revised dec.12 director of steam boilers marathi · 2014. 2. 24. · 1½ v’kk ufydsr u t;k...

205
egkjk”Vª ‘kklu ck"ids lapkyuky; egkjk”Vª jkT;- dsanz ‘kklukpk ekfgrhpk vf/kdkj vf/kfu;e] 2005z P;k rjrq nhuqlkj turslkBh ekfgrh- vfiyh; izkf/kdkjh % Jh- l- rq - c/ks] iz-la pkyd&&ck”ids ekghrh vf/kdkjh % Jh- m- ‘ka- enus] mi la pkyd&&ck”ids l-ekghrh vf/kdkjh % lkS- fn-fn-iq tkjh] jpuk o dk;Zin~/krh vf/kdkjh&ck”ids os c ekLVj % Jh- la-e- ljks ns ] lg la pkyd&&ck”ids lapkyd] ck”ids lapkyuky;] egkjk”Vª jkT;] eq acbZ- dkexkj Hkou] lkrok etyk] IykWV ua-lh&2-] CykWd&bZ] okanzs dq ykZ ladq y] okanzs] eq acbZ&400 051- nqj/ouh Ø- 022&26571198@26571352@26571304@26571201] QWDl Ø- 022&26571283-

Upload: others

Post on 27-Jan-2021

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • egkjk”Vª ‘kklu

    ck"ids lapkyuky;egkjk”Vª jkT;-

    dsanz ‘kklukpkekfgrhpk vf/kdkj vf/kfu;e] 2005z P;k

    rjrqnhuqlkj turslkBh ekfgrh-

    vfiyh; izkf/kdkjh % Jh- l- rq- c/ks] iz-lapkyd&&ck”idsekghrh vf/kdkjh % Jh- m- ‘ka- enus] mi lapkyd&&ck”ids

    l-ekghrh vf/kdkjh % lkS- fn-fn-iqtkjh] jpuk o dk;Zin~/krh vf/kdkjh&ck”idsosc ekLVj % Jh- la-e- ljksns ] lg lapkyd&&ck”ids

    lapkyd] ck”ids lapkyuky;] egkjk”Vª jkT;] eqacbZ-dkexkj Hkou] lkrok etyk] IykWV ua-lh&2-] CykWd&bZ]

    okanzs dqykZ ladqy] okanzs] eqacbZ&400 051-nqj/ouh Ø- 022&26571198@26571352@26571304@26571201]

    QWDl Ø- 022&26571283-

  • vuqØef.kdk

    v-Ø- dye fo"k; i`”B Ø-izLrkouk

    1 2 ,p uequk ¼v½ ¼c½ Ekfgrhpk vf/kdkjh vf/kfu;e 2005 vUo;s yksdizkf/kdkjh2 4 ¼1½ (a) Lkax.kdhdj.kklkBhpk dr̀h vkjk[kMk3 4 ¼1½ (b) (i) dk;Z o drZO;s ;kapk ri’khy4 4 ¼1½ (b) (i) laLFkspk izk#i rDrk5 4 ¼1½ (b) (ii) uequk v vf/kdkjh@deZpkjh ;kaP;k vf/kdkjkapk ri’khy6 4 ¼1½ (b) (ii) uequk c vf/kdkjh@deZpkjh ;kaP;k drZO;kapk ri’khy7 4 ¼1½ (b) (iii) fu.kZ; izØh;srhy i;Zos{k.k o tckcnkjhps mRrjnk;hRo fuf’pr

    d#u dk;Z in~/krhps izdk’ku8 4 ¼1½ (b) (iv) uequk v ueqU;ke/;s dkekps izxVhdj.k9 4 ¼1½ (b) (iv) uequk c dkekph dkye;kZnk10 4 ¼1½ (b) (v) uequk v dkek’kh laca/khr fu;e@vf/kfu;e11 4 ¼1½ (b) (v) uequk c dkek'kh laca/khr ‘kklu fu.kZ;12 4 ¼1½ (b) (v) uequk d dkek'kh laca/khr ifji=ds13 4 ¼1½ (b) (v) uequk M dkek'kh laca/khr dk;kZy;hu vkns’k@/kksj.kkRed ifji=ds14 4 ¼1½ (b) (ii) uequk bZ miyC/k nLr,sotkaph ;knh15 4 ¼1½ (a) (vi) miyC/k nLr,sotkaph oxZokjh16 4 ¼1½ (b) (vii) ifj.kkedkjd dkekalkBh tulkekU;ka’kh lYykelyr dj.;kph

    O;oLFkk17 4 ¼1½ (b) (viii) uequk v Lferhph ;knh18 4 ¼1½ (b) (viii) uequk c vf/klHkkaph ;knh19 4 ¼1½ (b) (viii) uequk d ifj"knkaph ;knh20 4 ¼1½ (b) (viii) uequk M dk;kZy;kP;k laLFksph ;knh21 4 ¼1½ (b) (ix) vf/kdkjh@deZpkjh ;kaph ukaos@iRrs@ekfld osru22 4 ¼1½ (b) (x) vf/kdkjh@deZpkjh ;kaP;k osrukph foLrr̀ ekfgrh23 4 ¼1½ (b) (xi) eatwj vankti=d o [kpkZpk ri’khy ;kaph foLrr̀ ekfgrh

  • 1

  • 24 4 ¼1½ (b) (xii) uequk v vuqnku okVikP;k dk;ZØekaph dk;Zin~/krh ----25 4 ¼1½ (b) (xii) uequk c vuqnku dkekarxZr ykHkkfFkZaph foLrr̀ ekfgrh ----26 4 ¼1½ (b) (xiii) dk;kZy;krhy feG.kk&;k @ loyrhapk ijokuk ;kaph pkyw o”kkZph

    ri’khyokj ekfgrh-27 4 ¼1½ (b) (xiv) bysDVªkWfud Lo#ikr lkBfoysyh dk;kZy;krhy ekfgrh28 4 ¼1½ (b) (xv) miyC/k lqfo/kkapk rDrk29 4 ¼1½ (b) (xvi) ‘kkldh; ekfgrh vf/kdkjh@lgk;d ‘kkldh; ekfgrh vf/kdkjh

    @vfiyh; izkf/kdkjh ;kaph foLrr̀ ekfgrh-30 4 ¼1½ (b) (xvii) dk;kZy;krhy izdkf’kr ekfgrh31 4 ¼1½ (c) loZlkekU; yksdka’kh laca/khr egRokps fu.kZ; o /kksj.ks ;kaph

    ;knh32 4 ¼1½ (d) loZlk/kkj.ki.ks vkiY;k dk;kZy;kr gks.kk&;k

    iz’kkldh;@v/kZU;k;hd dkedktkP;k izdkjkph ;knh

  • 2

  • 3

    Ckk”ids lapkyuky;]dkexkj Hkou] lkrok etyk]

    IykWV ua-lh&20] CykWd&bZ] okanzs dqykZ ladqy]okanzs] eqacbZ&400 051-

    ekfgrhpk vf/kdkj vf/kfu;e] 2005 vUOk;s

    tursP;k ekfgrhlkBhlapkyuky;kph dkes o vkpkj lafgrk

    &% izLrkouk %&

    ‘kkldh; O;ogkjkr ikjn’kZdrk vk.kwu rh yksdkfHkeq[k dj.;kps egkjk”Vª ‘kklukps /kksj.k vkgs- tursyk dehrdeh osGkr pkaxyh lsok feG.;kP;k n`”Vhus lapkyuky;krhy izR;sd foHkkxkr pky.kk&;k dkedktkPkh dk;Zin~/krh tk.kwu?ks.;kpk loZlkekU; ukxfjdkapk gDd vkgs- loZ lkekU;kaP;k ;k lapkyuky;kdMwu vlysY;k vis{kk iw.kZZ dj.;kP;kn`”Vhus lnj ekfgrh r;kj dj.;kr vkysyh vkgs- ;k ekfgrheqGs tursyk ykHk gksÅu ‘kklu izHkkoh] yksdkfHkeq[k oxfreku gksbZy vlk n`< fo’okl ;k lapkyuky;kyk okVrks-

    ck”id gk ‘kCn ckW;yj ;k vFAkZus lkekU; tursyk Kkr vkgs- ck”id gs midj.k ik.;kiklwu okQ fuekZ.k djrs-;k okQsP;k nkckoj eksBheksBh ;a=s xfreku gksrkr rlsp c&;kp dkj[kkU;kr ;k ck”idkpk fofo/k inkFAkZaoj izØh;kdj.;kdfjrk mi;ksx gksrks- ck”id gs midj.k tls mi;qDr vkgs rlsp vR;ar LQksVd o /kksdknk;d vkgs-

    ck”idkP;k vi?kkrkeqGs thfor o foRr gkuh eksB;k izek.kkoj gksÅ ‘kdrs- Eg.kwu rs fu;ekuwlkj okijys ikfgts gstursus y{kkr ?ks.ks egRokps vkgs-

    Ckk”Ikds lapkyuky;kdMwu [kkyhy dk;|kaph vaeyctko.kh dsyh tkrs-1- ck”ids vf/kfu;e] 19232- egkjk”Vª ck”ids fu;e] 19623- egkjk”Vª ferhi;sktds fu;e] 19654- Hkkjrh; ck”Ikds fofu;e] 1950

    dk;n;kRed O;k[;k %&

  • 4

    ck”id Eg.kts 25 fyVjis{kk vf/kd /kkj.k{kerk vlysY;k T;k canik=kpk nkck[kkyh fo’ks”kd#uck”ifufeZrhlkBh mi;ksx dj.;kr ;srks vls dks.krsgh canik= vkf.k ;k laKsr] v’kk ik=kl tksMysys ts vkoj.kfdaok brj tksMdke okQ can dsyh vlrk va’kr% fdaok iw.kZr% okQsP;k nkck[kkyh vlrs R;k vkoj.kkpk fdaoktksMdkekpk varHkkZo gksbZy-

    ferhi;kstd Eg.kts ok;k tk.kk&;k m”.krspk iqUgk mi;ksx d#u ?ks.;klkBh Toyuok;qP;k izØh;sr iw.kZr%fdaok va’kr% mRlfxZr vlk Hkj.kufydspk dks.krkgh Hkkx-

    ck”iufydk Eg.kts ck”idke/kwu T;k ufyds}kjk okQ ewy xfrtudkdMs fdaok brj mi;ksxdR;kZadMsfdaok nksUghadMs iq

  • 5

    ck”ids lapkyukykdMwu [kkyhy egRokph dkes dj.;kr ;srkr-

    1- ck”id@ferhi;sktd uksan.kh2- Ckk”idkps okf”kZd fujh{k.k%&3- ferhi;kstdkps f}okf”kZd fujh{k.k%&4- Ckk”idkP;k vi?kkrkph pkSd’kh o nq#Lrh5- ?kkrd@fo?kkrd pkp.kh6- m”.krk izfØ;k vkys[k7- udk’kkyk ekU;rk8- dP;k ekykP;k izek.ki=koj Ik”̀Bkadu o fLodr̀h9- {k&fdj.k vgoky10- ekydh gDdkaps gLrkarj.k11- ck”idkP;k izek.ki=kph nqgsjh izr12- ikbZi] tksM.kh] mHkkj.kh bR;knh13- ck”id] ferhi;sktd] fgV ,Dlpsatj] izs’kj Ogsly fufeZrh14- dkLVhaxph fufeZrh15- QksftZaxph fufeZrh16- OgkWYot@ekmaVhax@fQVhaXt fufeZrh17- lka/kkR;kph ¼osYMj½ pkp.kh o iqu%pkp.kh18- osfYMax bysDVªksM fu;rdkfyd o vkjaHAkph pkp.kh19- ck”id@ferhi;kstd o R;kps lqVs Hkkx ;kaph fufeZrh] nq#Lrh] QkmaMªh] QkstZ’kkWi] >Mik] fQVhaXt ;kaps

    fuekZrs rlsp ikbZi QWfczdsVj oxSjsP;k dk;Z’kkGsl ekU;[email protected] fujh{k.k vf/kdk&;kaP;k fu;ksftr HksVh21- ck”id ifjpj@uSiq.; vfHk;ark ijh{kk22- jk”Vªh; f’k{kqrk izek.ki=@brj jkT;krwu izkIr dsysyh izek.ki=s i`”Bkadu-23- vLFkk;h i`”Bkadu-24- dk;e Lo#ih i”̀Bkadu-25- egkjk”Vª jkT;ke/;s uksdjh dj.kk&;k mesnokjkaph brj jkT;karwu izkIr dsysyh ck”id ijhpj {kerk izek.ki=

    fdaok jk”Vªh; f’k{kqrk ¼,u-lh-Vh-Ogh-Vh-½ izek.ki=s i”̀Bkadu-26- ck”id ifjpj@uSiq.; vfHk;ark izek.ki=kph uDdy izr ns.;kckcr-

  • 6

    izrh Lok{kjhlkBh lknj djko;kph uequk izek.ki=s

    1½ ck”id o ck”idkps Hkkx ---- fofgr izek.ki=s II, III, IV o cka/k.kh udk’ks2½ fgaV ,Dlpsatj o R;kps Hkkx ---- fofgr izek.ki=s II, III, IV o cka/k.kh udk’ks3½ izs’kj Ogslyl̀ ¼ nkckph HkakMh ½ --- fofgr izek.ki=s II, III, IV o cka/k.kh udk’ks4½ ferhi;kstd o R;kps Hkkx ----- fofgr izek.ki=s VII, VIII o cka/k.kh #i udk’ks5½ ojhy HkkxkaP;k tksM.;k foghr izek.ki=s III-A o cka/k.kh #i udk’ks

    ¼ LVhe] QhM] Cyks MkÅu ikbZi ½-6½ ckd fnysY;k ufydk ---- foghr izek.ki=s III-B o cka/k.kh #i udk’ks7½ ckd fnysY;k ufydkaps foghr izek.ki=s III-B o cka/k.kh #i udk’ks

    osVksGs ¼ DokbZYl½

    dye 2 ,p uequk ¼v½

    Ekfgrhpk vf/kdkj vf/kfu;e 2005 vUo;s foHkkxokj yksdizkf/kdkjh ;kaph ;knh-

    ‘kkldh; foHkkxkps uko % m|ksx]ÅtkZ o dkexkj foHkkx

    dye 2¼,p½ a/b/c/d

    v-dz yksd izkf/kdkjh laLFkk LkaLFkk izeq[kkps inuke fBdk.k@iRrk

    01 Ckk”ids lapkyuky; lapkyd] ck”idsdkexkj Hkou] lkrok etyk]IykWV ua-lh&20] CykWd&bZ]okanzs dqykZ ladqy] okanzs]eqacbZ&400 051-

  • 7

    dye 2 ,p uequk ¼c½

    ‘kklukdMwu iqjslk fu/kh izkIr yksdizkf/kdkjh laLFkkaph ;knh-

    ‘kkldh; foHkkxkps ukao

    dye 2 (h)(i)(ii) varxZr

    v-dz yksd izkf/kdkjh laLFkk LkaLFkk izeq[kkps inuke fBdk.k@iRrk

    &&&&&&&&&&&&& fujad &&&&&&&&&&&&&&&

    laxf.kdj.kklkBhpk d`rh vkjk[kMk

    d`rh vkjk[kM;klkBhP;k ekxZn’kZd lqpuk % ;k lapkyuky;kdMs ,dks.khl lax.kd miyC/k vkgsr-

  • 8

    dye 4 ¼1½ (b) (i)

    EqakcbZ ;sFkhy ck”ids lapkyuky; dk;kZy;krhy dk;sZ o drZO;s ;kapk ri’khy-

    dk;kZy;kps ukao % ck”ids lapkyuky;

    iRrk % dkexkj Hkou] lkrok etyk]IykWV ua-lh&20] CykWd&bZ] okanzs dqykZ ladqy]okanzs] eqacbZ&400 051-

    dk;kZy; izeq[k % lapkyd] ck”ids

    ‘kklfd; foHkkxkps uko % m|ksx]mtkZ o dkexkj foHkkx

    dks.kR;k ea=ky;krhy [kkR;kP;k vf/kuLr % dkexkj

    dk;Z{ks= % egkjk”Vª jkT; HkkSxksyhd % egkjk”Vª @dk;kZuq#Ik %& egkjk”Vª

    fof’k”V dk;sZ %& ck”id@ferhi;kstd uksan.kh o fujh{k.k dj.ks o izekf.kr dj.ks-

    foHkkxkps /;s;@/kksj.k & ftohr o foRr gkuh ;kaps laj{k.k dj.ks o vkS|ksfxd ok

  • 9

    ekyeRrspk rif’ky %& ‘kkldh; bekjr] bekjrh o tkxspk rif’ky% ‘kkldh; bekjr-

    miyC/k lsok % oht] ik.kh] mn~okgd-

    laLFksP;k lajpukRed rDR;ke/;s dk;Z{ks=kps izR;sd Lrjkojps rif’ky % lkscr rDRkk tksMyk vkgs-

    dk;Zy;hu nqj/ouh dzekad % 022&26571198@26571352@26571304@26571201] QWDl Ø- 022&26571283--

    lkIrfgd lqVVh o fof’k”V lsoslkBh BjfoysY;k osGk % nqljk@pkSFkk ‘kfuokj] jfookj vkf.k lkoZtfud lqV~;k

    osG % 9-45 rs 5-30 i;Zar-

  • 10

    LakLFkspk izk#Ik rRdkck"ids lapkyuky;kpk la?kVuh; rDrk

    eq[; dk;kZy;]eqacbZ

    1 lapkyd]ck”ids1 vij lapkyd]ck”ids1 lg lapkyd]ck”ids

    10 milapkyd1 mi lapkyd¼vf/kla[;½

    ¼c`gUeqacbZ]Bk.ks vkf.k jk;xM ftYgkarhy okijkrvlysY;k rlsp fufeZrh pkyw vlysY;k ck”id]

    ck”idkaps vo;o¼lqVs Hkkx½@QWfczds’kuvkf.k ferhi;kstdkaps fujh{k.k dj.;klkBh½

    1 jpuk o dk;Zi/nrh vf/kdkjh 1 rkaf=d vf/kdkjh4 v/kh{kd] 1 y?kys[kd 1 ofj”B ra= lgk;d6 ofj”B fyfid 5 dfu”B ra= lgk;d18 fyihd Vadys[kd2 ukbZd] 2 nIrjh] 10 f’kikbZ]

    foHkkxh; dk;kZy;i.ks dk;kZy; ukf’kd dk;kZy; ukxij dk;kZy; vgenuxj dk;kZy; dksYgkij dk;kZy; lksykiwj dk;kZy;1 lglapkyd 1 lg lapkyd 1 lg lapkyd 1 lg lapkyd 1 lg lapkyd 1 milapkyd4 milapkyd 1 mi lapkyd 1 mi lapkyd 1 mi lapkyd 2 mi lapkyd 2 fyihd2 dfu”B ra= 1 ofj”B fyihd 1 ofj”B fyihd 1 ofj”B fyihd 1 ofj”B fyihd Vadys[kd

    lgk;d1 ofj”B fyihd 2 fyfid Vadys[kd 2 fyfid Vadys[kd 2 fyfid Vadys[kd 2 fyfid Vadys[kd4 fyfid Vadys[kd3 f’kikbZ 2 f’kikbZ 2 f’kikbZ 2 f’kikbZ 2 f’kikbZ 2 f’kikbZ

    dk;Z{kS= dk;Z{kS= dk;Z{kS= dk;Z{kS= dk;Z{Sk= dk;Z{kS=ftYgs ftYgs ftYgs ftYgs ftYgs ftYgs

    i.ks vkf.k ukf’kd]/kqGs ukxij]HkaMkjk] vgenuxj dksYgkij]lkaxyh lksykiwj]mLekukcknlkrkjk tGxko o ;orekG]paniwj vkSjaxkckn jRukfxjh o ykrwj]o ukansM

    uanwjckj o/kkZ]vejkorh] tkyuk]chM fla/kqnqxZvdksyk]cqy

  • 11

    dye 4 ¼1½ (b) (ii) uequk ¼v½

    eqacbZ ;sFkhy ck”ids lapkyuky; dk;kZy;krhy vf/kdkjh o deZpkjh;kaP;k vf/kdkjkapk ri’khy

    v

    v-dz inuke vf/kdkj&vkfFkZd dks.kR;k dk;|k@fu;e@’kklufu.kZ;ifji=dkuqlkj

    vfHkizk;

    01 Lkapkyd]ck”ids

    foHkkx izeq[k Eg.kwu vlysysfoRrh; vf/kdkj

    foRrh; fu;eiqfLrdk 1978

    &&&&&&

    c

    v-dz inuke vf/kdkj&iz’kkldh; dks.kR;k dk;|k@fu;e@’kklufu.kZ;ifji=dkuqlkj

    vfHkizk;

    01 lapkydck”ids

    egkjk"Vª ukxjh lsok 1979fu;ekraxZr vf/kdkj

    egkjk"Vª ukxjh lsok1979 fu;ekraxZrrjrqnh

    &&&&&&&

  • 12

    dye 4 ¼1½ (b) (ii) uequk ¼c½

    eqacbZ ;sFkhy ck”ids lapkyuky; dk;kZy;krhy vf/kdkjh o deZpkjh ;kaP;kvf/kdkjkapk ri’khy

    v-dz

    inuke drZO;s Dks.kR;k dk;|k@fu;e@’kklufu.kZ; ifji=dkuqlkj

    vfHkizk;

    01 Lakpkyd Lkapkyuky; izeq[k Eg.kwuegkjk”Vª jkT;kr Ckk”id fu;e@vf/kfu;ekph vaeyctk.kh dj.kso foHkkx izeq[k Eg.ku foRrh;@iz’kkldh; vf/kdkajkraxZr‘kkldh; /kksj.k jkcfo.kss-

    ck”id vf/kfu;e 1923] Hkkjrh; ck”id fofu;e1950]egkjk”Vª ck”id fu;e1962 o egkjk”Vªferhi;kstd fu;e 1965]dsanz ‘kklukpk ekfgrhpkvf/kdkj vf/kfu;e 2005-

    &&&&

    02 vijlapkyd

    ‘kklukP;k /kksj.kkph dkVsdksji.ks vaeyctko.kh dj.ks R;kpizek.ks egkjk”Vª ck”id fu;e1962 ps fu;e 11]12 e/;sfofgr dsysyh drZO;s-

    ck”id vf/kfu;e 1923] Hkkjrh; ck”id fofu;e1950]egkjk”Vª ck”id fu;e 1962 o egkjk”Vªferhi;kstdfu;e 1965]dsanz ‘kklukpk ekfgrhpkvf/kdkj vf/kfu;e2005-

    03 Lkglapkyd

    Lakpkydkauh lksifoysY;kiz’kkldh; tckcnk&;k ikj ikM.ksR;kizek.ks egkjk”Vª ck”id fu;e1962 os fu;e 11 o 12 e/;sfofgr dsysyh drZO;s-

    ck”id vf/kfu;e 1923] Hkkjrh; ck”id fofu;e1950]egkjk”Vª ck”id fu;e 1962 o egkjk”Vªferhi;kstdfu;e 1965]dsanz ‘kklukpk ekfgrhpkvf/kdkj vf/kfu;e 2005

    04 milapkyd

    ck"id@ferhi;kstd ;kaps uksan.kh@fujh{k.k dj.ks o izekf.kr dj.kslapkydkauh lksifoysyh brjiz’kkldh; dkes-

    ck”id vf/kfu;e 1923] Hkkjrh; ck”id fofu;e1950]egkjk”Vª ck”id fu;e 1962 o egkjk”Vªferhi;kstdfu;e 1965]dsanz ‘kklukpk ekfgrhpkvf/kdkj vf/kfu;e 2005

    05 jpuk odk;Zi/nrhvf/kdkjh

    ‘kklukph /kksj.ks jkcfo.;klkBhlapkydkauk enr dj.ks@xksiuh;o loZ izdkjps egRokps i=O;ogkj dj.ks vkf.k deZpk&;kaP;kdkekoj@mifLFkrhoj ns[kjs[k o

    Dk;kZy;hu vkns’k dzekad37@2004 fnukad 29@9@2004dk;kZy;hu vkns’k dzekad,lch&1@ft,y&8@2004@ 12290]fnukad 27@10@2004dk-vk-dz,lch&1@ft,y&8@

  • vko’;d rsFks enr dj.ks- 2004@12544 fnukad30@10@2004] dk-vk-dz47@2005] fn-1@10@2005

    06 rkaf=dvf/kdkjh

    dsanzh; ck”id eaMGk’khLakpkydkaP;k lpusulkj i=O;ogkj dj.ks- dfu”B ra=Lkgk;dkauk dkekr enr dj.ks-lapkydkauh lksifoysyh brjrkaf=d dkes ikj ikM.ks-;kf’kok;ofj”B o dfu”B ra= lgk;dkP;kdkedktkoj ns[kjs[k Bso.ks

    dk;kZy;hu vkns’k dz-37@2004fnukad 29@9@2004Dk-vk-dz ,lch&1@ft,y&8@2004@12643fnukad 2@11@2004

    07 ofj"Bra=lgk;d

    Ckk”idkaph fufeZrh]mHkkj.kh]ck”idkphvkf.k ferhi;kstdkaph nq#Lrh]ikbZi]ekmfVaXt@fQfVaXt]QWfczds’ku@vkjs[kus]udk’ks ekU;rkbR;kfnsps ifjfujh{k.k dj.ks vkf.klapkyd@vij lapkyd@ lglapkyd ;kaP;k ekU;rslkBh lknjdj.ks- dfu”B ra= lgk;dkP;kdkekoj y{k Bso.ks

    08dfu”Bra=lgk;d

    Ckk”idkaph fufeZrh]mHkkj.kh]ck”idkphvkf.k ferhi;kstdkaphnq#Lrh]ikbZiekmfVaXt@fQfVaXt]QWfczds’ku vkjs[kus]udk’ks ekU;rkbR;kfnsps ifjfujh{k.k dj.ks vkf.klapkyd@vij lapkyd@ lglapkyd ;kaP;k ekU;rslkBh lknjdj.ks-

    09 y?kqys[kd Lakpkyd]vij lapkyd]Lkg lapkyd]mi lapkyd]jpuk odk;Zi/nrh vf/kdkjh o vf/k{kd;kauh fnysyh dkes- vkLFkkiuk‘kk[ksrhy xksiuh; i=O;ogkjbrj i=O;ogkj vankti=dkpsdke Vadfyf[kr d#u ns.ks-d{k 6 ef/ky rkRdkG i=s-

    13

  • 10 v/kh{kd ofj"B fyfid o fyfidVadys[kd ;kauk dkes okVwu ns.ks oR;kaP;k dkekoj ns[kjs[k dj.ks-R;kauh dsysys dke iMrkGulapkyd]vij lapkyd]lglapkyd]milapkyd ;kapsdMslknj dj.ks]‘kklukdMs dk;kZy;kpsokf”kZd vankti=d r;kj d#uikBfo.ks- dj djsrj olwyhpkvgoky ,df=r ‘kklukl lknjdj.ks- fuòRrh fo”k;d dkxni=r;kj dj.ks- egkjk”Vª ck”id fu;e1962 egkjk”Vª ferhi;kstd fu;e1965vkf.k Hkkjrh; ck”id fofu;e1950 uqlkj vkdkj.;kr vkysys‘kqYd iMrkGwu igk.ks- vk;djHkj.;klkBh QkWeZ 16 r;kj d#uns.ks- ‘kqYd olwyhP;k ikorhoj lghdj.ks-

    11 ofj"Bfyihd

    Ekkfld osru ns;ds] ijd ns;ds]dW'k@cqd uksanogh Bso.ks- loZizdkjph ns;ds cufo.ks- tek[kpZesGkps dke igk.ks]vkBoMknSuafnU;krikl.ks]fujh{k.k dk;Zdzerikl.ks]xV foek otkrhph uksan ?ks.ks]fo’ks”k HksVhph uksan ?ks.ks]fo’ks”kHksVhph uksan Bso.ks]fujh{k.kdk;Zdzer;kj dj.ks]okf”kZd vgoky r;kjdj.;klv/kh{kdkauk enr dj.ksv/kh{kdkauk lksifoysyh brj dkesdj.ks-

    12 fyfidVadys[kd

    lapkyd@vij lapkyd@lglapkydmilapkyd ;kauh fujh{k.k d#ufnysys vgoky Vadfyf[kr dj.ksnSuafnuhr uksan ?ks.ks]izek.ki= r;kjdj.kss]‘kqYd ikorh cufo.ks] jtk vkns’kr;kj d#u ns.ks][email protected] o

    14

  • i=s Vadfy[khr dj.ks]dai.;kauklekIrhi= ikBfo.ks]okf”kZd]nSuafnU;k r;kj dj.ks

    15

  • dye 4¼1½ ¼c½ ¼iii½

    fu.kZ; izfdz;srhy Ik;Zos{k.k o tckcnkjhps mRrjnkf;Ro fuf’pr d#u dk;Zi/nrhps izdk’ku

    ¼v½ ck”idkP;k fujh{k.kkfo”k;h

    ck”idkP;k fujh{k.kklaca/khdkekps Lo#i

    fu;ekpk mYys[krjrnhps dkj.k

    lacaf/kr dke d#u?ks.;klkBh lknjdjko;kpk vtZekfgrh dkxn i=sbR;knh fo”k;hekxZn’kZu

    i=@vtZ izkIr >kY;kojmRrj fdrh fnolkrfeGsy ;kpk Li”VmYys[k

    dkeklkBhtckcnkjvf/kdkjh

    dke u >kY;kldks.kR;k ofj”Bvf/kdk&;kdMsrdzkj djko;kph

    feG.kk&;kfof’k”V loyrh

    1 2 3 4 5 6 71- ck”idkps pky izek.ki=lai.;kiwohZ lekIrhi=ikBfoys tkbZy- ¼;klapkyuky;kllekIrhLej.ki= ikBfo.ksca/kudkjd ukgh-½

    ck”ids vf/kfu;e1923 P;k 8¼3½vuqlkj uO;kusfujh{k.k d#u ?ks.ksvko’;d vkgs

    ck”idkps pkywizek.ki= lai.;kiohZ

    ck”idkps pkyw izek.ki=lai.;kiwohZ 30 fnolvxksnj ikBfoys tkbZy-

    &&&&&&&&&&&&&&&& lapkyd --

    2- ck”id ekydkus lekIrhLej.ki= feGkY;koj@vU;Fkkokf”kZd fujh{k.kklkBh vtZlknj djkok-

    ck”ids vf/kfu;e1923 P;k 8¼4½vuqlkj uO;kusfujh{k.k d#u ?ks.ksvko’;d vkgs

    vtZ] fujh{k.k‘kqYd ‘kkldh;dks”kkxkjkr HkjysyseG ikspizkIr pyu-

    lekIrh Lej.ki=feGkY;koj fdaok pkyizek.ki=kph eqnrlai.;kiqohZ 30 fnolvxksnj-

    &&&&&&&&&&&&&&&& lapkyd --

    3- vtZ dk;kZy;kl izkIr>kY;koj fujh{k.kklkBhck”id r;kj Bso.;kckcrrkjh[k fuf’pr d#uR;kckcr uksVhl fnyh tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950e/khy fofu;e 376o 378 vuql#uck”id ekydkusck”id r;kj Bsokok-

    fujh{k.k rkj[ksphuksVhl ikBfo.ks

    10 fnolkph iwoZ lqpuknsÅu fu;ksftr fno’khlapkyd@mi milapkydHksV nsrhy-

    lapkyd@vij @lg@ milapkyd

    lapkydvko’;drkokVY;kllapkyd ;kalnwj/ouh djkok-

    --

    4- ck”idkps fujh{k.k otynkc pkp.khlek/kkudkjd >kY;kojR;kckcrpk vgokylacaf/krkl ikBfoyk tkbZy-

    ck”ids vf/kfu;e1923 P;k 8¼5½vUo;s ck”idlek/kkudkjdvk

  • ;kaph lgh ?ksÅuVikyk}kjs ikBfo.ks½ 10fnolkr ikBfoystkbZy-

    ekxhyizek.ki=koji`”Bkadu dsystkbZy-

    5- ck”idkps fujh{k.kvlek/kkudkjd >kY;klnq#LR;k 48 rklkr lqpfoY;ktkrhy o 10 fnolkri=k}kjs dGfoys tkbZy-

    ck”ids vf/kfu;e1923 e/khy dye8¼5½ ¼d½ vUo;s

    -- nq#Lrh lwpuk izkIr>kY;koj ck”idekydkus ekU;rk izkIrda=kVnkjkl n#LrhlkBhusewu R;kps ukao ;klapkyuky;kl@foHkkxh;lglapkydkl dGouiwoZ ijokuxh ?ks.ksvko’;d vkgs-

    lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@milapkyd

    lapkyd ygkuLo#ikrhynq#Lrhckcrizknsf’kdlglapkydklekU;rk izkIrda=kVnkjkps ukaodGowu R;kaP;kijokuxhuwlkjnq#Lrhps dkeslq# djrk;srhy-

    6- ck”idkyk vi?kkr>kY;kl ekydkuslapkydkauk 24 rklkrdGfo.ks vko’;d vkgs-

    ck”ids vf/kfu;e1923 e/khy dye18¼1½

    ck”id ekydkuslapkydkaukR;kckcr ys[khLo#ikr onwj/ouho#udGfo.ks vko’;dvkgs-

    48 rkl lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@milapkyd

    lapkyd --

    7- vi?kkrkph lpukfeGkY;kuarj lapkyuky;krhyvf/kdkjh R;k fBdk.khizR;{kkr HksV nsÅu vi?kkrkpsxkafHk;Z y{kkr ?ksÅudkj.kkapk ‘kks/k ?ks.ks bR;knhdk;Zokgh djrhy oR;kckcrpk vgoky o lpuk]djkO;k ykx.kk&;knq#LR;klghr ck”idekydkyk dGfoY;k tkrhy-

    ck”ids vf/kfu;e1923 e/khy dye18¼1½

    48 rkl fdaok eksB;kvi?kkrkckcr vf/kd

    lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@milapkyd

    lapkyd

    8- ck”id n#LrhlkBhykx.kk&;k eVsfj;ypsfujh{k.k dj.;klkBh ck”idekydkus lacf/kr dk;kZy;klfujh{k.k vf/kdk&;kph HksVfuf’pr dj.;klkBh vtZdjkok ykxrks-

    ck”id vf/kfu;e1923 dye 12 oHkkjrh; ck”idfofu;e 1950e/khy fofo/krjrnqhuqlkj-

    vtZ izkIr >kY;kuarj 8fnolkr HksV fuf’prdssyh tkbZy- ¼ ck”idekydkus vkxkÅ lpukns.ks fgrdkjd vkgs- ½

    &&&&&&&&&&&&&&&& lapkyd

    9- fu;ksftr HksVhr fujh{k.k dPP;k ekykps 8 fnol ¼ lkbZV lapkyd@ lapkyd

    17

  • vf/kdkjh eVsfj;yps fujh{k.kd#u R;kckcrpk vgokyck”id ekydkl nsbZy-

    fuekZR;kauh fnysyhizek.ki=s

    fjiksVZph 1 izr ck”idekydkadMs fujh{k.k>kY;kcjkscj RojhrlqiwrZ dsyh tkbZy-½

    vij lapkyd@lg lapkyd@milapkyd

    10- lka/;kps osYMhaxdj.;kiwohZ lka/;kps ioZ r;kjhfujh{k.kklkBh lknjdj.kslkBhvtZ ns.ks vko’;d vkgs-

    7 fnol¼ ck”id ekydkusvkxkÅ lwpuk ns.ksfgrdkjd vkgs-½

    &&&&&&&&&&&&&&&& lapkyd

    11- vtZ izkIr >kY;kojlka/;kaP;k iwoZ r;kjhpsfujh{k.k dsys tkbZy oR;kpk vgoky ns.;kr ;sbZy-

    7 fnol¼ lkbZV fjiksVZph ,dizr ck”id ekydkdMsfujh{k.k >kY;kojRojhr lwiwnZ dsyhtkbZy-½

    lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@milapkyd

    lapkyd

    12- Hkkjrh; ck”id fofu;e]1950 e/khy rjrqnhuqlkjxjt HkklY;kl fujh{k.kvf/kdk&;kle{k lka/;koj?kkrd@fo?kkrd pkp.;k?ksÅu R;kckcrpk vgoky ;kdk;kZy;kl@foHkkxh;dk;kZy;kl lknj dj.ksvko’;d vkgs-

    lnj vgoky izkIr>kY;koj 7 fnolkarfLod`rh fnyh tkbZy-

    &&&&&&&&&&&&&&&& lapkyd@lglapkyd

    13- Hkkjrh; ck”id fofu;e]1950 e/khy rjrqnhuqlkjlka/;koj m”.krk izfdz;kd#u R;kapk vkys[k lknj>kY;koj R;kps ifjfufj{k.kd#u vij@lglapkydkdMwu R;kal ekU;rkfnyh tkbZy-

    lnj vgoky izkIr>kY;koj 7 fnolkarfLod`rh fnyh tkbZy-

    vij lapkyd@rkaf=dvf/kdkjh@ofj”B@dfu”Bra= lgk;d

    lapkyd@vij@lglapkyd

    14- nq#LR;k iw.kZ >kY;kojck”id tynkc pkp.khlkBhlknj dj.;kalac/kh vtZlacf/kr dk;kZy;kl ck”idekydkauh lknj djkok-

    lnj vtZ izkIr>kY;koj 7 fnolkarHksV fu;ksftr dsyhtkbZy-¼ ck”id ekydkykvkxkÅ lwpuk ns.ksfgrdkjd vkgs-½

    &&&&&&&&&&&&&&&&

    15- vtZ izkIr >kY;kojtynkc pkp.kh ?ksryh

    7 fnol lapkyd@vij lapkyd

    lapkyd

    18

  • tkbZy- o R;kpk vgokyns.;kar ;sbZy-

    @lg lapkyd@milapkyd

    16- tynkc pkp.khlek/kkudkjd vkkY;kl R;kph nljhizr lacaf/kr laLFAsus vtZdsY;kl fnyh tkbZy-

    egkjk”Vª ck”idfu;e 1962 e/khyfu;e 38 o 45

    laLFAspk vtZs izkIriksppyuklg o iksyhlakpk ‘kks/kvgoky

    lnj vtZ izkr>kY;koj 7fnolkarizek.ki=kphnqljh izrfnyh tkbZy-

    Lakpkyd]lg lapkyd@milapkyd

    lapkyd

    19

  • ¼M½ csch ck”idkps fujh{k.k

    1 2 3 4 5 6 71- csch ck”idkP;kfujh{k.kklkBh laLFksus vtZlknj djkok-

    ck”id vf/kfu;e1923 e/khy dye2¼c½

    vtkZlkscr :-600@& ‘kqYdHkjysys ikspizkIr pyu rlspck”idkph varjjpukn’kZfo.kkjk i.kZ ekstekiklghrudk’kk nksu izrhlg-

    &&&&&&&&&&&&&&&& lapkyd

    2- vtZ dk;kZy;kl izkIr>kY;koj fujh{k.kkpk fnukaddGfoyk tkbZy-

    7 fnol Lakpkyd] lapkyd

    3- fu;ksftr fno’kh ck”idkpsfujh{k.k dsys tkbZy- rlspR;kph ?kuQG ¼/kkj.k {kerk½riklys tkbZy o R;kpkvgoky ns.;kr ;sbZy- cschck”idklaca/kh [kk=h >kY;kojizek.ki= ns.;kr ;sbZy-

    7 fnol Lakpkyd]vij lapkyd@lg lapkyd@milapkyd

    lapkydlg lapkyd

    csch ck”idpkyfo.;klijokuxh fnY;kuarjdks.kR;kgh Lo:ikrjpusr] ekydhr]o tkxsr Qjddjrk ;s.kkj ukgho rls u dsY;klizrh o”khZ izekf.krd:u ?ks.;kphvko’;drk ukgh-

    20

  • ¼bZ½ ikbZi QWczhds’ku] uohu izdYi] tksM.kh mHkkj.kh bR;knh

    ck”idkP;k fujh{k.klaca/kh dkekps Lo#i fu;ekpk mYys[krjrnhps dkj.k

    lacaf/kr dked#u ?ks.;klkBhlknj djko;kpkvtZ ekfgrhdkxn i=s bR;knhfo”k;h ekxZn’kZu

    i=@vtZ izkIr>kY;koj mRrjfdrh fnolkrfeGsy ;kpkLi”V mYys[k

    dkeklkBhtckcnkjvf/kdkjh

    dke u>kY;kldks.kR;kofj”Bvf/kdk&;kdMs rdzkjdjko;kph

    feG.kk&;kfof’k”Vloyrh

    1 2 3 4 5 6 71 ck”id ekydkus fdaok da=kVnkjkus uohuizdYikavraxZr uohu ikbZi ykbuph tksM.kh @mHkkj.kh rlsp tU;k ikbZiykbZuph n#Lrh fdaokcnyh dj.ks bR;knh laca/kh ikbZiykbZupkvkjk[kMk n’kZfo.kkjs i.kZ ekstekiklghr rlspR;klkBh ykx.kkjk dPpk eky tls ikbZzzIl]IyWatsl] fQfVaXt bR;knhps LislhfQds’ku uewnd#u rlsp T;k dkgh pkp.;k djkO;kykxrhyR;kckcrpk ri’khy] odhZx izs’kj@Vsijspj oxSjsPkklaiw.kZ rif’kyklg]udk’kkP;k dehr deh 3 izrhfofgr ‘kqYd ‘kkldh; dks”kkxkjkr Hk#u R;kphikspizkIr pyuklg lapkydkauk ekU;rslkBh lknjdjkok ykxrks- rlsp lnjdke ekU;rk izkIrda=kVnkjkdMu djowu ?ks.;klac/kah T;kykdkefnys vkgs R;k da=kVnkjkps ukao dGowu]lapkydkdMwu ijokuxh feGokoh-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950e/khy egkjk”V̀`````ck”id fu;e1962 e/khyfu;e 39

    vtZ] udk’kkP;krhu izrh o ‘kqYdHkjysys ikspizkIrpyu

    &&&&&&&&&&&&&&&&

    2 ojhy udk’ks izkIr >kY;koj R;kpsifjfujh{k.k d#u lapkydkP;k vkns’kkuqlkjekU;rk fnyh tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e] 1950e/khy ikB 9

    5 fnol rs 2efgusdky e;kZnkuohu izdYi]nq#[email protected] ;kojvoyacu vkgs-

    lapkyd@vijlapkyd@lglapkyd@rkaf=dvf/kdkjhofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    21

  • 3 ck”id ekydkdMwu ikbZiQWczhds’kups dkedj.;klkBh da=kVnkjkps uko dGowu vtZ izkIr>kY;kuarj] da=kVnkj lnj dkeklkBhekU;rkizkIr vkgs fdaok ukgh gs riklwu R;kuqlkjijokuxh ns.;kr ;sbZy@ukdkj.;kr ;sbZy-

    5 fnol lapkyd]@rkaf=dvf/kdkjhofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    4 ikbZiQWczhds’kuP;k dkeke/;s ykx.kkjk dPpkeky tls ikbIl] Iysatsl] fQfVaXTl bR;knhckcr izfl/n fuekZrs fdaok ekU;rkizkIr fuekZrs;kauh laca/khr ekyklkBh fnysyh izek.ki=slapkydkl lknj dsY;koj R;kps ifjfujh{k.kd#u R;kl lapkydkdMu vkns’k ?ksmuLohd`rh fnyh tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e e/khyikB 1@2 rs 15

    vtkZlghrizek.ki=s

    10 fnol lapkyd@vijlapkyd@lglapkyd@rkaf=dvf/kdkjh@ofj”B@dfu”Bvf/kdkjh

    lapkyd

    ikbZi QWczhds’kups osGsl lk/kkj.kr [kkyhyizek.ks fujh{k.kkps VIis Bjfoysys vkgsr-

    5 izR;sd eVsfj;yps fuekZR;kP;kizek.ki=klg vksG[k fujh{k.k o vksG[kn’kZfo.;k&;k fpUgkaps eqnzkadu

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950e/khy

    HksVhlkBh vtZ fujh{k.kkP;kosGsl loZ dPpk ekykphizek.ki=s o ekU;rkizkIrudk’ks fujh{k.k dk;Zdzekph;knh

    lapkyd @vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd

    4 fnol lapkyd

    6 ikbiykbu e/;s ;s.kk&;k fujfujkG;klak/;kps osYMhax iwoZ r;kjhps fujh{k.k

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950e/khy ifjf’k”V*ts*

    HksVhlkBh vtZ fujh{k.kkP;kosGsl loZ dPpk ekykphizek.ki=s o ekU;rkizkIrudk’ks fujh{k.k dk;Zdzekph;knh

    lapkyd @vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd

    lapkyd

    7 ojhy osYMhax iw.kZ >kY;kojt#j vlsy rsFks {k&fdj.k rikl.khrlsp lka/;koj m”.krk izfdz;k fdaok?kkrd pkp.kh djkoh ykxrs- lnjg{k&fdj.k fQYelfgr vgoky rikl.kh‘kqYdkP;k izkIr pyuklg rlspvko’;d vlsy rsFks dsysY;k m”.krkizfdz;sps vgoky bR;knh lknjdsY;kuarj R;kps ifjfujh{k.k d#uR;kl lapkydkaph Lohd̀rh fnyh tkbZy-

    ifjf’k”V *ts* lapkyd @vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd

    8 fnol lapkyd

    22

  • 8-tynkc pkp.kh o R;kuarjps fujh{k.k{k&fdj.k vgoky bR;knh Lohd`rhuarjikbZiykbu tynkc pkp.khlkBh lknjdjkoh ykxrs- vtZ lknj dsY;kuarjtynkc pkp.kh o fujh{k.k d#uikbiykbu okijkl rkRijqrh ijokuxhns.;kr ;sbZy-

    ifjf’k”V *ts* HksVhlkBh vtZ ofujh{k.kp;k osGslekU;rkizkIr udk’ks pkp.khdjko;kP;k ikbZiykbZph;knh r;kj Bso.ks-

    lapkyd @vijlapkyd@ lglapkyd@rkaf=d vf/kdkjhofj”B@ dfu”B ra=lgk;d

    4 fnol lapkyd

    9-lek/kkudkjd tynkc pkp.khuarjck”id ekydkus fdaok da=kVnkjkusudk’kkph vafre vkjs[kus 3&3 izrhe/;siMrkG.khlkBh lknj djkoh ykxrkr

    ifjf’k”V *ts* rikl.kh vgoky] vafrevkjs[k.kkps udk’ks] ekU;rkizkIr udk’ks

    & lapkyd

    10- vafre vkjs[kus lknj dsY;kuarjlacaf/kr foHkkxkr brj fujh{k.kklkscrvkjs[kus mHkkjysY;k ikbZiykbZulkscrriklwu lek/kkudkjd vkkY;kuarj da=kVnkjkus] foghr izek.ki=s3 vs o cka/k.kh #i udk’ks fujh{k.kvgokyklg lapkydkaP;k izfrLOkk{kjhlkBhlknj djkos

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950e/khy ikB 1

    &&&&&&&&&&&&&&&& 10 fnolrs 20fnol

    lapkyd

    12- ojhy izek.ks izkIr >kY;kuarj R;kpsifjfujh{k.kk varh lek/kkudkjdvk

  • ¼ Q ½ ck”id @ ferhi;kstd uksan.kh fujh{k.k

    dkekps Lo#i lknj djko;kphizek.ki=s] udk’ks]pyu bR;knh

    ck”idvf/kfu;e@fu;e@

    fofu;erjrqnhuqlkj

    dke iw.kZ gks.;kldkye;kZnk

    dkeklkBh tckcnkjvf/kdkjh

    dke u>kY;klrdzkjdks.kkdMsdjko;kph

    feG.kkjhfof’k”Vloyr

    1 2 3 4 5 6 71- ck”id ekydkusck”id@ferhi;kstd uksan.khlkBhvtZ lknj djko;kpk vlrks-

    ck”id vf/kfu;e]1923 e/khyvf/kfu;e 6] Hkkjrh;ck”id fofu;e]1950 fofu;e385]376 o 533]egkjk”V ferhi;kstdfu;e 1965 e/khyfu;e 6

    ck”id fufeZrhphizek.ki=s dz- 2]3]4o ck”idkps udk’ks]ekÅfVaXtP;kfufeZrhph izek.ki=s3 lh] ferhi;kstdfufeZrh izek.ki=s7]8 udk’ks o‘kYd HkjysysikspizkIr pyu

    20 fnol && lapkyd

    2- vtZ izkIr >kY;kuarj uksan.khfujh{k.kklkBh HksVhph rkjh[kvkxkÅ dGfoyh tkbzZy- ¼izLrko=qVhjfgr vk

  • 5- ckid@ferhi;kstdkps uksan.khtynkc pkp.khlkBh vtZvkY;kuarj HksV fnyh tkbZy- rlspR;kckcrpk vgoky ikBfoyktkbZy o ckidkph@ferhi;kstdkphuksan.kh dzekad fpBBhck”idkoj@ferhi;kstdkojdksj.;klkBh lacaf/krkl fnyhtkbZy-

    vtZ vtZ izkIr >kY;koj7 fnolkar HksV fnyhtkbZy- ¼ ck”idekyd vkxkÅ lpukns.ks fgrdkjd vkgs-½rn~uarj 7 fnolkruksan.kh dzekadfpBBhlg vgokyikBfoyk tkbZy-

    lapkyd@]vij lapkyd@lg lapkyd @mi lapkyd@rkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@ dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    6- uksan.kh tynkc pkp.khuarjlaca/khr fujh{k.k vf/kadk&;kusckid@ferhi;kstd ckcr ;ksX;R;k uksanh ?ksÅu rlspck”idkP;k@ferhi;ktdkP;k loZHkkxkpk deky nkc Hkkjrh; ck”Idfofu;e] 1950 e/khy rjrqnhulkjvkdmseksm d#u deky nkcfu/kkZfjr dj.;klkBh KkiuiqfLrdk lapkydkl lknjdsYU;kuarj R;kps ifjfujh{k.k d#uR;kapk dekynkc fu/kkZfjr dsyktkbZy-

    30 rs 180 fnol¼ dkye;kZnk ck”ifufeZrh{kerk@riu{kerk;koj voyacwu vkgs-½

    lapkyd@]rkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@ dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    7- uksan.kh tynkc pkp.khlek/kkudkjd vkMikaP;krikl.khlkBh ¼LVhe VsLVlkBh½ vtZlknj djko;;kpk vlrks-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyfofu;e 389 egkjk”Vck”Ikd fu;e 1962e/khy fu;e 35

    &&&&&&&&&&&&&&&&

    9- vtZ izkIr >kY;koj fujh{k.kvf/kdk&;kph HksV fuf’pr gksbZy-

    7 fnol¼ ck”id ekydkusvkxkÅ lqpuk ns.ksfgrdkjd vkgs-½

    lapkyd@]vij lapkyd@lg @ milapkyd

    lapkyd

    25

  • 10- fujh{k.k vf/kdk&;kus fu;ksftrfno’kh laLFAsl HksV nsowu ck”idkaph¼LVhe VsLV½ ck”inkc pkp.kh ?ksÅuR;kpk vgoky lapkydkaP;kekU;rslkBh lknj dsyk tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyfofu;e 380

    7 fnol lapkyd@]vij lapkyd@lg lapkyd@mi lapkyd@rkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@ dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    11- vgoky lapkydkadMs lknj>kY;koj R;kps ifjfujh{k.k d#uR;kl lapkydkaph ekU;rk ?ksÅulacaf/kr fujh{k.k vf/kdk&;kltynkc pkp.kh ikluP;krkj[ksiklu 1 o”kkZP;k eqnrhlkBhizek.ki= ¼QkWeZ VI) ns.;kps vkns’kns.;kr ;srhy- rn~uarj fujh{k.kvf/kdkjh R;kpizek.ks lapkydkaphizfrLOkk{kjhlg izek.ki= fnystkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyfofu;e 389

    21 fnol̀ lapkyd@]vij lapkyd@lg lapkyd@rkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@ dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    12- ck”id tj okWVj V;qc VkbZivlsy rj rks v[kaM Lo#ikrfuekZR;kyk vkdkjekukuqlkjcufork ;sr ukgh- R;klkBh R;kpslqVVs Hkkx cuowu R;k HkkxkaphmHkkj.kh ck”id ekydkP;kfu;ksftr LFkGh mHkkj.kh dj.kk&;kda=kVnkjkus djko;kph vlrs-d=kaVnkjkus mHkkj.kh dj.;kiwohZlacaf/kr ck”id ekydkdmwumHkkj.khckcr vf/kdkj i= /ksÅumHkkj.khlkBh ;ksX; rks rkaf=ddeZpkjh] vfHk;ars rlspmHkkj.khlkBh ykx.kkjh ;a=lkexzhckcrph ekfgrh] lka/kdkeklBjfoysY;k lka/;kP;k izek.ki=klglapkydkauk lknj d#uR;kckcrph ijokuxh ?ks.ksvko’;d vkgs-

    15 fnol¼ lacaf/kr ck”idmHkkj.kh da=kVnkjkusvkxkÅ lwpuk ns.ksfgrdkjd vkgs-½

    &&&& lapkyd

    26

  • 13 v- ojhy vtZ lapkydkauklknj >kY;koj R;kps ifjfujh{k.kd#u da=kVnkj dkxnksi=h l{kevkkY;kuarj R;kph Nkuuhd#u lapkydkaph ekU;rk ?ksÅulka/;kps vfo/kkrd pkpa.;kpsvVhoj lV fnyh tkrs-

    7 fnol lacaf/krck”id mHkkj.khda=kVnkjkus vkxkÅlpuk ns.ks vFkokvtZ dj.ks fgrkogvkgs-

    lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@rkaf=d vf/kdkjh@ofj”B @dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    27

  • 16- ck”Idkaph mHkkj.kh djrkuklka/;kP;k vfo?kkrd pkpa.;k?ksrY;kuarj R;kckcrpk fofgr‘kqYdklfgr vgoky rlsp xjtvlY;kl lka/;koj dsysY;k m”.krkizfdz;spk vkys[k lacaf/kr fujh{k.kvf/kdkjh ;kal lknj djko;kpkvlrks-

    ojhy vgokykps rlspvkys[kkaps ifjfujh{k.k d#u R;klvij lapkydkaph@lg lapkydkaphekU;rk ?ksÅu R;kckcr ck”idekyd o lacaf/kr mHkkj.khdj.kk&;k da=kVnkjkl dGfoystkbZy-

    vfo?kkrd pkp.khpsvgoky {k fdj.krikl.kh vlY;klfQYel~ lkscrvgoky@m”.krkizfdz;spk vkys[k

    8 rs 15 fnol¼lka/;kaP;k la[;suqlkj½

    lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@rkaf=d vf/kdkjh@ofj”B @dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    ¼x½ ck”id] ferhi;kstd] fgV ,Dlpsatj] izs’kj Ogsly fufeZrh

    1 2 3 4 5 6 71- fuekZR;kus fufeZrhiwohZ lacaf/kr mRiknukph cka/k.khn’kZfo.kkjs ekstekiklfgr rlsp R;klkBh ykx.kkjk dPpkeky tls IysV] ikbZi] V;qCl ckj bR;knhps LisflfQds’kuuewn d#u rlsp T;k dkgh pkap.;k djkO;k ykxrhyR;kckcrpk ri’khy] odhZax Vsaijspj oxSjsP;k laaiw.kZri’khyklg udk’kkP;k dehr deh 3 izrh fofgr ‘kqYd‘kkldh; dks”kkxkjkr Hk#u R;kph izkIriksp pyuklglapkydkauk ekU;rslkBh lknj djkoh ykxrs-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950e/khy fofu;e 393

    vtZ] udk’kkP;krhu izrh o‘kqYd HkjysysikspizkIr pyu

    &&&&&

    2- ojhy udk’ks izkIr >kY;koj R;kps ifjfujh{k.k d#ulapkydkaP;k vkns’kkuqlkj ekU;rk fnyh tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950e/khy ikB1@2@3@4@5@7@10@11@12@15

    15 fnol rs 3efgus ¼dkye;kZnkck”ifufeZrh@riu{kersojvoyacu vkgs-½

    lapkyd@rkaf=dvf/kdkjh@ ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    3- ck”idkP;k HkkxklkBh ykx.kkjk dPpk eky tls IysV]ckj]ikbZi]V;wc ckcr Hkkjrh; ck”id fofu;e]1950 e/khyizfl/n fuekZrs fdaok ekU;rk izkIr fuekZrs ;kauh lacaf/krekyklkBh fnysyh izek.ki=s lapkydkal lknj dsY;kojR;kps ifjfujh{k.k d#u R;kl lapkydkadMwu vkns’k ?ksowufLod`rh fnyh tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950e/khy ikB1@2@3@4@5@7@10@11@12@15

    vtkZlfgrizek.ki=

    10 fnol lapkyd@ vijlapkyd@ lglapkyd@rkaf=dvf/kdkjh@ ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    28

  • ck”id@ferhi;kstd cka/k.kh

    ck”id@ferhi;kstd cka/k.khps osGsl lk/kkj.kr% [kkyhyizek.ks fujh{k.kkps VIis Bjfoysys vkgsr-

    1 2 3 4 5 6 74- izR;sd HkkxklkBh eVsfj;ypsfuekZR;kP;k izek.ki=klg vksG[k]fujh{k.k o vksG[k n’kZfo.kk&;kfpUgkps enzkdau

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyifjf’k”V ts

    HksVhlkBh vtZ o fujh{k.kkP;kosGsl loZ dPP;k ekykphizek.ki=s o ekU;rk udk’ksfujh{k.k dk;Zdzekph ;knh

    4 fnol lapkyd@ vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd

    lapkyd

    5- ck”idkP;k jksfyax dsysY;kHkkxkps tls ‘ksy QusZl] vkj lh‘ksy] ,l ,l jhax oxSjs HkkxkpsxksykbZps fujh{k.k

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyifjf’k”V ts

    HksVhlkBh vtZ o fujh{k.kkP;kosGsl loZ dPP;k ekykphizek.ki=s o ekU;rk udk’ksfujh{k.k dk;Zdzekph ;knh

    4 fnol lapkyd@ vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd

    lapkyd

    6- izR;sd Hkkxkps lka/;kpsosYMhax iwoZ r;kjhps fujh{k.k

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyifjf’k”V ts

    HksVhlkBh vtZ o fujh{k.kkP;kosGsl loZ dPP;k ekykphizek.ki=s o ekU;rk udk’ksfujh{k.k dk;Zdzekph ;knh

    4 fnol lapkyd@ vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd

    lapkyd

    7- ojhy lka/;kps osYMhax iw.kZ>kY;kuarjps lka/;kps fujh{k.k

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyifjf’k”V ts

    HksVhlkBh vtZ o fujh{k.kkP;kosGsl loZ dPP;k ekykphizek.ki=s o ekU;rk udk’ksfujh{k.k dk;Zdzekph ;knh

    4 fnol lapkyd@ vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd

    lapkyd

    8- ck”idkps ‘ksyP;k lka/;kps¼ykWx lhe½ ?kkrd pkp.khlkBhjk[kwu BsoysY;k pkap.kh dqiu‘ksy iklu osxGs dsY;kuarj R;kdqiuoj vksG[k n’kZfo.kk&;k[kq.ksps enzkdau ¼LVWEi VªkUlQj½

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyifjf’k”V ts

    HksVhlkBh vtZ o fujh{k.kkP;kosGsl loZ dPP;k ekykphizek.ki=s o ekU;rk udk’ksfujh{k.k dk;Zdzekph ;knh

    4 fnol lapkyd@ vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd

    lapkyd

    9- pkp.kh dqiu ekU;rk izkIriz;ksx ‘kkGsr ikBfoY;kuarj R;klpkp.khlkBh foghr vkdkjfnY;kuarj udks vlysyk Hkkxdk

  • 10- ?kkrd pkp.kh gksr vlrkukR;kps fujh{k.k-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyifjf’k”V ts

    HksVhlkBh vtZ o fujh{k.kkP;kosGsl loZ dPP;k ekykphizek.ki=s o ekU;rk udk’ksfujh{k.k dk;Zdzekph ;knh

    4 fnol lapkyd@ vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd

    lapkyd

    11- osYMhax dsysY;k VsLV IysVojhy /kkrd pkp.;k rlsaposYMhax dsysY;k lka/;kojhyfo?kkrd pkap.;k fdaokcufoysY;k Hkkxakojhy ¼ fM’kM,UMl] eWugksy fjax oxSjs ½dsysY;k m”.krk izfdz;k oxSjspsvkys[k ;kaps ifjfujh{k.k d#uR;kl lapkydkaph fLod`rh fnyhtkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e] 1950 e/khyikB 1 o 4h

    8 fnol lapkyd@ vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd@rkaf=dvf/kdkjh@ ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    12- ojhy fufeZrh dsysY;kHkkxkaph tksM.kh dsY;kuarj laiw.kZosYMhax dke iw.kZ >kY;kuarj]fufeZr Hkkx tynkc pkp.khlkBhizR;sd VII;kps fufj{k.k >kysysvkgs fdaok ukgh rlspfu;kstukizek.ks Hkkjrh; ck”idfofu;e] 1950 e/khy loZ ckchiwrZrk dsyh vkgs rsrikl.;klkBh loZ VII;kaP;kfujh{k.k vgokykps ifjfujh{k.kd#u R;kl vij lapkydkaphekU;rk ?ksou tynkc pkp.khrlsp R;kaps vafre fujh{k.kklkBhekU;rk fnyh tkbZy-

    8 fnol vij lapkyd @lg lapkyd @rkaf=dvf/kdkjh@ ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    13- tynkc pkp.kh o R;kuarjpsl[kksy fujh{k.k

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyifjf’k”V ts

    HksVhlkBh vtZ o fujh{k.kkP;kosGsl loZ dPP;k ekykphizek.ki=s o ekU;rk udk’ksfujh{k.k dk;Zdzekph ;knh

    4 fnol lapkyd@ vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd@

    lapkyd

    14- izR;sd VI;krhy fujh{k.k>kY;kuarj fuekZR;kl lacaf/krVI;kP;k vgokykoj fujh{k.kvf/kdkdk&;kph Lok{kjh fnyhtkbZy

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyifjf’k”V ts

    dPP;k ekykps izek.ki=vgoky o ekU;rk izkIr udk’ks

    2 fnol lapkyd@ vijlapkyd@ lglapkyd@milapkyd@

    lapkyd

    30

  • 15- fuekZR;kl tkWc dkMZojvij @lg lapkyd ;kaph izR;sdVII;kojhy fujh{k.k >kY;kojR;kl izfrLok{kjhr ekU;rk fnyhtkbZY-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e 1950 e/khyifjf’k”V ts

    dPP;k ekykps izek.ki=vgoky o ekU;rk izkIr udk’ks

    2 fnol vij lapkyd@lg lapkyd@milapkyd@

    lapkyd

    16- fufeZrh iw.kZ >kY;kuarj rlspfufeZr Hkkxkaph lek/kkudkjdtynkc pkp.kh o vafrefujh{k.k >kY;kuarj fuekZR;kus[kkyhyizek.ks lapkydkaph izrhLok{kjhlkBh loZ vgoky rlspfofgr izek.ki= cka/k.khizek.ksudk’kklg lknj djkos-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e] 1950 e/khyikB 1

    15 rs20fnol¼dkye;kZnk ck”ifufeZrh@riu{kersojvoyacuvkgs-½

    &&&&&& lapkyd

    17- izrh Lok{kjhlkBh lknjdsysyh izek.ki=s rlspcka/k.khizek.ks udk’kk lknjdsY;kuarj R;koj ifjfujh{k.krlsp izrhLok{kjh d#u fnystkrs-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e] 1950 e/khyikB 1

    Ckka/k.kh ckckcrpk izR;sdVII;kojhy fujh{k.kkpk vgoky?kkrd fo?kkrd pkp.;kapsvgoky] m”.krk izfdz;k vkys[kfofgr izek.ki=s o udk’ks

    15 rs20fnol

    lapkyd@ vijlapkyd@lg lapkyd@milapkyd@rkaf=dvf/kdkjh@ ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    31

  • izrh Lok{kjhlkBh lknj djko;kph izek.ki=s

    1½ ck”id o ck”idkps Hkkx ---- fofgr izek.ki=s II, III, IV o cka/k.kh udk’ks2½ fgaV ,Dlpsatj o R;kps Hkkx ---- fofgr izek.ki=s II, III, IV o cka/k.kh udk’ks3½ izs’kj Ogslyl̀ ¼ nkckph HkakMh ½ --- fofgr izek.ki=s II, III, IV o cka/k.kh udk’ks4½ ferhi;kstd o R;kps Hkkx ----- fofgr izek.ki=s VII, VIII o cka/k.kh #i udk’ks

    5½ ojhy HkkxkaP;k tksM.;k foghr izek.ki=s III-A o cka/k.kh #i udk’ks¼ LVhe] QhM] Cyks MkÅu ikbZi ½---- foghr izek.ki=s III-B o cka/k.kh #i udk’ks

    6½ ckd fnysY;k ufydk ----

    7½ ckd fnysY;k ufydkaps foghr izek.ki=s III-B o cka/k.kh #i udk’ksosVksGs ¼ DokbZYl½

    ¼ g ½ dkLVhaxph fufeZrh

    1 2 3 4 5 6 71- dkLVhaxP;k fuekZR;kus T;k dkLVhaxpsvksrdke djko;kps vkgs R;k dkLVhaxP;kudk’ks lapkydkl vtkZ}kjs dehrdeh3 izrh lknj djko;kP;k vlrkr-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950 e/khy ikB2

    udk’kkP;k dehrdeh 3 izrh oizkIriksp pyu-

    &&&&&& lapkyd

    2- lnjgw udk’ks ekU;rslkBh lknj>kY;kuarj udk’kkaps ifjfujh{k.k d#uR;kl lapkydkdMwu ekU;rk fnyhtkbZy-

    8 rs 15fnol

    lapkyd]rkaf=dvf/kdkjh]ofj”B@dfu”Bra= lgk;d

    lapkyd

    32

  • dkLVhax fufeZrh djrkauk Hkkjrh; ck”id fofu;e] 1950 e/khy ifjf’k”V ts izek.ks fujh{k.kkps Viis [kkyhyizek.ks vkgsr-

    1 2 3 4 5 6 73- dkLVhaxps vksrho dke fujh{k.k vf/kdk&;kale{kd#u R;kosGsl iksyknh iVV;koj fujh{k.k vf/kdk&;kphvksG[k iVfo.kkjs fpUg eqnzkadhr d#u R;k iVV;k VsLVckje/;s tksM.ks-

    4 fnol lapkyd@vijlapkyd@lglapkyd@milapkyd@

    lapkyd

    4- dkLVhaxlg VsLVckjoj m”.krk izfdz;k dsY;kojlapkyd ;kal R;kaps vkys[k ekU;rslkBh lknjdsY;koj R;kl vij@lg lapkydkaph ekU;rk fnyhtkbZy-

    m”.krk izfdz;k vkys[k 4 fnol lapkyd@vijlapkyd@lglapkyd]rkaf=dvf/kdkjh@ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    5- ojhy VsLV ckj ?kkrd pkap.khlkBh ;ksX; R;kvkdkjkr cuowu >kY;koj iksyknh iVV;kvf/kdk&;kle{k dk

  • 8- VsLV ckjojhy ?kkrd pkp.;kapk vgoky m”.krkvgoky izfdz;k lek/kkudkjd vkkY;koj rlsp loZvgokykl fLod`rh feGkY;koj fuekZR;kus fufeZrdsysY;k dkLVhaxlkBh r;kj dsysyh fofgr uequkizek.ki=s III--lh fuekZR;kP;k Lok{kjhlg lapkyd ;kallknj dsY;koj R;kaps ifjfujh{k.k d#u R;kaoj fujh{k.kvf/kdkjh o lapkyd ;kaps izfrLok{kjhlg forj.k dsystkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950 e/khyfofu;e 269

    fofgr izek.ki= QkWeZIII—lh fujh{k.k vgokym”.krk izdzh;k vkys[k?kkrd pkp.kh vgoky‘kkldh; dks”kkxkjkr‘kYd Hkjysyh ikspizkIrpyu

    10 fnol lapkyd@vijlapkyd@lglapkyd]milapkyd@rkaf=dvf/kdkjh@ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    ¼ t ½ QksftZxaph fufeZrh

    1 2 3 4 5 6 71- QksftZax fuekZR;kus T;k QksftZaxph fufeZrhdjko;kph vkgs R;kaps udk’ks lapkyd ;kalvtkZlg ekU;rslkBh lknj dj.ks vko’;d vkgs-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950 e/khyfofu;e 393

    vtkZlg udk’kkP;kdehr deh 2 izrh oifjfujh{k.k ‘kqYd HkjysysikspizkIr pyu

    &&&&&&

    2- lnjgw udk’ks ekU;rslkBh lknj >kY;kuarjudk’kkps ifjfujh{k.k d#u R;kl lapkydkadMwuekU;rk fnyh tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950 e/khyfofu;e]393

    15fnol

    lapkyd@rkaf=d vf/kdkjh@ ofj”B@dfu”B ra= lgk;d

    lapkyd

    3- QksaftZxlkBh ykx.kkjk dPpk eky tls ckj]chysVl bR;knhlkBh Hkkjrh; ck”Id fof;;e]1950 e/khy lizfl/n iksykn fuekZrk fdaokekU;rk izkIr fuekZrk ;kauh R;kl fnysyhizek.ki=s lapkyd@ vij@lg lapkyd ;kalvtkZlg lknj >kY;koj R;kps ifjfujh{k.k d#uR;kl lapkydkadMwu ekU;rk fnyh tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950 e/khyfofu;e]393

    10fnol

    vij lapkyd@ lglapkyd]rkaf=d vf/kdkjh@ ofj”B@dfu”B ra= lgk;d

    lapkyd

    34

  • QksftZax fufeZrh djrkuk Hkkjrh; ck”id fofu;e] 1950 e/khy ifjf’k”V ts izek.ks fujh{k.kkps VIis [kkyhy izek.ks vkgsr-

    1 2 3 4 5 6 74- dPpk ekykps ekU;rk izkIr fuekZR;kpsizek.ki=klg fujh{k.k vf/kdk&;kps vksG[kiVfo.kk&;k [kw.ksps enzkdau >kY;koj vgokyforjhr dsyk tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950 e/khyifjf’k”V ts

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd]millapkyd

    lapkyd

    5-ojhy dPpk ekyklg HkVVhe/;s fofgrriekuki;Zr rkifoY;kuarj R;koj QksftZaxvkWijs’ku d#u QksftZaxph rlsp VsLVckjphfuehZrh >kY;kuarj VsLVckjoj fujh{k.kvf/kdk&;kph vksG[k iVfo.kk&;k [kq.ksps enzkadu>kY;koj vgoky forj.k dsyk tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950 e/khyifjf’k”V ts

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd]milapkyd]

    lapkyd

    6- ojhy VsLVckj ?kkrd pkap.khlkBh ;ksX; R;kvkdkjkr cuowu >kY;koj R;k VsLVckjojfujh{k.k vf/kdk&;kph vksG[k iVfo.kkjh [kw.keqnzkafdr d#u ¼ LVWi VªkUlQj½ o R;kpkvgoky forjhr dsyk tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950 e/khyifjf’k”V ts

    vtZ o m”.krkizfdz;k vkys[krlsp ?kkrdpkp.kh vgoky-

    8 fnol lapkyd@ vijlapkyd@ lglapkyd@rkaf=dvf/kdkjh@dfu”B@ofj”Bra= lgk;d

    lapkyd

    7- 7- r;kj VsLVckjoj ?kkrd pkp.kh fujh{k.kvf/kdk&;k le{k dsyh tkbZy o R;kpsvgokykps forj.k dsys tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950 e/khyifjf’k”V ts

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd]milapkyd]

    lapkyd

    8- QksftZaxlg VsLVckjoj m”.krk izfdz;kdsY;koj vij@lg lapkyd ;kal R;kaps vkys[k@ fo?kkrd pkp.kh vgoky ekU;rslkBh lknj>kY;koj ifjfujh{k.k d#u R;kl ekU;rk fnyhtkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950 e/khyifjf’k”V ts

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd]milapkyd]

    lapkyd

    9- m”.krk izfdz;k vkys[k o ?kkrd pkp.;koxSjs lek/kkudkjd vk

  • 11- ojhy loZ fujh{k.ks i.kZ >kY;koj rlsploZ vgokykl fLod`rh feGkY;koj fuekZR;kusfufeZr dsysY;k QksftZaxlkBh r;kj dsysyhfofgr uequk izek.ki=s III- lh fuekZR;kaP;kLok{kjhlg lapkyd ;kal izrhLok{kjh lkBhlknj dsY;koj R;kps ifjfujh{k.k d#u R;kojfujh{k.k vf/kdkjh o lapkyd ;kapsizrhLok{kjhlg forj.k dsys tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e] 1950 e/khyfouh;e 269

    vtZ] ekU;rkizkIr udk’ks loZfujh{k.k vgokyloZ pkap.;kpsvgoky om”.krk izfdz;kvkys[k]izek.ki= QkWeZIII-C

    10 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@mi lapkyd @rkaf=dvf/kdkjh@dfu”B@ofj”Bra= lgk;d

    lapkyd

    fVi %& ojhy izR;sd VII;kP;k fujh{k.kklkBh fuekZR;kus lknj dsY;koj vtkZps rkj[ksiklu 4 fnolkar fujh{k.k vf/kdk&;kaph HksV fnyh tkbZy-

    ¼ > ½ OgkWYot@ekÅfVaXt@fQVhaXt fufeZrh

    1 2 3 4 5 6 71- fuekZR;kus T;k OgkWYotph fufeZrh djko;kph vkgsR;klkBh udk’ks lapkyd ;kauk lknj dsY;kuarj R;kpsifjfujh{k.k d#u R;kl lapkydkadMwu ekU;rk fnyhtkbZy-

    Hkkjrh; ck”Idfofu;e] 1950 e/khyfofu;e] 393

    udk’kkP;k 3 izrhifjfujh{k.k ‘kqYdHkjysys izkIriksppyu o vtZ

    15 rs20fnol

    lapkyd@rkaf=d vf/kdkjh@ofj”B @ dfu”Bra= lgk;d

    lapkyd

    2- OgkWYot@ekÅfVXt fufeZrhlkBh yx.kkjk dPpk ekytls QksftZax dkLVhax] ckj IysV oxSjs lqizfl/n@ekU;rkizkIr fuekZR;kus fufeZysY;k ekykl fnysY;kfofgr pkap.kh izek.ki=s vij @ lg lapkyd ;kaukfLod`rhlkBh lknj >kY;kuarj R;kps ifjfujh{k.k d#ulapkydkadMwu fLod`rh fnyh tkbZy-

    Hkkjrh; ck”Ikdfofu;e 1950 ikB 2

    vtZ dPP;k ekykaphizek.ki=s ¼ ,dewGizr o ,d>sjkWDl izr½

    10fnol

    vij lapkyd@lg lapkyd@rkaf=d vf/kdkjh@ofj”B @ dfu”Bra= lgk;d

    lapkyd

    3- ojhy dPP;k ekykps pkp.kh izek.ki=kP;kfLod`rhuarj fuekZR;kus lnjg dPP;k ekykpsizek.ki=klg fujh{k.kklkBh vtZ dsY;kuarj R;kpsfujh{k.k fu;ksftr HksVhr dsys tkbZy- o R;kojfujh{k.k vf/kdk&;kph vksG[k iVfo.kk&;k fpUgkpseqnzkadu dsys tkbZy-

    Hkkjrh; ck”Ikdfofu;e 1950ifjf’k”V ts

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@ milapkyd

    lapkyd

    4- dPP;k ekykps fujh{k.k >kY;koj R;kpk vgokylacaf/kr ekydkl fnyk tkbZy-

    Hkkjrh; ck”Ikdfofu;e 1950ifjf’k”V ts

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@ milapkyd

    lapkyd

    36

  • 5- OgkWYot@ekÅfVaXtP;k dPP;k ekykoj ef’kfuaxdjrkauk tj R;kojhy fujh{k.k vf/kdk&;kph vksG[kiVfo.kkjs fpUg ef’kfuax dsY;keqGs fu?kwu tk.kkjs vlsyrj rRiwohZ rs fpUg ef’kfuax dsysY;k Hkkxkaoj iUgkeqnzkafdr ¼ LVWaEi VªkUlQj½ d#u ?ksa.;klkBh vtZlapkydkal lknj dsY;kuarj fujh{k.k vf/kdk&;kphfu;ksftr fno’kh HksV gksbZy o R;k HksVhe/;s fujh{k.kvf/kdk&;kph vksG[k iVfo.kkjs fpUg bfPNr HkkxkojiUgk enzkafdr dsys tkbZy-

    Hkkjrh; ck”Ikdfofu;e 1950ifjf’k”V ts

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@ milapkyd

    lapkyd

    6- OgkWYot@ ekÅfVaXt fufeZrh djrkuk tj osYMhaxmnHkoys vlsy rj osYMhax dj.ks iwohZ T;k Hkkjrh;ck”id fofu;e] 1950 varxZr izek.kif=r osYMjpsukao lapkyd ;kauk vtZ izek.ki=klg lknj >kY;kuarjvtkZph Nkuuh d#u lacaf/kr osYMjyk osYMhaaxdj.;kph ijokuxh fnyh tkbZy-

    vtZ osYMjpsizek.ki=

    8 fnol Lapkydrkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    7- osYMhax dj.;kiwohZ lka/;kP;k iwoZ r;kjhph HksVfu;ksftr dj.;klkBh lapkydkuk vtZ lknj>kY;kuarj fu;ksftr fno’kh lka/;kP;k iwoZ r;kjhpsfujh{k.k dsyss tkbZy-

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@ milapkyd

    lapkyd

    8- ojhy fujh{k.kkpk vgoky fuekZR;kl fnyk tkbZy- 4 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@ milapkyd

    lapkyd

    9- OgkWYot@ekÅfVax fufeZrhps osGsl tj xjtokVY;kl ?kkrd@fo?kkrd pkp.kh@ pkap.;k?ksryh@?ksrY;k rj R;kpk vgoky fLod`rhlkBh lknj>kY;koj R;kps ifjfujh{k.k d#u R;k vgokyklvij@lg lapkydkdMu fLOkd`rh fnyh tkbZy-

    Hkkjrh; ck”Ikdfofu;e 1950ifjf’k”V ts

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@ milapkydrkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    10- fufeZr OgkWYot@ekÅfVaXt ojhy loZ ckchaph iwrZrk>kY;koj R;kps vafre fujh{k.kklkBh vtZ lknjdsY;koj fu;ksftr fno’kh R;kps fujh{k.k o tynkcpkp.kh ?ksryh tkbZy o R;kps vgoky fnys tkrhy-

    Hkkjrh; ck”Ikdfofu;e 1950ifjf’k”V ts

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@lg lapkyd@ milapkyd

    lapkyd

    11- fuekZR;kus fufeZr OgkWYot@ekÅfVaxpk Hkkjrh; ck”Ikd ekU;rkizkIr udk’ks 10 rs lapkyd@ lapkyd

    37

  • lek/kkudkjd fujh{k.k o tynkc pkap.khpk vgokyizkIr >kY;kuarj R;kps fofgr izek.ki= III—lh r;kjd#u Lok{kjhlg ykxysY;k dPP;k ekykps fLOkd`rizek.ki=s] ekU;rk izkIr udk’ks] loZ VII;krhyfujh{k.k vgoky] xjt HkklY;kl ?kkrd@fo?kkrdpkpa.;k dsY;k vlrhy rj R;kps fLOkdr̀ vgokyoxSjslg lknj dsY;kuarj R;kps ifjfujh{k.k d#ufujh{k.k vf/kdkjh o lapkyd ;kaps izrh Lok{kjhlgR;kps forj.k dsys tkbZy-

    fofu;e 1950 e/khyfofu;e 269

    loZ pkap.kh vgokyo fujh{k.kkpsvgoky-

    15fnol

    vij lapkyd@lg lapkyd@ milapkydrkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    ¼ [k ½ lka/;kR;kph ¼ osYMj ½ pkap.kh o iqu%pkp.kh

    1 2 3 4 5 6 71- mesnokjkuas@fu;kstdkus nksu Nk;kfp=klg rlsp vuqHkokP;k izek.ki=klg fofgrueqU;krhy ¼ QkWeZ 12 ½ Lok{kjhr vtZ oijh{kk ‘kqYd Hkjysys ewG pyu izkIr>kY;kuarj R;kps ifjfujh{k.k d#u lapkyd;kaps vkns’kkuqlkj ijokuxh fnyh tkbZy-

    Hkkjrh; ck”id]fofu;e]1950 ikB 8

    8lapkyd

    lapkyd@vij lapkyd@ lglapkyd@rkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@dfu”B ra= lgk;d

    lapkyd

    2- ekU;rk izkIr iz;ksx’kkGsr fu;ksftr pkp.kh?ks.;klkBh vtZ izkIr >kY;koj fu;ksftrfno’kh mesnokjkph izFke

    v- ys[kh rlsp rksaMh ijh{kkc- osYMhaxps izkR;f{kd ?ksrys tkbZy

    Hkkjrh; ck”id]fofu;e]1950 ikB 8

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@ lglapkyd@mi lapkyd

    lapkyd

    3-osYMhax dsysY;k lka/;koj ?kkrd rlspfo?kkrd pkap.khps fujh{k.k dsys tkbZy-fujh{k.k vf/kdk&;kus ijh{kk ?ksrY;k uarjrkssaMh o ys[kh ijh{ksr 60% rlsp izkR;f{kdkr75% xq.k iMY;koj o ?kkrd pkap.;kpsvgokykps ifjfujh{k.k d#u R;kllapkydkaph ekU;rk fnyh tkbZy-

    Hkkjrh; ck”id]fofu;e]1950 ikB 8

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@ lglapkyd@mi lapkydrkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@dfu”B ra= lgk;d

    lapkyd

    4- ojhy ekU;rsuarj ifj{kkFkhZ ikl >kY;kojR;klkBh izek.ki= r;kj dsys tkbZy o uarjlapkyd ;kaP;k Lok{kjhlg R;kaps forj.k dsystkbZy-

    Hkkjrh; ck”id]fofu;e]1950 ikB 8

    15 rs20fnol

    lapkyd@vij lapkyd@ lglapkyd@mi lapkydrkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@dfu”B ra= lgk;d

    lapkyd

    38

  • ¼y½ osYMhax bysDVªksMph fu;rdkyhd ¼ fijh;kWMhd ½ vkjaHkhph ¼ bfuf’k;y DokfyfQds’ku½ pkp.kh½

    1- fuekZR;kus lacaf/kr bysDVªksM laca/khps ekfgrhi=dvtkZlkscr lknj dsY;kuarj R;kps ifjfujh{k.k d#uijokuxhi= lapkyd ;kaph ekU;rk ?ksÅu fnys tkbZy fdaok=V̀h vkkY;koj loZ i=O;ogkj fujh{k.k ‘kk[ksdMsikBowu lWEiy flysD’kulkBh HksV fu;ksftr dj.;kl lqiwnZdsys tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950 pkfofu;e 94 rs 98¼ikB 1½

    8 fnol¼=wVhaph iwrZrkiw.kZ>kY;kuarj½

    lapkyd@rkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    2-lacf/kr bysDVªksM flysD’ku HksVhlkBh vtZ lapkyd ;kauklknj dsY;koj bysDVªksMps flysD’ku laLFksP;k dk;Z’kkGsrdsys tkbZy-

    Hkkjrh; ck”idfofu;e]1950

    8 fnol lapkyd@vij lapkyd@ lgapkyd@ milapkyd

    lapkyd

    3- VsLV lWEiy ekU;rk izkIr iz;ksx’kkGsr ikBowu izR;s{k rsbysDVªksM oki#u dj.kk&;k osfYMaxps igk.khlkBh vtZdsY;koj R;klkBh fufj{k.k vf/kdk&;kph fu;ksftr fno’khHksV fnyh tkbZy-

    lapkyd@vij lapkyd@ lgapkyd@ milapkyd

    4- HksVhr fujh{k.k vf/kdk&;kP;k le{k osYMhax gksbZy- lapkyd@vij lapkyd@ lglapkyd@ milapkyd

    5- osYM dsysY;k lka/;kP;k VsLV lWEiyoj ?kkrd pkp.;k?ksrY;k tkrhy o R;kpk vgoky fnyk tkbZy-

    lapkyd@vij lapkyd@ lglapkyd@ milapkyd

    6- pkp.kh vgokykps ifjfujh{k.k d#u R;kl lapkyd;ktdMwu ekU;rk fnyh tkbzZy o lacaf/kr bysDVªksMykokij.;klkBh lgk efgU;kps enrhps izek.ki= ns.;kar ;sbZy-s

    Hkkjrh; ck”Ikdfofu;e]1950e/khy ikB 1

    pkp.kh vgokyo #-500@& izrhpkp.khdjhrk‘kkldh;dks”kkxkjkrHkjysys ewGpyu

    15 fnol lapkyd@vij lapkyd@ lglapkyd@ milapkydrkaf=d vf/kdkjh@ofj”B@dfu”B ra=lgk;d

    lapkyd

    39

  • 40

    1 2 3 4 5 6 71- izLrkokps ifjfujh{k.k d:u dkxnksi=h {kerk izFkeriklyh tkbZy- dkxni=kr =wVh vkkY;kuarj dk;Z{kerspkvk

  • 41

    ck”id ifjpj@uSiq.; vfHk;ark ijh{kk

    ck”ids vf/kfu;e] 1923 e/khy fu;e 28¼v½ e/khy mifu;e&1¼v½Q uqlkj dsanz ‘kklukus fnukad 15-3-2011 jksthfuxZfer dsysY;k vf/klwpusl vuql#u] ck”id ifjpkyu fu;e] 2011 o ck”id ifjpj fu;e] 2011 pk fu;e 3 o 4vuqlkj loZ ck”id ifjpkyu vfHk;ark @ ck”id ifjpj izek.ki= /kkj.k dj.kk&;k ik= O;DrhP;k rkC;kr vl.ks vko’;dvkgs- Eg.kwu ;k foHkkxkrQsZ ck”id ifjpkyu fu;e] 2011 o ck”id ifjpj fu;e] 2011 pk fu;e 9 vUo;s xBhr>kysY;k ijh{kk eaMGkrQsZ ?ks.;kr ;srkr- ck”id ifjpj {kerk ifj{kk eqacbZ ;sFAs o”kkZrwu 2 osGk o ukxiwj ;sFAso”kkZrwu 1 osGk ?ksrY;k tkrkr vkf.k ck”id ifjpkyu vfHk;ark ijh{kk QDr eqacbZ ;sFks 2 osGk ?ksryh tkrs-

    ojhy ifj{ksph rkjh[k fuf’pr >kY;koj ‘kklu jkti=kr rkj[kk tkghj dsY;k tkrkr] rlsp dk;kZy;kP;k lqpukQydkoj lqpuk i=dk}kjs tkghj dsY;k tkrkr- ijh{ksyk clw bfPN.kk&;k mesnokjkauk gLr iksp] iksLVkus fdaok ;kfoHkkxkps lkadsrhd LFkG Mahashramm.gov.in oj ijh{ksps fofgr ueqU;krhy vtZ ekx.khuqlkj miyC/k d#u fnys tkrkr-mesnokjkus fofgr ueqU;krhy Hkjysys vtZ ck”id ifjpkyu fu;e] 2011 o ck”id ifjpj fu;e] 2011 e/khy fu;e26 vUo;s foghr eqnrhr ;k dk;kZy;kl lknj djko;kps vlrkr o lnj vtkZph Nkuuh d#u iMrkG.kh dj.;kr ;srs-T;k mesnokjkauh vko’;d ckchaph iwrZrk dsyh vkgs v’kk mesnokjkauk ijh{ksl ik= dj.;kr ;srs o R;k mesnokjakuk ijh{kspsizos’ki= foghr eqnrhr ikBfo.;akr ;srs-

    mijksDr ijh{ksdjhrk mesnokjkph ik=rk] ifj{kspk vH;klØe o vtZ dj.;kckcrph ri’khyokj ekfgrh ck”idifjpkyu fu;e] 2011 o ck”id ifjpj fu;e] 2011 pk fu;e 21 rs 49 e/;s fnysyh vkgs-

    jk”Vªh; f’k{kqrk izek.ki=@brj jkT;krwu izkIr dsysyh izek.ki=s i`”Bkadu dj.;kckcr-

    fu;e 24

    vWizsUVhl vWDV 1961 vUo;s izkIr dsysyh jk”Vªh; f’k{kqrk izek.ki=koj ;k dk;kZy;kekQZr i`”Bkadu dsyh tkrkr-lnjgw izek.ki=s i`”Bkadu dsY;kf’kok; ck”idkoj f}rh; Js.kh ck”id ijhpj Eg.kwu rkck fnyk tkr ukgh- i`”Bkadu d#u?ks.;kph in~/kr [kkyhyizek.ks vkgs-

  • 42

    vLFkk;h i`”Bkadu %&

    vWizsUVhl vWDV 1961 vUo;s vk;-Vh-vk;- lsaVj ekQZr ck”id ifjpj ¼ckW;yj vVsaMUV½ VªsMP;k ys[kh ijh{kk ?ksrY;ktkrkr- ijh{kk ikl >kysY;k mesnokjkauk ewwG izek.ki= feG.;kl foyac ykxr vlY;keqGs vk;-Vh-vk;-lsaVje/kwu mRrh.kZ>kysY;k mesnokjkauk xq.ki=dkP;k vk/kkjs ;k foHkkxkdMwu ckjk efgU;kdfjrk ck”idkoj dke dj.;klkBh mesnokjkaukvLFkk;h izek.ki= fnyhs tkrkr- R;k izek.ki=koj ;k dk;kZy;krwu i`”Bkadu d#u fnyh tkrkr- ewG izek.ki= lknjdjsi;Zar ckjk efgU;kadfjrk ck”idkaoj dke dj.;klkBh izek.ki= /kkjdkyk ijokuxh i= fnys tkrs- R;kuarj ewGizek.ki= lknj dsY;koj dk;e Lo#ih i`”Bkadu dsys tkrs- mesnokjkyk izFke Js.kh ck”id ifjpj ijh{ksyk clrkuki`”Bkadu dsysY;k fnukadkiklwu lsokdkyko/kh fuf’pr dsyk tkrks-

    vLFkk;h i`”Bkadu%& dj.;klkBh vko’;d rh dkxni=s lknj dsY;kuarj vLFkk;h ck”id ijhpj izek.ki= vtkZphNkuuh d#u foghr eqnrhr izek.ki= i`”Bkafdr d#u fnys tkrs-

    izek.ki= dk;e Lo#ih i`”Bkafdr dj.;klkBh vko’;d rh dkxni=s lknj dj.;kr ;koh o i`”Bkadu ‘kqYd

    #-100@& ¼#i;s ‘kaHkj QDr½ ‘ k k lu k P; k b Z & i z . k ky h} k j s ¼www . g r a s s . g o v . i n ½ b Z & pyuk}kjs fdaok eqacbZ eq[;dk;kZy; @ foHkkxh; dk;kZy;kr jks[khus Hkj.;kr ;kos- ojhy jk”Vªh; f’k{kqrk izek.ki=kps dk;e Lo#ih i`”Bkadumesnokjkus vtZ dsysY;k fnukadkiklwu ia/kjk fnolkr fnys tkrs-

    egkjk”Vª jkT;ke/;s uksdjh dj.kk&;k mesnokjkaph brj jkT;karwu izkIr dsysyh ck”id ijhpj {kerk izek.ki= fdaokjk”Vªh; f’k{kqrk ¼,u-lh-Vh-Ogh-Vh-½ izek.ki=s i`”Bkadu dj.;klkBh [kkyhy ckchaph iwrZrk dj.ks vko’;d vkgs-

    fu;e 24 & izek.ki=s T;k jkT;krwu izkIr dsyh vlrhy] R;k jkT;ke/;s l R ; r k iMrkG.khlkBh ikBfoystkrkr- vko’;d rh dkxni=s o izek.k= i`”Bkadu ‘kqYd ck”id ifjpkyu vfHk;arkdjhrk #-200@& o ck”id ijhpj {kerk

    izek.ki= i`”Bkadu ‘kqYd # 100@& ‘ k k lu k P; k b Z & i z . k ky h} k j s ¼www . g r a s s . g o v . i n ½ b Z & pyuk}kjs fdaok eqacbZeq[; dk;kZy; @ foHkkxh; dk;kZy;kr jks[khus Hkj.;kr ;kos- izek.ki=kph lR;rk iMrkG.kh lek/kkudkjd vk

  • 43

    dk;kZy; @ foHkkxh; dk;kZy;kr jks[khus Hkj.;kr ;kos-

  • 43

    ojhy loZ ckchaph iwrZrk d#u vtZ lknj dsY;kuarj ,d vkBoM;ke/;s uDdy izek.ki= r;kj d#u mesnokjkykvaxkojhy [kw.k oxSjsph iMrkG.kh dj.;klkBh jktif=r vf/kdk&;kleksj cksyfoys tkbZy o R;kuarj iqkys vlY;kl izek.ki=kph izr] dk;Zdkjh naMkf/kdk&;kleksj tkfgj dsysys ‘kiFki= o ikliksVZlkbZtps nksu QksVks lknj dj.;kr ;kosr-

    rlsp izek.ki= xgkG fdaok gkuh >kY;kl izek.ki=kph izr] dk;Zdkjh naMkf/kdk&;kleksj tkfgj dsysys ‘kiFki=]iksfyl LVs’ku e/;s dj.;kr vkysY;k rdzkjhph ewG izr o ikliksVZ lkbZtps nksu QksVks lknj dj.;kr ;kosr-

    ojhy dkedktkfo”k;h dkgh rØkj vlY;kl lfpo@v/;{k ijh{kd eaMG ;kaP;kdMs rdzkj djrk ;srs-tursP;k ys[kh vFkok rksaMh rØzkjhaph n[ky ?ks.ks o 15 fnolkr mRrj ns.ks] ck”id ifjpj {kerk ijh{kk] ck”id ck”idifjpkyu vfHk;ark ijh{kk ;k ckcrph vko’;d rh ekfgrh [kkyh ueqn dsysY;k eq[; dk;kZy;kr o foHkkxh;dk;kZy;kr] vf/kdk&;ka’kh laca/khrkauh laidZ lk/kY;kl feGw ‘kdsy-

    rlsp fu;e 28 vUo;s ifj{kk vtkZlkscr lknj dsysys lsok izek.ki= la’k;kLin okVY;kl R;kphvko’;d rh iMrkG.kh d#u tj rs izek.ki= [kksVs BjY;kl fu;e 29 ¼1½ vUo;s mesnokjkl g;k

    fu;ekUo;s vk;ksftr dks.kR;kgh ijh{ksl cl.;kl izfrca/k dj.;kr ;srks-

  • 44

    dye 4 ¼1½ ¼c½ ¼v½ uequk ¼v½

    v-dz- lqpuk i=dkuqlkj fnysys fo”k; fu;e dzekad o o”ksZ vfHkizk; ¼vlY;kl½

    1 ck”ids vf/kfu;e 1923 &&&&&&&&&&&

    2 Hkkjrh; ck”id fofu;e] 1950 &&&&&&&&&&&

    3 Ekgkjk"Vª ck”id fu;e] 1962 &&&&&&&&&&&

    4 egkjk"Vª ferhi;kstd fu;e 1965 &&&&&&&&&&&

  • 44

    dye 4 ¼1½ ¼c½ ¼v½ uequk ¼c½

    v-dz- ‘kklu fu.kZ;kuqlkj fnysys fo”k; ‘kklu fu.kZ; dzekad orkjh[k

    vfHkizk; vlY;kl

    1 fujad fujad fujad

    dye 4 ¼1½ ¼c½ ¼v½ uequk ¼d½

    v-dz- ‘kklu i=dkuqlkj fnysys fo”k; ifji=d dzekad orkjh[k

    vfHkizk; vlY;kl

    1 fujad fujad fujad

    dye 4¼1½ ¼c½ ¼v½ uequk ¼M½EqakcbZ dkek’kh lacaf/kr dk;kZy;hu vkns’k@/kksj.kkRed ijhi=ds

    v-Ø- fo"k; Øekad o rkjh[k vfHkizk;01 ck"id fujh{k.k vf/kdkjh ,d yksdlsod Eg.kwu

    lacaf/kr turs’kh lgdk;kZps o lkSgknZiw.ks laca/k Bso.ksckcrdk;kZy;hu vkns’k Øekad%,lch&1@8@2005fnukad 14@3@2005

    &&&&&

    02 ck"ids lapkyuky;]eacbZ eq[; dk;kZy;klg foHkkxh;dk;kZy;kr ‘kkldh; ekfgrh vf/kdkjh o vfiyh;izk/khdkjh ;kaph fu;Drh-

    dk;kZy;hu vkns’k dzekad18@2013] fn- 02@11@2013 &&&&&

    03 vij lapkyd]ck”ids]e-jk-eqacbZ ;kauk vf/kdkj iznkudj.ksckcr-

    dk;kZy;hu vkns’k dzekad8@2005]fn-16@4@2005 l/;k in fjDr vkgs-

    04 vFkZ ladaYih; rjrqnhe/ku dsY;k tk.kk&;k [kpkZpk iquZesGdkyko/khr iw.kZ dj.;klkBh fof’k”V vf/kdk&;kphÞuksMy vf/kdkjhß Eg.kwu fu;Drh dj.;kckcr-

    Dk;kZy;hu vkns’k dzekad31@2005 fn-16@6@2005 &&&&&

    05 EqakcbZ eq[; dk;kZy;krhy oxZ&1P;k vf/kdk&;kaps dk;kZy;hu vkns’k dzekad

  • dk;Z{ks=kr cny dj.;kckcr ,lch&1@ft,y 94@2012@19594] fnukad 11@06@2012

    &&&&&

    06 vfiyh; izkf/kdkjh]’kkldh; ekfgrh vf/kdkjh o lgk;dekfgrh vf/kdkjh ;kaph fu;qDrh

    dk;kZy;hu vkns’k dzekad18@2013] fn- 02@11@2013 &&&&&

    07 dsanz ‘kklukP;k ekfgrhpk vf/kdkj vf/kfu;e]2005e/khy dye 4 [kaM o ¼1rs17½ ckcrph ekfgrh-

    dk;kZy;hu vkns’k dzekad46@2005 fnukad26@9@2005

    &&&&&

    08 vfiyh; izkf/kdkjh]’kkldh; ekfgrh vf/kdkjh o lgk;dekfgrh vf/kdkjh ;kaph fu;qDrh-

    dk;kZy;hu vkns’k dzekad18@2013] fn- 02@11@2013 &&&&&

    09 milapkyd]ck”id e-jk-ukf’kd ;kaP;k Dk;kZy;klkBhHkkM;kus ?ksrysY;k tkxsP;k Okk

  • dye 4 ¼1½ ¼c½ ¼v½ uequk ¼b½

    eqacbZ ;sFkhy ck”ids lapkyuky;] dkexkj Hkou] lkrok etyk] IykWV ua- lh&20] okanzk dqykZ ladqy] okanzk] eqacbZz&51dk;kZy;ke/khy miyC/k nLr,sotkph ;knh-nLr,sotkpk fo”k;

    vuq-dz-

    nLrk,sotkpk izdkj fo"k; lacaf/kr O;Drh@inuke

    O;Drhps fBdk.k@mijksDr

    dk;kZy;klmiyC/k ulY;kl½

    1 uksan ogh @ uLrh uksan.kh >kysys ck”id@ferhi;kstd vkod fyihd &&&&&&&&&

    2 uksan ogh @ uLrh LFkykarjhr >kysysck"id@ferhi;kstd

    fyihd &&&&&&&&&&

    3 uLrh fufeZrh dj.;kar ;sr vlysY;k ck”idkaP;kueqU;kaph loZ izdkjph pkp.kh

    nIrjh &&&&&&&&&&

    4 uLrh fufeZrh >kysY;k ck”id o ferhi;kstd;kaph izek.ki=s

    nIrjh

    5 uLrh /kkrql;kstu fdz;sus r;kj dj.;kar ;srvlysY;k ck”idkP;k lka/;kP;k ?kkrd @fo?kkrd pkp.;k

    nIrjh &&&&&&&&&&

    6 uLrh ekU;rk fnysY;k ck”id uyhdk] Hkjuuyhdk] fudkl uyhdkaps udk’ks

    nIrjh &&&&&&&&&&

    7 uLrh vafre ekU;rk fnysY;k ck”id uyhdk] Hkjuuyhdk] fudkl uyhdkaps udk’kk-

    nIrjh &&&&&&&&&&

    8 uLrh Ckk”id@ ferhi;kstd@ck”id uyhdk@ Hkjuuyhdk@fudkl uyhdk ;akph nq#Lrh

    nIrjh &&&&&&&&&&

    9 uLrh Ckk”id o ck”idkaps lqVs Hkkx@ ferhi;kstdOk R;kaps lqVs Hkkx @>Mik oxSjslkBhykx.kk&;k dPP;k ekykaps izek.ki=-

    nIrjh &&&&&&&&&&

    46

  • 10 uksanogh vkod uksanogh ¼ ‘kk[kse/;s izkIr >kysys [email protected]=s@udk’ks@vgoky oxSjs½

    vkod fyihd &&&&&&&&&&

    11 uksan ogh rØkj uksan ogh Rkakf=d vf/kdkjh rdzkj uksan ogh

    12 iqfLrdk Ckk”id o ferhi;kstd ;kaP;k ck”iduyhdk] Hkj.k uyhdk] fudkl uyhdk

    nIrjh &&&&&&&&&&

    13 iqfLrdk lka/kkR;kauk fnysY;k izek.ki=kP;k LFkG izrh ofj"B ra= lgk;d &&&&&&&&&&

    14 uksanogh fujfujkG;k dkeklkBh ‘kqYd HkjysY;kizek.kdklaca/kh ekfgrh-

    fyihd &&&&&&&&&&

    15 uLrh ck"id o ck”idkps lqVs Hkkx] ferhi;kstdo R;kps lqVs Hkkx] >Mik] ekÅfVaXt ofQfVXat@ dkfLVax o QkstZ ‘kkWi iz;ksx’kkGkoxSjs ;kauk fnysyh ekU;rk o R;kpsuqruhdj.k

    ofj"B ra= lgk;d &&&&&&&&&&

    16 uksanogh ck"id o ck”idkps lqVs Hkkx] ferhi;kstdo R;kps lqVs Hkkx] >Mik] ekÅfVaXt ofQfVXat@ dkfLVax o QkstZ ‘kkWi iz;ksx’kkGkoxSjs ;kauk fnysyh ekU;rk o R;kpsuqruhdj.k

    fyihd &&&&&&&&&&

    17 deZpk&;kaph lsokiqLrds osru fuf’prh] loZ izdkjP;k jtsP;k uksanh]osruoksjkWDl o brj dkgh jdesP;k uksanh&&**&& &&**&&

    22 eqnzkad uksanogh eqnzkadu uksanh &&**&& &&**&&

    47

  • 23 iqjd ns;d uksanogh osrukfo"k;d dks.kR;kgh iqjd ns;dkP;k uksanh&&**&& &&**&&

    24 eq[;ea=h lgk;duksnogh

    eq[;ea=h lgk;d uksnogh&&**&& &&**&&

    25 vlaforjhr jDdeuksnogh

    vlaforjhr jDde uksnogh&&**&& &&**&&

    26 is vkWMZj ¼vk;-lh-vk;-lh-vk;- cWad½ uksanogh

    is vkWMZjP;k uksanh&&**&& &&**&&

    27 vf/knku o ys[kkdk;kZy;kdMwuvkysY;k /kukns’kkaphuksanogh-

    /kukns’kkP;k uksanh&&**&& &&**&&

    28 jn~nhisij uksanogh jn~nh isij fodY;kuarj pyukP;k uksanh ?ks.sk-&&**&& &&**&&

    29 jtk eqnr izoklloyr uksanogh

    vf/kdkjh@deZpk&;kus Loxzke tk.;klkBh oegkjk”Vª n’kZuklkBh xVo”kkZr ekx.kh dsysY;kns;dkP;k uksanh

    lkS- j- j- lkoar]ofj"B fyfid

    eqacbZ

    30 xV foek ;kstuklnL; uksanogh

    loZ vf/kdkjh@deZpkjh ;kaph xVfoek uksanogh&&**&& &&**&&

    31 fujh{k.k nSuafnuhQkbZy

    LkoZ vf/kdk&;kauh vkikiY;k dk;Z{ks=kr dsysY;kck”id fujh{k.kkP;k nSuafnU;k rikl.ks] R;kpizek.ksriu{kersizek.ks lacaf/kr ck”idkaph fujh{k.k‘kqYdkph ;ksX; izdkjs olqyh >kyh vkgs dh ukghgs rikl.ks-

    &&**&& &&**&&

    32 izek.kd uksanogh izek.kdkph ikus ekstwu fyfidkl ns.ks] rlsp iw.kZ>kY;kuarj ijr ?ks.ks

    lkS- efu”kk v- Hkokjh]fyfid&Vadys[kd

    eqacbZ

    33 ?kjcka/k.kh vfxzeuksanogh

    ?kjcka/k.kh ekfld osru ns;dkrwu dikrdsY;kuarj gIR;kaP;k uksanh- &&**&& &&**&&

    34 nwj/ouh ns;d uksanogh nwj/ouh ns;ds ikl >kY;kuarjP;k uksanh&&**&& &&**&&

    35 vuqnku uksanogh vuqnku eatqj >kY;kuarj uksanh ?ks.ks o eatwjvuqnkukrwu ns;dkph jDde otk d#u f’kYydjDdesph uksan ?ks.ks-

    &&**&& &&**&&

    48

  • 36 Vksdu jftLVj dks"kkxkjkr ns;d eatwjhlkBh lknj djrkuk uksan?ks.ks o ns;d ikfjr >kY;koj ns;dkpk izek.kdØ- o fnukad rlsp Vksdu ua-o fnukadkph uksan?ks.ks-

    &&**&& &&**&&

    37 vkdfLed [kpZuksanogh

    LoPndkps ns;d] orZekui= ns;d] LFkk;h vfxzens;d] ;kaP;k ns;d ikfjr >kY;kuarjP;k uksanh- &&**&& &&**&&

    38 tMlaxzg uksanogh dk;kZy;krhy oLrwqph ri’khyokj ekfgrh ?ksowuR;kph njo”khZ iMrkG.kh d#u lk{kkafdr dsyhtkrs-

    &&**&&

    39 oxZ&1] oxZ&23] oxZ&3]o oxZ&4 P;k osruns;dkP;k dk;kZy;huizrh

    oxZ&3 o oxZ&4 P;k osru ns;dkP;k dk;kZy;huizrh &&**&& &&**&&

    40 lsokFkZ ps fcykckcrvkod uksanogh

    loZ deZpk&;kaph laiq.kZ ekfgrh osGksosGh v|;kordj.ks] ys[kk’kk[ksr vkysY;k i=kaP;k uksanh Bso.ks

    41 chy uksanogh dks"kkxkjkr ns;d eatwjhlkBh lknj djrkuk uksan?ks.ks o ns;d ikfjr >kY;koj ns;dkpk izek.kdØ- o fnukad rlsp Vksdu ua-o fnukadkph uksan?ks.ks-

    &&**&& &&**&&

    42 Hkfo”; fuokZg fu/khuksanogh

    vf/kdkjh@deZpkjh ;kaP;k ijrkok@uk ijrkokHkfo”; fuokZg fu/kh vfxze o O;kt ;kaP;k uksanh &&**&& &&**&&

    43 mRlo vfxze uksanogh deZpk&;kus ?ksrysY;k ekfld vfxzekph uksanBso.ks- &&**&& &&**&&

    44 tek&[kpZesG fooj.ki=¼vf/knku o ys[kkdk;kZy;] eqacbZ½

    tek [kpkZpseqacbZ dk;kZy;krhy ekfld fooj.ki= r;kjd#u iMrkG.kh d#u vf/knku o ys[kkdk;kZy;kr vgoky lknj djrkr o R;kr dkghrQkor vlY;kl i=O;ogkj dj.ks o rQkornwj dj.ks-

    Jh- d`- x- ldkVs]fyfid&Vadys[kd

    eqacbZ

    45 Tkek&[kpZesG fooj.ki=¼egkys[kkikydk;kZy;] eqacbZ½

    brj foHkkxh; dk;kZy;krhy ekfld fooj.ki=r;kj d#u iMrkG.khlkBh vf/knku o ys[kkdk;kZy;kr lknj dsY;kuarj rs rikl.kh d#uijr dk;kZy;kr lknj djrkr-

    &&**&& &&**&&

    49

  • 46 fofu;kstu ys[ks izR;{k [kpkZph jDde@ vFkZladYih; vuqnku;kaP;ke/khy deh@vf/kd [kpkZP;k jdesph ekfgrho”kkZv[ksj ‘kklukl lknj djkoh ykxrs-

    &&**&& &&**&&

    47 uSfeRrhd jtk uksanogh vf/kdkjh@deZpkjh ;kaP;k uSfeRrhd jtsP;k uksanh &&**&& &&**&&

    48 vkod uksanogh ys[kk ‘kk[ksr vkysY;k i=kP;k uksanh Bso.ks- Jh- ‘k- fn- okojs]fyfid&Vadys[kd eqacbZ

    49 OkxZ&1 P;k osruns;dkP;k dk;kZy;huizrh

    OkxZ&1 P;k osru ns;dkP;k dk;kZy;hu izrh Jh- n-ok- oS|ofj"B fyfid &&**&&

    50 vf/kdkjh lsokiqLrds osru fuf’prh] loZ izdkjP;k jtsP;k uksanh]osruok

  • 59 fo/kku lHkk iz’uuksanogh

    fo/kku lHksP;k fgokGh] ikolkGh vf/kos’kukrfopkjysY;k iz’ukaph mRrjs ns.sk-

    Jh- e- dk- jkmr]ofj”Bfyfid &&**&&

    60 oxZ&3 o oxZ&4P;kvk;dj uLrh

    QkWeZ&16 e/;sokf”kZd osrukP;k o otkrhP;k uksanhHk#u ns.ks-

    Jh- j-dka- olkos]v/kh{kd EqakcbZ

    61 ys[kk ifj{kdvgokyckcrph uLrh

    ys[kk ifj{kdke/;s ?ksrysY;k vk{ksikph iwrZrkdj.ks- &&**&& &&**&&

    62 osru iMrkG.khiFkdkus ?ksrysY;kvk{ksikP;k uLrh

    osru iMrkG.kh iFkdkus ?ksrysY;k vk{ksikaphiwrZrk d#u lsokiqLrds iMrkG.khlkBh iqUgklknj dj.ks-

    &&**&& EqakcbZ

    uksanogh63 Ckk”id vi/kkr ck"idkP;k vi?kkrk lac/khph ri’khyokj uksan- Jh-iz-ek-f’k’kqiky]

    v/kh{kdeqcbZ

    64 csch ck”ids ¼eqacbZfoHkkxh; dk;kZy;½

    loZ csch ck”iadkph uksan- ¼eqacbZ] Bk.ks o jk;xM½ loZJh ‘ksaMs o pqusdj&&**&&

    65 csch ck”ids ¼foHkkxh;dk;kZy;½

    loZ csch ck”idkaph uksan-¼loZ foHkkxh; dk;kZy;s½ loZJh ‘ksaMs o pqusdj&&**&&

    66 csch ck”ids uk gjdrizek.ki=- ¼eqacbZfoHkkxh; dk;kZy;½

    loZ csch ck”iadkP;k uk gjdr izek.ki=kaP;kri’khyokj uksanh- ¼eqacbZ] Bk.ks o jk;xM½

    loZJh ‘ksaMs o pqusdj

    67 csch ck”ids uk gjdrizek.ki= ¼ loZfoHkkxh; dk;kZy;s½

    loZ csch ck”iadkP;k uk gjdr izek.ki=kaP;kri’khyokj uksanh- ¼loZ foHkkxh; dk;kZy;s½

    loZJh ‘ksaMs o pqusdj

    68 ck"ids@ferhi;kstdkaphizek.ki=s o izek.kdiqLrds uksanogh

    ck"ids@ferhi;kstdkaph izek.ki= o izek.kdiqLrdkaph ri’khyokj uksanh-

    loZJh ‘ksaMs o pqusdj&&**&&

    69 fujh{k.k HksV uksanogh fujh{k.k HksVhaaph uksn o fujh{k.k HksVh fuf’prh- Jh- fn-t- iqtkjhofj"B fyfid eqacbZ

    70 Ckan ck”ids uksanogh dk;Z{ks+=krhy can ck”idkaph uksan &**&& &&**&&

    51

  • loZlk/kkj.k uLrh71 dk;kZy;hu ifji=ds ck"idklac/khph ekfgrh o vkns’k- Jh-e-dk-jkmr]ofj”Bfyfi- eqcbZ72 egRokps ‘kkldh;

    vkns’kck"id]ferhi;kstd]eqnrok< b-ckcr-

    &&**&& &&**&&73 laj{k.k[kkR;kP;k

    v[kR;kjhrhy ck”idsi= O;ogkj o izek.ki=s- Jh-

    iz-ek-f’k’kqiky’v/kh{kd

    74 OksLV fgV ck”idkaukeqnrok

  • 87 ck"idkph fodzh o[kjsnh

    ck"idkph fodzh o [kjsnh ckcr daiuh’khi=O;ogkj - &&**&& &&**&&

    88 ck"idkaps LFkkukarj- ck"idkP;k LFkkukarjkckcr daiuh’kh i=O;ogkj -&&**&& &&**&&

    89 uDdy izek.ki=s xgkG] u”V o [kjkc >kysY;k ck”id@fefri;kstdkaph izek.ki=kaph uDdy izr-ks &&**&& &&**&&

    90 lekIrhLej.ki=s@uksfVl

    ck"idkaP;k lekIrh fnukadkph Lej.ki=s&&**&& &&**&&

    91 rdzkj uksanogh izkIr >kysY;k rØkjhaP;k uksanh &&**&& ykxw ukgh

    92 vi?kkr izdj.khuksanogh

    vi?kkrklaca/kh rikl vf/kdkjh] pkSd’khvf/kdk&;kapk ri’khy

    &&**&& ykxw ukgh

    93 ck"id ifjpj ouSiq.; vfHk;ark ifj{kkrif'kyokj uksanogh

    ck"id ifjpj o uSiq.; vfHk;ark ifj{kkrif'kyokj uksanh

    lkS- m-lq-iokj]fy-Vadys[kd

    ykxw ukgh

    94 ifj{ksyk izfrca/kdj.;kr vkysY;kmesnokjkaph uksanogh

    ifj{ksyk izfrca/k dj.;kr vkysY;k mesnokjkaP;kuksanh

    Jh- v-dksa- eGsdj]vf/k{kd

    ykxw ukgh

    95 uSiq.; vfHk;ark ifj{kk¼ik=@vik=½ uksanogh

    uSiq.; vfHk;ark ifj{kk ¼ik=@vik=½ mesnokjkaP;kuksanh

    lkS- m-lq-iokj] fy-Vadys[kd

    ykxw ukgh

    96 ck"id ifjpj {kerkifj{kk ukxiwj¼ik=@vik=½ uksanogh

    ck"id ifjpj {kerk ifj{kk ukxiwj ¼ik=@vik=½mesnokjkaP;k uksanh

    lkS- m-lq-iokj] fy-Vadys[kd

    ykxw ukgh

    97 ,u-lh- Vh- Ogh- Vh-i`"Bkadu uksanogh

    ,u-lh- Vh- Ogh-Vh- i`"BkadukP;k uksanh lkS- m-lq-iokj] fy-Vadys[kd

    ykxw ukgh

    98 brj jkT;krquvkysY;k izek.ki=kaphi`"Bkadu

    brj jkT;krqu vkysY;k izek.ki=kaph i`"BkadukaP;kuksanh

    Jh e-jk-rkoMs]o- fy-Vadys[kd

    ykxw ukgh

    99 LFkGizr uksanogh loZ LFkGizrkaP;k uksanh lkS- m-lq-iokj] fy-Vadys[kd

    ykxw ukgh

    100 vkod ukssanogh vkod i=kaP;k uksanh Jh- ‘k-fn-okojs] fy-Vadys[kd

    ykxw ukgh

    53

  • v½ dk;ec½ 30 o”ksZc½ ¼1½ 15 o”ksZd½ 5 o”ksZd½ ¼1½ 10 o”ksZM½ 1 o”kZ

    dye 4 ¼1½ ¼v½ ¼vi)

    eqacbZ ;sFkhy ck”ids lapkyuky;] dkexkj Hkou] lkrok etyk] IykWV ua- lh&20] okanzk dqykZ ladqy] okanzk] eqacbZz&51] ;kdk;kZy;ke/;s nLr,sotkaph oxZokjh-

    v-Ø-

    fo"k; nLr,sotkpkizdkj

    uLrh@eLVj@uksaniqLrd@

    ukasnogh@Ogkmpjb-

    izeq[k ckchapk ri’khyokj lqjf{krBso.;kpkdkyko/kh

    01 Ckk”id vi/kkr uksanogh ck"idkP;k vi?kkrk lac/khph ri’khyokj uksan- c 102 csch ck”ids ¼eqacbZ foHkkxh;

    dk;kZy;½uksanogh loZ csch ck”iadkph uksan- ¼eqacbZ] Bk.ks o jk;xM½ c 1

    03 csch ck”ids ¼foHkkxh; dk;kZy;½ uksanogh loZ csch ck”idkaph uksan-¼loZ foHkkxh;dk;kZy;s½

    c 1

    04 csch ck”ids uk gjdr izek.ki=-¼eqacbZ foHkkxh; dk;kZy;½

    uksanogh loZ csch ck”iadkP;k uk gjdr izek.ki=kaP;kri’khyokj uksanh- ¼eqacbZ] Bk.ks o jk;xM½

    c 1

    05 csch ck”ids uk gjdr izek.ki=¼ loZ foHkkxh; dk;kZy;s½

    uksanogh loZ csch ck”iadkP;k uk gjdr izek.ki=kaP;kri’khyokj uksanh- ¼loZ foHkkxh; dk;kZy;s½

    c 1

    06 ck"ids @ ferhi;kstdkaph izek.ki=so izek.kd iqLrds ukasnogh

    Uksaknogh ck"ids @ ferhi;kstdkaph izek.ki=s o izek.kdiqLrdkaph ri’khyokj ukasnh

    d

    54

  • 07 vkod uksanogh uksanogh i=kaph uksan c 108 fujh{k.k HksV uksanogh uksanogh fujh{k.k HksVhaaph uksn o fujh{k.k HksVh fuf’prh- c 1

    09 Ckan ck”ids uksanogh uksanogh dk;Z{ks+=krhy can ck”idkaph uksan c 1loZlk/kkj.k uLrh

    10 dk;kZy;hu ifji=ds uLrh ck"idklac/khph ekfgrh o vkns’k- d11 egRokps ‘kkldh; vkns’k uLrh ck"id]ferhi;kstd]eqnrok< b-ckcr- v12 laj{k.k[kkR;kP;k v[kR;kjhrhy

    ck”idsuLrh i= O;ogkj o izek.ki=s- c 1

    13 OksLV fgV ck”idkauk eqnrok

  • 27 ck"idkaps LFkkukarj- uLrh ck"idkaps LFkkukarjkckcr daiuh’kh i=O;ogkj d

    28 uDdy izek.ki=s uLrh xgkG]u”V o [kjkc >kysY;k ck”id@ferhi;kstkadkP;k izek.ki=kph uDdy i=

    d

    29 lekIrh Lej.ki=s@uksfVl uLrh ck"idkaP;k lekIrh fnukadkph Lej.ki=s d30 rdzkj uksanogh uksaniqLrd TkursdMwu vkysY;k rdzkjhph nk[ky ?ksowu lnj

    izdj.kkph pkSd”kh d#u R;kaPkh uksan uksanoghr?ks.ks

    d

    31 vi?kkr izdj.kh uksanogh uksaniqLrd Ckk”id ifjpj vFkok uSiq.; vfHk;ark;kaP;kdMwu ck”idkl vi/kkr >kkY;kl R;kaphpkSd’kh lg lapkyd@ milapkyd ;kaP;kdMspkSd”khlkBh izdj.k ikBowu R;kaP;kdMwu pkSd”khvgoky lknj >kY;kuarj ;ksX; rks fu.kZ;ifj{kd eaMGkuk ?ksowu R;koj dk; dk;Zokgh>kyh ;kckcrph uksan ?ks.ks

    d

    32 ck"id ifjpj o uSiq.; vfHk;arkifj{kk rif'kyokj uksanogh

    uksaniqLrd Ckk”id ifjpj o uSiq.; vfHk;ark [email protected]@ xSjgtj@vik= mesnokjkaph ukaos

    c & 1

    33 ifj{ksyk izfrca/k dj.;kr vkysY;kmesnokjkaph uksanogh

    uksaniqLrd Ckk”id ifjpj o uSiq.; vfHk;ark ts mesnokjck’id vi/kkrkl nks’kh Bjys vFkok T;kmesnokjkus [kksVh lsok izek.ki=s lknj dsyh gsfl/n >kY;kuarj v”kk mesnokjkauk ifj{kslcl.;kl izfrca/k dsyk tkrks R;kaph ukaos oiRrs-

    d

    34 uSiq.; vfHk;ark ifj{kk ¼ik=@vik=½uksanogh

    uksaniqLrd ifj{kd eaMGkus lqV nsowu ifj{ksl ik=dj.;klkBh mesnokjkauk ifj{ksl cl.;kphijokuxh fnyh R;k mesnokjkaph ukaos

    d & 1

    35 ck"id ifjpj {kerk ifj{kk ukxiwj¼ik=@vik=½ uksanogh

    uksaniqLrd Ckk”id ifjpj mRrh.kZ@ vuqRrh.kZ@xSjgtj@vik= mesnokjkaph ukaos

    c & 1

    36 ,u-lh- Vh- Ogh-Vh- i`"Bkadu uksanogh uksaniqLrd ts mesnokj izf”k{k.k vf/kfu;e 1961 vUo;svk;-Vh-vk; ifj{ksl ckW;yj vVsaMUV ;k VªsMP;k

    d & 1

    56

  • ys[kh ifj{kk ikl >kys vkgsr R;k mesnokjkaukfOnrh; Js.kh ck’id ifjpj Eg.kwu R;kaP;kizek.ki=koj i`’Bkdau d#u R;kauk ck’idkojdke dj.;kl ijokuxh ns.;kckcrph uksanuksanoghr /ks.ks

    37 brj jkT;krqu vkysY;k izek.ki=kaphi`"Bkadu

    uksaniqLrd brj jkT;krwu egkjk’Vª jkT;krhy ck’idkojdke dj.;klkBh vkysY;k mesnokjkaph izwek.ki=siMrkMrk

  • ¼dkxni=s½49 LkoZlk/kkj.k Hkfo”; fuokZg fu/kh

    ijrkok ns;dsuLrh vf/kdkjh@deZpkjh ;kaph ijrkok o uk ijrkok

    ns;dsd

    50 vf/kfu;e 1964 1964 vuqlkjvf/kdkjh oxkZl fnysY;k ikWDlZpk¼’kDrhpk½ okij dsysY;k dkxni=kaphQkbZy

    uLrh vf/kdk&;kaP;k vkns’kkP;k uLrh c

    51 Uk”V dsysY;k dk;kZy;hu nIrjkapkri’khy

    uLrh lqjf{kr Bso.;kpk dkyko/kh laiY;kuarjP;k uksanh c

    52 ‘kkldh; [kpkZr dkVdljdj.;kckcrps vkns’k

    uLrh ‘kklukps dk;kZy;hu vkns’k c&1

    53 LkoZlk/kkj.k Hkfo”; fuokZg fu/khprqFkZJs.kh deZpkjh oxZ ¼dkxni=s½1968

    uLrh oxZ&M P;k deZpk&;kaph dkxni=s c

    54 Hkkjrh; fj>oZ cWadsr Hkj.kk dsysY;kpyukaph QkbZy

    uLrh vf/kdkjh@deZpkjh ;kaP;k vfriznku >kysY;kjdek cWadsr Hkjysys pyu o jn~nh isijfodysys cWadsr Hkj.kk dsysY;k jdesps pyu

    c

    55 vf/kdkjh oxZ izoklHkRrk ns;ds uLrh vf/kdk&;kaps nSfud HkRrk o izokl HkR;kphns;ds

    d

    56 uW'kuy Mk;jh 1988 Mk;jh izR;sd fnolkpk fujh{k.k HksVhckcrpk ri’khy d57 dk;kZy;hu HkkMsiV~Vh 1978 uLrh foHkkxh; dk;kZy;kP;k HkkMsiV~Vhckcrph

    dkxni=sd

    58 EkskVkj] LdwVj] lk;dy] gWUMywedims vkf.k mRlo vfxze lu 1979

    uLrh vf/kdkjh@deZpk&;kus ?ksrysY;k vfxzekph ns;ds c&1

    59 vYicpr lapkyuky; lu 1979 uLrh iks"Vkph cpr d60 dk;kZy;hu vf/kdkjh iz.kkyh uLrh vf/kdk&;kaph iz.kkyh d61 IzkoklHkRrk ns;d vkf.k vkdfLed

    [kpkZph ns;dsuLrh vf/kdkjh@deZpk&;kaps loZ izdkjph ns;ds c

    62 oS|dh; [kpkZph izfriwrhZ uLrh vf/kdkjh@deZpk&;kaps izfriwrhZ ns;d d63 fujh{k.k ‘kqYdkpk ijrkok uLrh vfriznku >kysys fujh{k.k ‘kqYd ijr djko;kph

    ns;dsd

    64 LVWEi vdkmaV uLrh QzWafdax e’khuph ns;ds d65 jtk izokl ns;ds vkf.k Loxzke jtk uLrh vf/kdkjh@deZpk&;kaph ns;ds d

    58

  • izokl loyr66 fu;e 43 vUo;s fujh{k.k] osru

    izek.ki= vkf.k vk;dj izek.ki=uLrh vf/kdk&;kauk nSfud HkR;kdfjrk d

    67 ,y-vk;-lh- uLrh vf/kdkjh@deZpk&;kaP;k ikWfylhckcr c68 fo/kkulHkk iz’u uLrh rkjkafdr vkysys iz’u d69 iksLVy ykbQ bU’kqjUl ¼P.L.I.) uLrh vf/kdkjh@deZpk&;kaph ekfgrh c

    70 Vadys[ku nq#zLrh uLrh eqacbZ dk;kZy;krhy Vadys[ku nq#Lrhckcrpsisij

    M

    71 dk;kZy;hu fotsph nq#Lrhckcrns[kHkky

    uLrh dk;kZy;kP;k nq#Lrhckcrps i=O;ogkj M

    72 nqj/ouhckcr i=O;ogkj uLrh dk;kZy;kP;k nq#Lrhckcrps i=O;ogkj M73 XkVfoek ;kstuk ukefunsZ’ku QkbZy uLrh vf/kdkjh@deZpk&;kaps ukefunsZ’ku c74 ?kjcka/k.kh vfxze uLrh vf/kdkjh@deZpk&;kauk fnysY;k vfxzekph ns;ds c75 eq[;ea=h fu/kh QaM Ukksan.kh iqLrd vf/kdkjh@deZpk&;kaP;k ukokph ;knh d76 LFkk;h vfxzekckcr i=O;ogkj uLrh dk;kZy;hu [kpkZps vfxzekph ns;ds d77 dk;kZy;hu vkns’k uLrh dk;kZy;kus dk

  • 88 QkWeZl vkf.k ikfdVkaps ekx.khi=d uLrh dk;kZy;kdfjrk ykx.kkjs okf”kZd ekx.khi=d d89 Okkf”kZd ekx.kh i=d] ys[ku lkeqxzh]

    N™;k] ?kksaxM;k] diMsuLrh dk;kZy;kP;k ys[ku lkeqxzhps ekx.khi=d d

    90 fofu;kstu ys[ks uLrh ekfld o okf”kZd [kpZesGkckcrps ys[ks d91 Lskok iqLrdkph nq̧;e izr uLrh vf/kdkjh@deZpk&;kaP;k lsokiqLrdkP;k nq;e

    izrhckcrv

    92 okf"kZd tMlaxzg oLrwaph okf”kZdvgoky

    uLrh okf"kZd iMrkG.khckcrpk vgoky d

    93 ekyeRrk fodzh o dj uLrh vf/ksdkjh@deZpkjh d94 HkkaMkj iMrkG.khpk vgoky uLrh okf"kZd vgoky d95 dk;ZØe vankti=d uLrh dk;kZy;kP;k tek o [kpkZps vankti=d d96 th-vk;-,l- ekfgrhi=d uLrh xV foek ;kstusps deh tkLr gIR;kaps

    ‘kklufu.kZ;d

    97 uksan.kh >kysys ck”id@ferhi;kstd uksan ogh @ uLrh v

    98 LFkaykrjhr >kysysck"id@ferhi;kstd

    uksan ogh @ uLrh v

    99 fufeZrh dj.;kar ;sr vlysY;kck”idkaP;k ueqU;kaph loZ izdkjphpkp.kh

    uLrh d

    100 fufeZrh >kysY;k ck”id oferhi;kstd ;kaph izek.ki=s

    uLrh d

    101 /kkrql;kstu fdz;sus r;kj dj.;kar;sr vlysY;k ck”idkP;k lka/;kP;k?kkrd @ fo?kkrd pkp.;k

    uLrh d

    102 rkRiqjrh ekU;rk fnysY;k ck”iduyhdk] Hkju uyhdk] fudkluyhdkaps udk’ks

    uLrh d

    103 vafre ekU;rk fnysY;k ck”iduyhdk] Hkju uyhdk] fudkluyhdkaps udk’kk-

    v

    104 Ckk”id@ ferhi;kstd@ck”id uLrh d

    60

  • uyhdk@ Hkju uyhdk@fudkluyhdk ;akph nq#Lrh

    105 Ckk”id o ck”idkaps lqVs Hkkx@ferhi;kstdOk R;kaps lqVs Hkkx @>Mik oxSjslkBhykx.kk&;k dPP;k ekykaps izek.ki=-

    uLrh 2 rs 3o”ksZ

    106 vkod uksanogh ¼ ‘kk[kse/;s izkIr>kysys i=s @izek.ki=s@udk’ks@vgokyoxSjs½

    uksanogh d

    107 rdzkj uksan ogh uksan ogh d

    108 Ckk”id o ferhi;kstd ;kaP;kck”id uyhdk] Hkj.k uyhdk]fudkl uyhdk

    iqfLrdk v

    109 lka/kkR;kauk fnysY;k izek.ki=kP;kLFkG izrh

    iqfLrdk v

    110 fujfujkG;k dkeklkBh ‘kqYdHkjysY;k izek.kdklaca/kh ekfgrh-

    uksanogh d

    111 ck"id o ck”idkps lqVs Hkkx]ferhi;kstd o R;kps lqVs Hkkx]>Mik] ekÅfVaXt o fQfVXat@dkfLVax o QkstZ ‘kkWi iz;ksx’kkGkoxSjs ;kauk fnysyh ekU;rk o R;kpsuqr.khdj.k

    uLrh v

    112 ck"id o ck”idkps lqVs Hkkx]ferhi;kstd o R;kps lqVs Hkkx]>Mik] ekÅfVaXt o fQfVXat@dkfLVax o QkstZ ‘kkWi iz;ksx’kkGkoxSjs ;kauk fnysyh ekU;rk o R;kpsuqr.khdj.k

    uksanogh v

    61

  • v-Ø-

    fo"k; nLrk,sotkpk izdkjuLrh@eLVj@uksaniqLrd@Ogkmpj b-

    izeq[k ckchapk ri’khyokj lqjf{krBso.;kpkdkyko/kh

    113 deZpk&;kaP;k nSuafnuhmifLFkrhph uksan

    xV& d o xV & M ;kaps gtsjhiV xV& d o xV & MdeZpk&;kaps laoxZ fugk;la[;k o mifLFkrhph ekfgrh-

    d

    114 d{k ,d e/;s vlysyhuksan

    vkod uksanogh dk;kZy;kP;k ckgs#u ;s.kkjhi=s

    d

    115 Xkksiuh; i=kaph uksan Xkksiuh; tkod uksanogh Ik= xksiuh; ikBfo.;kphn{krk

    c ¼1½

    116 dk;kZy;hufu;qDR;k]cnY;k] inksUurh]‘kklu vkns’k ;kaP;k uksanh

    dk;kZy;hu fu;qDR;k]cnY;k] inksUurh] ‘kkluvkns’k ;kaph uksanogh

    vf/kdkjh@deZpkjh ;kaps cnyhckcrps vkns’kkph uksan ?ks.ks

    v

    117 dk;kZy;krhy oxZ&3 ooxZ&4 P;k uksanh

    ?kjHkkMs vfxze] lk;dy vfxze] lax.kdvfxze] eksVkj lk;dy vfxze uksanogh

    oxZ&3 ckcr ?kjHkkMs vfxze;kckcr vkns’k dk

  • 13 vkLFkkiuk ¼ vjktif=r½14 Hkkjrh; ck”ids vf/kfu;e]fu;e nq#Lrh15 ferksi;kstd fu;e16 Hkkjrh; ck”ids vf/kfu;e vkf.k fu;eklvuql#u vihy vkf.k vfiy U;k;ky;17 ekxkloxhZ; lektklkBh fu;qDrhckcrvkns’k o tkrhP;k nk[kY;kph iMrkG.kh18 rnFkZ eaMGkus lapfyr dsysY;k fganh Hkk”kkijh{kk19 Hksy oxSjs fBdk.kh izf’k{k.k ¼vf/kdkjh½20 dezpkjh o`anklkBh dkexkj vk;qDr ;kauhlapfyr dsysY;k foHkkxh; ijh{kk ikB; dz- 1]2] 321 foHkkxh; ijh{kk22 ‘kkldh; fuoklLFkku23 fo/kkulHkk iz’u24 cSBdk] ppkZl= vkf.k ifj”kn25 ‘kkldh; dk;kZy;kr lax.kdkpk okij o>sjkWDl ef’ku ckcrpk izLrko o eatwjh vkns’k26 mi lapkyd ck”ids ;k inklkBh lsokizos’k fu;e27 fu;ekuqlkj fujfujkG;k lsoklkBh ‘kqYdolqyh o ngkok for vk;ksx28 jktHkk”kk ¼ejkBh½ ijh{kk fu;e29 osruJs.khps iqufoZyksdu ¼osru vk;ksx½30 ‘kqU;k/kkfjr vFkZladYi @ dsysyh dk;Zokgh31 izf’k{k.kkuarj vf/kdk&;kaps vgoky lknjdj.ksckcr32 ck”ids lapkyuky;kP;k dk;Zdzekpkvkjk[kMk

    63

  • 33 vkarjjk”Vªh; dkexkj la?kVukckcr lanHkZ34 rdzkjhpk rikl35 lkoZtfud] oSdfYid] cnyh lqV~Vh vkf.kuSfefRrd jtsckcrps ‘kklu vkns’k36 lkoZtfud fuoM.kwdk vkf.k egkikfydkfuoM.kwdk37 ftYgk ifj”knk vkf.k iapk;r lferhfu;e] xzke n{krk lferh] ftYgk fu;kstu ]fodkl eaMGs o dk;Zdkjh lferhP;k cSBdk38 ejkBh Vadys[ku izf’k{k.k o y?kqys[kd;kstusckcr o Vadys[ku ;a= HkkM;kus?ks.;kckcr39 iz’kklukr ejkBh Hkk”kspk okij dj.ksckcr40 ‘kklu vkf.k brj izdk’kukckcr i=O;ogkj41 iz’kkldh; iquZjpuk lferh] gcGsvk;ksx@rdzkj fuokj.k ekfld vgoky vkf.kHkz”Vkpkj fueqyZu lferh42 ;k jkT;krhy vkf.k brj jkT;krhyosruJs.kh o d;kZy;kph jpuk43 jk”Vªh; iq

  • 51 jks[kikykP;k o brj inkP;k vfr-dk;ZHkkjkps fo’ks”k osrukp iqufoZyksdu52 iz’kkldh; vf/kdkjh ;kauk feMk ;’knkiq.ks ;sFks izf’k{k.k dk;Zdze53 ‘kkldh; deZpk&;kauk izokl loyr odk;e inkP;k HkjrhlkBh eqyk[krhl ;s.kk&;kmesnokjkaP;k izokl [kpkZph izrhiwrhZ ns.ks54 oxZ&3 o oxZ&4 e/khy deZpk&;kafo#/ndsysyh dkjokbZ55 vLFkk;h inkps LFkk;h inkr #ikarj dj.ks56 lsok;kstu dk;kZy;kekQZr fuoM >kysY;kmesnokjkckcrpk i=O;ogkj57 lsok;kstu dk;kZy;kus f’kQkjl dsysY;kmesnokjkph fu;qDrh58 Mkd o rkj vkf.k nqj/ouh lacaf/kri=O;ogkj59 oxZ&3 o oxZ&4 e/khy ‘kkldh;lsokdkaph cnyh60 egkjk”Vª jkti= o lanHkZ61 lekjaHkkpk egksRlo62 vankt lferh@ys[kk ijh{kk@lkafo/khdlferh ;k lkj[;k fujfujkG;k ckchckcrvk;ksxkP;k f’kQkj’kh63 loZlk/kkj.k Hkfo”; fuokZg fu/kh vkf.kva’knk;h Hkfo”; fuokZg fu/kh ;kckcrpsfu;e@lq/kkfjr fu;e64 nql&;k jkT;krhy ck”ids vkf.kferksi;kstds fu;e65 eqacbZ ukxjh lsok fu;e@egkjk”Vª ukxjhlsok fu;eke/;s fuf’pr dsY;kizek.ks jtkoxSjs ckcr ‘kklu vkns’k66 fuo`Rrh osru fu;e67 foHkkxh; pkSd’kh dk;Zi/nrh68 vfrfjDr ins fuekZ.k dj.ks vkf.k vLFkk;h

    65

  • ins iq

  • o Li/kkZ91 Hkkjh; ck”ids vf/kfu;e 1923 lkyhfujh{kd vf/kdk&;kaph vf/kdkjhrk92 ck”id ifjpjkP; pkSd’khlkBh pkSd’khvf/kdkjh fu;qDr dj.;kckcr vkns’k93 dk;kZy;hu ifji=ds94 ck”id lapkyuky;kP;k dk;kZpsiqufoZyksdu egkys[kkiky]egkjk”Vª eaf=eaMGvfHkys[ks@yksdys[kk lferh vgoky95 vFkZladYikckcr ekfgrh96 ‘kkldh; deZpkjh lsosr vlrkuk R;kP;kdqVwac osrukps vkf.k eR̀;w minkukps izkf/kdkji=ns.;kckcrP;k dk;Zi/nrhps lqyHkhdj.k97 ‘kkldh; lsodkus xaHkhj vktkjke/;seqnriwoZ lsok fuo`Rh ?ksrY;kl fdaok lsosrvlrkauk e`R;w vkY;kl R;kP;k toGP;kukrsokbZdkl vuqdaik rRokoj uksdjhns.;kckcr98 m|ksx fe= vkns’l99 dsanzh; ck”id eaMGklacaf/k i=O;ogkj100 ,DliksVZ LVMh xzwilkBh csch ck”idkapsfujh{k.k101 vf/kdk&;kaph Js.khokj ;knh102 ck”idkP;k vi?kkrklaca/kh i=O;ogkj103 /kqez minzokps dke ok;q iznq”k.k fu;a=.keaMGkdMs gLrkarjhr dj.;kckcr104 csch ck”idklaca/kh ‘kkluk’kh i=O;ogkj105 Lokra+= lSfudkauk ‘kkldh; lsosr oxZ&3o oxZ&4 ;k inkoj lsok izos’kklkBh loyrhfeG.ksckcr106 egkjk”Vª iz’kkldh; izkf/kdj.kkdMslquko.khlkBh ;s.kk&;k iz’kkldh; izzdj.khizrhKki= nk[ky dj.;klaca/kh lwpuk107 ys[kk o lsok fu;eklaca/khps izf’k{k.k

    67

  • 108 eq[;ea=h lgk¸ ;rk fu/kh109 uSiq.; vfHk;ark@ck”id ifjpj ijh{kslkBhfu;qDr dsysY;k deZpkjh oxkZps vkns’k ukxiwj;sFkhy ijh{kslkBh 74 ¼2½ vUo;s lfpr use.ks110 eglwy tek dj.kk&;k dk;kZy;krvarxZr ys[kk ijh{kk d{k LFkkiu dj.;kckcr111 egkjk”Vª ‘kklukP;k deZpk&;kauk xzwiturk vWDlhMsaV ikWyhlh ykxw dj.ks vkf.kdkyc/n inksUurh ckcrps isilZ112 ikbZi@QWWfczzzdsVlZ @eWU;qQWDplZ@fjisvlZ b-;kaP;k fo#/n dsysyh dkjokbZ-113- ?kjcka/k.kh vxzhe T;kauk feGkys vkgs vlsdeZpkjh114- ‘kkldh; lsospk jkthuke bR;knh loZizdkjph th-vkj-115- oS;fDrd lax.kd [kjsnh dj.;klkBhvxzhe eatwj dj.;kr vkysysvf/kdkjh@deZpkjh116- QWDl ef’ku] eksVkj dkj] dk;kZy;hu[kpkZdjhrk [kjsnh117- xksiuh; vgoky118- inkaP;k iqufoZyksdukckcrps isij119- oS|dh; ns[kHkky120- egkjk”Vª ekfgrhpk vf/kdkj vf/kfu;e2000121- VªkUlijsaUV ,uthZ fy-] iq.ks

    120 fu;rdkyhd fooj.ks 01 LFkkoj ekyeRrk fooj.ks02 ‘kkldh; deZpk&;kaph fu;r lsoko/kh iwohZlsokfuo`Rrh r`rh; Js.kh deZpk&;kapsiqufoZyksdu

    03 nSuafnuh o fnunf’kZdk ;kpk iqjoBkdj.ksckcr04 oxZ&3 o oxZ&4 deZpk&;kaph Js.khokj

    68

  • T;s”Brk lwph05 fnukad 1 twu jksth fujfujkG;k osruJs.khrhy ‘kkldh; lsodkP;k tux.kusphlkaf[;dh06 fujfujkG;k dk;|kUo;s [kVys Hkjysysvijk/kk fo#/n vlysY;kckcr frekgh vgoky07 egkjk”Vª yksdlsok vk;ksxkph d{ksrhyinkoj ijokuxh u ?ksrk dj.;kr vkysY;kfu;qDrhckcr

    08 lsokfuo`Rr >kysY;k vf/kdk&;keqGs fuekZ.k>kysys fjDr in Hkj.ksckcr o lsosriquZfu;qDrh ns.;kckcr09 lsok;kstu dk;kZy;kyk ekfgrh ikBfo.ks10 20 dyeh dk;Zdzekrhy dyed 20 tckcnkj iz’kklu =Sekfld vgoky11 ‘kklu lsosrwu izfrjks/khr deZpk&;kaph dkGh;knh12 jkT; ‘kklukP;k lsosr vlysY;k y”djhvf/kdk&;kaph ekfgrh o fooj.k ikBfo.;kckcr13 ‘kklu lsodkaP;k lsokfo”k;d ckch14 ea=ky;kr gks.kkjs dk;Zdze laeyus b-vkf.k ofj”B vf/kdk&;kaph inLFkkiuk ekfgrhiqjfo.ksckcr15 foHkkxh; pkSd’kh ‘kh?kzrsus iw.kZ dj.ks@oxZ&3o 4 rnFkZ lferhph LFkkiuk-16 ekth lSfudkaP;k lsosckcr17 oxZ&3 o 4 e/khy ‘kkldh; lsodkP;klsosckcrph ri’khyokj ekfgrh Bso.ks18 vkjf{kr inkoj ekxkloxhZ; deZpk&;kaukfu;qDrh19 ‘kklu O;ogkjkr ejkBhpk okij20 vuqlwfpr tkrh@vuqlwfpr tekrh jk”Vªh;vk;ksxkl lgkekgh vgoky ikBfo.ksckcr

    69

  • 21 vLFkk;h ‘kkldh; deZpk&;kauk LFkk;hRokpsQk;ns feG.;klkBh LFkk;h izek.ki= ns.ksckcr-22 viax O;Drhauk ‘kklu lsosr fu;qDrh23 vR;qRd`”V dkeklkBh vkxkÅ osruok<24 ‘kkldh; fuoklLFkkukrhy lsokfuo`Rr ocnyh >kysY;k vf/kdk&;kaph =Sekfld ekfgrh25 oS/kkfud fodkl eaMG uO;kus fuekZ.kgks.kk&;k fjDr inkapk ri’khy ikBfo.;kckcr26 ‘kkldh; lsosr vlrkauk fnoaxr @vdkyhlsokfuo`Rr >kysY;k deZpk&;kaP;k ukrsokbZdkaukvuqdaik rRokoj fu;qDrh ns.;kckcr-27 vuqlwfpr tkrh@vuqlwfpr tekrhvlY;kps [kksVh tkrhph izek.ki=s /kkj.k dsyhvkgsr o v’kh m?kMdhl vkysyh izdj.ks28 efgyk vkj{k.k@cky dY;k.k29 ekth lSfudkalkBh vlysY;k 15 VDdsvkj{k.kkizek.ks tkLrhr tkLr izk/kkU;ns.;kckcr-

    dye 4 ¼1½ ¼c½ ( VII )

    70

  • 71

    eqacbZ ;sFkhy ck”ids lapkyuky; dk;kZy;kP;k ifj.kkedkjd dkeklkBh tulkekU;ka’kh lYykelyr dj.;kph O;oLFkk

    v-dz- lYyk elyrhpk fo”k; dk;Ziz.kkyhps foLr`ro.kZu

    dks.kR;kvf/kfu;ek@fu;e@ifji=dk}kjs

    iqujko`Rrhdky

    01 egkjk"Vª ck”id fu;e1962] egkjk”Vª ferhi;kstdfu;e]1965 ;kaph iquZjpuknq#Lrh

    ‘kklu vf/klwpuk}kjkjkti=kr izfl/nhpk[kaM 29

    ck”idsvf/kfu;e]1923

    15 rs 30 fnol

    dye 4 ¼1½ ¼c½ ¼viii½ uequk ¼v½

    dsanzh; ck”id eaMG] uoh fnYyh ;sFkhy dk;kZy;kP;k lferhph ;knh izdk’khr dj.ks

    v-dz-

    lferhps ukao lferhpslnL;

    Lkferhps mn~nh”V fd