%6 /% $o£hgg¯q $kphg ho +xfhqg¯ yh ho .xv¤u¤ il ìv vdui

Alâeddîn Ahmed el-Hucendî veel-Kusârâ fi’s-sarf Adlı EserininTahkik ve Tahlili

Arş. Gör. Naim YAMAN

ATIF: Yaman, Naim. “Alâeddîn Ahmed el-Hucendî ve el-Kusârâ ’s-sarf Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili Tahkikİslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3/2 (Aralık/December 2020): 301-35

Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belagati Anabilim Dalı, [email protected]

Geliş Tarihi: 11.05.2020 Kabul Tarihi: 30.11.2020 DOI: 10.5281/zenodo.4394262 ORCID: orcid.org/0000-0001-5224-1138.

Öz: Bu çalışmada Alâeddîn el-Hucendî’nin (öl. 741/1340’tan önce) hayatı ve sarf ilmine dair muhtasar olarak kaleme aldığı el-Kusârâ ’s-sarf adlı eseri inceleme konusu olmuştur. Çalışmanın ilkkısmında Alâeddîn el-Hucendî’nin hayatı, ilmi kişiliği, eserleri ve öğrencilerine dair bilgilere yerverilmiştir. İkinci bölüm olarak ifade edebileceğimiz kısmında da el-Kusârâ ’s-sarf ’ın�isimlendirilmesi, Hucendî’ye�aidiyeti, muhtevası, eser�üzerine�yapılmış�çalışmalar, esere� DL �yapılabilecek�değerlendirmeler, mahtût� OD D �E O D �nüshaları '�tahkikte�kullanılan�esas�nüshalar�ve�tahkikte�takip�edilen�yönteme�yer�verilmiştir��Son�bölümde�ise�eserin� D L L�yapılmıştır��Eser yazıldığı dönemdenitibaren dil alimleri tarafından önemli�görülmüş�ve�eser�üzerine�EL �çok�şerh�yazılmıştır��Nitekimeser tahkik edilirken anlaşılmasında güçlük çekilen kısımlar bu şerhlerden yararlanılarak açıklanmaya çalışılmıştır. Bu makale ile Arap dili ve fıkıh ilmiyle temayüz etmiş Alâeddîn el-Hucendîhakkında bilgi vermek ve talebelerin sarf ilmini kolay bir şekilde öğrenmelerini sağlayan el-Kusâraadlı eserin tahkik ve tahlili yapılmak suretiyle bu alandaki boşluğun doldurulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:�Arap dili ve belagati,�Sarf ilmi, Alâeddîn el-Hucendî, el-Kusârâ ’s-sarf, OLb. Bâlî, Şerhu’l-Kusârâ.

ʻAlāʼ ad-Dīn ʼAĥmad al-Ĥujandī And The Textual Criticism And Analysis of Hisal-Quśārā ī as-ŚarfAbstract:�This study deals with ʻAlāʼ ad-Dīn al-Ĥujandī’s life and his book titled al-Quśārā ī as-Śarf which is a summary on the topics of Śarf. The rst section of this study contains informationabout ʻAlāʼ ad-Dīn al-Ĥujandī’s life, his personality as a scholar, his works and his students. Thenext section is comprised of the naming of al-Quśārā ī as-Śarf, whether or not it was authored byal-Ĥujandī, its contents, the studies covering it, possible evaluations about the book, its existingmanuscripts, the main manuscripts and method used for the textual criticism. The last sectioncontains the book’s criticism. The book was regarded as important by language scholars at thetime of writing and later on and was commented on many times. In this criticism, parts that weredi cult to understand have been clari ed with the help of those commentaries. The aim of thisstudy is to give information about ʻAlāʼ ad-Dīn al-Ĥujandī who stood out with his knowledgein the areas of Arabic language and qh, and to ll the void in this space with the analysis andcriticism of his al-Quśārā which helped students learn the matters of śarf in an easy manner.

Keywords:�Arabic language and rhetoric, śarf, ʻAlāʼ ad-Dīn al-Ĥujandī, ʿAlī ibn Bālī, Sharĥ al-Quśārā.

Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi

��

GirişArap gramerinin kelime yapısıyla (morfoloji) ilgilenen sarf ilmi hicrî asırda nahivilminden ayrılarak müstakil bir ilim haline gelmiştir. Nahivden bağımsız olarak elealınmaya başlandıktan sonra hicrî ve yüzyılda tam anlamıyla olgunluk evresineulaşan sarf ilmine dair pek çok eser kaleme alınmıştır.1 Hicrî yüzyılın sonları ilehicrî yüzyılın başlarında yaşayan Alâeddîn el-Hucendî’ye ait el-Kusârâ ’s-sarf Eeserlerden biridir. Muhtasar bir şekilde ele alınan eser, konuları kısa ve öz bir şekildesunmaktadır. Âlimler tarafından esere büyük önem verilmiş ve ulaşabildiğimiz kadarıyla eser üzerine�dokuz şerh yazılmıştır. Hucendî, esere mukaddime ile başladıktansonra sarf ilmine dair bilinmesi gereken kavramlara değinmiş ardından da sarf ilminin bir kaide ve dört rükünden ibaret olduğunu ifade ederek bunları açıklamıştır.

Âlimlerin�önem�vererek�üzerine�şerhler�yazdığı�E �esere�ve�müelli ne� DL �günümüzde�yazılmış�herhangi�EL �çalışmaya�ulaşılamamıştır��Yapılan�E �çalışma� ile� LO�âlimleri�tarafından� D I�ilminde�önemli�EL �yer�edinmiş�E �eserin�tahkik edilmesi vemüelli hakkında bilgi verilerek bilim dünyasına katkıda bulunması amaçlanmıştır.

A. Araştırma ve Değerlendirme1. Alâeddîn Ahmed b. Muhammed el-Burhânî el-Hucendî �(öl. 741/1340’tan önce)Hayatı

Çalışmamıza� � OD �el-Kusârâ ’s-sarf adlı eserin müelli Alâeddîn el-Hucendî’nin hayatı hakkında bilgiler son derece kısıtlıdır. Tespitlerimize göre Alâeddîn el-Hucendî’nin hayatına dair bilgi veren tek kişi Şemseddîn es-Sehâvî’dir (öl.902/1497).2 Bununla birlikte birkaç kaynakta Kusârâ adlı eserden ve Hucendî’ye aidiyetinden söz edilmektedir.3 Biz de çalışmamızda Alâeddîn el-Hucendî’nin hayatı

1 Wildan Na ’i, “İlmu’s-sarf neş’etüh ve tadavvuruh”, El-Wasathiya: Jurnal Studi Agama 4/2 (Aralık 2016), 4

2 Ebu’l-Hayr Şemsuddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘li-ehli’l-karni’t-tâsi‘ (Beyrut: Menşûrâtü dâr-i Mektebeti’l-Hayât, ts.), 2/195; Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed es-Sehâvî, et-Tuhfetü’l-latîfe î târîhi’l-Me�dîneti’ş-şerîfe (Beyrut-Lübnan: el-Kütübü’l-İlmiyye, 1993), 1/14

3 Mustafa b. Abdillah Kâtip Çelebî, Keş ’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-funûn (Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941), 2/1327; Abdullah Muhammed el-Habeşî, Câmiu’ş-şurûhi ve’l-hevâşi EDabi: el-Mu’cemu’s-sekâ î, 2004), 2/135

<DPDQ H H H H H el-Kusârâ �’s-sarf Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili

��

na, ilmi kişiliğine, eserlerine ve öğrencilerine ait bilgileri genel itibariyle Sehâvî’ninvermiş olduğu verilere dayandıracağız.

Sehâvî, Alâeddîn el-Hucendî’ye müstakil bir başlık açmayıp, Hucendli âlimEbû Tâhir Celâleddîn el-Ehâvey el-Hucendî’nin (öl. 802/1400) hayatını anlatırkendeğinmiştir. Ebû Tâhir Celâleddîn daha küçük yaşlardayken Alâeddîn el-Hucendî’ye mülazemet etmiş ve Alâeddîn el-Hucendî ölünceye kadar ondan ders almıştır.Sehâvî, Ebû Tâhir Celâleddîn’in bu süre zarfında Alâeddîn el-Hucendî’den Kusârâeserini defalarca okuduğunu vurgulamış, ferâize dair muhtasar eserlerini ve aynışekilde ona ait olan tamamlanmamış bir fetva kitabından bölümler okuduğunu dailave etmiştir. Ebû Tahîr Celâleddîn hocası öldükten sonra hocasının büyük oğluBurhân Muhammed’den ders almaya başlamış ve kendisiyle bazı nahiv kitapları ileAlâeddîn el-Hucendî’ye ait Zevi’l-erhâm kitabını okumuştur. Genç yaşlardeykenBurhân Muhammed’in yanından ayrılıp Hucend’de bulunan diğer hocalardan dersalan Ebû Tâhir Celâleddîn, 22 yaşında Semerkant’a gitmiştir.4

Müelli n tam ismi Alâeddîn Ahmed b. Muhammed el-Burhânî el-Hucendî’dir.5 Ne zaman ve nerede doğduğu bilinmemektedir. Ancak Hucend’de6 yaşadığıiçin kendisine el-Hucendî denilmiştir.7 Alâeddîn el-Hucendî’nin ailesine dair tekbilgi BurhanMuhammed adında bir oğlu olduğudur.8 Bununla birlikte es-Sehâvî’ninBurhan Muhammed’den “Hucendî’nin büyük oğlu.”9 diye bahsetmesinden anlaşıldığına göre Hucendî’nin başka çocukları da vardır. Alâeddîn el-Hucendî’nin vefat tarihi de kesin olarak bilinmemektedir. Ancak talebesi Ebû Tâhir Celâleddîn’in yaşadığızaman diliminden yola çıkarak yaklaşık bir tarih verebiliriz: Ebû Tâhir Celâleddînhicrî 719 yılında doğmuş ve henüz küçük yaşlardayken Alâuddin Hucendî’ye talebeolmuş, o ölünceye kadar da ondan ayrılmamıştır. 10 Öldükten sonra Hucendli diğer

4 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘, 2/195 Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî el-Hucendî, el-Burhâniyye ’l-ferâiz (Ankara:

Diyanet İşleri Başkanlığı, Yazma Eser Bölümü, 004823-V), 159E; es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘,2/195; Hasan b. Ali el-Bakkâlî, Minassatü’l-azârâ î şerhi’l-kusârâ (İran-Kaşan: Sultânî, Âtı î,IRN-015-0186), 10; Kâtip Çelebî, Keş ’z-zunûn, 2/1327; el-Habeşî, Câmi’u’ş-şurûhi, 2/135

6 Hucend, Tacikistan sınırlarında bulunan bir şehir. Detaylı bilgi için bk. Rıza Kurtuluş, “Hucend”, Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Erişim 8 Aralık 2020).

7 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘, 2/198 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘, 2/199 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘.2/1910 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘, 2/19


��

âlimlerden dersler alarak 22 yaşında Hucend’den ayrılmıştır.11 Ebû Tâhir Celâleddîn’in hocasının vefatından sonra Hucend’de kaç sene daha kaldığı bilinmemeklebirlikte Celaluddîn 22 yaşındayken Alâeddîn el-Hucendî’nin vefat ettiğini varsayacakolursak hocasının hicrî 741 yılından önce vefat ettiğini söyleyebiliriz.

İlmi Kişiliği ve TalebeleriAlâeddîn el-Hucendî’nin ilmi hayatının nasıl başladığı ve kimlerden ders aldığınadair elimizde herhangi bir kaynak bulunmamaktadır. Ancak müelli n kaleme aldığı eserler ve içeriklerine bakıldığında Arap dili ve fıkıh ilmine dair eğitim aldığısöylenebilir. Aynı şekilde müelli n bu eserlerinden iyi bir dil ve fıkıh âlimi olduğuda anlaşılmaktadır. Müellif, talebe yetiştirmekten de geri durmamıştır. Ancak kaçtalebe yetiştirdiğine dair elimizde kesin bir veri mevcut değildir. Bununla beraberoğlu Burhan Muhammed ve Ebû Tâhir Celâleddîn’nin kendisinden ders aldığınadair bilgiye sahibiz.12 Burhan Muhammed hakkında neredeyse hiç bilgi bulunmamaktadır. Sehâvî’nin verdiği bilgiye göre Hucendî’nin büyük oğlu olup babası vefatedince babasından ders alan öğrencilere hocalık yapmıştır.13

Hucendî’nin bir diğer talebesi olan Celâleddîn Ebû Tâhir hicrî 719 yılında Hucend’de doğdu.14 Hicrî 741 yılına kadar Hucend’de bulunan âlimlerden dersler aldı.O âlimlerden biri Alâuddin el-Hucendî’dir.15 Ardından ilim için Semerkant, Buhâra, Hârizm, Dımaşk, Hicâz, Filistin ve Bağdat’a yolculuk yaptı. Bu şehirlerin öndegelen hocalarından dersler aldıktan sonra Medîne-i Münevvere’ye yerleşti ve ölenekadar orada ilimle meşgul oldu. Hane î mezhebine mensup olan Celâleddîn EbûTâhir muhaddis, müfessir, müeddip olup hicrî 802 yılında Medîne’de vefat etti.16

Ölmeden önce kendi elleriyle kazdığı mezarlığa defnedildi.17 Eserlerinden bazılarışunlardır: Şerhu Kasîdeti’l-Bürde, Şerhu’l-Erbâ‘în en-Nevevî, Hâşiyetün ale’l-Keşşâf,Râhu’r-Rûh, İlmu’l-Kelâm, Tefsîru’l-Kurân.18

11 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘.2/1912 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘.2/1913 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘.2/1914 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘.2/195; Hayreddîn ez-Ziriklî, el-A‘lâm Kâmus-u terâcim (Bey

rut-Lübnan: Dâru’l-סİlm li’l-melâyîn, 2002). 1/2215 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘.2/1916 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘.2/195; ez-Ziriklî, el-A‘lâm. 1/2217 ez-Ziriklî, el-Alâm. 1/2218 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘.2/195; ez-Ziriklî, el-A‘lâm. 1/22


��

EserleriMüelli n biri sarf, beşi de�fıkıh�alanından�olmak�üzere toplamda altı eseri bulunmaktadır. Sarf alanında kaleme aldığı el-Kusârâ ’s-sarf adlı eseri çalışmamızın konusu olup bölümde detaylı bir şekilde incelenecektir. Fıkıh�alanında yazmışolduğu beş eserinden üçü�ferâiz�EL L�zevi’l�erhâm�diğeri�de�fetvaya� DL L ��Bunlar:

1.3.1. Ebvâb ’l-ferâizFerağ kaydına göre bu eser hicrî 707 yılında telif edilmiştir. ��Ferâiz ilmine dairmuhtasar bir eserdir. Konular bâb olarak ele alındığı için Ebvâb ’l-ferâiz OD Disimlendirilmiştir. Müellif bu eser üzerine el-Burhâniyye adında bir de şerh yazmıştır. Bu eserin sadece bir yazma nüshasını tespit edebildik. Bu nüsha Diyanet İşleriBaşkanlığı Kütüphânesi Yazma Eserler Bölümü’nde 004823-III numarada kayıtlıolup 136E-155D varakları arasında bulunmaktadır. Ayrıca Ahmed b. Abdurrahmanel-Nurî tarafından hicrî 769 yılının Ramazan ayında istinsah edilmiştir.20�

Eserin başı şöyledir:

Éث ĪهيزÚØل£ي¯ بĎ تركة Êم ĊدÖ¶ صناÛت Īد£Ûبī تي£نا Ë£باس .ÉلرحيĎ Ê£لرحĎ Ëś¢لĎ ÉÕب« ēīل¢ز ÅلنصĎ ĝīل~رĎ ďبا .Ďذ¡µ ثةĘلوĎ Êة بي£Õ لĎ Éمنه£ا ث ÎاقÖلĎ °¢ث Êم ËØيćī Éث Ëن¶Ė

عند عدī Ĩلد Ďل£ي¯ īīلد ĎبنĩČī Ë س~Ďī ÈلربÃ مĊ Ãحدµ£ا.«�21

1.3.2. el-Burhâniyye ’l-ferâizMüelli n bir diğer eseri olan Ebvâb ’l-Ferâiz isimli eserin şerhi mahiyetindedir.Bu esere ait sadece bir yazma nüsha tespit edebildik. Nüshanın son sayfaları kayıpolduğu için ne zaman kaleme alındığına dair bilgi bulunmamaktadır. Müellif eserinmukaddime kısmında kendisinin Ahmed b. Muhammed ‘Alâi’l-Burhânî olduğunuifade etmekte ve eseri el-Burhânî olarak isimlendirmektedir.22 Bu nüsha Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphânesi Yazma Eserler Bölümü’nde 004823-V numarada kayıtlıolup 159E-191E varakları arasında bulunmaktadır.

19 Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî el-Hucendî, Ebvâb-ı ’l-ferâiz (Ankara: Diyanet İşleriBaşkanlığı, Yazma Eser Bölümü, 004823-III), 155D

20 el-Hucendî, Ebvâb-ı ’l-ferâiz (Yazma Eser Bölümü, 004823-III), 155D

21 el-Hucendî, Ebvâb-ı ’l-ferâiz (Yazma Eser Bölümü, 004823-III), 136E

22 el-Hucendî, el-Burhâniyye (Yazma Eser Bölümü, 004823-V), 159E


��

Eserin başı şöyledir:

Ďلن~½، īج|¢ها ēياØµČ Ďلن~½ بر_أ Ê¡س Êم Éباس مØي£نا ،ÉلرحيĎ Ê£لرحĎ Ëś¢لĎ ÉÕب«مÛ£د Êب Ċح£د ...ĬلهوĎ Æ¶طر Ħس¢و Îف ĬĖا£Ø£لĎ ħو ¶ī ،...ĥńطĺĎ ÎØمنزل Êبي ĖĖتر đĖĘĊ ... Ďل£نى غا¶ة ĬرwÖلĎ đĖĘīĊī Ĭلن|£ة لدĎ لـ£ا ع}£¯ Ë§Č Î§اµرÖلĎ ب|ńء Ďل£دعو Îف Ķقو ¯ ÛلĊī ... ا§يةµرÖلĎ ¯|£Úف ĪضاØ £ب ďاÕÛلĎ عدĎقو Æي Ûتī Īا¶Č ÀĻĎل~رĎ Éت|¢ي

��23».ĪضاØقĎ ع¢ى ما ĨحاĘĸĎ ĭīė

1.3.3. eş-Şemsiyye ’l-ferâizMüelli n ferâize dair muhtasar olarak kaleme aldığı eserlerinden biri de eş-Şemsiy�ye’dir. Ferağ kaydında Şemsiyye olarak isimlendirilen eserin, hicrî 710 yılında telitamamlanmıştır.24 Bu esere dair iki yazma nüsha tespit ettik. Bunlardan biri Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphânesi Yazma Eserler Bölümü’nde 004823-IV numarada kayıtlı olup 155E-158E varakları arasında bulunmaktadır. Ayrıca Ahmed b. Abdurrahman el-Nurî tarafından hicrî 769 yılında istinsah edilmiştir. Diğeri de AtıfEfendi Yazma Eser Kütüphânesi’nde 34 Atf 1207/3 numarada kayıtlıdır. MüstensihiAbdülvehhâb b. Ahmed. b. Muhammed’dir.

Eserin başı şöyledir: ËØترك Êهز مÚ¶ ħقوĊ ،اzÖمرت É|ل¢ن Īر¡wبī اzÖØ}م Ë¢د ل£ÛلĎ .ÉلرحيĎ Ê£لرحĎ Ë ś¢لĎ ÉÕب«

25»...ĒĘñل ĩاÙ¢ثī يةćل¢و ËÙ¢ى ث Ö¶ ماī Ë§و¶Ė ÎضØ ت Éث

1.3.4. Kitâbu Zevi’l-erhâmSehâvî, müelli n bu isimde bir kitabının olduğundan bahsetmektedir;26 ID D Eesere dair herhangi bir bilgiye ulaşamadık. Ancak müellif el-Burhâniyye’nin mukaddimesinde esere zevi’l-erhâma dair bir bölüm ilave ettiğini ifade etmektedir.27

Ayrıca Ebvâb adlı eserinde bâbü zevi’l-erhâm adında bir başlık da açmıştır.28 Kana

23 el-Hucendî, el-Burhâniyye (Yazma Eser Bölümü, 004823-V), 159E

24 Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî el-Hucendî, eş-Şemsiyye ’l-ferâiz (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, Yazma Eser Bölümü, 004823-IV), 158E

25 el-Hucendî, eş-Şemsiyye ’l-ferâiz (Yazma Eser Bölümü, 004823-IV), 155E

26 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘.2/1927 el-Hucendî, el-Burhâniyye (Yazma Eser Bölümü, 004823-V), 159E

28 el-Hucendî, Ebvâb, (Yazma Eser Bölümü, 004823-III), 139E


��

atimizce Sehâvî’nin kitap olarak ifade ettiği Zevi’l-Erhâm adlı eser müelli n Ebvâbkitabında bâb olarak açtığı başlık ile el-Burhâniyye’ye ilave ettiğini belirttiği kısımdan ibaret olabilir.

1.3.5. Kitâbu Fetâva’l-mezhebSehâvî bu kitabın mezhebin fetvalarını toplayan bir eser olduğunu ve tamamlanamadığını nakletmektedir.29 Bu bilgi dışında esere dair herhangi bir kayda ulaşamadık.

2. Alâeddîn el-Hucendî’nin el-Kusârâ fi’s-Sarf Adlı Eseriİsimlendirilmesi

Müellif, mukaddimede kitabın sarf ilminde muhtasar bir eser olduğunu ifade ederken Kusârâ muhtasarun ’s-sarf ĤلصرĎ Îصر فØÜم ĬĘقصا) ibaresini kullanmaktadır.30 Eser üzerine şerh yazan Hasan b. Ali el-Bakkâlî (öl. 905/1500) ve Ali b. Bâlîel-Kostantînî (öl. 992/1584) Kusârâ ibaresini eserin ismi olarak şerh etmektedirler.31

Nitekim Bakkâli ile Ali b. Bâlî el-Kostantînî eserlerinin mukaddime kısmında bukitabın el-Kusârâ olarak isimlendirildiğini de ifade etmişlerdir.32 Ayrıca bu eserinfarklı biyogra k kaynaklarda el-Kusârâ,33 el-Kusârâ ’s-sarf 34 ve el-Kusârâ ’t-tasrif 35

olarak geçmesi isminin el-Kusârâ olduğunu göstermektedir.

Eserin Hucendî’ye AidiyetiEser incelendiğinde müelli n kim olduğuna dair açık bir beyan söz konusu değildir.Sadece mukaddimenin hamdele kısmında ¶Û£د Ċح£د ibaresinden müelli n isminin

29 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘.2/1930 Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî el-Hucendî, el-Kusâra ’s-sarf (İstanbul: Süleyma

niye Kütüphânesi, Ragıp Paşa Koleksiyonu, 1458/27), 247E

31 Bakkâlî, Minassatu’l-azârâ (IRN-015-0186), 15; Ali b. Bâlî el-Kostantînî, Şerhu’l-Kusârâ ’s-sarf (Ankara: Milli Kütüphâne, Samsun İl Halk Kütüphânesi, 55HK777/2), 11E

32 Bakkâlî, Minassatu’l-azârâ (IRN-015-0186), 2; Ali b. Bâlî el-Kostantînî, Şerhu’l-Kusârâ (Samsun İl Halk Kütüphânesi, 55HK777/2), 9E

33 Kâtip Çelebî, Keşfu’z-zünûn 2/3234 es-Sehâvî, ed-Davu’l-lâmi’, 6/187; el-Habeşî, Câmi’u’ş-şurûhi, 2/13535 İsmail b. Muhammed Emîn b. Mîr Selîm el-Bağdâdî, Hediyyetü’l-âri în (Beyrut-Lübnan: Daru

İhyâi’t-turasi’l-Arabî, ts.y), 1/28


��

Ahmed olduğuna dair bir bilgi vardır.36 el-Kusârâ şârihlerinden�Bakkâlî�E D D�geçen�Ahmed�lafzının�müelli n�ismi '�lakabının�ise�Alâeddîn el-Burhânî el-Hucendî olduğunuifade etmektedir.37 Biyogra k kaynaklarda el-Kusârâ isimli bir eserin sadece Alâuddin el-Hucendî’ye nisbet edildiği görülmektedir.38 Bu da eserin Hucendî’ye nisbetedilmesinde bir ihtilafın olmadığını göstermektedir.

Eser Üzerine Yapılmış ÇalışmalarYaptığımız araştırmalar neticesinde el-Kusârâ üzerine yazılmış dokuz şerhe ulaştık.Bu şerhlerden sadece Nukrekâr )öl��776/1375), Sicistânî (öl. 856/1452’den sonra),Bakkâlî ve Kostantînî’ye ait eserlerin yazmalarının mevcut olduğunu gördük. Bunlarda farklı ülkelerin muhtelif kütüphânelerinde bulunmaktadır.

Bu çalışmaları kronolojik olarak şöyle sıralayabiliriz:

- Şerhu’l-Kusârâ:Nukrekâr, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Muhammed b. Ahmed

eş-Şerîf el-Hüseyni en-Nisâbûrî (öl. 776/1375). 39

- Şerhu’l-Kusârâ:Sadeddin b. Halil b. Süleyman er-Rûmî el-Merzübânî (öl. 814/1411).40

- Şerhu’l-Kusârâ:Ahmed b. Ahmed b. Muhammed es-Sicistânî (öl. 856/1452’den sonra).41

36 el-Hucendî, el-Kusârâ (Ragıp Paşa Koleksiyonu, 1458/27), 247E

37 Bakkâlî, Minassatu’l-azârâ (IRN-015-0186),38 es-Sehâvî, ed-Davu’l-lâmi’, 2/195; Çelebî, Keşfu’z-zünûn, 2/327; el-Habeşî, Câmiu’ş-Şurûh

2/13539 Nukrekâr tarafından el-Kusârâ üzerine yazılan bu şerhe ait iki nüsha tespit edebildik. Bu nüsha

ların ikisi de Beyâzıt Yazma Eser Kütüphânesi’nde ve B6672 ile B6684 demirbaş numaralarındakayıtlıdır.

40 Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâleddîn es-Suyûtî, Buğyetü’l-vuât î tabakâti’l-lügaviyyîn ve’n-nuhât,thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim (Lübnan: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.), 1/578; Ebü’l-AbbasŞihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Miknâsî ez-Zenâtî İbnü’l-Kâdî, Dürretü’l-hicâl î esmâi’r-ri�câl, thk. Muhammed el-Ahmedî Ebu’n-Nûr (Kahire: Dâru’t-turâs, 1971), 3/290; Mustafa b. Abdillah Kâtip Çelebî, Süllemü’l-vüsûl ilâ Tabakâti’l-fuhûl, thk. Mahmûd Abdulkâdir el-Arnâvût (İstanbul: IRCICA, 2010), 2/123-124; İsmail Paşa, Hediyyetü’l-âri în, 1/386; Ömer Rıza Kehhâle,Mu’cemu’l-Müelli în (Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ-Dâru İhyâ’i-Türâsi’l-Arabî, ts.), 4/2

41 Bu eser Rusya’nın San Peterburg vilayetinde Me’hedu’d-dirâsâti’ş-şarkiyye’de 844 numara ileDubâi’de bulunan Cuma el-Mâcid Kültür ve Kültürel Miras Merkezi’nde 618093 numarada ka


��

- Ta‘lîk ‘ale’l-Kusârâ fi’s-Sarf:Ebu’l-‘Adl Zeynüddîn Kâsım b. Kutluboğa b. Abdillah es-Südûnî el-Mısrî (öl.

879/1474).42

- Minassatü’l-‘Azâra fî şerhi’l-Kusârâ:43

Hasan b. Ali b. Hasan el-Bakkâlî (öl. 905/1500).44

- Şerhu’l-Kusârâ:Ebû Bekr b. İsmâil b. Yusuf b. Hüseyin es-Senedî et-Turâbî (öl. 920/1514).45

- Şerhu’l-Kusârâ:Ebû İshâk İsâmuddîn İbrahim b. Muhammed b. Arabşah el-İsferâyînî (öl.

945/1538).46

- Şerhu’l-Kusârâ:Muhammed b. Ali b. Tulûn (öl. 953/1546).47

- Şerh-u Kusârâ:��

Ali b. Bâli b. Muhammed eş-Şerîf el-Kostantînî (öl. 992/1584).49

yıtlıdır. Bk. Merkezü Melik Faysal, Hizânetü’t-türâs-Fehresü mahtûtât, 48/49http://www.almajidcenter.org (Erişim Tarihi: 0 2020)

42 es-Sehâvî, ed-Davu’l-lâmi’, 6/1843 Bakkâlî eserin mukaddime kısmında kitabı bu şekilde isimlendirmiştir. Bk. Bakkâlî, Minassa�

tu’l-azârâ (IRN-015-0186),44 Bu eser İran’ın Kaşan ilinde bulunan bir kütüphânede IRN-015-0186 numarada, Amerika Bir

leşik Devletleri’nde Princeton Üniversitesi Kütüphânesi, Özel Koleksiyonlar-Güney Doğu, bölümünde ve 1413Y numarada ile Almanya’nın Berlin şehrindeki bir kütüphânede 6763 numaraile kayıtlıdır. Bk. Hizânetü’t-türâs, 48/49 Ayrıca bu eserin İran-Kaşan’da bulunan nüshasınıelektronik ortamda edinmek için:https://ketabpedia.com (Erişim Tarihi: 0 2020).

45 Kehhâle, Mu’cemu’l-Müelli în, 3/546 Kâtip Çelebî, Süllemü’l-vüsûl, 1/55-56; İsmail Paşa, Hediyyetü’l-âri în, 1/26-2747 el-Habeşî, Câmiu’ş-Şurûh, 2/13548 Ali b. Bâli el-Kostantînî eserin ferağ kaydında bu kitabı hicrî 982 yılının Zi’l-ka’de ayının or

tasında (2 0 1575) tamamladığını ifade etmektedir. Ali b. Bâlî el-Kostantînî, Şerhu’l-Kusârâ(Samsun İl Halk Kütüphânesi, 55HK777/2), 70E

49 el-Kusârâ üzerine yazılmış şerhlerden ülkemizde yazma eser olarak bulunan iki şerhden biridir. Müellif hattı Princeton Üniversitesi Kütüphânesi, Özel Koleksiyonlar-Güney Doğu, 4289Ynumarada kayıtlı olarak bulunmaktadır. Ülkemizde dört farklı nüshası bulunmaktadır. BunlarAnkara’da bulunan Millî Kütüphâne’de 55HK777/2 numarada, Çorum’da Çorum Hasan Paşaİl Halk Kütüphânesi’nde 19HK2845/2 numarada, İstanbul’da Köprülü Yazma Eser Kütüphânesi’nde 34FA1616/3 numarada ve Kastamonu’da bulunan Kastamonu İl Halk Kütüphânesi’nde


��

MuhtevasıMüellif mukaddimede besmele, hamdele ve salveleden sonra bu kitabın el-Kusârâadında sarf ilmine dair muhtasar bir eser olduğunu zikreder. Ardından sarf ilminintemel yapı taşlarından olan sarf, bina, sahih, mudâaf, mutell, idğâm ve i’lal kavramlarınının tanımlarını yapar. Mu‘telli: misâl, ecvef, nakıs, le f-i me ûk ve le f-imakrûn olmak üzere beş kısma ayırır. Bu kavramları tanımladıktan sonra kitabınasıl maksadının bir kaide ve dört rükün olduğunu belirterek kitabı beş başlık altında ele alır.

Müellif ilk olarak kaideyi�zikreder. Kaidede isim ve ilerin binalarına (yapılarına) değinir. İsimlerden sülâsî mücerretler için on üç, rubâîler için beş ve humâsileriçin de dört binâ/vezin zikreder. Sülâsi ve rubâi mezidlerin vezinleri çok fazla olduğuiçin onlara değinmeden sadece humâsî mezidlere ait beş vezni açıklar. Ardındanillerin bâblarına geçen müellif, illeri mazi ve muzari olmak üzere iki kısma ayırır

ve bunların bina açısından tanımlarını yapar. Bu tanımlamalardan sonra müellif bâbsıralamasını dikkate almaksızın sülâsî mücerret illerin altı bâbını açıklar. Sonrasülâsî mezid bâblarda rubâîler için üç, humâsîler için beş ve südâsîler için de dörtbâb zikreder. Daha sonra rubâî mücerred için bir, rubâî mezid için de üç bâbın olduğunu ifade eder. Bâbları bitirdikten sonra ilerin meçhul yapılışlarını açıklayıp,son olarak bâblardan birbiriyle karışabilecek olanlara açıklık getirir.

Kaideyi tamamlayan müellif rükünleri açıklamaya başlar. Birinci rükünde ilve isimlerdeki değişiklikleri ifade eden idğâm, kalb, hazif ve sükûna dair kurallarızikreder. Bunlardan idğâm ve sükûn için birer kural, hazif için iki ve kalb için dealtı kuraldan bahseder ve örnekler getirir.

Ardından ikinci rükne geçer. Burada emir ve nehiy konusunu ele alır ve emr-ihâzırın ili muzariden yapılışını açıkladıktan sonra emr-i gâib için sadece zikredilenlere lâm �har(لـ) nin getirilmesi gerektiğini söyler. Ardından nehye geçer venehiy için de lâm yerine lâ (Ķ) har nin getirilerek yapılacağını açıklar. Daha sonra

37HK1951/2 numarada kayıtlı olarak bulunmaktadırlar. Ayrıca bu eser tarafımızdan tahkikiyapılmaktadır.Bu çalışmaların geneline dair yazması bulunan nüshalara ve haklarındaki bilgilere şu internetsitelerinden ulaşılabilir:http://www.almajidcenter.org (Erişim Tarihi: 0 2020).http://www.yazmalar.gov.tr//basit-arama?q=kusara (Erişim Tarihi: 0 2020).https://k-tb.co (Erişim Tarihi: 0 2020).


��

ecfef illerde iltikâ-i sakineyden dolayı hazfedilen eli n bu durum ortadan kalktığızaman geri döneceğini ifade edip Ċمر ,Ċ_ذ ve ÈكĊ illerinden yapılan emirlerin şâzolduğunda değinerek bu rüknü bitirir.

Müellif üçüncü rükünde ilden türeyen isimleri, ism-i âil, mübâlağa-i ism-i âil,ism-i me ûl, sıfat-ı müşebbehe, ism-i tafdîl, ism-i zaman, ism-i mekan, ism-i aletive bunların çekimlerini ele alır. Bunlardan mübâlağa-i ism-i âil için sadece çokçakullanılan beş vezin zikreder ve bu vezinlerden müzekkerlik ve müennesliği eşit olanıaçıklar. Ayrıca bu isimlerden sadece sıfat-ı müşebbehe ve ism-i tafdîlin tanımını yapar.

Son olarak dördüncü rükünde illere bitişenlerden bahseder. İlk olarak ilebitişen muttasıl merfu ile muttasıl mansûb ve munfasıl merfu ile munfasıl mansubzamirleri ve illerin bu zamirler ile çekimlerine değinir. Ardından bu rükne ait hususları dört bâba ayırarak açıklamaya çalışır. Birinci bâbda sahîh, mudâaf ve misâlillerin çekimlerini; ikinci bâbda ecvef illerin çekimlerini; üçüncü bâbda nâkıs,

le îf-i me ûk ve le îf-i makrûnu açıklar ve son olarak dördüncü bâbda ise tekidnûnlarından bahseder. Bu rükünleri bitirdikten sonra bâbların en çok kullanılanmanalarına değinir ve hâtime ile kitaba son noktayı koyar.

Eserle İlgili Genel Değerlendirmeler

Eserin geneline dair değerlendirmeleri şöyle sıralayabiliriz:

• Müellif kitabın girişinde sarf ilmine dair bilinmesi gereken kavramları açıkladıktan sonra bu ilimden asıl maksadın bir kaide ve dört rükün olduğunu ifadeederek bu ilmin sınırlarını çizmiştir.50 Bu kaide ve rükünleri izah ederken demeseleleri maddeleştirerek öğrencilerin sarf ilmini kolay bir şekilde öğrenmelerini hede emiştir. Ayrıca müellif muhtasar eserlerin bir özelliği olaraköğrenciler için gereksiz gördüğü kısımları da çıkarmıştır. Bu değerlendirmelerneticesinde müelli n bu eseri bir ders kitabı olarak hazırladığını söyleyebiliriz.Nitekim Sehâvî, müelli n öğrencilerinden olan Ebû Tâhir Celaluddîn’nin bueseri hocasından defalarca okuduğunu aktarmıştır.51


51 es-Sehâvî, ed-Davü’l-lâmi‘, 2/19


��

• Müellif eserinde dilciler arasındaki meşhur ihtila ara değinmeyi de ihmal etmemiştir; fakat bu ihtila ara değinirken uzun uzadıya anlatmak yerine maksadın hasıl olacağı şekilde kısa ve öz bir biçimde konuyu ele almayı tercihetmiştir. Mesela; ecvef illerin ism-i me ûllerinde ictimâ-i sâkineyn neticesindeillet har mi yoksa zâid harf mi hazfedileceğine dair Sibeveyhî )öl��180 796��ve�Ahfeş )öl��215 830��arasındaki�ihtilafı� »م~|È« عند� :»Èم ي«ī ،»È|~م« :»ħم و«ī»�«¾~_ĸĎ عند »Èم~ي«ī ،»ħم~و«ī ،Ë¶وÖسي şeklinde ikişer kelimelik misallerle ifadeederek Sibeveyhî’ye göre zâid har n, Ahfeş’e göre ise illet har n hazfedilmesigerektiğini belirtmiştir.52

• Hucendî, sahih, mudâaf ve mutell illerden bahsederken mehmûza değinmemiştir. Nitekim kitabın hiçbir yerinde mehmûza ait özel bir bahis de açmamıştır. Hucendî’nin böyle bir uygulamaya gitmesi onun mehmûzu sahîh kısımdadeğerlendirdiğini göstermektedir. Çünkü nahiv âlimlerinin çoğunluğuna görehemze illet har olarak kabul edilmemektedir.53

• Müellif bir konu hakkında bilgi verdiği zaman o konuya dair farklı görüş veihtila arı, o konuda var olan istisnaları açıklamaktan da geri durmamıştır.Bunları genellikle konuya dair açıklamaların tamamını yaptıktan sonra genelbir değerlendirme yaparak ele almaktadır. Ancak bu ihtilaf ve istisnaları bazenzikrettiği kaidenin hemen peşinden de getirmiştir.54

• Hucendî, klasik eserlerde sıkça rastladığımız bir veznin veya kelimenin nasılharekelenmesi gerektiğine dair getirilen بالwØد¶د« بال¡Õر، ،Éبالض« vb. tabirlerineredeyse hiç kullanmamıştır�

• Son olarak müellif eserinde herhangi bir kaynağa atı a bulunmamaktadır. Sadece bazı görüşleri »Ë¶وÖعند سي« vb. diyerek şahıslara nisbet etmektedir.55 FDHucendî’nin bu eserinde İbn Hâcîb’in (öl. 646/1249) eş-Şâ ye adlı eserinden


53 Ebu’l Abbâs Muhammed b. Yezîd el-M-berrid, el-Muktadab, thk. Muhammed AbdulhâlikAzîme, (Beyrut: Âlimu’l-Kutub, ts.), 1/115; Bâlî, Şerhu’l-Kusârâ, (Samsun İl Halk Kütüphânesi, 55HK777/2), 16D; Ali b. Osman el-Akşehîrî, Telhîsu’l-esâs ’t-tasrîf, thk. Muhammed Aliel-Mâlih, (Beyrut-Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2017), 1

54 el-Hucendî, el-Kusârâ (Ragıp Paşa Koleksiyonu, 1458/27), 247E-248D



��

yararlandığını söyleyebiliriz. Çünkü isimlerin binâları bahsinde yaptığı açıklamalarda eş-Şâ ye ile neredeyse birebir aynı ibare ve örnekleri kullanmıştır. İkieser arasındaki benzerliklere rubâî mücerret, humâsî mücerret ile sülâsî mezîdisimlerin binâlarının kullanımlarını örnek olarak gösterebiliriz:

eş-Şâfiye el-Kusârâ

Rubâî Mücerret İsimlerin Binâları

،»Êبرث«ī ،»ēبرę«ī ،»ة: »ج|~رÕخ ĖرÚ£لـĎ Îل¢رباعī.»ďدÜو: »جÛ§ ،¾~_ĸĎ ĖĎęī ī ،»ÉµĘĖ«ī»ق£zر«. :ďبا aع Rه¢N đركا?Ď YĎوØف »ÁÖ¢ع«ī ،»ħما »جندĊī

56.»Áبńع«ī »ħĖجنا«

،»Êبرث« ،»ēبدę« »ج|~ر«، _£Õة: »Ëلرباعي«ī ،¾~_ĸĎ عند »ďدÜج«ī »ق£zر«، ،»ÉµĘĖ«

Û§īو: »ع¢ÁÖ« بÛذĊ Ĥل~Ë ثالÙة.�57

Humâsî Mücerret ve Sülâsî Mezîd İsimlerin Binâları

īل¢Ü£اسĎ Îلـ£ÚرĘĊ Ėب|ة: »س~رجī ،»È»قرط|«، .»È£قذع«ī ،»ěر£Ûج«ī

ĶČ Îاس£ÜلĎ Îء فÎÚ¶ Éلـī ĐيرÙبنية كĊ Ëل¢£ز¶د فيī ،»ĬرÙ|Öق«ī ،»ĚوÖقرط«ī ،»ÈيÖزع_«ī ،»Ğعضرفو«

ī»_ندĘ¶½« ع¢ى ĸĎكÙر58

»قرط|«، ،»Èس~رج« ī»لـÜ£اسيĘĊ »Ëب|ة:.،»È£قذع« ،»ěر£Ûج«

Îاس£ÜلĎ Îف ĽÚ¶ Éلـī ĐيرÙبنية كĊ Ëل¢£ز¶د فيī ،»ĚوÖقرط«ī ،»ÈيÖزع_«ī ،»Ğعضرفو« ĶČ

ī»قÙ|Öرī ،»Ĭ»_ندĘ¶½« ع¢ى ĸĎكÙر.�59

Eserin NüshalarıYaptığımız araştırmalar neticesinde esere ait yirmi iki mahtût nüsha tespit edebildik. Bunlardan yedisi Dubâi’de bulunan Cuma el-Mâcid Kültür ve Kültürel MirasMerkezi’nde, altısı Türkiye’de, dördü Amerika Birleşik Devletleri’nde, ikisi SuudiArabistan’da, diğer ikisi İngiltere’de ve biri de Pakistan’da bulunmaktadır. Bu nüshaları ülkelerin alfabetik sıralamalarına göre şöyle gösterebiliriz:56575859

56 Ebû Amr Cemâlüddîn Osman b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus İbnü’l-Hâcib, eş-Şâ ye î ilmeyi’t-tasrî , ve’l-hatti, thk. Salih Abdülazîm eş-Şâir, (Kahire: el-Mektebetü’l-âdâb, 2010), 6

57 el-Hucendî, el-Kusârâ (Ragıp Paşa Koleksiyonu, 1458/27), 247b.58 İbn Hâcib, eş-Şâ ye, 659 el-Hucendî, el-Kusârâ (Ragıp Paşa Koleksiyonu, 1458/27), 247b.


��

60616263646566

2.6.1. Amerika Birleşik Devletleri: Princeton Üniversitesi Kütüphânesi ÖzelKoleksiyonlar Bölümü

Nu. Bulunduğu Yer Kayıt Nu.1 Özel�Koleksiyonlar�Güney�Doğu 2771Y (19E-24E)60

2 Özel�Koleksiyonlar�Güney�Doğu 3171Y (55E-64E)61



2.6.2. Dubâi: Cuma el-Mâcid Kültür ve Kültürel Miras Merkezi 64

Nu. Bulunduğu Yer Kayıt Nu.

Cuma el-Mâcid Kültür ve Kültürel Miras Merkezi 295481Cuma el-Mâcid Kültür ve Kültürel Miras Merkezi 348196Cuma el-Mâcid Kültür ve Kültürel Miras Merkezi 552605Cuma el-Mâcid Kültür ve Kültürel Miras Merkezi 600591Cuma el-Mâcid Kültür ve Kültürel Miras Merkezi 622014Cuma el-Mâcid Kültür ve Kültürel Miras Merkezi 659356Cuma el-Mâcid Kültür ve Kültürel Miras Merkezi 677356

Nu. Bulunduğu Yer Kayıt Nu.

British Müzesi 42165

2 Manchester Üniversitesi Kütüphânesi 73766

60 https://catalog.princeton.edu/catalog/6268587 (Erişim Tarihi: 0 2020).61 https://catalog.princeton.edu/catalog/6268585 (Erişim Tarihi: 0 2020).62 https://catalog.princeton.edu/catalog/6268588 (Erişim Tarihi: 0 2020).63 https://catalog.princeton.edu/catalog/6268586 (Erişim Tarihi: 0 2020).64 http://www.almajidcenter.org/search_details.php?pag=1&keyword=%D8%A7%D9%84%

D9%82%D8%B5%D8%A7%D8%B1%D9%89&how=1&by=1& (Erişim Tarihi:0 2020).

65 el-Habeşî, Câmiu’ş-Şurûh, 2/13566 Hizânetü’t-türâs, 48/49


��

2.6.4. İran-Pakistan: Ga BakhshNu. Bulunduğu Yer Kayıt Nu.

İslamabad�Ga �Bakhsh PAK-001-0733/167

2.6.5. Suudi Arabistan: Kral Faysal İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphânesi

Nu. Bulunduğu Yer Kayıt Nu.Riyad-Kral Faysal İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphânesi 1113-3-F68

Riyad-Kral Faysal İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphânesi 10163-169

2.6.6. Türkiye

Nu. Bulunduğu Yer Kayıt Nu.Ankara-Milli Kütüphâne 03GEDİK17546Ankara-Milli Kütüphâne 55HK777/1İstanbul�Köprülü�Yazma�Eser�Kütüphânesi 34FA1616/2İstanbul�Süleymaniye�Kütüphânesi 1458/27İstanbul�Beyazıt�Yazma�Eser�Kütüphânesi 6684İstanbul�Beyazıt�Yazma�Eser�Kütüphânesi 6672

Nüsha Seçimi ve Tahkikte Esas Alınan Nüshalar 676869Esere ait yukarıda da ifade ettiğimiz gibi Yirmi iki mahtût nüsha tespit edebildik.Ancak bu nüshaların tamamını temin edemedik.70�Türkiye’de�E O D �nüshalar ilePakistan’da bulunan tek nüshaya ulaşabildik. Bu nüshaların seçiminde ise öncelikliolarak, müellif nüshasına, müellife okunmuş nüshaya ve müellif nüshasıyla mukabele edilmiş nüshalara ulaşmaya çalıştık. Ancak bunlardan herhangi birine ulaşa

67 Bu nüshayı elektronik ortamda edinmek için:https://ketabpedia.com (Erişim Tarihi: 0 2020)

68 Hizânetü’t-türâs, 25/2069 Hizânetü’t-türâs, 20/7770 Temin edemeyişimizin başlıca nedeni; şuan devam eden covid-19 virüsünden dolayı kütüphâne

lerin kapalı olmasıdır. Nüshaların bulunduğu kütüphâneler ile iletişime geçtiğimizde covid-19virüsü nedeni ile kütüphânelerinin şuan hizmet veremediklerini ifade ettiler. Ayrıca Cumael-Mâcid Kültür ve Kültürel Miras Merkezi’nde bulunan nüshaların dördünde müstensih veistinsah tarihleri bilinmediğinden diğer üçünün ise istinsah tarihleri (hicrî 1293-1322-1355)müelli n vefat tarihine uzak olduklarından ve elimizde bulunan nüshaların hem istinsah tarihlerihem de müstensihleri bilindiği için bu nüshalara ulaşmak için talepte bulunmadık.


��

madık. Elimizde mevcut olanlardan Pakistan’da bulunan nüshanın bazı bölümlerimürekkebin dağılmasından dolayı okunamadığı için asıl nüsha olarak belirleyemedik. Geri kalan nüshalardan da dördünü tahkikte asıl nüsha olarak kullandık.Bunlar:

2.7.1. Ankara-Millî Kütüphâne, Arşiv Nu: 03 Gedik 17546

Bu nüsha Ankara’da bulunan Millî Kütüphâne’de A on Gedik Ahmet Paşa İl HalkKütüphânesi koleksiyonunda 03 Gedik 17546 arşiv numarasında kayıtlıdır. Kütüphâne kaydında eserin adı el-Kusârâ yazarı ise Alâ ed-dîn Ahmed el-Hucendî OD Dgeçmektedir. Eserin müstensihi ile istinsah tarihi bilinmemektedir. Ancak eserinüzerinde hicrî 1196 senesine ait bir vakıf mührü bulunmaktadır. Eser müstakil birkitap olup 23 varaktan ve her varak da beş satırdan oluşmaktadır. Satırlar arası-muhtemelen- not alınması için uzunca boşluklar bırakılmıştır. Nitekim ilk sayfadabulunan satırların arasına hâşiye yazılmış ama devamı gelmemiştir. Eserin kapağıile ilk sayfasında muhtasarun mü îdün ’s-sarf notu düşülmüştür. Varakların arka altyüzü üzerinde müş’ir71 bulunmaktadır. Müstensih yapmış olduğu hata ve eksiklikleri sayfa kenarında tashih etmiştir. Ayrıca müelli n belirlediği konu başlıklarınımetinden ayrı olarak daha kalın yazmış ve bazılarını tablo içine almıştır. BulunduğuA on Gedik Ahmet Paşa koleksiyonundan dolayı bu eseri “Ċ” har ile rumuzladık.Nüshada ferağ kaydı bulunmaktadır. Ferağ kaydı:

Ë ¢_ ع¢ى _ير Ë ś¢لĎ ى¢ćī Ë توفيī Ëś¢لĎ د£Ûب »ĬĘل صاĎ«لـ£وسومة بـĎ لرسالةĎ ¯£تـ«».Êميĉ Ê¶لدĎ Ĩلى ¶وČ ĎيرÙي£ا ك¢Õت É¢سī ËÖÛćī Ëلĉī د£Ûم

2.7.2. Ankara-Millî Kütüphâne, Arşiv Nu: 55HK777/1

Bu nüsha Ankara’da bulunan Millî Kütüphâne’de Samsun İl Halk Kütüphânesikoleksiyonunda 55 Hk 777/1 arşiv numarasında kayıtlıdır. Kütüphâne kaydındaeserin adı el-Kusârâ yazarı ise Alâ ed-dîn Ahmed el-Hucendî olarak geçmektedir.Müstensihi ve istinsah tarihi bilinmemektedir. Ancak eserin iç kapağı üzerinde

71 “Müş’ir, varağın arka yüzü üzerindeki en son kelimedir ve genellikle tek başına son satırın altınayazılır ve karşıdaki sayfanın ilk kelimesinin tekrarı olur.” Detaylı bilgi için bk. Adam Gacek, ArapçaEl Yazmaları İçin Rehber, çev. Ali Benli - M. Cüneyt Kaya (İstanbul: Klasik Yayınları, 2017), s. 24


��

hicrî 1252 yılında Samsun Kasabasında bulunan bir kütüphâneye vakfedildiğinedair bir metin ve vakıf mührü yer almaktadır. Eser müstakil bir kitap içinde Alib. Bâlî el-Kostantînî’nin şerhi ile birlikte bulunmaktadır. Dört varak ve her birvarağı 17 satırdan oluşmaktadır. Varakların arka alt yüzü üzerinde müş’ir mevcuttur. Müstensih yapmış olduğu hata ve eksiklikleri sayfa kenarında tashih etmiştir.Ayrıca müstensih müelli n belirlediği konu başlıklarını metinden ayrı olarak kalınve kırmızı mürekkeple yazmıştır. Eserin ortasında yer alan varaklarından bazılarıtahrip olmuş ve kopmuştur. Kopan bölümler nehiy kısmında yer alan »Ķ« Îل¢نهī«�»ĩم¡ا ibaresi ile üçüncü bâbda yer alan »بيÊ ما فيË §وĎ ĩلنÕاء« arasındaki kısımlardır.Bu nüsha, Ali b. Bâlî’nin eser üzerine yazdığı şerhten nakledildiği için asıl nüshalar arasına seçilmiştir. Çünkü müstensih nüshanın ferağ kaydında, Ali b. Bâlî’ninyazdığı şerhin son sayfasında bu eseri hicrî 792 yılının cumâdelûla ayında yazımıtamalanan bir nüshadan naklettiğini ifade etmektedir. Bizde eksik olan kısımlarıaynı müstensih tarafından yazılan ve aynı kütüphânenin 55 Hk 777/2 arşiv numarasında kayıtlı olan Ali b. Bâlî’ye ait Şerhu’l-Kusârâ adlı eserde geçen el-Kusârâmetni�ile tamamladık. Ayrıca bu nüshanın ferağ kaydında “Bu değerli metni şerheden kişi (kitabının) son sayfasında şu ibareleri yazmıştır: Hiçbir şeye muhtaç olmayan her şeyin kendisine muhtaç olduğu Allah’a muhtaç olan Ali b. Bâlî el-Hüseynîel-Kostantînî bunu, yazımı hicrî 796 yılının cumâde’l-ûla ayında tamamlanan nüshadan nakletti.” ibarelerinden müstensihin bu eseri müelli n bizzat kendi nüshasından istinsah ettiği kanaatindeyiz. Bundan dolayı Ali b. Bâlî’nin yazmış olduğuşerhte geçen el-Kusârâ metninin asıl nüshalarımızdan biri olarak seçmeyi uygungördük. Ayrıca Ali b. Bâlî’nin kaleme aldığı şerhte farklı nüshalardan yararlandığınımüşahede ettik.72 Bu da şerhin içinde yer alan el-Kusârâ metnine ayrı bir önematfetmektedir. Bulunduğu Samsun İl Halk Kütüphânesi koleksiyonundan dolayıbu eseri “Ě” har ile rumuzladık. Ferağ kaydı:

Ďل|Öد Ďل~ ير Čلى Ë¢ §« :Īذµ ËتĘاÖ|ب ËتĘوć ر ما_ĉ Îف Å¶رwلĎ ÊØ£لـĎ Ďذµ ĔĘشا Øك« Êلى مīĸĎ ĬĖج£ا Îها فØابØة ت£¯ كÜÕ§ Êم ÎينzنzÕ لĎ ÎينÕÛلĎ Îبال Êب Î¢ع Îل{نĎ Ëś¢لĎ

īتÕ|يī ÊسÖ|£اĻة.« سنة س

72 Ali b. Bâlî, Şerhu’l-Kusârâ (Samsun İl Halk Kütüphânesi, 55 Hk 777/2), 37D-54E-63E


��

2.7.3. İstanbul-Köprülü Yazma Eser Kütüphânesi, Arşiv Nu: 34FA1616/2Bu nüsha İstanbul’da bulunan Köprülü Yazma Eser Kütüphânesi’nde Fazıl AhmetPaşa koleksiyonunda 34 Fa 1616/2 arşiv numarasında kayıtlıdır. Kütüphâne kaydında eserin adı el-Kusârâ ’s-sarf yazarı ise Alaeddin Ahmed el-Hocendi olarak geçmektedir. Hicrî 1006 yılının Cumâdelûla ayının 2 günü Mahmuthan tarafından İstanbul’da istinsah edilmiştir. Eser dört farklı kitabın yer aldığı bir mecmûda ve aynımüstensih tarafından yazılan Ali b. Bâlî el-Kostantînî’nin şerhi ile birlikte 63E-66E

varakları arasında bulunmaktadır. Nüsha 23 satırdan oluşmaktadır. Varakların arkaalt yüzü üzerinde müş’ir mevcuttur. Müstensih yapmış olduğu hata ve eksiklikleri sayfa kenarında tashih etmiştir. Bulunduğu Fazıl Ahmet Paşa koleksiyonundandolayı bu eseri “Ĥ” har ile rumuzladık. Müstensih el-Kusârâ ile Şerhu’l-Kusârâ’yıbitirdikten sonra ferağ kaydını yazmıştır. Ferağ kaydı:

ĎīلĨńÕ ع¢ى ĐńلصĎī ،ĥت~اĶĎ É|§ī ~ر êÕلĎ Ďذµ Ĩت£اČ Êم Îل Æ~تĎ ما ل¢Ë ع¢ى »ĎلÛ£د Êم ĘĸĎب|اء Ĩو¶ ÉØ_ .ĥń_ĸĎ ďاØك É£Øمī Ďلرسالة، ďĎبوĊ Éات_ Ê¶ر_ķĎī ÊليīĸĎ سيد ĝا¶Ę Î¡Ûحد¶ ة ت Îينية فzنzÕق ÎحĎبنو ÅلĊī ł Ďل|wر ķĎ_ر īĸلى ĎلÚ£اĖ¶يÊ، لÕنة س Ďحامد ،ĩاÕحĺĎī Đبالـ£{~ر Ëś¢لĎ Ë¢عام ĩا_ Ėو£Ûم Åلض|يĎ دÖ|لĎ اء، ع¢ى ¶د~ćī ةµنة §زÚلĎ

».ħĖناÚلĎ Ûت ĩلـ£دفوĎ هاÖح£ة ل¡اتĘ Ë ś¢لĎ Èفيها س Ďا §اظر¶Ċ .مص¢يا

2.7.4. İstanbul-Ragıp Paşa Kütüphânesi, Arşiv Nu: 1458/27Bu nüsha İstanbul’da bulunan Süleymaniye Yazma Eser Kütüphânesi’nde RagıpPaşa koleksiyonunda 1458/27 arşiv numarasında kayıtlıdır. Eser içinde 34 kitabınyer aldığı bir mecmûada 2 sırada ve 247E-249D varakları arasında bulunmaktadır.Mecmûanın ilk sayfasında bu eserlerin isim ve bulundukları sayfa numaraları yeralmaktadır. Bu nüsha Ahmed b. Mesud en-Nablûsî tarafından hicrî 867’de Zilka’deayının 12’sinde Cuma günü istinsah edilmiştir. İki varaktan oluşmaktadır. Varakların arka alt yüzü üzerinde müş’ir mevcuttur. Müstensih yapmış olduğu hata veeksiklikleri sayfa kenarında tashih etmiştir. Ayrıca müstensih, müelli n belirlediğikonu başlıklarını metinden ayrı olarak daha kalın ve farklı mürekkeplerle yazmıştır.Ayrıca bu nüsha diğerlerinden daha eski tarihli olduğu için bu nüshanın sayfa başınımetin içinde köşeli parartez ile gösterdik. Bulunduğu Ragıp Paşa koleksiyonundandolayı bu eseri “Ę” har ile rumuzladık. Nüshada ferağ kaydı bulunmaktadır:


��

Ĩو¶ Îف Ëكرمī Ëêبـ£ن عنه£ا Ëś¢لĎ ع~ا ÎÕ¢لنابĎ Ėو|Õم Êب Ċح£د Ďل~ ير ت|¢ي ها Êم ġفر« Êل|اميĎ ďĘ Ë¢ل ĎīلÛ£د Úµر¶ة ثـ£ا§ـ£اĻة ÊيØسī ÃÖس سنة Đل |دĎ ĭė عwر Î§ثا ĎلÚ£|ة

».Ëمńسī Êلـ£رس¢يĎ Éد فأت£Ûع¢ى سيد§ا م Ëوت¢ćī

8. Tahkikte Takip Edilen YöntemYaptığımız tahkiki İSAM tahkik esaslarına uygun olarak yapmakla birlikte özellikleifade etmek istediğimiz bazı hususları şöyle özetleyebiliriz:

a. Metnin ortaya çıkarılmasında müellif nüshası, müellif tarafından/müellifeokunmuş nüsha ve müellif nüshasıyla mukabele edilmiş bir nüsha olmadığından tekbir nüshayı asıl nüsha olarak belirtmeden tercih yöntemi kullanarak dört nüshayıda asıl nüsha olarak esas aldık. Böylelikle müellif nüshasına en yakın metni ortayaçıkarmaya çalıştık. Bu yöntem ile nüshalardaki ortak ifadeleri koruyup farklı olanifadelerin en doğrusunu tercih etmeye çalıştık. Esas alınan dört nüshadan RagıpPaşa Kütüphânesi 1458/27 arşiv numaralı nüshanın sayfa başını metin içine ekledikve �varak numarası + eğik çizgi + ön ve arka sayfa olduğunu ifade eden harf� şeklindegösterdik.

b. Eserde konu bütünlüğünü göz önünde bulundurarak gerekli görülen yerlerde başlıklandırmalar yaptık. Değerlendirme kısmında müelli n eserinde maddeleştirmeye gittiğini ifade etmiştik. Bunları belirleyip numaralandırdık böylece metnindaha kolay anlaşılmasına katkıda bulunduk. Gerekli gördüğümüz yerlerde okumayıkolaylaştırmak, uygun manayı açığa çıkarmak için harekelendirmelerde bulunduk.Ayrıca metin içinde örnek olarak getirilen illeri, kavramları ve özel tabirleri »...«�işareti�içine�aldık�

c. Eser muhtasar olarak telif edildiği için konuların kısa ve öz bir şekilde elealınması yer yer kapalılığa neden olmuştur. Bundan dolayı gerekli görülen yerlerdeAli b. Bâlî’nin bu eser üzerine kaleme aldığı Şerhu’l-Kusârâ adlı eserine başvurarakbu kapalılığı ve anlatılmak istenen meseleyi daha anlaşılır hale getirmeye çalıştık.


��

Millî Kütüphâne, Samsun İl Halk Kütüphânesi Koleksiyonu, Arşiv Nu: 55 Hk 777/1, vr. 1bİlk Sayfa


��

Millî Kütüphâne, Samsun İl Halk Kütüphânesi Koleksiyonu, Arşiv Nu: 55 Hk 777/1, vr. 4bSon Sayfa


��

Süleymaniye Kütüphânesi, Ragıp Paşa Koleksiyonu, Arşiv Nu: 1458/27, vr. 247bİlk Sayfa


��

Süleymaniye Kütüphânesi, Ragıp Paşa Koleksiyonu, Arşiv Nu: 1458/27, vr. 249aSon Sayfa


324

]ğ247��

B. Tahkikli Metin Neşri

لصر ف صا لل|ńء Ďلد¶Ċ Êح£د بÊ مÛ£د ĎلÖرµا§Ď ÎلÚÜندĎ ĭلـ£Øوفى §Ûو سنة µ 74٠ـ.

] ؤل لـ دمة ]ملرحي لرح ل ب

Ĩ ëلـ£¡رĎ ،Īا~zćĎ 5 بـ£اÆابÕلĎ ح£د3 مص¢يا4 ع¢ىĊ د£Ûـ¶ ،ĪĎسو ËلČ Ķī 2ËلČ É1 عËلĺ/Ċمد قصر 7¯¶ĊĘ لـ£ا ĩاµلرĎ ح¢Öة س¡ي ،ĩياÖلĎ ĭĖا§ 6 ي ê¡س µīو :ħو ¶ī ،ĪاÖØجĎ بـ£ا �٩»ĬĘقصا« §Ûو ،Ĥبالصر īĊلى É¢ لĎ ĖĎجو ĩعنا ¯¶ĊĘ ،ĖشاĘĺĎ §ـها¶ة Čلى ٨ďقرĊ ĖĎلـ£رĎ

.ĤلصرĎ Îصر1٠ فØÜم

ناء[ ل لصر [:[ µīو ع¢É بـ£ا سوĺĎ ĬعرďĎ مÊ حاĎ ħلÖناء Ċīساسها. لصر �

»ĪĎسو�ËلČ�Ķī« ،»ËلČ« ة~ć »ËلČ�Éع«ī�،»د£Ûبـ»¶ـ�Æ¢|Øم��،ĨńلĎ�د¶ę�Ĩد«،�لـ£ا�ت د£Û¶« ħم~|و :Ċ�¾امµ�Îفī �1�ĩلي¡و�īĊ�ĜصاØ_ńل�īĊ�ĦرÖØ¢ل īت د¶ـĺ« ÉلË« ع¢ى�Ďل~|�Èلي¡وĶĎ�ĩفØØا�Ĕباس£�Ëت|الى� ��ħحا �īĊ�Ëع¢ي�Åzع

��ďĖĸĎ�ħز§�Ĩلو�قدما�لزī�،Êص¢يØو§ا�م¡¶�Éلـ�Èل~اعĎ�ĩīĖ�È|~لĎ�Ĩلو�قد�ėČ�،Ê¶ĘīاÚم�È|~لĎī�Èل~اعĎ�Êب�Î¢|ل� صا ل »Ďلض£ير�لـ»ČلČ«ī�،»Ëلى« ب~Ď�·Øله£زī�ĐكÕرµا�Ďīل صر�ب£|نى: Ďلن|£ة،�فاعÈ »عÉ«.« شر �2

�ī1٠�Ĝ�،Îبال�ğ1٠�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »فاعÛ¶« È£د« µīو�ĎسĎ�Éل£صنÅ.« شر �3

�Ě��مص¢يا،�µ�·ćام¾� �4�Êب�Î¢|ل� صا ل īفµ�Îام¾�Ď�ĭĊ :Ċلذ�ĭس�ÆÖكĸĎ�È§ا�ĨفĎ�Îل~ضĎī�Èل¡£اĭĊ»_��ħ: ع¢ى�ĎلنĎ�ÎÖلÕابÆ.« شر �5

�ğ1٠�Ĝ�،Îبالīفµ�Îام¾�Ċ: مÖال{ة »ĎلÕاك¯«. �6

�ÆابÕلĎ�ħل وĎ�ħم و �7�،ÅصنيØلĎ �Đęجاīī �،Ĩń¡لĎ �ĐرÙك �Ĩعدī �،ĨĎل£رĎ �Èت ¢ي �ĩĊ تي ن¯� لـ£ا� :ĭĊ �،»¯¶ĊĘ«لـ �ĩثا�ħم~|و»_ ��ďقرĊ ��Ċ �٨ـ� �ī11 �Ĝ �،Îبال �Êب �Î¢|ل � صا ل شر ».ĖشاĘĺĎ Čلى�§ها¶ة� �ĥرzلĎ ساĻر� �Êم �ďقرĊ �ÅأليØلĎ �ÉÚح ćī{ر�

�ğ11�ďاØ¡لĎ�ÉسĎ �٩

�ğ11�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »بدÖ_�īĊ�ħر�مØÖد�ĊمÛذµ :ĭĊ�،Ĥīو�مØÜصر�مصن~ا.« شر �1٠


325

ناء: ما ÃÒī مĎ ÊلـÛرĤī ل¢£|نى. Ö¶īيÊë بـÛرĤī »ف|È« ثńثيا، īبـها11 ت¡رĶ Ęمها ل ī �16ËÕجن ĤرÛب Ë§فإ ĪĘم¡رī 15،بـها Ë§فإ ħا|ØفĶĎ تاء ħبد ĶČ 14Ëب ĐدĻĎęī 13،اسيا£_ īĊ 12باعياĘ

.Êêبي ĎėČ ĶČ 17Īت{ير ت{ييرī ،Ã§بـ£ا ĶČ

] لـ ضاع لـ ي لص ]بابال ¢�1٩ ħńعĺĎī 1٨،ĨغاĖĺبا ħد|¶ Īغيرī قياسا، Ë¢ćĊ Êع ħد|¶ Ķ : ي لص فـ

.ÈØ|£لـĎī Åلـ£ضاعĎ ي· غيرÛ21 فالص.ĩس¡اĺĎī 2٠ĤذÛلĎī

.»ÕÖو: »سÛ§ī ،ËمĶī Ëد عينÛتĎ ما : ضاع لـ ī

:ÈØعĎ يا.22 ف£ا¢ćĊ »ÅلĊ« īĊ »اء¶« īĊ »īĎī« Ëما في : لـ ī

-5 ،» ر »م ي ر م -4 ،» اق « م -3 ،» جو « عين -2 ،» ا »م ا ب -1] ع غا «.]با ر »م قي ر م

.Ëي¢¶ ËÕجن Êم Ħ êرÛØم Ãم Êساك Ĥحر ĖĎر¶Č : غا ī

.Åي~ÜØ¢ل|¢ة لĎ Ĥت{يير حر : ع ī

.»È|ف« ĤīرÛب :ĭĊ �11.»È¢|ف��ēحرĖ« ،»È¢|ف��و: »ج|~ر�Û§ ĭĊ: حا�ħكوĎ�ĩلÖناء�Ęباعيا� �12

�É¢ف�ÎسĎدÕلĎما�Ċī�،اسيا£_�È|~لĎ�Îف�ĎīęوÚ¶�Éلī�،»È¢¢|ف« »Èس~رج« ĩęī :ħس£اء،�ت وĸĎ�Êاسيا�_ »م£_ī :Ċ �13�ğ13�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ¶Úو�Ďīęمنه£ا.« شر

.»Èفاع« »ďĘاÒ« ĩęīو�Û§�،ĖĎل£زĎ�Çلė�½~بن :ĭĊ �14 .»ÈفدعĎ« ½لي »È|ØفĎ« Ë§ęī�جرĖęĎ :وÛ§�،اءØبال :ĭĊ �15

.»È|ف��É¢و: »عÛ§ �16�Ě: ت{ييرµ�·ć�،Īام¾� ��Īت{ير :Ě �17

§Ûو: »Ċم¢ي¯«،�Ċ« :Ë¢ćĊم¢¢¯«. �1٨.»ħقو« :Ë¢ćĊ�،»ħو: »قاÛ§ �1٩.»ÎمĎĘ« :Ë¢ćĊ�،»ĨĎĘ« :وÛ§ �2٠.»īز}¶« :Ë¢ćĊ »īو: »¶{زÛ§ �21

�ńćĊ :Ę �22


326

] ا ل ذ م صو لـ ]بيا .ďĎبوĊ ع¢يها ¯Öترت ĩكاĘĊ 25ب|ةĘĊī Đنيا ع¢ى قاعدÖيا§ـها24 مÖ23 لďاØ¡لĎ Ďذµī

اء[ س بنية اعد ل - 1[ :Îµī بنيةïل Đل اعدĎ

] ر لـ ث ل س بنية -1.1[��5 »عضد«،�26 -4 ،»ÅØك« -3 ،»Ěفر« -2 »ف¢½«، -1 :Đرwع »ÎثńÙلĎ ÉسĶĎ«لـ

�2٨.»Æ1٠- »عن ،»Ėرć« -٩ ،»È~٨�27- »ق،»ÈبČ« -7 ،»ر«، 6- »عنÖح«

] ر لـ لرباع س بنية -1.2[ī»لرباعيÕ£_ »Ëة: 1- »ج|~ر«، ę« -2بدē«،3�2٩- »برثÉµĘĖ« -4 ،»Ê«، 5- »ق£zر«،

ī»جÜدď«3٠ عند Ī215( ¾~_ĸĎ/Û§ī 31،)Ĩ٨3٠و: »ع¢ÁÖ« بÛذĊ Ĥل~Ë ثالÙة.�32

�Ě��Ďل¡Øاµ�·ć�،ďام¾� �23�،»Åل£ضاعĎ«ī�،»·يÛلصĎ« :ĐĘل£ذكوĎة�|ÖÕلĎ�ĨاÕقĸĎ�ħĎحوĊ�ĩبيا�ďاØ¡لĎ�Ďذµ�Êم�Î¢ćĸĎ�Ėل£ صوĎ�ĩياÖل :ĭĊ« �24�ğ17�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل Ď«īل£ÙاĸĎ«ī�،»ħجوĎ«ī�،»Ĥلناق¿«،�Ď«īل£ رĎ«ī�،»ĩīل£~رĥī«.« شر

�Ě�،Ę��ĘĊب|ة� �25شر ĘĸĎب|ة.« �ħĎحوĸĎ �ÕÛب �Êل|يĎ �Îف �ĤńØ_ĶĎ �Ãم Ďل~اء� �·Ø~ب �ĊدØفاب �،Å_ĸفا �Å_ĸĎ ėكر� �ĘاØ_Ď �Ë§Č« �26

�ī1٨�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل�ğ1٨�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »ėكر�كÕر�Ďل~اء�م�ĤńØ_ĶĎ�ÃفĎ�Îل|ي�ÊبĸĎ�ÕÛحوĎ�ħĎلńÙثة.« شر �27

Ďīل|¡½� �Êل|يĎ �ĐرÕك �Ãم Ďل~اء� �ÉÒ �Á س« _ ĎلńÙثة�� ħĎحوĸĎ �ÕÛب �Êل|يĎ �Îف �ĤńØ_ĶĎ �Ãم Ďل~اء� �ÉÒ ėكر� �2٨�ğ1٨�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ĎسÙØ ا�Ķل¢ن È.« شر

�ēبدę��Ċ �2٩�ďدÜح :Ċ �3٠

�Êم �Ġلنو -»ďدÜو: »جÛ§�لىīĸĎ �ĨńلĎ �·Øفī �Êل|يĎ �ĩس¡وī ف|¢�È�بضĎ�Éل~اء� ساĖسا: µو� �¾~_ĸĎ�ĖĎęī« �31�ĭīر¶�Ďكذī�،بض£ها�ĶČ�Ë¶īر¶�Ķ�Ë¶وÖسيī��ħĎلدĎ�·Ø~ب�Ë¶īر¶�Ë§رباء��فإÛبة�كالĎلد :Èقيī�،ÉÜلضĎ�È£Ú¢لī�ĖĎرÚلĎشر Ò£ها.« Ďل~رĎء� عند� فيها� �ĖجوĸĎ �ĩكا �ĩČī فيها،� ĎلÙال°� �·Ø~ب »Ęėجؤ«ī »¢Ûط«ī »Ãبرق« :Îف Ďل~رĎء�

�،ĭصرÖلĎ�Éث �ÎÜ¢ÖلĎ�،ءĶبالو �Î|اشÚ£لĎ�Đد|Õم �Êو�س|يد�بµī�_��217 1 �،ĭĖباĎرØسïل� اج ل ب شافية�Ê¡ب¢¸،�س�ÈµĊ�Êم�،ďĖĸĎī عال�Éبال¢{ة� �،ĭوÛ§ :)٨3٠مـ Ī215��ÁسīĸĎ�¾~_ĸبا�Ĥīل£|رĎ�،ÊÕÛلĎبو�Ċ »ĥا ØشĶĎ«ī »Î§ل£|اĎ�đبياĊ�Ĕشر«ī »ĩĉل رĎ�Î§ير�م|اÕ~ا،�منها: »تÖØك�Åنćī��Ë¶وÖسي�Êل|ربية�عĎذ�_Ċī�،ĐصرÖلĎ

�1٠1 3�،Î¢كĘل¢ز� ع .»ÎفĎل وĎ«ī »Ħل£¢وĎ�ďاØك«ī »ر|wلĎ�Î§م|ا«īĘĸĎبĎ�Ãل£ØوĎلية� �đركاÛلĎ�ÎلĎوØ؛�فĐحدĎī مØوĎليا�đف�Îك¢£ة� �đحركا �ÃبĘĊ�Ã£ØÚ¶�Ķ�Ë§Ċ�Èبدلي »Áبńع« :Ë¢ćĊ �321 21٨؛�شر�،ĭĖباĎرØسïل� اج ل ب شافية ح£¢ه�Éع¢ى��ĩĊح¡£و�Ďفي�Ëبأ§�ËمÛذīفة�مÊ »عńبÁ«. شر

�ğ1٩�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل


327

] ر لـ اس ل س بنية -1.3[.،»È£4-»قذع ،»ěر£Û2- »قرط|«، 3- »ج ،»Èب|ة: 1- »س~رجĘĊ »Ëاسي£Üلـ«ī

] في د ز لـ س بنية -1.4[ ،»ÈيÖزع_« ،»Ğعضرفو« ĶČ Îاس£ÜلĎ Îف ĽÚ¶ Éلـī ĐيرÙك Ċبنية 33Ëفي īل¢£ز¶د

ī»قرطÖوī ،»Ě»قÙ|Öرī ،»Ĭ»_ندĘ¶½« ع¢ى ĸĎكÙر.

] ب لى بنية ب -1.4[ »ÅØك«ī ،»ÅØك«ī 35ذ«؛Üو: »فÛ§ Îذ« فÜف«ī ،»ذÜف«ī ،»ذÜكـ»ف À|لى34 بČ ب|ضها òĖقد ¶رīفÛ§ Îو: »كÅØ«؛ī 36»عضد« فÛ§ Îو: »عضد«؛Č«ī 37بÈ« فÛ§ Îو: »ČبÈ«؛ī 3٨»عنÆ« فÛ§ Îو: »عنÆ«؛�3٩

45.» ī»ق~È« فÛ§ Îو: »ق~È« ع¢ى ĭĊĘ؛Û¶ī 4٠ذĤ منها41 شاĎė 42كـ»شية«،ī�43»سī 44،»Ë»س

ÎلرباعĎī�ÎثńÙلĎ�Êم :ĭĊ ��Ëفي��Ę �33Ċ: ع¢ى� �34

�Êل|يĎ�ĩس¡اČ�Ëفي�ęوÚ¶�Æ¢ح�Ĥحر�Ë§كو�Ãم�ĎĘوÕ¡م�Ëثا§يīوحا�Ø~م�ËلīĊ�ĩام¾��_«ف£ا�كاµ�·ć�،ذÜو�فÛ§�Îف��Ċ �35م�ÃفĎ�·Øل~اء�ل¢Ü~ة،�īم�ÃكÕرµا�لن �ÈكÕر�Ďل|يČ�Êليها،�īب¡Õر�عي�Êل¡و�ĩحرĎ�Ĥل�Æ¢Ûقو¶ة�¶�ÃÖØما�قÖ¢ها�لن~Õها،�

�ī21�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل īقد�ėكر�Ďل£صنµ�ÅذĎ�Īلوجو�Īع¢ى�ĎلØرتي�Ďل£ذكوĘ.« شرĎل~اء� �·Øف �Ãم �Êل|يĎ �ĩس¡اČ �Ëفي �ęوÚ¶ »فÜذ« Îف �Ęل£ذكوĎ �Ğشر �ĩīبد �ĎĘوÕ¡م �Ëثا§يī م~Øوحا� �ËلīĊ �ĩكا »īما� �36

�ī21�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل īكÕرĪ.« شر�ī21�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »īما�كاīĊ�ĩل�Ëم~Øوحا�م�ÉÒ�Ãثا§يÚ¶�Ëو�ęفيĺĎ�Ëس¡ا�ĩم�ÃفĎ�·Øل~اء�ف Á.« شر �37�ī21�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »īما�كاīĊ�ĩل�Ëم¡Õو�ĎĘم�ÃكÕر�Đثا§يÚ¶�Ëو�ęفيČ�Ëس¡اĎ�ĩل|�ÊÖف Á.« شر �3٨�ī21�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »īما�كاīĊ�ĩل�Ëمض£وما�م�ÉÒ�Ãثا§يÚ¶�Ëو�ęفيĺĎ�Ëس¡اĊ�ĩ¶ضا�īكÕرĪ.« شر �3٩ğ21؛� �Ĝ �،Îبال �Êب �Î¢|ل � صا ل شر ».À|ÖلĎ عند� Ò£ة� �Ëفي �ęوÚ¶ �Êل|يĎ �ĩس¡و �Ãم مض£وما� �ËلīĊ �ĩكا »ما� �4٠�ħدØسĎī��ĪęĎجو�Ĩع¢ى�عد�ĩīرÙكĸĎī �،Éب|ضه »Ú¶īو�ęفÛ§�Îو: »ق~È« -بإس¡اĎ�ĩل|يÊ- »ق~È« -بضĎ�Éل|يÊ��عند�ب ولهÉ: »عÕر« Õ¶«īر« ]فÎ »عÕر« Õ¶«īر« [. īلي½ »عÕر« Õ¶«īر« µ£ا�ī�،ÈćĸĎلي½ »عÕر« �،Çلė�ĩīęوÚ£لĎÕ¶«īر« -بÕ¡وĎ�ĩل|يÊ��فرعي�ÊعÊ »عÕر« Õ¶«īر« -بضĎ�Éل|يÊ�؛��Ë§ĸلو�كاĩ »عÕر« Õ¶«īر« µ£ا��ÈćĸĎل¡ا§ا�µ£ا�ĸĎكÙر�كـ»عنÆ« -بضĎ�Éل|يī�Êس¡و§Ë�ī�،ل£ا�لÊ¡¶�É »عÕر« Õ¶«īر« µ£ا��ħĖ�ÈćĸĎع¢ى�Ċ§ه£ا�فرعا »عÕر» Õ¶«īر« �بÕ¡وĎ�ĩل|يÊ�،�ف}هر��ĩĊمÈÙ »ق~Ú¶ »Èو�ęفيË »ق~È« -بضĎ�Éل~اء�Ďīل|يÊ��īفي�Ë§}ر�لÚو�Ķ�ĩĊ�ęĎ¶¡وĊ�ĩحدµ£ا�فرعا��214 1�،ĭĖباĎرØسïل�، اج ل ب شافية لÏ_ر،�ب�ÈكĎī�Èحد�منه£ا�Ċ�ĩĊ�ĶČ�ÈćĊحدµ£ا�ĊكÙر�ĎسØ|£اĶ.« شر

ĭĊ: م�Êب|µ�ÀذĸĎ�Īبنية� �41�Ďėشا��Ĥ �42

»ع¢ى�ĩęī »عدĐ« كأ§�Ë¶زعĩĊ�É »شية« ī« :Ë¢ćĊشية« Ď :Îµīس�Éحذف¯��ĪīĎīع¢ى�غير�Ďل ياī�،Ěفي�Ë§}ر.« شر �43�ğ21�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل

�Ëش :Ċ �44ب£|نى� »È£ج« ÈÙم �،»ËØس« : ćĊ¢ه£ا �ĩفإ �،Î§اÙلĎ �Êم �ĨńلĎī īĸĎلى� �Êم �Êل|يĎ īحذف¯� منه£ا� �ÊيÕلĎ �·Ø~ب« �45

�ğ21�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل Ďل|Úز.« شر


328

] ا ف بنية اعد ل -2[ .»ĠĘمضا«ī »ĝما« :Êناء ع¢ى §وعيÖلĎ Îف È|~لĎī

»ĨكرĊ« :وÛ§ ،عةĘلـ£ضاĎ Ĥحر Ĥحذ ĩīفاء47 بد īĊ 46ĪĘمصد ħīĊ ËلīĊ È|ف : ا لـ فـ�4٨.»ēحرĖ«ī

: ماę ĝ¶د ع¢ى īĊلË حرĤ مÊ حر4٩Ĥī »§أ¶¯«. ضا لـ ī

] ر لـ ث ل ل بو -2.1[

µīو5٠ مÊ »ف|È« ع¢ى:

Ķما īĊ عينا Æ¢ح Ĥحر Ëفي ĩكا ĩČ 53»È|~¶«ī -3 �52،»È|~¶«ī -2 �51،»È|~¶« -1غالÖا؛īمÊ »ف|È« ع¢ى:

ĩČ 55»È|~¶«ī -5��54،»È|~¶« -4 كاĩ مÙاĶ غالÖا؛56

īمÊ »ف|È« ع¢ى:

�Ë~¶ت|ر�ĩīĖ �ËلوجĎ �Ďذµ �Å¶ت|ر �ĘاØ_Ď Č§£ا� ČكرĎما«. ��ĨكرĊ«ī Ėحرجة«،� ��ēحرĖ«ī Òربا«،� ��ďرÒ« ÈÙم« �46�ī22�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل بĎ�ÕÛل£|نى�ليØض£ĺĎ�ÊشاČ�ĐĘلى�Ď�Ë¢ćĊلذĎ�ĭسÜØر�ēمنė�ËلÇ.« شر :ĭĊ فاء،� �ËلīĊ�ĩĊ�ĶČ�Çلي½�كذل�ÉÕقī�،ĪĘمصد �ħīĊ�ËلīĊ�ÉÕق :Êي£Õع¢ى�ق�ÎÒل£اĎ :ĭĊ �،ÉيÕ Ø¢نا�لµ »īĊ«« 47�Êب�Î¢|ل� صا ل حرÖ|¶�Ĥر�عن�Ëبال~اء،�مÒ« ÈÙاďĘ« فإ�ħīĊ�ĩمصدĎ�ĪĘل£يĎ�ĩĊ�ĶČ�ÉلضاÖ|¶�Ėر�بال~اء.« شر

�ī22�Ĝ�،Îبال.»ēحرĖ«ī »ĨكرĊ« :وÛ§��Ĥ�،Ě�،Ċ �4٨

�Ĥīحر��Ĥ �4٩�ĠĘل£ضاĎ :ĭĊ �5٠

�ďضر¶��ďرÒ :وÛ§ �51§Ûو: §صر��¶نصر� �52�·Ø~¶��·Øو: فÛ§ �53�É¢|¶��É¢و: عÛ§ �54�Ēر¶��ĒĘī :وÛ§ �55

�Ċ��غالÖا��_�Ě��غالÖا�īم�Êف|�Èع¢ى�¶~|�ĩČ�È|~¶ī�Èكا�ĩمÙاµ�·ć�،Ķام¾��_«¶|ن�ÎمÎÚء »ف|�È��È|~¶« -ب¡Õر� �56�Î¢|ل� صا ل Ďل|ي�Êفيه£ا��شر�Ğīب¡و§Ë »مÙاĶ« كـ»�ĒĘī��¶رÛ§ī�،»Ēو »حÕ��¶ـÕÛ« شاė.« شر

�ğ23�Ĝ�،Îبال�Êب


329

�57،»È|~¶« -6

�62ÎلرباعĎ Êو61 مµī .6٠ س£اعيةĪĘĖمصاī 5٩.À|ل{ة ب īĊ 5٨È_ĎدØم īĊ îėاwف Çلė Åما _الīĎīلـ£ز¶د63 ب¡Õر ما قķĎ ÈÖ_ر ĶČ مـ£ا ħīĊ ماÒيË »تاء« فإ§Ë ب~ī 64،ËÛØمصاµĘĖ£ا قياسية.

] ث ل ى ع في د ز لـ ل بو -2.2[ف£ز¶د ĎلńÙثĎ Îثنا عwر بابا:

] لرباع -2.2.1[65.À¶و|Øقالة« بالČ« - Ķف|اČ - È|~¶ - È|فĊ -1

ا67Ķ - ف|اÛ§ī ،Ķو: »Ęبى - ¶رب6٨Î« ع¢ى »تربية«. ë|ت~|¢ة - ف -ńت~|ي - È ê|~¶ - 66È ë|2- ف

.ėد¶د6٩- شاwØء« -بالĎ ëمر«ī ،Ķفي|ا - Ķم~اع¢ة - ف|ا - Èاع~¶ - È3- فاع

�ÊÕÛـ¶��ÊÕو: حÛ§ �57�ĭبأحد�بناء�Îل|ربĎ�È¡Ø¶�Éحد�ثĎīحد�منه£ا�بناء�Ďī�È¡ل�ĠĘل¢£ضاī�،ĩĉبنا�ĩاØجه�ÎÒل¢£ا�¯ÖÙ¶�ĩĊ :ÊيØ}¢لĎ�È_Ďتد« �5٨�ĩĸ�،»Èض~¶��Èفض« Îف�Īكرėما��ËالÙمī�،Çلي½�كذلī�،Ëع¢ي�Ęجا�Ë§Ċ�ÉµوØفي�،Ëلي½�ل�ĭلذĎ�ĠĘل£ضاĎبناء��Ãم�ÎÒل£اĎ�ĠĘمضاī�،�Éبالض- »Èض~¶« -·Ø~بال- »Èفض« ĠĘمضاī�،�رÕ¡بال- »Èفض«ī�،�·Ø~بال- »Èفض« :ħت و�ďل|رĎضا ».ÊيØ}¢لĎ�È_Ďتد�Êم�Ë§Ċ�É¢ع »Èض~¶��Èفض« Çلėب|د��Ã£س�Ďėفإ�،�·Ø~بال- »Èر- »¶~ضÕ¡بال- »Èفض«

�115 �ĶبĎ�ÊلÛاج،�2 ص ل شر ف�� ďرÒ«كـ »Î¢ ¶ �� »ق¢ى� ĩولو ¶ �Éµغيرī �،Îط ل{ة� �Æ¢ÛلĎ �Ĥحر �ĩīبد ��ÊيØÛØ~ب- ¶ ¢ى« �� »كـ»ق¢ى� �5٩

�ğ24�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ¶ضرď«.« شر�ĖرÚ£لĎ�ÎثńÙلĎ�ĘĖمصا :ĭĊ �6٠�ĠĘل£ضاĎ :ĭĊ �Ě��µو�� 61

.»ēو: »¶دحرÛ§�،ĖرÚ£لĎ�ÎلرباعĎ :ĭĊ �62.»ÉÚر§ـÛـ¶« ،»Ĩو: »¶¡رÛ§�،باعياĘ�īĊثيا�ńث :ĭĊ �63

§Ûو: »¶ëÖ¡Øر«. �64»ĭĊ: ت|و¶Ď�Àلهاء�عĎ�ÊلوČ« :Ë¢ćĊ��īĎقوĶĎ« مĊ« Êقا�ħ��¶ يÈ« § ¢¯�فÛØة�ĎلوČ�īĎلى�Ďل اī�،Ĥق¢Ċ�¯Öل~ا�قياسا� �65�Ë¶وÖسي�ęجاĊī��ءĎل~رĎī �¾~_ĸĎلى�عند�īĸĎī�،Ë¶وÖسيī�Èي¢ÜلĎعند��ÊاكنيÕلĎاء� ØلĶا§ية�ÙلĎ�¯ذفÛف�،Ë¢|ق¢ى�فعدĎ�ĨلØ|و¶Ċ�À¶ضا،�§Ûو: »Ċقا�Ĩ��Čقاما«،�Ď�¿_īل~رĎء�ėل�ÇبÛاÒĺĎ�ħافة�في¡وĎ�ĩل£ضاČ�Ĥلي�ËقاĻ£ا�م اĎ�Ĩلهاء،�

�ğ25�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل µīو�īĊلى.« شر�Î¢|ل� صا ل »بØ¡ر¶ر�Ďل|ي�Å¢Ø_Ďī�،ÊفĎ�ĩĊ�ÎلزĻĎد�µو�Ď�īĊ�ħīĸĎلÙا§Ďī�،Îلوجها�ĩجاĻز�ĩĎعند�سيÖو¶Ë.« شر �66

�ğ25�Ĝ�،Îبال�Êب�ğ25�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »قاĎ�ħلرµ :ÎÒذ�ĩČī�Ďل�Ê¡¶�Éمzر�ĎĖكـ»ت~|يÈ« ل¡نµ�Ëو�Ďل ياĚ«.« شر �67

�Îرب¶��Ę�،Ċ �6٨.»ĊĘما« Êم �Ě�،Ę��بالwØد¶د�� 6٩


330

] اس ل -2.2.2[.Ķا|ØفĎ - È|Ø~¶ - È|ØفĎ -1.Ķا|~§Ď - È|~ن¶ - È|~§Ď -2.Ķń|فĎ - òÈ|~¶ - ëÈ|فĎ -3

�7٠.»ĥń£جاء »تـī ،ń ò|~ت - È ë|~Ø¶ - È ë|~4- ت.ńت~اع - È|افØ¶ - È5- ت~اع

] س د ل -2.2.3[�71.À¶و|Øابة« بالÚØسĎ«ī ،Ķا|~ØسĎ - È|~ØÕ¶ - È|~ØسĎ -1

.Ķف|ي|اĎ - Èوع|~¶ - Èف|وعĎ -2.ĶĎ ëف|وĎ - ħ êو|~¶ - ħ ëف|وĎ -3

72.Ķńف|يĎ - òħا|~¶ - ëħف|اĎ -4

] ر لـ لرباع ل با -2.3[73.»Ķń|ف«ī - ف|¢¢ة - È¢|~¶ - È¢|ف :ÎلرباعĎī

] لرباع ى ع في د ز لـ ل بو -2.4[īمز¶دĪ ثńثة:

.ń¢|~ت - È¢|~Ø¶ - È¢|~1- ت

�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل اħ« -بالØاء�Ďīل~اء�Ďل£¡ÕوĘتيī�Êتwد¶د�Ďل|يÊ-.« شر ë|~ت« :»È|~ت« Ęمصد�Îجاء�فī« �7٠ī26�Ĝ��_جاء�فĎ�Îلw|ر:

ÈØ لĎ�وµ� îحī�ĥ ëń£ت� îحī �عńقة�� îÛف�ďاÖحĊ�ثةńث �Ġīاzم »Æ¢£ت« ع¢ى �Ëب جاء� �،»ĥń£ت« :Ëقول Ďīلwاµد� ��đا ÙلĎ �Øك �Îف �ĭīمر �Ëل¡نī �،ďوÕمن غير� ĎلÖي¯� �Ďذµ �346 2�،ďĎشر�ÊÕد�ح£Û£ة�ل ر ل د و ل 6 1٩4؛�شر�،ďو |¶�Ã¶بد�Èميĺ� ص لـ ل .»Æ¢م«

فأع�ÈمČ�ÈÙعČ« ħńقالة«. ،»ďاÚØسĎ« Êبا« مĎوÚØسĎ« Ë¢ćĊ�_��À¶و|Øبال��Ę �71 »È|فĎ« Îباب�Êبي�Īكرė »ħف|اĎ« ďبا�ĶČ�ÎسĎدÕلĎī�Îاس£ÜلĎī�ÎلرباعĎ�Êم�ËعĎو§Ċ�ÕÛب�ďĎبوĸĎ�Åل£صنĎكر�ė �72

ī»ت~|È« ل¡�ĎėČ�Êكاµ�ĩذĎ�ĎلÖا�ďمĎ�ÊلÕدĎسė�Îكر§اµ�Īنا��Ķń|فī��Ě �73


331

74.Ķńف|نĎ - È¢ن|~¶ - È¢ف|نĎ -2.Ķ ëń|فĎ - òÈ¢|~¶ - ëÈ¢|فĎ -3

] هو ل ل بناء -2.5[76�.Ë¢Öق Ħ êرÛØم êÈك êÉÒī ،75ر_ķĎ ÈÖر ما قÕ¡ب :ħهوÚ£لـĎ بناء »ÎÒلـ£اĎ« È|Ú¶

Ď«īلـ£ضاĠĘ«: ب~êÉÒī ،77ËÛØ حرĎ Ĥلـ£ضاĘعة.7٨

] ا ب ا ل ا ش -2.6[ :đل{ا Çلė وÛ§ Îفī ٨٠،»ÈØØقĎ« Êم »ÈëØق«ī 7٩،»ĬĖعا« Êم »đĖكـ»عا ďاÖب ďبا ËÖØw¶ قدī.Đله£زĎ ¯ذفÛف ،Ĥل اĎ ٨1لىČ هاØل ي¯ حركĊī ،اءØلĎ ¯£غĖĊ ؛»ÈêØ م« ،»ÈëØ ¶« ،»ÈëØ1- »ق.ĠاÖتńل Éلـ£يĎī ،٨2لياءĎ ¯ـها ساكنة حرك§ĸ ؛Åل الĎ đرÕ؛ ك»ÈØ م« ،»ÈØ ¶« ،»ÈØ2- »ق

��٨4.»ęوÛ¶« Êز« مêيÛØم«ī ٨3.ءĎلرĎ ĠاÖبات »Êفي êĖمر« ĭīĘī

�Êحرفي�īĊ حرفا� Ďīل~|�ĩĊ :Èتز¶د� �ÉسĶĎ�Îف�ĥاÛلĺĎ بÛ§�،Ëو: »Ďق|نĎ«ī »½Õس¢ن ى«. Ďع¢�ĩĊ�Éم|نى� �ÆÛلĊī« �74�ĤīرÛلĎ�Ėعد�Îف�Ĭر_Ċك¢£ة��ÈÙم�ĐĖلز¶اĎ�Ç¢Øركي�بØلĎ�Çلėم|نى�ليصير��ĐĖفاČ�Îف�Ėرzغير�م�ĐĖا¶ęع¢ى�تركي��ĠĘل£ضاĎī �ÎÒل£اĎ تصاĘ¶~ها� �Îفī بها� �ÆÛ¢£لĎ �Îف م¡ا§ها� �ÈÙم �Îف Ďīحد� �Èك �đنا¡ÕلĎī Ďل£|ينة� īحركاتها�Ďīل£صدī�Ęغيرµا��ĩČكاĎ�ĩل£¢�ÆÛب�Ëف|Ę�ńباعيا،�īمĎ�ÊلØص{ير�ĎīلÕ¡Øير��ĩČكاĎ�ĩس£ا�Ęباعيا��Ķ_£اسيا.« شر

�ī27�ğ26�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل�Īر_ĉ :Ę �75

.»ēرÜØسĎ« ،»رêÖ¡ت« ،»ĨكرĊ« ،»و: »§صرÛ§ �76ĭĊ: ب~Ø·�ما�قķĎ�ÈÖ_ر� �77

.»ēرÜØÕ¶« ،»رëÖ¡Ø¶« ،»Ĩو: »¶نصر«، »¶¡رÛ§ �7٨ĶلØ اء� �ĤذÛ¶ī Ċل~ا،� Ďلياء� ت ¢� »¯¶Ėعا« »ĬĖعا« Êم Ďل{اÖĻة� Ďل£ؤ§°� �ĩفإ �،»Ėل|وĎ« Êم »đĖبـ»عا �ËÖØw¶« �7٩

�ğ27�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ĎلÕاكنيÊ،�فيصير »عاË§ęīī�،»đĖ »فاع¯«.« شر.»ÈيØ ØلĎ�Êم »ÈØبـ»ق�ËÖØw¶ �٨٠

Ę: ع¢ى� �٨1Ďī :Ěلياء� �٨2

�ħا|ØفĶĎتاء��¯Ö¢ق »ËتدفĘĎ« Êم »Êمرتدفي« :Ë¢ćĊ�ĩفإ��ÉلضĎ�Îل£ض£ومة�فĎ�Éء�ل¢£يĎلرĎاء�|Öبات« :ĭĊ�_��ءĎلرĎ��Ę�،Ċ �٨3�Éبض »Êفي êĖر »مرÖر،�فيصÕ¡بال�ÊاكÕلĎ�Ç¶رÛت�Đء�ب اعدĎلرĎ�đرÕك�īĊء�ĎلرĎلى�Čها�Øحرك�È §غ£¯�ب|د�ĖĊī�،ĶĎĖ »Êفي êĖمر« :ħا ¶ī �،ÉلضĎ�Îف�Éل¢£ي فيī��ÊكÕر�ĎلدĎ�ħĎل£wدī��ĐĖقد�تĎ�ÃÖØلرĎء� êĖا��مرµرÕك �īĊء�ĎلرĎ�·Øفī�Éل£يĎ�Î¢|ل� صا ل ع¢ى�ما�ī��ĭīĘع¢ى�µذÖÙ¶�Ď¯�فÛ§�Îو: »م ÈêØ« ل{¯�غير�ما�ėكر،�µīو�ČتÖاĎ�Ġل ا�Ĥل¢£يÉ.« شر

��ğ2٨��ī2٨�Ĝ�،Îبال�Êب�ďاÖب �Ëل ČلÛاقا� ثا§ية� �īĎīī ĎلØاء� �Ëفي �ĖĎز¶ »ęوÛ¶ �� ęحا« ĩفإ �،ĩبال£¡ا �Èح :ĭĊ »تÛيز« Êم بـ»مÛØيز« �ËÖØw¶« �٨4� صا ل »ت~|¢È«،�فيÎÚء�فاع¢�Ëع¢ى »مÛØيوę« فĎ�¢ Øلو�īĎ¶اءī�¶دغÉ،�فيصير »مÛØيêزĎ« في ĶĎ�ÃشÖØاĪ.« شر

��ğ2٨�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل


332

ة[ ب كا -3[] و ل ذ ل ل غا ]م يير ل ف لرك -3.1

] غا -3.1.1[٨٩.Ë¡~٨٨ ب òĖترī ٨7،Đ ë٨5 ساكنا٨6 غير مدË ابÕل Éلـ£دغĎ حركة

] ل -3.1.2[�٩2.»ħل~ا، كـ»قاĊ ٩1:ËØركÛب Ď ŁدØ|م ËØ£¢ك Êم Ë¢Öوحا٩٠ ما قØ~م Ħ ëرÛتـ îÈØ|1- ¶ ¢ م

ك¢£ة�٩6 Îف ÊليńعČ ÎلĎتو īĊ ٩5،Êساك Îلī īĊ Ďلـ£ناسÖة،٩4 īĊ ĎلصÛة،٩3 لـ£|نى ĶČ٩٨.Çلė Ëفرعية ما في īĊ ٩7قياسا

��ğ2٨�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل شر ».ÊاكنيÕلĎاء� ØلĎ�Ãندف¶ī�،ĨغاĖĺĎ�Ê¡£لي�ËليČ�È ن¶ :ĭĊ»_��اب ةÕلĎ :Ċ �٨5��ğ2٨�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »ĭĊ: حا�ħكوė�ĩلĎ�ÇلÕاب�Æحرفا�ساكنا.« شر �٨6

�ğ2٨�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »Ċما�ع¢ى�كو§�Ëحر�Ĥمد�ف�È §�ńك£ا�فĎĖ« Îبëة«.« شر �٨7�Ėر¶ :Ě �٨٨

�،»ĖمدĎ« §Ûو: �،ďلوجوĎ �īĊ �ęĎوÚلĎ �Æ¶رzب �ĩكا سوĎء� �ĨغاĖĺĎ �Ç~ب �ÆابÕلĎ Čلى� Ďل£ن ولة� ĎلÛركة� �Ç¢ت :ĭĊ« �٨٩��ī2٩�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ī»مدĩĖ« لز�ħĎīسĎ�Öلن È.« شر

��ī2٩�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل شر ».ÈØ|£لĎلى�Čد�Ļل|اĎ »ĦرÛت« Îف�Ê¡ØÕ£لĎ�Êم�ħحا« �٩٠�Î¢|ل� صا ل »�Õ§ĸĎīت د¶�ÉقولË »م|Øد�ĎبÛركËØ« ع¢ى�م~Øوحا؛��Ë§ĸحا�ħمĎ�Êل£�Ê¡ØÕفÎ »تÛرĦ«.« شر �٩1

��ğ2٨�Ĝ�،Îبال�Êب .»Èقي« īĊ »ħقو« :Ë¢ćĊ��ل ي¢ولةĎ�Êيا�مĻا¶�īĊ�،ħل وĎ�Êا�م¶īĎī�Ë§كو�È£ØÛ¶ �٩2

�ĞīرwلĎ �Ëفي īجد� �ĩČī »Ęعو« Îف �īĎلوĎ ت ¢� �ńف ØÛćها،� �¯Öجī ك¢£ة� �É¡ح �Îف �ÈØ|£لĎ �ĩكا �ĎėČ �ĶČ :Îن|¶ �٩3��ī3٠�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل Ďل£ذكوĎ��ĐĘ§}ر�ل¢Ø~صي�Èشر

§Ûو: �Îف �īĎلوĎ �¢ ¶ �É¢ف Ďīل£|نى،� �Â~¢لĎ �Êبي Ďل£ناسÖة� ĎلصوĘ؛�ليوجد� �À|ب�Îف Ċل~ا� �Ęل£ذكوĎ �ÈØ|£لĎ �¢ ¶ �Ķ« �٩4�Êل|يĎحركة��È|Úف�،ďĎرzÒĎī µذĎ�Īلصي{ة�موÒوعة�ل£|نى�في�Ëحركة� �ĩĊل~ا،�بناء�ع¢ى�Ċ »ĩĎĘīلدĎ«ī »ĩĶوÚلĎ«��ğ3٠�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل منه£ا�Ėلي�ńع¢ى�ĎلÛركة�ف�Îم~هومه£ا،�فيÛص�ÈمناسÖة�Ďل¢~�Âبال£|نى.« شرĎل ¢� ب|د� �Ėبال£~ر ¶¢ÕÖØا� �ńļل »ĩياÒر¶«ī »Ďīغز« :ÈÙم �Êساك �Ëليī �ĎėČ Ċ¶ضا� �Ęل£ذكوĎ �ÈØ|£لĎ �¢ ¶ �Ķ �Ë§Č :Îن|¶« �٩5�ĤذÛ¶�Éل~ا،�ثĊ�īĎلوĎ�¢ ن¶�Ë§فإ »Ďīīغز« :ÈÙم�،Åل£صنĎع¢ى��Ėر¶ī��Î§اÙلĎ�Îف�ĨęاÚلĎ�ħو_Ėعند�ī�ÊاكنيÕ¢ل�ĤذÛلĎī��ī31�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل صا ل ل¢Õاكني�Êم�Ë§Ċ�Ãم|ī�ÈØلي�ËساكÊ،�ف¢و�قاĖ�īĊ« :ħفĎ�ÃلÖØاĚ« ل¡اīĊ�ĩلى.« شر�Î¢|ل� صا ل »فالو�īĎفµ« ÎوĊ�¢ ¶�Ķ »ĭل~ا�ل�ńļ¶¢ز�ĨتوĎلČ�Îعńلي�Êبناء�ع¢ى�Ď�ĩĊلياء�ق¢�Ċل~ا�ق¢.« شر �٩6

��ī31�Ĝ�،Îبال�Êب»ĎحØر�ęĎعÛ§�Êو: »ĎسÛØى��¶ÎÛØÕ« بÛذĎ�Ĥلياء،�فإ§�ËمÕ£و�Ġف�Îل{ة�ت£يĎī�،ÉلÚÛاę¶يو�ĩ¶ ولوĎ« :ĩسÛØيى� �٩7

��ī31�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ��¶ÛØÕيى«.« شرČلى� بالنÖÕة� ��ÊÖ|لĎ �·Ø~ب- »È|ف« »µوćĸ »ĭالة Ġفر Ċ§ه£ا� ع¢ى� بناء� Ċل~ا� �ĩاÖ¢ ¶ �Ķ »Îحي«ī »ĭطو« »§Ûو: �٩٨

��ī31�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »ف|È« -ب¡Õر�Ďل|ÊÖ-.« شر


333

]ī24٨�

�1٠1،Èضي~ØلĎī 1٠٠، òÚ|ØلĎ Ĩعد Ğرwب ٩٩ÊاكÕ¢ل ËØحركī Ë¢Öق ما ساكنا ·Ø~§Ď īĊ -2 .» ëĘعوĎ«ī »ħطوĊ«ī ،»ËÖطيĊ ما« ĤńÜ1٠3 ب،»ĨقاĊ«1٠2 كـÎثńÙلĎ Îة فÛلصĎ Ĩعدī

ĎĖĘ«īء«؛�1٠٨ ī»كÕاء« / ī»عÚاĻز«؛1٠7 ī»باÃĻ«؛1٠6 1٠5»ÈĻقا« §Ûو: Îف Đز£µ 1٠4:ËÖ¢ق -3 .Ë£¡11٠ حÎف īĊ ĤرzلĎ Îف Ë§كو Ĩعدī Đلـ£دĎ Ĩس ا¶ة« ل|د«ī »¾¶م|ا« ĩīĖ 1ة«،٠٩ĻĎعد«ī

īĎī«ī -4«111 س¡ن¯ م¡ÕوĎĘ ما قÖ¢ها غير مدغ£ة، Ď īĊجØ£|¯ مĎ Ãلياء ساب ا ساكنØها�112 ،»ĭمهد«ī ،»ضر¶Ď«ليه£ا: ¶اء،115 كـīĊ ĐدĻĎę 114Ã£ÚلĎ Îطرفا ف īĎلوĎ Ãم īĊ 113،ماęĶ اعا£ØجĎ

.»Ã¶بو«ī ،»ėĎج¢وĎ« ĩīĖ 116،»ÎلĖ«ī

شر ».Ë¢Öق �ĭلذĎ �ÊاكÕ¢ل �ËØحركī �ÈØ|£لĎ �ÈÖق ما� ساكنا� �Ë§كو �ħحا Ċل~ا� �·Ø~§Ď �īĊ �ĦرÛت �ÈØ|م ¶ن ¢� :ĭĊ« �٩٩��ğ31�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل

�È£Û¢و�لµا�£§Č »Ëب�ħقوĊ«ī »ËقولĊو: »ما�Û§�Îفال ¢�ف�،ÈØ|£لĎ�Ëفي�ĦرÛع¢ى�ما�ت�È£ÛلĎو�µ�ďاÖلĎ�Ďذµ�Îف�ħńعĺĎ�ĘĎمد�ĩĸ« �1٠٠��ğ31�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ع¢ى »قاī »Ĩلـ£ا�ل�Ê¡¶�ÉمØصرفا�كØصرĺĎ�Ĥف|ا�ħمن�ÃمĎ�Êل�È£Ûع¢يË.« شر

� صا ل »بناء�ع¢ى��Ë§ĊمÛ£و�ħع¢ى�ĎلÚ|Ø؛�ĸ§ه£ا�مÚر¶ا�ĩمÚرĎī�Ĭحد�في£ا�¶Ø£¶ī�ÚنÚ¶ī�Ãوę.« شر �1٠1��ğ31�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل

��ğ31�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »µ :ĭĊو�Ďل�È£Ûع¢ى�غير�ĎلصÛي·.« شر �1٠2.»ĨقوĊ« :Ë¢ćĊ �1٠3

��ÈØ|£لĎ�¢ق :ĭĊ �1٠4�ÈĻقا��Ĥ�،Ċ �1٠5

��ğ32�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »ĭĊ: ف�Îك�Èفاع�ÈمĊ�ÊجوĎ�ĤلńÙثĎ�Îل£ÚرīĎī�Ė¶ا�كا�īĊ�ĩ¶اĻيا��Ď§}ر�ĺعńله£ا.« شر �1٠6�Êفرقا�بي�Đز£µ�ĘلصوĎ�Īذµ�Îف�Đل£دĎ�¢ ا�ت£§Čī��Ėل£~رĎ�Îف�ĐدĻĎę�Đمد�Ã£ÚلĎ�ÅلĊب|د��Ëفي�Ãقī�ÉسĎ�Èك�Îف :ĭĊ« �1٠7

��ğ32�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ćĸĎ¢ية�ĎīلزĻĎدĎī�،ĐلزĻĎدīĊ�Đلى�بالØ{يير.« شر�Î¢|ل� صا ل ��Ĥ�،Ě�،Ę��ĎĖĘء��_ »ف�Îك�īĊ�īĎī�È¶اء�īق|¯�طرفا�ب|د�ĸĎلĎ�ÅلزĻĎدĐ،�فإ§ه£ا�¶ ¢ÖاĊ�ĩل~ا.« شر �1٠٨

��ğ32�Ĝ�،Îبال�Êب�،ħصا~§ĶĎ �Đقو �Îف عاÒĘة� ĎلØاء� �ĩĊ ع¢ى� منوĎ« ħĎل¡Õاء« بناء� ع¢ى� �Đز£µ �īĎلوĎ �¯Ö¢ق »ĐīĎعد« :»ĐĎعد« Èćفأ« �1٠٩

��ğ32�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ¶ اĘ« :ħج�ÈعدĎء« Ď«īمر�ĐĊعدĎءĐ«.« شر�Îف��Ĥ�،Ě�،Ċ �11٠�īĎī�¢ ت :ĭĊ �111

�īĊ Ķما� �īĊ عينا� كا§¯� سوĎء� ¶اء،� �īĎلوĎ �¢ ¶ �،Ĭر_ĸĎ ع¢ى� �ĩو¡Õحد¶ه£ا�بالČ �¯ Öسī ī¶اء،� �īĎī �Ã£ØجĎ �ĎėČ :ĭĊ« �112غيرµ£ا؛�ĸ§هĎ�ÉسÙØ ¢وĎ�ĎجØ£اعه£ا،�īقد�جر�ÉµĊس¡وīĊ�ĩليه£ا�ع¢ى�ĎلÜØ~يĖĺĎ�ÅغامÎ،�ف ¢ÖوĎ�Ďلو�īĎ¶اء؛�ل£ا�بينه£ا��ğ33�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل Ďل£ناسÖة�ف�Îكو§ه£ا�م�ÊحرĎ�Ĥīل£دĎī�ل¢يī�،Êل�É¶|¡½�لÜ~ة�Ďلياء.« شر�Éل ل£ا� Ċ§ه£ا� �ĶČ �Ëفي Ďلياء� �Ãم �¯|£ØجĎ �ĩČī »Ã¶با« ħهوÚم »Ã¶بو« īĎī �ĩفإ�ĘلصوĎ �À|ب �Îف ¶~اĘقه£ا� �Ķ :ĭĊ« �113

��ğ33�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ¶�Ã£ØÚم|ها�فÎ »باÃĻ« ل�É¶ ¢.« شر�Ã£ÚلĎي{ة�ć�Îف :ĭĊ �114

��ī34�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »Ď�ĎėČ :ĭĊج�Ã£Øفĉ�Î_ر�ĎلīĊ�،ĩĎīĎī�Ã£Úليه£ا�ĻĎęد�Ú¶�Đق¢Öه£ا�¶اء.« شر �115�Ċ��īĊليه£ا�¶اء�كا¶ضر�īمهدĖī�ĭلµ�·ć�،Îام¾� �116


334

كـ»¶وسر«،�11٨ ،ĎīĎī قÖ¢ه£ا:117 ما Éض§Ď ĐدĻĎę ÅلĊī مدغ£ة، غير س¡ن¯ ī»¶اء« -511٩.»ďĘوÒ«ī

¶اء، قÖ¢ها: ما Éنض¶ Éلـī Ďفصاعد ĎĘب|ة īĊ ،ĐرÕك ب|د Ķما12٠ īق|¯ »īĎī«ī -6123.»ħاØها، كـ»قي¢Öر ما قÕ¡§Ď ÅلĊ Ďكذī 122،»ĩر_يا¶«ī 121،»ÎعĖ«كـ

] ذ ل -3.1.3[�124،»Ù¶«كـ Ďلـ£ضاĘعة، Ĥحر Êبيī ت د¶ر¶ة īĊ ح ي يëة ĐرÕك Êبي īĎī ĤذÛتī -1

�125.»ÃÒĊ«ī

ī -2م|Ď ÈØلØ ى ساكنا126 كـ»ق¢¯«،ī 127ما قË¢Ö ع¢ى حركËØ؛�12٨

Ë§132 فإ:»È|ف«ī 131»È|ف« ĤجوĊī ، òÉض¶ Ë§ا: فإ¶īĎī 13٠»È|ف«ī 12٩»È|ف« ĤجوĊ Îف ĶČ¶¡Õر.

Ě�،Ċ: ما�قÖ¢ها� �117Ë¢ćĊ: ¶يÕر،�مÙا�ħلـ»¶اء�س¡ن¯«. �11٨

.»ĐدĻĎę�ÅلĊ«لـ�ħاÙم�،»ďĘاÒ« ħهوÚم �11٩ī�ĎėČ :ĭĊق|¯�فĉ�Î_ر�Ďل¡¢£ة� �12٠

Ė« :Ë¢ćĊعو«،�مÙا�ħلـ»ī�īĎīق|¯�Ķما«. �121»ĩĎر_و¶« :Ë¢ćĊ� ��ĩدعيا¶ :Ċ �122

��ğ35�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »Ďلياء�فيها�من ¢Öة�عĸĎ�ÊلÅ؛��Ë§ĸمصدĘ »قاتÈ«.« شر �123Ë¢ćĊ: »¶وث«. �124

�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »مÙا�ħل¢¡ÕرĎ�ĐلØ د¶ر¶ة،�فإĎ�ĩلضا�Ėم¡Õو�ĐĘف�ÈćĸĎ�ÎفÛØ¯�لÛرĎ�ĤلÆ¢Û.« شر �125�ğ35�Ĝ

�Êساك�Ãى�م ØلĎ�Êساك�ÈØ|م :ĭĊ� �Ĥ�،Ę��ساكنا�� 126Ċل~ا� ĎلوĎī�īĎلياء� �¯Ö¢قي¢¯« ق« īĊ »¯قول« :Ë¢ćل ي¢ولة،�فأĎ �Êا�مµرÕ¡بī �ħل وĎ �Êم�Ĥل اĎ�Éبض �Ë§كو�È£ØÛ¶« �127

��ī36�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ع¢ى�ما�س�ÆÖمĎ�Êل اعدĐ،�في�Ã£ØÚساكناĩ،�فيÛذĤ.« شر�Êب�Î¢|ل� صا ل «.« شر « Ċ« :Ë¢ćĊقوم »Ö¶ :ĭĊ ى�ع¢ى�حركĎ�ËØلµ�ÎØو�ع¢يها�عند�ĎلÛذÛ§�،Ĥو: »Ċق£ �12٨

�ī36�Ĝ�،Îبال.» « Ë¢ćĊ: »طول §Ûو: »ط¢ �12٩.» « Ë¢ćĊ: »قول §Ûو: »ق¢ �13٠

.» « Ë¢ćĊ: »_وف §Ûو: »_~ �131.» « Ë¢ćĊ: »بي| §Ûو: »ب| �132


335

] و ل -3.1.4[Ê¡Õ¶ī م|Ď ÈØ§ضÕ¡§Ď īĊ Éر، ثÉ تن È حركČ ËØلى ما قË¢Ö ساكنا.133

مر وع ف ا ل لرك -3.2 .ĠĘلـ£ضاĎ Êا134 م£µī

مر[ -3.2.1[ف¢¢~اعĎ Èلـ£Üاط:

�137،»È|~ت« Îة136 فzاقÕلĎ وحةØ~£لـĎ Đله£زĎ Ėا|Ø135 ف،Ëحرف ĤذÛ1- ب

�142،ĪĎفي£ا سو ĐĘوÕ¡مī 141،»È|~¶« Îمض£ومة14٠ ف ÃÒتو Īما13٩ ب|د Ê¡س ĩČ 13٨Īغير Îفī -2

īبال¡Õر 145،»È|~¶« Îف ĒńÙبال ĦرÛ¶ī 144،م¡~وفا īĊ ĉ_رÛć ĪيÛا143 Ê¡Õ¶ī -3�147.ńØ Ďīل~Ø· فÎ غيرĩČ 146Ī لÛ¶ī ،Ç~¶ ÉذĤ م

ما� Čلى� حركØه£ا� �È تن قÖ¢ه£ا� ما� �Ê¡سī Ďīلياء� �īĎلوĎ تÛركØا� �ĎėČ »ÃيÖ¶« ،»ħو: »¶ وÛ§ ساكنا،� �Ë¢Öق ما� �ĩكو�ħحا �133قÖ¢ه£ا�

�ÎلنهĎīمر�ĸĎ :ĭĊ �134�Î¢|ل� صا ل »Ď :ĭĊل£ضاĎ�ĠĘل£Üاط،�Ď�ÎµīلØاء،�Õ¶ī£ى�µذĎ�ĎلنوĸĎ :Ġمر�ĎلÛاÒر�ĸĎīمر�بالصي{ة.« شر �135

�ī37�Ĝ�،Îبال�Êب�È|~¶�Îوحة�فØ~م�Đل¢ه£ز�Ėا|Øف :Ę �Ě�،Ċ��ĎلÕاقzة�� 136

».Ġīل££نوĎ�Ėعا�Ã§ل£اĎ�È¶ęĊعة،�ف¢£ا�Ęل£ضاĎ�Ĥحذفها�حر�Öس�ĩĸ��ħف|اĺĎ�ďبا :Îن|¶ »È|فĊ« ĠĘمضا :ĭĊ« �137�ğ37�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل شر

�ħف|اĺĎ�ďغير�با :ĭĊ �13٨�Ę��ما� �13٩

ĭĊ: توµ�ÃÒ£ز�Đمض£ومة Ę: بو�ÃÒمض£ومة�� 14٠§Ûو: »تنصر��Ď§صر«. �141

.»ďرÒĎ��ďضر¶«ī�،»É¢عĎ��É¢|¶« :وÛ§� ��ĪĎسو�Îف :Ċ �142§Ûو: Ď§صر� �143

.»ĖمدĎ« :وÛ§�،مضاع~ا�م¡~وفا�Ë§كو�ħحا�Īر_ĉ�Ê¡Õ¶ :ĭĊ �144�� êمد�� ëمد« :» òمر »ت£دĊ�Îف�ęوÚفي�،Êل|يĎ�ĠاÖØ¢ل�ÉلضĎī�ÊاكÕلĎ�Ç¶رÛت�Îف�ÈćĊ�ĩĸ؛�ĐرÕ¡لĎī�،ة~Ü¢ة�لÛØ~لĎ �145

» òمد��Éبالض- »È|~¶« ďغير�با�Îف :ĭĊ �146

�ğ3٨�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »ķĎ�ĩĸ_ر�Ďل£|�ÈØقا�ÉĻم اĎ�ĨلÛركة،�§Ûو: »¶دعو��ĠĖĎ«.« شر �147


336

14٩.Īر_ĉ È£|ب òÉØ¶ī ،ËلīĊ ع¢ى ĐĘوÕ¡م »ĨĶ« ĖĎ14٨ تزĪل{يرī

] لنه -3.2.2[ .»ĨńلĎ« ĩم¡ا »Ķ« ]ĖĎتز[ Îل¢نهī

.»Ë¢لĎ Å_«152 كـń151 فĶČī ،»15٠ كـ»_افاËØركÛد بØعĎ ĎėČ ËلĎīę عند òĖاء ¶ر Øلńل ĤīذÛ£لـĎī153.ėذ« شا_Ċ«ī »ÈكĊ«ī »مرĊ« مرĊ Îزتـ£µ Ĥحذī

ا ف با ص ت اء س ف ال ل لرك -3.3

] ال م اع ل س -3.3.1[ Éمي ÃÒبو :ËعĘع¢ى مضا Ī156 غيرÊمī 155،Ëع¢ي ÎثńÙلĎ Êو مµī 154:Èل~اعĎ ÉسĎ ف£نها

مض£ومة م¡اĩ حرĎ Ĥلـ£ضاĘعة، īكÕر ما قķĎ ÈÖ_ر.�157

�Ķم~|و�īĊ�،ÊÛ§�Ø¡و: لنÛ§�،ا£¢¡Øم�ńفاع�īĊ�،و: لينصرÛ§�،اÖĻغا�ńفاع�ĩء�كاĎاط�سوÜ£لĎ�Èل~اعĎل{ير� :ĭĊ« �14٨مÜاطÖا،�§Ûو: لØضر�īĊ�،¯§Ċ�ďم~|و�ĶغاÖĻا،�§Ûو: ليضرę�ď¶د،��īĊم~|و�ĶمØ¡¢£ا،�§Ûو: ÒĸرĊ�ď§ا.« شر

��ī3٩�ğ3٨�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا لĉ :ĭĊ_ر�ĸĎمر�ل¢~اعĎ�Èل£Üاط،�¶|نĉ :Î_ر�ĸĎمر�ب�Ĩńم¡Õو�ĐĘكآ_ر�ĸĎمر�ل¢~اعĎ�Èل£Üاط� �14٩

�ËØركÛب��Ĥ �15٠�Êب�Î¢|ل� صا ل »�ĩČī :ĭĊلØ|¶�Éد�بÛركة�ķĎ_ر�¶¡و�ĩمØص�Èف�ÎقوĶĎ�Đ§~صاħ،�ف�ń¶رĎ�Ėل£ÛذĤī.« شر �151

�ī4٠�Ĝ�،Îبال�Ċ��فµ�·ć�،ńام¾� �152

�ĐرÙ¡ل ćĸĎ¢ية� �Đلـه£زĎ حذف¯� �Éث ��Êبه£زتي- ċĎ«ī_ذ« »ÈكċĎ«ī »ċĎمر« ī»_ذ«: »Èك«ī »مر« ÈćĊ :ĭĊ �153�Êاك ëÕء�بالĎدØبĶĎ�ħĎīلز�ÈćلوĎ�Đز£µ�Êع�Îن}ØسĎ�Éث�،Ěل ياĎ�ع¢ى�غير�ħا£|ØسĶĎ

�Êل£{نية�عĎشهرته£ا� ¶أ�đبØ|ر¶~�Ķī�Ëت|ر¶Ď�ÅسĎ�Éل£~|و�ħبĎ�ĤńÜلص~ة�Ďل£Öwهة�Ċīف|Ď�ÈلØ~ضي�Èل{ا¶ة� �Éلـ« �154�ğ4٠�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ĎلØ|ر¶Ďī�Å§~هامه£ا�مĎ�Êس£ه£ا.« شر

.»ďĘاÒ« :وÛ§ »Èفاع« ĩęīع¢ى� :ĭĊ �155�Êم��Ĥ �156

�Ĥ��īكÕر�ما�قķĎ�ÈÖ_ر� ��Īر_ĉ :Ę �157


337

�162»ħم~|ا«ī -5�161،»È|~م«ī -4�16٠،»ħف|و«ī -3�15الة«،٩ ë|ف«ī -2�15٨،»ħا ë|ف«ī -1.»ħم~|ا«ī »ħف|و« Îلـ£ؤ§° فĎī لـ£ذكرĎ ĭوØÕ¶ī 163،Èل~اعĎ Îال{ة فÖ£¢ل

] و لـ س -3.3.2[�167Ë§ها166 م¡ا|Òبو :ËعĘع¢ى مضا Īغير Êمī 165،Ë164 ع¢يËو منµī :ħلـ£~|وĎ ÉسĎ منهاī

īفØ· ما قķĎ ÈÖ_ر،ī 16٨¶أتÎ »ف|يÈ« بـ£|ناØÕ¶ī ،Īوĭ فĎ Îلـ£ذكر Ďīلـ£ؤ§°.16٩

هة[ لـ ة لص -3.3.3[ .đوÖÙلĎ ع¢ى م|نى Ëب Ĩقا Ê£لـ ĨęĶ 17٠ łÎثńث Êم ÆØشĎ ما Îµī :هةÖw£لـĎ لص~ةĎ منهاī

1- س£اعية171 كـ»فرī ،»Ĕ»§دĚ - ]§دī ،»]Ě»س¢يī ،»É»ش¡½«، ī»حر«، ć«ī{ر«، .»Ęغيو«ī

�172.»È|فĊ« ى ع¢ى¢ÛلĎī ďل|يوĎī ĩĎلوĸĎ Êمī -2

.»ďĎو: »كذÛ§ �15٨

§Ûو: »عńمة«. �15٩

.»ĘوÖć« :وÛ§ �16٠

.»ĨذÚو: »مÛ§ �161.»ħو: »م~ضاÛ§ �162

Č§£ا�قيد�Ďل£صنĎ�ĩĎęīĊ�Åل£Öال{ة�فĎ�ÎسĎ�Éل~اعĎ�ėČ�Èل£Öال{ة�ل�Éتوجد�فĎ�ÎسĎ�Éل£~|وĎ�ħسØ رĎء،�ل¡ė�Êكر�µهنا� �163�Êب�Î¢|ل� صا ل شر Ď§}ر� ��Ĭر_Ċ ب|ضهĊ�Éبنية� �ĖĎęī��ĚلناĎ�Êلة�بيīĎدØمī�ĐĘهوwم �Îµ �ÎØلĎ�ĩĎęīĊة�Õ£_

�ğ41�Ĝ�،Îبال�ĖرÚ£لĎ�ÎثńÙلĎ�Êم :ĭĊ �164

.»Ĩو: »م|¢وÛ§ »ħم~|و« ĩęīع¢ى� :ĭĊ �165Ď :ĭĊل£يĎ�Éل£ض£ومة� �166ĭĊ: حرĎ�Ĥل£ضاĘعة� �167

�Īر_ĉ :Ę �16٨�Ę�،Ċ��ØÕ¶īو�ĭفيĎ�Ëل£ذكر�Ďīل£ؤ§°� �16٩

�Ċ��ثńثµ�·ć�،Îام¾� �17٠��ī44�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »Ďع¢Ċ�ĩĊ�ÉكÙر�Ďلص~ة�Ďل£Öwهة�¶ÎÚء�م£ا�كا�ĩعي�ÊماÒي�Ëم¡ÕوĎĘ.« شر �171شر ».»È|فĊ« ĩęī ع¢و� ĎلÛ¢ى� �ďل|يوĎī �ĩĎلوĸĎ �Êم ¶ÎÚء� �Êل|يĎ ب¡Õر� »È|ف« Êم �ÎØلĎ Ďل£Öwهة� »Ďلص~ة� �172

�ğ44�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل


338

،»ĠاÚش«ī ،»ĩاÖج«ī ،»¢ć«ī ،»|ć«ī ،»Êw_«ī ،»ÊÕح«ī »Éكر¶ـ« 173É3- ثī«īقوī ،»Ę»جن«.

.»ÆêيÒ«ī ،»شيĊ«ī 175،»¿¶174 »حرÉ4- ث

،»ĩا|Öش«ī ،»ĩو: »جوعاÛ§ ،»ĩń|ف« ī -5مÊ م|نى ĎلـÚوĎī Ġل|Òī ¾zدµ£ا ع¢ى 176.»ĩا ë¶Ę«ī ،»ĩاwzع«ī

] ضي ل ف -3.3.4[، لي½ łÎثńث Êم Īع¢ى غير ĐĖ177 بز¶اĤوćلـ£و È|ف Êم ÆØشĎ و ماµī :Èضي~ØلĎ È|فĊī

ب¢وĶī ĩ عي ع¢يË،ī 17٨فĎ Îلـ£ؤ§° »ف|¢ى«.

] ا لـ لزما ا س -3.3.5[�1٨٠:ĩلـ£¡اĎī ĩلزماĎ 17س£ا٩Ďī

.»È|~ع¢ى: »م Ĝلـ£ن وĎ Êمī ،مض£ومها īĊ Êل|يĎ ĔوØ~م ËعĘمضا łÎثńث Ê1- م .»È|~1٨1 ع¢ى: »مħاÙ£لـĎī ،اµĘوÕ¡م Êمī -2

.Ëمن ħلـ£~|وĎ 1٨2 ع¢ى بناءĪغير Êمī -3

�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »ČشاČ�ĐĘلى�مÚيļها�م£ا�كا�ĩعي�ÊماÒي�Ëمض£وما�ق¢ي�ńبالنÖÕة�Čلى�ما�كÕر�عينË.« شر �173��ğ44�Ĝ

�ī45�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »ČشاČ�ĐĘلى�مÚيļها�م�Êم~ØوĎ�Ĕل|يĊ�Êق�ÈمĎ�Êل ¢يÈ.« شر �174�À¶مر��Ċ �175

شر مض£وما.« �īĊ �ĎĘوÕ¡م �īĊ م~Øوحا� �ËيÒما �ĩكا _«سوĎء� ��ĩا¶Ęī �،ĩاwzعī �،ĩاÖ|شī �،ĩجوعا �� Ĥ �،Ċ �176�ī45�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل

.»ÆØشĎ«بـ�Æ¢|Øم �177.»È|فĊ« ĩęīع¢ى� :ĭĊ �17٨

Ċ :Ċس£اء� �17٩�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »ĭĊ: كĎ�Èس�Éم��ÆØwم�Êف|�Èلزما�īĊ�ĩم¡ا�ĩباعÖØاī�ĘقوĎ�Ġل~|�Èم�Êغير�ت ييد.« شر �1٨٠

�ğ46�Ĝ�Ċ��Ďل£Ùاµ�·ć�،ħام¾� �1٨1

�ĖرÚ£لĎ�Îثńغير�ث�Êم :ĭĊ �1٨2


339

لة[ س -3.3.6[ķĎīلة1٨3 ع¢ى: »م~|ī 1٨4،»È»م~|اī 1٨5،»ħ»م~|¢ة«.�1٨6

] ا ف با ص ت اء س تصر -3.3.٧[ :ħا ¶

�1٨7.»đعالـ£ا - ĩاØ£عالـ£ة - عالـ - ĩعالـ£و - ĩعالـ£ا - É1- »عالـ�1٨٨.»ĩوÒ2- »قا

1٨٩.»ĩو~z3- »مص�1٩٠.»ĩĎīĎ4- »ح£ر

�1٩1.»ĩĎīاÕك - ĩĎاءÕ5- »كīق½ ما جاء تصÛيËÛ منها1٩2 ع¢يها.�1٩3

�ī4٨�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »µīو�م�ÆØwمĎ�Êل~|�ÈليØÕ|ا�ĩب�Ëع¢يË.« شر �1٨3.» Ùو: »مÛ§ �1٨4.»ĔاØ~و: »مÛ§ �1٨5§Ûو: »م¡ÛÕة«. �1٨6

تصر¶ĶĎ�ÅسĎ�Éل~اع�ÈمĎ�ÊلصÛي·� �1٨7�ĐرÕك �¯¢ § »ĩيوÒقا« :»ĩوÒقا« Èćفأ�،»ĩلناق¿ »فاعوĎ�Êم�Èل~اعĎ�ÉسĶ ج£Ď�Ãل£ذكر� �Îف�ħا ¶ �Ë§Ċ�Îن|¶« �1٨٨�Êب�Î¢|ل� صا ل Ďلياء�Čلى�Ďلضاī�Ėحذف¯�ĶلØ اء�ĎلÕاكنيĎ�ĩīĖ�Êلوĸ�īĎ§ها�عńمة�Ďīل|ńمة��ĶتÛذĤ.« شر

�ī4٩�ğ4٨�Ĝ�،ÎبالĶلØ اء� ث�Éحذف¯� قÖ¢ها� ما� �ĔاØ~§Ķل~ا�Ċ مzćĎ« Ê~ى« Ë¢ćĊ : »مصz~يوĩ« ق¢Ď�¯Öلياء� Ďل£ذكر� �ħل£~|وĎ �Ã£ج« �1٨٩

�ī4٩�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ĎلÕاكنيÊ.« شر�ĎīĎī ĎلØأ§ي°� �ÅلĊ �Êع مÖدلة� �ÎØلĎ �Đز£µ ت ¢� �،ĩĎلوĸĎ �Êم مÖwهة� »Ċف|ć »È~ة� مؤ§° »ف|ńء« ĩĊ Čلى� »¶wير� �1٩٠

��ī4٩�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل لز¶اĖتها�īت ا�ďĘما�بينه£ا.« شرع�ÊحرĊ�Î¢ćĊ�ĤشÖه¯� ل£ا�كا§¯�من ¢Öة� فيها�Ďلوجهيĸ�Ê§ها� �ĩفإ�Î¢ćĊ�Ĥحر�Êدلة�عÖم�Đله£زĎ »ما��ĎėČكا§¯� �1٩1Ďله£زćĸĎ�Đ¢ية��ÎµīتÖ ى�ع¢ى�حالها�ف¡ذµ�Ďذ�Ďل¡�Êل£ا�ĊشÖه¯�بال£ن ¢Öة�عĊ�ÊلĎ�ÅلØأ§ي°�ف�Îكو�ĩك�Èمنه£ا�غير�

�ī4٩�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل ćĊ¢ية�جا�ęق¢Öه£ا�ĎīĎī.« شر�ħف|اĸص¢ة�باØ£لĎس£اء�ĸĎ�Êم :ĭĊ �1٩2

ĭĊ: ع¢ى�ĎلØصر¶~اĎ�đلė�ÎØكرĉ�đ§~ا� �1٩3


340

194 ا ف ح لو ف ب لر لرك -3.4 ،ÈلدليĎ Ďīل|ńمة: ،Ëبوج ÆÖس ما Čلى ¶wير ما فالض£ير:1٩5 Ďīل|ńمة، Ďلض£ير ¶¢Û ها

�1٩6:ĩها منه£ا ثـ£ا Û¢¶ī

ة[ ص لـ رفوعة لـ ر ا لض - [�1٩7:Ħ êرÛØها م¢Öما قī ÊكĎسو ÃبĘĊ

Ċ« -1لÒ »Å£ير ĶĎثنيÒ »īĎī«ī -2 ،Ê£يرĎ 1٩٨لرجاī -3 ،ħ»¶اء« Ďلـ£ÜاطÖة، īحركة قÖ¢ها فÛØة. ĘĊīبÃ مÛØركاđ مØÕ¢زمة س¡وĩ ما īما ĎلØأ§ي°2٠٠ ī»تاء« -4 قÖ¢ها منها،�1٩٩ ما

ت دمها:�2٠1

ÈÖقī2٠3.ĪرÖغ Ãم Ëال§ī -4 ،É¢¡Ø£لـĎ »تاء«ī -3�2٠2،ďاzÜلĎ »تاء«ī -2 ،اءÕلنĎ »ĩ1- »§وترتي ĸĎبوµĊ ďĎد¶Ç طر¶ ا ¶وČ Ç¢ćلى Ďلـ£ صد، µīو:

ة[ ص لـ نصوبة ل ر ا لض - [Ď ĩĊل~|È فĎ ÎتصالË بالض£اĻر Ďلـ£نصوبة Ďلـ£Øص¢ةØ¶ Ķ 2٠4~اµ đīيļة:

- Çعرفـ[ـ[ - É¡عرفـ[ـ[ - ]عرفـ[ـ¡£ا - Çـ]عرفـ[ـ - ]عرفـ[ـنا - Îكـ»عرفنـ .» ëÊعرفـ[ـه[ - Éـه]عرفـ[ـها - ]عرفـ[ـه£ا - ]عرفـ[ - ëÊ¡ـ]عرفـ[

�Ĥ��ف�ÎلوĎحĸĎ�Æف|اµ�·ć�،ħام¾�� 1٩4�Ĥ��Û¢¶ ها�Ďلض£ير�Ďīل|ńمة،�µ�·ćام¾� �1٩5

سÖ|ة�منها�Ò£اĻر�ĎīلوĎحد�Đعńمة� �1٩6Ċ: مÛØركة� �1٩7

�Ě�،Ę�،Ċ��Ò£ير� �1٩٨�ī5٠�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »ĭĊ: حركة�ما�ق�ÈÖكĎī�Èحد�Đمµ�ÊذĎ�ĪلĒńÙ.« شر �1٩٩

� صا ل »تاء�ĎلØأ§ي°�ĎلÕاكنة�ĎلدĎلة�ع¢ى�تأ§ي°�Ďل~اعÈ،�فه�Îعńمة،�ليÕ¯�بض£ير�ع¢ى�ما�µو�ćĸĎ·.« شر �2٠٠�ī5٠�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل

Ę�،Ċ: س¡و�ĩمØ دمها� �2٠1Ď :Ęل£Üاط� �2٠2

�É¢¡Ø£لĎغير��Ãم :ĭĊ �2٠3�Ĥ�،Ě�،Ċ��Ďل£Øص¢ة� �2٠4


341

ة[ ص ن لـ رفوعة لـ ر ا لض - [

Ď ĩĊīلض£اĻر ك£ا ت¡وĩ مØص¢ة ت¡وĩ من~ص¢ة في£ا ¶ÕوĎ ġلØ د¶É فيÎµī 2٠5،Ë مرفوعة: .»2٠7 ëÊµ - Îµ - Éµ - ـ£اµ - وµ - 2٠6 ëÊـØ§Ċ - §Ċ - ÉØ§Ċ - ا£Ø§Ċ - §Ċ - ÊÛا - §ـ§Ċ«كـ

ة[ ص ن لـ نصوبة لـ ر ا لض - [īمنصوبة:

.Īر_ĉ لىČ »...Īا ë¶Č - Ħا ë¶Č - ا§ا ë¶Č - ĭا ë¶Č«كـ

اقا ل 209 ه ش ، ي لص 208 ر ف ا ل -3.4.1�21٠:Éـه§Ċ É¢عĎ

Õ §Ķ -1اĎ Ĩل~|Č Èلى ثć ĒńيÄ: »ماī ،»ĝ»مضاĊ«ī ،»ĠĘمر«، Õ §ĎīاĨ كłÈ منها�211ć ĎīĘي{ة ë212 كرĐĘوć رwثنا عĎī ،ر م|نىwة ع|¶ĘĊ Îµ ÎØلĎ Čلى ĘĊب|ة عwر بĎ ÕÛلض£اĻر

تيـÊ ل¢Û¡ا¶ة م|¢ومة īĊ مÚهولة، ëمرī ،ةÖاطÜ£¢ا لØسī ،ةÖ¶ا213 ل¢£{اØس Ĥر ëلصĎ وÛل{ة §ـ

�Ëفي��Ĥ�،Ě�،Ċ �2٠5�Ø§Ċ£ا��Ċ �2٠6�µ£ا��Ċ �2٠7

�ĶČ�ÈصÛت�Ķ�ĩة�ل£|ا~¢ØÜم�Äيćلى�Č�Īت{ييرīحد�ĎلوĎ�ÈćĸĎ�È¶وÛلصناعة: تĎ�Îفī�،يير}ØلĎ :ل¢{ةĎ�Îف�ĤلصرĎ« �2٠٨�ī53�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل بها.« شر

�ħńعĺĎ�Êع�ÉالÕلĎ�Åل£ضاعĎī�ħاÙ£لĎو�µ �2٠٩�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل »µذĎ�Ďلض£ير�Ċī_وĎت�ËعاĻد�Čلى�µ�ÈµĊذĎ�Īلصناعة�īمرجĎ�Ãلض£ير�ساب�Æم|نى.« شر �21٠

�ğ53�Ĝ�Ę�،Ĥ��منها� �211

»بناء�ع¢ى�ĎتÛاć�Ėي{ة�ĎلÙØنية�بيĎ�Êل£ذكر�Ďīل£ؤ§°�فĎ�Îل{يÖة�ĎīلzÜا�ďل ¢ة�ĎسØ|£اĎ�ħلÙØنية�بالنÖÕة�Čلى�Ċ_و¶ها.« �212�ğ53�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل شر

�Ęل¡ر�ĩثا�ħم~|و �213


342

]ğ24٨� ī -2قدموĎ فĸĎ Îمر ĎīلنهĎ ÎلzÜا214ď ع¢يه£ا،�215

�21٩،ĥاÛلĺĎ Îف ĠĘلـ£ضاĎ Ĥ21٨ كصرÎ~لنĎī 217ĖوÛÚلĎī 216ÎلنهĎ Ĥرć Ďج|¢وī -3

جزما »Ê¶تنصرī - ]ĩīنصر¶[ - ĩīتنصرī - ]ĩĎنصر¶[ - ĩĎتنصر« :ĩو§ Ďحذفوī -4�22٠،ÃلرفĎ ħحا ÎـØمńا ل¡و§ـه£ا عÖص§ī

:Ď5- ف الو

] ي لص م ا لـ ر ف - [

- ÉØرفć - ا£Øرفć - - ćرفØا - ćرفć - Êرف »ćرć - Ĥرفا - ćرفوć - Ďرف - ćرفنا«.222 Č - 221لى ćرف ëÊØرفć ا£Øرفć - ćرف

] ا لـ م ضا لـ ر ف - [

ĩĎت|د - Ê¶ت|د - ĩīت|د - ĩĎت|د - ت|د - ĩد|¶ - ĩĎت|د - ت|د - ĩīد|¶ - ĩĎد - ¶|د|¶«- ت|دČ - 223ĩلى Ċعد - §|د«.224

�ďاzÜلĎي{ة�ć :ĭĊ �214�،Çلė ل{ير� �īĊ �Ķا£|ØسĎر�ÙكĊ �Ë§ل¡و له£ا؛� �ÈćĊ �ĭلذĎ �ĠĘكال£ضا ¶صرفوµ£ا� �Éلī �،É¢¡Ø£لĎī �Ļل{اĎ »ĭĊ: ع¢ى� �215��ĤصرØل��Ďليصرفو��ليصرفا��Ĥليصر��ÊرفćĎ��رفا�ćĎ��ÎرفćĎ��ĎرفوćĎ��رفا�ćĎ��ĤرćĎ« :Ďف الو

�ī54�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل لØصرفا��ليصرف�Ê��ćĸر�Ĥ��لنصرĤ«.« شر.»... Ďīتنصر�Ķ��Ďتنصر�Ķ��تنصر�Ķ« :وÛ§ �216

.»... Ďīلـ£ا�¶نصر�Ďلـ£ا�¶نصر��لـ£ا�¶نصر�«ī�،»... Ďīنصر¶�Éلـ�Ďنصر¶�Éلـ��نصر�¶�Éو: »لـÛ§ �217.»... ĩīنصر¶�Ķ��ĩĎنصر¶�Ķ��نصر¶�Ķ« :وÛ§ �21٨

ĭĊ: فČ�ÎلÛاĎ�ĥلض£اĻر� �21٩�ĩل¡و :ĭĊ »ل¡و§ها« ďĎلصوĎ�È|ل »ÃلرفĎ�ħحا �ÎـØمńل¡و§ـه£ا�ع« :Ďذ¡µ�È¡wب�¸ÕلنĎ�Èك�Îف�ĐĘاÖ|لĎ�đجدī �22٠

��ÃلرفĎمة�ńع�ĩلنوĎ� ëÊØرفć�،ا£Øرفć�، ،�ćرفØ£ا،�ćرفć�،ÉØرف ،�ćرفØا،�ćرفć�،Êرف �Ĥ�،Ě�،Ċ��ćرف �221

�Īر_ĉلى�Č��Êرفć�،اØرفć�، ć :Ċرć�،Ĥرفا،�ćرفوć�،Ďرف �222�ĩت|د�،ĩĎت|د�،Ê¶ت|د�،ĩīت|د�،ĩĎت|د،�ت|د�،ĩد|¶�،ĩĎت|د،�ت|د��Ĥ�،Ě�،Ċ �223

�Īر_ĉلى�Č��ĩīد|¶�،ĩĎد،�¶|د|¶ :Ċ �224


343

] ضاع لـ م ر ا ل مر ر ف - [.Éت£ي Îف Īر_ĉ لىČ »... ëفر« ،ęاÚÛلĎ Î225 ف»ĩĘفرĎ - Ď ëفر - ĭ êفر - Ďī òفر - Ď ëفر - ĘفرĎ«

] ضاع لـ م ا ل مر ر ف - [226.»ĩĘلي~ر - Ď ëر~Øل - ëر~Øل - Ďī òلي~ر - Ď ëلي~ر - ëلي~ر«

ا[ ف ا ص جزما لنو حا ف - [�23٠.»ĩīد|¶ Ķ« 22٩،»ĭ êت{ر Ķ« 22٨،»Ďص¢و¶ Êصرفا«،227 »ل¶ Éلـ«

:ĶهوÚمī »¶ـÛاب«، م|¢وما: Ë§فإ :» òďاÛكـ»¶ـ 231،Ç~لĎ Îف Ãندف¶ ĚاÖØلĶĎī.»ÀعضĎ« :ĎمرĊī ،»Àيا: »عضÒما Ë§فإ :» ëÀكـ»عī ،»ابÛـ¶«

جو ف ا ل ا ل -3.4.2

] لو جو م ا لـ ر - [

ق¢Ø£ا - - ق¢ - ÉØ¢ق ق¢Ø£ا - - - قالØا - ق¢232Ê - ]ق¢ »قاħ - قاĶ - قالوĎ - قال��235Ĩش£اĺبا- »Èقي«ī 234،»Èقي«ī 233،»ħقو« :ËهولÚمī ،»]ق¢نا - ق¢ØـëÊ - ق¢

�Īر_ĉلى�Č�Ďī òفر��Ď ëفر��ĘفرĎ :Ċ �225�Īر_ĉلى�Č�Ďī òلي~ر�،Ď ëلي~ر�، ëلي~ر :Ċ �226

.»ĩń|~¶« Êجزما�م�ĩلنوĎ�Ğلى�س وČ�ĐĘشاĺĎ�Ãي·�مÛلصĎ�Êم�ĖوÛÚ¢ل�ħاÙم �227.»ĩو¢|~¶« Êا�مÖص§�ĩلنوĎ�Ğلى�س وČ�ĐĘشاČ �22٨

.»Êت~|¢ي« Êجزما�م�ĩلنوĎ�Ĥحذ�Åل£ضاعĎ�Êم�Îه§ �22٩§~�ÎمĎ�Êل£Ùا�ħم�Ãب اء�ĎلنوĘ�ĩف|ا� �23٠

�Ç~بال :Ĥ�،Ě�،Ċ �231�Ĥل اĎ�¯£Òī�،ÅلĸĎ�¯ذفÛف�ĩساكنا�Ã£Øها،�فاج¢Öما�ق�ĔاØ~§Ďīركها�ÛØل~ا�لĊ�īĎلوĎ�¯Ö¢ق »Êقول« :»Ê¢ق« ÈćĊ« �232

ليد�ħع¢ى�ĎلوĎ�īĎل£Ûذīفة��īĎلوĎ ع¢ى� �ĐرÕ¡¢ل �Ķا ÙØسĎ فأس¡ن¯� ��īĎلوĎ »قوħ« -ب¡Õر� :Ë¢ćĊ �ĩفإ ��īĎلوĎ �ĩس¡وī �Ĥل اĎ �Éبض- »ħقو« �233فأب ي¯�ع¢ى�حالها،�µīذ�Ďل{ة�Ò|ي~ة�لĎ�È Ùلو�īĎب|د�Ďلض£ة،�Ċīما�مÈÙ »¶ وħ« فالض£ة�عاÒĘة�كال£|دĨī.« شر

�ī56�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل�¯Ö¢قī�،Ĥل اĎ كÕرĎ�ĐلوČ�īĎلى� �¯¢ §ī�،īĎلوĎع¢ى��ĐرÕ¡¢ل�Ķا ÙØسĎ�¯فأس¡ن��īĎلوĎر�Õ¡ب- »ħقو« :Ë¢ćĊ�ĩفإ �234

�đل¢{اĎ�·فصĊ�Ďذµī�،ها¢Öما�ق�ĘاÕ¡§Ďīو§ها�¡Õاء�ل¶�īĎلوĎ�Èي£Øلض£ة�فĎو�Û§�È|~لĎل~اء�Ď�ĐرÕ¡و�بÛتن�ĩĊ�Ĩش£اĺĎī��لض£ةĎها�¢ćĊ�ĩČīلض£ة�Ďها�¢Öحركة�ما�ق�ÈćĊ�ĩĊ�É¢|لي« �235

�ī56�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل Ďلياء�ĎلÕاكنة�ب|دµا�§Ûو�Ďلو�īĎق¢ي�Îµ�ėČ�ńتاب|ة�تÛركة�ما�قÖ¢ها.« شر


344

] لو جو م ضا لـ ر - [ ĩت ولو - ĩĶت و - ħ236 - ]ت وÊ¢ ¶ - ĩĶت و - ħت و - ĩولو ¶ - ĩĶو ¶ - ħضا »¶ و¶Ċ

�23٨.Ĩم|¢و ËهولÚمī 237،»ħو § - ħقوĊ لىČ- ]Ê¢ ت - ĩĶت و - Êت ولي -

] لو جو م ر ا ل مر ر - [�24٠»ÊمĖ - ماīĖ - ÎمīĖ- ĎموīĖ - ماīĖ - 23٩ĨĖ«

] لو جو م ا ل مر ر - [ .]Ĩلند - ĨĖĸ - Êما - ليدمīدØل - ĨدØل - Ďموīما - ليدīليد[ .Īر_ĉ لىČ »... Ĩليد«

] ليا جو م هو لـ مر ر - [ ĎاعوÖاعا - ليÖلي - ÃÖلي - Ê|ÖØاعا - لÖØل - ÎاعÖØل - ĎاعوÖØاعا - لÖØل[ .ĪهاØلى منČ »... ÃÖØل«

.]ÃÖلن - Ãبĸ - Ê|Öاعا - ليÖØل - ÃÖØل -

] ليا لو جو م و لـ س - [ ،»ħم~و«ī 241،)Ĩ7٩6/ـµ1٨٠( Ë¶وÖسي عند »È|~م« :»Èم ي«ī ،»È|~م« :»ħم و«ī

�Ê¢ ¶�،ĩĶت و�،ħت و��Ě �236�Īر_ĉلى�Č�ĩولو ¶�،ĩĶو ¶�،ħو ¶ :Ċ �237.»... ĩالو ¶��ĩĶا ¶��ħو: »¶ اÛ§ �23٨

�ÊاكنيÕلĎاء� ØلĶ�īĎلوĎ�¯ذفÛف�،Đله£زĎ�Êني¯�ع}Øفاس�،ħĎلدĎلى�Č�īĎلوĎحركة��¯¢ § »ĨīĖĎ« :Ë¢ćĊ �23٩�Īر_ĉلى�Č�ĎموīĖ�،ماīĖ�،ĨĖ :Ċ �24٠

�765� بwر،��14٨��µ1٨٠ـ� بالوĶء،�Ċبو� �ÎثĘاÛلĎر�Öقن�Êب�ĩا£Ùع�Êب�īو�ع£رµ�_��4٩1 4�،Ë¶وÖيÕل � ا ل �241لها: �ħا ¶ �،ęĎشير �Ĭقر �ĬحدČ �Îف īلد� ĎلنÛو�� É¢ع �ÁÕب �Êم �ħīĊī �،ĐاÛلنĎ �ĨماČ :Ë¶وÖيÕب Ďل£¢ � مـ( �7٩6 ��µو�¶�Î¢£ØÕع¢ى� فÖينا� س¢£ة،� �Êب �Ėح£ا ح¢ ة� �Ĩف¢ز ĎلÛد¶°،� �Ø¡لي�ĐصرÖلĎ �Ĩقد �Éث �،ĚĘفا�È£ع �Êيضاء« مÖلĎ«Ċبا�ĎلدĎĖĘء«. �ĸ_ذ�đع¢ي�Ëلي½� ļلو�ش�Êم� ëĶČ�ÎابÛćĊ�Êلي½�م« :-É¢سī�Ëع¢ي�Ëś¢لĎى�¢ć��ÎÖلنĎ�ħقو�Ėح£ا،�Čī§£ا »لي½« µهنا�ĎسÙØناء�� Öµė�°حي�Ďذµ�½لي�،Ë¶وÖا�سي¶� ف ا�ħسيÖو¶Ë: »لي½�Ċبو�ĎلدĎĖĘء«. ف ا�ħح£اĖ: لÛنف اħ: سأط¢�ع¢£ا��Ķت¢Ûنن�ÎفيË��ف¢زĎ�ĨلÜ¢ي�ÈفÖرĊī��Ġ_ذ�ĎلنÛو�عĎ�ÊلÜ¢يµī�Èو�ĊسØاī�Īėع�Ê¶و§½�īعيÕى��Îف »Ë¶وÖسي�ďاØى »ك£Õ£لĎ�ËابØك�Åنćī�،Īغيرī�¾~_ĸĎ�ďاzÜلĎ�ÎبĊ�Êع�đل¢{اĎ�ضا¶Ċذ�_Ċī�Éµغيرīع£ر��Êب�Ėعاī��ÉµĘĖ�ĤĶĉ�Đرw|لرشيد�بĎ�ĪęجاĊī��ÎĻاÕ¡لĎفناظر��،ĖĎلى�ب{دČ�ÈحĘī��Ë¢Ùم�Īب|د�Ķī�Ë¢Öق�Ãصن¶�Éو،�لÛلنĎ��Ĕا~ØلĎة�ÛĻĎĘسية�Ęبال~ا »Ë¶وÖسي«ī��ةÕÖح�Ë§اÕل�Îكا§¯�فī��ęĎيرwب�ĪرÖقī �Ëفاتī :Èقيī�،بها�ÎوفØف�ęĎوµĸĎلى�Č�ل¢ÕيرĎف3٩Ĝ�،Î؛� ي و لن ا خ ��Ĥń_بها��đما�ÎØلĎنة�ÕلĎī�Ëفاتī�ĩم¡ا�Îفī��شابا�Îتوف�،ńي ا�ج£ي§Ċ�ĩكاī

�٨1 5�،Î¢كĘل¢ز� ع �ل¢زبيد66Ĝ�،ĭ؛� ي و ل ي و لن ا ط


345

�242.¾~_ĸĎ عند »Èم~ي«ī.É¢عĊ Ëś¢لĎī 243،»Ê|كـ»ب Ë¢ćĊ لىČ ĖĘ ËÖØشĎ ماī

244 ه ش ما لناق ف ال ل ا ل -3.4.3 :Ë¢ćĊī

ÎلĎتو īĊ 246 êÉلضĎī رÕ¡لĎ Ġا£ØجĎ Ãم êÈØ|£لـĎ Ħ òرÛØل È ÙلĎ Åتضاع Êع ď245 ¶هرË§Č -1Ďلض£اīĊ 247đ توĎلĎ Îل¡ÕرđĎ،24٨ بإس¡ا§È §ī 24٩Ë حركČ ËØلى ما قË¢Ö ساكنا.�25٠

ĔوØ~مī 253،ĎĘوÕ¡م īĊ قķĎ ÈÖ_ر251 مĎ īĎī Ãلض£ير: مض£وĨ مض£وما252 ما ĩČī -2م~Øوحا.�254

�ل¢زمwÜرÈćĊ »_��327�Ĝ�،ĭ »م وħ«: »م وħī« § ¢¯�حركةĎ�ل|ي�Ê�ĭĊ: حركة�ĎلوīĸĎ�īĎلى��Čلى� ص لـ �242�īĎī :ا§يةÙلĎī�،È|~لĎ�Êلى: عيīĸĎ؛�ĩĎīĎلوĎ :ĩى�ساكنا Øفال�،īĎلوĎ�Ħ òرÛتī�Ĥل اĎ�ĩو¡Õل��Ĥل اĎ :ĭĊ�ها�¢Öما�ق�ĤذÛلĎī�،ĐدĻĎęها�§ĸ؛�Ë¶وÖعند�سي�ħل£~|وĎ�īĎī :ĤīذÛ£لĎī .»ħم و« :Ęفصا�،Ê¶īĎلوĎ�ĬحدČ�ĤذÛف�،»ħم~|و«بها�īĊلى��īعيĎ�Êل~|�Èعند�ĊبĎ�ÎلĸĎ�ÊÕÛ_~¾؛�Ď�ĩĸل|ي�ÊتÛذ�ĤكÙير�Ďف�Îغير�µذĎ�Ďل£وÃÒ،�فÛذفها�īĊلى��

�،Êاكني ëÕلĎ�Ġا£ØجĶ�لياءĎ�¯ذفÛها،�ف¢Öلى�ما�قČ :ĭĊ�،Ĥل اĎلى�Čها� ê£Ò :ĭĊ�،لياءĎ�فن ¢¯�حركة »ħم يو« :»Èم ي« ÈćĊ�،»ħم و« :Ęفصا �،¾~_ĸĎ �µمذ ع¢ى� حذف¯�Ďلياء� �Éث �،»ħل£~|وĎ« īĎī :Î§اÙلĎī �،�Êل|يĎ �Îµ �ÎØلĎ��لياءĎ :ا£µحدĊبالوĭīĎ،�فصاĘ: »م وħ« -ب¡Õر�Ďل اī�Ĥس¡وĎ�ĩلوīĎ�،�ف¢£ا� �½ÖØ¢¶� ëńļلī�،فةīذÛ£لĎ�لياءĎع¢ى�� ëħدØل�Ĥل اĎ�đرÕكī�µع¢ى�مذī .»Èم~ي« ĩęīع¢ى� »Èم ي« :Ęها،�فصا¢Öما�ق�ĘاÕ¡§Ďīو§ها�¡Õاء�ل¶ »ħل£~|وĎ« īĎī :đĘاć�Ĥل اĎ�đرÕ¡§Ď�µمذī��يا§ة�ل¢ياءć�Ĥل اĎ�đرÕك�É،�ث�لياءĎ�ĩس¡وī�Ĥل اĎ�Éبض- »Èم ي« :Ęفصا �،»ħل£~|وĎ« īĎī� سيÖو¶�ËحذفīĊلى،��ĩĸīق¢Ď�لض£ةČ�لى� �ËذفÛلياء�فĎعند��ÈصÛ¶ا�£§Č �ÊاكنيÕلĎ Ď�ĩĸīلØ اء� ؛� êÎĻلياĎ�Îف�ħńعĺĎ ة� ë¢ ل سيÖوبīĊ�Ëلى�

�13٨�137�Ĝ�،ħيا§ĎĖ�ÊبĶ� صر ل ف صو لـ Ďل¡Õر�Ĥń_�Đقياسه�Ķī�Éع¢ة�لË.« شر�ÎÒل£اĎ�Èćفأ�،Ë¢ćĊلى�Čحد�منها�Ďī�Èك�Ėفير�،ĎمرĊī�ĶهوÚيا�مÒماīيا�م|¢وما�Òما�ĩو¡¶�ĩĊ�È£ØÛ¶�Ë§فإ« _��Ê|Öك��Ċ �243

�ğ57�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل Ďل£|¢وĨ: »بي|Ď�ÈćĊī�،»Êل£Úهوħ: »بي|ĸĎ�ÈćĊī�،»Êمر: »Ďبي|Ê«.« شر�Êل¢~ي~يĎ�Ëب�ĖĎĘĊ ��Ëما�شابهī :Ě �244

�ĩأw¢لض£ير�لĎ �245.»ĩرميو¶« :Ë¢ćĊ�،»ĩو: »¶رموÛ§� Ď :Ċل¡ÕرĎī�Đلض£ة�� 246.»ĩīدعو¶« :Ë¢ćĊ�،»ĩو: »¶دعوÛ§ ��đلض£اĎ�ÎلĎتو��Ċ �247

.»Êرميي¶« :Ë¢ćĊ�،»Êو: »¶رميÛ§ �24٨Ďلض£ير�ل¢£|Ďī�ÈØلÚا�Ęم�Æ¢|Øبـ»¶هرď«،�¶|نÎ: ¶هر�ďع�ÊتضاعĎ�Åل�È Ùبإس¡اĎ�ĩل£|Č��ÈØل¸�� 24٩

�Ę�،Ċ��ساكنا� �25٠ĭĊ: ب|د�حذķĎ�Ĥ_ر� �251

.»ĩīدعو¶« :Ë¢ćĊ »ĩو: »¶دعوÛ§ �252.»ĩرميو¶« :Ë¢ćĊ »ĩو: »¶رموÛ§��Ĭر_Ċ�¸Õ§�Îك£ا�ف�ďĎلصوĎ�Ê¡ل ��ĎĘوÕ¡م�ĘوÕ¡م :Ę �253

.»ĩيوwÜـ¶« :Ë¢ćĊ »ĩوwÜو: »¶ـÛ§ �254


346

�255.ĩع¢ى ما كا Ë¢Öى باقيا ما ق Ö¶ ĩلنوĎ Ãر م_ķĎ ĩČī -3

ثالÙة 25٨đركاÛØ£لـĎī 257،ÊثنيĶĎ Ò£ير ÅلĊ Ãم īĎلوĎ Čلى Ėت|و 256ÅلĸĎ ĩČī -4īĎī¶ةĶČī 25٩ فإلى Ďلياء.�26٠

.ĝك¢£ة قياسا مرفو Îف ÊلييĎوØم ÊليńعČ 262Ê261 بيÃ£ÚلĎ ĩČī -5

] ذكو لـ و ة م - [�26٨،»Ďوw_« 267،»ĩعوĖ« 266،»ĎعوĖ« 265،»ĩو_Ę« 264،»Ďو_Ę« 263،»Ďوw_ - ياw_ - Îw_«�273،»ĩدعو¶« ،»ĩدعو¶« 272،»Ê271 »ترمي،»Ê27٠ »ترمي،»ĩترمو« ،»Êرمي¶« ،»ĩرمو¶« 26٩،»Êيw_«

.»ÊيwÜت« ،»ĩوwÜت« »ÊيwÜ¶« ،»ĩوwÜ¶« ،»ĩتدعو« ،»Êتدعي« ،»ĩتدعو«

Ďīل~اĥĘ بيÊ ما فيË §وĎ ĩلنÕاء īبيÊ ما ليÎµ ¯Õ فيË ثÖوĎ đلĨń م|ها.�274

.»ÊيwÜـ¶«ī�،»Êرمي¶« :Ë¢ćĊ »Êرمي¶«ī�،»ĩدعو¶« :Ë¢ćĊ »ĩو: »¶دعوÛ§ �255�Ċ��ĸĎلµ�·ć�،Åام¾� �256

.»ĎعوĖ« :وÛ§ �257�đركاÛØ£لĎر�Ļلض£اĎ�Ãضا�م¶Ċ�īĎلوĎلى�Č�Ėت|وī :ĭĊ �25٨

§Ûو: »Ėعو�ĩ��Ėعو�đ��Ėعوتـ£ا ...« Čل¸� �25٩��ĘميØ£ا ...« Čل¸،� �ĩČī :ĭĊلīĎī�Ê¡¶�É¶ة��īĊكا§¯�īل�Ê¡¶�ÉثالÙة�بĎĘ�Èب|ة�فØ|وČ�Ėلى�Ďلياء،�§Ûو: »Ęمي�Ê��Ęمي �26٠

.» Ď«īسØدعي»قيد�ل¢Ď�Ã£ÚحØر�ęĎمÛ§�Êو: »ĎسÛØيى��¶ÛØÕيى« ع¢ى�ل{ة�مÛ¶�ÊذĎ�Ĥلياء�īĸĎلى�ب|د�ق¢�ĎلÙا§ية�Ċل~ا.« شر �261

��ī5٩�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل� صا ل�Êبي��Ę �262

.»Ďيوw_« :Ë¢ćĊ �263

.»Ďīو_Ę« :Ë¢ćĊ �264Ċب ķĎ�Î_ر�م�Ã§وĎ�ĩلنÕاء� �265

.»ĎعوĖ« :Ë¢ćنية،�فأÙت�īĊ�،»ĎīعوĖ« :Ë¢ćج£|ا،�فأ�Ë§كو�È£ØÛ¶ �266�ĩعوĖ��Ĥ�،Ě�،Ċ �267

.»Ďيوw_« :Ë¢ćĊ�،ħهوÚم �26٨�Ĩم|¢و�īĊ�ħهوÚم �26٩

�ĩترمو��Ĥ�،Ě�،Ę �27٠_zاĎ�ďل£ؤ§°� �271_zاĎ�ďلنÕاء� �272

�đاÖĻل{اĎ�Ã£ج ��ĩدعو¶��Ĥ�،Ě�،Ę �273ĭĊ: م�Ã§وĎ�ĩلنÕاء� �274


347

] لناق ش ما ل ة م - [

Ďلهاء Čīلى ب¡ر« 277ē« 276،»±¶Ď« ،»Ê¶īتر« ،»ĩīīتر« ،»Ê¶īر¶« ،»ĩīīر¶« 275،»ĎīīĘ« ~¯ µ£زتī Ëحذف ê~_ »ĬĊتر« Êو مµī »Ê¶Ę - ا¶Ę - ĭĘ - ĎīĘ - ا¶Ę - »د¶ę Ę«ī 27٨،ÅلوقĎ

.ÊكĎو ëÕ¢ل

أكيد ل و ا ل ف ب لر ا ل -3.4.4 .» ëÊ¢|~ت §Ċ« ،ĐĘīل¢ضر ęجاī ،Īم|نا Îما فī 27٩ łÎـÖ¢ط ÈÖ ØÕم Îف ĩń_ـ£ا تد§Č

īمدµĘĎ£ا ع¢ى: 1- حذفه£ا عńمÎØ حاĎ ħلرفÃ،Ďī 2٨٠لوĎī īĎلياء2٨1 غير م~ØوĔ ما قÖ¢ه£ا، ، Ďīلياء بال¡Õر م~Øوحا ما قÖ¢ه£ا،�2٨2 êÉبالض īĎلوĎ ابـه£ا حركةÚـ¶Čī -2

µêĖĘī -3£ا Ďلـ£دĎ Đلـ£Ûذīفة مķĎ Ê_ر2٨3 م ¢وبة ¶اءĩČ 2٨4 كا§¯ Ċل~ا،�2٨5 Ãم ÈصØ£كالـī 2٨7ęĘاÖلĎ Ãم Èكالـ£ن~ص 2٨6Êل~يĸĎ Ãموق غير Îف īكو§ـه£ا -4

2٨٨.Ê¡ØÕ£لـĎ

.»Ďو¶īĘ« :Ë¢ćفأ�،»ĭīĘ« Êم�īĊ�،»Ďو¶īĘ« :Ë¢ćفأ�،»ĭīĘ« Êم�Ë§كو�È£ØÛ¶ :Ë¢ćĊ �275.»É¢كـ»ع »Îجī« Êمر�مĊ �276

.»ďرÒ«جى« كـī« Êمر�مĊ �277�ÅلوقĎلهاء�Ďلى�Čī��Ĥ�،Ě�،Ę �27٨

�¢zلĎم|نى��Ëما�في :ĭĊ �27٩.» êĩضربا¶�� ëÊضرب¶�Èµ« :وÛ§��ĩلنوĎī�ÉلضĎ�Îµ�ÎØلĎ�ÃلرفĎ�ħحا�ÎØمńأكيد�عØلĎ�Î§و§�Ĥحذ :ĭĊ �2٨٠

.» ëÊربÒĎ« :»ĎربوÒĎ« Îف�ħك£ا�ت و ī :ĭĊع¢ى�حذĎ�ĤلوĎī�īĎلياء�� 2٨1� ëĩوwÜت�Ķ :وÛ§ �2٨2�Ċ��مķĎ�Ê_ر� �2٨3

�ÊاكنيÕلĎاء� ØلĎ�Ĩز¢¶�ńļها�¶اء�لØÖ¢قī »ىwÜ¶« Êف¯�مīذÛ£لĎ�ÅلĸĎ�đĖĖĘ�Ç§فإ�،Êيw_Ď�Îك£ا�ف �2٨4.»ĨĘĎ« Îف » ëÊميĘĎ«ī�،»ĠĖĎ« Îف » ëĩعوĖĎ« :وÛ§�·Ø~بال�Èل ¢�بĎ�ĩīبد�Ėاء�فير¶�īĊ�ĎīĎī�¯§كا�ĎėČما�Ċ �2٨5

ĎلصÛي·� �Êبي �ĩو¡¶ �ëĶĊ ¶وج� �Êل~يĸĎ �ĬحدČ �Ãم �Êلنو§يĎ �ĬحدČ �ĩĸ ĶĎسØصÛاď؛� �ÅلĊī Ďلض£ير� �ÅلĊ :ĭĊ« �2٨6�ğ63�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل صا ل شر ».ĥفر�ÈØ|£لĎī

»�ĖĎĘĊبĎ�īĎī�Ëلض£ير�ī¶اËĻ،�ت وħ: لـ£ا�لـ�ÉتدعĎ�Êل¢Ëś،�ك£ا�ت وħ: لـ�Éلـ�ÉتدĎ�Ġل¢ī�،Ëśت وħ: لـ�Éلـ�ÉتwÜوĩ،�ك£ا� �2٨7�ğ63�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل صا ل شر ».Ëś¢لĎ�ĎوwÜت�Éلـ�Éلـ :ħت و

« بر�Ė¶اء� ëÊ¶Ę« :ħة��_ت وÖÛصØÕ£لـĎīلض£ير�Ď�ÅلĊا�ب|د�µĘاÕ¡§Ďī :Ëب|د�قول »Ĥ�،Ě�،Ċ« ¸Õ§�Îف�Ďذµ�Ãقīقد�ī« �2٨٨�ğ63�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل صا ل Ďل£Ûذīفة�مĘ« Ê«،�ك£ا�ت وĘ« :ħ¶ا« ف�ÎتÙنيËØ.« شر


348

Ďī -5سØصÛاď ث ي¢Øه£اĊ 2٨٩ل~ا قÖ¢ها2٩٠ مÃ §وĎ ĩلنÕاء،2٩1Õ¡§Ďī -6اµĘا2٩2 ب|د ĊلĎ Åلض£ير Ďīلـ£ØÕصÖÛة،2٩3

2٩4:ħت و

ة[ ي بالص ة ي ل لنو ا لـ ة م ف - [.» êĩربناÒĎ - êĩرباÒĎ - ëÊربÒĎ - ëÊربÒĎ - êĩرباÒĎ - ëÊربÒĎ«

خر[ لـ اقها لـ ف - [ .»] êĩتر¶نا - êĩتر¶ا[ - ëÊ¶تر - ëĩīتر - ] êĩتر¶ا[ - ëÊ¶تر Èµ«

.» ] êĩا§īغزĎī - êĩĎīغزĎī[ - ëĩغزĎī - ëĩغزĎī - ] êĩĎīغزĎī[ - ëĩīغزĎ«ī

.» êĩلى لي يناČ - ] êĩيا Øل - ëÊي Øل - ëÊ لي - êĩلي يا[ - ëÊلي ي«

·Ø~§Ď في£ا Ċل~ا فأبدل¯ ĎلØ اء، ī_ال~Øها īق~ا Ê¶نوØلĎ Ďīف ¯ ĩĊ _~ي~Ø£ها2٩5 :É¢عĎ Éث Ĥحذ ما ĎĖīĖمر Éض§Ď īĊ Õ¡§Ďر في£ا2٩٨ īحذف¯2٩7 ĎلوĎحد، Ċمر 2٩6كـ»ÒĎربا« قÖ¢ها ما :ħ7٩٨(3٠1 ¶ و 1٨2 .đ( ½§و¶ī لها2٩٩ ك ولÇ:ÒĎ« 3٠٠ربوÒĎ«ī »ĎربـÎ« تر¶د ĎلÜ~ي~ة،

Ċ: ث ي¢Øها� �2٨٩ĭĊ: قĎ�ÈÖلÙ ي¢ة� �Ę��قÖ¢ها�� 2٩٠

.»ĩصر§Ď« Îف » êĩصر§ا§Ď« :وÛ§ �2٩1ĭĊ: ¶ن¡Õر�ĎلنوĎ�ĩلÙ ي¢ة� �2٩2

īب|د�ĸĎلĎ�Åل£ØÕصÖÛة�Ďل�ÎØمĎ�ÃلنوĎ�ĩلنÕاء� Ċ :ĊلĎ�Åلض£ير�Ďل£ØÕصÖÛة�� 2٩3�Êلنو§يĎ�Êع�ĐĘل£ذكوĎ�ħوćĸة�¢ÙمĊ�Îف �2٩4

Ċ: _~ي~Øها� �2٩5�Ę��قÖ¢ها� �2٩6�ĩلنوĎ :ĭĊ �2٩7

Ċ: _~~¯�فيها� �2٩٨ ».Ê¶نوØلĎ �ĤńÜب�È|~¢ل لزīمها� �Ĩل|د ćĊ¢ها� �Êع ل¢وق�Åم|دīمة� Ďل£Ûذīفة� ĎلÜ~ي~ة� �ĩلنوĎ ت د¶ر� �ĖلرĎ�Öسī« �2٩٩

��ğ64�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل صا ل شر�ÅلوقĎ�ħحا�Îف :ĭĊ �3٠٠

�،ďĖĸمة�باń7٩٨مـ(: ع µīو�¶و§½�ب�ÊحÖي�Ďلض�ÎÖبالوĶء،�Ċبو�عÖد�Ďلرح£ī�،Ê¶|ر�ĤبالنÛوµ1٨2��đ��ĭـ �3٠1�ĖĎب{د�Êج¢ة،�بيĖ Ďل£wدĐĖ،�ع¢ى� عصرµī��Īو�م�Êقر¶ة »جÈÖ« ب~Ď�·ØلÚيĎ�ÉÒī�ÉلÖاء� �Îف�ĐصرÖلĎ �ĐاÛ§ �ĨماČ �ĩكا�ËØ ¢كا§¯�ح :É¶لندĎ �ÊبĎ�ħقا Ċ��ÈćĸĎ_ذ�عن�ËسيÖو¶Ďī�Ëل¡ÕاĎī�ÎĻل~رĎء�īغير�ÉµمĻĸĎ�Ê£ة�� Î£ÚعĊ��ÁسĎīī


349

»ĩتضربو Èµ« 3٠4:Çك ولī ،»īد¶ę Ďذµ«ī »ĭبز¶د« ل{ة ع¢ى 3٠3»Ďīوw_Ď«ī 3٠2»Îيw_Ď«�3٠6:]ĭد|ÕلĎ Ã¶قر Êب ÁÖÒĸĎ[ Ëو3٠5 قولÛ§ Îف z سĊī ،»Êتضربي Èµ«ī

3٠7Ë|فĘ ر قدµلدĎī وما¶ Ãترك ĩĊ Çë¢ل~ ير عĎ Êتـهي Ķ

ة[ ال ل بنية ا م بيا ف ]فص

ĩĎīĊ ĩĉ ĩķĎī بناء Ďل}¢ëة3٠٨ لÖياĩ م|ا§ـĸĎ Îبنية Ďل{الÖة: 3٠٩.ÃĻاÖz¢ل :»È|1- فـ»فĊ«ī -2ف|È«: ل¢Ø|د¶ة.31٠È«: ل¢Ù¡Øير.311 ë|ف«ī -3

بالÖصرĐ،�¶نØابها�طĎ�ďńل|¢ī�ďĖĸĎ�ÈµĊī�ÉفصÛاء�ĸĎعرīī�ďĎفوĎ�ĖلÖاĖ¶ة��īقاĊ�ħبو�عÖيدČ�¯~¢Ø_Ď :Đلى�¶و§½��ËابØك�Îف�È لنĎ�Ëر�عنÙكĊ�ĭلذĎ�Ë¶وÖو�شي¸�سيµ :ةÖشه�ÎÒقا�ÊبĎ�ħقاī��Ë{~ح�Êم�ÎحĎلوĊ�Ĩو¶�Èك�ïمĊسنة��Êب|يĘĊ�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل صا ل م�ÊكËÖØ »م|ا§Ď�Îل رĩĉ«،�كÖير،�ćī{ير،�Ď«īل¢{اĎ«ī »đلنوĸĎ«ī »ĘĖĎمÙاħ«. شر

��261 ٨�،Î¢كĘل¢ز� ع ğ63؛�.»Êيw_Ď« :Ë¢ćĊ �3٠2.»ĩوw_Ď« :Ë¢ćĊ �3٠3

µīو�م|zو�Ĥع¢ى »ك ولĎ »ÇلÕابī�،ÆمÙا�ħل ولī« :Ëحذف¯�Ďلنو�ĩفي£ا�Õ¡§Ďر...«. �3٠4�Ĥ��Û§و،�µ�·ćام¾� �3٠5

µīو��ÁÖÒĸĎب�Êقر¶�Ãب�Êعو�Ĥب�Êك|�ĎلÕ|دĎ�ĭلØ£ي£Î: شاعر�جا�Î¢µقد¶Ċ��Éساء�قومČ�ËليË،�فا§�È ØعنهČ�Éلى� �3٠6�334 1�،Î¢كĘل¢ز� ع ��Ëقوم�Îبنو�س|د! ¶|ن�ĖĎī�È¡ب :ħف ا�،Êليīĸكا�Ďف~|¢و�Ê¶ر_ĉ

�Ë|رف¶ī �،ĩلزماĎ �Çض~Üفي ق¢�� ĎلÛا�ħ�Ďīلدµر� �ħدÖØ¶ فرب£ا� �،Ëب �ÅÜØÕتī �Ëتهن �Ķī Ďل~ ير� تØÛ ر� �Ķ �: نا م �3٠7�Çع¢ي

�،ÊاكنيÕلĎاء� ØلĎ�Êم�¿¢ÜØ¢ي~ة�ل~ÜلĎوكيد�ØلĎ�ĩحي°�حذف¯�§و��لياءĎ�ĩس¡وīلهاء�Ďر�Õ¡ب- »Êتهي�Ķ« :د ا لĎسÖ Ø¢ها� ل£ا� م~Øوحة،�فÛذĎ�ĤلنوĎ�ĩلÜ~ي~ة� īĊله£ا� ��Êو§ي§- »Êتهين�Ķ« :Ë¢ćĊī�،ل~ يرĎ �Îف�ĨńلĎī �ĩلنوĎ :ا£µīīم£ا�¶د�ħع¢ى�Ď�ĩĊل£ صوĎ�ĖلØوكيد،� Ď�ĨĶل¡¢£ة�Ėلي�ńع¢ى�ت¢Ď�ÇلنوĎ�ĩل£Ûذīفة،� ساكī�،Êقد�Ċب ى�Ďل~ÛØة�ع¢ى�بالğ65�Ĝ�،Î�ī66؛� �Êب�Î¢|ل صا ل شر ل¢Úا�Ķ�Îµī�،Ĩęت|و�ĶČ�Ėعند�ĎلØوكيد� �ĤذÛت�ÎØلĎلياء�Ď�Ėجوī

�76 2�،ďĎشر�ÊÕد�ح£Û£ة�ل ر ل د شو 4 222؛�شر�،ďو |¶�Ã¶بد�Èميĺ� ص ل لĊ: ظ¢ة� �3٠٨

.»·Öق«ī�،»ÊÕي|ة،�كـ»حÖzلĎ�Êع�ĐĘĖلصاĎ�ħف|اĸĎ :ĭĊ �3٠٩§Ûو: �،»È|فĊ« ćي{ة Čلى� »È|ف« ćي{ة �Êم �Ë¢ بن �ĩو¡¶ �Çلėī �، łد|Øم Čلى� �ĨęńلĎ �È|~لĎ �È¶وÛت �Îµī :د¶ة|ØلĎ« �31٠

�35٨�Ĝ�،ÎØÕباب�ħĎفو�Đل|ز¶ز� رب ل و لن ف ص لـ لـ ».»Ďد¶ę� ÖµėĊ«ī »د¶ę�µė«.»ďĎبوĸĎ�¯ ¢و: »غÛ§�،ħل£~|وĎ�īĊ »ÈبĺĎ�đو: »موÛ§�،Èل~اعĎ�īĊ »¯و: »جولÛ§�،È|~لĎ�Îما�فČو�µī �311


350

]ī24٩�

ī -4»فاعÈ«: لنÖÕة Č Ë¢ćĊلى Ċحد ĸĎمر¶Ê مê¢|Ø ا باķ_ر ل¢£wاĘكة.�312

�313.Ë¢ćĊ Îف Ďفصاعد Ê¶مرĊ كةĘاw£لـ :»Èت~اع«ī -5314.»È ë|عة »فīاz£لـ :»È ë|~ت«ī -6

315.»È|عة »فīاz£لـ :»È|ØفĎ«ī »È|~§Ď«ī -7

.»ēرÜØسĎ«كـ Ďت د¶ر īĊ 316اÛ¶رć ħĎؤÕ¢ل :»È|~ØسĎ«ī -٨

ة[ ]خاتـ

،ĔاÚلنĎ ةÛغة بأجنńÖلĎ س£اء ĩعنا Îير فz¶ Êلى مČ 31ة٨¢ļÕ£لـĎ د¶ Áا باس§Ċ !اµī 317Ďذµī�321Ëما32٠ ظهر في Ë§ناØمĎī Īع~و ÎفĎوÜر بØÕ¶ ĩĊ ،ĔتياĘĶĎ ĩ31٩ ع¢ى باĩياÖلĎ ĝا¶Ę Îف Ã ¶ī .ĪهاØمنī ËÛØØ~م /ďĘا Ø¶ī 323،Īطرفا Î Ø¢¶ ĩĊ ďاØ¡¢ما322 لīĘ ،Ë§بيا Îف ĭĘل صو ĖاÕ~لĎ Êم

�325.ĪĎر_ĉī ĪĶīĊ Îف Î§د¶Ċ ت|الى324 ع¢ى ماī ĦĘاÖت Ë¢د ل£ÛلĎī

ĎلضرČ�ďلى »ę¶د« م�Æ¢|Øبـ»ع£رÒī�،»ī£نا�ع¢ى� ćر¶Ûا�ع¢ى�§ÖÕة� �ħد¶ »Ďع£ر »فإ§�ĎėČ�Çق¢¯: »Òاę�ďĘ¶د� �312�ğ67�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل صا ل §Č�ËØÖÕلى »ع£رī« مØ|¢ ا�بـ»ę¶د«.« شر

.»īع£رīد�¶ę�ďĘو: »تضاÛ§ �313��ďاØ¡لĎ �È~zلĎ�ĥو: »مزÛ§�،»È|~ي{ة »تćلى�Č�ħوÛت�ĎėČما�ęĶ ¶صير� �ĭلذĎ�ĭد|Ø£لĎ�È|~لĎو�µ :عةīاz£لـĎ« �314

�1٠12�Ĝ�،ÎØÕباب�ħĎفو�Đل|ز¶ز� رب ل و لن ف ص لـ لـ ».»ďاØ¡لĎ�ĥتـ£ز.»Ã£Øفاج��ËØ|£ج«ī »ēلزجاĎر�Õ¡§Ď��ēلزجاĎلولد�Ďر�Õو: »كÛ§ �315

�ďاØ¡لĎ�Ëمن�¯Ö¢ط :ĭĊ�،»ËØÖØ¡ØسĎ« :وÛ§ �316�ĊدØÖم�īĊ�،»Ďذµ�ďاØ¡لĎر�_ĉ« :وÛ§�،ĤīذÛم�ĊدØÖر�مÖ_�īĊ�،»Ďذµو: »_ذ�Û§�،ĤīذÛم�È|ف�ħم~|و« _��Ďذµī��Ĥ �317

�ğ6٨�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل صا ل _Öر�ĪمÛذÛ§�،Ĥīو: »µذĉ�Ď_ر�Ďل¡Øاď«.« شر��ī6٩�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل صا ل »ب�ÁÕ¶د�ĎلÕؤħĎ: كنا¶ة�عĎ�ÊلØضرī�ĠعرĎ�ĝلÛاجة�بالÜضوĠ.« شر �31٨

�ĝياÖلĎ :Ċ �31٩م~|وØÕ¶« ħر«. �32٠

�Ë~لĊ�ĭلذĎ�ďاØ¡لĎ�Îف :ĭĊ ��Ëفي��Ę�،Ċ �321�،Îبال�Êب�Î¢|ل صا ل »µو�Ďل£~|و�ħل�Ëل صوw§ :ĭĊ�،ĭĘأ�ėلĎ�Çل صو�Ęم�Êط¢�Ú¶ĺĎاØ_ĶĎī�ęصاĘ.« شر �322

�ī6٩�Ĝ�ī6٩�Ĝ�،Îبال�Êب�Î¢|ل صا ل »ĎلØ اء�ĎلzرفيÊ: كنا¶ة�قصر�Ďل£Õافة�بيĎ�ħīĊ�Êل¡Øاĉī�ď_رĪ.« شر �323

�ĦĘاÖتīت|الى��Ě�،Ċ �324�Ëś¢لĎنا�ÖÕح�،É¢سī�ËÖÛćī�Ëلĉīد�£Ûع¢ى�سيد§ا�م�Ëś¢لĎى�¢ćī��Ę ��Īا~zćĎ �ĭلذĎ�ËسولĘع¢ى��Ëś¢لĎى�¢ćī��Ċ �325

�ÈلوكيĎ�É|§ī


351

ج ر لـ صا لـ؛ ع -

.)Ĩ1٩76/ـµ13٩6 .đ( Î wلدمĎ Î¢كĘلزĎ ،ĚĘفا Êب Î¢ع Êد ب£Ûم Êب Ėو£Ûم Êب Ê¶لدĎ ير_Ď ĘĎĖل|¢É ل¢£ń¶يÊ، بيرđī 2٠٠2مـ.

؛ ص ل شر ف ضا - .)Ĩ124ـ/٨µ646 .đ( اجÛلĎ ÊبĎ Ê¶لدĎ ħج£ا īبو ع£رĊ

.Î¢ل|¢يĎ ĭموسى بنا .Ė :Æي Ûت.đ.Ė ،.Ĩ.Ė ،.ĩ.Ė

ة؛ و لن ل ما ف ة ر ل د و ل شر - .ďĎشر ÊÕد ح£Ûد م£Ûم

.Ĩ2٠٠7/ـµ1427 đīلرسالة، بيرĎ ةÕمؤس ĘĎĖ

؛ لصر ف صا ل شر -.)Ĩ15٨4/ـµ٩٩2 .đ( ÎينzنzÕ لĎ ÎينÕÛلĎ Å¶رwلĎ د£Ûم Êب Îبال Êب Î¢ع

�� :ÈيÚÕØلĎ ÉقĘ ،لوطنيةĎ ةÖØ¡£لـĎ :Đر §Ċ :Îوطة فzÜم

؛ صر ل ف صو ل شر -.ħيا§ĎĖ Êب Èي¢_ Êد ب£Ûم

.ĩاما¶ Éي|§ :Æي ÛتسيوĎ :ĚĎلÚام|ة ĎلÚ£هوĘ¶ة، م|هد Ďل|¢وĶĎ ĨجØ£اعية، Ęسالة Ďلـ£اجØÕر، 2٠1٩�

؛ اج ل ب شافية شر -.)Ĩ135ـ/٠µ715 .đ( Ê¶لدĎ ÊكĘ ĭĖباĎرØسĸĎ ÎينÕÛلĎ Īشا Ĥشر Êد ب£Ûم Êب ÊÕح

،Ėل£ صوĎ دÖد ع£Ûم Ėل£ صوĎ دÖع :Æي Ûت.Ĩ2٠٠4/ـµ1425 ،Ĩ.Ė ،لد¶نيةĎ افة ÙلĎ ةÖØ¡م

؛ ا ك - .) Ĩ 7٩6/Ī1٨٠ .đ( Ë¶وÖر سيÖقن Êب ĩا£Ùع Êب īع£ر

.ďو |¶ Ã¶بد ÈميČ :Æي Ûت.Ĩ2٠17 ،ĩناÖل-đīل|¢£ية، بيرĎ Ø¡لĎ ĘĎĖ

؛ رب ل و لن ف ص ل ل -.ÎØÕباب ħĎفو Đعز¶ز

.Ĩ1٩٩2/ـµ1423 ،ĩناÖل - đīل|¢£ية، بيرĎ Ø¡لĎ ĘĎĖ

ربية؛ ل د شو ف ص ل ل - .ďو |¶ Ã¶بد ÈميČ

.Ĩ1٩٩6/ـµ1417 đīل|¢£ية، بيرĎ Ø¡لĎ ĘĎĖ

؛ عر ة ن ف ص م - .)Ĩ1144/ـµ53٨ .đ( Ë ś¢لĎ Ęجا ĭرwÜلزمĎ ،ح£دĊ Êب īع£ر Êب Ėو£Ûم Éل اسĎ بوĊ

.Ĩ2٠13 Ď ĘĎĖلÛد¶°، Ďل اµرµ1434 Đـ


��

KaynakçaAC, Almajid Center. Erişim 15 Nisan 20 http://www.almajidcenter.org

AC, Almajid Center. Erişim 15 Nisan 20 http://www.almajidcenter.org

AC, Almajid Center. Erişim 16 Nisan 20 http://www.almajidcenter.org

Akşehîrî, Ali b. Osman. Telhîsu’l-esâs ’t-tasrîf. thk. Muhammed Ali el-Mâlih. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1435-20

Bağdâdî, İsmail b. Muhammed Emîn b. Mîr Selîm. Hediyyetü’l-âri în. 2 Cilt. Beyrut-Lübnan: Daruİhyâi’t-turasi’l-Arabî, ts.

Bakkâlî, Hasan b. Ali. Minassatü’l-azârâ î şerhi’l-Kusârâ. İran-Kaşan: Sultânî, Âtı î, IRN-015-018

Bİ, el-Bâhisu’l-İlmî. Erişim 15 Nisan 20 https://k-tb.com

Çelebî, Mustafa b. Abdillah Kâtip. Keş ’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-funûn. 6 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 194

Çelebî, Mustafa b. Abdillah Kâtip. Süllemü’l-vüsûl ilâ Tabakâti’l-fuhûl. thk. Mahmûd Abdulkâdirel-Arnâvût. 6 Cilt. İstanbul: IRCICA, 20

Durmuş, İsmail. “Muhtasar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 16 Nisan 20 http://www.islamansiklopedisi.org.tr/muhtasar

Gacek, Adam. Arapça El Yazmaları İçin Rehber. çev. Ali Benli - M. Cüneyt Kaya. İstanbul: KlasikYayınları, 2017.

Habeşî, Abdullah Muhammed. Câmiu’ş-şurûhi ve’l-hevâşi. 3 Cilt. Abu Dabi: el-Mu’cemu’s-sekâ î, 200

Turath. Merkezü Melik Faysal Hizânetü’t-türâs-Fehresü mahtûtât. Erişim 09 Aralık 20 https://app.turath.io/book/5678

Hucendî, Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî. Ebvâb ’l-ferâiz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, Yazma Eser Bölümü, 004823-III, 136b-155a.

Hucendî, Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî. el-Burhâniyye ’l-ferâiz. Ankara: Diyanetİşleri Başkanlığı, Yazma Eser Bölümü, 004823-V, 159b-191b.

Hucendî, Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî. el-Kusâra ’s-sarf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphânesi, Ragıp Paşa Koleksiyonu, 1458/27, 247b-249a.

Hucendî, Alâeddîn Ahmed. b. Muhammed el-Burhânî. eş-Şemsiyye ’l-ferâiz. Ankara: Diyanet İşleriBaşkanlığı, Yazma Eser Bölümü, 004823-IV, 155b-158b.

İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osman b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. eş-Şâ ye î ilmeyi’t-tasrî ,ve’l-hatti. thk. Salih Abdülazîm eş-Şâir. Kahire: el-Mektebetü’l-âdâb, 1431-20

İbnü’l-Kâdî, Ebü’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Miknâsî ez-Zenâtî. Dürretü’l-hicâl îesmâi’r-ricâl. thk. Muhammed el-Ahmedî Ebu’n-Nûr. 3 Cilt. Kahire: Dâru’t-turâs, 1491-197

Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-Müelli în. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ-Dâru İhyâ’i-Türâsi’l-Arabî, ts.


��

Kostantînî, Ali b. Bâlî. Şerhu’l-Kusârâ ’s-sarf. Ankara: Milli Kütüphâne, Samsun İl Halk Kütüphânesi, 55HK777/2, 8b-70b.

KP, Ketab Pedia. Erişim 14 Nisan 20

KP, Ketab Pedia. Erişim 16 Nisan 20

Kurtuluş, Rıza. “Hucend”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 8 Aralık 20 https://islamansiklopedisi.org.tr/hucend

Müberred, Ebu’l Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muktadab. thk. Muhammed Abdulhâlik Azîme. 4Cilt. Beyrut: Âlimu’l-Kutub, ts.

Na ’i, Wildan. “İlmu’s-sarf neşetüh ve tadavvuruh”, El-Wasathiya: Jurnal Studi Agama 4/2 (Aralık2016), 35-5

PU, Princeton University. Erişim 16 Nisan 20 https://catalog.princeton.edu/catalog/6268585




Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. ed-Davü’l-lâmi‘ li-eh�li’l-karni’t-tâsi‘. 12 Cilt. Beyrut: Menşûrâtü dâr-i Mektebeti’l-Hayât, ts.

Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. et-Tuhfetü’l-latîfe î târî�hi’l-Medîneti’ş-şerîfe. 2 Cilt. Beyrut-Lübnan: el-Kütübü’l-İlmiyye, 199

Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâleddîn. Buğyetü’l-vuât î tabakâti’l-lügaviyyîn ve’n-nuhât.Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 2 Cilt. Lübnan: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.

YEK, Yazma Eserler Kurumu. Erişim 15 Nisan 20 http://www.yazmalar.gov.tr//basit-arama?q=D D

Ziriklî, Hayreddîn, el-A‘lâm Kâmûs-u terâcim. Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-İlm li’l-melâyîn, 200


��

This study deals with ʻAlāʼ al-Dīn al-Ĥujandī’s life and his book titled DO�Quśārā ī al-Śarf which is a summary on the topics of Śarf. The rst section of thisstudy contains information about ʻAlāʼ ad-Dīn al-Ĥujandī’s life, his personality as ascholar, his works and his students. The next section is comprised of the naming ofal-Quśārā ī al-Śarf, whether or not it was authored by al-Ĥujandī, its contents, thestudies covering in it, possible evaluations about the book, its existing manuscripts,the main manuscripts and method used for the textual criticism. The last sectioncontains the book’s criticism.

Informations about ʻAlāʼ al-Dīn ʼAĥmad al-Ĥujandī are very limited. As faras I found, the only source which talks about him is Shams al-Din al-Sahkawi (d.902/1497). In addition to that, there are some references to al-Ĥujandī and hisbook al-Qusara in some sources. His birth date and the place are not known.

He has totally six books in sarf and qh. These are:

al-Quśārā ī al-Śarf,Abwâb al-Farâizal-Burhâniyyah al-Farâizal-Shamsiyyah al-FarâizKitab zaw al-arhâmKitab fatawa al-mazhab.

From his books, it is understood that he was a very competent scholar inlanguage and qh. He also trained man students but their numbers are not known.According to al-Sakhawi’s report, his son Burhan Mohammad and Abu TahirJalaladdin took lessons om al-Ĥujandī, too.

Extended Abstract

ʻAlāʼ al-Dīn ʼAĥmad al-Ĥujandī and The Textual Criticism andAnalysis of His al-Quśārā ī al-Śarf

Res. Assist. Naim YAMAN


��

In our research, we noticed that al-Ĥujandī did not name his book. However,he mentioned in the introduction that it is an abridged book of ilm al-sarf whichhe etitled it as Quśārā mukhtasar ī al-Śarf. Hasan b. Ali al-Baqqali (d. 905/1500)and Ali b. Bali al-Qostantini (d. 992/1584) who wrote a commentary on al-Quśārāalso explained the word qusara as the name of the book. Morever, there is no clearreference who the author is. There is an information only in the introduction that thename of the author is Ahmad. Al-Baqqali explained that Ahmad is the name of theauthor and his nickname is ʻAlāʼ al-Dīn al-Burhani al-Ĥujandī.

According to our researches about works on al-Quśārā, we found that there arenine commanteries on it. Among them, the commanteries by Nuqraqār (d. 776/1375),al-S istāni (d. a er 856/1452), al-Baqqāli and al-Qostantini are extant today.

In the introduction, al-Ĥujandī, a er basmalah, hamdalah and salvalah,mentions that this an abridged book in sarf whose name is al-Quśārā. Then hede nes the main terms in sarf such as sarf, binâ, sahih, mudâad, mu‘tell, idgham, i‘lal.Then al-Ĥujandī separates mu‘tell into ve categories: mithâl, ajwaf, nâqıs, lafef al-ma ûq and lafef al-makrûn. A er de ning these terms, he states that the main partof the book is a qâidah and four rukns. The book has ve chapters.

al-Ĥujandī rstly mentions the qâidah. In this chapter he touches on thestructure of names and verbs. He entitles thirteen wazn for thulâthi mujarrads andve for rubâis and four for khumâsis. A er that, he begins to de ne the rukns. In therst rukn, he mentions the rules about idgam, qalb, hazif and sukûn which states thechanges in the names and the verbs. The he passes to the second rukn. He deals herewith command and prohibiton. The third rukn mentions the names which derivesom verb and their tasrîfs. Finally, he mentions those which are on verbs.

al-Ĥujandī did not refer to any source in his book. He just attributed someonesviews about the issue. However we can say that al-Ĥujandī in his book bene ted omal-Sha yah by Ibn al-Hajib (d. 646/1249) since when he explained the structures ofnames he used almost the same expressions and examples as al-Sha yah L

In our researches, we found totally twenty manuscripts of al-Quśārā. Seven ofthem are in Juma Al Majid Centre for Culture and Heritage at Dubai, six of them arein Turkey, four of them are in USA, two of them are in Saudi Arabia, two of themare in England and the last one is in Pakistan.


357

The book was regarded as important by language scholars at the time of writingand later on which has several commentaries. In this criticism, parts that weredi cult to understand have been clari ed with the help of those commentaries.The aim of this study is to give information about ʻAlāʼ al-Dīn al-Ĥujandī whostood out with his knowledge in the areas of Arabic language and qh, and to llthe void in this space with the analysis and criticism of his al-Quśārā which helpedstudents learn the matters of śarf in an easy manner.

Key words:�Arabic language and rhetoric, śarf, ʻAlāʼ ad-Dīn al-Ĥujandī, DO�Quśārā ī as-Śarf ʿAlī ibn Bālī, Sharĥ al-Quśārā.

%6 /% $o£hgg¯q $kphg ho +xfhqg¯ yh ho .xv¤u¤ il ìv vdui

Documents