2014-18 dans les rues de saint-gilles
DESCRIPTION
Un petit aperçu des traces laissées dans la commune par la guerre 14-18TRANSCRIPT
10 novembre 2014 / 11.00 - Cérémonie de l’armistice de la guerre14-18. Hommage place Delporte aux résistants fusillés: lecturepar des enfants des écoles de Saint-Gilles des dernières lettresde patriotes fusillés par l’occupant ; hommage aux Saint-Gilloismorts pour la patrie devant l’hôtel de ville ; présentation de labrochure et du programme des commémorations par le bourg-mestre à l’Hôtel de ville.19 novembre 2014 / 19.30 - «La guerre 14-18, des mots et deschansons», avec Pierrette Laffineuse (Chant), Marie-Christine Du-prez et Roger Indricq (lectures). Bibliothèque/Maison du Livre,rue de Rome 24-28, à 19h30.
26 mars 2015 > 3 janvier 2016 / Musée de la Porte de HalPETITS SOLDATS DE LA GRANDE GUERREL’exposition regroupe plus de 1.000 jouets d’époque venus desdifférents pays ayant pris part au conflit : des centaines de sol-dats avec leurs chevaux, leurs tanks, leurs zeppelins, leurs ca-sernes ; des poupées, des villages miniatures, des jeux de société.Une manière ludique de sensibiliser le public, particulièrement lesenfants, sur la grande guerre. Une production des Musées Royaux d’Art et d’Histoire, de la com-mune de Saint-Gilles et des Rencontres Saint-Gilloises.Septembre 2015- Lancement du projet avec les écoles saint-gilloises sur la re-
cherche de poilus saint-gillois.- Exposition sur les grandes lignes de la guerre 14-18.
- Evènement à l’occasion du centième anniversaire de la bataillede Tabora.
- Inauguration de la Pelouse d’honneur 14-18 au cimetière deSaint-Gillois.
- Exposition sur la Guerre 14-18 vue par des peintres Saint-Gillois.- Présentation des initiatives menées par les écoles.
- Exposition sur la vie à Saint-Gilles pendant la guerre 14-18
PROGRAMME DES COMMÉMORATIONS 2014.
2015.
2016.
2017.
Au lendemain de la guerre, dès 1919, les rues dont les noms s’inspi-raient de l’Allemagne et de ses alliés ont été débaptisées, au profit denoms qui rappelaient des évènements ou des personnages du conflit:
Indiquée en rouge (voir plan)Rue de Munich. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Rue d’Andenne Rue de Turquie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Rue de TaminesRue de Turquie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Rue de RoumanieRue de Prusse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Rue d’Argonnela place de Constantinople. . . . . . . . . . 5 la place des HérosRue de Westphalie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Rue de LoncinRue de Hongrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Rue des Tirailleurs
(aujourd’hui rue Wilmotte)Rue de Constantinople. . . . . . . . . . . . . . 8 Rue Emile Féron (conseiller communal et député mort en 1918)Rue du Tyrol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Rue Antoine Bréart (bourgmestre de Saint-Gilles pendant la guerre)Rue de Ratisbonne . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ba Rue de LisbonneAvenue Princesse Stéphanie . . . . . . . Bb Avenue du Mont Kemmel(sans lien avec la guerre)Avenue d’Anderlecht . . . . . . . . . . . . . . . . Bc Boulevard Poincaré (sans lien avec la guerre)
LES NOMS DE RUE ALLEMANDSSONT SUPPRIMÉS APRÈS LA GUERRE
2014-18 dans les rues de SAINT-GILLES
Au cimetière de Saint-Gilles, situé rue du Silence à Uccle, un vaste mo-nument rend hommage aux morts pour la patrie des deux guerresmondiales. Inauguré le 29 juillet 1923, il est l’œuvre de René De Winneet d’Edmond Deswarte.
Ce monument aux morts est consti-tué d’un soldat au garde-à-vousadossé à la façade de l’église de la Tri-nité à l'angle des rues Africaine et del'Aqueduc. Ce Credo, un hommageaux paroissiens morts pendant laguerre, est l’œuvre d’Henri Holemans.
voir plan
LE SOLDAT GARDIEN DELA MÉMOIRE
LA COMMUNE À SES ENFANTS
PLAN SAINT-GILLES
RUE TASSON
RUE DE L’AMAZONIERUE DE L’AQUEDUC
RUE AMERICAINE
RUE DEFACQZ
RUE BLANCHE
RUE DE LIVOUR
RUE
CAPO
UIL
LER
RUE
DE S
UISS
E
RUE DU BOSQUET
AVENUE DE LA TOISON D’OR
RUE JOURDAN
RUE JOURDAN
RUE LINIÈRE
AVENUE HENRI JASPAR
FILATURE
RUE
DE M
OSC
OU
RUE DE ROME
PARVIS
RUE DES FORTIFICATIONS
RUE COENEN
RUE H
OTEL D
ES M
ONNAIES
RUE BERCKMANSRUE DE LA SOURCE
RUE DE BORDEAUX
RUE
DE L
AUSA
NN
E
RUE DE LA CROIX DE PIERRE
RUE DE NEUFCHATEL
RUE DE LA VICTOIRE
RUE DE LA VICTOIRE
RUE MORIS
RUE DE PORTUGAL
RUE DE LA GLACIÈRE
RUE H. WAFELHAERTS
AV. J. LAMBEAUX
AV. E. VERHEGGEN
RUE DUCPETIAUX
RUE DE LOMBARDIE
RUE D’ALBANIE
RUE
DIDE
RICH
9 RUE ANTOINE BRÉART
RUE A. CLUYSENAAR
RUE
GARI
BALD
ICH
AUSS
ÉE D
’ALS
EMBE
RG
RUE J. ROBIE
RUE CRICKX
AVENUE DES VILLAS
AVENUE DU PARC
RUE DE LA PERCHE
AVENUE G
UILLAUM
E TEL
L
AVENUE DETHY
Ba R. DE LISBONNE
RUE A. DEMEUR
AV. P. DEJAER
CHAUSSÉE DE WATERLOO
CHAU
SSÉE DE WATERLO
O
CHAU
SSÉE
DE
CHAR
LERO
I
RUE D’ESPAGNE
RUE DE POLOGNE
RUE DU MÉTAL
RUE DE SAVOIE
2 RUE DE TAMIN
ES
3 RUE DE
ROUMANIE
RUE DU MONT-BLANC
RUE DE P
ARME
RUE DES ÉTUDIANTSRUE RHÉTORIQUERUE STEENS
RUE
DE P
RAGU
E
RUE GAILLIARD
RUE VLOGAERT
1 RUE D’ANDENNE
Bb AV. DU MON
T KEMM
EL
6 R
UE D
E LO
NCI
N
RUE DE L’ÉGLISEAVENUE J. VOLDERS
AVENUE DE LA PORTE DE HAL
Bc BOULEVARD POINCARÉ
RUE FONTAINAS
RUE VANDERSCHRICK
CHAUSSÉE DE FOREST
CHAUSSÉE DE FOREST
RUE
G. D
EFN
ET
RUE
G. C
OMBA
Z
RUE
DU F
ORT
RUE
DU C
ÉLER
I
RUE DU TIR
RUE DU MONTENEGRO
RUE DE BOSNIE
ERBIE
RUE F. BERNIER
8 RUE EMILE FERON
RUE EMILE FERON
RUE JOSEPH CLAES
RUE DU DANEMARK
AVENUE FONSNY
E DE M
ÉRODE
RUE DE SUEDE
RUE DE SUEDE
RUE D’ANGLETERRE
RUE CONRAETS
RUE DE RUSSIE
4 RUE DE L’ARGONNE
RUE THEODORE VERHAEGEN
RUE D’IRLANDE7
RUE
WILMOTTE
AVEN
UE B
RUGM
ANN
RUE DU HAUT-ONTAV. DE LA JONCTION
DELHASSE
RUE VEYDT
BARRIÈREDE
ST-GILLES
PLACEMORICHAR
PLACE H.DUMONT
PLACELOIX
PLACEDILENS
PLACESTÉPHANIE
LOUISE
PLACEBETHLEEM
5 PLACEDES
HÉROS
SQUAREJ.FRANK
GAREDU MIDI
PORTE DE HALCITÉ
FONTAINAS
HOTELDES
MONNAIES
PLACEPAUL
JANSON
PARCDE
FOREST
PLACEA.
DELPORTE
PLACEALBERT
PLACEVAN
MEENEN
MACAMPAGNE
HORTA7
1
2
6
54
3
89
26 mars 2015 > 3 janvier 2016 / Musée de la Porte de HalPetits soldats de la Grande Guerre
Durant les années de commémoration, les cérémonies du 11 novembreseront l’occasion de rappeler certains événements de la Grande Guerre.A partir de 2015, chaque année des plaques signalétiques historiques se-ront apposées aux lieux qui rappellent la guerre de 14-18 (rue d’Andenne,de Tamines, de Loncin, monument de Tabora, …). A cette occasion, un évé-nement sera organisé (film, conférence, exposition, …).
Au cours des années de la commémoration, présentation de films, spec-tacles, conférences avec la collaboration de la bibliothèque, de la Maisondu livre et du centre culturel Jacques Franck.
Retrouvez toutes les informations et les mises à jour du programme surle site de la commune www.stgilles.irisnet.be, ou contactez-vous: [email protected]
EXPO
8
Conception et réalisation: Pierre DejemeppeGraphisme: Teepee/Thierry De Prince
Photographies: Vincent Vandendriessche, Paul Herman.Editeur resp.: Charles Picqué, 39 place Van Meenen, 1060 St-Gilles
Merci à Chantal Kesteloot pour sa précieuse relecture.Avec le soutien de
la Région de Bruxelles-Capitale
Deux plaques, datant de 1919, posées de part et d’autres des ailes del’hôtel de ville mentionnent les quelques 500 Saint-Gillois morts pen-dant la première guerre mondiale.
A l’intérieur de l’hôtel de ville, une plaque commémorative honore lesemployés communaux morts pour la patrie.
voir plan
MORTS POUR LA PATRIE
9
10.14_StGilles-14-18_10.14_StGilles-14-18 24/10/14 13:44 Page1
Le fort de Loncin faisait partie de la ceinture fortifiée de Liège. En août1914, le fort résista à l’envahisseur allemand en opposant une résis-tance héroïque jusqu'à sa destruction le 15 août 1914.
Vers 17h20, un obus tiré par la Grosse Bertha défonce la voûte de lapoudrière droite, contenant encore 12.000Kg de poudre, et provoquel’explosion du fort, entraînant dans la mort de 350 hommes. Ces 350héros reposent toujours dans les ruines du fort de Loncin devenuesleur tombeau.
L’Argonne est une région française située entre les Ardennes et laChampagne. Elle comprend une très vaste forêt où se sont déroulésles combats parmi les plus meurtriers de la guerre.
Le mont Kemmel, sommet de la Flandre occidentale (156m), était unpoint stratégique convoité par les belligérants. Les Allemands s'empa-rent du mont le 25 avril 1918. L'armée française contre-attaque le len-demain. Le 29 avril, la progression allemande est arrêtée. Les combatsse poursuivent jusqu'à la fin du mois de juillet. Le mont Kemmel est re-pris aux troupes allemandes le 5 septembre 1918 par les troupes franco-britanniques. À la fin des combats, le mont est «chauve». De nombreuxarbres y sont replantés, dans le cadre de la reconstruction.
La commune de St-Gilles fait le choix d’honorer collectivement ses sol-dats en débaptisant la place de Constantinople (allusion à l’empire ot-toman ennemi) pour la Place des Héros. La commune honore aussi unecatégorie de soldats, les Tirailleurs, comme Ixelles avec les Grenadiersou Schaerbeek avec les Carabiniers. La rue des Tirailleurs est devenueaujourd’hui la rue Wilmotte.
La guerre de 14-18 a été un acte majeur du 20e siècle tant par les évène-ments qui s'y sont produits que par ceux qu'elle a annoncés. Notre avenirprend racine dans notre histoire. Commémorer c’est savoir d’où l’on vientpour mieux appréhender ce qui nous relie et nous fédère aujourd’hui.
La guerre 14-18, avec ses dix millions de victimes, nous apprend quela démocratie est chose fragile, que c’est un combat de chaque jourpour permettre à chacun de prendre sa place dans la société et pourcréer les conditions d’une vie sociale épanouie et apaisée.
Saint-Gilles, comme l’ensemble des communes de la région bruxelloise,a vécu l'occupation allemande pendant quatre ans, mais sans connaître
Louis Neyts était facteur comme Jean Corbisier. Ils étaient attachésau service d’espionnage des transports au service du gouvernementbelge. Arrêtés et condamnés à mort, ils sont fusillés au Tir national le4 septembre 1916.
Avant de mourir, LouisNeyts s’est exclamé: «J’aifait mon devoir, je tombeen vrai soldat: c'est pourmoi le champ d'hon-neur». Une plaque com-mémorative est placée àl’endroit de leur domicile,26 rue Coenen et 52 ruedu Mont Blanc.
voir plan
de destructions. De nombreux Saint-Gillois sont morts au combat, surle front de l’Yser mais aussi en défendant Anvers ou Liège. Des civilsparticipèrent à l'effort de guerre et certains furent fusillés et devinrentdes héros.
Ces quatre ans qui viennent seront l’occasion de rappeler tant les évè-nements inouïs qui marquèrent le 20e siècle d’une pierre noire que lesvaleurs qui doivent aujourd’hui guider notre action comme la liberté,la solidarité, la cohésion sociale et la démocratie.
Charles Picqué Bourgmestre
Commandée par le général Tombeur, la force publique congolaise a par-ticipé pour la première fois à des opérations d’envergure en 1916. A lafin du mois de juin 1916, elle occupait l’ensemble du territoire ruandaisavant de remporter, le 19 septembre 1916, la victoire décisive lors de labataille de Tabora, ville principale de l’Afrique de l’est allemande.
Lors des négociations de Versailles, la Belgique s’est vu attribuer unmandat sur le Rwanda et le Burundi, matérialisant ainsi ces victoires.Le général Tombeur, anobli par le Roi Albert en Tombeur de Tabora, estdécédé en 1947 et est enterré au cimetière de Saint-Gilles. Son buste,œuvre de Jacques Marin, est inauguré, avenue du Parc, en 1951.
voir plan
Andenne et Tamines sont des villes martyres. En août 1914, l’Allemagne attaque la Belgique avec un milliond’hommes et la volonté d’assurer une rapide victoire à l’ouest en lançant cinq armées dans un grand arc à travers la Belgique afin d’en-cercler l’armée française par le Nord et de prendre Paris.
Mais l’armée belge résiste vaillamment et retarde l’avancée des Alle-mands prêts à tout pour descendre rapidement vers la France. Cetterésistance exacerbe les Allemands qui prennent prétexte de l’exis-tence de francs-tireurs, des civils en armes, pour commettre des mas-
sacres, ce qu’on appellera les atrocités allemandes à l’encontre de civilsinnocents, hommes, femmes ou enfants, sans compter les milliers demaisons brûlées et pillées. Le bilan est effrayant: 223 victimes à An-denne, 384 à Tamines. A Dinant, on comptera 674 victimes. A Louvain,248 citoyens sont tués et un sixième des bâtiments de la ville détruit.
Ces crimes sont dénoncés sur le plan international comme autant designes de la «barbarie allemande». La vaillance de la «poor little Bel-gium» est partout célébrée. La propagande alliée va utiliser cette imagede «pays violé, pillé» dans le but de susciter l’indignation et le recrute-ment de combattants.
Par ces deux plaques, la volonté de la commune était de saluer l’apportde deux pays alliés qui ont participé à la guerre, le Portugal et la Rou-manie. La guerre 14-18 a vu la participation de 70 pays y compris de trèsnombreuses colonies. Du côté des alliés, outre la France, l’Empire britan-nique (Australie, Canada, Nouvelle-Zélande, Afrique du Sud), l’Empirerusse, l’Italie, il convient de relever la présence du Brésil, de la Chine, deCuba, du Japon, de la Pologne ou encore du Nicaragua. Aux côtés des Al-lemands étaient notamment présents l’Autriche-Hongrie, la Turquie(alors Empire ottoman), la Bulgarie, la Géorgie et la Finlande.
Sur la prison de Saint-Gilles une plaque rappelle les noms des 35 résis-tants condamnés à mort et fusillés au Tir national (rue du colonel Bourgaujourd’hui). Une seconde plaque, apposée en 1948, rappelle la mé-moire de la résistante française, Louise de Bettignies, emprisonnée àSaint-Gilles et morte en déportation à Cologne en 1918.
voir plan
La résistance pendant la guerre 14-18 est moins connue que celle dela deuxième guerre mondiale. Elle n’en fut pas moins active.
L’engagement clandestin, avec sa volonté de nuire à l’ennemi au risquede la vie, apparaît dès le début de l’occupation et se poursuit jusqu’àl’Armistice. Au total, on compte quelques 8000 agents actifs au seinde près de 300 réseaux différents dont le plus important et le plusconnu est celui de la «Dame Blanche»». Leurs activités principales seconcentraient dans le passage d’informations ainsi que dans des ré-seaux d’évasion. La réplique de l’occupant ne se fait pas attendre: lespremiers démantèlements de réseaux par le contre-espionnage alle-mand datent de l’automne 1915. Le 12 octobre de cetteannée, Edith Cavell et Philippe Baucq sont fusillés auTir national de Bruxelles. Gabrielle Petit était égale-ment une espionne au service des alliés. Elle futcondamnée à mort et fusillée le 1er avril 1916.Dans une société encore très masculine, lesfemmes jouent un rôle im-portant dans tous ces ré-seaux. La nouvelle crèchesituée rue Emile Féronporte le nom de la célè-bre espionne.
voir plan
La statue de Gabriele Petit,
place Saint-Jean à Bruxelles
En face de la prison, place Antoine Delporte, un monument commémoratif de Jean Canneel est un hommage des anciens de 14aux patriotes saint-gillois de 1940-1945.
voir plan
SE SOUVENIR POUR CRÉER L’AVENIR Charles Picqué, bourgmestre de Saint-Gilles, le 18 septembre 2014 lors de
l'hommage aux forces congolaises et au général Tombeur de Tabora
LIEUTENANT GÉNÉRALCHARLES TOMBEUR DE TABORA (1867-1947)
LES VILLES MARTYRES
DE CETTE PRISON SONT PARTIS POUR ÊTRE FUSILLÉS…
DEUX ESPIONSSAINT-GILLOISFUSILLÉS
D’UNE GUERRE À L’AUTRE
LA DÉFENSE HÉROÏQUE DU FORT DE LONCIN
HOMMAGE AUX ALLIÉS RUE DE ROUMANIE ET RUE DE LISBONNE
LES VAILLANTSCOMBATTANTS RUE D’ARGONNE, DU MONT KEMMEL ET PLACE DES HÉROS
1
2
3
4 5
6
LE ROI CHEVALIER voir plan7Le Roi Albert a été célébré partout dans le pays aprèsla première guerre. Cette œuvre du sculpteur VictorDemanet, placée tardivement en 1952, est située ave-nue du Parc à proximité de la rue de la Perche.
10.14_StGilles-14-18_10.14_StGilles-14-18 24/10/14 13:45 Page2
Vanaf 1919 net na de oorlog werden alle straatnamen die geïnspireerd waren door Duitsland en zijn geallieerden omgedoopttot straatnamen die evenementen herdenken of personages die inhet conflict zaten:
Aangeduid in het rood (zie plan)Munichstraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Andennestraat Turkijestraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 TaminesstraatTurkijestraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 RoemeniëstraatPruisenstraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 ArgonnestraatKonstantinopelplein. . . . . . . . . . . . . . . . . 5 HeldenpleinWestfalenstraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 LoncinstraatHongarijstraat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Tirailleursstraat
(vandaag Wilmottestraat)Konstantinopetstraat . . . . . . . . . . . . . . . 8 Emile Féron straat
(gemeenteraadslid en volksverte-genwoordiger gestorven in 1918)
Tirolstraat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Antoine Bréartstraat(burgemeester van Sint-Gillis tijdens de oorlog)
Ratisbonnestraat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ba LissabonstraatPrinses Stephanielaan . . . . . . . . . . . . . Bb Kemmelberglaan(geen verband met de oorlog)Anderlechtlaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bc Poincarélaan (geen verband met de oorlog)
DE DUITSE STRAATNAMEN WORDEN NA DE OORLOG VERWIJDERD
2014-18 in de straten van SINT-GILLIS
PLAN SAINT-GILLES
RUE TASSON
RUE DE L’AMAZONIERUE DE L’AQUEDUC
RUE AMERICAINE
RUE DEFACQZ
RUE BLANCHE
RUE DE LIVOUR
RUE
CAPO
UIL
LER
RUE
DE S
UISS
E
RUE DU BOSQUET
AVENUE DE LA TOISON D’OR
RUE JOURDAN
RUE JOURDAN
RUE LINIÈRE
AVENUE HENRI JASPAR
FILATURE
RUE
DE M
OSC
OU
RUE DE ROME
PARVIS
RUE DES FORTIFICATIONS
RUE COENEN
RUE H
OTEL D
ES M
ONNAIES
RUE BERCKMANSRUE DE LA SOURCE
RUE DE BORDEAUX
RUE
DE L
AUSA
NN
E
RUE DE LA CROIX DE PIERRE
RUE DE NEUFCHATEL
RUE DE LA VICTOIRE
RUE DE LA VICTOIRE
RUE MORIS
RUE DE PORTUGAL
RUE DE LA GLACIÈRE
RUE H. WAFELHAERTS
AV. J. LAMBEAUX
AV. E. VERHEGGEN
RUE DUCPETIAUX
RUE DE LOMBARDIE
RUE D’ALBANIE
RUE
DIDE
RICH
9 RUE ANTOINE BRÉART
RUE A. CLUYSENAAR
RUE
GARI
BALD
ICH
AUSS
ÉE D
’ALS
EMBE
RG
RUE J. ROBIE
RUE CRICKX
AVENUE DES VILLAS
AVENUE DU PARC
RUE DE LA PERCHE
AVENUE G
UILLAUM
E TEL
L
AVENUE DETHY
Ba R. DE LISBONNE
RUE A. DEMEUR
AV. P. DEJAER
CHAUSSÉE DE WATERLOO
CHAU
SSÉE DE WATERLO
O
CHAU
SSÉE
DE
CHAR
LERO
I
RUE D’ESPAGNE
RUE DE POLOGNE
RUE DU MÉTAL
RUE DE SAVOIE
2 RUE DE TAMIN
ES
3 RUE DE
ROUMANIE
RUE DU MONT-BLANC
RUE DE P
ARME
RUE DES ÉTUDIANTSRUE RHÉTORIQUERUE STEENS
RUE
DE P
RAGU
E
RUE GAILLIARD
RUE VLOGAERT
1 RUE D’ANDENNE
Bb AV. DU MON
T KEMM
EL
6 R
UE D
E LO
NCI
N
RUE DE L’ÉGLISEAVENUE J. VOLDERS
AVENUE DE LA PORTE DE HAL
Bc BOULEVARD POINCARÉ
RUE FONTAINAS
RUE VANDERSCHRICK
CHAUSSÉE DE FOREST
CHAUSSÉE DE FOREST
RUE
G. D
EFN
ET
RUE
G. C
OMBA
Z
RUE
DU F
ORT
RUE
DU C
ÉLER
I
RUE DU TIR
RUE DU MONTENEGRO
RUE DE BOSNIE
ERBIE
RUE F. BERNIER
8 RUE EMILE FERON
RUE EMILE FERON
RUE JOSEPH CLAES
RUE DU DANEMARK
AVENUE FONSNY
E DE M
ÉRODE
RUE DE SUEDE
RUE DE SUEDE
RUE D’ANGLETERRE
RUE CONRAETS
RUE DE RUSSIE
4 RUE DE L’ARGONNE
RUE THEODORE VERHAEGEN
RUE D’IRLANDE7
RUE
WILMOTTE
AVEN
UE B
RUGM
ANN
RUE DU HAUT-ONTAV. DE LA JONCTION
DELHASSE
RUE VEYDT
BARRIÈREDE
ST-GILLES
PLACEMORICHAR
PLACE H.DUMONT
PLACELOIX
PLACEDILENS
PLACESTÉPHANIE
LOUISE
PLACEBETHLEEM
5 PLACEDES
HÉROS
SQUAREJ.FRANK
GAREDU MIDI
PORTE DE HALCITÉ
FONTAINAS
HOTELDES
MONNAIES
PLACEPAUL
JANSON
PARCDE
FOREST
PLACEA.
DELPORTE
PLACEALBERT
PLACEVAN
MEENEN
MACAMPAGNE
HORTA7
1
2
6
54
3
89
26 maart 2015 > 3 januari 2016 / Museum van de Hallepoort KLEINE SOLDATEN VAN DE GROOTE OORLOG
Tijdens de herdenkingsjaren zullen de plechtigheden van 11 november de ge-legenheid zijn om bepaalde gebeurtenissen van de Groote Oorlog te herden-ken. Vanaf 2015 zullen elk jaar historische gedenkplaten worden onthuld opplaatsen die de oorlog 14-18 hebben meegemaakt (Andennestraat, Tamines-straat, Loncinstraat, Tabora-monument…). Deze onthullingen zullen telkensals evenement georganiseerd worden (film, conferentie, tentoonstelling, …).
Tijdens de herdenkingsjaren zullen er filmvoorstellingen, spektakels en con-ferenties georganiseerd worden in samenwerking met de bibliotheek, ‘la Mai-son du livre’ (het Huis van het Boek) en het cultureel centrum Jacques Franck.
U kan alle informatie en de updates van het programma terugvinden opde site van de gemeente www.stgilles.irisnet.be, of contacteer ons op:[email protected]
EXPO
Ontwerp en verwezenlijking: Pierre DejemeppeGrafisch ontwerp: Teepee/Thierry De Prince
Foto’s: Vincent Vandendriessche, Paul Herman.Verantwoordelijk uitgever: Charles Picqué, 39 Van Meenenplein, 1060 St-Gillis
Dank u aan Chantal Kesteloot.
Met de steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
S INT-GILLIS PLAN
2014.
2015.
2016.
2017.
10 november 2014 / 11.00 - Ceremonie voor de wapenstilstand van deoorlog 14-18. Eerbetoon Delporteplein voor de geëxecuteerde verzets-strijders; lezing, door kinderen van de scholen van St-Gillis, de laatstebrieven van de door de bezetter geëxecuteerde patriotten, eerbetoonaan de inwoners van St-Gilles die voor ons vaderland voor het stadhuiszijn gevallen; voorstelling van de brochure en het programma van deherdenkingen door de burgermeester op het Stadhuis..19 november 2014 / 19.30 - ‘La guerre 14-18, des mots et des chansons’,(vrije vertaling: De oorlog 14-18, woorden en liederen) met PieretteLaffineuse (Zang), Marie-Christine Duprez en Roger Indricq (lezingen).Bibliotheek/Maison du Livre, Romestraat 24-28, om 19.30u .
26 maart 2015 > 3 januari 2016 / Museum van de Hallepoort KLEINE SOLDATEN VAN DE GROOTE OORLOG De tentoonstelling verzamelt meer dan 1000 stukken speelgoed uitdie tijd afkomstig uit de verschillende landen die deelgenomen heb-ben aan het conflict : honderden soldaten met hun paarden, huntanks, hun zeppelins, hun kazernes; poppen, dorpen in miniatuur, gezelschapsspelen. Het is een ludieke manier om het publiek voor deGroote Oorlog te sensibiliseren en in het bijzonder de kinderen. Het is een productie van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschie-denis, de gemeente Sint-Gillis en van de ‘Rencontres Saint-Gilloises’.September 2015- Lancering van het project met de scholen van Sint-Gillis rond het
onderzoek naar de ‘behaarden’ van Sint-Gillis.- Tentoonstelling rond de grote lijnen van de oorlog 14-18.
- Event ter gelegenheid van de 100ste verjaardag van de slag omTabora.
- Inhuldiging van het Eregazon 14-18 op de begraafplaats van St-Gillis.- Tentoonstelling rond de Oorlog 14-18 door de ogen van de schil-
ders van Sint-Gillis. - Voorstellingen van de initiatieven onder leiding van de scholen.
- Tentoonstelling: het leven in St-Gillis tijdens de wereldoorlog 14-18
PROGRAMMA VAN DE HERDENKINGSPLECHTIGHEDEN
Op de begraafplaats van Sint-Gillis gelegen in de Stiltestraat te Ukkelstaat een groot monument ter herdenking van de overledenen voorhet vaderland van beide wereldoorlogen. Dit monument werd inge-huldigd op 29 juli 1923 en is het oeuvre van René De Winne en EdmondDeswarte.
Dit monument voor de overledenenstelt een soldaat voor in geef achtleunend tegen de gevel van de Kerkvan de Heilige Drievuldigheid op dehoek van de Afrikastraat en de Aqua-ductstraat. Dit Credo, een eerbetoonaan de tijdens de oorlog gesneuveldeparochianen is het œuvre van HenriHolemans.
Zie plan
DE SOLDAAT TER BEWARING VAN HET GEHEUGEN
DE GEMEENTE AANHAAR KINDEREN
Twee platen uit 1919 aan weerskanten van de vleugels van het stads-huis sommen de namen op van de ongeveer 500 bewoners van Sint-Gillis die gestorven zijn tijdens de eerste wereldoorlog.
In het Stadhuis is er een gedenkplaat geplaatst ter ere van de voor hetvaderland gesneuvelde werknemers van de gemeente.
Zie plan
OVERLEDENEN VOOR HET VADERLAND
9
8
10.14_StGilles-14-18_10.14_StGilles-14-18 28/10/14 11:41 Page3
Het fort Loncin maakte deel uit van de versterkte fortengordel vanLuik. In augustus 1914 hield het fort heldhaftig stand tegenover deDuitse bezetters tot zijn vernietiging op 15 augustus 1914.
Rond 17.20 u treft een door een houwitser Dikke Bertha afgeschotengranaat de rechtse munitiekamer waar nog 12.000 Kg poeder lag op-geslagen. Driehonderdvijftig soldaten komen om bij de explosie. Deruïnes van het fort zijn de rustplaats en tevens de begraafplaats ge-worden van deze 350 helden.
Argonne is een Franse streek gelegen tussen de Ardennen en de Cham-pagne. De streek bestaat uit een zeer groot bos waar gevechten plaats-vonden die tot de meest moordende behoren.
De Kemmelberg, hoogste heuveltop van West-Vlaanderen (156m) waseen door de oorlogvoerders begeerd strategisch punt. De Duitsersnamen bezit van de berg op 25 april 1918. De volgende dag vond eenFranse tegenaanval plaats. Op 29 april werd de Duitse opmars tot staangebracht, de gevechten gingen door tot eind juli. De Kemmelberg werddoor de Frans-Britse troepen heroverd van de Duitse troepen op 5 sep-tember 1918. Na de gevechten was de heuvel «kaal». In het kader vande reconstructie werd de berg opnieuw met bomen beplant.
De gemeente Sint-Gillis kiest ervoor om collectief al haar soldaten teeren door het Konstantinopelplein (allusie naar het vijandige Otto-maanse Rijk) om te dopen tot het Heldenplein. De gemeente eert ookeen categorie van soldaten, de Tirailleurs, zoals Elsene de Grenadiersof Schaarbeek de Carabiniers eert. De Tirailleursstraat is vandaag deWilmottestraat.
Louis Neyts was net zoals Jean Corbisier postbode. Ze maakten deeluit van de transportspionagedienst van de Belgische regering. Aan-gehouden en ter dood veroordeeld, worden ze op 4 september 1916geëxecuteerd op de Nationale Schietbaan
Net voor zijn dood riepLouis Neyts uit: “Ik hebmijn plicht gedaan, iksterf als een echte sol-daat, dit is voor mij hetereveld”. Er werd een ge-denkplaat opgehangenaan hun woning, Coenen-straat 26 en Witte-berg-straat 52.
Zie plan
Onder bevel van de generaal Tombeur nam de Congolese Weermachtvoor het eerst deel aan grootscheepse operaties in 1916. Eind juni 1916hadden ze het volledige grondgebied van Rwanda bezet alvorens op 19september 1916 de beslissende overwinning te behalen tijdens de slagom Tabora, de belangrijkste stad van Duits Oost-Afrika.
Tijdens de onderhandelingen van Versailles verkreeg België een man-daat op Rwanda en Burundi, waardoor deze overwinningen gemateri-aliseerd werden. Generaal Tombeur die van Koning Albert de titelTombeur de Tabora kreeg stierf in 1947 en werd begraven op de be-graafplaats van Sint-Gillis. Zijn buste, œuvre van Jacques Marin, werdop de Parklaan onthuld in 1951.
Zie plan
Met deze twee gedenkplaten wenste Sint-Gillis de bijdrage van twee ge-allieerde landen te eren die mee hadden gestreden, namelijk Portugalen Roemenië. Aan de oorlog 14-18 hebben 70 landen deelgenomen waar-onder ook vele kolonies. Aan de kant van de geallieerden, behalve Frank-rijk, het Britse Rijk (Australië, Canada, Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika), hetRussische Rijk en Italië, waren ook Brazilië aanwezig, China, Cuba, Japan,Polen en ook Nicaragua. Aan Duitse zijde vond men namelijk Oostenrijk-Hongarije, Turkije (toen Ottomaanse Rijk), Bulgarije, Georgië en Finland.
Aan het gebouw van de gevangenis van Sint-Gillis herinnert een ge-denkplaat aan de 35 ter dood veroordeelde en op de Nationale Schiet-baan geëxecuteerde verzetsstrijders (Kolonel Bourgstraat vandaag).Een tweede gedenkteken geplaatst in 1948 herdenkt de Franse ver-zetsstrijdster Louise de Bettignies, die in de gevangenis van Sint-Gilliswerd opgesloten en in ballingschap overleed in Keulen in 1918.
Zie plan
Het verzet tijdens de oorlog 14-18 is minder gekend dan het verzet tij-dens de tweede wereldoorlog maar daarom was deze niet minder actief.
Het clandestiene engagement met de bedoeling de vijand te schadenmet risico van eigen leven komt op van bij het begin van de bezettingen gaat door tot de Wapenstilstand. In totaal telt men ongeveer 7000actieve agenten in ruim 300 verschillende netwerken waaronder de be-langrijkste en de bekendste de «Dame Blanche» is. Hun hoofdactivitei-ten richtten zich op informatieoverdracht en ontsnappingsnetwerkenHet antwoord van de bezetter bleef niet uit : de eerste ontmantelingenvan de netwerken door de Duitse contraspionage dateren van de herfst1915. Op 12 oktober van datzelfde jaar worden Edith Ca-vell en Philippe Baucq geëxecuteerd op de NationaleSchietbaan van Brussel. Gabrielle Petit was tevenseen spionne ten dienste van de geallieerden. Zewerd ter dood veroordeeld en geëxecuteerdop 1 april 1916. Het nieuwe kinderdagver-blijf op de Emile Féronstraatdraagt de naam van de be-roemde spionne. In eennog steeds zeer manne-lijke maatschappij spe-len de vrouwen in aldeze netwerken eenbelangrijke rol.
Zie plan
Het standbeeld van Gabrielle Petit,
Sint-Jansplein te Brussel.
Aan de overkant van de gevangenis, Antoine Delporteplein staat ereen herdenkingsmonument van Jean Canneel als eerbetoon van deanciens van 1914 aan de patriotten uit Sint-Gillis van 1940-1945.
Zie plan
ZICH HERINNERENVOOR DE TOEKOMST
LUITENANT-GENERAAL CHARLES TOMBEUR DE TABORA (1867-1947)
DE MARTELAARS-STEDEN
VANUIT DEZE GEVANGENIS ZIJNZE VERTROKKEN OM TE WORDEN GEËXECUTEERD …
TWEE SPIONNENUIT SINT-GILLISGEËXECUTEERD
VAN DE ENE OORLOG IN DE ANDERE
DE HEROÏSCHE VERDEDIGING VANHET FORT LONCIN
EERBETOON AANDE GEALLIEERDEN ROEMENIËSTRAAT, LISSABONSTRAAT
DE DAPPERE STRIJDERS ARGONNESTRAAT, KEMMEL-BERGSTRAAT EN HELDENPLEIN
1
2
3
4 5
6
DE KONING-RIDDER Zie plan7Koning Albert I werd in het hele land gevierd na deeerste wereldoorlog. Dit œuvre is van de beeldhou-wer Victor Demanet, en werd laattijdig geplaatst in1952 op de Parklaan in de buurt van de Wipstraat.
De oorlog 14-18 heeft de 20e eeuw getekend zowel door de gebeurte-nissen die plaatsvonden als door de gebeurtenissen die erop volgden.Onze toekomst ontstaat vanuit onze geschiedenis. Herdenken is wetenwaar men vandaan komt om beter te vatten wat ons vandaag bindt ensamenbrengt.
De oorlog 14-18 die tien miljoen slachtoffers eiste, leert ons dat de de-mocratie uiterst kwetsbaar is en dat het een dagelijkse strijd om ervoorte zorgen dat iedereen zijn plaats in de maatschappij neemt en om deomstandigheden te scheppen voor een rijk gevuld en vredig sociaal leven.
Sint-Gillis leefde zoals alle gemeenten van het Brussels Gewest, onderde Duitse bezetting gedurende 4 jaar maar is van verwoestingen ge-
spaard gebleven. Vele inwoners van Sint-Gillis zijn gestorven in de strijd,op het front van de Yser maar ook bij de verdediging van Antwerpen ofLuik. Burgers namen deel aan de oorlogsinspanning en anderen werdengeëxecuteerd en werden helden.
De volgende vier jaren zullen we de kans krijgen om zowel de vreselijkegebeurtenissen die een zware stempel drukten op de 20e eeuw te her-denken, als de waarden die vandaag onze actie moeten leiden zoals devrijheid, de solidariteit, de sociale cohesie en de democratie.
Charles Picqué Burgemeester
Charles Picqué, burgemeester van Sint-Gillis op 18 september 2014 tijdens heteerbetoon aan de Congolese troepen en aan de generaal Tombeur de Tabora
tot het platbranden en plunderen van duizenden huizen. De balans isgruwelijk : 223 slachtoffers in Andenne, 384 in Tamines. In Dinant vie-len er 674 slachtoffers. In Leuven werden 248 burgers gedood en eenzesde van de stadsgebouwen werd vernietigd.
Deze misdaden werden internationaal veroordeeld als het zoveelsteteken van de «Duitse barbaarsheid». De heldhaftigheid van «poor littleBelgium» wordt overal gevierd. De geallieerde propaganda zal ditbeeld van «verkracht en geplunderd land» gebruiken om verontwaar-diging uit te lokken en strijders te rekruteren.
Andenne en Tamines zijn martelaarssteden. In augustus 1914 viel Duitsland België binnen met een miljoen man-schappen en de wil een snelle overwinning te behalen in het westendoor vijf troepen in een boog doorheen België te sturen en zo hetFranse leger via het noorden te omsingelen en Parijs in te nemen.
Het Belgische leger blijft zich echter dapper verzetten en vertraagt zohet verder oprukken van de Duitsers die tot alles in staat zijn om zosnel mogelijk Frankrijk te bereiken. Dit verzet zet echter de Duitsersdie het bestaan van de ‘francs-tireurs’ (gewapende burgers) als voor-wendsel nemen aan tot massamoorden (wat men de Duitse gruwelenzal noemen) op onschuldige burgers, mannen, vrouwen of kinderen en
10.14_StGilles-14-18_10.14_StGilles-14-18 24/10/14 13:45 Page4