказов на весь год : науч.-попул. изд. : для детей мл. шк.

возраста / В. Н. Алекссев [и др.] ; сост. С. В. Кузнецов ; худож.: А. И. Безменов, Е. Н. Богуславская, В. А. Горячева. - М. : РОСМЭН-ПРЕСС, 2008.

- 224 с. Эта книга поможет совершить 365 экскурсий по разным областям

знаний. Она расскажет о нашей необъятной планете и звездном небе, о

животных и человеке, о древних мирах, чудесах света и об автомобилях. Каждый день года - от января до декабря - будет насыщен интересными открытиями. Вы получите много полезных знаний и сделаете для себя

новые открытия. 3. Bremen musicians / artist G. Berianidze. - Saint-Petersburg : Geoprint,

2007. - На английском языке..

259

4. Show White and seven dwarfs / artist G. Berianidze. - Saint-Petersburg

: Geoprint, 2007. На английском языке. 5. Андерсен, Ганс Христиан. Сказки : для мл. шк. возраста / Г. Х.

Андерсен. - М. : РОСМЭН-ПРЕСС, 2006. - 56 с. 6. Андерсен, Ганс Христиан. Сказки : для мл.шк. возраста / Г. Х.

Андерсен ; пер. с дат. А. В. Ганзен. - Ростов н/Д : Книга, 2012. - 128 с.

7. Араслы, Эльвира Али кызы. Сказки старого Али / Э. А. Араслы ; худож. И. А. Мамедов. - Баку : ИД Кавказ, 2006. - 154 с.

8. Бажов, Павел Петрович. Сказки из малахитовой шкатулки / П. П.

Бажов ; худож. С. Болотная. - Ростов н/Д : Проф-Пресс, 2011. - 80 с. 9. Белоснежка и семь гномов / пер. с англ. Н. Мамедов ; худож. Г.

Берианидзе. - СПб. : Геопринт, 2011. - 21 с. 10. Белый Клык / худож. В. Гуль. - М.: А.В.К. - Тимошка, 2003. - 60

с.

11. Бемби : для чтения взрослыми детям / пер. с англ. Ю. Чаровой. - М. : Эгмонт Россия Лтд., 2006. - 80 с.

12. Бианки, Виталий Валентинович. Лесные домишки : рассказы о

животных: для дошк. и мл. шк. возраста / В. В. Бианки. - М. : РОСМЭН-ПРЕСС, 2008. - 64 с.

В книгу вошли замечательные рассказы Виталия Бианки о родной природе.

13. Большая книга Кощея Бессмертного : для ст. дошк. и мл. шк.

возраста / авт. идеи, сост. А. Усачёв. - М. : Оникс, 2007. - 224 с. Кто он, этот зловредный и бессердечный персонаж народных сказок?

Некогда Кощея Бессмертного считали властелином подземного царства.

Еще предполагали, что он был демоном зимней стужи, то есть предшественником Деда Мороза. Бытует также мнение о внеземном происхождении Кощея, - уж очень он напоминает биоробота своими

железными доспехами и замок его подобен космическому кораблю, а его сказочный меч-самосек подозрительно схож с обычным лазерным

оружием. Все эти версии подробно рассматриваются в этом сборнике. 14. Братья Гримм Сказки / Братья Гримм; пер. с нем. Г. Петникова. -

М. : Эксмо, 2010. - 656 с.

15. Бялик, Хаим Нахман. Царь Соломон и Асмодей / Х. Н. Бялик; пер. с иврита З. Копельман. - М.: Мосты культуры; Иерусалим : Гешарим, 2005. - 48 с

16. Велерс, Одиль. Весёлые истории про Насреддина : для ср. шк. возраста / О. Велерс ; пер. с фр. Т. Земцова. - М. : Махаон, 2011. - 80 с.

260

Кто не слышал о Насреддине, знаменитом герое юмористических

рассказов, сказок и даже анекдотов? Их придумано немало, а эта книга подарит вам новые забавные истории о юном Насреддине и его верном

спутнике ишаке. Вы узнаете, например, как однажды маленький балагур и весельчак потерял на базаре своего ишака, но вернуться домой без него не мог. "Как же ему быть?" - спросите вы. Насреддин может найти выход из

любого положения! Чтобы разоблачить похитителя, он придумал такую историю, от которой толпа на базаре задрожала от страха…

17. Витязь в тигровой шкуре : по мотивов произведения Шота

Руставели: для ср. шк. возраста / пересказ Л. Жуковой ; худож. А. Митрофанов. - М. : Белый город, 2006. - 48 с. - (Приключения и

фантастика). - (Мифы народов мира) «Витязь в тигровой шкуре» – замечательный памятник грузинской

средневековой литературы (конец XII – начало XIII века Великолепное

мастерство гениального Шота Руставели, увлекательный сюжет, проникновенный гуманизм, богатство красок, передающих живое дыхание древней эпохи, – все это ставит поэму в ряд всемирно известных шедевров

литературы. 18. Волков, Александр Мелентьевич. Огненный бог Марранов : для

внеклассного чтения / А. М. Волков ; худож. Л. Владимирский. - М. : АСТ ; М. : Астрель ; Минск : Харвест, 2002. - 200 с.

19. Волков, Александр Мелентьевич. Тайна заброшенного замка : для

внеклассного чтения / А. М. Волков ; худож. Л. Владимирский. - М. : АСТ ; М. : Астрель ; Минск : Харвест, 2002. - 184 с.

20. Волшебная книга русских народных сказок с живыми картинками

/ худож. Н. Поклада. - М. : Эксмо, 2006. - 144 с. 21. Волшебные сказки : для чтения родителями детям / пересказ для

детей Л. Кузнецов. - М. : Астрель ; М. : АСТ, 2007. - 45 с.

22. Волшебный мир В. Гауфа : сказки: для мл. шк. возраста. - Харьков : Ранок, 2004. - 96 с.

Прекрасно иллюстрированный сборник сказок Вильгельма Гауфа для детей. В издание вошли сказки "Маленький Мук", "Калиф-Аист", "Сказка о мнимом принце".

23. Волшебный мир Украинских сказок / ред. Е. С. Сапелина. - Харьков : Ранок ; Харьков : Веста, 2002. - 96 с.

24. Волшебный мир Ш. Перо / пересказ Т. Габбе. - Харьков : Ранок,

2002. - 96 с. 25. Гарри Портер : книжка-панорамка. - М. : РОСМЭН-ПРЕСС, 2002.

- 10 с.

261

26. Геракл : пер. с англ.: для чтения взрослыми детям / ред. И.

Копылова. - М. : Эгмонт Россия Лтд, 2005. - 80 с. 27. Гурина, Ирина. Новогодний праздник : для мл. возраста / И.

Гурина ; худож. Н. Фаттахова. - М. : Фламинго, 2007. - 62 с. 28. Ершов, Пётр Павлович. Конёк-горбунок / П. П. Ершов ; ред. Т.

Рашина. - Ростов-на-Дону : Проф-Пресс, 2010. - 144 с.

29. Завальнюк, Леонид Андреевич. Коля, Оля и Архимед : сказки / Л. А. Завальнюк. - М. : АСТ ; М. : Астрель, 2006. - 47 с. . - (Сказки-мультфильмы)

Жили-были брат и сестра - Коля и Оля. Коля носил в одном кармане шуруп, а в другом - рогатку. Вот Оля и стала ругать брата. Тогда

Коля сказал сестре, что в карманах он носит не что попало, а изобретения великого древнегреческого ученого и изобретателя Архимеда... Что же еще изобрел Архимед и как он жил в своей Древней Греции? Об этом очень

захотелось узнать Коле и Оле. И вот они отправились в Древнюю Грецию... 30. Изумрудные сказки : сборник : для чтения взрослыми детым / пер.

и пересказ Е. Неволиной ; худож. И. В. Максимова [и др.]. - М. : РОСМЭН-

ПРЕСС, 2008. - 48 с. 31. Ирвинг, Вашингтон. Легенда об арабском астрологе / В. Ирвинг.

- М. : Эгмонт Россия Лтд, 2006. - 64 с. 32. Киплинг, Джозеф Редьярд. Маугли. Сказки / Р. Д. Киплинг. - М.:

Эксмо, 2008. - 448 с.: ил.; 21 см. - (Всемирная детская классика).

33. Киплинг, Редьярд. Сказки и рассказы о животных / Р. Киплинг; пер. Е.М. Чистякова-Вэр; худож.: С. Мухачева, О. Гаркуша, И. Баранов. - Минск : Современная школа, 2009. - 88 с.

34. Книга джунглей : пер. с англ. / ред. Е. Милютенко. - М. : Эгмонт Россия Лтд., 2002. - 80 с.: ил.; 28,5 см. - (Классика Уолта Диснея)

35. Линдгрен, Астрид. Пеппи в стране Веселии : повест сказка: для

ср. шк. возраста / А. Линдгрен ; пер. с шв. Л. Лунгиной. - СПб. : Азбука-классика, 2007. - 112 с.

В самом обычном шведском городке живёт рыжая девочка Пеппи - самая удивительная девочка на всём белом свете. Вот уже полвека рассказвами о её приключениях зачитываются во многих странах.

Отчаянная и весёлая, Пеппи Длинныйчулок давно стала таким же другом миллионов детей, как Карлсон, Винни-Пух или Питер Пен.

36. Лучшие зимние сказки, стихи и загадки : для чтения взрослыми

детьми / ред. А. В. Кошелева. - Краснодар : Улыбка, 2010. - 98 с. 37. Любимые мультфильмы : для чтения взрослыми детям. - М. :

Астрель ; М. : АСТ, 2009. - 45 с.

262

38. Маршак, Самуил Яковлевич. Сказки С. Маршака / С. Я. Маршак

; ред. Г. Коненкина ; худож. М. Бондаренко [и др.]. - М. : АСТ ; М.: Астрель ; Минск : Харвест, 2008. - 112 с.

39. Михалков, Сергей Владимирович. Дядя Степа : поэма в 4-х ч.: для дошкольного возраста / С. В. Михалков ; рис. Ю. Коровина. - М. : Детская литература, 1985. - 119 с.

40. Михалков, Сергей Владимирович. Сказки / С. В. Михалков ; худож. С. Самсоненко. - Смоленск : Русич, 2008. - 120 с.

41. Носов, Игорь Петрович. Путешествие незнайки в Каменный

город / И. П. Носов ; худож. О. Зобнина. - М. : Издание И.П. Носова ; М. : Дрофа-Плюс, 2005. - 112 с.

42. Носов, Николай. Незнайка на Луне : для мл. шк. возраста / Н. Носов ; худож. А. Борисов. - М. : Эксмо, 2008. - 448 с.

43. Остер, Григорий Бенционович. Приметы и суеверия / Г. Б. Остер;

Худож. А. Мартынов. - М. : РОСМЭН-ИЗДАТ, 2000. - 96 с. В новой книге известного детского писателя читатели найдут не

только верные приметы на все случаи жизни, но также очень верные, самые

верные и даже суперверные, например: "Руки чешутся перед дракой, а шея - после" или "Вставший с левой ноги сделает все, что она захочет"

44. Постников, Валентин. Карандаш и Самоделкин : первые прик-лючения / В. Постников ; худож. В. Полухин. - М. : Омега, 2006. - 48 с.

45. Прокофьева, Софья Леонидовна. Все приключения Белоснежки /

С. Л. Прокофьева. - М. : Эксмо, 2010. - 640 с. 46. Путешествия Гулливера / худож. В. Гуль. - М. : А.В.К. - Тимошка,

2003. - 60 с. - (Любимые истории и сказки).

47. Рабле, Франсуа. Гаргантюа и Пантагруэль / Ф. Рабле ; пересказ Н. Скоробогатько. - М. : Белый город, 2005. - 48 с.

48. Распе Р. Э. Приключения барона Мюнхгаузена / Р. Э. Распе.

Удивительные путешествия барона Мюнхгаузена / Г. Бюгер. Тартарен из Тараскона / А. Доде.Тиль Уленшпигель и его веселые приключения /

немецкие Шванки. Легенда о докторе Иоганне Фаусте / И. Шпис ; Р. Э. Распе ; пересказ Л. Яхнина ; худож. В. Гальдяева. - М. : Эксмо, 2010.

- 512 с.

49. Робин Гуд : пер. с англ.: для чтения взрослыми детьми / ред. И. Копылова. - М. : Эгмонт Россия Лтд., 2004. - 80 с. . - (Золотая классика Уолта Диснея)

50. Русские народные сказки : сказ первый: для дошк. и мл. шк. возраста / худож. В. Нечитайло. - Ростов н/Д : Антураж, 2005. - 48 с.

263

51. Самые добрые сказки / худож. З. Доржиева [и др.]. - М. : ОЛМА

Медиа Групп, 2009. - 128 с. 52. Самые красивые русские сказки / худож. Ф. Руйе. - М. : Махаон,

2007. - 144 с. 53. Сказки народов России : для мл. шк. возраста. - М. : Оникс, 2007.

- 192 с.. - (Библиотека младшего школьника)

В книгу включены самые интересные и увлекательные сказки народов России, которые знакомят детей с народными представлениями о добре и зле, о долге, справедливости и счастье, позволяют развивать

внутренний мир ребенка и его умение правильно себя вести в различных жизненных ситуациях.

54. Сказки русских писателей : для чтения родителями детямв. - Ростов н/Д : Проф-Пресс, 2010. - 144 с.

Добрые, умные и веселые сказки русских писателей - Н. Некрасова,

В. Даля, Л. Толстого, И. Крылова и др. - понравятся малышам и побудят их только на хорошие поступки.

55. Сказки тридесятого королевства : для чтения родителями детям:

Проф-Пресс, 2014. - 144 с. - (Любимые сказки малышам) 56. Стейг, Уильям. Шрек : сказочная повесть / У. Стейг. - СПб. :

Амфора, 2010. - 47 с. Приключения зелёного великана Шрека и его верного спутника,

говорящего осла, начались с небольшой истории, придуманной в 1990 году

известным американским писателем и иллюстратором Уильямом Стейгом и рассказанной в этой книге.

57. Стивенсон, Роберт Льюис. Остров сокровищ / Р. И. Стивенсон ;

худож. В. Гуль. - М. : А.В.К. - Тимошка, 2003. - 60 с. - (Любимые истории и сказки).

58. Стихи к любимым праздникам / худож. В. Винокур. - М. :

РОСМЭН-ПРЕСС, 2003. - 85 с. Какой праздник сегодня обходится без стихотворного поздравления?

В детских садах на утренниках и на школьных мероприятиях стало уже традицией, когда ребенок рассказывает стих. Вашему вниманию предлагается сборник современной поэзии, в котором Вы найдете большое

количество стихотворений практически к любому празднику: Новогодние и рождественские праздники, 23 февраля и Международный женский день, Масленица и Пасха, 1 мая и День Победы, День знания и День учителя - вот

далеко не полный список тех праздников, стихи к которым Вы всегда сможете найти в этом издании. Удобная структура книги позволит Вам

отыскать любое стихотворение к любому мероприятию в считанные

264

минуты. Также данные стихотворения Вы сможете использовать при

составлении сценариев к детским праздникам в школах и дошкольных детских учреждениях. С ними любой детский праздник превратится в

веселое и увлекательное событие, что наверняка понравится всем без исключения детям.

59. Толстой, Алексей Николаевич. Сорочьи сказки / А. Н. Толстой ;

худож. М. В. Белоусовой. - М. : Эксмо, 2007. - 120 с. 60. Харрис, Джоэль Чендлер. Братец Кролик и другие : для дошк. и

мл. шк. возраста / Д. Ч. Харрис ; худож. В. И. Полухин. - М. : Омега, 2006.

- 49 с. 61. Царевна лягушка. Сестрица Алёнушка и братец Иванушка : для

чтения взрослыми детьми / худож. Е. Здорнова. - М. : РОСМЭН-ПРЕСС, 2009. - 12 с. - (Волшебные сказки)

62. Чехов, Антон Павловия. Каштанка : для мл. шк. возраста / А. П.

Чехов. - М. : Эксмо ; М. : Наталис, 2010. - 128 с. 63. Чуковский, Корней Иванович. Доктор Айболит : Пента и морские

пираты: сказка: для детей мл. возраста / К. И. Чуковский. - СПб. : Амфора,

2010. - 47 с. 64. Чуковский, Корней Иванович. Доктор Айболит : для мл. шк.

возраста / К. И. Чуковский. - М. : Эксмо, 2011. - 160 с.

Элинор Портер "Поллианна"

Хорошая книжка о том, как с оптимизмом смотреть на все жизненные

неурядицы и находить радость даже там, где другим не пришло бы в голову ее

искать. Маленькая Поллианна - сирота, живет у суровой тетки, но при этом

умудряется весь городок заразить счастьем и желанием играть в свою

замечательную игру.

Джеймс Крюс

"Тим Талер, или Проданный смех"

Это фантастическая повесть о мальчике, который променял свой смех на

богатство, но не стал от этого счастливым. Тиму пришлось пройти много испы-

таний, в которых он нашел верных друзей и вернул свое настоящее богатство.

265

Александр Волков

"Волшебная страна"

Цикл повестей о Волшебной стране начинается с книги "Волшебник

Изумрудного города". Несмотря на то что первая книга была написана по моти-

вам истории о стране Оз, мир, созданный Волковым, оказался богаче и

увлекательнее.

Эдуард Успенский

"Гарантийные человечки"

Чудесная сказочная повесть о маленьких человечках, которые живут

в бытовых приборах и ремонтируют их, пока действует гарантийный срок. У

каждого крошечного мастера свой особенный характер, и поневоле задумы-

ваешься, как выглядит человечек, который живет в твоем компьютере.

Павел Бажов

"Малахитовая шкатулка"

Сказы Бажова, как уральские горы, исполнены суровой красоты. Здесь

жизнь трудна, но и в ней есть место честности, благородству. За доброту и

мастерство награждает людей Хозяйка Медной горы. Особая ценность сказов -

богатый и красивый язык.

Николай Носов

"Приключения Незнайки и его друзей"

В Цветочном городе живут коротышки. Это крошечные человечки, для

которых лужайка - настоящий лес. В спокойную и размеренную жизнь

постоянно вносит хаос озорной Незнайка.

Жюль Верн

"Дети капитана Гранта"

Книга об увлекательных приключениях англичан, которые совер-

шают кругосветное путешествие, разыскивая потерпевшего кораблекру-

шение капитана и его матросов. Действие разворачивается на нескольких

континентах, что позволяет автору рассказать много интересных вещей о

людях и животных, которые там обитают.

266

Валентина Осеева

"Динка"

История о трогательной дружбе девочки из приличной семьи и маленького

бродяги. Начало XX века, на волжской даче лето. Непоседливая Динка,

пытаясь помочь людям, все время попадает в разные приключения, но за

ней присматривает и выручает ее из переделок рано повзрослевший

мальчик Ленька.

Евгений Шварц

"Сказка о потерянном времени"

В этой сказке наш любимый волшебник Евгений Шварц рассказывает

детям об очень взрослой истине - ценности времени. Если будешь относиться

к нему небрежно и тратить попусту, сам не заметишь, как превратишься в ста-

ричка и будешь сожалеть о том, чего не успел сделать в своей жизни. Хеппи-

энд прилагается.

Кир Булычев

"Путешествие Алисы"

Папа маленькой Алисы Селезневой работает космобиологом и берет

дочку в экспедицию. Вместе они собирают на других планетах удивительных

животных для земного космозоопарка. Алиса оказывается очень полезным

участником экспедиции. Некоторые загадки Вселенной легче даются мал-

еньким девочкам. Например, приручить Говоруна и разгадать тайну Третьей

планеты.

Феликс Зальтен "Бэмби"

Замечательная книга о взрослении маленького олененка. История об

открытии мира, его радостях и трудностях, о настоящем горе и настоящей

победе. Одушевляя зверей, Зальтен открывает детям царство леса, учит сопе-

реживанию и стойкости, способности посмотреть на мир другими глазами и

никогда не сдаваться.

Мария Парр

"Вафельное сердце"

267

Добрая и атмосферная книжка о детстве в норвежском хуторе. Детям бу-

дет интересно послушать о приключениях сверстников, а родителям на

несколько минут вернуться в то время, когда солнце светило ярче, деревья

были выше и идти спокойно было невозможно - ноги скакали сами по себе, а

бабушка готовила замечательные вкусности, чтобы порадовать внуков.

Вильгельм Гауф

“Карлик Нос”

За несдержанность и грубость злая ведьма превращает мальчика Якоба

в уродливого карлика. Ему приходится пройти через много испытаний. Только

научившись быть терпеливым, добрым и трудолюбивым, он понимает, как

вернуть себе нормальный облик. Несомненное достоинство книги - яркие,

запоминающиеся описания.

Антуан де Сент-Экзюпери

"Маленький принц"

Это одна из тех редких книг, с которыми знакомятся в детстве, проносят с

собой сквозь годы и каждый раз находят в ней все новые и новые смыслы. Книга,

которая взрослеет вместе с ребенком.

Петр Ершов

"Конек-Горбунок"

Задорная, немного задиристая сказка в стихах о младшем сыне Иване и

волшебном Коньке-Горбунке заставляет улыбаться не только детей, но и

взрослых. Благодаря красоте и точности слова, сказка воспринимается легко.

Ну а для устаревших слов всегда есть поясняющие сноски. И добро, разумеется,

торжествует.

Сельма Лагерлеф

"Чудесное путешествие Нильса с дикими гусями"

За злой нрав гном превращает мальчика Нильса в крошечного человечка.

Тот путешествует по родной стране, с ним случаются разные приключения. В пути

Нильс учится быть смелым, честным и верным своему слову.

Антоний Погорельский "Черная курица,

или Подземные жители"

268

Грустная история о том, как добрый и умный мальчик, получив

невиданное для ребенка богатство - волшебное семечко, становится злым,

заносчивым и предает своих друзей.

Роальд Даль

«Чарли и шоколадная фабрика»

Это волшебная история о шоколадной фабрике, в таинственных недрах

которой изобретаются невиданные сладости. И, конечно же, о чудаке Вилли

Вонке, который наказывает капризных и непослушных детей и вознаграждает

доброго и щедрого мальчика Чарли.

Андрей Некрасов

«Приключения капитана Врунгеля»

Плавание яхты "Беда" - это веселые, порой абсурдные приключения, в

непростые моменты которых герои не опускают руки, ищут и находят остроумные

решения, какими бы нелогичными те ни казались.

Сергей Аксаков

"Аленький цветочек"

Красивая история о красавице и чудовище, о верности своему слову,

доброте и любви. Эту сказку на тысячи ладов пересказывают в самых разных

вариациях, но ни одна не звучит так лирично, красочно и по-родному, как та,

что написана Аксаковым в середине XIX века.

Использованные

литературa

1) Электронный Каталог Республиканской Юношеской

библиотеке им.Дж.Джаббарлы

2) Ресурсы интернета

269

Полезне сайты

Уважаемые родители, предлагаем Вашему вниманию список

детских сайтов, на которых Вы найдете множество интересной и

полезной информации.

http://detskieradosti.ru/

Детские радости: сайт, где родители смогут найти своим детям

разнообразные веселые и увлекательные развлечения в онлайн режиме,

а также скачать интересный материал.

http://www.solnet.ee/

Солнышко: познавательно-развлекательный портал для детей,

родителей и педагогов.

http://vkusnyasha.ru/

Вкусняша: сайт для детей и их родителей: питание, рецепты,

развитие, воспитание, психология, загадки, имена, детский гороскоп,

праздники. А также: раскраски, мультфильмы, игры, музыка,

фоторамки.

http://www.leon4ik.com/

Леончик: портал для детей и их родителей, а также воспитателей

детских садов. Содержит методические материалы и учебные пособия,

статьи и заметки для родителей и воспитателей. Мультфильмы, сказки,

стихи, раскраски, обучающая литература, авторские творения и многое

другое.

http://uotika.ru/ В гостях у Отика: сайт для детей и подростков. Робот Отик

специально создан для того, чтобы отвечать на Ваши вопросы и

общаться с Вами в режиме онлайн. А то, что на сайте есть различные

разделы, полезные и интересные, робот Отик держит в секрете от

взрослых. А зачем об этом рассказывать, сайт ведь для детей!

http://www.zolotaya-rybcka.ru/

Золотая рыбка: сайт посвящен вопросам раннего

интеллектуального развития детей. Родители смогут скачать

обучающие презентации для своих малышей. Те, кто и сам составляет

270

презентации для детей и желает поделиться ими с миром, могут

добавлять свои файлы на сайт! В разделе "Почитайте! Это интересно"

выложены основные статьи, посвященные воспитанию ребенка и уходу

за ним.

http://www.babylessons.ru/

Детские уроки: детские развивающие игры, уроки, поделки.

http://predkov.net/ Предков нет: форум для детей и подростков. Много игр и

развлечений. Общение детей со всего света.

http://detstvo.ru/ Детство.Ру: сайт для детей, их мам и пап.

http://www.myltik.ru/ Мультик.Ру: все о мультфильмах: новости, скриншоты из

мультфильмов, много интересного и полезного, различные ссылки.

http://1001skazka.com/ 1001 сказка: коллекция сказок и не только.

http://www.lukoshko.net/ Лукошко сказок: детская электронная библиотека - детские

сказки, рассказы, стихи и песни. Бесплатные электронные книги для

детей.

http://www.deti.religiousbook.org.ua/ Детская страничка: детям о Вселенной, планете Земля, растениях

и животных.

http://shishkinles.ru/

Шишкин лес: сайт «Шишкин Лес» - интернет-версия

одноимённой телевизионной программы для детей. Здесь вы можете

почитать, поиграть, порисовать и, конечно же, всей семьёй посмотреть

передачи с любимыми героями - обитателями Шишкиного Леса.

http://www.zateevo.ru/

Затеево.ру : сайт для детей 8-14 лет, единственный еженедельный

русскоязычный интернет-журнал для школьников, выходит при

государственной поддержке Федерального агентства по печати и

массовым коммуникациям.

http://www.orljata.ru/ Портал для детей и их родителей. На сайте размещены материалы

для развития и безопасного досуга детей. Идет постоянное пополнение

271

новыми сказками, мультфильмами, разукрашками, играми, шутками,

забавными картинками, стихами.

http://chudesenka.ru/ Чудесенка: сайт для детей и их родителей. Здесь можно слушать

и разучивать песенки, собраны материалы для творчества, раскраски,

множество игр онлайн, сценарии праздников, детские новости и статьи

для родителей.

http://tirnet.ru/ Тырнет: один из немногих детских ресурсов в Интернете,

полностью посвященный решению проблем полезности, безопасности

и увлекательности Интернета для детей

http://www.stranadruzey.ru/

Страна друзей: портал для детей и подростков.

http://www.kinder.ru/

Каталог полезных и развлекательных детских ресурсов.

http://rebzi.ru/

Ребзики: детский сайт с волшебными раскрасками, пазлами,

играми, детским чатом и др.

При составлении списка использованы материалы сайта

"Родительский конроль" http://www.kindergate.ru

İstifadə edilən mənbələr

1. C.Cabbarlı adınaRespublika Gənclər kitabxanasının elektron

kataloqu

2. İnternet resursları

Читаем детям вслух / сост. Е.З.Садыхлы - Баку : Республиканская

Юношеская библиотека им.Дж.Джаббарлы, 2017. – 28 s. -

ryl.az@mail.ru.

272

METODİKİ VƏSAİTLƏR

BİBLİOQRAFİK GÖSTƏRİCİNİN

HAZIRLANMASI METODİKASI

METODİKİ MƏLUMAT

273

Sənədlərin biblioqrafiyalaşdırılmasında əsas istiqamətlərdən biri

biblioqrafik göstəricinin hazırlanmsı prosesidir. Biblioqrafik göstərici

biblioqrafik məhsulun əsas növlərindən biridir.

«DÖST 7.0-99 İnformasiya-kitabxana fəaliyyəti, biblioqrafi-

ya.Termin və təyinedicilər» standartında deyilir:

«Biblioqrafik göstərici çoxlu sayda biblioqrafik yazıların məc-

musundan ibarətdir».

Biblioqrafik vəsait bu məqsədlərlə tərtib edilir:

elmi işə kömək

istehsalat fəaliyyətinə kömək

təhsilə və şəxsi təhsilə, pedaqoji və təbliğat işinə kömək

ixtisası artırmaq və s.

Biblioqrafik fəaliyyətin prosesi olan biblioqrafiyalaşdırma

biblioqrafik məlumatın hazırlanmasıdır.

Biblioqraf mövzunu seçərkən kitabxananın profilinə, oxucu

təlabatına, mövzunun əsas istiqamətlərinə, onun aktuallığına diqqət

yetirməlidir.

Vəsaitin mövzusu bir və ya bir neçə aspektlərdə işlənə bilər: nə-

zəri, təcrübi, tarixi. Biblioqraf bəzən ədəbiyyatı tam, bəzən də seçmə

yolla seçib toplayır. Ədəbiyyatın tamlığı biblioqrafik vəsaitin məqsəd

istiqamətlərindən birbaşa asılıdır. Ədəbiyyatın seçilməsi xronoloji

əlamət də ola bilər.

Retrospentiv biblioqrafik göstəricilərin tərtibində xronologiyaya

xüsusi diqqət verilir. Tövsiyyə biblioqarafik vəsaitlərdə əsas məqsəd

ən yeni, qiymətli, aktual ədəbiyyatı seçmək lazımdır. Məlumatın

köhnəlməsinin orta həddini nəzərə alsaq bu son illərin ədəbiyyatı

olmalıdır. Əgər ədəbiyyat yoxsa çoxdan nəşr olunmuş ədəbiyyatı da

daxil etmək olar.

Tövsiyyə vəsaitlərin tərtibində xnoloji hədd retrospektiv, cari və

elmi-köməkçi vəsaitin tərtibindəki qədər çox ciddi qoyulmur.

Çari biblioqrafik məlumat mənbələrini,dövri və ardı davam edən

nəşirləri əks xronoloji ardıcıllıqla nəzərdən keçirmək lazımdır.

Biblioqrafik vəsaitin hazırlanması 3 əsas mərhələdən ibarətdir:

274

Hazırlıq mərhələsi

Hazırlıq mərhələsinə mövzunun seçilməsi və öyrənilməsi, vəsai-

tin proqramının (prospektinin) hazırlanması,ədəbiyyatın meydana

çıxarılması əməliyyatları daxildir.

Mövzunun seçilməsi və öyrənilməsi

Biblioqraf mövzunu seçərkən k/x-nın profilinə, oxucu təlabatına,

mövzunun əsas istiqamətlərinə, onun aktuallığına diqqət verməlidir. Hər

şeydən əvvəl tərtibatçı mövzuya aid problemlərin mahiyyətindən baş

çıxarmalıdır. Mövzuya aid olan tanınmış alimlərin əsərlərinə, konfrans

materiallarına, çıxan yeni ədəbiyyatla tanış olmalıdır.

Plan-prospektin hazırlanması

Plan-prospektdə vəsaitin oxucu istiqamətini dəqiqləşdirmək la-

zımdır. Göstəricinin hansı oxucu qrupu üçün olduğu göstərilməlidir.

Oxucu və məqsəd istiqamətinə görə ədəbiyyatın seçilməsi prinsipləri

də qeyd edilməlidir. Proqramda (planda) biblioqrafik yazımn quruluşu,

yəni biblioqrafik təsvir, referatın verilməsi, eləcə də annotasiyanın

xarakterik – məlumat,ümumi, tövsiyyə, qrup, analitik olması haqqında

xüsusi qeyd olmalıdır.

Hazırlıq mərhələsi

Əsas mərhələ

Analitik Sintetik

Yekun mərhələsi

275

Biblioqrafik vəsaitin proqramında aşağıdakı məsələlər öz əksini

tapmalıdır:

mövzunun aktuallığı

oxucu və məqsəd istiqaməti

materialların meydana çıxarılması mənbələri

məzmun quruluşu (təsnifat sistemi, bölmə və yarımbölmələr və

onların daxili quruluşu qaydası)

oxucu və məqsəd istiqaməti

materialların meydana çıxarılması mənbələri

məzmun quruluşu (təsnifat sistemi, bölmə və yarımbölmələr və

onların daxili quruluşu qaydası)

annotasiyanın xarakteri (məlumat, tövsiyyə, qrup, analitik, ümumi)

elmi-məlumat aparatı aparatı (giriş, müqəddimə, köməkçi, ixti-sasların siyahısı, materialın meydana çıxarılması mənbələrinin siya-

hısı, bilavasitə nəzərdən keçirilən dövri nəşrlərin siyahısı)

Mövzuya aid sənədlərin aydınlaşdırılması və üzə çıxarılması

Biblioqraf mövzunun öyrənilməsi və vəsaitin plan proqramı tərtib

edilməsi ilə bir vaxtda ədəbiyyatı meydana çıxarmağa başlayır.

Biblioqrafik mənbə kimi kataloq və kartotekadan, dövlət biblioqrafiya

orqanları nəşirlərindən, elmi və referativ jurnallardan istifadə edilir.

Həmçinin hələlik “biblioqrafik vəsaititlərin təsnifat sistemi”ndə

hələ öz əksini tapmamış və yeni olan “qar topası” üsulu olduqca sə-

mərəlidir. Məs: biblioqraf elmi məqaləni təsvir edərkən həmin mə-

qalədə verilən isnadları qeydə alır və bu məsələyə aid ədəbiyyatın

meydana çıxmasında əlavə rolunu oynayır.

Əsas mərhələ

Əsas mərhələ sənədlər haqqında hekayədir.

Əsas mərhələnin analitik hissəsi

276

Burada plan prospektə uyğun olaraq sənədlər haqqında biblio-

qrafik yazıları hazırlamaq lazımdır. Burada hər sənədlə işləmək lazım-

dır. Ədəbiyyatın içindən ən lazımlıları seçmək lazımdır. Biblioqrafik

təsvirin standarta uyğun olması yoxlanmalıdır.

(Biblioqrafik təsvir DÖST 7.1-2003 «Biblioqrafik yazı. Biblio-

qrafik təsvir. Ümumi tələblər və tərtibi qaydaları»na uyğun olmalıdır.)

Annotasiya, yaxud referat yazmaq, sənədlərin indeksləşdirməsi,

predmetləşdirməsi analitik hissəyə aiddir.

Əsas mərhələnin sintetik hissəsi

Sintetik hissəsədə görülən işi ümümiləşdirmək lazımdır. Vəsaitin

strukturunu yoxlamaq lazımdır(aydınlaşdırılan və öyrənilən sənədlərin

seçilməsi).Qeyd etmək lazımdır ki,vəsaitin daha tamlığinı təmin etmək

məqsədi ilə hazır biblioqrafik nəşrlərdən istifadə etməyə çalışmaq

lazımdır.Qruplaşdırılmış biblioqrafik yazıları yoxlamaq lazımdır. Hər

bir sənəd öz yerini tutmalıdır. Biblioqrafik yazıları nömrələmək

lazımdır.

Qruplaşdırma oxucular üçün vəsaitdə özünə lazım olan material-

ların tapılmasında yol göstəricidir.

Qruplaşdırma əsasən 3 formada olur: formal, məzmuna görə,

tövsiyə.

Yekun mərhələsi

Yekun hissədə biblioqrafik vəsaitə köməkçi aparatın hazırlanması,

redaktə və biblioqrafik vəsaitin müəyyən formaya salınması aiddir.

Bu zaman vəsaitə giriş, oxucuya müraciət, köməkçi göstərici

tərtib etmək lazımdır. Köməkçi göstəriciyə aidir:

Müəllif göstəricisi

Predmet göstərici

Coğrafi göstərici

Sistemli və s. Biblioqrafik vəsaitdə materialların düzülüşü, xronologiya haq-

qında məlumat verilməlidir.İstifadə edilən ədəbiyyat haqqında məlu-

mat verilməlidir.

Sonda redaktə və göstəricinin formaya salınması lazımdır. Titul

vərəqi və titul vərəqinin arxası yazılmalıdır və indeks göstərilməlidir.

277

Hazırlanmış biblioqrafik vəsaitin bədii cəhətdən keyfiyyətli

olması oxucularda maraq yaradır.

İstifadə edilən ədəbiyyat

Коршунов О.П. Библиографоведение : учебник / О.П. Коршунов, Н.К.

Леликова, Т.Ф. Лиховид ; под общ. ред. О.П. Коршунова. – Санкт-Петербург : Профессия, 2014. – 288 с.

www.glossary.ru/cgi-bin/gl_sch2.cgi?RBohroujwg(owuigtol https://ru.wikipedia.org/wiki/Библиографический_указатель

Biblioqrafik göstəricinin hazırlanmsı / tərt. Y. Z. Sadıqlı. - Bakı :

C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. – 28 s. - ryl.az@mail.ru.

Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası

(Biblioqrafiya) 1. Abdullayeva, Nigar. "Azərbaycanda ilk dəfə olaraq Respublika

Gənclər Kitabxanasında İctimai Hüquqi İnformasiya Mərkəzi yaradılıb" / N. Abdullayeva // Palitra. - 2012.-1 fevral. - № 12. - S. 10.

2. Abdullayeva, Nigar. Kitabxanalarımız gənc nəslin mənəvi inkişafında

fəal rol oynamalıdır / N. Abdullayeva // Palitra. - 2014.-10 aprel. - № 60. - S. 11. 3. Abdullayeva, Nigar. Tahir Sadıqov: "Respublika Gənclər Kitabxanası

ölkəmizdə sovet hakimiyyəti bərqərar olandan az sonra yaranmış ilk kitabxanalardan biridir" : "Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasında oxuculara xidmət sisteminin modernləşdirilməsi məqsədilə yeni

informasiya texnologiyasının tətbiqi sahəsində çox işlər görülüb" / N. Abdullayeva // Palitra. - 2012.-24 yanvar. - № 8. - S. 11.

Ағазадə Һ. Ҝəнҹлəрин һəрби-вəтəнпəрвəрлик тəрбијəсиндə

мусигинин ролу : методики төвсијə / Һ. Ағазадə ; ред. А. Гасымов ; Азəрбајҹан Республикасы Мəдəнијјəт Назирлији, Ҹ.Ҹаббарлы адына

Республика Ҝəнҹлəр Китабханасы. - Бакы : [н.ј.], 1996. - 20 с. 4. AZLİBNET Milli Kitabxana-İnformasiya Mərkəzinin fəaliyyəti ilə

278

bağlı təlim keçirilib // Mədəniyyət. - 2013.-7 iyun. - № 40. - S. 13.

5. AZLİBNET Milli Kitabxana-İnformasiya Mərkəzinin təqdimatı keçiriləcək // Səs. - 2013.-20 fevral. - № 32. - S. 12.

6. AZLİBNET-in geniş imkanları : Tahir Sadıqov : "Bu, ölkəmizdə kitabxanaçılıq təcrübəsində mühüm nailiyyətdir" // Mədəniyyət. - 2013.-15 fevral. - N 12. - S. 10.

7. Azərbaycan kitabxanaçıları beynəlxalq konfransda // Mədəniyyət. - 2011.-10 avqust. - N 58

8. Azərbaycan komsomolu haqqında nə oxumalı : tövsiyə ədəbiyyat

göstəricisi / C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, Azərbaycan SSR Könüllü Kitabsevənlər Cəmiyyəti. - Bakı : [n.y.], 1978. - 20 s. . - Mətn kiril

qrafikasındadır. 9. Azəri, Lalə. Ölkəmiz Moskvada kitab sərgi-yarmarkasında təmsil

olunur / L. Azəri // Mədəniyyət. - 2017.- 8 sentyabr. - № 70. - S. 5

10. Bakıda "Kitabxanalar milli mədəniyyətin dirçəliş resursudur" mövzusunda beynəlxalq konfrans işə başlamışdır // Azərbaycan. - 2011.-19 oktyabr. - N 231. - S. 6.

11. C.Cabbarlı-böyük sənətkardır : anadan olmasının 80 illiyi münasibətilə : metodiki tövsiyələr / C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər

Kitabxanası, Azərbaycan SSR Könüllü Kitabsevənlər Cəmiyyəti ; C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, Azərbaycan SSR Könüllü Kitabsevənlər Cəmiyyəti. - Bakı : [n.y.], 1979. - 20 s.

12. Cavadov, Zabit. Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası yubileyə hazırlaşır / Z. Cavadov // Respublika. - 2017.- 15 oktyabr. - № 225. - S. 6.

13. Cavadov, Zabit. Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası / Z. Cavadov // Respublika. - 2015.-4 sentyabr. - № 192. - S. 7.

14. Cavadov, Zabit. Müasir tələblər səviyyəsində / Z. Cavadov //

Respublika. - 2012.-10 yanvar. - № 005. - S. 4. 15. Cavadov, Zabit. Respublika Gənclər Kitabxabnasının uğurları / Z.

Cavadov // Respublika. - 2016.-17 aprel. - № 81. - S. 7. 16. Cavadov, Zabit. Respublika Gənclər Kitabxanası / Z. Cavadov //

Respublika. - 2015.-8 yanvar. - № 4. - S. 6.

17. Cavidan Kitabxanalar milli mədəniyyətin dirçəliş resursudur / Cavidan. // Palitra. - 2011.-19 oktyabr. - N 110. - S. 12.

18. Ceyhun Kitabxanalar milli mədəniyyətin dirçəliş resursudur / Ceyhun

// Mədəniyyət. - 2011.-21 oktyabr. - N 78. - S. 4. .19. Fərəcov, Savalan. Gənclər mütaliə edir / S. Fərəcov // Mədəniyyət. -

2016.- 15 iyun. - № 46. - S. 6

279

20. Gəncədə kitabxana işi ilə bağlı Azərbaycan - Rusiya elmi-praktik

konfransı // Mədəniyyət. - 2016.- 2 noyabr. - № 83. - S. 2. 21. "Haqqa çağırış" kitabının təqdimatı // Ana harayı. - 2013. - №01.

22. Kitabxana informasiya texnologiyaları : Mərkəzləşdirilmiş kitabxana sisteminin direktor müavinləri üçün təlimlər başa çatıb // Mədəniyyət. - 2011.-1 iyun. - №39. - S. 3.

23. Kitabxana işinin modernləşdirilməsi mövzusunda treninqlər // Mədəniyyət. - 2016.-20 aprel. - № 30. - S. 7.

24. Kitabxanalar innovasiya və müasir texnologiyaların tətbiqi

şəraitində // Вышка. - 2016.-15 aprel. - № 14. - S. 9 25. Kitabxanalarda innovasiyalar və müasir texnologiyaların tətbiqi:

treninq iştirakçıları layihəyə görə təşəkkürlərini bildirirlər // Mədəniyyət. - 2016.- 27 aprel. - № 32. - S. 12.

26. Komsomol-60 : kitabxanaçılara tövsiyə / C.Cabbarlı adına Respublika

Dövlət Gənclər Kitabxanası, Azərbaycan SSR Könüllü Kitabsevərlər Cəmiyyəti. - Bakı : [n.y.], 1978. - 17 s. - Mətn kiril qrafikasındadır.

27. Milli Kitabxana-İnformasiya Mərkəzinin və ilk toplu kataloqun

təqdimatı keçirilmişdir // Azərbaycan. - 2013. - 21 fevral. - S. 2 28. Məmmədhəsən "Gənclər narkomaniyaya yox" deyirlər /

Məmmədhəsən // Azad Azərbaycan. - 2017.- 24 may. - № 72. - S. 5 29. Məmmədov, Mehmanəli. Azərbaycan aliminin beynəlxalq nüfuzu / M. Məmmədov, T. Sadıqov //

Mədəni Maarif. - 2011. - N 6. - S. 30-31-32-33. 30. Məmmədov, Mehmanəli. Milli kitabxanaşünaslığımıza dəyərli töhfə

/ M. Məmmədov // Mədəni həyat. - 2014. - № 12. - S. 64-65.

31. Mənim zəfər yolum-Azərbaycanım : metodiki tövsiyələr / C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, Azərbaycan SSR Könüllü Kitabsevənlər Cəmiyyəti ; C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası,

Azərbaycan SSR Könüllü Kitabsevənlər Cəmiyyəti. - Bakı : [n.y.], 1980. - 117 s. 32. Nəsirova, Xanım. Azlibnet Milli Kitabxana-İnformasiya Mərkəzinin

təqdimatı keçiriləcək / X. Nəsirova // Palitra. - 2013.-20 fevral. - № 32. - S. 15. 33. Oktyabrın varisləri : tövsiyə ədəbiyyat göstəricisi / C.Cabbarlı adına

Respublika Gənclər Kitabxanası, Azərbaycan SSR Könüllü Kitabsevənlər

Cəmiyyəti ; tərt. X. Nəcəfova ; red. T. Əliyev. - Bakı : [n.y.], 1978. - 12 s. - Mətn kiril qrafikasındadır.

34. Qasımova, Nailə. Kitabxana bu gün öz işini günün tələbləri səviyyəsində

qurur / N. Qasımova // Вышка. - 2014.-7 ноября. - № 44. - С. 10. 35. Rəhimova, Zabitə. Müstəqillik illərində C.Cabbarlı adına Respublika

Gənclər Kitabxanasında fondun formalaşması / Z. Rəhimova //

280

Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya: elmi-nəzəri, metodik və təcrübi jurnal. -

2011. - №2. - S. 94-99 36. Sadıqov T. Dünya standartları səviyyəsində / T. Sadıqov // Mədəni

həyat. - 2014. - № 1. - S. 32-33 37. Sadıqov, Tahir Köçəri oğlu. Azərbaycan kitabxanalarının əlaqələri

genişlənir / T. K. Sadıqov // Respublika. - 2012.-28 iyun. - № 140. - S. 12.

38. Sadıqov, Tahir Köçəri oğlu. C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası : dünəni, bu günü və sabahı / T. K. Sadıqov ; məsləh. L. A. Məmmədova ; elmi red. A. A. Xələfov ; red. E. Əhmədov ; rəy.: A. Knyaz, M.

Məmmədov. - Bakı : Apostroff, 2014. - 428 s. 39. Sadıqov, Tahir Köçəri oğlu. Cabbarlı adına Respublika Gənclər

Kitabxanası müstəqillik illərində / T. K. Sadıqov // Kitabxanaşünaslıq və informasiya: elmi nəzəri və praktik jurnal. - 2010. - №2. - S. 38-46

40. Sadıqov, Tahir Köçəri oğlu. Cəfər Cabbarlı adına Respublika

Gənclər Kitabxanası : elmi, metodiki və təcrübi fəaliyyətin təhlili / T. K. Sadıqov ; elmi red. A. A. Xələfov ; red. P. F. Kazımi. - Bakı : Apostroff, 2015. - 272 s.

41. Sadıqov, Tahir Köçəri oğlu. Gəncləri kitabxanalara cəlb etməliyik /

T. K. Sadıqov // Palitra. - 2014.-11 yanvar. - № 4. - S. 11 42. Sadıqov, Tahir Köçəri oğlu. Kitabxana əməkdaşları üçün treninqlər

/ T. K. Sadıqov // Mədəniyyət. - 2013.-4 dekabr. - № 87. - S. 11. 43. Sadıqov, Tahir Köçəri oğlu. Milli irsin təbliğində Cəfər Cabbarlı

adına Respublika Gənclər Kitabxanasının rolu / T. K. Sadıqov ; elmi red. A. A.

Xələfov ; red. K. İ. Aslan ; məsləh. L. A. Məmmədova ; Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası. - Bakı : Şərq, 2016. - 168 s.

44. Sadıqov, Tahir Köçəri oğlu. Müasir kitabxanalar virtual məkanda / T. K. Sadıqov // Kitabxanaşnaslıq və informasiya: elmi nəzəri və pratik jurnal. - 2017. - №1. - S. 70-74.

45. Sadıqov, Tahir Köçəri oğlu. Müasir standartlar səviyyəsində / T. K. Sadıqov // Mədəni həyat. - 2014. - № 10. - S. 20-23.

46. Sadıqov, Tahir Köçəri oğlu. Respublika Gənclər Kitabxanası müstəqillik illərində / T. K. Sadıqov // Mədəni-maarif. - 2011. - №2. - S. 15-19.

48. Tural Qeyrət və ləyaqət / Tural // Mədəni Həyat. - 2012. - N 7. - S.

32-34. 49. Yeni kitablaın biblioqrafik informasiya göstəricisi / Azərbaycan

Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, C.Cabbarlı adına Respublika

Gənclər Kitabxanası; tərt. Y. Sadıqlı ; bur. məsul T. K. Sadıqov. Bur. 1 : 2010. - Bakı : Nurlar NPM, 2010. - 152 s.

Kitabda təqdim edilən ədəbiyyatlar əlifba sırası ilə və dillər üzrə

281

düzülmüşdür. Sonda köməkçi aparat kimi müəlliflərin əlifba göstəricisi, sərlövhə

göstəricisi və kitabların çap nəşriyyatlarının siyahısı verilmişdir. 50. Zərbəliyev, Ceyhun. AZLİBNET kitabxanaçılıqda yeni mərhələdir :

Milli Kitabxana-İnformasiya Mərkəzinin və toplu kataloqun təqdimatı / C. Zərbəliyev // Mədəniyyət. - 2013.-22 fevral. - N 14. - S. 5.

51. Zərbəliyev, Ceyhun. Kitabxanalar milli mədəniyyətin dirçəliş resursudur

/ C. Zərbəliyev // Mədəniyyət. - 2011.-19 oktyabr. - N 77. - S. 3. 52. İbrahimova, Əsli. "Beş günlük təlim" zamanı qazandıqlarımız / Ə.

İbrahimova // Вышка. - 2016.-29 aprel. - № 16. - S. 9

53. İlyasoğlu, Rauf. Beynəlxalq konfrans keçirilmişdir / R. İlyasoğlu // Respublika. - 2011.-20 oktyabr. - N 226. - S. 7.

54. İlyasoğlu, Rauf. Beynəlxalq mütəxəssislərin iştirakı ilə treninq / R. İlyasoğlu // Respublika. - 2010.-26 fevral. - N 44. - S. 7.

55. İlyasoğlu, Rauf. Bir batalyonun tarixi / R. İlyasoğlu // Respublika. -

2010.-28 dekabr. - N 284. - S. 6. 56. İlyasoğlu, Rauf. C.Cabbarlı adına Gənclər Kitabxanasında treninq /

R. İlyasoğlu // Respublika. - 2010.-21 dekabr. - N 278. - S. 5.

57. İlyasoğlu, Rauf. C.Cabbarlı adına kitabxanada təqdimat mərasimi / R. İlyasoğlu // Respublika. - 2010.-28 dekabr. - N 284. - S. 6.

58. İlyasoğlu, Rauf. C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasında treninq keçirilmişdir / R. İlyasoğlu // Respublika. - 2013.-9 noyabr. - № 247. - S. 8.

59. İlyasoğlu, Rauf. Elmi - praktik konfrans / R. İlyasoğlu // Respublika. - 2009.-18 iyun. - N 130. - S. 8. - Qeyd: C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası.

60. İlyasoğlu, Rauf. Gənclər kitabxanasında treninq keçirilir / R. İlyasoğlu // Вышка. - 2016.-22 aprel. - № 15. - S. 11.

61. İlyasoğlu, Rauf. Gənclər Kitabxanasında treninq / R. İlyasoğlu //

Respublika. - 2016.-19 aprel. - № 82. - S. 7. 62. İlyasoğlu, Rauf. "Gənclər mütaliə edir" adlı kitab sərgisi / R. İlyasoğlu

// Respublika. - 2016.-15 iyun. - № 128. - S. 10. 63. İlyasoğlu, Rauf. Kitabxanada məşğələlər davam edir / R. İlyasoğlu //

Respublika. - 2015.- 19 iyun. - № 130. - S. 6.

64. İlyasoğlu, Rauf. Kitabxanada tədbir / R. İlyasoğlu // Respublika. - 2011.-6 aprel. - №068. - S. 7.

65. İlyasoğlu, Rauf. Lütfiyar İmanovun xatirə gecəsi / R. İlyasoğlu //

Respublika. - 2011.-1 fevral. - N 023. - S. 6. 66. İlyasoğlu, Rauf. Tarixi saxtalaşdırmaq cinayətdir / R. İlyasoğlu //

Respublika. - 2016.- 10 fevral. - № 30. - S. 6. - Cəfər Cabbarlı adına Respublika

282

Gənclər Kitabxanasında Xocalı Rayon Bölməsinin ilk və sonuncu rəisi polis

mayoru, Qarabağ müharibəsi veteranı Sabir Surxay oğlu Məmmədovun kitabının təqdimat mərasimi

67. Əkbərova Ş. Treninq keçirilmişdir / Ş. Əkbərova // Mədəni Maarif. - 2011. - N 6. - S. 44.

68. Галх ајаға, Азəрбајҹан : ҝəнҹлəрин һəрби-вəтəнпəрвəрлик

тəрбијəсинə даир методик төвсијəлəр / Азəрбајҹан Республикасы Мəдəнијјəт Назирлији, Ҹ.Ҹаббарлы адына Республика Ҝəнҹлəр Китабханасы. - Бакы : [н.ј.], 1993. - 38 с.

69. Илјас Əфəндијев - 80 : методик төвсијəлəр / Азəрбајҹан Республикасы Мəдəнијјəт Назирлији, Ҹ.Ҹаббарлы адына Республика

Ҝəнҹлəр Китабханасы; тəрт. Ј. Гарајева; ред. Т. Мəммəдов. - Бакы : [н.ј.], 1994. - 23 с.

70. Ҝəнҹлəрин əмəк тəрбијəсиндə китабханаларын ролу. /

Азəрбајҹан Республикасы Мəдəнијјəт Назирлији, Ҹ.Ҹаббарлы адына Республика Ҝəнҹлəр Китабханасы ; тəрт. Х.Мусауева. - Бакы : [н.ј.], 1994. - 43 с.

71. Ҝəнҹлəрин һəрби-вəтəнпəрвəрлик тəрбијəсиндə китабханаларын ролу. / Азəрбајҹан Республикасы Мəдəнијјəт Назирлији, Ҹ.Ҹаббарлы адына

Республика Ҝəнҹлəр Китабханасы ; тəрт. Х.Мусауева. - Бакы : [н.ј.], 1994. - 53 с.

72. О мужестве, о подвиге, о славе : методико-библиографические

рекомендации в помощь военно-патриотическому воспитанию / Министерство Культуры Азерб. ССР, Государственная Республиканская Юношеская Библиотека им. Джафара Джаббарлы, Добровольное Общество

Любителей Книги Азерб. ССР. - Баку : [и.н.], 1980. - 107 с. 73. Славный путь комсомола Азербайджана : рекомендательный

указатель литературы / Министерство Культуры Азерб. ССР, Государс-

твенная Республиканская Юношеская Библиотека им. Джафара Джаббар-лы, Добровольное Общество Любителей Книги Азерб. ССР. - Баку : [и.н.],

1978. - 64 с. 74. Широко шагает Азербайджан : методико-библиографические

рекомендации / Министерство Культуры Азерб. ССР, Государственная

Республиканская Юношеская Библиотека им. Джафара Джаббарлы, Добро-вольное Общество Любителей Книги Азерб. ССР.- Баку: [и.н.], 1980. - 62 с.

Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası:biblioqrafiya / tərt. Y. Z. Sadıqlı. - Bakı: C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası, 2017. –

6 s. - ryl.az@mail.ru

283

Əlavələr

Biblioqrafik vəsaitlərin hazırlanmasına aid ədəbiyyat

1.Брежнева, В. В. Информационное обслуживание : учеб.

пособие / В. В. Брежнева, Р. С. Гиляревский. – СПб. : Профессия,

2012. – 368 с. – (Библиотека).

2.Брежнева В.В. Информационное обслуживание: продукты и

услуги, предоставляемые библиотеками и службами

информации предприятий : учеб.-практ. пособие. – СПб. :

Профессия, 2004. – 304 с.

3.Диомидова Г. Н. Библиографоведение : учебник для ср. проф.

учеб. заведений. – СПБ. : Профессия, 2003. – 288 с.

4.Зыгмантович, С. В. Подготовка библиографической продукции

библиотеками : науч.-практ. пособие / С. В. Зыгмантович. –

Минск : Новое знание, 2009. – 229 с. – (Профессионалам

библиотечного дела).

5.Коготков Д. Я. Библиографическая деятельность библиотеки:

органи-зация, технология, управление : учебник. — СПб. :

Профессия, 2004. — 304 с.

6.Справочник библиографа / науч. ред. А. Н. Ванеев, В. А.

Минкина. – 3-е изд., перераб. и доп. – СПб. : Профессия, 2005. –

592 с. – (Биб-лиотека).

7.Справочник библиотекаря / науч. ред. А. Н. Ванеев. – 4-е изд.,

перераб. и доп. – СПб. : Профессия, 2010. – 640 с. – (Библиотека)

284

Elektron resurslar

Методика составления библиографических указателей

[Электронный ресурс] / Центр. меж- поселен. б-ка г. Белебея,

Информ.-библиогр. отд. – Электрон. текстовые дан. – Загл. с

экрана. – Режим доступа:

http://metod.library.karelia.ru/files/terpugova.pdf

Консультация по методике составления библиографических

пособий со сложной структурой

http://metod.library.karelia.ru/files/terpugova.pdf

Создание библиографических пособий

http://lib-avt.ru/kollegam/sozdanie-bibliograficheskih-posobiy

Составление библиографических пособий

http://www.rlib.yar.ru/_metod_mater/v_7/02/sostavlenie_bibp

osoby.htm

Библиографическое описание электронных ресурсов

https://studfiles.net/preview/5430030/page:6/

Методические рекомендации по составлению

рекомендательных и информационно-библиографических

пособий малых форм

http://cbs-beloretsk.com/images/kollegam/metod-posobiya-mform-

2014.pdf

285

İZAHLAR

Biblioqrafik göstərici Biblioqrafik göstərici mürəkkəb quruluşlu və köməkçi aparata malik

biblioqrafik vəsaitdir. Biblioqrafik göstərici çoxlu sayda biblioqrafik

yazıların məcmusundan ibarətdir.

Biblioqrafik göstərici kitablar haqqında kitab mənasını verir. Müəyyən

mövzuya həsr edilmiş siyahıdır.

Biblioqrafik icmal Sənədlər haqqında yazılı və ya şifahi formada əlaqəli məlumatdan

ibarət olan biblioqrafik vəsait.

Bibiblioqrafik siyahı Sənədlərin biblioqrafik təsvir qaydalarına müvafiq olaraq tərtib edilmiş

siyahı.

Daydjest Daydjest ingilis dilində (digest) qısa məlumat, latın dilində

(digerere) paylaşmaq mənasını verir. İnformasiya məhsulu,qısa

annotasiya, çap edilmiş ən maraqlı məlumatlar, müəyyən mövzuya

aid məqalələrin qısa məzmunu deməkdir.

Metodiki vəsait Metodiki vəsaitin strukturunun əsas məqsədi praktiki kömək

göstərmək və tövsiyə verməkdir.

Mənbə:

ГОСТ 7.0-99 «Информационно-библиотечная

деятельность.Термины и определения»

286

http://www.library.ru/1/kb/standart/

ADLAR GÖSTƏRİCİSİ

A

Azərbaycan Milli Kino günü--------------------------- 5

Azərbaycan xalqına qarşı cinayət--------------------163

B

Bakı şəhəri-----------------------------------------------121

Biblioqrafik göstəricinin hazırlanması

metodikası----------------------------------------------- 272

C

Cabbarlı Cəfər --------------------------------------------20

Cəfər Cabbarlı adına Respublika

Gənclər Kitabxanasının elektron resursları-----------226

Ə

Ətraf mühitin mühafizəsi günü-------------------------- 50

İ

2 aprel Beynəlıalq Uşaq Kitabı günü-------------------176

İslam Həmrəyliyi Oyunları-------------------------------185

K

Kəsəmənli Nüsrət -----------------------------------------240

O

Ordubadi Məmməd Səid -----------------------------------88

287

R

Rəfibəyli Xudadat bəy -------------------------------------104

Rubakin Nikolay Aleksandroviç--------------------------143

S

Sabir Mirzə Ələkbər ------------------------------------------61

V

Vaqif Molla Pənah -------------------------------------------214

Ч

Читаем детям вслух-----------------------------------------258

288

Kitab «Mütərcim» Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzində

səhifələnmiş və çap olunmuşdur.

Çapa imzalanıb: 05.05.2017.

Format: 60x84 1/16. Qarnitur: Times.

Həcmi: 10, 5 ç.v. Tiraj: 500. Sifariş № xx.

Qiyməti müqavilə ilə.

TƏRCÜMƏ

VƏ NƏŞRİYYAT-POLİQRAFIYA MƏRKƏZI

Az 1014, Bakı, Rəsul Rza küç., 125/139b

Tel./faks 596 21 44; (055) 715 63 99

e-mail: mutarjim@mail.ru

www.mutercim.az