ðjóðôüð 2 0ð1ô0ÿóm4óð1þ04y ð .i, ð+ð2ô0sð .8, xdb§ô ð

|| گونه شناسی و طبقه بندی ابزارهای سنگیِ... || 19 ||

چکیده کازرون در غــرب اســتان فــارس و در ارتفــاع 732 متــری از ســطح دریــا واقــع شــده اســت. از شهرســتان اواخــر تــا کــه عمدتــاً تپه هــای دوران نوســنگی کازرون محوطه هــای شناسایی شــده در بررســی دشــت پژوهــش شــد. طبــق گــردآوری از 13 محوطــه ســنگی ابــزار غ هســتند، مجموعــاً 141 قطعــه عصرمفــرصورت گرفتــه بــرروی ابزارهــای ســنگی، محوطه هایــی ماننــد )SK023( هم زمــان هــم اســتخراج و هــم کــه تولیــد مصــرف/ نگهــداری/ تعمیــر را نشــان می دهنــد؛ زیــرا حضــور ســنگ مادرهــا نشــان می دهــد گرفتــه اســت و درصــد بــالای ابزارهــا نشــان دهندۀ طولانی تــر شــدن مــدت مصنوعــات در آن هــا صــورت اســتقرار در ایــن محوطه هاســت. ســنگ مادرهــا در تمــام مجموعه هــا منحصــراً ســنگ مــادر تراشــه و اغلــب ــواع کستری ســبز هســتند. به نظــر می رســد تولیــد مصنوعــات از ســایر ان کثــراً از جنــس چــرت خا نامنظــم و اکــرم کــه در برداشــته ها و ابزارهــا دیــده می شــوند، همچــون چــرت جگــری، چــرت راه راه قهــوه ای و چــرت ــی ــول نهای ــورت محص ــا به ص ــه و ابزاره ــری صورت گرفت ــای دیگ ــی در ج ــلی و... همگ ــرت عس ــفاف، چ ش)برداشــته ها و ابزارهــا( بــه محوطه هــا منتقــل شــده اند. وجــود تیغه هــا و قطعــات آن هــا بــا جــای داس گیاهــان بــا اســتفاده از ایــن در برخــی محوطه هــا به ویــژه)SK022 و SK023( به وضــوح نشــانگر دروی کــه اغلــب از منابــع چــرت محلــی ابزارهاســت. مــادۀ خــام مــورد اســتفاده بــرای ســاخت مصنوعــات ســنگی به صــورت قطعــات ایــن اســت. دســترس در کازرون کوه هــای در به راحتــی امــروزه شــده اند، ســاخته ــا اســتفاده از رزین هــای طبیعــی همچــون قیــر در داخــل دســته هایی از جنــس اســتخوان یــا در ترکیبــی و بگیاهــان اســتفاده می شــده اند. دوره هــای جدیدتــر احتمــالًا فلــز قــرار می گرفته انــد و همچــون داس در بــرش

کازرون. گونه شناسی، پیش از تاریخ، کلیدواژگان: ابزار سنگی،

گونه شناسی و طبقه بندی ابزارهای سنگیِ حاصل از بررسی باستان شناختی دشت کازرون

محمد حسین رضایی*)صص: 34 - 19(تاریــخ دریافت: 1396/06/19تاریخ پذیرش: 1396/10/23

[email protected] .گروه باستان شناسی دانشگاه نیشابور *.استادیار

|| 139

7 ار

ـــهـــــــ

ــــــــــــــ

| بــم |

دول

ـــــاـــــــ


ســ ||

3 رۀ

ماـــــــ


ـــــــشـ

||

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9

http://journal.richt.ir/mbp/article-1-56-fa.html

|| 20 || شـــمارۀ 3 || ســال دوم || بـــهار 1397 ||

مقدمهکازرون در مغــرب اســتان فــارس و در ارتفــاع 732 متــری از ســطح دریــا واقــع شــده اســت. شهرســتان ایــن شهرســتان ازطــرف شــمال بــه ممســنی و بهبهــان، ازطــرف مشــرق و شمال شــرقی بــه شــیراز، ازطــرف جنوب غربــی و مغــرب بــه قســمتی از شهرســتان برازجــان و بوشــهر و از جنوب شــرقی بــه فیروزآبــاد محــدود کوه هــای مرتفــع کوهســتانی و بــا اســت )تصویــر 1(. ایــن شهرســتان از لحــاظ ریخت شناســی در ناحیــۀ کوه هــای آن ماننــد ســایر نقــاط فــارس از شــمال غربی بــه جنوب شــرقی اســت محصــور شــده اســت و امتــداد کازرون و دریاچــۀ پریشــان، حــد کوه هــای آن از دو رشــته تشــکیل شــده و دشــت )مظفریــان، 1373: 25(. ــن ــای ای ــت. دم ــرم اس گ ــوای ــم دارای آب وه ــر اقلی کازرون از نظ ــتان ــت. شهرس ــته اس ــن دو رش ــل ای فاصــارش ــه 6 درجــه زیــر صفــر می رســد. میانگیــن ب ــالای صفــر و حداقــل ب ــه 49 درجــه ب کثــر ب شهرســتان حداکمتــر از 500 و ســال های پربــاران تقریبــاً 700 میلی متــر اســت )بهــروزی، کم بــاران بــاران در ســال های کازرون دارای منابــع آبــی فراوانــی اســت؛ وجــود چشــمه های فــراوان و آب زیــاد، 1346: 8(. شهرســتان گذشــتن از تنگه هــای پــر پیــچ و خــم و مشــروب ســاختن کــه پــس از کــرده رودخانه هــای متعــددی ایجــاد دشــت ها بــا اتصــال به هــم رودخانه هایــی را تشــکیل می دهنــد. از جملــه می تــوان بــه رودخانه هــای پــر آب کــرد )حاتمــی، 1385: 12(. لــذا ایــن دشــت بــا دارا بــودن جــره و شــاپور و دریاچــۀ آب شــیرین پریشــان اشــاره کافــی را بــرای توســعۀ جوامــع انســانی در منابــع آبــی غنــی و بســتر زیســت محیطی بســیار مناســب، فضــای

فرایندهــای فرهنگــی بلندمــدت دارا بــوده اســت.

پیشینۀ پژوهشیعمــدۀ مطالعــات به عمــل آمــده در ایــن منطقــه توســط باستان شناســان غربــی و بــر روی آثــار شــاخص دوران کاوش هــای شــهر بیشــاپور و نقــوش گرفتــه اســت. از جملــه می تــوان بــه تاریخــی به ویــژه ساســانی صــورت کــرد. در ایــن حــوزه بــه مطالعــات پیش ازتاریــخ برجســته تنگ چــوگان، سرمشــهد و تنگ قندیــل اشــاره کــه در چندســال اخیــر در ایــن منطقــه صــورت بهــای چندانــی داده نشــده اســت. از جملــه پژوهش هایــی در دشــتی زاده عبدالرضــا توســط کازرون میان کوهــی دشــت پارینه ســنگی بررســی بــه می تــوان گرفتــه ســال 1384 ش. )دشــتی زاده، 1384(، بررســی روش منــد ســفالینه های ســطحی شــهر بیشــاپور توســط مهــدی رجایــی در ســال 1385 ش. )رجایــی، 1385(، بررســی ردیابــی راه باستان شناســی بیشــاپور بــه برازجــان توســط علــی قاســمی در ســال 1387 ش. )قاســمی، 1387(، بررســی، مستند ســازی و شناســایی بررســی )رضایــی، 1386(، ســال 1386 ش. در نگارنــده توســط کازرون مرکــزی باســتانی دشــت آثــار محوطه هــای پارینه ســنگی حــوزۀ دریاچــۀ پریشــان توســط حامــد وحدتی نســب و همــکاران در ســال1386 ش. )Vahdati Nasab et al., 2008(، بررســی الگو هــای اســتقراری محوطه هــای پیش از تاریــخ دشــت کــه توســط رضــا کاوش تل قلعــه نصیر آبــاد کازرون توســط نگارنــده در ســال 1390 ش. )رضایــی، 1390( و

کــرد. ــوروزی در ســال 1393 ش. اشــاره ن

روش پژوهش کازرون تهیــه و کازرون ابتــدا نقشــۀ ماهــواره ای و نقشــۀ توپوگرافــی بــا مقیــاس 1/50000 در بررســی دشــت ســطح دشــت بــه چهــار قســمت شــمالی، جنوبــی، شــرقی و غربــی تقســیم شــد. پیمایــش منطقــه به شــکل و نمونه بــرداری پایــان رســید بــه منظــم در بخــش جنوبــی شــروع شــد و درنهایــت در بخــش شــمالی کــد بــا کازرون، یــک گرفــت. بــرای هریــک از محوطه هــا بــا عنــوان بررســی به صــورت تصادفــی انجــام ،GPS اختصــاص یافــت و داده هــای مختلــف شــامل موقعیــت )Survey of Kazerun(ا،SK عنــوانابعــاد محوطــه، اطاعــات جغرافیایــی محلــی و هــر داده اضافــی فرهنگــی در دســترس از اطاعــات محلــی گیاهــی، کارامــد از مجموعــه، شــامل پوشــش کــن یــا ســابقۀ تاریخــی، عوامــل مؤثــر و چــون نام هــای اما

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



.)Rezaei, 2012( تصویر 1. موقعیت جغرافیایی شهرستان کازرون

جــدول 1. محوطه هــای مــورد بررســی دشــت کازرون و ســاختار فناورانــۀ ابزارهــای ســنگی یافت شــده )رضایــی، .)293 :1390

5

ارهشم

نام محوطه

رافجغ

ض عز

ای یی

N

رافجغ

ل طو

ای یی

E

درطح

ز سع ا

تفاار

یبه

ا)

تر( م

تعداد )%( یورساختار فنا

1برداشته 2سنگ مادر ابزار

و قطعات

3زیدور ر

SK002 49 40 32 -بالاده 2تپه قلات 1 81 28 59 818 - 100 - - 2

SK005 39 30 29 -یبادتل 2 18 50 51 844 40 60 - - 5 SK006 18 4 32 -ینارنجتپه قلعه 3 71 20 58 808 - 100 - - 6 کلگه 4 SK008 82 58 32 -محوطه 98 70 58 823 - 100 - - 2 SK013 81 68 32 - 1اه( یسه )ستل 5 01 75 57 841 3/33 3/33 3/33 - 3 SK014 84 68 32 -2اه(ی)س2سه تل 6 79 47 57 840 - 7/85 3/14 - 7 کرا 7 SK015- 92 67 32 ییقبرستان 98 18 57 793 09/9 54/54 36/36 - 11 SK016 97 25 57 -ییتمپومحوطه دره 8 68 67 32 809 66/41 33/

58

- - 12 SK018 38 34 29 -رکانیتل ز 9 08 42 51 859 75/43 75/

43

- 5/12 16 SK019 04 36 29 -مر )گرد(تل 10 01 37 51 823 52/23 82/

58

76/11 88/5 17 SK020 48 38 29 -رشتونتل 11 30 36 51 797 5/37 5/62 - - 8

Sk022- 58 45 29 محلتل پنج 12 19 33 51 805 24 56 8 12 25

SK023 20 44 29 -تل دهداران 13 36 32 51 776 38/15 38/

65 53/11 69/7 26

123

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



کنش استقرار های پیش از تاریخ دشت کازرون )رضایی، 1390: 295(. تصویر 2. پرا

Hejebri Nobari et al.,( ــد گرفتن ــرار ــه ق ــورد توج ــدند و م ــت ش ــم انداز یادداش ــی و چش ــرایط آب و هوای شگرد آوری شــده از بررســی ســطحی گونه شناســی ابزارهــای ســنگی ــۀ حاضــر بــه طبقه بنــدی و 2012(. مقالکــه تاریخــی از دورۀ نوســنگی تــا اواخــر هــزارۀ اول کازرون می پــردازد محوطه هــای پیش از تاریــخ دشــت ع فنــاوری مصنوعــات ســنگی ق.م. را دربــر می گیــرد. از جملــه اهــداف مهــم پژوهــش حاضــر، بررســی تنــوکازرون درراســتای مطالعــات منطقــه ای و مقایســه ای، بــرای به دســت محوطه هــای پیش از تاریــخ دشــت ــا ــا مقایســه ب کازرون و درک مــواد فرهنگــی هــر محوطــه ب ــی از دورۀ پیش از تاریــخ دشــت کل آوردن دیــدی کلــی آن دیگــر محوطه هــا، به ویــژه بررســی شــباهت ها و تفاوت هــای مصنوعــات ســنگی اســت و روش کیفــی می باشــد و از نظــر هــدف نیــز در زمــرۀ پژوهش هــای بنیــادی قــرار توصیفــی ـ تحلیلــی بــا رویکــرد

می گیــرد. اســاس تحلیل هــا بیشــتر متکــی بــر اطاعــات، یافته هــا و داده هــای بررســی میدانــی اســت.

یافته های پژوهشکــه عمدتــاً تپه هــای دوران نوســنگی تــا اواخــر کازرون از محوطه هــای شناسایی شــده در بررســی دشــت گــردآوری شــد )تصویــر 2 و جــدول 1(. غ هســتند، مجموعــاً 141 قطعــه ابــزار ســنگی از 13 محوطــه عصرمفــرع ابزارهــا و جنــس آن هــا مــورد مطالعــه گونه شناســی برداشــته ها و ســنگ مادرهــا، نــو ایــن ابزارهــا بــه لحــاظ گرفته انــد. در ایــن بخــش از مقالــه بــه توصیــف مجموعــه ابزارهــای ســنگی به دســت آمده بــه تفکیــک قــرار

محوطه هــا می پردازیــم.

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



گرفتــه اســت. از کیلومتــری شمال شــرقی شــهر بــالاده قــرار محوطــه تپــه قــات SK002( 2( در فاصلــۀ 1 کــه ایــن محوطــه تنهــا 2 عــدد تراشــه به دســت آمــد. یــک قطعــه رتــوش دار و دیگــری ســوراخ کننده4 اســت هــر دو قطعــه از جنــس چــرت بــا بافــت 5patchy هســتند )تصویــر 3. 1(. نمونه هــای ســفالی یافت شــده از غ قدیــم اســت کــه ایــن محوطــه متعلــق بــه دورۀ مس ســنگی قدیــم تــا مفــر ســطح محوطــه نشــان می دهــد کــه در فاصلــۀ 500 متــری شــرق دریاچــۀ )رضایــی، 1390: 83(. محوطــۀ دیگــر تل بــادی )SK005( اســت گــردآوری شــد پریشــان واقــع شــده اســت. در بررســی ســطحی از ایــن محوطــه 5 قطعــه مصنوعــات ســنگی کــه یکــی از آن هــا چیــپ6 محســوب می شــود. هــر دو تراشــه از جنــس ســنگ کــه شــامل دو تراشــۀ ســاده اســت کــه چیــپ محســوب می شــود، از جنــس چــرت کرم رنــگ و دیگــری چــرت هســتند؛ یکــی از آن هــا چــرت کســتری تیــره بــا آســیب ســبزرنگ اســت. ابزارهــا شــامل انتهــای proximal تیغــۀ استفاده شــده از چــرت خاحرارتــی، انتهــای distal تراشــۀ رتــوش دار از چــرت خردلــی رنــگ و انتهــای proximal تیغــۀ اســتفاده شــده کرم رنــگ می شــوند )تصویــر 3. 3-2(. نمونه هــای ســفالی یافت شــده از ســطح محوطــه نشــان از چــرت کــه ایــن محوطــه متعلــق بــه دورۀ مس ســنگی قدیــم تــا اواخــر هــزارۀ دوم ق.م. اســت )رضایــی، می دهــد

.)87 :1390کیلومتــری شــرق محوطــۀ قلعه نارنجــی )SK006( در حاشــیۀ روســتایی بــه همیــن نــام در فاصلــۀ 1/5 کــه هــر شــش گــردآوری شــده دریاچــۀ پریشــان واقــع شــده اســت. از ایــن محوطــه شــش قطعــه ابــزار ســنگی قطعــه ابــزار محســوب می شــوند و عبارتنــد از: خراشــنده انتهــای روی تراشــۀ استفاده شــده از چــرت عســلی، کســتری از چــرت خا تراشــه از چــرت عســلی، اســکنه روی تراشــه کنگــره دار روی انتهایــی و خراشــنده کســتری، چــرت قرمــز مایــل بــه بنفــش و چــرت )حرارت دیــده؟( و ســه تراشــۀ استفاده شــده از چــرت خاع فعالیت هــای کوچــک نشــانگر تنــو ع بــالای ابزارهــا در همیــن مجموعــه کرم رنــگ )تصویــر 3. 6-4(. تنــوکــه صورت گرفتــه در ایــن محوطــه اســت. نمونه هــای ســفالی یافت شــده از ســطح محوطــه نشــان می دهــد ایــن محوطــه متعلــق بــه دورۀ نوســنگی تــا اواخــر هــزارۀ دوم ق.م. اســت )رضایــی، 1390: 88(. محوطــۀ کــه در فاصلــۀ 500 متــری جنــوب دریاچــۀ پریشــان و در فاصلــۀ حــدود 900 متــری شــمال غربی دیگــری قطعــه 2 تنهــا محوطــه ایــن از اســت. )Sk008( نرگــس زار تل کلگــه شــده، واقــع نرگــس زار روســتای کــه شــامل انتهــای distal تراشــۀ ســاده از چــرت عســلی و ســبز بــا بافــت گــردآوری شــده مصنوعــات ســنگی patchy و بخــش میانــی تیغــه بــا دو لبــۀ استفاده شــده از چــرت عســلی مایــل بــه قهــوه ای اســت )تصویــر 3. کــه ایــن محوطــه متعلــق بــه دورۀ 7(. نمونه هــای ســفالی یافت شــده از ســطح محوطــه نشــان می دهــد

ــا اواخــر هــزارۀ دوم ق.م. اســت )رضایــی، 1390: 91(. نوســنگی تکــه در حاشــیه دریاچــۀ پریشــان واقــع شــده، تل ســیاه SK013( 1( اســت که یکــی دیگــر از محوطه هایــی در 250 متــری شــمال غربی دریاچــه و در فاصلــۀ 500 متــری جنوب غربــی روســتای زوالــی واقــع شــده اســت. کــه شــامل ســنگ مــادر تراشــه چند ســویه مصرف شــده گــردآوری شــده از ایــن محوطــه 3 قطعــه ابــزار ســنگی کســتری بــا بافــت patchy، بخــش میانــی تیغــه بــا دو لبــه اســتفاده شــده از چــرت از جنــس چــرت ســبز و خاعســلی و تراشــۀ ســاده از جنــس چــرت راه راه قهــوه ای و شــفاف اســت )تصویــر 3. 8(. نمونه هــای ســفالی کــه ایــن محوطــه متعلــق بــه دورۀ مس ســنگی قدیــم تــا دورۀ یافت شــده از ســطح محوطــه نشــان می دهــد کــه در غ جدیــد اســت )رضایــی، 1390: 97(. یکــی دیگــر از محوطه هــا تل ســیاه 2 )Sk014( اســت مفــرفاصلــۀ 100 متــری جنــوب تل ســیاه 1 واقــع شــده اســت. از بررســی ســطح ایــن محوطــه 7 قطعــه ابــزار ســنگی کم رنــگ و ســبز پررنــگ بــا بافــت کــه شــامل یــک ســنگ مــادر تراشــۀ نامنظــم از چــرت ســبز گــردآوری شــده گردآوری شــده از محوطه هــای کاً در مجموعــۀ مصنوعــات کــه patchy اســت. ایــن جنــس ســنگ چــرت کســتری، دشــت کازرون فــراوان اســت، در قســمت وســط ســنگ اصلــی بــه رنگ هــای ســبز، ســبز مایــل بــه خاکورتکــس7، ســنگ کــرم بــا بافــت patchy اســت، امــا نزدیــک کســتری پررنــگ و کم رنــگ، خا کســتری خاــه ع چــرت از ایــن پــس در مقال ــو ــد و درصــد آهــک بالایــی را نشــان می دهــد. ایــن ن ــرم درمی آی ک ــه رنــگ ب

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



ــی ــه همگ ــن مجموع ــر ای ــنگی دیگ ــات س ــه مصنوع ــش قطع ــود. ش ــده می ش ــبز« نامی کستری س ــرت خا »چچــرت و کستری ســبز خا چــرت قهــوه ای، کــرم چــرت از استفاده شــده تراشــۀ 3 شــامل و هســتند ابــزار ح(، )طــر patchy بافــت بــا یشــمی و کســتری خا چــرت از تراشــه روی جانبــی خراشــندۀ کســتری؛ خاکســتری و انتهــای distal تراشــۀ استفاده شــده از چــرت انتهــای distal ریزتیغــه استفاده شــده از چــرت خاکستری ســبز اســت )تصویــر 3. 10-9(. نمونه هــای ســفالی یافت شــده از ســطح محوطــه نشــان می دهــد خا

غ جدیــد اســت )رضایــی، 1390: 98(. کــه ایــن محوطــه متعلــق بــه دورۀ مس ســنگی قدیــم تــا دورۀ مفــرکیلومتــری کرایــی و در 1/5 ــۀ 500 متــری جنوب شــرقی روســتای کرایــی )SK015( در فاصل قبرســتان کــه شــامل گــردآوری شــده غــرب دریاچــۀ پریشــان واقــع شــده اســت. از ایــن محوطــه 11 قطعــه ابــزار ســنگی کستری ســبز اســت. یکــی از ایــن ســنگ مادرهــا از طریــق 4 ســنگ مــادر تراشــۀ نامنظــم از جنــس چــرت خاکــه روی لبــۀ پرداخــت مبــدل بــه خراشــندۀ جانبــی شــده اســت. ابزارهــا شــامل یــک تراشــه دندانــه دار اســت گیاهــان اســتفاده می شــده کــه نشــان می دهــد بــرای دروی دندانه هــای آن جــای داس دیــده می شــود کــول داری بــا لبــۀ کــه جــای داس بــر لبــه دارد، انتهــای distal تیغــۀ اســت )تصویــر 3. 11(. قطعــۀ دیگــری کســتری بــا رگه هــای قهــوه ای اســت. ســایر ابزارهــا شــامل ســوراخ کننده روی انتهــای دندانــه دار از چــرت خاکســتری، تراشــۀ استفاده شــده کســتری، ســوراخ کننده روی ریزتیغــه از چــرت خا distal تراشــه از چــرت خاکستری ســبز اســت )تصویــر 3. 13- کستری ســبز و خراشــندۀ جانبــی روی تراشــه از چــرت خا از چــرت خا

کستری ســبز و تعــدادی از ابزارهــا نیــز بــه رنــگ 12(. بیــش از نیمــی از ایــن مجموعــه از جنــس چــرت خاع بالایــی کــه احتمــال اینکــه جــزء همیــن دســته باشــند وجــود دارد. ابزارهــا تنــو کســتری یــا ســبز هســتند خاــه، ــورت می گرفت ــل ص ــه ها در مح ــد تراش ــل تولی ــه حداق ک ــد ــان می ده ــا نش ــنگ مادره ــی س ــد و فراوان دارنگرچــه تولیــد اســتانداردی نبــوده و شــیوۀ چنــدان پیچیــده ای در تولیــد آن هــا مشــاهده نمی شــود و همــۀ اع نامنظــم هســتند. در میــان مصنوعــات تنهــا یــک تراشــۀ ســاده از جنس چــرت قهوه ای ســنگ مادرهــا از نــوکــه ایــن محوطــه روشــن دیــده می شــود. نمونه هــای ســفالی یافت شــده از ســطح محوطــه نشــان می دهــد

متعلــق بــه دورۀ مس ســنگی قدیــم تــا اواخــر هــزارۀ دوم ق.م. اســت )رضایــی، 1390: 99(.کــه در فاصلــۀ 500 متــری شــمال قبرســتان یکــی دیگــر از محوطه هــا درۀ تمپویــی )SK016( اســت کیلومتــری غــرب دریاچــه واقــع شــده اســت. از ایــن محوطــه جمعــاً 12 قطعــه مصنوعــات کرایــی و در 1 کــه در میــان آن هــا هیــچ ســنگ مــادر یــا دورریــزی دیــده نمی شــود. ابزارهــا شــامل یــک گــردآوری شــد ســنگی کســتری، کــول دار استفاده شــده از چــرت خا کســتری، یــک ریزتیغــه قطعــه تیغــۀ استفاده شــده از چــرت خاکستری ســبز، یــک تراشــۀ استفاده شــده از یــک قطعــه بخــش میانــی تراشــۀ پرداخت شــده از چــرت خاــا بافــت patchy، یــک تراشــۀ کــرم و قهــوه ای ب کستری ســبز، یــک تراشــۀ پرداخت شــده از چــرت چــرت خااز چــرت تراشــه distal انتهــای انتهایــی روی یــک خراشــندۀ و کستری ســبز از چــرت خا پرداخت شــده کستری ســبز کستری ســبز اســت )تصویــر 3. 14(. برداشــته های ســاده شــامل دو تراشــۀ ســاده از چــرت خا خاو یــک قطعــۀ انتهــای distal ریزتیغــه ســاده از چــرت جگــری، دو انتهــای distal تراشــۀ ســاده از چــرت کــه یکــی از آن هــا آســیب حرارتــی دیــده اســت. نمونه هــای ســفالی یافت شــده از ســطح جگــری هســتند

ــی، 1390: 100(. ــت )رضای ــنگی اس ــه دورۀ نوس ــق ب ــه متعل ــن محوط ــه ای ک ــد ــان می ده ــه نش محوطکیلومتــری شــمال روســتای نصیرآبــاد واقــع شــده اســت. از تــل زیــرکان )زیــرکال( )SK018( در فاصلــۀ 1 گــردآوری شــد. هیــچ ســنگ مــادری در مجموعــه دیــده نمی شــود ایــن محوطــه جمعــاً 16 قطعــه ابــزار ســنگی تراشــۀ قطعــه دو شــامل ابزارهــا دارنــد. حضــور مجموعــه در یکســان ســاده برداشــته های و ابزارهــا و کســتری، یــک قطعــه بخــش میانــی ریزتیغــه پرداخت شــده بــا کــرم جگــری و چــرت خا استفاده شــده از چــرت کســتری، یــک قطعــه بخــش جــای داس از چــرت سبز یشــمی، یــک قطعــه تراشــۀ پرداخت شــده از چــرت خاکــرم شــفاف، یــک قطعــه تراشــۀ پرداخت شــده از چــرت میانــی تیغــه استفاده شــده از چــرت راه راه قهــوه ای و کســتری تیــره اســت )تصویــر کســتری و یــک قطعــه انتهــای proximal تراشــۀ اســتفاده شــده از چــرت خا خا

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



کســتری و ســبز هســتند. 3. 18-15(. اغلــب ابزارهــا شــامل تراشــه و از جنــس چــرت در طیــف رنگ هــای خاکــه چیــپ و جــزء دورریزهــا محســوب می شــوند، شــامل برداشــته های ســاده به جــز دو قطعــه تراشــۀ ســاده کــرم، یــک قطعــه بخــش کورتکــس و از چــرت دو قطعــه ریزتیغــه ســاده از چــرت قهــوه ای بــا ســکوی ضربــۀ کرم قهــوه ای، یــک قطعــه انتهــای کســتری، یــک تراشــۀ ســاده از چــرت میانــی تراشــۀ ســاده از چــرت خاکــه proximal تراشــه از چــرت جگــری و دو قطعــه انتهــای distal تراشــه یکــی از چــرت عســلی و دیگــری تراشــۀ اولیــه محســوب می شــود و از چــرت قهــوه ای رنــگ اســت. نمونه هــای ســفالی یافت شــده از ســطح کــه ایــن محوطــه متعلــق بــه دورۀ نوســنگی تــا دورۀ هخامنشــی اســت )رضایــی، محوطــه نشــان می دهــد

.)102 :1390کازرون کاســکان در جنــوب شــهر امــروزی کیلومتــری شــرق روســتای تل مــر )گــرد( )Sk019( در فاصلــۀ 1 کــه در میــان آن هــا دو عــدد گــردآوری شــده واقــع شــده اســت. از ایــن محوطــه 17 قطعــه مصنوعــات ســنگی ســنگ مــادر، یکــی ســنگ مــادر تراشــۀ چندســویه و دیگــری ســنگ مــادر تراشــۀ نامنظــم هــردو از چــرت بــه خــود اختصــاص داده انــد ابزارهــا را کستری ســبز مشــاهده می شــود. بیشــترین درصــد مجموعــه خاتیغــۀ distal انتهــای همچــون می شــوند، پرداخت شــده یــا استفاده شــده ابزارهــای شــامل کثــراً ا کــه استفاده شــده از چــرت عســلی، تراشــۀ استفاده شــده از چــرت عســلی، بخــش میانــی ریزتیغــه استفاده شــده از چــرت عســلی، انتهــای proximal تیغــۀ استفاده شــده از چــرت عســلی قهــوه ای، انتهــای distal تیغــۀ کســتری کســتری، بخــش میانــی ریزتیغــه بــا دولبــه استفاده شــده از چــرت خا استفاده شــده از چــرت خاکــرم بــا بافــت patchy و انتهــای proximal تراشــۀ کســتری تیــره و تیــره، تراشــۀ پرداخت شــده از چــرت خااز دیگــری بخــش نیــز کنگره دار/دندانه دارهــا .patchy بافــت بــا کســتری خا چــرت از پرداخت شــده ابزارهــای رســمی ایــن مجموعــه را شــکل می دهنــد، شــامل یــک تراشــۀ دندانــه دار از چــرت عســلی و یــک کســتری اســت )تصویــر 3. کنگــره دار بــا پرداخــت روی تــاج از چــرت خا قطعــه انتهــای proximal تیغــه کــه 3 عــدد از آن هــا از چــرت 23-19(. برداشــته های ســاده مجموعــه، همگــی تراشــه و قطعــات آن هســتند کســتری بــا بافــت patchy و چهارمــی از چــرت خردلــی رنــگ اســت. در ایــن مجموعــه عاوه بــر چــرت خاکــه در ســایر مجموعه هــا نیــز به فراوانــی دیــده می شــود، تعــداد قابــل توجهــی از ابزارهــا کستری ســبز خا)50%( از چــرت عســلی تولیــد شــده اند. نمونه هــای ســفالی یافت شــده از ســطح محوطــه نشــان می دهنــد

ــا دورۀ ساســانی اســت )رضایــی، 1390: 104(. ــه دورۀ نوســنگی ت ــق ب ــه ایــن محوطــه متعل کیکــی دیگــر از محوطه هــا تل رشــتون )SK020( اســت. از بررســی ســطحی ایــن محوطــه جمعــاً 8 قطعــه ــا ــتند. ابزاره ــاده هس ــتۀ س ــدد برداش ــه ع ــزار و س ــه اب ــج قطع ــامل پن ــه ش ک ــد ــرداری ش ــنگی نمونه ب ــزار س ابــت ــا باف ــن ب ــره و روش ــتری تی کس ــرت خا ــده از چ ــۀ پرداخت ش ــای distal تراش ــه انته ــک قطع ــد از: ی عبارتنکــرم بــا کســتری و patchy، یــک قطعــه خراشــندۀ جانبــی و انتهایــی روی انتهــای distal تراشــه از چــرت خاکنگــره دار از چــرت عســلی تیــره، یــک قطعــه انتهــای distal تراشــه استفاده شــده از بافــت patchy، 1 تراشــۀ .patchy کســتری تیــره و روشــن بــا بافــت کســتری و یــک قطعــه تراشــه استفاده شــده از چــرت خا چــرت خاکستری ســبز، یــک قطعــه تراشــۀ برداشــته های ســاده شــامل یــک قطعــه انتهــای distal تراشــه از چــرت خاکســتری تیــره و روشــن بــا بافــت کســتری و یــک قطعــه ریزتیغــه ســاده از جنــس چــرت خا ســاده از جنــس خاکــه patchy اســت )تصویــر 3. 26-24(. نمونه هــای ســفالی یافت شــده از ســطح محوطــه نشــان می دهــد

ایــن محوطــه متعلــق بــه دورۀ مس ســنگی قدیــم تــا هخامنشــی اســت )رضایــی، 1390: 105(.کــه در فاصلــۀ 700 متــری غــرب رودخانــۀ شــاپور و در محوطــۀ بعــدی تــل پنج محــل )SK022( اســت حاشــیۀ جنوبــی روســتای اســام آباد واقــع شــده اســت. از ایــن محوطــه جمعــاً 25 عــدد مصنوعــات ســنگی یافــت شــد. 75% از برداشــته های )ابــزار و غیــر ابــزار( مجموعــه را تراشــه ها و قطعــات آن شــکل می دهنــد، ــواهد ــب ش ــن ترتی ــت. بدی ــم اس ــه نامنظ ــادر تراش ــنگ م ــز س ــه نی ــادر مجموع ــنگ م ــا س ــه تنه ــن اینک ضمکــه جــزء تیغه/ریزتیغه هــا و از تولیــد واقعــی تیغه/ریزتیغه هــا دیــده نمی شــود. 5 برداشــته ای چندانــی

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



ــتند ــوه ای هس ــلی- قه ــی عس ــف رنگ ــرت در طی ــس چ ــی از جن ــده اند، همگ ــدی ش ــا طبقه بن ــات آن ه قطعــود در ــادر موج ــنگ م ــون س ــه همچ ــای روی تراش ــژه ابزاره ــه ها به وی ــر تراش کث ــه ا ک ــت ــی اس ــن در حال و ایگرچــه نمونه بــرداری مصنوعــات به صــورت غیرنظام منــد کستری ســبزند. ا مجموعــه از جنــس چــرت خااز جنــس چــرت تراشــه ها تولیــد کــه به نظــر می رســد داده هــای موجــود براســاس امــا گرفتــه، صــورت ج از محوطــه کستری ســبز در محوطــه و تولیــد تیغه/ریزتیغه هــا از جنــس چــرت عســلی/قهوه ای خــار خا

صــورت می گرفتــه اســت.گــرد روی تراشــه از چــرت عســلی تیــره ابزارهــای موجــود در مجموعــه شــامل یــک قطعــه خراشــندۀ ــه دار، ــرخابی دان ــی س ــرت صورت ــره دار از چ کنگ ــۀ ــای proximal تراش ــه انته ــک قطع ــت patchy، ی ــا باف بکســتری، یــک قطعــه تراشــۀ پرداخت شــده از چــرت یــک قطعــه تیغــۀ پرداخت شــده از چــرت عســلی خاکــرم مایــل بــه عســلی، قهــوه ای مایــل بــه قرمــز، یــک قطعــه انتهــای distal ریزتیغــه استفاده شــده از چــرت ــا دو ــی تیغــه ب یــک قطعــه انتهــای distal تراشــۀ استفاده شــده از چــرت جگــری، یــک قطعــه بخــش میانــرت ــده از چ ــۀ استفاده ش ــه تراش ــک قطع ــلی، ی ــتری عس کس ــرت خا ــای داس از چ ــا ج ــده ب ــه استفاده ش لبکرم رنــگ، یــک قطعــه بخــش میانــی تیغــه بــا دو لبــه عســلی تیــره، یــک تراشــۀ پرداخت شــده از چــرت پرداخت شــده بــا جــای داس از چــرت قهوه ای رنــگ و یــک قطعــه تیغــه بــا دولبــه پرداخت شــده و جــای کستری ســبز نیــز در مجموعــه کم رنــگ هســتند. ســه عــدد تراشــه از جنــس چــرت خا داس از چــرت قهــوه ای لبــه به همــراه آثــار جــای داس در بــا ابزارهــا از تعــدادی دیــده می شــود )تصویــر 3. 32-27(. وجــود گیاهــان در ایــن محوطــه. تمامــی کیــدی اســت بــر اســتفادۀ آن هــا در بــرش ســاقۀ کنگــره دار تأ قطعــات گرفته انــد، امــا وجــود کــه در مجموعــه وجــود دارنــد به عنــوان ابــزار مــورد اســتفاده قــرار تیغه/ریزتیغه هایــی کــه برخــی تراشــه ها کــه هیــچ اســتفاده ای از آن هــا نشــده نشــانگر ایــن اســت ــا قطعــات آن شــش تراشــه یمحصــولات جانبــی تولیــد مصنوعــات ســنگی بوده انــد و در فراینــد جداســازی برداشــته ها از ســنگ مادرهــا کــه ایــن محوطــه تولیــد می شــده اند. نمونه هــای ســفالی یافت شــده از ســطح محوطــه نشــان می دهــد

ــی، 1390: 107(. ــت )رضای ــامی اس ــا دورۀ اس ــنگی ت ــه دورۀ نوس ــق ب متعلتــل دهــداران )SK023( در حاشــیۀ شــمالی دشــت کازرون واقــع شــده و بــا وســعتی در حــدود 10 هکتــار بزرگ تریــن محوطــۀ دشــت کازرون نیــز محســوب می شــود )Rezaei et al., 2009(. نمونه هــای ســفالی کــه ایــن محوطــه متعلــق بــه دورۀ نوســنگی تــا دورۀ ساســانی یافت شــده از ســطح محوطــه نشــان می دهــد اســت )رضایــی، 1390: 109(. از ایــن محوطــه مجموعــاً 26 قطعه ابزار ســنگی گردآوری شــده اســت. ســنگ کستری ســبز و یــک مادرهــای موجــود در مجموعــه شــامل دو عــدد ســنگ مــادر تراشــۀ نامنظــم از چــرت خاکرم رنــگ می شــوند. 80/95 درصــد برداشــته ها در مجموعــه قطعــه ســنگ مــادر تراشــۀ چندســویه از چــرت کــه بــا توجــه بــه روش نمونه بــرداری ایــن میــزان تــا حــدی طبیعــی اســت. امــا گردآوری شــده، ابــزار هســتند 70/58 از ابزارهــا مربــوط بــه تیغه هــا و قطعــات آن، و قطعــات دیگــر مربــوط بــه تراشــه ها هســتند. ایــن کــه هیــچ ســنگ مــادر تیغــه ای در مجموعــه دیــده نمی شــود. ابزارهــای روی تراشــه شــامل درحالــی اســت یــک عــدد خراشــنده انتهایــی و جانبــی روی انتهــای proximal تراشــه از چــرت قهوه ای رنــگ، یــک تراشــۀ استفاده شــده بــا پرداخــت روی تــاج از چــرت عســلی مایــل بــه قهــوه ای، ســه قطعــه تراشــۀ استفاده شــده از

کــرم مایــل بــه عســلی اســت. کســتری، چــرت خردلــی و چــرت چــرت خاابزارهــای روی تیغه هــا عمدتــاً مربــوط بــه قطعــات هســتند، همچون انتهــای distal تیغۀ پرداخت شــده کســتری مایــل بــه یشــمی، بخــش میانــی تیغــه بــا دو لبــه استفاده شــده از چــرت کنگــره دار از چــرت خا و کنگــره دار از چــرت قهــوه ای عســلی مایــل بــه قرمــز، یــک قطعــه prox تیغــه بــا دو لبــه استفاده شــده و کــرم عســلی، یــک قطعــه انتهــای distal تیغــۀ کــول دار بــا جــای داس از چــرت دانــه دار، یــک قطعــه تیغــۀ کــرم مایــل بــه ســبز تیــره، یــک قطعــه انتهــای proximal ریزتیغــه استفاده شــده استفاده شــده از چــرت ــا دو لبــه استفاده شــده از چــرت عســلی از چــرت عســلی مایــل بــه قرمــز، یــک قطعــه بخــش میانــی تیغــه ب

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



کــرم مایــل بــه عســلی، یــک قطعــه کنگــره دار از چــرت مایــل بــه قرمــز، یــک قطعــه انتهــای proximal تیغــۀ انتهــای proximal تیغــه بــا جــای داس از چــرت قهــوه ای مایــل بــه قرمــز، ســه قطعــه بخــش میانــی تیغــۀ کســتری تیــره و چــرت عســلی )تصویــر 3. 38-33(. فراوانــی استفاده شــده از چــرت حرارت دیــده، چــرت خاکنگــره دار نشــان دهندۀ قطعــات تیغــه و وجــود آثــار جــای داس در برخــی قطعــات به همــراه وجــود قطعــات گیاهــان در معیشــت غذایــی مردمــان ایــن محوطــه اســت. امــا همچــون ســایر محوطه هــا هیــچ محوریــت ســنگ مــادر تیغه/ریزتیغــه ای در مجموعــه ایــن محوطــه دیــده نمی شــود. ســنگ مادرهــای ایــن محوطــه کستری ســبز هســتند، امــا ابزارهــای مجموعــه به همــراه دورریــز و تراشــه های چیــپ از جنــس چــرت خاکــه عمدتــاً شــامل چــرت در طیــف رنگــی عســلی و قهــوه ای ع مــاده خــام بالایــی را نشــان می دهنــد تنــو

به همــراه چــرت عســلی مایــل بــه قرمــز اســت.

بحث و تحلیلامــروزه مطالعــۀ مصنوعــات ســنگی جایــگاه ویــژه ای در باستان شناســی پیش از تاریــخ و حتــی دوره هــای جدید تــر به دســت آورده اســت، زیــرا ســنگ از بقیــه مــواد باستان شــناختی پایدارتــر بــوده و از نخســتین کــرده اســت. بــرای ســال ها تحلیــل و مطالعــۀ کــه فنــاوری به کار رفتــه در ســاخت خــود را حفــظ مــوادی اســت گردآورنــده- کــه عاقمنــد بــه جوامــع ابــزار ســنگی به طــور انحصــاری محــدود بــه باستان شناســانی می شــد

تصویر3. نمونه ابزارهای سنگی یافت شده از محوطه های پیش از تاریخ دشت کازرون )نگارنده،1396(.

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



Skoo2-2 Skoo5-1 Skoo5-4 Skoo6-2 Skoo6-3 Sk006-4

Skoo8-2 Sko13-2 Sko14-3 Sko14-6 Sko15-5 Sko15-6

Sko15-7

Sko16-12 Sko18-1 Sko18-2 Sko18-5 Sko18-11 Sko19-1 Sko19-3 Sko19-6

Sko19-8 Sko19-11 Sko20-3 Sko20-4 Sko20-8 Sko22-1 Sko22-6 Sko22-7

Sko22-8 Sko22-9 Sko22-14 Sko23-2 Sko23-11 Sko23-13 Sko23-17 Sko23-26 Sko23-3

تصویر 4. ابزارهای سنگی یافت شده )ابزارهای منتخب( از محوطه های پیش از تاریخ دشت کازرون )نگارنده، 1389(.

ــنگی ــای س ــتفاده از ابزاره ــت اس ــه اهمی ــان ب ــراً باستان شناس ــه اخی ک ــت ــی اس ــن درحال ــد. ای ــکارگر بودن شــری ــه تخصص پذی ــوط ب ــواد مرب ــر م ــار دیگ ــرده و درکن ــز پی ب ــی نی ــای تاریخ ــا دوره ه ــده ت ــع پیچی در جوامصنعتــی، بــه تحلیــل مجموعــه داده هــای صنایــع ســنگی می پردازنــد )ســرداری و دیوارگــر، 1391: 17(. کــه بــا تحلیل هــای از طــرف دیگــر مصنوعــات ســنگی به دلیــل مانــدگاری بســیار، تنهــا بقایایــی هســتند دقیــق مــا را در شــناخت رهیافت هــای اقتصــادی و الگوه هــای مصــرف در عصــر ســنگ یــاری می کننــد ــک ــرد. از ی ک ــگاه ــر ن ــوان از دو منظ ــنگی می ت ــات س ــۀ مصنوع ــی در مطالع کل ــور ــز، 1393: 40(. به ط )جایــازد ــن س ــا را روش ــتفاده آن ه ــرد و اس کارک ــی ــد چگونگ ــیاء می توان ــن اش ــدی ای ــی و طبقه بن گونه شناس ــر نظگونه شناســی نتایــج ــا ــد همــراه ب و از منظــر دیگــر مطالعــۀ فنــاوری و شــیوه های ســاخت ایــن مــواد می توانکارکــرد ابزارهــای ســنگی و ســازمان تولیــد صنایــع ســنگی بــه کنــد. مــدارک مربــوط بــه مفیــدی را ارائــه

عوامــل زیــر بســتگی دارد:1- تعــداد بقایــای مصنوعــات ســنگی 2- الگوه هــای توزیــع درون و میان مکانی مواد مصنوعات ســنگی ــادن ــع و مع ــتخراج مناب ــرل و اس کنت ــای ــراش 4- الگوه ه ــی ت ــد توال ــتباهات در فراین ــبی اش ــزان نس 3- میکارکردهــای ابــزار )Kardulias, 2003: 85(. در ســنگی مشــخص 5- تحلیــل ریــز تــراش8 بــرای توصیــف

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



کاتالوگ تصویر4 )نگارنده، 1389(. جدول 2.

ۀکد محوطه و شمار فیرد

قطعه ابزار

ف ابزارهایتوص

1 SK002-2 کستر یرو ۀکنندسوراخ یتراشه، چرت خا

2 SK005-1 یانتها proximal کستراستفاده ۀغیت یب حرارتیره با آسیت یشده، چرت خا

3 SK005-4 یانتها proximal کرم رنگاستفاده ۀغیت شده، چرت

4 SK006-2 یشده، چرت عسلاستفاده ۀتراش یرو یجانب ۀخراشند

5 SK006-3 کنگر ییانتها ۀخراشند یراشه، چرت عسلت یرو ۀو 6 SK006-4 کستر یاسکنه رو ده؟(ید)حرارت یتراشه، چرت خا7 SK008-2 یال به قهوهیما یشده، چرت عسلغه با دو لبه استفادهیت یانیبخش م 8 SK013-2 یشده، چرت عسلغه با دو لبه استفادهیت یانیبخش م 9 SK014-3 کستراستفاده ۀتراش سبز یشده، چرت خا10 SK014-6 یانتها distal کسترغه استفادهیزتیر یشده، چرت خا

11 SK015-5 کستر یدار با جلادندانه ۀتراش ل به سبزیما یداس، چرت خا12 SK015-6 یانتها یکننده روسوراخ distal کستر یتراشه، چرت خا13 SK015-7 یانتها distal کستر یدار و جلادندانه ۀدار با لبکول ۀغیت یاقهوه یهابا رگه یداس، چرت خا14 SK016-12 یانتها یرو ییانتها ۀخراشند distal کستر سبزیتراشه، چرت خا15 SK018-1 کورتکس ی، سکویاغه ساده، چرت قهوهیزتیر ضربه 16 SK018-2 کرمیزتیر غه ساده، چرت 17 SK018-5 یشمیداس، چرت سبز یشده با جلاغه پرداختیزتیر یانیبخش م 18 SK018-11 کسترپرداخت ۀتراش یشده، چرت خا19 SK019-1 یانتها distal یشده، چرت عسلاستفاده ۀغیت 20 SK019-3 یدار، چرت عسلدندانه ۀتراش 21 SK019-6 یانتها proximal کستر یدار با پرداخت روکنگره ۀغیت یتاج، چرت خا22 SK019-8 یانتها proximal یاقهوه یشده، چرت عسلاستفاده ۀغیت 23 SK019-11 کستراستفاده ۀغه با دو لبیزتیر یانیبخش م رهیت یشده، چرت خا24 SK020-3 یانتها یرو ییو انتها یجانب ۀخراشند distal کستر patchکرم یتراشه، چرت خا25 SK020-4 رهیت یدار، چرت عسلکنگره ۀتراش 26 SK020-8 کستریزتیر patchره روشن یت یغه ساده، چرت خا27 SK022-1 رنگکم یاداس، چرت قهوه یشده و جلاپرداخت ۀغه با دو لبیت 28 SK022-6 ره با بافت یت یتراشه، چرت عسل یگرد رو ۀخراشندpatchy 29 SK022-7 کستر یشده و جلااستفاده ۀه با دو لبیتغ یانیبخش م یعسل یداس، چرت خا30 SK022-8 یاداس، چرت قهوه یشده با جلاختپردا ۀغه با دو لبیت یانیبخش م 31 SK022-9 یانتها proximal یسرخاب یدار، چرت صورتکنگره ۀتراش 32 SK022-14 کستر یشده، چرت عسلپرداخت ۀغیت یخا33 SK023-2 یانتها یرو یو جانب ییانتها ۀخراشند proximal یاتراشه، چرت قهوه 34 SK023-3 یانتها distal کنگرهشدپرداخت ۀغیت کستره و یشمیل به یما یدار، چرت خا35 SK023-11 یانتها proximal کنگرهاستفاده ۀغه با دو لبیت داردانه یادار، چرت قهوهشده و 36 SK023-13 کرم عسل یدار با جلاکول ۀغیت یداس، چرت 37 SK023-17 یانتها proximal قرمز یشده، چرت عسلاستفاده ۀغیزتیر 38 SK023-26 یانتها proximal کرم ماکنگره ۀغیت یل به عسلیدار، چرت

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



ــولات و ــامل محص ــتۀ اول ش ــرد. دس ک ــیم ــروه تقس گ ــه دو ــوان ب ــنگی را می ت ــع س ــی، صنای کل ــدی طبقه بنــده ــس( دی ــته دار )کورتک ــای پوس ــراش، تیغه ه ــات ت ــادر، ضایع ــنگ های م ــه در س ک ــت ــراش اس ــای ت بقایکــه در آن هــا آثــار پرداخــت و یــا اســتفاده و مصرف شــدگی بــه گــروه دوم شــامل ابزارهایــی اســت می شــوند و گروه هــای تیغــه و ریز تیغــه، ســرمته، ســرپیکان، درفــش و چاقوهــای قــوس دار و غیــره چشــم می خــورد و در

قــرار می گیــرد )رفیع فــر، 1387: 115(.کاربــری ابــزار ســنگی، دسترســی بــه مــواد یکــی از عوامــل مؤثــر بــر جنبه هــای فناورانــه و رونــد تولیــد و کنــش مــواد خــام اطاعــات مهمــی دربــارۀ چرخــۀ ع و پرا کیفیــت آن هاســت. شــناخت نــو خــام و نیــز میــزان و Andref�( ســنگ و در نتیجــه نحــوۀ اســتفاده از زمین ســیمای پیرامــون، توســط مــردم در اختیــار می گــذاردکــردن منبــع و sky, 2008: 9(. مهم تریــن هــدف بــرای شناســایی و هویــت جنــس ســنگ ها مشــخص گــروه و نحــوۀ اســتفاده کــه در تشــخیص میــزان تحــرک و جابه جایــی مــکان اولیــۀ شــکل گیری آن هاســت از آن )جمــع آوری ســطحی، حمل کــردن از جــای دیگــر و اســتفاده از خــود منبــع)، همچنیــن رابطــۀ انســان بــا محیــط خــود نقــش دارد. از طرفــی اســتفاده از مــواد خــام بــا منابــع متفــاوت بــر فنــاوری به کار رفتــه و Andrefsky, 1998:147; Inizan et al., 1995: 25; Adams and( شــکل نهایــی ابزارهــا نیــز مؤثــر اســتBlades, 2009: 26; Blades, 2002:2(. مصنوعــات ســنگی یافت شــده از محوطه هــای دشــت کازرون، کازرون در دســترس اســت. کوه هــای همگــی از منابــع چــرت محلــی ســاخته شــده اند و امــروزه به راحتــی در ایــن امــر را همچنیــن در تپــۀ رحمت آبــاد، یکــی از مهم تریــن محوطه هــای نوســنگی در اســتان فــارس Nishikai( کــه در ایــن محوطــه اغلــب ابزارهــای ساخته شــده از ســنگ چرت انــد کــرد می تــوان مشــاهده

.)et al., 2013: 5بــه جــدول 4، ســاختار فناورانــۀ مصنوعــات ســنگی به دســت آمده از محوطه هــای دشــت کازرون را محوطه هــای ســطحی بررســی از جمع آوری شــده ابزارهــای قطعــات اغلــب می دهــد. نشــان تفکیــک کورتکــس هســتند. از ســویی پیش ازتاریــخ )دورۀ نوســنگی تــا اواخــر هــزارۀ دوم ق.م.( دشــت کازرون فاقــد ــالای پرداخــت روی تراشــه ها، تیغه هــا و ســنگ مادر هــا نکتــه ای قابل توجــه اســت. دیگــر درصــد نســبتاً بع چنــد منظــوره هســتند، گرفتــن اینکــه برخــی از قطعــات ابــزاری از نــو بــا توجــه بــه ایــن دو نکتــه و در نظــر Sk013, 19,( کــه همگــی دارای پرداخــت هســتند و در محوطه هایــی مثــل شــامل ســنگ مادرهــای ابــزار کنین دسترســی زیــادی بــه مــادۀ خــام ابزارســازی نداشــته اند و کــه ســا گفــت 22( دیــده می شــوند، می تــوان

بنابرایــن مجبــور بوده انــد نهایــت اســتفاده را از ســنگ مادرهــای در دســترس ببرنــد.کنــده کثــر ابزارهــای ســنگی ماننــد تیغــه و ریزتیغــه و خراشــنده دارای لب پریدگــی و پرداخت هــای پرا اکــه احتمــالًا ایــن پرداخت هــا بــر اثــر اســتفاده از ایــن مصنوعــات ایجــاد شــده اســت. به دلیــل هســتند کنــده هســتند و عاوه بــر ایــن از روش کثــر ابزارهــای ســنگی ســاده و یــا دارای پرداخت هــای پرا اینکــه اح ایــن احتمــال مطــر پرداخت هــای خــاص مثــل دندانــه دار و اســکنه به نــدرت اســتفاده شــده اســت، کــه تولید کننــدگان تنهــا فرصــت تولیــد و مصــرف بافاصلــه ابزارهــای ســنگی را داشــته اند. بیشــتر می شــود تولیدکننــدگان ابــزار تمایــل بــه ســاخت تیغــه و ریز تیغــه داشــته اند و تولیــد دیگــر مصنوعــات ســنگی در درجــۀ کــه دوم اهمیــت قــرار داشــته اســت. بســیاری از مجموعــه ابزارهــای ســنگی بــر اثــر عواملــی شکســته اســت بــه احتمــال، بعــد از مدتــی اســتفاده، ایــن مصنوعــات ســنگی شکســته و تولیدکننــدگان مجبــور بــه ســاخت ع ضربــه ای بــوده اســت. حضــور ابــزار دیگــری شــده اند. شــیوۀ ســاخت مصنوعــات ســنگی در ایــن دوره از نــوســنگ مادرهــا در میــان ابزارهــای برخــی از محوطه هــا ماننــد )Sk023( نشــان می دهــد ســاخت ابزارهــا در گرفتــه اســت و هم زمــان درصــد بــالای ابزارهــا نشــان دهندۀ طولانی تــر شــدن مــدت اســتقرار آن هــا صــورت کــه ســنگ کــرد ایــن اســت کــه می بایســت در اینجــا بــه آن اشــاره در ایــن محوطه هاســت. امــا یــک مســأله ــان دهندۀ ــه نش ک ــت ــم اس ــۀ نامنظ ــادر تراش ــنگ م ع س ــو ــب از ن ــی اغل ــورد بررس ــای م ــای محوطه ه مادره

تولیــد در پاســخ بــه نیــاز لحظــه ای اســت و تولیــد واقعــی را نشــان نمی دهنــد.

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



جدول4. فهرست کلی مصنوعات سنگی محوطه های پیش از تاریخ دشت کازرون )نگارنده، 1386(.

وعجم

م

ریزدور

نهندا

ددار

نهسک

ا

شنخرا

ده

شهترا

غهز تی

ری

غه تی

تهاش

رد ب

در ما

گسن

نام محوطه

فردی

SK002 1 -بالاده 2تپه قلات 0 0 0 0 1 0 1 0 0 2

SK005 2 -یبادتل 0 2 2 0 1 0 0 0 0 5

SK006 3 -ینارنجتپه قلعه 0 0 0 3 2 1 0 0 6 SK008 4 -کلگه ۀمحوط 0 0 1 0 1 0 0 0 0 2

SK013 5 - 1اه( ی)سسه تل 1 1 1 0 0 0 0 0 0 3

SK014 6 -2اه(ی)س2سه تل 1 0 0 1 4 1 0 0 0 7

کرا 4 1 1 1 1 2 1 0 11 SK015- 7 ییقبرستان

SK016 8 -ییمحوطه دره تمپو 0 5 1 1 4 1 0 0 0 12

SK018 9 -رکانیتل ز 0 7 1 1 5 0 0 0 2 16

SK019 10 -مر)گرد(تل 2 4 4 2 3 0 0 1 1 17

SK020 11 -رشتونتل 0 3 0 0 4 1 0 1 0 9

Sk022- 12 محلتل پنج 2 6 4 1 8 1 0 0 3 25

SK023 13 -تل دهداران 3 4 12 1 4 0 0 0 2 26ع 13 33 27 7 39 7 4 3 8 141 مجمو

نتیجه گیری ــا حــدس کنــد ت کمــک ــه مــا ــد ب ــه ســنگ مادرهــا می توان معمــولًا تخمیــن نســبت برداشــته های ســاده 9 باینکــه و اســت می گرفتــه صــورت دیگــری جــای در یــا محوطــه در دست ســاخته ها تولیــد کــه بزنیــم کــه از ســنگ مادرهــا تولیــد شــده اند، در محوطــه اســتفاده شــده اند یــا بــه جــای دیگــری برداشــته هایی کاوش بــه احتمــال قــوی گــر نســبت ســنگ مادرهــا بســیار زیــاد باشــد، بخــش مــورد انتقــال یافته انــد. اکمتــر از تراشــه ها گــر تعــداد ســنگ مادرهــا بســیار کارگاه تولیــد دست ســاخته ها بــوده اســت. برعکــس اکــه دست ســاخته ها در جــای دیگــری تولیــد شــده اند. ســنگ مادرهــا ح اســت باشــد، ایــن احتمــال مطــرکستری ســبز کثــراً از جنــس چــرت خا در تمــام مجموعه هــا منحصــراً ســنگ مــادر تراشــه و اغلــب نامنظــم و اکــه در برداشــته ها و ابزارهــا دیــده می شــوند، هســتند. به نظــر می رســد ســاخت ابزارهــا از جنــس انــواع چــرت کــرم شــفاف، چــرت عســلی و... همگــی در جــای دیگــری همچــون چــرت جگــری، چــرت راه راه قهــوه ای و صــورت می گرفتــه و مصنوعــات به صــورت محصــول نهایــی )برداشــته ها و ابزارهــا( بــه محوطه هــا منتقــل

می شــده اند. )SK023و SK022( وجــود تیغه هــا و قطعــات آن هــا بــا جــای داس در برخــی مجموعه هــا به ویــژهگیاهــان بــا اســتفاده از ایــن ابزارهاســت. ایــن قطعــات به صــورت ترکیبــی و به وضــوح نشــان دهندۀ دروی بــا اســتفاده از رزین هــای طبیعــی همچــون قیــر در داخــل دســته هایی از جنــس اســتخوان یــا در دوره هــای جدیدتــر احتمــالًا فلــز قــرار می گرفته انــد و همچــون داس در بــرش گیاهان اســتفاده می شــده اند. جای داس گیاهــان در مصنوعــات ســنگی مشــاهده گســتردۀ انســان از ــا بهره بــرداری از دوران نوســنگی و هم زمــان بگیاهــان در معیشــت بشــر آثــار آن در مصنوعــات شــده اســت و در دوره هــای بعــدی بــه مــوازات رشــد نقــش ع جــا معمــولًا روی لبــۀ کــه ایــن نــو ســنگی بــه مراتــب بیشــتر دیــده می شــود. نکتــۀ قابل توجــه ایــن اســت کــول دار دیــده می شــود؛ امــا در همــان مجموعــه تیغه هــا و ریزتیغه هــا به ویــژه تیغه هــا و ریزتیغه هــای کــه نمونــه ای قابل توجــه ح( )SK015( جــای داس روی لبــۀ دندانــه دار تراشــه ای نیــز دیــده می شــود )طــرکلــی کازرون، به طــور محســوب می شــود. در مجموعــه مصنوعــات ســنگی یافت شــده از محوطه هــای

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



هــم در مجموعه هــای نوســنگی )SK023( و هــم در مجموعه هــای دوره هــای جدیدتــر )SK015( چنیــن آثــاری روی لبــۀ مصنوعــات مشــاهده می شــود.

ع بــالا در مجموعــه ابزارهــای ســنگی محوطه هــای دشــت کازرون کلــی علی رغــم وجــود تنــو به طــور ع و پیشــرفته اســت، در ســنگ مادرهــا هیچ گونــه پیچیدگــی و فنــاوری کــه نشــان دهندۀ صنایعــی متنــوع ســنگ مادرهــای پیشــرفته ای مشــاهده نمی شــود؛ تمــام ســنگ مادرهــای موجــود در مجموعــه از نــوع ســنگ مادرهــای تراشــۀ چند ســویه هســتند. عــدم وجــود ســنگ تراشــۀ نامنظــم و خشــن و به نــدرت از نــومــادر تیغــه در مقابــل وجــود ابزارهــای تیغه/ریزتیغــه در مجموعه هــا، درحالی کــه جنــس آن هــا متفــاوت کــه ایــن تیغه هــا به عنــوان ح می ســازد کســتری اســت، ایــن احتمــال را نیــز مطــر از جنــس چــرت سبز خامحصــولات صنعتــی وارد می شــده اند و تولیــد آن هــا در مــکان دیگــری صــورت می گرفتــه اســت؛ البتــه ع بررســی دقیق تــر در گرفتــه، هــر نــو کــه بــه روشــی غیرنظام منــد صــورت ع نمونه بــرداری مصنوعــات نــوکــه براســاس نتایــج بررســی و نمونه هــای کــرد ایــن زمینــه را منتفــی می ســازد. درنهایــت می بایســت اشــاره

ــت. ــزارۀ دوم ق.م. اس ــر ه ــا اواخ ــم ق.م. ت ــزارۀ هفت ــه ه ــا متعلق ب ــن ابزاره ــفالی، ای س

سپاس گزاری کــه طراحــی ابزارهــای ســنگی را متقبــل شــدند و در پایــان، ضــروری اســت از ســرکار خانــم مــژگان جایــز کمــال تشــکر و قدردانــی را داشــته باشــم. همچنیــن ــد، کمــک فراوانــی نمودن گونه شناســی ابزارهــا در کردنــد، عکاســی را ســنگی ابزارهــای کــه موســیوند فاطمــه و صبــوری خــواه افســانه خانم هــا از

ســپاس گزارم.

پی نوشت1.Debitage2. Core3. Debri4. Burin

کــه ترجمــۀ تحت اللفظــی آن »بوتــه ــا رنگ هــای مختلــف و بــدون نظــم اســت 5. بافــت patchy، بافتــی متشــکل از تکه تکه هایــی ببوتــه« اســت.

کــه در کمتــر از 1 ســانتی متر اســت. این گونــه تراشــه ها کوچــک و معمــولًا کــه ابعــاد آن هــا بســیار 6منظــور از chip، تراشــه هایی هســتند ــدازۀ ــد، به دلیــل ان فراینــد تولیــد مصنوعــات ســنگی و پرداخــت ابزارهــا ایجــاد می شــوند، علی رغــم آن کــه تمــام ویژگی هــای تراشــه را دارن

کوچــک جــزو دورریزهــا محســوب می شــوند.7. Cortex یا پوسته8.Microwear9. Blank Flake

کتاب نامهکانون تربیت. کازرون(، شیراز: انشارات - بهروزی، محمد جواد )1346(. شهر سبز ) شهرستان

- ســرداری، علیرضــا و دیوارگــر، مهدیــه )1391(. »فراینــد تولیــد صنایع ســنگی تپــۀ مهر علــی فــارس ــام باستان شــناس. ســال نهــم، شــمارۀ هجدهــم. ــۀ پی ــخ«. مجل در بســتر فرهنگ هــای اواخــر پیش از تاری

صــص: 17-36.کازرون، قم: نشر تأمین. - حاتمی، حسن )1385(. جغرافیای طبیعی

- جایــز، مــژگان )1392(. »تغییــر خــط ســیر تولیــد ریز تیغه هــا از فراپارینه ســنگی بــه نوســنگی در دشــت ایــذه، شمال شــرق خوزســتان«. مجلــۀ مطالعــات باستان شناســی، دورۀ پنجــم، شــماره 2. صــص: 57-

.39کازرون«. مجموعــه - دشــتی زاده، عبدالرضــا، )1384(. »بررســی پارینه ســنگی دشــت میان کوهــی

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



گردشــگری. مقــالات دومیــن همایــش باستان شناســان جــوان ایــران، تهــران: ســازمان میــراث فرهنگــی و صــص: 25-48.

- رجایــی، مهــدی، )1385(. »بررســی روشــمند ســفالینه های ســطح الارضی شــهر بیشــاپور«. پایان نامــۀ کارشناسی ارشــد باستان شناســی. دانشــگاه آزاد اســامی واحــد تهران مرکــز )منتشــر نشــده(.

کازرون«. مرکــزی دشــت محوطه هــای شناســایی و »بررســی .)1386( محمد حســین رضایــی، -نشــده(. )منتشــر تربیت مــدرس دانشــگاه باستان شناســی. کارشناسی ارشــد پایان نامــۀ

- رضایــی، محمد حســین )1390(. »بررســی و تحلیــل محوطه هــای پیش از تاریــخ )دورۀ نوســنگی تــا غ( دشــت کازرون«. پایان نامــۀ دورۀ دکتــری باستان شناســی، دانشــگاه تربیت مــدرس )منتشــر نشــده(. مفــرکنار صنــدل جنوبــی: جیرفــت، کنــار - رفیع فــر، جال الدیــن )1387(. »صنایــع ســنگ تراشــیده در گــزارش مقدماتــی«. مجموعــه مقــالات اولیــن همایــش بین المللــی فرهنــگ و تمــدن جیرفــت. به کوشــش: کرمــان. صــص: 126- گردشــگری کرمــان: ســازمان میراث فرهنگــی، صنایــع دســتی و یوســف مجیــد زاده،

.113کارشناسی ارشــد، کازرون به برازجان«. پایان نامۀ - قاســمی، علی )1387(. »بررســی راه های باســتانی

دانشــگاه آزاد اســامی واحد تهران مرکز )منتشــر نشده(. - مظفریان، منوچهر )1373(. کازرون در آینه فرهنگ، شیراز: انتشارات نوید شیراز.

� Andrefsky, W. J. )1998(. Lithics: Macroascopic Approaches to Analysis, Cam-bridge Manuals in Archaeology, Cambridge: Cambridge University Press.

� Andrefsky, W. J. )2008(. Lithic Technology: Measures of Production, Use and Cu-ration, Cambridge: Cambridge University Press.

� Adams, B. & Blades, B. S. )2009(. Lithic Material and Paleolithic Societies, Black�well Publishing Ltd.

� Behrozi, M. J. )1968(. Green City (Kazeron County), Shiraz: Press of Kanon Tar�tiat.

� Blades, B. S. )2002(. Aurignacian Lithic Economy Ecological perspectives from Southwestern France, New York, Boston, Dordrecht, London, Moscow: Kluwer Aca�demic Publishers.

� Dashtizadeh, A. )2005(. “Survey of Paleolithic in Kazeron Plane”. Book of Articles of second conference of Bastan Shenasan Javan Iran, P.P. 25�48.

� Gasemi, A. )2008(. “Study of the Ancient Roads of Kazeron to Borazjan”, M.A thesis, Tehran: Islamic Azad University Central Tehran Branch )Unpublished(.

� Hatami, H. )2006(. Natural Geography of Kazeron, Qom: Tamin press.� Hejebri Nobari, A. R. & Rezaei, M. H. & Vahdati Nasab, H. & Khademi Nadooshan,

F. )2012(. “Results from a Survey and Analysis of Chalcolithic Settlements in Kazerun Plain”. Journal of Antiquity, No 86.

� Inizan, M. L. & Reduron Ballinger, M. & Roche, H. & Tixier, J. )1995(. Technol-ogie de la Pierre Taillée, Publié avec le concours du Centre National de la Recherche Scientifique de l’université de Paris X Nanterre.

� Jayez, M. )2013(. “Shift in the Bladelet Production Process from Epipalaeolithic to Neolithic in the Izeh Plain of Kuzistan, Iran”. Vol. 5, No. 2, P.P. 39�57.

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9



- Kardualias, N. (2003). “Lithic: Reduction Sequence and Microwear Analysis”, In: Early Urban Life in the Land of Anshan: Excavations at Tal-e Malyan in the Hihjlands of Iran, Sumner, W., )ed.(, University of Pennsylvania Museum, P.P. 84�93.

� Mozafariyan, M. )1994(. Kazeron Dar Aieneh Farhang, Shiraz: Navid press.� Nishiaki, Y. & Azizi Kharanaghi, H. & Abe, M. )2013(. “The Late Aceramic Neo�

lithic Flaked Stone Assemblage from Tepe Rahmatabdad, Fars, South�West Iran”. Jour-nal of the British Institute of Persian Studies, No. LI, P.P. 1�15.

- Rafifar, J. A. (2008). “Shaved Stone Industries Alongside Tepe Kenar Sandal Jono�bi: Jiroft”, Book of Articles of first conference of culture and civilization of Jiroft, Iran, P.P. 113�126.

� Rajai, M. )2006(. “Systematic Study of Surface Pottery in Bishapor City”, M.A. Thesis, Tehran: Islamic Azad University Central Tehran Branch )Unpublished(.

� Rezaei, M. H. )2007(. “A Survey of Sites of Central Plane of Kazeron”, M.A thesis, Tehran: Tarbiat Modares University )Unpublished(.

� Rezaei, M. H. )2011(. “A Survey and Analysis of Prehistoric Sites of Kazeron Plane )Neolithic Period to Bronze(”, Ph.D. Thesis, Tehran: Tarbiat Modares University )Unpublished(.

� Rezaei, M. H. & Hojabri Nobari, A. R. & Khatib Shahidi, H. & Basafa, H. & Khos�ravi, H. )2009(. “The Dehdaran mound: A Bakun settlement in Kazeroun, Iran”, Journal of Antiquity, No. 82.

� Sardari, A. R. & Divargar, M. )2012(. “The Process of Stone Production Tape Mehr Ali of Fars in Cultures of Late Prehistoric”, Journal of Payam Bastanshenas, Vol. 9, No. 18, P.P. 17�36.

� Vahdati Nasab, H. & Rezaei, M. H. & Naderi, R. & Smith, L. C. )2008(. “Helak, a Paleolithic Cave Complex Featuring Rock Art Along the Northern Shore of Parishan Lake, Fars Province, Iran”, Journal of Name-Ye Pazhuheshgah. No. 22�23, P.P. 91�96.

Dow

nloa

ded

from

jour

nal.r

icht

.ir a

t 9:0

9 IR

ST

on

Tue

sday

Jan

uary

8th

201

9


ðjóðôüð 2 0ð1ô0ÿóm4óð1þ04y ð .i, ð+ð2ô0sð .8, xdb§ô ð

Documents