^^->.;•, '•";rW'W^'W^^^^''^^^^ ^ ^'!li?-i.?M

W. 1 ... -

.'-'''^•v • ^ . -» •-

•...-«;

-^ ^^^'^- -•-^--^-

!F^WnW^^^:i;IF

/., '.-^- ".v.''i'' . . - '" .' *.

,: <* \

^%

»«»»/,?

''».'i>

'9>'-,^ "^SW-*.«i^

%ii

DE ENENDANDO

€ICER(fiVIS ORATORE AD M. BRUTUN.

SC RI P S I T

I O H. B A K £.

iKg^SK

LUGDUNI-BATAVORUM

,

E. J. B R I L L,

1856.

iiVHMI

"'f* -•' ' .' -•",'*V- vW. . -^^: -;

: . " * .;;'

- M ''';.* -»' - '•ii '' '"i

j-'-irfc^^-t

i>vi-*

^^>i^##^ffv^^-^;^-

feiiif****-- ; i>T 3 '-'I la. "

- . . ,- :,..>. ^t. ,: .^^. : ^.... ^. ^ ,^ .. j.^|«^-aatiAiifc.-<i>....^-^.>iia«:i

m

;•*. ^ ••'

,V.'* - '*'>'i';'>.ii V'"'" ..*

''(^yF\''- ' • .'

; yt" 'v::

T^"-." v"'i-<^\: ,v ^-

^>^« <.;^"

,«'-

;'v i^:,V.

'?;= !

•- " -?;

. v-c -

i

'•.•*>$-' ••'

f»-

-:;;«%?

DE EMENDANDO

GICERONIS ORATORE AD M. BRUTUM.

Prooemliim.

Quum cogitarem aliquid explicare quo commendarem bonarum

artium amantibus diligentissimum Tullianae orationis studium , fieri

posse videbam ut hoc consilium in varias multorum reprehensio-

nes incideret. Erunt enim qui mihi tritum istud obiiciant, »quis

eum vituperavit ? " Quos tamen meminisse oporlebat, quamquam

innumerabiles et hodie sunt , et olim fuerunt , qui ingentibus laudi-

bus Giceronis facundiam celebrarent, tamen ipsius aetate iam com-

plures exstitisse , qui non tantum eo dicendi genere minus de-

lectarentur, sed idem multis de causis reprehenderent : cuius rei

1

fii iiiriiiiiiiBilBliliiiiiiiii^ ^'-*^'°^.^*-**- V^mi-^^tfur^i^.^:^^^^- iTtifl- nMi'-tfr'' ^ -i '< 3lLk •^ •-:J^.M«^

mmmmmmm»- !

'^"^^^''

«

*

' • v.t . --^:> :;'~

^confirmandae laborem levavit mjhi BernhaAius, vir acutissimus ').

Rursus alii orientur, qui adeo pervulgatam esse famam iilius elo-

quentiae contendant , ut nemo fere sit quin vehementer admiretur, in

eamque tamquam perfectam oratoris eifigiem intueatur. Est ita: et

sane sttlidus viderer si toties decantalas laudes , quibus illae orato-

riae virtutes celebrantur partim ab intelligentibus iudicibus , non-

numquam etiam ab iis qni nihil in eo genere ipsi vel sentire vel

efficere valent , ilerum explicare susciperem. Aliud spectabani

,

praecipueque id , quod Gaesar de Cicerone , ad ipsum scribens , iu-

dicaverat, quum diceret eum principem atque inventorem esse

eius copiae , cui qui studerent , cogitata praeclare eloqui possent

;

quumque non dubitaret affirmare verborum delectum originem esse

eloquentiae. Quid , quod ipse Cicero pronunciat , solum et quasi

fundamentum oratoris esse locutionem emendatam et Latinam ^).

Sunt sane aliae dotes orationis , quas qui in dicendo afTert , is de-

mum admirabilem eloquenliam efficiat : sed ubi ista Aise persequi-

tur et egregiis praeceptis informat Cicero , oratorem potissiraum

4}uaerit vel forensem , vel eum qui delectationem magis et aurium

^) G. BKRnuA.Ki>T . Grundriss der Romisehen Literatur. Erste Abth. p. 230. ed. 3a.

2) Brut. 252 sq. et 258. "*

...-..^-..ajfc

-TCse^wys-ff "- •^" ^

:4mK

xv^: m^

*.::•!.'

% ^v/^f volaptatem spectat. Hinc, quam Grassus ^iplicandum suscepisset

quinam esset diaeodi modus, et postulavisset ut Latine, ut plaoe,

ut ornate, ut ad id, quodcumque ageretur, apte coogruenterque

diceretur, non baeret in duobus illis prioribus, Latine planeque

dicendi , sed properat ad reliqua , quibus omnis , inquit , admiratio

ingenii, omnis laus eloquentiae continetur. Pauca tamen, quae mo-

net , non tantum sunt ipsa gravissima , sed continere mihi videntur

aequalium reprehensionem et castigationem commuuis cuiusdam vel

inscitiae, vel negligentiae >). Et haud scio an ipse Cicero primus

fuerit qui illam Latine loquendi facullatem et iugenio et ratione

consecutussit, quique eius disciplinam constituerit et reliquerit aliis

exemplum. Quod si quis quaerit quo iure hunc principatum et

tantae rei auctoritatem ei vindipem , quum ea multorum scripta pe-

rierint, quac fortasse cum TuIIianis voluminibus comparanda esseut

,

non defungar illo Caesaris testimonio,quod modo comraemorabara

,

sed utar iis rationibus quae cura rei natura coniunctae sunt.

Orailtimus poesin et poetas,quibus, si raodo nuraeros servarent,

liberiora omnia concedebantur , quorumque sermo , verbi causa Co-

micorum , nonnumquam propius accedere videbatur ad quotidianum

>) Conf. Ue Oratore III. § 37—52.

1*

..!7^iiesbtaia,^.i^A,jAJi^.Mxitiii. if:hi.Ji^ -i.-^-^--itt.a^-A'..:.,.^--- V . *......M»-,,< >riia(»ii,~riif-- —' — uiLj^

mm

";^VJ*3^\ <^. f#J

•? .

'1.,,-l't..; '• .'»- ,i V .-

•: .V .• .--^-V

>fv^ - ^ .^Vri^f^^^V-^rCu^^

iisum. Nobis spectand) est ea oratio , qua in vitae actione el n^ ^.^y^ : :^^' " r < ' ' l'

gotiis liomines utuntur. Hanc nusquam excultam et perfectam esse ^ J

eontendimus , tiisi ubi cognitum esset quantum praestaret certas;

i

servare sermonis leges, tum in singulis verbis eorumque flexionibus

,

tum ih ea verborum coniunclione qua mentis cogitata essent expo-

nenda. Sed hoc ipsum studium ab iis demum excitari et retineri

potuit, qui scribendo eius vel artificii, vel facultatis periculum fa-

cerent , itaque monumenta conderent eius ingenii , quod in oratio-

ne soluta quidem, sed arte et cum delectu facta, cernitur. .|gitur

Athenis admirabilis illa diligentia Graecae linguae serio coli coepta

est non ante, quam rhetorum scholae, et mox philosophorum^ illam

disserendi ct eloquendi exercitationem instituissent , itaque prodiis-

sent illae literae,

quibus ostendere^ur quam incredibili varielali

aptus esset sermo communis, quamque nihil fere sentvri aut cogi-

tari posset ,quod non verbis puris et ratione iunclis et iusla sen-

tentiae conformatione redderetur. Fuerint sane anle iam, quorum

scripta usurpari possent , neque negari potest lura a veleribus poe-

tis , tum a consuetudine quotidiani sermonis sumi debuisse mate-

riam , ut ila dicam , linguae : sed quum prius, qui soluta oralione

libros ederent, sermone uterentur curto et ieiuno , et pleraque in-

cisim enunciarent , ut conlenti essent si modo bis bina esse qua-

liiitiftfrr" t-iim^iiimiiiliiliiiiiiiiifrt^^

^V-^V?-^' '

-.-f-.

'-. * :

m S^V

;

,^- .=' »"-.

'•• :i;:^ jP.

•-:T- ;^-:>":iT:'f*^*fr=-;

#'• i:;^:r^W^ M?^ ' t^J^ ^™ssent, anle Thucydidem et Platonem et Isocratem vehe-

.fmenter dubito quemquam exstitisse qui suo exempio ostenderet•'•'. ^ '^^''^i'~-t ';- • .*

quam flexibilis ipse purus Alticus sermo esset ^ quibusqui^ regulis

et grammaticis et syntacticis si adstringeretur , in quam variam

orationis copiosae et late fluentis speciem fingi et deduci posset.

Igitur eamdem normam servarunt qui secuti sunt, quum snas vel

actiones vel disputationes scripto consignarent , et viguit haec dili-

gentia pure planeque loquendi per muUos aunos , donec post Ari-

stotelis fere aeta^m, nes6io quo fastidio, aut qua socordia et li-

centia paulatim corrumperetur.

Romae diu fuit quum nulla subtilior cognilio et ratio literarum

in piierili aut iuvenili disciplina traderetur. Qui scriberent, poetae

erant , et pauci rerum et annalium et commenlariorura scriptores

,

oralores , si velerem Catonem excipimus , pro ingenti numero aut

nulli, aut perpauci , deque his valuisse credo, quod de Hortensio

dicit Cicero , melius eum dixisse,quam scripsisse *). Quid igitur

his defuil ? Id , quod prudenlissime explicat Cicero, quum dicit

eos non laborasse ut meliores fierent, ad quam rem nihil magis

proficere quam scriptionem^). Quae commendalio, qua libenter

^''l!ri.

*) Orator. § 132. ») Brut. § 9^

^

T IIAilMlttilWitriimfyiift^ . '.j^^^j..^ .A......>^^..i-k.aa..;:^.i.!fa^ate*-w.

•..•''i-i.t . ..,-.,

m

6.^^m.

uti solet , et unde jprofectum est nobilissiinum illud , stilum opti'

mum esse dicendi magistrum , non magis pertinebat ad ea quibus

potissim|im ornat^ orationis contineri creditur, et ad eam qtiae

propria vis eloquentiae habetur, quam ad sermonis puri et eiegan-

.«

tis facultatem, quae non nisi interiori literarum scientia nititur.*

Non eiim utendum , inquit , pravissima consuetudinis regula , sed

expurgandus sermo , et adhibenda , tamquam obrussa , ratio , quae

mutari non potest ^) : eoque nomine prae reliquis laudat Caesarem

,

qui rationem adhibens consuetudinem vltiosam et corruptam pura

et incorrupta consuetudine emendaret ^). Longe plerique non iili

quidem conlemnebant illam virtutem , sed neque eius ulla discipli-

na proponebatur , et domesticum exercitationis laborem fugiebant.

Non sane nihil futuro oratori ad dicendum proGciebant rhetorum

scholae , tum omnis illa transmarina eruditio , quuni paulatim

crescere Romae coepisset et studium Graecarum lilerarum, et Grae-

corum doctorum auctoritas : sed quae sic importabantur,quam-

quam eo conferri oportebat, nihil tamen apud plerosque valebant

ad sermonem Latinum elegantiorem , et copiosiorem, et pleniorem.

Perpauci erant, literati qui dicebantur, quorum induslria et oiynis

6) Brut. §. 258. ') Ibid. § 260.

t

7

'•

mmmmmmmmmm _ ^^mm

;-, ^f-j*T->\

">:^^r;

- •* -' -^%.

'i8..^<'

..r'-}^-'-r-

.

^h-i:.\ "'.

eum Graecbrum studio exemplorum , e quibus Isocratem muime M-

mirabatur/et Platonem , et Demostbenem, boruin virtutes numquam

Romam transtulisset , nisi semper, ut ad filium scribit, cum Grae-

cis Latina coniunxisset : itaque de omnibus voluminibus , quae per-

multa edidit , valere existimo id, quod, de Officiis scribens, vere

magis quam inani gloriatione dicit, «nostra legens, de rebus ipsis

»utere tuo iudicio; orationem autem Latinam profecto legendis no-

•stris efficies pleniorem " **).

Quaeri poterit fortasse utrum tam perfecti exempli auctoritas

aliorum ingenia et industriam excitaverit, qui vel eadem aetate,

vel postea ad scribendum se accingerent, in eaqife exercitatione

illam Tullianam ubertatem oralionis et verborum elegantiam , et

sententiarum ambitum et sonum studerent imitari , an simul cum

ipso Romae quidera interierit totum istud artificium,quippe quod

unius singulari ingenio et prudentissimo consilio deberetur. De

eadem aetate aliquanto facilius responderf posset, si haberemus

quae cum Ciceronis scriplis conferremus. Etenim,quamquam huius

existimatione Caesar omnium fere oratorum Latine loquebatur ele-

gantissime ") , tamen eius Commentarii sunt illi quidem venusti

*0) OfiBc. I. § 1. 2. H) Brut. 5 252

Cy^ .jA:iJt..ia,,, ..•,V«..A...Z. ..— ly*.*.

v;&;^ '.|f^ ':«;'?t«^?^ "^-f:^' >

"

Tt0'^-^' C-'

: •/-;&*.

.^ ,- -^•-.'Ij'.:.-''

;'.-''^. .t -.•:'„•

•J :,ife?4"ferpiriccte scripti , secr in illo genere scribendi una erat brevitas

et diligeus rerum tradeodarum compositio quam sequeretur, quae-

que deceret» ita ut locus nullus esset non tantum nuraero orato*

rio, sed ne copiae quidem et varietati, quam Gicero genuerat.

Nulto plures inventi sunt qui ilias dotes Tullianas vel coutemne-

rent » vel fastidiose reprehenderent , in quibus salis est unum indi-

care Asinium Pollionem, quem invidia nescio quae perduxit ut Cac'

saris quoque commentarios omnibus modis vellicaret, in Cicerpne

autem quae vitia orationis perstrioxerit ^^) , magis operae pretium

esset scire , si ipse aliquanto minus a nitore et iucunditate abfuisset

,

ut Quinctiliano adeo videretur secuio prior i^. Et omnioo complu*

res fuisse conslat, et qui praesentem incessere Ciceronem auderent,

et qui in mortuum statim liberius invaderent '*) : de quoruni iu-

diciis ralionibusque ,quamquam statuere nobis non conceditur, hoG

tamen suspicari licet, minus pertinuisse illas^ casligationes ad sermo-

nis Latini eleganliam et uberlalem, quara ad artificium. oratoriura

et genus dicendi quo in causis uli consueveral.

Sed novara illara praeslantiam sermonis quo minus alii postea

1«) Quinctilian. XII. 1. 22. ^^) X. 1. 113.

**) Ibid. XII. 10. 12 sq.

OWiiii:^-

•'if>'i^r^M^a6Mlf- iirirr m iiii-in li . lilii&^^^-^^---^--^" |-|-|iiii1 MilillilfiiiMBWiliBBM

f ^_ V -- y- :.-'>-/.,;!-'•

• -_,.*:..

10

Romae aeniuIareDtur , aut etiam probareot, haud scio an obfuerit

peculiaris ingeniorum indoles ; quippe qni comtemnerent illana in

re minuta , ut ipsis videbatur , sednlitatem et aliquanto molliorem

quam virum principem deceret. Goncedimus quidem ipsi Gice*

roni iK) ut glorietur, quum >ieiunas illius multiplicis et aequabi-

»liter in omnia geriera fusae orationis aures civitatis accepisset

,

«primum se ad huius generis audiendi incredibilia studia conver-

»tisse:" sed tamen offendebant vestigia Graecae eruditionis, ex qua

novitas illa orta videbatur, El, quamquam assensum populi nemo

quisquam orator fuit qui non spectaret , tamen neque tam teretes

erant Romanorum aures, ut nihil nisi arle perfectum probarent,

et vere dixit hoc ipse Cicero ^**) , »vulgus a mediocri oratore dele-

»ctari, et , quum esse melius non sentiat, iliud , quod sit, quaie-

«curaque sit ,probare." Hinc proclive aliis fuit continere se intra

moilestiores et magis curlos et circumscriptos fines sernionis eius,

quo antea ,Romani usi erant: quodque paucis verbis Saluslius enun-

ciavit i^), «oplimum quemque facere quam dicere maluisse," aliquanlo

«ane verius est , quam id , quod perpauci illis temporibus Ciceroni

IS) Orator. § 106.

•7) CatiHn. VIII. 5.

IC) Brut. § 193.

J '»1' wi<^"<^^*""^P|MHPHH|HPWMP«li|PPPP"

\>*fe

11

cpQcessissenl » »plus ^UuUsse populo Roniano dignitatiSi qui non il-

tustravisset modo, sed etiam genuisset in ea urbe dicendi copiam,

quam illos qui Ligurum castella expugnavissent '')."

Igitur exstincto illo concidisse quoque existimandum est studium

Latinae orationis locupletandae lautiusque exornandae. Quotusquisque

enim eorum , qui post ediderunt , vel minimam parlem eius suavi-

tatis et divitiarum , non dico assecutus ^ sed secutus est ? Non lo^

quor de Salustio, veteris Catonis imitatore, qui ubi luculentam a

Cicerone in Senatu pronunciatam orationem commemorat , facit ita , ut

artificii dignitatem tecte elevare videatur. Neque de Livii , nec de

Cornelii Taciti laudibus quidquam detractum velim ; concedo etiam

esse , qui utriusvis scribendi genus TuUianae orationi anteponant^

Superaverint reliquos omnes,qui ante rerum Romanarum scripto-

res extitissent: sed in utroque Atticam illam simplicitateui desidero,

et leniter commodeque ingredientem orationem , modo latam , uiodo

brevitate contractam, postremo lautissimam illam verborum supel-

lectilem , unde sumerentur quibus singulis sentenliis lumen quod-

dam et habitus tribui posset, quae cuncla aliquanto maioris nio-

menti esse opinor, quam quae Thucydidi deeranl , in quo , inquit

•18) Brut. § 255. «) Orator § 234.

^mm,^:».mi^>mi:,^. . ;^...^4>^,^....:.,..^..^«^^^^,^n..at..>^..^^^:

'mmm^ 'liimmmmm nwiv^nvwHniT> >->»w '1..«?

V... .-V-.-*' ." V, •

:#:^-

•' *'!

•'*.

'"^^mm^

:i.-:*xi^-'^-'

v^ v"^Mts.K;>i^fe '^i-;*-- - •

,"';

"..*f-.""'"--

13

.^'*^-

^w ^ri^-fif^^-

Hae offieia melius et coostantius et laulius tuenda. Gonveniat por-

jro inter nos, illudgenus disci|4inaruni quaerendum esse, in quibus

operae pretium sit , non dicam aetatem consumere , quod vix quis-

quam sine magno detrimento humanitatis faciat , sed quarum con^

tinuo vim et ubertatem sentiamus et agnoscamus , ita ut ipsae coa-

lescant cum reliqua ribstra eruditione , quae sine iis manca ac de-

bilis sit, non ut , velut ex alieno mutuo sumtae , sine ullo incom-s

••-,,

modo omitti abiicique possint. Sed huius quaestionis tam late fines

pertinent, ut nunc quidem concedi mibi sperem arctius aliquanto

eam definire. Igitur continebo me intra illa praecepta orationis ia-

ciendae ornandaeque , quorum explicandorum causa potissimum sus-

cepit Cicero Bruto respondere, quaerenli ex eo, quae esset optima

species et quasi figura dicendi , et quale ei viderelur illud,quod

summum et perfectum iudicaret. Igilur reliquis absolutis , inde a

§ 140. Oratoris, novam ingredilur dispulalionem , de arlificio di-

eendi , in qua de verborum coUocalione , deque eorum sono et nu-

mero , in quo postremo concinnitas sit : tum pluribus persequitur

oralionis aptae et nuraerosae originem , et causam , et naturam , el

usum : postremo agit de circuitu aut ambitu verborum , deque iis

quae incisa , et quae membra appellantur. Tanla autem diligeniia

,

prope dicam tanta ambitione singula exponuntur, ut pulares eum

ppi , .luiiiiiiiL ipiliPJjigjl.M-ji ^^mmmmmm m

\J -.v.._ i^.

-;%--^fihy

14

non Bruti tantum , sed omnino aequalium opinionem accurate re-

fellere voluisse , qui totam istnd artificium vel contemnerent , vel

ignorarent, vel cognitum etiam obesse orationis dignitati iudica-

rent: etenim »videmus, inquit § 112, npn te haec solum esse te-

«cturum; sed hunc librum etiamsi minus nostra commendatione

,

»tuo tamen nomine divulgari necesse est."

Omittam nunc ipsam illam controversiam quam disceptavit. Ci'

cero , nec nisi hoc sumo , non tanlum in oratore , sed in quocum-

que genere vel dicendi vel scribendi aiiquid interesse utrum quis

et facta et structa oratione ulatur, an hiulca et dissipata ; quo(f

qui non senliunl, delectentur sane, nihil impedio , mirifica sua in-

fantia,qua prudenlissime cogitata obscuranlur , si horride inculte-

que pronunciantur. Hoc nobis quaerendum est , utrum ex illa dis-

cipiina orationis faciendae , cuius quum in omnibus TuIIiani ingenii

monumenlis luculentissimam auctoritatem habemus, tum in rheto-

ricis libris praecepta acule apteque explicantur, aliquanlum proii-

cere liceat ad nostrum sermonem excolendum , an vana sit ea spes

propterea, quod e Lalio et e tam remota aetate nihil huc transferri

posse videatur , neque nostra civitate donari , et totum hoc relin-

quendum sit iis, qui bodie ipsi Latino sermone in scribendo uti

audeant.

• - '-.«L.^iJMI.k..u£.*iiJba. 'yr"'i •»^,'m/'-i,^'r1iW 1*^ '-' '*•-•*-

^*%

'r^^l-i^ ;' ; -j / ' '\!;-'--'^^'"*^','''

/-•?',

Duo suDt omnioo quorum in ea quaestione ratio habenda sit.

riam et de genere eius virtutis, cuius quae particeps est oratib ab

omnibus laudari solet , ambigi potest , tum de usu eius disputari

,

qui opportunus sit, et quatenus deceat. Igitur genus non opinio-

ne , aut pacto , aut nescio quo commento nixum , sed ab ipsa na-

tura profectum eique commendatum est. Neque enim si fuerunt

,

et sunt , et erunt semper ,quibus nihii non probetur et acceptum

sit quod audiendo assequi possint, quippe nihil praeter id ipsum

requirant ,quoniam nihil dum audiverunt melius , cuius coUatione

illud iaceret , idcirco cultam orationem et structam non omnes na-

turali assensu amplectuntur ; nisi forte pulcrum ipsum et honestum

alienum esSe a natnra dicatur , si sint qui nihil cognoverint nisi

turpia et deformia. Minus etiam hoc quisquam obtineat, quae isla

arle perficiantur placere aliis posse, aliis improbari , itaque minu?:

iilam virlutem a natura, quam a consuetudine et voluntale repe-

lendam esse. Quid enim ? Si hiiic officio satisfactum est , ut ora-

lio accommodelur el consilio eius qui dical , et argumenlo quod

Iraclet, et locis et temporibus et personis, quam immanem aut

perversam hominum naturam fingemus, quibus hoc displiceat, qui-

que hoc respuant ? Magis dubitare licebit de iis praeceptis, quibus

et collocatio verborum commendatur, et ut suavitalis in vocibus

k-^-'* -i. ~7/ '™™^?f^: ':-.•"-

"^"^^^lijP^P mm liuni m

•-fr.-.-Ms^-

ratio habealur, et verborum delectus, eorumque compositio, Inm

rorraae quibus sententiae illustrantur,postremo concinnitas et nu-

merus ipse orationis. Neque enim quod olim Romae fortasse, et

certe Alhenis studiose expetebatur et fastidiose adeo iudicabatur,

idcirco idem a nobis postutari potest: ea maxime, in quibus aurium

valet iudicium, moderanda videntur ad cuiusque gentis et coeli et

regionis propriam indolem et eruditionem. In eo genere Romanis

adeo alia placuisse quam Graecis, ipse commemorat Cicero Orat.

§ 152 sq. Sed, quamquam haud scio an concedendum sit a no-

slris hominibus non exspectandum esse id, quod Gicero de suis af-

iirmat, quum dicit »in versu theatra tota exclamare , si fuerit una

xsyilaba aut brevior aut longior," (ibid. § 193), aut quum narrat,

quantus clamor concionis excitatus esset dichoreo quo ambitus con-

cluderetur (ibid. § 214), tamen in nostro quoque sermone quoti-

(liano innumerabilia indicia sunt eius vei studii , vel voluntatis, ut

aurium sensui morigeremur. Tum , si multorum aures tam inhu-

nianae tamque agrestes sunt, nihil ut ipsi sensibus moveantur', non

idcirco minus a natura ipsa istarum voluptatum iudicium auribus

nostris insitum est, quod excoli et ut ita dicam erudiri profeclo

non posset , nisi naturae accommodatum esset , nec tanta in ipsa

Graecia eius generis audiendi studia exstitissent,quum principes

. v^ -><:%^WlL>-.^e^

•W^J-i^Tf^T»-.'^-T»-'''Jf -^r*: -"

>^s>ffc«J5F:;: ',>;,t^ §4j

srV :•

17•

Gorgias et Thrasymachus , posteaque Isocrates illius artis auctores

prodiissent et inventores , si eam raultitudo aspernata esset.

Extra conlroversiam igitur sit hoc , virtutem compositae et stru-

ctae orationis » quippe a natura profectam , esse nobis expetendam

,

eaque praecepta sequenda, quae nostro sermoni apta sint: tum, ab

eo, qui ingenio moveatur, hoc exspectari oportere, ut ipse conetur

perficere id, quod superiores non nisi suspicati sint. Sed alterum,

quod considerandum esse dicebam ,quatenus deceat , magnas cau-

tiones habet. Proclive enim est hoc obiicere ilii comraendaHoni

,

veteres ista praecipere solere raaxime oratoribus, quos audientium

corona exspectaret ,qui sane docendi saepe essent , sed plerumque

vel oblectaridi , vel ilectendi , itaque tolura illud arlificiura , etiamsi

iaudabile ipsum, tamen eloquentiae in primis propositum esse, quae

ab eloquendo et pronunciando appelletur , non cuivis scriptioni

,

quam prudentiae magis legentium , quara auribus consulere necesse

sit , quaeque ideo facile orani genere suavitatis in vocibus , et con-

cinnitalis, el nuraeri in senlentiarura conformalione careat. Qui ita

disputant , baud contemnendura , ut vere dicara , sententiae praesi*

dium inveniunt in ipso Cicerone. Etenim videmus, quae ab eo

exerapla excitantur quibus praecepta sua illustrat , maxime in eo-

dera libello, quem Oratorem inscripsit, sumi ex actionibus tanturo,

3

.l&l \i&.,^Li, . . -1, . .---..

"^-, iwmwiiiwpnwpwwj-i I

,1 vjmmsifmi,

18•

vel aliorum , vel suis, de alio genere librorum iiihil. Quid igitnr?

Nihilae pertiuere ista dicemus ad eiusmodi orationem , qua quis in

scribendo utatur vel docendi consilio , vel narrandi , vel ut quaevis

iudicii decreta, quaevis ingenii inventa, quosvis animi sensus ex-

pUcare coneturP Respondebit pro me Gicero ipse. Quantum inter-

sit inter splendidissiroa Tullianae eloquentiae monumenla, Accusa-

tionis libros , verbi causa , aut Milonianam , et ea volumina quae

philosophiae placitis explicandis diiudicandisque destinabantur , nemo

non admonitus agnoscit: quippe in illis contentio orationis domina-

tur , in his non nisi sermonis quasi quaedam tranquillitas. Igitur

egregie sensisse eum animadvertimus quid deceret*; frustraque re-

quirimus in aureis illis Ofliciorum libris vel figuras orationis et sen-

tenliarum , vel numerose finitas compreheusiones verborum , vel

sludiose quaesitam concinnitatem , quo genere oruamentorum metus

erat ne vis ipsa arguraentandi enervaretur. Sed demonstrandi non

unum genus est. Nara , si Stoicorura more singula ratione concludimus,

nihilque aliud speclamus . nisi ut,quod raathematici solent, certis

numeris ac figuris obtinearaus id, quod eificere speremus, abiicienda

sane est omnis cura struendae ornandaeque orationis : sin , eo non

contenti, lautiori cursu et flumine et copia verborum sententiarumque

aliquanto liberius uti aggredimur, ita ut sentiendi indulgeamus mo*

'.

19

bilitali , oeque intra arctiores disserendi fines et arguoientorum

puncta cootineamur, danda erit opera ut et facili et suavi utamur

serraone, in quo tum veriwrum delectu, tnm apla collocatione tum

incisorum et membrorum vicissitudine , tum iustarum comprehen-

sionum varietate ita temperentur cuncta, uttamquam sanguis per

totum orationis corpus fusus esse videatur, eique et vitam et vi-

res et sanitatis speciem quam commeodatissimam conciliare. Et

profecto, quidquid eo animo conscribitur , opus sit oportet suis nu*

raeris absolutum , cuius praestantia non tantum e singularura sen-

tentiarum vel acumine vel gravitate conficiatur, sed in primis in

totius lamquam corporis specie et habitu et colore aniraadvertatur.

Huic muneri nemo satisfacere poterit, nisi qui et sermonis divilias

cognoverit, et orationis faciendae variandaeque sensuni et artili-

cium afierat , et, quantumvis elaboralis parlibus , confecti operis

speciem ad cogitatam aliquam normam exegerit. Omitto annalium

confectionem , aut brevem placitorum expositionem , in quo genere

hodie compendia et breviaria appellare solemus , aliaque in quibus

,

praeler perspicuitatem , brevilas maxime et postulalur et laudatur,

quae etiamsi »laus est in aliqua parte dicendi , in universa elo-

«quentia laudem non habet" (Cic. Brut. § 30): ea intelligo, in

quibus literarura , quae vere sic appellentur , dignitas desideratur

,

' "-f

20

quamita tuebitur is, qui scribet, si cogitata vestiet oratione eleganti

et decora, apta denique ad proppsitum, si modo decreverit operam

dare , non ut rudibus et imperitis , sed ut eruditis et intelligenti-

bus sua probet. Frustra sane boc curriculum ingredietur is, quem

praestanlis vis ingenli deficiet , sed exercitationem una omnium

niaxime ars adiuvabit.

Non equidem contendo buius artis praecepta ex unius Ciceronis

scriplis rbetoricis cognoscenda , aut colligenda esse e diligenli stu-

dio reliquorum voluminum Tullianorunf, nec dubito quin de ea

multi posl eura , et nostra aetate praeclare meruerint : hoc dico

,

qui in illis praestantissimis excellentis ingenii monumenlis cogno-

scendis interpretandisquestudiose versetur, non in illo,quantum-

vis necessario, officio insislere oportere , sed observare qua arle

celebrala illa laus oralionis conlineatur, operamque dare ut eius

usum in suura sermonem Iransferat , si ad similem laudem aspirare

cupiat. Esse novi qui hoc conteranant , non illi quideni ignari

quantae dicendi virtutes in praestanlissimo quoque velerum scri-

ptorum cognoscendae nobis intuendaeque sint, sed qui malint ve-

leres membranas , in quibus ista ad non pervenerunt , corrigere et

vel a teniporis iniuria, vel a librariorum et grammaticorum negli-

gentia et stupore, aut intempestiva sedulitate vindicare, in eoque

_- -t- .; . -- -.,.•-».- /iAV *-^ <^-i.Aj

V»;t^-;f •

.;

'% y ^ "• • - •' -_^^

. .

^

21

«tiidio aetatem consumere, quam experiri quid ipsi, in eodem ge-

nere laudis assequi possint, Horum ego institutum et consilium

tantum abest ut reprehendam, tamquam si non nisi desidiosam de>

lectationem quaererent, ut propemodum desperem quemquam ve>

ros et solidos e studio veterum literarum fructus percepturum , qui

non ab illa diligentia initium ducat laboris. Incredibile dictu est

enim quantopere sic exerceatur ingenium et acuatur, ut minutiora

omittam , in proprielate ac delectu verborum indagando , tum iu

sententiarum conformatione et conclusione quaerenda , in ceterisque

omnibus examinandis quibus beue et suaviter et ornate dicendi laus

constare censetur. Qui in hoc genere iudicandi exceiluerunt , ho-

rum inventa admirabilem et prope divinam sagacilalem pro-

dunt ,plurimumque illis studiis profuerunt. Nihilominus perver-

sara rationem sequuntur, ut vere dicam quod senlio, qui uihil

aliud agunt nisi talia quaerunt et traclant, nihilque eorum ad

usum transferunt. Quod de virtute omni in Officiis dixit Cicero,

eius «lauflem omnem in aclione consistere," idem recle dici exis-

iimo de eruditione et doctrina, cuius actio maximam parlem in

dicendo et scribendo cernilur: tantumque abest ut illud quaerendi

et iudicandi munus per hanc exercitatiooem tollalur , ut mullo

magis doclrinam usus confirmet , et haud raro de aliorum scriplis

• '^•^^^\:y~^;trfrf*;^-^^m^f^y^^r-r ,•7--? •v>?»7^ '^^'^r-^^.j^.^-/^

22

prudentius iudicent ,qui ipsi vires ingenii in illa contentione peri-

clitentur.

Haec habebani quibus commendarea) diligentissiraum studium eius

orationis, qualem quum in aliis paucis Graecis Latinisque scripto-

ribus suspicimus, tum in Gicerone admiramur. Sed hanc diligen-

tiam in illo studio adhiberi censeo , quae excludat omnem quasi

superstitionem , heque rationem occumbere sinat auctoritati. Caput

est in omni oratione, invenire quid deceat: cuius virtutis quamvis

praeclarissima ia veterum scriplis et exempla et praecepta usurpe-

mus , eius tan^en formam quamdam animo comprehensani intueri

nos oportebit, ad quam ipsa ilia exempla exigamus. Hoc qui non

sequitur, etiam vitia ipsa slupebit et in virtutibus numerabit, et

,

ut uno exemplo defungar , scite venusteque lusisse Ciceronem puta-

bit , quum dicit Epicurum »dum palalo,

quid sit optimum , iudi-

"cet, coeli palatum non suspexisse." (Nat. Deor. H. § 49).

Sed, quandoquidem eo nos perducit ipsa oratio , dicamus etiam

aliquid de iudicandi liberlate in corrigendis veterura raoDumentis

servanda : quumque Ciceronis causa haec noslra disputatio suscepta

sit , continebo me his finibus , quamquam haud multo dissimilia

dici poterant de pierisque aliis scriptoribus , si latius vagari luberet.

Quid esset , in quo a Madvigio , uno omniura,

qui nostra aetate

25

sunt, praeclarissiino Giceronis interprete, dissentirem , aliquoties in

Scliolicis HypoQinemalis explicui. Singulari is acumine et soller-

tia tum singulorum verborum potestatem , tum necessarias com-

ponendarum sententiarum ieges assecutus egregie hoc praesidio uli-

tur in refingenda Tulliana oratione et vindicanda ab innumerabili-

bus nugis ac sordibus, quibus eam inquinatam in vetustissimis

adeo membranis deprehendimus. Sed idem nimia religione illam

colit auctoritatem , et extremum attigisse sibi videtur , si demon-

stravissel quid in archelypo , ut appellat , fuisse necesse esset , id

est in eo codice, ex quo reliqui omnes, ut putat, fluxissent, (}uem

vix antiquiorem seculo oclavo fuisse credibiie est. IVon equideui

conteranerem si qua fortuna nobis istiusmodi archetypum usurpan-

dura concederet ; sed quidni tum eius ipsius deinceps auctoreui el

parentera requirereraus ? quura praeserlira constet fere in eo phi-

riraa vesligia negligentiae et ignoranliae deprehendenda esse. Vh-

rumtaraen non tam illud quaerendura mihi videtur, sed , cognitis

multiplicibus codicum turbis , minus divinandura,quam probabili

ralione efficiendum quid in vero archetypo fuerit ; quera si habere-

nius , saepe ab ipso Cicerone inculcatum et refectum, (cont. ad

Alt. XVI. 3, ubi suspicor Laeiium intelligendum esse) fieri tameu

potest ul non omni dubitatione liberaremur. Assentior igitur Mad-

^*"^---—^ ~- — -'-- •'^

*r.'^i\ V ---i^^v^jj^^.^^TP^ ^ i \ !';#'iP.'LfJi|f!IP,U^^^^!»^.^,J /-?£*

44

igio (Opusc. Acad. Alt. Praefat. p. !.)> «criticam intra certos fines

Codicum Yestigiis terminatos cohibendam esse;" sed hoc mea sen-

tentia caute explicandum est, neque usquequaque verum est. Quot

interpolationes,quae omnes omnino Codices invasissent , ipse indi-

«avit P Quolies perspicue demonstravit , in iis , quae ubique conti-

nuo legerentur, excidisse nonnullaP Hoccine fst servare fines Godi-

cum vestigiis terminatos P Nempe illa Godicum auctoritas , tam

turbida , tam inquinata , tam saepe discors , nihil nobis praestat

praeter materiam, ex qua ipsi verum, aut, si quis mavult , id quod

vero proximum et simillimum est, fingamus , quamque spernamus

quotiescumque vel sermonis leges, vel argumentationis necessariam

seriem , vel scriptoris perpetuam consuetudinem et voluntatem , vel

menlem eius el consilium manifesto violatum et corruptum depre-

hendamus. Facile est in huius sludii praeceptis licentiam dislinguere

a liberfate: ego tamen nullam agnoscolibertatem, nisi cui liceat facere

id ,quod sana ratione commendetur. Hanc qui sequitur, (ut uno

eoque facillimo exemplo defungar) non polerit sine offensione in n.

de Divinaiione § 121, secundum hodierna exempla, legere haec

:

totas noctes somniamtis , neque ulla est fere qua non dormiamus : neque

curabit Godicum vestigia, quae in omnibus plane eadem sunt , sed , nisi

forte ipse dormitet, non admonitus corriget, ut verbis transpositis

^-.ite^.^ '-t^A:ci£^^<:^^»:.v^.-xf^lkal^

.s; .^:!«'";'^--\:-.i?^.5.:-'^:;

"

2a

legat, ioiasnoctes dormimuSf neque ulla esl fere qua non somniemus.

Sed novissimi editores, fortasse licentiae crimen fugientes, stultam

in elaboratissima disputatione sententiam servarunt, et spreverunt

id ,quod iam ante tria ferme secu|a monuerat Muretus. ISe tam

divino quidem ingenio opus erat, quo boc inveniretur, sed animo

ab omni superslitione vacuo, libereque rationis praescripta sequen-

te. Utilia saepe et admirabilia nonnumquam proferri e diligentis-

sima Codicum inter se collatione , ita ut ex ultima corruptelae pro-

pagatione adscenderetur ad ipsam mendi originem , itaque facilius

verum quod esset appareret, non nego; sed ista contendo non ma-

themalica demonslratione obtineri, et longe gravissimas partes in-

vesligandi esse rationis liberae, quae nisi praeslo sit, in argutissi-

nia collalione merae tenebrae dominentur necesse est. Quod nisi

concedetur, totura hoc institutum corrigendarum velerura raembrana-

rura non dico abiiciendum erit , sed sterile in primis erit haben-

dum. Contra , hac una commendalione nililur, quod eflicacissi-

mam affert ingenii acuendi exercitationem , cogilandique recte non

minus quara bene dicendi facultalem alit. Sive enim constantera

et conspirantem Codicum auctoritatem deprehendimus , sive inGni-

tam varietalem , nuUis ralionibus demonstrare licebit iure nos of-

fendere, nisi quae orianlur ex penilus perspecla recli sernionis lege

M:£ii&iai^.i*sJf^^i*S:it^Ai^..^-''^^'t*L.'^ y.

>vv--*-.T>;'?^-w:;:^.V'-<> '*r:^S5B|?f^^^

>t:?.i^^# '

26

et natura , (um , in senlentiis earumque conformatione et coniun-

ctione , ex iolifflo sensu eius quod dici vel necesse sit , vel opor- *

teat, vel deceat. Quod si boc omnino verum est, tamen longe plu-

rimum valet in eorum scriptis^tractandis, quos principes et aucto*

res non magis bene dicendi , quam recte cogitandi habemus quos

intueamur, sicut e Graecis Platonem et Demosthenem, e Latinis

Ciceronem , quorum voiuminibus continuo volvendis , investiganda-

que causa. et nalura tantae excellentiae , nulla inficimur pravitate,

nullis ineptiis , nuUa impudentia aut inscitia vel corrupti sermo-

nis , vel vanae ambitiosaeque sententiae , contra imbuimur , si mo-

do integri ad eorum tractationem accedimus, perpetua consuetudine

eius quod decet, quodque rectum et venustum est.^

Hoc institutum si tenemus , aspirare licebit ad illum multiplicis

ac diuturni usus fruclum,quo nomine Longinus rijv tuv hoyuv xpia-iv

appellavit. Etenim ita demuni homo quid homine distet agnosce-

mus, quum paucos illos sic in orationis facultate elahoravisse ani-

madverterimus , ut quani singulis nalura ipsa ingenii tamquam

personam tribuerit , eius perfectam formam ac speciem efTecerint

,

a reliquis omnibus certissima nota diversam, alios sic in eodeni

genere laborare , ut prava plerumque sequentes , nec quidquam na-

tivum domo alTerenles, ne induere quidem ullam personam videan-

:-^"-j> >•

'^jblrTV.- .:^dt6l^UL:.^Ji.'t/*%t^i-i^^w>.-^

.^<\.j!^!^l!fmmftfmmi m^ ••[, f k"

r^^^''-^^?'^^'-^?;^?^^

'-«' 'V-: r^^"-^' '^ • ,\ Vi -/,,?*'.,, .,^ .

^spero atque confido, qui ita condemnet islnm subornatum orato-

rem , ut , quod tamen Sulla in malo poeta fecisse narratur (Arch.

§ 25), ne ea quidem conditione> ne quid postea scribat» praemium

ei tribuendum censeat. Igitur commodius mihi erat expromere non<

nulla quae in Ciceronis aureolo libello,

qui Orator ad M. Brutum

inscribilur, animadvertenda et corrigenda viderentur. Secutus sum

autem editi(H)em Orellianam alteram , quae Orellii el Baiteri dili>

gentiae debetur, non posthabitis quidem omniAo quae aiit modo,

aul dudum ante ab aliis excogitata essent, sed tamen vitata illa

turba et colluvione ineptissimarum lectionum quSie e Codicibus exci-

tantur. Proplerea paucos tantum loeos attingere visum est : naui

si integram edilionem suscepissem curandara , videbam fore ut in

singulis fere versibus mihi haerendum essel, et de ordine verbo-

rum aliisque minutis rebus decertandum. Hunc . commentandi mo-

dum spero ita me aliis probaturum , ut c^liquanlo plus laudis ex eo

quod praesliterim , quam ex eo quod neglexerim reprehensionis

,

apud intelligentes iudices mihi oriatur.

Ir' A lifc-'.' - irt- >f -111'

. ^-.W-^<^te . ^'.'_ ^ft HL_ii-..A-MbU^'.tJ«..>.^>r-««Jt!;.^- .jOit.^^Z^^^X h --t-rt^-- - ,xP,.^i.j..^^l^-^^: i-..

"»!

X-S'!^':''-'--^^^^^t

m^

l\/V\<

Si causa quaeritur , cur , quum baud ita pridem tres illos De Oratorc

libros Cicero>edidisset,peculiari volumine perfectum Oratorem infiormarc

susceperit, quum praesertim in illis ormem arUiquorum et Aristoteliam et

Jsocratiam rationem oratoriam complexus esset (ad Div. I. 9, 23), maxime-

que in secundo et tertio libro nibil posuisset , nisi quod ipsi probaretur

.

non satis erit respondere susceptum opus esse ipsius Bruti rogatu , ut.

initio libelli et saepius praedicat , tum confirraat ad Atticura scribens*).

Orietur enira hoc , quid Brutura irapulerit,

quura salis ei constarel

de Giceronis sententia ex admirabili illo dialogo, ut taraen ab eo lequi-

rerct quae esset optima species et quasi figura dicendi. Nerape reliqua

omnia ita explicantur in venustissimo libello , praeterquara quod non-

nullorum perversum imitandi genus castigatur, ut dubitem queraquani

*) XIV. 20. 3 : quin etiam,quum ipsius precibus paene adductus scripsissem

ad eum de optimo genere dicendi , non modo mihi , sed etiam tibi scripsit . sifii

illud ,quod mihi placeret , non probari.

L-ijJ^ktJttilk-'^^ ^ - ,-^^.1: vy4.--j . . 't^».j!t -.^ . .l.iLW>l-.-f .'«sk^JI^.-v.-a.^ J

f^^-m/'•'

^-'r^'•^''^^^

"''-•i .

30

inveniri tum potuissc , eui ista non veheraenter probarentur. Unum re-

stabat novum , quam Bruto causam fuisse suspicor rogandi Ciceronis

,

ipsum artificium dicendi, cuius explicationem is in postremam disputa*

tionis partem reiecit, sed ita exomavit, ut eo demto sumraam illam

oratoris laudem constare non posse contenderet. Declarat hoc slatim

ab initio ^) : sed haec nisi collocata et qmsi structa et nexa verbis ad eatn

laudem , quam volumus , aspirare non possunt.

Magnopere se iilo libro delectari haud semel declarat Cicero; neque

tamen . veretur profiteri se quasi occasionem quamdam et •licentium na-

ctum scripsissc audacius ^). Non ignoro quidem postremum istud referri

oporterc ad ipsius operis perficiendi difficultatem ; sed hoc quoquc multi

laboris et singularis diligentiae erat, quae Graeci de vario ct multif^ici

g«nere ac virtute dicendi scripsissent ita , ut incredibilis iis praesto es-

set copia sermonis admirabiliter exculti et in omnem partcni subacti

,

eadem Latine persequi, verbis utentem quae nunc primum eo transfe'

renda istique artificio et doctrinac accommodanda essent. Itaque subinde

Graeca vocabula commemorare solet , eaque non uno , sed pluribus La-

tinis interpretari , sicut facit ubi a;p7/«aTw»' , et naqiodov , ut coroplura

alia taceam , mentio focienda est : fieri cnim posse sentiebat , ut , quibu&

*) § 140.

3) Conf. ad Div. VI. 18, 4. XII. 17. 2. XV, 20. i.

a^

31%i

ipse uteretur verbis, aut minus placerent, aut minus intelligerentur;

conf. Fin. III. § 17 *). Quumque nemo ante ipsum haec patrio sermone

tractare instituisset , novitatem solet quodammodo mollire et excusare

audaciam. Igitur in Oratore § 204, — quaesitum est, in totone circuitti

ilio orationis, quam Graeci TtBqiodov, nos tum ambitum tum cireuitum tum

comprehensionem aut continuationem aut circumscriptionem dicimus ,— ne-

cessario corrigendum dicamus, quoniam ipse primus haec yerba com-

mendat ^) : rursus , ne hoc deseramus , in Bruto § 462 ,quin etiam com-

prehensio et ambitus ille verborum {si sic iieqiodov appellari placet) erat

apud illum contractus et brevis, turpiter interpolatum est si, siquidem

excusatio verbi eo continetur,quod sibi ita placere dicit , diversumque

cst quod aliquoties usurpat , appellemus , si placet , ut Fin. III. § 2i :

sed ibid § 35 , quam Stoici — ^dovr}v appellant , ego malo laetitiam ap-

pellare: cf. § 39: vindicanda autem est ea forma,qua utitur ibid.

§ 20. — OffiSium {id enim appello xa&^xov),quum nequc Davisio , neque

Madvigio , qui id mutare in ita suadebant , praesto esset , ferri eam for-

mam posse e Graecismo, in quo xalBlv jivd t* quid sit , vulgo constat:

*) Conf. Fin. III. § 15. Memorabile est hoc ibid, § 51 : hinc esi id exortum ,

quod Zeno nqoTjyfievov , contraque quod anonqoijyfiBVOv nominavit , quum uteretur

in lingua copiosa factis tamen nominibus ac novis, quod nobis in hac inopi lingwt

non conceditur. Add. ibid. § 55.

^) Sicut correxi in Tuscul. , Schol. Hypomn. IV. p. 98. Orat. § 70.

aMiLiiai^:... ^ .- ^.i...^r ''^^'

-kitJMi iriitii-i''i^^.^-^-^- ---^

^'^-•-^'i): tWiiJMf '\'MM£iin£itTm ht/-^'."*»:'^'^^'*^"^*- -^- -— --..^^-.. .: jf ..-'- ir^.-~-, - -•-- -"

Wfy-p^^^-^^^^-srifK^^f^^-p^w^^^

^' K<i~')..^ik

52 .

quuiu praesertim apud illos quoque pronomen accommodetui' obieclo,

quod appellandum sit , sicuti in Platon. Rep. X. p. 596 G, tovda xti/a

xuiste roy drjfnovQyov ; Itaque suspicor in [II. De Oratore § 183. fin.

corrigendum esse , Eos autem appello non modo qui argmntur. —Eadem novitas nonnumquam intcrprelibus obscuriorem reddidit ora-

tionis sententiam , quum praesertim in rebus diversissimis idem verbum

usurparetur. Defungar uno exemplo. Quum enim §. 206 exstet, Expli-

candum etiam est unde orta sit forma verborum , duo viri docti , sicuii e

Ueieri annotatione intelligo , verbum forma de verborum origine acce-

perunt : quod merito improbans Beierus, (nam diceretur sic, unde orta

sit origo verborum) »immo, inquit, pariter ut §211 /laec forma est nn-

tnerosa oratio." Non poterat magis errare. Nam , quod ex ipsa serie

disputalionis intelligere licet , agitur de iilo artificio , quo verba in am-

bitum illum et comprehensionem aptantur , cuius auctoritas mox § 207.

ab Isocrate et Theopompo repctitur : numerosae oralionis originem iain

ante cxplicuerat; itaque § 177. dixerat eam inventam esse: qua rationc

autem fieret numerosa oratio, post aliquanto explicat. Rursus alia forma

est , quam explicat § 134.

Aliquanto difficilius est per totum librum definire, quid tum in singu-

lis verbis, tum in sentenliarum compositione vere a Cicerone scriptuni

essc videatur. De librorum manuscriplorum diversa conditione, et quo-

modo factum sit ut alios inlegros , alios mulilatos habcamus , accurate

';>*=„( f^mfiM

II iJ-Arf; 'ifTJiii I rifratr^-^-^--

'w'«?||^^' Tc'-.^^^^^m:m^^^^'^W^:' ''^

':'"/ w "V."i l:::''-'-!•'

33

disptttavit Orellius in Praefatione ad Oratorem, a. 4830 scripta. Ipse ni'

hil habui quod praeter illas copias con$ulerem. Itaque ex illo genere

quum nihil novi , quod explorarem , mihi daretur , malui continere me

intra illorum considerationem et interpretationem , quae a novissimis Edi-

toribus probata constabat. Quod dum agebam, innumerabilibus locis

onendebar vel vitiata perpetua Tuliiani sermonis consuetudine , vel in-

fracta argumentationis necessaria lege , ita ut necesse esset aliud repe-

rire quo utrique consuleretur , minime tamen neglecta quamvis fallaci

Codicum auctoritate. Sed paruni abfuit ut consilium abiicerem , quum*

inciderem in hanc Orellii admonitionem ad Orat. §148: » Beieri coniectura

B ex eodem prorsus est genere , quales innumerabiles habemus Batavorum

» inde fere a Nic. Heinsio , quibus nihil aliud fere opponi potest , nisi

» Codices omnes notos iis adversari , ipsas autem coniecturas neutiquam

»esse necessarias, quum perbona sit Codicum lectio; ceterura fieri pot-

» uisse , ut , si scriptor ante editum librum cum coniectoribus collocu-

»tus esset, ipse quoque in eorum sententiam concessisset. Uic tamen

»consuIto robustius ac vere Romanum verbum delegit Tuliius." Libi-

dinem coniectandi inanem ita in nostratibus notat Orellius, ut exteros

omnes ista reprehensione eximere videalur, quos fortasse perpetuo ad-

mirabili quadam evatoxia usos esse existimabat. Aiiquanto aequius iudi-

cium exspectaveram minusque fastidiosum ab eo viro , cuius probitatem\

et humanitatem ipse expertus cognoveram. Sed mirari satis non pos-

5

^'. •- '^v:.. --V- .' j,. ...^ ,,.;-..

34

suni , in commendanda, Codiciun lectione isto loco eam rationem ab eo

praetervideri quae una rem conficiat , aliamque proferri quae aut vana

$it , aut ne intelligi quidem possit. Nam quid , quaeso , est verbum ro-

buitmSf quid vere RomammF Novimus durum verbum, et duram eompo-

sitionem verborum ; sed ne hoc quidem ad conddendi verbum defenden*

dum pertinebat: multoque minus tueri hoc potuisset Orellius, conticere

verbum esse minus Romanum. £go si Beierum reprehendere suscepis-

sem , quum illam correctionem prodidisset ad II. 0£Sc. § 5. , ostendissem

conticere et conticescere et obnmtescere istis , quos indicavisset locis , recte

poni in literis , et iri ipso sludio illo , quum nihil aliud esset significan-

dum nisi opportunitatem librorum istius generis edendorum aut inter-

ruptam , aut sublalam fuisse , sed in concidendi verbo contineri graveni

<iuerelani eversae rei publicae , in qua , per unius dominatum , » non es-

«set usquam consilio aut auctoritati locus" (Offic. II. § 2.). Quid igitur

Cicero facturus fuisset , si , ut Orellius fingit , Beierum audirc potuis-

set , nescio : sed cerlc aliud est artes concidisse , aliud conticuisse,potius-

(]ue persuasum mihi cst in Bruto quoque § 22, Icgendum esse , quum

alia conciderunt , tum ctiam — eloquentia obmntuit,pro ceciderunt , quo in-

fiingitur sententiae vis.

Sed aliquando properemus ad singula quaedam , servato ordine , explo-

rauda; in quibus si quid videbitur mutandum esse, non tamen recusabo

virorura doctorum iudicia , si qui sint qui , ut Orellius loquitur , » perbo-

^ i > f>bi->li^ii h-i^fllV J*

'^mfmi^W^^^^-'-'rT-T~^- f^ : ' i*^^'^ w^i

55

naiD esse Godicum lectionem " defendant.

§ 3. Quaeris i^itur — quale mihi videatur illud {eloqvmtiae genus), —

quod ego summum et perfectissimum iudicem. Quum toties apud Cieero-

nem summum et perfectum iungantur, (perfectum ponit infra § 55, et 6i.

De Orat. II. § 33.) dubitare certe oportebat Edilores de Ruhnkenii prae-

cepto , in aniiotatione ad lulium Rufinum (non ad Rutilium , sicut indi-

cabat Orellius) p. 200, qui huius loci auctoritate superlativi formam,

contra Pompeii Grammatici observationem , defendit,quique addere pot-

uerat alterumfexemplum infra § 47 [doctissimum et perfeclissimum quae-

rvmus). Utitur sane comparativo ; sed ea plerumque non est nisi peri-

phrasis ad vitandum superlativum . sicut § 8 , nihil in illo genere per-

fectius. Sed ipse superlativus nusquam , nisi me vehementer memoria

fallit , deprehenditur. Excluditur adeo illa forma eo ipso , quod Opt.

Gen. Orat. § 4. de optimo dictum {optimum quidem unim est) , ad perfe-

ctum transferri et potest et debet. Sed librarios , ex seculi quo vive-

bant corruptione , ingens invasit libido inferciendi , ubicumque possent

,

superlativi formas , tum adiectivorum , tum adverbiorum. Aliquoties

hunc abusiim notavi in aliis volumioibus Tullianis: conf. Schol. Hypomn.

IV. p. 194. Nonnumquam ex adiecto verbo vitium scribendi explicari pot-

est; sicut in hoc ipso libello § 210. saepissime siimus, ortum ex vero

saej)e sutnus: nulla ratione , quae quidem sana sit, istic superlat. defen-

di potest. Eodera modo in Epp. ad Div, II. 15. 5. in uno God. hofiestis-

36

sime legitur, pro vero honestum esse. Eodem perlinet

, quod toties plu-

rima substitutum est vero plura: conf. Madvig. ad Fin. I. § 15.

§ 5. Ut , quum summa miraremur , inferiora tamen probaremus. Pri-

mum satis apertum est requiri praesens tempus in utroque verbo; si

quidem Don de ipsis illis opificibus, qui fuissent, sed de operibus eo-

rura , quae exstarent , sermo est: nec dixit, §8, Phidiae simulacra vide-

bamus , sed videmus. Utitur sane perfeclo , vidimus, Nat. Deor. III. § 59.

inil. , sed rem notans , non artis opus commemorans : rursus videmus,

ibid. § 65. , in perpetuo religionis monumento. Praeterea*non assentior

iis,

qui nuilum discrimen esse putant , ulrum admiraii an mirari dica-

mus : conf. Drakenborch. ad Livium XXVI. 22. 14. In huiusmodi contro-

versiis singularum aetatum , et singulorum adeo scriptorum inquirenda est

consueludo. Igitur, quamquam nihil reprehendimus in poetis , et, verbi

lausa , in Rulilio Lupo, ubi Hyperidis locum Latine vertit, II. 6, pa-

lienierferimus si ve/iemcntissime admirariin lurpissimo viiio ponit, conlen-

dimus a Cicerone servari solitum csse hoc, ut mirari dicalur fere cum

iiiiprobaiione : exeinpla tanlo iiumero sunt , ul ea indicare non attineat.

Subinde lamen , vel ex abusu , (lui post invaluit, vel socordia eorum qui

libros describerent , neglecta est praepositio in composilo verbo; et quum

ammirari pro admirari scribi soleret , facile intelligitur quomodo ex sum-

ma ammiraremur factum sit summa miraremur. Idem , eadem de causa

,

accidit §104, tanlum abest , ttt nostra miremur : imo admiremur : tum

"^-^•''(3:^:"'"^' '_ '' '"r ' .,-.._'

37

§42, hunc miratur unum, mutandum in admiratur , et § 25. ut admiren-

tur hunc maxime, pro mirentur , et § 474, qui Isocratem maxime miran-

tur , revocandum ex v. 1. admirantur. Contra Orat. III. § 193 , illud autem

ne quis admiretur, qumam modo hdec vulgus imperitorum in audiendo no-

tet, restituendum miretur. Valet idem discrimen in adiectivis , mirabilis,

et admirabilis. Contra , in substantivo una tantum forma , ut mihi quidem

videtur, servanda est, admiratio, quae recte et infra servatur, § H,

et in Laelio § 2, restituendaque ex v, 1. in Divin. II. § 49. In Muraen.

§ 59 , quid tu admirere de mullitudine indocta . tum corrigendum mirere

,

tum interpretandum » quid tu mirere multitudinem ludis obleclari ,*"

quod rainus perspexisse videtur Madvigius ad Fin. p. 10. In Offic. II.

§ 30. corrigendum nostra admirantium : rursus ibid. § 56 , legendum mi-

remur : ad quem locum quum annotaret Beierus , c6mplura exempla col-

iigebat , nullo discrimine animadverso. Nam , v. c. , Fin. quoquelV. § 61.

legendum erat mirali sumus. Quid inler utrumque intersit, optinie in-

telligilur in De Orat. II. § 59: td mehercule admirams illud iam mirari

(lesino , — fiunc,quum haec nesciret , in dicendo posse tantum. Sed ibid.

§12. reponendum mirati, sicut Orat. II. §227, illud quidem miror. Eius-

demque consuetudinis ratio habenda erit Fin. I. § 4 et 16.

§ 9. Ut igitur in formis et figuris est aliquid perfectum et excellens , cn-

ins ad cogitatam speciem imitando refernntur ea,quae sub ottulos ipsa nou

cadunt ; sic perfectae eloquentiae speciem animo videmus , effigiem auribus

hBliiiiiiitiiihiifaiiaiaaiiii^ -.-i.i,- ^-. -^-"- •-^^.- -^---^-.

*»^-t'^«.',;:'^jiT^r':,w;»..-.f^?-i«T;.Gr_--^i-»-. •^^jl^;^;'/^V?>??-^"»*»,"7

38

qmerimus. Vult , nisi fallor , hoc , ut,quodcumque sensu , vel oculo-

ruiu , vel aurium , in illo gencrc percipiaraus , referamus ad illam qpgita-

tam speciem , eaque tamquam norma aestimandi utamur. Et , quoniani

apparet ita sermonem non esse de ipso artifice , dubitari primum non

potest, quin istud imitando abiiciendum sit. Multo etiam minus feren-

dum est hoc , ut ad illam cogitatam speciem dicantur referri ea qme

sub octUos ipsa non cadunt , quod tam absurdum est , ac si dixisset , ad

illam speciem referri eas orationes quas non audiremus. Sub oculos non

cadit ilia species ; contra , quae ex illa quasi imagines exprimuntur , ca-

dunt sub oculos : eaque ipsa appellat Cicero , Platonis imitatione , qui

distinguit inter avxo, ct aixd , veluti in Phaedone p. 74 B. C. Mani-

festum est , delendam esse negationem ante cadunt. Infra § 101. spe-

ciem illam intelligehs , appellat illud ipstm : aliisque verbis utrumque

distinguit § 142. init.

§1 S. Sed ego sic statuo — . Qui attenderit ad ea quae praecedunt

,

concedet, spero , nullum esse hic locum adversativae coniunctioni sed

,

eamque mutandam esse in et. Qua opporlunitatc exempla expromere lu-

bet , in quibus litera s vitiose vel iterata , (ut h. 1, post rarius) , vel

neglecla sit. Sic § 188. — versifms- Sed hi numeri, — requiritur, El

In numeri. Tum § 191 legendum esse ct (non sed) profectus ex optima

discipHna, alibi demonstravi. Nal. Deor. 1.- §95, Pkaedro— nihil humanius

,

sed stomochabalur senex , si quid asperius dixeram: repone ct.

«^^rjT*"- '^-1«"™»«

159

§ li. Ac video hanc primam ingressswnem meam non ex oratoriis dispu-

tationibus ductam , sed e media philosophia repetitam , et eam quidem quum

(sic melius Ern. ,quam ceteri tum) antiquam , tum subobscuram. Non tan-

tum res ipsa, sed syntaxis, in qua et ea quidem refertur ad proxime

antecedens^substantivum , postulat ut corrigatur et ea quidem — anti-

qua — subohscura.

§ 15. Socrates in Pbaedro dicit hoc Periclem praestitisse ceteris orato-

ribus ,quod is Anaxagorae physici fuerit auditor , a quo censet eum , quum

nlia praeclara quaedam didicisset , uberem et fecundum fuisse — . Toleran-

tur haec ab omnibus Editoribus ; quos tamen fugere non poterat censere

dici tum , ubi ye\ placitum, vel consilium enunciatur facti suscipiendi aut

ofEcii imponendi. Putidum sit exempla proferre: sed interpolatum cetiset

delendum est-: reliqua suspensa sunt a verbo dicit, quod fuisse videntur

qui non perspicerent. Aliis locis perperam inter se permutantur censeo

et sentio: sicuti infra § 195. in praeceplo , legendum pst , ego autein len-

seo, non sentio. Conlra, §197, qui audiunt, haec duo animadvertunt et

iucunda sibi censent , absurdum est , et corrigendum senliunt. Et , cjucm-

admodum istic censel^ interpolatum est , aliquanto saepius putandi verbo

interposito , velut inutili fulcro sustinendam esse oralionis constructio-

nem censuisse videntur lihrarii, an gramroatici. Sic Nat. Deor. I. §2: velut

in liac quaestione , plerique — deos esse dixerunt , dubitare se Protagoras ,

nullos esse omnino Diagoras — et Theodorus — putaverunt. lam ipsa for-

ri«llrtlrtif^"' *-• 'V^MifrW^^-* -"^- ^- .:-.-^.-^ ...... .^l^^-c . J<^..A-i1-^.j ^-J-Aafc^rit.^^^:;£.^L.>;:«fc--:

'''T^ ' r-,*v»^, -T.-^-i-r^-aiig!^^

40 I

ma liuius enumerationis ^uadet ut abiiciatur piUaverunt. Fin. I. §30: ita-

(jue negat opus esse ratione neque disputatione,quamobrem mluplas expe-

tenda, fugiendus dolor sit ; sentiri hoc putat , ut calere ignem , — quorum

nihil oportere exquisitis rationibus confirmari, cet. Ne aptum quidem h. 1.

estputo/, et Infinitivus continuativus est. Fin. V. §77: quae Jheophrastus

de fortuna , de dolore , de cruciatu corporis dixit, cum quibus coniungi hea-

tam vitam nullo modo posse putavit , vereor, ne vera sint. Interposito puta-

vit obscuratur id, quod unum in his spectabatur, et ipsa vis sententiae

ita demum exstat, si non posse' claudit omnia , ut solet in eiusmodi de-

monstratione. Rursus Fin. II. § 16. init. intempestive intrusa sunt verba

fjui censet , ratione in primis habita mentionis , quae istorum modo ante

,

§ 8 , facta erat. Putidum est ostendere talin non tantum abesse posse

,

sed solere etiam omitti a Cicerone. Sic infra § 192. non seripsit , quum

potuisset , neutranff temperatam putat : neque § 193. semel iterumque islo

fulcro indiget structura.

§ 16. Quid dicam de natura rerum , cuius cognitio magnam orationis

suppeditat copiam , de vita , de officiis , de virtute , de moribus sine multa

earum ipsarum rerum disciplina aut dici aut intellig^ posse F Alii aliter,

sed frustra , ut mihi videtur , expedire conati sunt syntaxin,quae sic

rcstituatur: quid dicam de natura rerum ^— copiam? de vita — de moribus

quidquamne sine multa — irUelligi potest ?

§ 18. Itaque M. Antonius , cui vel primas eloqtientiae palrum nostrorum

.<^-«i^k^'>- m^b&Ul^

tfKyy fi^.

.J*^/Vf ^. - ^. ,

»:~;^::y*

41

tribuebat aetas, vir natura peracutus et prudens, in eo libro, quem unum

reliquU cet. In his, ut verba vir natura peracutus et prudens insititia iu-

dicem, duplici moveor ratione. Primum, idem propemodum, et suo loco,

mox dicitur , vir autem acerrimo ingenio. Tum , et peracutus convenit ma-

gis Stoicorum demonstrationibus , neque prudentiae laus illi Antonii di<

cto satis recte tribuitur.

Ibid. Antonius eloquentiae speciem cernebat animo , reapse non videbat.

Imo, rem ipsam, cui opponitur forma rei et species: cf. § 101.

§ 22. Quum tria omnino genera dicendi explicuisset , subiicit, horum

singulorum generum quicumque vim in singulis consScuti sunt , magnum in

oratoribus nomen habuerunt. Lamb. ediderat vim singulis, Em. vim [sin-

gulis]. Sed abiiciendum potius est singulorum. Conf. De Orat. I. § 128.

Tum , in iis quae statim sequuntur, sed qmerendum est , saiisne id quod

volumus effecerint. Videmus enim fuisse quosdam,^t iidem ornate ac gra-

viter , iidem versute et subtiliter dicerent , turbatum esse mihi persuasum

est. li profecto qui in uno tanlum genere vim conseculi erant, non ef-

fecerunt id quod volebat Cicero ; itaque de his quaerendum non erat.

Porro mira huius rei quaerenda ratio redditur haec {videmus enim — )

,

quod fuissent, qui iidem omate , iidem subtiliter dicerent. Cum levis-

sima mutatione transponantur haec in hunc modum: videmus etiam fuisse

quosdam — dicerent- Sed quaerendum est — effecerint.

§. 25. Monendi sunt ii , — qui aut dici se desiderant Atticos , aut ipsi

6

iilr il I ' imiiiililiffirttiaiii-iiriiriiiT• -

*•' • --''^^-«-^ ,:wv.-.--i;.-.....iStAte^:Aaiiaa.iaifi^ -:Ijitjrt-Vii I II

Wy.-.•.-"'• =-iE^.;.v;-

- 'V '^f*«T^i^^?^;?^T^'nT^ f-.-.y? ''•'<'-

42

j4Mice «olufi^ dieere. — NuUo sensu h. I. pronomen ipsi ponitur, quasi

non desiderarent quoque ipsi. Gorrigeiiduni est, aut nm Attke noUtnt

dicere. Paullo infra dicitur, quid enim sit AUicum, discant eloquentiamqw

ipsius viribus , non in^tecillitate sua meliantur. Orellias explicat ipsius , id

esse, eloquentiae viribus. Sed vis tribui potest sane eloquentiae, non

item vires, quae sunt oratoris. Itaque multo melius Einsid. illius, in

quo Demosthenes intelligitur; et legendum erit, ab hoc discant.

% 26. Miror in 2<i* Orelliana revocatam esse pravam lectionem hanc

(de Demosthene proClesiphonte), post sensim incendens Utdices , ut vidit ar-

dentes. —. In quo pridium non animadversum est perperam segregari ut

vidit ardentes , quoniam haec forma postularet , ut in eodem obiecto {itidi-

ces) continuaretur sequens oratio ; itaque multo melius dici , iudices ut vidit

ardentes , in reliquis exsuUavit. Tum attendi oportebat gradatim ista enun-

viari , primum ut orator dicatur summissus , lum pressus , post incedere , i. e.

erecto vultu et cum maiori fiducia loqui , postremo exsultare : in qua meta-

phora , simili in causa , De Orat, II. § 200 et 203 , consistere , et serpere

occulte dicuntur. Contrd , incendere iudicem recte dicitur De Oat. 11. § 188. fin.

Ibid. De Aeschine , qui Demostheni dira verba exprobrat , quin etiam

qmerit ab ipso , quum quidem eum beluam appellet, utrum illa verba an

portenta sint, Nihil in his reprehendam, dum mihi quis explicet quid

huc pertineat quiderh , et sequens coniunctivus. Interea suadeo ut Iega>

tur . quem adeo beluam appellat.

ltMti^iiiauia^-.fi^^,^,..-im^--i.^-^i,£Ui^..-jiM,M,^S^i,^^^^-'jj^i...i^ . .- .1- «•w.^j;..-,.. .>..... .ji:..-^.-.'^. ...... n.. .. :^.-. U,, ,' 'ijAiliJWliiilAiBtitifrt^iifci

-.-^"

n-'- ;;-->' ' ' '

-.:V.-''-"--^"

tr--- .--

m-

45

§ 27. Itaque se purgans tocatur Demoithmes ; negat in eo posUas esse

fortnnas Graeaae, hoc an illo verbo usus sit — . Probandum supplemen-

tum ex Ambrosio. Sed peccatur perperam interpolato verbo iocatur. Non

erat hoc iocari, et ipsum hoc alienum erat ab indole Demosihenis. Igi-

tur una continuatione legatur, itaque se purgans Demosthenes negat.

§ 29. Quaeritur omnino quid sit Atticum. Omate vero et graoiter et

copiose dicere aut Atticorum sit, aut ne »t Aeschines neve Demosthenes Atti-

cus. Apparet requiri aut Attumm sit.

§ 30. Quo iure , qui se Thucydideos esse profitentur , dicantur esse no-

mm quoddam imperitorum et inauditum genus , assequi non possum : nee

facile mihi.quis demonstret imperitorum genera censeri solere, quam-

quam supra §25. appellatur sermo imperitus novorum Atticorum: sed im-

periti, sicut infra § 209. et Nat. Deor. III. § 59. cum vulgo solent ap-

pellari. Substituendum puto, oratorum.

§ 32. Quum praesertim fuisset honoratus et nobilis. Miror Madvigio

,

viro acutissimo , eam huius loci probari interpretationem , ex qua prope-

modum dicam ridicula sententia aifingatur Ciceroni. Psam in annot. ad

Fin. II. §25. p. 190. interpretatur sic : »nec Thucydidis,quamvis fuisset

nhonoratus et nobilis, nomen ad posteros exstaret, nisi historiam scri-

»psisset." Etenim , si nomen cuiuspiam exstare b. I. tum dicitur, quum

eius ratio habetur in rhetorica disciplina , ita ut certi cuiusdam dicendi

generis auctoritas ex eius scriptis petatur, interpretatio illa hoc efficiat,

6«

i^s^- ^^^S*'?- f^T^^Sr^f^^fsr^

fi^

44

ut dicatur, nibil rhetores e Thucydide excitaturps fuisse, si is luhil

scriptum reliquisset. Putidum sane. Itaque teneo adhuc eam interpre-

tationem, quam explicui Bibl. Grit. N. Yol. Y. i. p. 179, quamque am-

plexus est Orellius in fine Praefationis ad Oratorem (ed. a. 1850.) Mi'

nus , quam cui yideatur , ab illa ratione discedit Baiterus in Onomast.

TulLIII. p. 116, quem agnoscere primum video, ferri nonposse ut quutn

praesertim sit pro quamvis ; tum admittere hoc , ut in hoc libello non-

nulla negligentius a Cicerone composita siot , spreto illo , quod ipse com-

mendavisset De Orat. III. § 49 , ut diceretur non diicerpUs setUentiis. Aii-

quanto igitur planius dixisset , si,

post interposita illa ,• instauravisset

primam sententiam , sed laudari solet ab omnibus , quum pr/iesertim —

.

Neque omnino sequor eam Madvigii rationem, quum 1. c. formulam quum

praesertim perpetuo explicat ut sit quamvis. Sed propter huius disputa-

tionis brevitatem nunc singula exempla perlustrare nolo. In ipso tamen

illo Fin. loco sic versatur, ut ad oppugnandum fingat sibi interpretatio-

nem ineplam , quam nemo, quod sciam , prodiderit ; ipse aliam exco-

gitat,quam non facile quisquam probet

,quasi miserum appellaret Gal-

lonium Laelius, quamvis in lauta coeoa omoe studium consumeret. Imo

miserum eum appellabat , non tam propter coenam , sed praesertim quod

in ea omne studium consumeret, i. e. quod ei hoc summum bonum esse

videretur. Elcce ! Philipp. II. § 6. eodem modo explicanda formula est

,

item De Orat. II. §231. Quid denique dicendum de ipso Madvigio? Forte

,.ajum'*MmJi^^-Jtk^...Ml^^a^ ..-.-" .i^— .» -.. ' .-.i •<.--'-- -- i»>Vj..kMBattiaM«iMj

.{^_- •_

«^"r;? ' l':?*:'.-.

•a^f-l.: '<:;

•'i"<-'- '.'."'iv

45

incido in praestantissimi lilnri (Edit. de Fin) p. 745 , in cuius ima parte

sic utitur formula ,quum praesertim , ut ipse maxime nolit commutare

altera , quae est quamms.

§ 33. Referamtis igitur nos ad' eum , quem volumus , inchoandum et ea-

dem eloquentia i/nformandumy

quaim*in nullo cognovU Antonius. Dicitur

faoc, tamquam si plura genera essent eloquentiae, quorum unum tantum

cogitayisset Antonius. Sed agitur de illa specie , quae animo eius insi-

debat (§ 48) ,quae certe una erat. Ideo corrigo ea eloquentia.

§ 34. In Bruti, qui tunc Galliae provinciae praeerat, laudes excur-

rens , haec addit : • ergo omnibus terris una Gallia 'communi non ardet in-

cendio: in qua frueris ipse te , quum in Italiae luce eognosceris versarisque

in optimorum dvium vel flore vel robore. Mirum quid de Bruto dicitur,

qui, quum in Gallia esset, simul cognosceretur in Italiae luce. Suspicor

Giceronem scripsisse , et tamquam in Italiae luce cet. : nam et hoc , et op

timorum civium vel flos vel robur , intelligendum videtur de Bruti cohorte.

§ 36. Difficillimum esse dicit formam optimi exponere, quod aliud

aliis videtur optimum : in poetis varia esse iudicia , ut alius alio maxime

delectetur : nec facilis explicatio quae forma maxime excellat. In picturis

alios horrida , incuUa , abdita et opaca : contra alios nitida , laela , collu-

strata delectant. Quid est,quo praescriptum aliquod aut formulam exprimas

,

quum in suo quodque genere praestet , et genera plura sint. Postrema haec

sic nunc dicuntur, ut iterari videatur id quod modo dixerat {nec facilis

iffi^ii»*tafataa^ifai>Jaafct^vtiJiL-^-jm.A^...^,.f^L^ ;,~t ... -_--. ....iai.<-.-<.-,~-., -; -.^ -.i:-..-.- -... . .-,..-c'fc..,'a.;..: r %'-

',!• . <^( „~ i; ' -"^..'•i^.j^r-: ''^^/^;'^.^^iv^;^r^'^im^'f^J'^

'- ^•^^-•' :'.;• r >

.

46

expl. —). Necessario tamen de picturis sunt accipienda, idque melius

intelligetur , si duabus literis iteratis sic legemus : in picturis si alios —delectant

, quid est — plura sint ? In prioribus tanto minus negligendfi

est Madvigii ratio (quam explicat ad Fin. lY. § 56. p. 570), qui eiicien-

da suadet verba ahdita et , quandOquidcm ipsum quoque illud abdita

alienissimum est : postulatur scilicet in ista picturarum notatione enume-

ratio eorum , quae bodiemo more positiva appellamus , quae cerni licet

:

sed abditum flcgativum est, nec usquam cemi potest.

§ 37. Quoniam phtra sunt orationum genera, — neque in unam for-

mam cadunt omnia , ideo addit . laudationum cet. reliquarumque rerum for-

mam — non complectar hoc tempore. Sed omnium istarum non poterat

una forma esse : igitur corrigendum reliquarumque rerum formas.

§ 42. De epidictico genere Ipquens, appellat dulce orationis genus et

solu4um et effluens, sententiis argutumy verbis sonans. Quam difEcile sit

diversas orationis formas et quasi characteres verbis explicare, non tan'

tum inde intelligitur , quod de eodem genere plura dici solent, sed prae-

terea quod usurpantur maximam partem tralata ; idque tam apud rheto-

res Graecos, quam apud Latinos deprehenditur. Talia explicare cona-

tus est , ut suspicor , Ernestus , editis superiori seculo duobus Lexicis

Technologiae Rhetoricae : qui si hunc locum altigisset (nunc enim libros

istos inspicere non possum) , non esset neglectus ab Editoribus. Quo ta-

men modo defendatur, ut oratio dicatur effluere, scire pervelim. Sed

ir III r 'Miiii ku^iiyyiiiliililliiii

47

m

«t stolidum mihi istud esse videtur, et adversatur perpetuae Giceronis«

consuetudini. Ecce! infra § 66. in kU tracta quaedam et fluens expetUur,

nm haec contorta et acris oratio. Gonf. Brut. § 274 , multique alii loci , ^

e quibus conficiendum fluere orationem in laude poni. Igitur h. 1. ,quum

perperam adhaesisset participio copula, legam et fiuens, quod aliquanto

confidentius commendare oportebat Orellium. Quod in vitio ponebatur

.

dicebatur diffluere , sicut infra § 255, efflciatur aptum illud, quod fuerit

antea diffluens ac solutum. Gontra § 220. corrigendum erit diffluens

,

ubi nunc editur , alterum nisi fit , dissipata et inculta et fluens est oratio

:

item in De Orat. III. § 190 : effidendum est illud modo nohis , ne fluat

ora4io, ne vagetur: — imo ne diffluat.

§ 44. Invenire et iudieare — propria magis prudentiae quam eloquen-

tiae: qua tamen in causa est vacua prudentia. In his postremis, quae nul-

lam sanam efficiunt sententiam , nihil adiuvant iibri , manifesto corrupti.

Si quis legendum cpniiciat, quae tamen cassa est vacua prudentia . lubens

assentiar.

Ibid. Noverit igitur hic quidem orator,quem summum esse volumus , ar-

ijumentorum et rationum locos. Quare , contra libros omnes , verba sum-

mum esse eiicienda censeam , explicandum est. Sicuti nunc edi solet

,

hoc dicit Gicero , » postulo ut hic orator sit summus." Slc , in prae-

cipiendo, utitur verbo velle § 20. 22. il4. 119. 120. 192. et aliis innu-

merabilibus locis. Nunc aulem hunc oratorem ipsum summum intelligit,

«t ..,.-..,.:.. ..^<..„i...-.iJim^i^^K,-l,^^^-^- ~i-^^..-^..^.^--,^^:r^.^-^..,..^, -iSl^.^

'''^Jf^^rT'''^^^^^^^^^^' •'C5

%48

V^i'-'':'^

'.»» .

.

:1:5^^~^'

t '^'' "'->

. 49

siituendus: huic respondciur una sententiae continualione , inde ab illc

in bonis uiique ad obttabit. Sed ante haee exeidisse nonnulia videntur.

Idem praeceptum cst Orat. II. § S92.

§ 50. In praeceptis collocandorum inventorum pAnitur hoc: in/irma-

bit exeludetque eontraria. Non est exclvdere huius loci , legendumque

ehdetque.' ^

.:

§ 51. Scitum est enim^ quod Carneades noster dicere solebat , Clitomachum

eadem dicere, Charmadam autem eodem etiam modo dicere. Ex iis, quae de

h. 1. scripsi Schol. Hypomn. II. p. 60. non nisi hoc mihi nunc proban-

dum Tidetur , a Cicerone scribi non potuisse Carneades noster. In genere

sane Academicos nostros appellare poterat ; sed nostrum non nisi eum

,

quom ipse audivisset. Et hoc quidcm loco, quum ad Brutum scribat,

*cxspectabas cius Academici nomen , quem uterque audivisset: et fuit is

Anliochus: conf. Fin.V, §16 et 80, Alia ratione defendilur idem Fin. I.

§14.

§ 57. Dicit plura eliam — clara fuisse. Vehementer suspicor omnia

haec interpolata esse a sciolo quodam et semidocto. Quis verbi causa

claram vocem cuiquam obiiciat ?

§ 58. /n quo illud etiam notandum mihi videtur ad studium persequen-

dae suavitatis in vocibus. Ipsa enim natura, quasi modularetur hominum

orationem , in omni verbo posuit acutam vocem nec una plus nec a postrema

syllaba citra iertiam cet. Nihil in his offendit: sed e vulgata interpun-

7

jmtm

80

etione suspicor Editores non perspexisse exquisitam sententi«e enun*

ciandae formam. Manifestum est enim , quum in princlpio Mud non re-

feratur ad antecedentia , postulari adiectum in sequentibus quo explice-

tur , sicuti supra ^4. iam qmntum iltud est , quod in marimis occupatio-

nibm numquam intermittis studia doetrinae : et innumerabilibus aliis locis.

Verum h. 1. explicatio pronomini^Tontinetur nova sententia, ipsa enim

natura cel., pro quo exspectabas guodipsa natura— . Itaque non erant haec

maxima disiinctione a superioribus segreganda. Sequitur in his sermo

Latinus Graecorum morem. apud quos v. c. ponitur texftijqiw di, se-

quente non oi», sed nova sententia cum coni. yoi^. Exemplum huius ra-

tionis est Orat. II. §435.* atqu^ hic illud videndum est, (m quo summus—

/labet atque impolitum) constituunt enim — duo genera causarim: in qui-

bus neglexerunt Interpretes parenthesin animadvertere. Hunc Oratoris'

locum non neglexit in cxemplis numerare istius rationis Madvigius

Opusc. Academ. alt. p. 280, eandemque animadverlit in Fin. I. § d8.

III. § 26.

;§ 1)9. Ergo illc princejn variabit, et mutabil ; emnes sonorum tum inten-

detis tu7n romittens persequetur gradus idenup<e motu sic utetur , nifiil ut

mpersit in gestu. Oportcbat sane haec sic distingui; — pers^uetur gra-

dus : idemque — , quod non fugit Madvigium ad Fin. p. 476. Tum ab-

iiciendum in gestu , quippe conlinetur iam molu. Superessc i. c. nimium

csse : conf. Gellius N. A. I. 22. § 10. Pariter in Orat. II. § 253 , qui

^^ 1 1 II II ^ iiM "iiflli'^lfciihiiitfii' lii'n

51

tigunt in seena gestum $peetante Roscio, abiiciendum esse apparet §estun%

§ 61. Sed iem illim perfecti ortUoris et summae eloquenliae speeies eat-

imngnda est; quem hoc uno esccellere, id est oratione, cetera in eo latere,

indicat nomen ipswn. Nomen ipsum erat eloquentiae, ut ex seqq. apparet:

excel|it igitur eloquendo: et ista , id est oratione, ut putidum emblema

hinc ioUendum est.

§ 65. Sophistarum — magis distitiguenda similitudo videtur, qui omnes

e^sdem volunt flores, quos adhibet orator in causis, persequi. Noveram fto-

rem tribui orationi, flores ignorabam, quamquam alicubi est flosculos car-

pere. Praeterea non facile quis probet, quod dieitur flores persequi, aut

flores adhibere. Tura oflfendit adiect. omnes, sive intelligas omnes Sophis-

tas, sive onrnes eosdem flores. Scripsisse coniicio Ciceronem, qui oratiotiis

eosdem volunt lepores — ;" quemadmodum infra § 96, in quo omnes ver-

borum, omnes sententiarum illigantur leporcs. Persequi illo modo ponitur

§ 59. et 67.

Ibid. In eo genere orationis describendo , quo Sophistae uterentur

,

ct alia ponit, et haec adiicit, saepissimeque simililer extrema deflniunt.

Intelligit o^ioioxslsvta. Sed ista non definiuntur, verum finiuntur. Igitur

infra § 164, non solum componentur verba ratione, sed eliam finientur: et

§170 eos vituperant qui apta et finita pronunciant: ideoque §175 similiter

finita legendura, pro eo quod e libris edilur definita.

§ 67. Quaeritur quid sit, quo orator a poetarum eloquentia seitinctus

•"'»''•"'•"'Imn ir-\ittitr,'--'lti'tkTiA''li''ti-ti'-''--^^''"--'^'''''^^''^^ ----- ----..-•-- -.'^i--. j iiini''^"^' - ^-^ r. I I mM

\ ''•'':

52

sit. Numero videbalur antea ct versu: sed numerus iam apud oralores

increbuit; et nonnuUis Platonis et Democriti locutio, quod citatius fertur

et clarissimis verborum luminibus utitur, potius poema esse videtur

»

quam Comicorum poetarum, apud quos, nisi quod versiculi sunt, nihil est

aliud qmtidiani dissimile sermonis. Nec tamen id est poetae maximun^ etsi

est eo laudabilior, quod virtutes oratoris persequitur, quum versu sit adstri-

ctior. Frustra quaesivi qui milii explicaret ea in quibus haerebam' Quor-

sum enim referendum id!* et quid est poetae maximum.^ £x iis, quKfe

statim subiiciunlur {Ego autem —), quibus suum ipse iudicium de ea

quacstione explicat Cicero, intelligitur supcriora continere aliorum sen-

tentiam. Intelligerem melius, si legerelur nec tamen id esse in poeta exi-

viittm, clsi sit eo laudabilior — persequatur , quum versu sit adstrictior.

§ 73. Dcmonstravil oratori servandum ess^ decoruni. Tum adiicitr

viagnus est locus Itic . Brute, — et magniim volumen aliud desiderat: sed

ad id, quod agitur, illud satis: Quum h6c decere [quod semper usurpamus

in omnibus diclis faclis minimis nuiJi^imis) quum hoc , inquam, decere dici-

mus, illud non dcccre , el id usqtiequaque, quanlttm sil, appareat, in alio-

qite ponatur aliudque lolum sit , tttmm decere an oporlcre dicas; oportere

enim perfectioncm declarat officii, quo ct sempcr utendum est et omnibus,

decere quasi aptum essc consentaneumque Jempori et pei'sonae; quod quum in

jaclis sarptssimc tum in diclis valet — ; contraque item dedecere ; quod si

poela fugit — ; si denique pictor ille vidit — ,• si denique histrio, quid de- ,

*

#

„7 '-'.1 tiiai'"riiaiVT'i il^i ^^t^V^^^iTJfwir»** «-f»f--—'«-^ %~»i' ^^--^lj^m*^ titha'.,rfiii,i-i-\^*^\.•^^rtA>:.- ,.^.j.^w^. w-.. .^Y^^iyB

^:"'-"- '•.;'*/

^!?f&?:Xfi

." < V" *-*

.

#

55

ceat, quaerit, quid fadendum oratori putamus? sed quum hoc tantum sit,

quid in causis eanimque quasi membris faciat, orator viderit: illud quidem

perspicuum est, non modo partes orationis, sed etiam causas totas alias alia

forma dicendi esse tractandas. Hac ita secundum libros, ut videtur, edi

solent , tamquam si id quod saHs esset , contineretur iis quae sequuntur

{quum hoc dccere — esse tractandas.) Quod si voluisset Cicero, aliquanto

brevius, neque oratione toties iflterrupta praeceptum suum exposuisset.

Equidem illud referri puto ad ea quae modo dicta erant; si ad sequentia

referrelur, exspectares constructionem accusativi cum infinitivo , sicuti

in fine huius loci {illud perspicuum est — esse tractandas). Conlinent

igitur sequentia nihil aliud nisi iterationem eiusdem praecepti, quod su-

pra posuerat § 71 {est autem oratori videndum quid deceat —), sed inter-

spersam aliis quibusdam monitis et exemplis* Non possunt tamen. ista

aavvdhois superioribus subiici; et requiro huiusmodi initium: qmmque

/loc decere. Tum, omissis (siculi recte ante, secundum Lambinum, fecc-

rat Orellius,) verbis dicimus illud non decere et id, videmus inslaurari

firolasin non ante, sed in his demum verbis, sed qmm ftoc tantum sit,

apodosin esse hanc, quid in causis — viderit. Corrigendum praeterea tum

iii faclis, et videbit.

§ 77. Sunt enim quidam, ut scis, oratorii numeri {de quibus mox aye-

mus) observOndi ratione quadam. Minutum videatur; sed tamen monenduni

necessario legendum esse oratori. Alterum ab Orellio defendilur ita , ui

;: !S ./..

imrr t^ti^-^'-----'''^^^^'^^^^^-^^ i.l.^^^.

, ---«5;.;- yy^- •»?5S^!!7J7^1[frW«TO!r TM

S4

dicat, eos numeros distiDgui a poeticis. Sed prooomine quidam distinetio

illa iam continetur. Neque oratoni mmeri plur. usquam dicitur, aut dici

poterat, sed orutorius numerus. Minus eliam isti num^i oratori obser-

vandi, sed $ervandi sunt.

§ 79. Agit de genere orationis tenui et summisso et bumili, in quo

abstinendum stt ab omni insigDt ornatu, reliqua sic tractentur, ut appa-

reat quaedam negligenlia diligens. Urmm aderit {quod quartum mmerat

Theofihrastus m orationi» laudibus) ornatum illud, suave et afftuens. Deper-

ditis Theopbrasti libris difficile est haec vel confirmare, vel iUustrare.

Sed praeter eKspectationem est ornalum illud. Yersamur in definitionp

et praeceptis eius geoeris, quod Graeci rhetores iaxfov, Cicero tenue ap-

pellat. Quem ordinem in orationis generibus numerandis secutus sit

Theppbrastus, qMnc igDOPamus: sed quadripartitam distributioncm vide-

mus apud Demeirium n. eifntfv. XXXVI. Vol. IX. p. 2i. Walz, , ubi hi•

enumerantur cmlot xf^Q^^^^^VQ^s > loxvog, fis^alonifeiti^s t yiiagivQos, deivog. Si

reliqua item, usque ad § 90 fin. , sumta sunt a Tbeopbrasto, apparet

quam caute certa tantum oniandi geoera isli characteri concedanlur:

ideoque fieri non potest, ut omatnm illud omnino huius oratoris proprium

esse dtKcrit Theophrastus. Voluisse autem videtur to ^d^txdv, de qua

oratioBis virtuie dixit iafra § 428, aliisque verbis Orat. II. §184. Hinc

Longtnus n.v. XXXIV. 2, ubi de Hyperide loquitur, qui L^^siacas quo-

que jr«^toc complexus esset, t6 je ri&ntov fiexa ylvxi-i^toq r)^v , A»Twc

. .iHfak^.. £k. .<AMiK^

J^Vti^

T-"^:'SB«Sf^#***WP:-

m55

atpijivrQfiBPw , et reliqua, quse simillima sunt eonim quae per totum huoc

loeum Gicero oommendat. Id nunc Latine interpretari Toluisse eum mi-

picor, et scripsisse moratum ilhid, quo adiectivo utitur eodem modo.

Topic. § 97. Gen.us hoc est, quod aliis verbis descripserat Cieero Orat.

11. §484.

§ 80. in alienis aut trakUum aut faetum aliunde ut mutuo, aut factum

ah ipso mt novum, aut priscum et intisitatum. Godices contemnendi sunt»

ubi intolerabilia exhibent. Quare LamMnum sfquor, ut legam et mmp-

tum aUunde {ductum appellat Orat. IIL § 461), et statim post pfobo et

nomm. Sic demum habcbimus tria illa genera, quae et mox appellat

§ 84 , et aliquanto post § 204.

§ 85. adltibet mutandum in adhibebit. Et in seqq., qiioniam praecep-

tum ipsum initium ducit a verbis a magni/icentia , legendum erit— volet

,

et eliget. Quoties in ea copula vel addenda, vel omiltenda peccatum

fuerit, longum est ostendere. Sed certe in ft-uto § 237 legenduni , et

saepe dicebat. .

§ 84. immulatione literae quasi quaesitae venustatis. Miror nemini of-

lensioni fuisse ineptum quasi, quod ortum e seq. verbi initio abiiciendum

est. Nulla hic mollienda translatio erat; de quo genere praecipitur Oat.

III §465, et a L(mgino n- i. XXXII. 5., ubi appeilantur fjiBi.liYf*^'* '"^*'

d^^aastuv fiexaqfqwv. Igitur mox § 89 recte nudum quaesiia ponitur;

quo loco praestabit legere vitabit idem quaesita, pro etiam.

'LtLt.-.tS - ._-.':h '• .^I :£li^Ti—._ «^'.-^^i^^fi^ .^,4L>^^L:^_^.. ••-.>.•..,_ t.^.,:._,.„nj/ h rifflttrtiMiririliil I

56

§ 87. sales — in dicendo nimium quar^um valent. Affirmant Editores

mUtnm quantum non esse in libris, sed e coniectura editum esse. Sed

eam correctionem verissimam iudico, eique cedere oportet ineptissimam

Godd. lectionem. ^

§ 90. hanc ego iudico formam summissi oratoris, sed magni tamen cl

germani Attici. Legendum. — formam summissi oratoris esse, magni ta-

men — . Non enim abesse potest Infin. esse a iudicandi verbo, nisi prae-

ter obiectum praedicatufh quoque adiiciatur, sicuti supra § 5. et 52.

Orat. fl. § 222. Eadem de causa additur Infinitivus verbo putandi, in

his De Orat. II. § 51 : Quanti oratoris— putas esse historiam scribere, Non-

dum satis constitutus locus in Tulliana syntaxi: et, quemadmodum rec-

tissirae legitur De Orat. II. § 25 , qui vitam iyisuavem sine his studiis puta-

retis, ita ibid. §20. e verbis vitam nullam esse ducamus, abiiciendus est

Infinitivus.

§ 95. alio modo transtulit, quum dixit Ennius arce et urbe orba sum,

alio modo si pro patria arcem dixisset; et horridah Africam terribili tre-

mere tumultu quum dicit, pro Afris immutat Africam. Inquinavit haec

Grammatici cuiusdam sedulitas. Recte igitur Goellerus sensit abiicienda

esse verba si pro — dixisset: sed omittantur quoque pro Afr. imm. Afr.

Tum, initio, dixit mutandum in dicit. lisdem nugis liberandus est elegans

locus Orat. III. §167, ubi hodieque servantur haec, pro Afris sumta est

Africa.

-^rtt.r^k^li^.. ...>-»--»^ -'- i. X-^.*.i . .,*:^'i~:.-»- X^iLliiLiii^^^^-aSltM

57

-^^'^94. Aristoteles tralatiooi sitKuDgit abusionem {xaTvxfl^f**) , <*^ quum

MiisuTUM didmus animim pro parvd^ et dbutimur, verjns propinquiSj si opus

est, vel quqd delectat , vel quod decet. Sed non indifemus vel delectatio-

nis, vel venustatis excusatione, si opus est: neque umquam opus est.

Igitur reqviritur, etiam si opus ndn est.

§ 97. huius ehquentiae. In eiusmodi epanaphora omittendum substan<

tivum. . . . ^

§ 100. inventus est ille eloquens,quem numqumn vidit Antonius. Ne

dubitemus tollere eloqums. Gertatim hoc Granunatici inculcasse viden-

tur: il tum § 117, «rit igitur haec facultas in eo, quem volumus esse eUh-

quentem, abiicienda suift duo postrema verba: (cenf. ad'^ 44).

§ 101. redeoque ad illam Platonis, de qua dixeram, rei formam et spe-

ciem. Deprehendere mihi videor interpretamentum, quod ridicule textum

invaserit, in verbis de qua dixeram. Voluit interpres indicare supra § 10

hoc "expositum esse, et annotavit, suspicor,de qua -dixerat. Cicero, si

necesse iudicasset, dixisset de qua dixi: ut § 112. quod iam ante diximus:

et § 125. Sed satis ei fuit illam dicere.

§ 106. Atqui si Antonio Crassus eloquens visus non est aut sibi ipse —

.

Inepta est h. 1. coni. aut. Corrigendum ut , i. e. ut sibi ipse non visus

est. Huius coroparationis negantis exemplum est Nat. Deor. I, § «5.* sicut

reliquae virtutes, ita.pietas inesse non potest: eamque illustravit Wyttenba-

chius. Aliud exemplum est De Oratore III. § 52.

8

iij>,fa.:j^-»^.--.^^.^'.ac...^i^.k,i^;<afc^ii<.. icAi«aaa^^ r.iT- ; a.^^.l-^.. i-, .^,-:- :-;

5«

§ 107. £uci«(ur mQU^ium mh\m9!^ de suppikfid f«mcidmun.

Ibid. «6 hm wdole iam illa rmUura. Bespondere oportot liaee ante-

cedeaMbu^, giM«^M ilh fUm>rikuf atiolmetUHU d^inm: ftdeiQ ui oune

corrigeodum sit maiuri SciJieet uuUuritas i^tatis est, nec oisi audacissi-

ma tralatione ad verba transfertur, adeo ut eam moUiendam iudicaverit

Cicero Brut. § S quum ipaa watio — luiberei suam quamdam malurUatm

:

conf. Quinctilianus XI. 1. 31.

§ i08. Siquioido buoclibeUum ita edere audobunt viri doeti, ut eum

ridiculis interpplationibus liberent, «tiam sine Codieum tuctoritate, me

auctore . omitient verba pr^ Rosei». Quam temperata esset iUa iufeniHs

redundanti^ in orationibus pio Avilo, pro Cormlio et in compbiribus aUis,

inteUigi non poterat ex oratione pro Koscio.

§ 109. Viti^tur id quod voluit in bis: histriones eos vidintus, quibus

uihil posset in suo genere esse praestaniius , qui non aolum in dissimilluuis

personis satisfaciebant , quum tamen in suis versarentur -^. Sed nil* mi-

rum erat eo& satiaiacere quura in guis personis versarentur ! Gorrigen-

dum , ut tamquam in suis ver^rentur : quod Peter quoque maluit,

ut ex OreUii edit. «dtera inteUigo, ut pro tamen legeretur tamqmm.

Sed totius loci prava distinctione iotelligentia obscuratur, in quo non

attepdefunt Editore^ bipiyrtitam inteiTogationem contineri » quanun prior

interpositis eomplurii>us producatur , sed cui altera necessario subuciatur

{an ego Homero concederem , ut— tuauleni eodem nunio omnes cauMS ages?)

.1 Jt^.^' . -fv^^k. I» :tj.-.T-;L-g^-w^

l$9

N«n , qtittm alterain hoe prius sic c(mipfehendere instUuiSset , e^0 non

elaborem? non absolvit, sed corrigit ipse se , ideoque coniunctione au-

tm utitnr post te, qutn ceteroquio haec fonna interrogandi excludit;

Reque audiendus Manutius , qui ediderat tu aut.

§ 413. Attdtften tttrumque tn diiserendo est. Corrigendum ac tamen:

in quo cottsentientem faabeo Madtigium ad Fin. p. 429.

§ iii. Quum modo dixisset oratdri dialecticorum quoque scientiam

assumendam esse (§ ii3), subiicit, volo igitur huie sutMno omnem, quae

ad dicendum trahi possit, loquen^ rationem esse noUm. Paulo ante dix-

erat, non idem loqui esse, quod dicere; attameti utrumque in dissetendo

esx. Quum igitnr dieere bH oratoris et eloquentiae, dd dicendum nihil

aliud erit , nisi ad eloquentiam ; unde ridiculum nascitur praeceptum.

Corrigendum est ad disserendum tradi: postremum erbufb Ven, pr.

habet.

§ 419. Volo entm prius habeat orator rem , de qua dicat. Putidum

emblema , orator , eiiciendum est. Sic omitlitur § 97 ,. tertius est ille

amplus: et § 134, quibus sic abundabit: et iterum eiiciatur § 81, ergo

ille tenuis [orator], et § 125 tum se latins fundet [orat&r']: nam § 124

quoque ttnebittxr mutaadum in tenebit.'

,

Ibid. Diffi^Ie est pfobarc hoc : omnto profeeto , qutm se a coelestibUs rebas

referet (fd 'humanas , excelsius magnifieentiusque et dicet et seatiet. Ete-

nim ridicutum est oratori praecipere, ut omnia excelse dicat. Aliquanto

*

prudentius-, ut puto, Cioero scrjp&it; m physicmym ijpudetn ^mignarum

volo omniMr profeclo qmm se — . . , .,

§ 120. De libro Attici , quo res Hofaianas exposuerat : ^i conservatis

notatisque temporibus — annorum septingentorummemoriam uno libro colli-

gavit. Matthiaeus corrigebat observatis. Sed qui norunt quam innumera-

bilibus locis composita simplicibus substituta sint ab indoctis librariis,

luecum corri^ent servatis , quod UDum convenit annalium SCriptOri: 80-

demque modo refingendus est locus De Orat. II. § 329.

§ 12i. Verba aut de ambiguo aut de contrario. iVam si quando aliud

in sent^tia videtur esse , aliud in verbis, genus est quoddam ambigui, quod

ex praeterito verbo fieri solet , in quo , quod est ambiguorum proprium , mduas signifieari videmus. Huius sententiae negUgentia et obscuritas ne-

scio utrum- Giceroni an librariis tribuenda sit. Sed subiecla distribu-

tioni coniunctio nam , postulabat utriusque generis vel definitionem

,

vel exemplum: cui satisfactum erit hoc modo: nam coutrarium est si

quando — verbis^, tum genus est quoddam — solet — . Conf. De Oratore

II. §111.

§ 125. Sed erit duplex omnis eius ornatus ille admirabilis , propler

quem ascendit in tantum honorem eloquentia' In quibus o£fendam , expii-

cabo , si forte aut meam suspicionem probem , aut aliis a4 meliora in-

venienda pjrosim. Omatum illum intelligere nequeo, quoniam nihil modo

ante de omatu dictum est ^ ubi hoc tantum praecipiebatur oratori

,

.„..-'. .. .*. --.,=-.- ^l*:<Jil.ifcif. -*:-.**!

•T.-^

•

61

ut orationem ad id , quodcumque deceret , accommodaret. Deinde , non

ipse ornatus admirabilis dici potest , sed efficere ut oratio sit admi-

rabilis , sicuti modo §f 422 , et mox pars orationis dicitur laydabilis

,

et § 128, admirabilis eloquerUia. Tum, quum per se recte dicatur or-

ntUus duplex , ut § 80. init. , iroprobandum si dicatur omnem ornatum

esse dupUcem, i. e. quemvis. Quid praeterea hoc est, quod dicitin

eius duplex orntUus, ut praecipiat quid faciendum sit oratori, non ut

doctrinam explicet , in quo praesens tantum tempu^ ilsurpari poterit '(

§80. 128. 185. cet. Hoc quoque ferendum vix est, quod dicitur eius

ornatus , i. e. oratoris : solet enira dmatus vel orationi tribui , vel verbis

et sententiis, et recte dicitur omatus dicendi § 97, tum a(fiectivo ipse

quoque orator dicitur omatus , ut § 97. De Orat. III. §. 103. Portenti loco

mihi postremum est , quunr dicitur eloquentia in tantum honorem asceu-

dere propter ilhm ornatum. Primum offendor ipsa hac loeutione , cuius

defendendae nusquam in Cicerone praesidium'reperio: sed ipsa sententia

minus opportuna est , post ea quae supra § 97. dicta erant , tum quod

suo loco , § 128 , explicantur ea quae admirabilem eloquentiam faciant.

Sed videamus an cum istis recte connectantur sequentia, nam quum

omnis pars orationis cet. Quod ad sententiae formam attinet , post illa ,

erit duplex ornatus , exspectabatur ut statim duo illa genera ponerentur.

Nune contra videmus non expleri id,* quod initio positum erat, sed no-

vam sententiam incboari , et aliam statim distributionem subiici ,quae

6S

ttiillo modo attiiiftt iUum dupUeem ermtmn , [ktmiiUme — ptuiea dtiae.J

Minus etiam apU siint soperioribus ea quae deineeps, usque ad § 437.

fin. explicantar , quae agunt de amplifcatione , dlque eominunibus locis

,

deqae utriusque faeultali!s usu.

Scilicet , quamquam ista et recte et prudenter dtsputantur , non iamtn

erlnt liuius loci , si postulamns certam quamdam seriem demonstrandi

servari. Qualis enim corsos, et quod iter est totius dispotationis ? Ut

priora omittam,

'per/Mli ortUorig tpeeietn exprimere aggressus erat § 61 ,

eiosqoe orationem disereverat ab ea qua vel philosophi , vel sopbistae , vel

poetae uterentur, §62—68. Tum ^uot officia essent oratoris, tot ge^

mnera dietmeU esse deraonstraverat , § 6^—74: quibos neeessario sub-

iunxerat'ctiiusque gencris quae nota esset , descripseratqne oratorem te-

nuem , et modieom , et aroplum, § 75

—

99. Sed continuaverat haec

postrema sie , ut obtineret eum demum perfectum esse oralorera , qui

omnibus itlis generibus , prout qoaeque causa poetularet , posset uli

,

^ 400—442: tum demonstraverat ad facultatem fuse lateque dicendi

accedere oportere dialecticonim scientiam , eorulnque locorura qui in

philosophia tractentur , reliquarumquff rerom quarum sHentia euni

instruetum esse oporteat , § 443—120. Porro postulat nt, qui ad

caiisas veniat, earum genera eognita hebeat , et attingit praeceptionein

de locis argumentorum , §424; (Juae ita continuantur § 422, qfmm

tam pmiea sint genera eauearum, etiam argumentorum praecepta pavca siint.

m

65

TradiU sunt, e qu^ms ea ducanUtr, chtpUeeg loci: uni e rebus ipns, al-

tpri assumpti. Tractatio igilur — . la bis iure mihi Tideor offendere. Pri-

rauin» fieri non potest ut nihil de illis duplidbus locis addiderit. Atiigit

eamdem distributionem Topic. § 8. , et latius persecutus erat De Orat. II.

§ 163 sqq.: b. 1. discrimen, necessario fuit explicandum, etiamsi paucis

defungi salis esse existimavisset. £t quid est illud , traetatio igitur —" ?

Quomodo tam repentinus transitus excusandus est? In quo non negli*

gendum est , coniunctionem igiiw sic usurpari solere , yel ut quid con-

sequens sit superioribus dicatur, vel ut post digressionem reditus signi-

ficetur ad ea quae prius dici instituebantur. Sed neutrum h. 1. valet.

Nam neque ^ iilis dupllcibus locts necessario conficitur vel ipsa tracta-

tio,' vel tractationis commendatio» Deque quidquam in saperioribus est,

quod inchoatum nunc demum absolvi videatur, quemadmodum % 149,

collocabuntur igUur verba, instauratur id, quod nniverse dici coeptum «rat

§ 140. Nihilomious, post (vaecepta argumebtorum recte agi de tracta-

lione, discimus ex De Orat. II. §177. Sed, ut dicam quod sentio, ante

illa , tractatio igitur — , complura excidisse saspicor , quibus fortasse et

absolverit ista de argumentorum locis, et dixerit nihil neque bis, neque

aliis rhetoricae disciplinae praeceptis satis adiuvari orat(H*em , nisi omm-

bus istis scienter, et sic ut decet, uti, eaque orationis varietate tracu-

re possit. •

Hanc seriem disputandi et praecipiendi si probamus ,quid , quacso

,

64

ad iraetoHonem pertinent ea quae nunc sequuntur dis tmwerri genms

quaestume, et de ampli/icatione ^ Multo aequius est ut suspicemur istis,

quae in tractatione de variis sermonis generibus dicta erant , usque.ad

ut causae natura et ratio temporis postulabit § 125 , statim subiecta fuisse

§ 428, duo sunt quae bene tractata cet. — § 133, quibus totus illi locus

de tractatione absolvitur. Quid necessario sequi oportet? 'Ut orationis

ipsius omandae praecepta tradat , cuius disputationis extremum est de

coilocandis et struendis verbis et de numero oratorio. Hanc igitur in-

choat §'134: sed -iam forma ipsa restat et x«Qfi»^V9 *'^> non oratoris

(de quo supfa dixerat) , sed orationis , ut intelligendum est ex iis ,quae

modo antecedebant , §-133, ea profecto oratio — : in eamque disputatio-

nem confert lumina et ornamenla tum verborum , tum (§ 136) senten-

tiarum: concluditque hunc locum §139, hoc in genere (sc. ornamento-

rura quae a sententiarumconformatione petuntur, ut nihil fere enuncie-

tur oiffjfiyjudiKTTo»') omnis eluceat oportet eloquentiae magniludo. Nunc dcmum

upportunum erat ut moneret genus istud ornandi , quamquam a nuUo

h)co excludi , tamen in duabus orationis partibus praecipue sequendum

esse : aptissimeque , ut mea opinio fert , Subiicientur haec § 125, nam

qmm omnis pars orationis esse debet laudabilis , tum sunt maxime lumino-

sae et quasi actuosae partes duae cet. usque ad § 127, paene infinite in

perorando, Quibus absolutis recte pergit ad ea,quae § 140 sqq. ex-

plicantur de collocatione et structura orationis.

t&j^j^fii^ y ??•-''.:•

65

Haec si probaatur, locus ille, cuius opportunitate baec disputavimus

(§125), duobus emblematis erit liberandas, ila ut prinium abiiciantur

verba sed erit duplcx — eloquenlia , quae mibi quum inania , tum stolida

esse videntur; tum omittatur illud , sic ut verbum nullum nisi aut gravc

aut elegans excidat , quae eadem multo meiius suum locum luentur

§ i54. In §426 praeterea corrigendum fusa esse debent, et excellent

,

quoniam de utroque dici necesse est. Non succensebo viris doctis, si

qui sint qui hanc suspicandi licenliam non ferendam csse putent , obii-

cianlque in hoc libello non omnia severe in ordinem esse cogenda,piu-

rima adeo bis dici , quae concedenda esse scriptori tam studiose senien-

tiam suam demonstranti. Nihilo magis premere volui quae mihi dubi-

landi rationes esse viderentur, lubens concessurus ci qui tollere easdeni

potuerit.

§ 128. Duo sunt quae — faciant. Mihi et hic postulari Indicativus vi-

delur, et eodcm raodo § 105. 185 et 215: sicut Indicalivus est § 20.

init.

§ 129. Sed magno semper usi impetu saepe adversarios de statu omni

deiecimus. Igitur nonnumquam non deiecit ! Non puto hoc signiilcare

voluisse Ciceronem , et deleam semper, quod ne per se quidem in bac

sententia fcrendum est.

§ 1 50. Quibus {miserationibus) eo sum ustis pluribus , quod , eliam &i plu-

res dicebamus,perorationem mhi tamen omnes rehnquebant. Et hoc vix

9

-^i".:^.-. ...• ....-,-. -,...... ;r-»!.>;ir^^*y^i~^5-^,..;-^»^I.J). . «.fHli ^.af

6»

prebandum , quoniam sic dicereiur perorationem di ab emaibu» fuisse

relictam eliam quum solus diceret. ToUendum igitur etiatn.

% iM. Qua nos ila dolenler tUi solemus, ut — tenummus. Requiritur

solebamus.

§ 152. Sed , iU supra diaci , nuUa me ingenii , sed magna vis animi in-

flammat , ut mc ipse non teneam ; nec umquam is , qui audiret , vncendere-

lur , nisi ardens ad eum perveniret oratio. Corrigendum sine constoversia

,

primum inflanmabal el tenerem . sicut supra dixerat § 430, non ingenio ^

sed dolore assequebar. Reliqua perperam cum istis- coniunguntur : redit

ad generale praeceptum , seribendumque audiet , et ineendetur , et perve-

niet.

§ 137. Ut declinet a proposito defleetatque sententiam. Neque omnino

sententia buius loci cst , neque probari potest deflectere sententiam. Sub-

lato illo substantivo , c Cod. legendum et deflectat , repugnante licet

Quinctiliani auctoritate IX. 1. 42. Alienissimo loco eadem, ut a propo-

silo declinet aliquantum § 158. fin. repcriuntur, sed inde eiicienda , ne

insta series interrumpatur.

§ 141. Si profitear — ,quis tandem — reprehendet. Non est mutan-

dum hoc , cum Erneslio , in reprehenderet , sed in reprehendat , siculi

§ 142 est vituperetur.

§ 144. Nescio cur, quum docendo etiam aliquid aliquando possis meliores

1'acere y eur nolis. Codd. lectiones diligenter commemoravit Orellius,^ e

Wi

«7

<]«iibus optimi habent melius. Sed duplex cur defendi non potest exem-

l^ Oivin. I. § 431 , quoniam istic multo piura interposita iterationem

adeo commendabant. Sed prius cur h. 1. viliosa scriptura est , quam

correxit librarius sequenti quam. Tum aliquid routem in aliquos , et ali-

fjuando in aliquanto.

§ 445. At ius profUentur ii etiam qui nesciunt, Dicitur, taraquam si

haec esset adversarii obiectio. Corrige , et ius—

.

Statim post : num igitur aut latere eloquentia potest , aut id , quod dis-

simulat , effugit— ? Sed nihil dissimulat eloquentia ipsa. Legendum , aul

is qui dissinuUat —

.

§ 4 46. Qui enim possem , quum et afuissem adolescens , el horum studlo-

rum causa mare transissem, — dissimulare me didicisse? Corrigendum esse

adfuissem, et huius ipsius loci compositio docebat , et confirmabitur e

Brulo § 304 sqq.. coU. De Orat. II. § 365.

§ 447. Est id omnino verum, sed projme in hoc dicitur. Fuerunt vlii

docti quibus ista suspecla essenl. Si tamen a Cicerone sunt , corrigen-

dum nec proprie—

.

§ 450. Nolo tam minuta haec construclio appareat ; sed lamen sUhi:

exerdtatus efficiet facile hanc viam componendi. Non sane praeclarum erai

.

si tnam effidat. Lcgendum fadlcm.

§ 451. Quum Isocrates et Theopompus hiulcas voces magnopere fu-

gissenl , at non, inquit, Thucydides, ne ille quidem hniid paulo maior scri-

9*

.J..^.2^^^ist^,^j^^^,^

>fe^' - --f^i^T?--; "^^fTTpirir-^y^rrf^-^ <i.,j^^^!ii^mi^^.^. , l«pi|||41«pp||pii|mpP|^

7>/or Plato, nec solutn in iis sermonibus, qui dtaloyot - dicuntur , —scd in

populari oralione,qua mos esl Athenis laudari in concione eos, qtu sint in

frroelus interfecti. Ilucusque recle , MenexeDum intelligens. Sed quae

adiiciuniur fidem omnem superant, et portenti instar sunt: quae sic pro-

bata est , ut eam quotannis , ut scis , illo dic recitari necesse sit. Quis hoc

umquam fando audivit ? aut quis fieri potuisse credat ? Taceo, quod

ifuotannis in proeliis interfectos esse sumit: et quod certum diem [illo

die) quo funus istud celebraretur ponit. Nisi forle quis suspicetur eius-

modi recitationem in Academia usurpari solitam fuisse ab eo qui 6cho<

lam obtineret. Sunt ista reddenda annotatori satis ridiculo.

§ 155. A quibusdam , inquit , sero iam emendatur antiquitas, qui

pro deum atque /lominum fidem — deorum aiunt. Ita , credo , /loc illi ne-

sciebant : an dabat /lanc licentiam consuetudo ? Sic postremum edidit Orel-

lius : aiitea, ila credo. Hoc illi nesciebant F In utraque forma obscurum

est,quo periineat ita. Sed credo , ubi ironiam indicat, non claudat

sententiam, sed interponatur necesse est. Omisso /loc, legi velim , sine

inlerrogandi signo, id , credo , illi ncsciebant. Conf. § i60. Neque eninf

huc perlinent exenipla quae indicavit Madvigius ad Fin. p. 754.

§ 159. Quibus in verhis eae primae literae sunt, quae in sapienle at-

ifue felicc, producte dicitur (in), in ceteris omnibus breviter. Quoniam

iiiaapiens non dicitur , secundum ea cxempla quae praecedunt corri-

gcndum erit qtiac in sano.

"'^B^Sf^ripyiJ,,' '>='f,

.-a^i-5!^>Tje>-

69

^ 160. Quia per aurium iudidum $empen licet. Duorum Codd. exemplo

«neptum illud semper omittendum , praeceptum ex sequentibus.

§ 162. Aut enUn negligenda fuit nobis voluptas eorum, quibus probari

volebamus, aut ars eius conciliandae reperienda. Facile obtinebo corrigen-

dum esse voluntas, si contulero §24 et 68, et persuasero voluptatem com'

ciliare nullo modo probari posse.

§ 17i. Quod gui non possunt (nempe, absolute concludere orationem)

,

non est Us satis non contemni , laudari etiam volunt, Ego autem illos ipsos

laudo ,• idque merito , quorum se isti imitatores esse dicunt— hos vero minime—

.

Illos ipsos probari non potest , quoniam neque ulla oppositio postulat

ipsos , nequc illos praeter ccteros laudabat. Corrigendum ipse..

§ 1 73. Quod si ita est, (i. e. si illa praecepta nesciunt) quia ipsi suis

sensibus noii moventur , nihilne eis inanc videtur ? Nihil sane tale videri

polest iis, qui suis sensibus non movcntur. Igitur del, quia , ut primum

quaeratur ipsi suis sensibus non moventur ?

§ 174. yisne igitur — totum hunc locum accuralius etiam explicemus

fjuam illi ipsi , qui et hacc et illa nobis tradiderunt ? Quorsum , quaeso

,

el haec et illa ? r^ihil tamen ipse accuratius explicaturus erat , praeter

haec , id cst, praecepta numerosae orationis. Nihil nos adiuvat altera lec-

tio . haec el alia : quamquam rccte in nonnuUis libris prius et omittitur,

Suspicor Ciceronera scripsisse , qui haec olim nobis tradiderunt.

Ibid. Qui Isocratem maxime admirantur , hoc in eius summis laudibus

JimiimMm ""'- '^*—' «aK.nt-^.i r--.i ; -. ifiiii-

^^wm^^r^'^^ ' ^^ffm^^r^w^

70

fmuU — . Sola quae commenoratur varietas est , m eum. Sed e<HTigen'

dum, in eo: quoniam recte dicilur aliquid m akquo laudibus summis ferre,

noo item tf» aUcuius laudibus.

% 175. Thrasymachi dicitur omnia nimis etiam exstare scripta nuine-

rofe. Yix dubito quin Gicero scripseiit structa numerose.

§ 176. De Isocrate: quin etiam se ipse tantum, quantum aetate proce-

debat , — relaxarat a nimia necessitate numerorum. Dixisset , relaxabat , si

,

id quod paene ridiculum est , eadem progressio istius relaxationis , quaa

aetatis , Cuisset. Multo melius erit tum , quum aetate procedebat. *

§ 480. — et quod ipsi, qui affvrment esse eos numeros, ralionem cur

sint non queant reddero. Primum obtemperandum fuit viris doctis, qui

eos tolli voluerunt. Quorsum enim istud pronomen? Aliam suspicionem

confirmavit mihi lectio Erl. , qui habet esse eos numeros in oratione , cttr

sint. Nempe legendum videtur , esse numeros in oratione , rationem cur

sint — . De extremis in hac § verbis , et cur non aeque in oratione atque

in versu numerus appareat , dudum mihi notaveram , non videri haec ad

praesentem quaestionem pertinere : nec muto scnlentiam.

§ 181. Deinde, quod dicitur in oratione numerosum, id utrum numero

solum ef/iciatur , an etiam vel compositione quadam vel genere verborum : an

est suum cuiqu£ , ut numerus intei^vallis , compositio vocibus , gemis ipsum

t)erborum quasi quaedam forma el lumen orationis appareat. Non iniuria

in his haeserunt viri docli ; scd noo expediverunt syntoxin. Neque eniin

71

genus terborum dici potest apparere ; aeque hoe appareat eon?enit iliis,

nutnertis irUervallis, compogUio vocibus, quae ipsa non inteUiguntur , nisi

satis audacter cogitetur additum efficiatur. Hine suspieabar primuB if»

excidisse ante intervalUs; qua |Nraepositione tum istic, tum ante vocibus

restituta, extrenia sic legenda esse, in quadam quasi forma et htmine

oraiionis appareai.

§ 187. Quod si et angusta quaedam atque concisa, et alia est coikiMUa

el diffusa oratio. — . Necesse est ut sumamus duobus illis , quae in vi-

tio ponerentur, duas virtutes opponi. Sed in his neutrum de his pos-

tremis satisfacit. Leg. colligata (quod in numeris dici intelligitur e §

168-) et fusa (quod in laude poni solere non opus est exemplis fomare

:

alterum in vitio dicitur.)

§ 190. Hieronymus. explicandum videtur ex odio Isocratis, qno Peri-

patetici ferebantur : itaque facile assentior Spengelio (qui hunc locum

ante usurpaverat in Sway. tbx*- p. 152) , quum Theophrasti nomen

substituit Ephoro , apud Theonem Progymnasm. (Rhet. Gr. Yol. I. p. 170.

Walz.>

§ 191. Sequitur ergo — Et compluribus aliis locis perperam e libris

ergo edi , ubi igitur requireretur , viderunt viri docti ; et ipsum hoc igitur

h. 1. falso ortum e praecedd. syllabis, non animadverterunt. Dekndtam

est : Cf. § 75. 204. init. idemque pronunciandum videtur in Legg. L

§ 55. init. et De Orat. II. § 41.

latt...j.-.--.i-j..-JL».t1Jto:»..Jj^-..'^.y:.-.i :.*.. ^.-..,>.j-.. .,.;..._.........

.'.y^^.fv\^'y^j--^'*' i f- -i'"^

''^r^'''^7'zxmm^.,.J»^,

7f

Ibid. Ephorus autem — sed profeclus. Quoinodo sit corrigenduin, dixi

in Scbolic. Hypomn. III. p. 86.

Ibid. Quod enim paean fiabeat tres breves, dactylus autem duas, hrevi-

tate et celeritate syllabarum labi putat verba proclivius, contraque accidere

in spondeo et trochaeo ; quod alter e longis constaret , alter e brevibus fie-

ret , alteram nimis incitatam , altcram nimis tardam orationem , neutram

temperatam. Quae isla tarditas est, ul non receptum sit Emestn fieri?

Sed in descriptione trochaei requirimus hoc , ul legatur totus locus —

trochaeo, ideoque quod alter — , alter e longis el brevibus alternis , fieri al-

teram —

.

§ 492. Quod longe Aristoteli videtur secus. Tola disputatio arguit con-

trarium requiri , ut legendum sit quod haud longe —

.

§ 195. Ego autem sentio — . Imo , censeo , ul alibi correxi. Contra

,

§ 197 , iucunda sibi censent , mutandum in senliunt.

Ibid, Quia nec numerosa — . Abiiciendum qnia.

Ibid. ^llerum nimis dissolutum — . Ut in aliis , sic in hoc aliquoties

peccatur, non servato discrimine intcr simplex et compositum. Rectis-

sinie dicebatur §135. quum demlis coniunctionibus dissolute pltira dicuntur

:

nam oportebat ea copulis coniungi , el, quod unum et vinctum erat , sic

dissolvebatur. Eodem modo § 232. si — bene struclam coUocalionem dis'

solvas, et § 255. quum sint ex aptis dissoluta. Tum ipsum dissolutum pci-

se in vitio ponitur § 198. Sed et h. I. corrigendum nimis solulum, et

>i ,>7i;.'-" .. -^" -'-.

L^S'«

75

§ 196 legendum , levi transposilione , nec soluta tota , nec numerosa , ut

res ipsa postulat.

§ 496. Sit igitur , ut mpra dixi, [oratio) permixta et temperata nume-

ris , nec dissoluta nec tota numerosa , paeane maxime , — sed reliquis etiam

numeris — temperaia. — Priora modo correxi : sed frustra suspeclum est

viris doctis extremum, temperata: minus etiam Latinitati satisfacit, quod

ex uno Cod. commendant, comparata. Agnoscendum erat illa,

permixta

et temperata numeris, alienissimo loco posita esse ; neque hoc ante dixerat

Cicero. Quibus abiectis, sanum erit temperata.

Ibid. Demisso aique humili sermone. Imo remisso. Illud de animo di-

citur.

^ 498. Sed omnis nec claudicans nec quasi fluctuans et aequaliter con-

mstanterque ingrediens numerosa habetur oratio. Aptius, gulo, erit . sed

acqualiter.

§ 499. Plerique enim censent cadere tantum numerose ojyortere termina-

rique sententiam. Est autem ut id nuurime deceat , non id solum. Inop-

porluna est repetilio pronom. id. Corrigendum, twn ut solum. Eadem«

forma brevitatis est supra § 29 : errant quod solum : quod jdttice . non

falluntur. Non agnovisse hoc videtur Madvigius Opusc. Acad. I. p. 484.

not. , qui ut concedentis esse dicit. Mihi videlur illa concedendi signifi-

catio in ipso verbo est inesse.

§ 201, Nec in numeris magis quam in reliquis ornameniis orationis

,

10

m

• ,•,?" Tjw ":,'-<<w- ^-•^^y-r^-r^y .

74

eadem quum faciamtu quae poeiae , effugmu» iamen in anuioHe poematix

similitudinem. Praestabit , puto , facimus. Sed , quum vitio duae literae

duplicatae siot , corrigendum est fugimus , i. e. vitamug. Gonf. % 227.•

Sed ne reUqua quidem perspicuitali satisfaciunt : eU enm t» utroque el

materia et tractatio. Hoc ne opus quidera erat monere; sed diceudum

erat qua in re discrimen cerneretur. Igitur legendum suspicor sua eU

enim —

.

§ 202. iS^ tamen haec nec nimis esse diversa neque ullo modo coniuncla

intelligi licet. Huius disiunctionis {nec — neque) difficile est rationera at-

sequi. Praestabit ex ed. Romana assumere non nimis.

§ 207. Ac licet non ad singulas res respondentem de universo tamen ge-

nere sic dicere-, ut — . £t hic suspicor per errorem ileratam esse sylla-

bara , ut legeadura sit ad singula respondentem.

§ 2H . Haec autem forma retinenda non diu est ; nec dico in perora-

lione , quam ipsam incUulit , scd in orationis reliquis partibus. Ern. quam

ipse : alii ipsa. Orellius ipsam explicat, ut dicalur »quara (perorationera)

• totara occupat atque terrainat." Sed nuraquara isto raodo inclttdere di-

citur. Legendura : in quam ipsam includilur , i. e. perorationi necessario

(lebetur illud gcnus , illa forma dicendi. Sic in formam includere supra

§ 49 et 133.

§ 212 sq. Explicat dichoreum , quum duo extremi chorei sunt , id est

,

» e singulis lotigis ct Inevibus. Explanandum est enim, quod ab aliis iidem

A>. *-?• •^ - »• ...--t-.^\^ ' ^. . .: _ .f r,..,S^t^<krL^dA^,is^

''5?fp5?^^?.^-i^fj^ --. ''_

75

pedes aliis voc€bulis fumUnanlmr. Diehoreus non est ille quidem stM sponie

vUiosus tn clausuUs , sed — . Post iilas ambages explicandi , exspectares

ut, ad propositum rediens, dixisset sed dichorehs , &ni dichoreus igitur.

Nunc nudum iUad dichoreus offendit. Non reticebo tamen , mihi totum

istud , explicaMdum — nominantur , insititium videri. Fac dic/ioreum alio

quoque nomine nominatum fuisse, de quo dubito; satis ad proposituru

erat id , quod modo dixerat, quibus ille syllabis constaret. Neque ex-

plamndum hoc erat, quod non nisi in re obscura dicitur, quam difficile

est primum audientibus intelligere. Istisigitur abiectis, suspieor sic con-

tinuari oportere orationem , qui non est ille quidem — . Choreum iam ap-

pellaverat supra § 193.

§ 2i9. His — si utemur , nec deprehendetur manifesto , quid a nobis de

industria fiat, et occurretur satietati. Minutum videatur , nec tamen neg-

ligendum , totum istud artificium de industria adhiberi ; itaque corri-

gendum esse quod. Conf. De Orat. II, § 177 init.

§ 221 . Constat , inquit , ambitus e quatuor ferc parlibus,quae membm

clicimus , ut et aures impleat et ne brevior sit quam satis sit neque longior.

Quamquam utrumque nonnumquam , vel potius saepe accidit , ut aut citius

insistendum sit aut longius procedendum, ne brevitas defraudasse aures vi-

deatur neve longiludo obtudisse. Ridiculc propemodum haec postrema ad-

iiciuntur. Expleri aures dixcrat ita , si ambitus quatuor membris con-

slaret ; sed nonnumquam necesse esse , ut ab ea norma discedatur , igi-

10»

76

tur ut minus auribus consulatur : tum subiicit , fieri boc ne brevUas —

!

Mutandus ordo est enunciationum , et illa postrema retrahenda , ut statim

sequantur post illa ne Vlreviw sit — neque longior.

% 222. Sin membratim volumus dieere , insistimus , idque (1. et), quum

opus est, ab isto cursu invidioso facile nos et saepe diiungimus. Sed nihil

tam debet esse numerosum,quam hoc quod mtnifne apparet et valet pluri-

mum. Duo vitia toUenda in his sunt. Primum , quum h. 1. non nisi

genus ipsum commendet, quale debeat esse dicat demum § 223. fin. [sed

quae iticisim — vel aptissime cadere debent) , manifestum est b. 1. per er-

rorem dici debet esse. Abieclo illo , corrigatur est. Alterum est , quod

i^oni. sed haec perperam diiungit a superioribus. Corrigatur et. Exphcat

quare nos facile diiungamus ab illo ambitu ; nam , inquit , ipsum ilhid

quod incisim et membralim dicimus, per se numerosum est, ctiamsi mi-

nus apparet.

§ 223. Sequitur non lonqa — . Exciderunt verba Crassi , quibus illa

o«inprehensio contincbatur. Sed praeterea , paulo ante , quum dicit de-

inde tertium, hoc ipsum periit. Neque ista, cur de perfugis— contra nos,

e(Bciunt illam ' comprehensionem , quam in spondeos cadere dicii , -quum

ista duobus creticis finiantur. Singula tamen apponere voluisse, intelli-

gitur exemplo eorum , quae ex sua ipse oratione excitat § 225 , ut est

apud me cet.

§ 227. Eiqtie omnium dissimillimus — poematis simile. Addi polest hic

.--ifti'-* '-i4 mti^m 11' '\t rTii^iidKv ''

77

locus iis, quos collegit MadVigius ad Fin. p. 652 sq.

§ 228. Sic or(Uio0ee plagam gravem facit. — Sed non orationem cum

athleta et gladiatore conferre voluit , verum oratorem. Ideo leg. , sic

oraior : tum in seqq. requiro Goniunctivos fuerit , et intelligtU.

§ 230. Et hic quidem (Coelius Antipater), qui hmc a Laelio, ad qitem

Scripsit , CMf se purgat , veniam petit. Quod suspicabar scriptum oportere

.

scribit, ut constans Ciceronis in talibus consuetudo postulat , video nuDC

confirmari auctoritate Einsied.

§ 251. Etsi enim a forma veritatis — absunt. Huius loci et exempli

auctoritate adducor nunc ut meam correctionem in Oe Orat. II. § 95.

(Schol. Hypomn. III. p. 141) repudiem: recte istic servatur veritatis.

§ 233. Videsne, ut ordine verborum paulum commutato eisdem verbis

,

stante sententia, ad nihilum omnia reddant, quum sint ex aptis dissolutn.

Quum ex nonnullis libris afferretur iisdem tamen verbis, senserunt Edito-

res istud tamen interpolatum esse. Quanto melius erat agnoscere totum

istud , eisdem verbis , esse insititium. Scilicet ablativum illum respuit to-

tius loci syntaxis. Dicilur aliquid , aut scribitur iisdem verbis : sed non

commutatur ordo verborum iisdem , aut ullis, verbis. Rursu^, iisdem verbis

Latinum non est , pro servatis iisdem verbis.

§ 254. Sed si quos magis dekctant soluta , sequantur ea sane , modo sic

,

iit , si quis Phidiae clypeum^ dissolverit , collocationis universam speciem sus-

tulerit , non singulorum operum venustatem. Non apte hacc coniunguntur :

lllill , -^-^ .... ^'^;- ^ ._ -•aMtft 'tjfcij-il aa iMiran - -

"

78

> uam ut necessario in exemplo ponilur , ut quemadmodum : neque , si finale

est ut, dicere potuit »equarUur ea sic , ut speciem mgulerit. Sensisse hoc

videtur Meyerus qui cooiecit , modo sic, ut, qui Phidiae — . Hoc modo

tamen instituatur comparatio non nimis idonea ; quoniam isti , quos ma-

gis delectatU soluta , nihil sane ipsi dissolvunt. Hoc postulare poterat , ut

etiam soluta ista per se laudabilia essent , quemadmodum in nobilissima

adeo compositione fieret , ut , si dissolvatur, singulorum tamen venustas

maneat. Suspicor post modo sic excidisse nonnulla in hanc certe senien-

tiam , » ut sinfula lumine verborum et sententiae commendentur."

§ 235. Aut scribant aliquid — aut reperiam ipsa eadem condilione qui

uli velu — . Raro feci , sed tamen- bic iterum non possum quin com-

memorem , quod mihi neccssario restituendum videbatur , in viroruni

doctorum annotatione deprehendisse confirmatum Codd. auctoritate. Nem-

pe scribendum est aut reperiam ipse. Duorum illonun pronominum , ipse

idem, coniunctio sine exemplo est, neque ulla ratione usquam defendi

poterit. Tum auclore Emestio recipiendum fuit utra volet lingua. Sed

ne hoc quidem ferendum est , ut aut dicat aut scribat : in quo primuni

quaero , quid ad rem pertinebat ista , dicere et scribere , sic diiungere ?

Sed neutrum dici poterat sine accusativo obiecti. Itaque corrigam , vt

aUquid scribat.

§ 236. Eloquens — onmibus oportet ita rebus excellat , ut ei turpe sil

quidquam aut spectari aut audiri Ubentius. Qui e nonnuUis libris com-

i-'^t'"'"K :«'':'/,'•V''

'''-. '"'- '

79

mendant exspectari, non attendunt tam actorem a Cicerone requiri, quam*

oratorem: conf. De Orat. I. §18etl50. II. §34: nec fortasse meminerunt

exspectaxfi , et exspectationem , dici de assidua et attenta auditione , itaque

illo verbo adscito induci quamdam tautologiam.

'^r JI.J!H^ JH!'1??«''r-SSW!»?

E P I L G II S.

Quum nuper Gellii Noctes Atticas reftgerem , incidi in nobile fragmen-

tum G. Gracchi , ex oratione qua is legem Aufeiam dissuaserat (XI. 10),

cuius haec verba me advertebant : omn«« nos,

qui verba facimus, aliquid

petimtts ; neque ullius rei causa quisquam ad vos prodU , nisi ut aliquid au-

ferat. Ego ipse '(reliqua , quae propria erant eius causae , omitto) peto a

vobis bonam existimationem atque honorem. Atque illa nobilissimi oratoris

professio tantum abest ut propria sit eorura,qui de rebus publicis verba

ad popuium faciant , ut cam sibi quoque vindicent qui procul a nego-

tiis ea in vulgus edant , quae in quacumque arte aut disciplina excogi-

taverint. Nam, praeterquam quod assensum auferre student, petunt in

primis bonam existimalionem et honorem. Itaque , sh complura in Cice-

ronis Oratore perperam edita et scripla circumferri notavi , et quo modo

oorrigenda essent disputavi < nisi de singulis mihi assentiatur , hanc ta-

men peto existimationem , nusquam me temere dubitasse , quaeque ipse

commendarem non abhorrere vel a Tulliani sermonis consuetudine , vel

ab ipsius ingenii et loquendi eleganlia. Addere poterani,quo dubitandi

! ,

Wlt>.ii.».'Sj -^"^^' ^ >^"^:«.^''i^li mTMMIi I I

*v- ': *

81

fiduciam defenderem , vel ex unius Gellii innumerabilibus loeis constare

altero iam seculo post Cioeronis mortem operam dedisse Grammaticos,

ut ex ¥eteribu6 et spectatae fidd libris ea corrigerent, quae tunc rul^

ferebantur exempla Tullianorum voluminum , maximeque requiavisse libros

TiriMiianos. Quodsi vigentibus bonarum literarum et casUgati sennonis

studii^ tam crebro iam in vocabulis obliterata fuifCiceronis ratio et con-

suetudo,quid miramur ulterius pauilatim , sequentibus secuiis, grassa-

tam esse incuriam et leVitatem librariorum , quum , ignorata et spreta

nativi et antiqui sermonis castitate , ipsi doctoivs vetera moniunenta ex-

plicare , si dis placet , discipulis suis conarentur , de rebus scilicet ma-

gis , quam de retbis soiliciti. Hine factum est ut muitis partibus defor-

marentur pulcherrima opera , aut I)arl)ariei et ridiculi stuporis maculis

inquinarentur , ne archetypi quidem Madvigiani ope , si quando reperi-

retur , eluendis. Igitur , quamquam postremissimum Graccho concedens

(apud Gellium XV. 12. 3), perfecUssimum Ciceroni auferendum censebam

,

quod in prima annotatione dixi , quamquam ea forma et postea Quincti-

lianus usus est, et fortasse aliorum quoque consuetudine probabatur.

Sed quum propemodum oranes , qui Ciceronem vel summis laudibus ef-

ferre , vel reprehendefe soliti sunt , unas eius literas forenses , ut ipse ap-

pellat , et actiones intueantur , haud certe minus nostra interesse exi-

stimo ut perspiciamus qua arte usus sit in illo modico et tenuiori ge-

nere disserendi et sententiae non dicendae sed demonstrandae. Nam

,

11

...d^^ .^:.^.:V^ ^^- ^a,^.-^,. ?„a^MK^^A^ftJ&lkMitiiM

,.*^,,

:?ri..' -.-V.^.V

$'

^^82

-.;ii^---.

Iff

-*--.••»

'^JUV quum illa admirabilis dicendi vis accofliinodaretur eausis quae agere»'

tur , et fori contentioni , et locis et temporibus et personis , ut nobis

Qon nisi ancipitem imitationem relinquat, hoc tranquillum et pacatum*

disputandi genus cuiusvis est aetatis et humanitatis , in quo si .eamdem

ibrmam ac speciem attingere ipsi studebimus^ in experiundo constabit

quo ingenio et quanta 'artis diligentia indigeat

Quae hucusque exposui nihil habent , certo scio , reconditi neque ex-

quisiti. Sed tamen deposco mihi iudices intelligentes istarumque rerum

gnaros ,pro clausula utens his anapaestis Aristophanicis

,

offTtf uTietQOs xoluvde SLoyuv , 7 Y^^^f*]! t*'i xo^ngevot.

:^.. ........^.^^:^^^....:,^:' ..:-^-.j!Ji^i^.<,n^;^i^

JSt:

riV-i^-iTl^lf',•!?;'

,^. ;•.•«,

:';..-•>'?V'^?-S!iV;

••t;.^'^-

'^-"^*-

t.•;«

.•*^-'.-*-^- .r-^^t,-

I i iiiif'-^ - ^-*^ •-.'- -> -t^-