HOMILIES COMPOSITES SUR MATTHIEU DE L'HOMELIAIRE

DE RIPOLL

par JOSEPH LEMARIE

Darts notre ouvrage Le Breviaire de Ripoll, Paris B.N. 742, Etu-

de sur sa composition et ses textes inedits, [Scripta et documenta

14], (Montserrat, 1965) nous avions consacre un chapitre a cer.

tains textes du lectionnaire de l'office (homeliaire). Apres une in-

troduction qui determinait la structure de dix homelies sur Mat-

thieu, nous donnions le texte de quatre de celles-ci.'

Il nous a semble qu'il n'etait pas sans interet de profiter de

ce volume publie par la Societat Catalana d'Estudis Liturgics pour

editer les six autres homelies de cette collection.

Resituons donc d'abord ces dix homelies sur Matthieu dans

l'homeliaire du Temporal tel qu'il nous est connu grace a ce pre-

cieux breviaire du milieu du xII`eme siecle, rare manuscrit liturgique

survivant de la celebre abbaye catalane.

Ces dix homelies sont utilisees pendant le careme et la semai-

ne pascale, a savoir:

au mercredi des cendres, sur Matthieu 6, 16-21 (homelie 1);'

mercredi de la 1Lre semaine de careme, sur Matthieu 12, 38-50

(H);mercredi de la 3eme semaine de careme, sur Matthieu 15, 1-20

(III);mardi de la 3eme semaine de careme, sur Matthieu 18, 15-22

(IV);

1. P. 177-191. Point nest bcsoin de rappeler ici que ce breviaire nous restitue,

probablement dans son intdgralite , l'homeliaire du Temporal de Ripoll . Tous les

homeliaires ont malheureusement disparu lors de l'incendic du monastcre en 1835.

2. Pour respecter l'ordre scion lequel nous les avons citees dans Le Breviaire

de Ripoll, nous les citons ici, non selon l'ordre liturgique , mais selon les chapitres

de Matthieu.

HOMILIES COMPOSITES DE RIPOLL 91

mentaires. Ce travail exegetique a-t-il ete restreint aux seules lec-

tures de l'office, ou bien couvrait-il tout 1'evangile de Matthieu,

en un commentaire continu? Si ce dernier a existe dans la biblio-

theque de Ripoll, it a disparu.'b'S

Dans les homeliaires medievaux, les commentaires sur Mat-

thieu sont empruntes, la plupart du temps a Jerome. Souvent aussi

Yon trouve 1'Opus imperfectum attribue a Chrysostome, et pour

la section du sermon sur la montagne des extraits du Seri-no

Domini in monte d'Augustin. Plus rarement 1'on a recours au

commentaire de saint Hilaire ou a 1'expositio de Remi d'Auxerre.s

Dans Fhom6liaire du Temporal de Ripoll, Jerome In Mat-

thaeum n'est utilise que 5 fois (n.° 27a, 31, 42, 70c, 103b de notre

analyse); l'Opus imperfectum une sicule fois (n° 114b); le pseudo-

Origene latin 5 fois (n.° 8, 19, 20, 26, 102b) ; a deux reprises l'on

a eu recours a Heric d'Auxerre abrege (n.° 100b, 101b) et a Claude

de Turin (n° 13, 110b). 11 n'y a aucun emprunt a Hilaire et a

Remi d'Auxerre.°

Ces dix homelies composites propres a Fhom6liaire de Ripoll

temoignent tout d'abord de la richesse de la bibliotheque qui, au

Xhme siecle, possedait ces deux commentaires irlandais du

VIIhme siecle dont les temoins manuscrits ont certainement ete

rares en Occident. Elles temoignent aussi de l'esprit inventif du

moine charge de la constitution de l'homeliaire; celui-ci s'astreint

a 1'etablissement d'un texte nouveau, plutot que de faire un em-

prunt a des textes patristiques. Le cas merite d'autant plus d'etre

souligne qu'il est extremement rare.'

4 his. On ne peut identifier un tel commentaire dans les mss. de Rinoll (cf.

R. BEER, Die Handschriften des Klosters Santa Maria de Ripoll, Wien, 1907-1908).

5. L'homeliaire de Paul Diacre a egalement recours au Pseudo-Origene latin

pour la vigile de Noel (Matthieu 1, 18-21), le troisiemc et quatrieme dimanche apres

1'Epiphanie. Pour Ic premier dimanchc de careme, les homeliaires offrent habituelle-

ment lhomelie de Gregoire Dubitari a quibusdam (PL 76, 1135 sv.). Tel est le cas de

Fhom6liaire de Ripoll. Dans un nombre assez important d'homeliaires d'Italie, les

homelies sur Matthieu sont empruntecs a Chromace d'Aquilee cite sous le nom

de Chrysostome ou de Jerome; cf. notre article sur La tradition ,nanuscrite des

Tractatus in Matthaeum de saint Chromate d'Aquilee, dans Sacris Erudiri, 17, 1966,

p. 302-354, et notre edition dans CCL IX A (1974). Alors que les sermons de cet

eveque sont utilises a sept reprises dans 1'homeliaire de Ripoll, son comentaire

sur Matthieu est ignore; ce commentaire , en effet, nest jamais parvenu en Cata-

logne , ni dans le reste de 1'Espagne.

6. Les emprunts a l'Origene latin sont ceux de Fhom6liaire de Paul Diacre

(cf. supra n.0 5), avec, en plus, I homelie sur Matthieu 8, 5-13 , au jeudi apres les

cendres (n° 26 de notre analyse).

7. Au tours du depouillement d'un nombre considerable d'homeliaires, en

vue de l'edition des Tractatus in Matthaeum de Chromace d Aquilee, nous n'avons

pas rencontre de cas similaire . Notre collaborateur R. Etaix ne nous en a pas sig-

nale non plus.

92 JOSEPH LEMARIE

Ce qui caracterise ces homelies, originalite qui leur vient deleur source principale, 1'anonyme A,8 c'est a la fois la brievete de1'expose, toujours dense -parfois au point d'en devenir peu clair-,expose proche de la glose, et le souci qu'il a d'etre aussi exhaustifet precis que possible. L'anonyme A accumule les divers sens quepeut comporter une parole, un geste du Christ, un episode de 1'e-vangile. Aussi accumule-t-il les vel ou les sive (voir, par exemple,III, 17-18; V, 34 sv., 69 sv.). Son souci des precisions le conduit ade nombreuses enumerations. Ainsi it y a sept vices et Sept vertus(II, 57-62), trois sortes d'aliments et trois sortes de pensees inte-rieures (III, 82-83). En IV, 55-57 nous avons une enumeration desseptenaires bibliques. La mere des fils de Zebedee commet deuxerreurs (V, 24 sv.). Les scribes et les pharisiens pechent a quatretitres (IX, 14-16), etc.

Notons au passage son anti-feminisme: Hinc apparet quodnon statim audiendae sunt mulieres (V, 26); sa notion du martyrenon sanglant: labores ieiunii et vigiliarum quod alterum genusmartirii est (V, 65-66).

Les apports de 1'anonyme B contribuent aussi a l'interet de cecommentaire. Citons les deux exemples suivants: les scribes et lespharisiens sont des guepes qui s'approchent de la fleur quest leChrist (III, 1-2); le Christ est gubernator familiae caeli et terrae(V, 5). Nous avons signale, dans notre ouvrage, 1'enumeration des((typesa de la Passion du Christ par lequel Lanonyme B ouvre soncommentaire sur Matthieu 26, 2 sv. Parfois 1'interpretation spiri-tuelle ou morale lui est empruntee. Ainsi en I, 14-19, 1'interpretationmorale du unge caput tuum de Matthieu 6, 17 s

Dans 1'edition des six homelies suivantes, nous avons suivi lesmemes principes que pour 1'edition des quatres homelies dans LeBreviaire de Ripoll.

L'anonyme A est assez etroitement tributaire du commentairede Jerome. Ces emprunts a Jerome sont ici en italiques. Les em-prunts a 1'anonyme B sont inclus entre les crochets [ J. Le compi-lateur ripollais resume parfois le texte de 1'anonyme B; nous 1'in-diquons par les termes: R contrahit V dans l'apparat.

8. Dans Le Breviaire, nous avions employe les denominations: anonyme caro-lingien (texte de base ) et anonyme irlandais ( ajouts). Nous preferons recourir iciaux termes : anonyme A (carolingien ), et anonyme B (anonyme irlandais).

9. Les deux commentaires irlandais, sauf quelques passages de 1'anonyme A(cf. Clavis), sont inedits. Les dix homelies du breviaire de Ripoll pourront titreutilisees pour cette edition. L'apport sera cependant assez maigre, ces fragmentsne representant que peu de chose sur la totalitc du commentaire.

HOMELIES COMPOSITES DE RIPOLL 93

Pour designer les manuscrits, nous utilisons les sigles:

R Parisinus 742.V Vindobonensis 940.

Nous avons respecte, dans la presente edition, l'orthographe

du copiste ripollais. Les g sont habituellement bien places; noter

cependant leur absence pour les prefixes prae-, pour querere,

Iudeus, demon, et leur emploi daps gtiam, gcclesia. Les redouble-

ments de consonnes sont courants pour les mots: occulus, seccu-

lum, vaccare. Le y n'est pas employe dans les mots: sinagoga, martir,

martirium. Notons encore les graphies elemosina, quur, capud, in-

quid, quipe. Bien caracteristiques des scriptoria catalans le h omis

ou induement ajoute. Ainsi pour les mots: omicidia, ypocrita, proi-

bere, have, helidere, himma, honus, hordo, hornare, himpius, him-

pietas, etc. Pour les noms propres, relevons les graphies: Marchion,

Marchus, Luchas.10

10. Dans 1 'edition du Breviaire, nous avions normalise l'orthographe.

94 JOSLPII LIid1ARJE

MERCREDI DES CENDRES

(Matthieu, 6, 16-21)

1 [fol. 77v] Predixit de elemosina et oratione, nunc de iciunioloqui incipit. TRISTES. Hic notandum est quod non solum vestiumnitore, sed etiam inusitato squalore potest iactantia fieri. EXTERMI-

NANT ENIM FACIES SUAS, UT PAREANT HOMINIBUS IEIUNANTES. MeliUS Ut5 demoliuntur dicamus. Exterminantur enim exsules qui extra ter-

minos mittuntur. Hypocrita vero demolitur faciem, ut tristitiamgestet in vultum, animo forte letante.

AMEN DICO VOBIS, QUIA RECEPERUNT MERCEDEM SUAM, dum proiactantia faciunt. Dei enim esset, si pro mercede boni operis fieret.

10 TU AUTEM CUM IEIUNAS, UNGE CAPUD TUUM, ET FACIEM TUAM LAVA,NE VIDEARIS HOMINIBUS IETUNANS. More Palestine dicitur, ubi diebusfestis, solent ungere capita. Id est ut ieiunantes semper nos festivosmonstremus. Ungere capud ad letitiam, lavare faciem ad mundi-tiam pertinet. Id est mente interius letari Deo, cum ieiunamus,

15 abiecta omni voluntate: BEAT! enim MUNDO CORDE et reliqua. Mora-liter autem: UNGE CAPUD TUUM, [id est Christum in pauperibus ve-nerare ungento elemosinarum, quia ipse capud nostrum est; etanimg tug speciem et pulchritudinem, elemosinam faciens et ieiu-nans, emunda humanV laudis labe et rubigine]. Si enim ieiunes ut

20 videaris ab hominibus, caput eorum ungis, et non tuum.SED PATRI TUO QUI IN ABSCONSO EST. Id est Gordis tui in abscon-

dito.

NOLITE THESAURIZARE VOBIS THESAUROS IN TERRA. Id est Si eo cor-de quisque operetur, ut terrenum commodum inveniat, quomodo

25 erit mundum quod in terra volutatur, UBI ERUGO ET TINEA DEMOLI-TUR, ET UBI FURES EFFODIUNT ET FURANTUR?

THESAURIZATE VOBIS THESAUROS IN CELO. [Id est laudem ab ange-lis cglestibus recipientes, post exitum de corpore expectare.] Sicutterra pro omni mundo accipitur, ita cV]um non transitorium,

30 sed spiritale firmamentum intelligimus. Sive finitis de iciunio etoratione et elemosina mandatis, nunc avaritiam proibere incipit.Sive generaliter pro omnibus vitiis accipiendum. Thesaurus enimin terra absconditur, cum gula vel fornicatio exercetur; quV vitiaERUGO nominantur. Sive ERUGO et TINEA: ira, tristitia, superbia et

35 vana gloria nuncupantur. [FURES autem demones sunt, qui innocte tenebrosa incaute et insperate veniunt,] ut virtutes nostrasdissipent. Sive hoc retrorsum iungitur ubi ait: Vos ESTIS SAL TER-RE, et : VOS ESTIS LUX. Tria, ut prediximus, timebat Dominus in apos-tolos, id est: eruginem , timorem videlicet persecutionis; et ideo

15. Matth . 5, 8. 17. Cf. Eph. 4, 15 (5, 23). 37/38. Matth. 5, 13 et 14.

17. nostrum est et] faciem tuam lava, id est add. V.

HOMELIES COMPOSITES DE RIPOLL 95

40 dicit: Vos ESTIS SAL; [fol. 78] tineam, id est arrogantiam, et ideo

ait: ATTENDITE NE IUSTITIAM VESTRAM FACIATIS CORAM HOMINIBUS; fU-

res, id est ypocritc, unde ait: ATTENDITE VOBIS A FALSIS PROPHETIS.

Sive NOLITE THESAURIZARE, ac si diceret: In tempore ieiunii cibos

nolite servare, sed potius pauperibus erogate.

45 [UBI ENIM FUERIT THESAURUS TUUS, IBI ERIT ET COR TUUM. Ob hanc

causam, pater prudens insipientes admonet filios, ne Gorda eorum in

terra sint sepulta cum deficientibus thesauris, sed in cclo faciant

fructum, ut, non deficientibus prcmiis, regem regum mundissimis

Gordis occulis considerare possint].

MERCREDI DE LA I0 SEMAINE

DE CARP-ME

(Matthieu , 12, 38-50)

1 [fol. 91v] Signum infidelitatis et adulationis, quasi qug vide-

rant, signa non essent. Et ideo in alio evangelio manifestius ad-

dunt: de cglo; ut cum Helia factum est, ut ignis de cglo veniret,

sive ut cum Samuhele thonitrua fierent, quasi non possent ilia ca-5 lumpniari, quod ex occultis aeris passionibus accidissent. Sed quid

adhuc signa querunt cglestia, qui a magis stellam videntibus,

Christum natum audierant? Qui angelos pastoribus nuntiasse eum

sciebant; qui vocem Patris ad Filium baptizatum audierant?

QUI RESPONDENS AIT ILLIS: GENERATIO MALA ET ADULTERA, per

10 consuetudinem hac statum, per cogitationem et verbum, SIGNUM

QUERIT, non ad utilitatem fidei, sed ad maliciam reprehensionis

Christi. ET SIGNUM NON DABITUR EI, NISI SIGNUM LONE PROPHETE. QU--

cumque fecit Ionas, meum opus figurant. Ille in reprobationem

Israel mittitur ad Ninivem; ego, reprobatis Iudeis, vado ad gentes.

15 Ille navem ingressus, ego in carne veniens. Nautg foras eiciunt Io-

nam; Iudei me foras crucifigent. Ionas in sorte; ego in cruce.

Ionas ad Assirios vadit; ego ad gentes. Hoc igitur signum habebant,

ut in me hcc omnia fiant.SICUT ENIM FUIT IONAS IN VENTRE CETI , ITA ERIT FILIUS HOMINIS

20 IN CORDE TERRE TRIBUS DIEBUS ET TRIBUS NOCTIBUS. Prima nox, Ut qui-

dam volunt, tenebrg qug in sexta hora diei factg sunt et dies sequens

usque ad vesperum; <secunda>: nox sabbati cum die; tercia: nox

dominica <et> dies sequens. Sive prima nox: nox sext^ feric in qua

captus est , et cetera similiter. SIC ERIT FILIUS HOMINIS IN CORDE TERRE:

25 in Iherusalem, ubi sepultus est, live in inferno, quia sicut cor inmedio animalis est, ita infernus in medio terre.

42. Matth. 7, 15.

48. ut non deficientibus ... regum ] indeficientibus praemiis quatenus regnum (sic!) V.

22. secunda] scripsi. 22/23. nox dominica dies sequens in marg . 23. et] scripsi.

96 JOSEPH LEAIARIE

VIRI NINIVITE SURGENT IN IUDICIO CUM GENERATIONE ISTA. Id est

laudabiliores erunt, more duorum denariorum, quorum alter pul-chre resplendet, alter vilissime degenerat. ET CONDEMPNABUNT EAM,

30 QUIA PENITENTIAM EGERUNT IN PREDICATIONE TONE, id est non senten-

tip potestate, sed laudis excellentia. Sive SURGENT ad meliora, ET

CONDEMPNABUNT EAM, meliora accipiendo. ET ECCE PLUS QUAM IONAS

HIC. Hic: adverbium loci, non pronomen intellige. Jonas nulla signaostendit, ego quotidie sanitates perficio. Jonas extraneV genti, ego

35 cognatis et civibus meis predico. Plus est veritas quam figura;ideo PLUS QUAM IONAS HIC.

REGINA AUSTRI: qug in Regum volumine continetur; quc

VENIT A FINIBUS TERRt AUDIRE SAPIENTIAM SALOMONIS. Ilia venit

a finibus terrg ego a finibus ccli. Illa ad regem, ego rex ad servos

40 veni. Illa ut audiret terrcnam sapientiam, ego ut spiritualemdocerem sapientiam. Illa nullam virtutem ostendit, ego vobis multabona opera operatus sum. Per hcc omnia fides gentium Israeliticopopulo prefertur.

CUM IMMUNDUS SPIRITUS. Qui demon non in me est, sed in vobis

45 qui dicitis <in> Beheizebub eicere me demonia. ET NUNC COGNO-

VIMUS QUIA DEMONIUM HABES. Vos autem similes estis demoniaco de

quo eiectum demonium iterum revertitur in cum, habens secum

alium peiorem. CUM IMMUNDUS SPIRITUS EXIERIT AB HOMINE, id est

a Iudeis, cum acceperunt legem, AMBULAT PER LOCA ARIDA: peragrat

50 gentium corda, QUERENS REQUIEM ET NON INVENIT. TUNC DICIT: REVER-

TAR IN DOMUM MEAM UNDE EXIVI, id est iterum in Iudeos. ET VENIENS,

INVENIT VACANTEM: templum Iudeorum, quod Christo [fol. 92] vacca-

bat et angelis, sicut auditum est: TRANSEAMUS EX HIS SEDIBUS. Vac-

cabat et cultu hostiarum, sicut eis promissum est: ECCE RELINQUE-

55 TUR VOBIS DOMUS VESTRA DESERTA. SCOPIS MUNDATAM ET HORNATAM,

superfluis eorum tradicionibus. TUNC VADIT ET ADSUMIT SEPTEM

ALIOS SPIRITUS NEQUIORES SE. Septenarius numerus iungitur propter

sabbati transgressionem, sive propter septenarium numerum vicio-

rum contrarium septiformi spiritui virtutum; cum dissolutio timo-

60 ri, himpietas pietati, heresis scientic, segnicia fortitudini, intempe-rantia consilio, stulticia intellectu, insipientia sapienti^, contrariohordine opponitur.

ET INGRESSI HABITANT IBI, ET FIUNT NOVISSIMA HOMINIS ILLIUS

PEIORA PRIORIBUS. Mores quipe sunt Iudei in sinagogis, Chri-65 stem blasphemantes, quam fuerant in ggvpto, idolis servientcs.

SIC ERIT GENERATIONI HUIC PESSIME. Apparet quod de ludeis hgcparabola dicta sit. Quidam ctiam de hereticis hunc locum intelli-gunt a quibus in baptismo diabolus vadit, sed cum heresim decli-nant, peiores sunt, simulantes virtutes. ET FIUNT NOVISSIMA PEIORA

45/46. loan. 8, 52.53. Jerome a ici ]a citation de lean 14, 31: surgite et abeamus hint. L'anonyme irlandals

s'ecarte de Jerome . Aurait-il recours 3 Marc 4, 367

HOMELIES COMPOSITES DE RIPOLL 97

70 PRIORIBUS, quia tunc peiores sunt quam cum gentiles essent. In

illis enim spes fidei est, in istis pugna discordig.

Moraliter, CUM IMMUNDUS SPIRITUS EXIERIT AB HOMINE, significat

quondam ita credituros, ut non possunt sustinere labores benefa^

ciendi. AMBULAT PER LOCA ARIDA, per corda peccatorum [in quibus

75 nulla crescunt olera virtutum.] ET NON INVENIENS REQUIEM, cum illi

convertuntur, DICIT: REVERTAR IN DOMUM MEAM, cum pgnitens ad

s ccularia revertitur, ut canis ad vomitum suum. ET VENIENS, IN-

VENIT VACCANTEM ET HORNATAM: Deo vacuam, secculo autem confor-

matam, contra illud: NOLITE CONFORMARI HUIC SAECULO. ET ADSUMIT

80 SEPTEM ALIOS SPIRITUC NEQUIORES SE, id est septem vicia principalia.

ET FIUNT NOVISSIMA PEIORA quam antequam Deo voveret, maxime

cum desperatione deceptus sit, quia cum himpius in profundum

malorum venerit, contempnit.

ADHUC LOQUENTE EO AD TURBAS, ECCE MATER EIUS ET FRATRES STA-

85 BANT FORIS QUERENTES LOQUI EI. Cum dicit ADHUC, apparet quod cum

superioribus iungitur. Hoc Marchus eodem hordine narrat. Luchas

vero post aliquantas parabolas infert et adiungit: QUTA DIXIT EI

QUIDAM, simpliciter, ut quidam volunt. Sed tamen pater Iheronimus

ait: Iste qui hoc nuntiat, non simpliciter, tit arbitror, sed questio-

90 nem adnectens, venit, utrum spirituali operi cognationem carnalcm

prgferat, an ire recusans pietatem abnegaret. EccE, inquid, MATER

TUA ET FRATRES TUI.

Quidam fratres Domini de alia uxore Joseph filios suspicantur,

apocriforurn deliramenta sectantes. Nos autem, fratres Domini non

95 filios Joseph, sed filios Marig materterg Domini, qug mater fait

Jacobi minoris et Ioseph et Iudg. AT ILLE RESPONDENS DICENTI SIBI

AIT: QUE EST MATER MEA ET QUI SUNT FRATRES MEI? Prius vicit temp-

tantem, ut postea impleret pietatem. Non autem iuxta Marchionem

et Manicheum, matrem negavit, ut natus de fantasmate putaretur,

100 sed quia divinitas eius sine matre aut fratre fuit.

ET EXTENDENS MANUM IN DISCIPULOS SUOS DIXIT: ECCE MATER MEA

ET FRATRES MEI. Apostolos carnali cognationi pretulit, tit NOS, in

comparatione dilectionis, carni spiritum preferainus. QUICUMQUE

FECERIT VOLUNTATEM PATRIS MEI OUI IN CELIS EST, IPSE IIIEUS FRATER

105 ET SOROR ET MATER EST. Hic subauditur quod mater eius et fratres

sub hoc numero comprehenduntur.

Simpliciter de ecclesia gentium dicitur. Sed queritur quomodo

predicante hominibus. DIxIT El QUIDAM, id est doctores dolentes

IudVos eiectos. ECCE MATER TUA: sinagoga in qua natus es. ET FRA-

110 TRES TUI: omnes Iudei ex Abraham. FORTS STANT: gentibus tibi

subiectis, illi foris eiecti sunt [fol. 92v]. QUAE EST MATER MEA? Non

illa quc genuit, sed quc suscepit. ET EXTENDENS MANUM, id est auxi-

lium in primitivam ecclesiam, de qua dixit: ECCE MATER MEA.

Simpliciter de ecclesia gentium dicitur. Sed queritur quomodo

79. Rom. 12, 2.

90. cognationerr, carnalemi carnem et sanguinem HIERONYMUS (CCL 77, p. 100, 643).

7

98 JOSEPH LEAIARIE

115 'mater' Domini homo esse possit. 'Mater' ergo Domini est qui eumparit in corde. 'Frater' autem quisquis fidelis effectus, filius Deiper gratiam fit. 'Soror' vero cuius anima per virtutes ascendit incelum. Aliter: 'mater' Domini cst humana natura qui cum genuitsecundum carnem. Sive: 'mater' est qui predicando mater efficitur

120 et spirituales Deo generat filios. 'Frater' autem omnis homo quivult partiri hereditatem cum Christo, de quibus ait: NUNTIATEFRATRIBUS MEIS.

MERCREDI DE LA III' SEMAINEDE CAREME

(Matthieu, 15, 1-20)

[fol. 114] TUNC SCRIBE ET PHARISEI: [vesp^ ad florem pervo-lant, ut de flore vitg odorem mortis auferant.] Dupliciter autemculpantur vel quia scientes legem, frivolam domini calumpniaminferunt; vel quia ab Iherosolimis veniunt. Magna vero stulticia

5 eorum qui Filium dei arguunt, quare hominum precepta non ser-vet? Lavatio autem, unde aiunt, non consueta erat, sed more Iu-deorum.

IPSE AUTEM RESPONDENS AIT ILLIS: QUARE ET VOS TRANSGREDIMINIMANDATUM DEI PROPTER TRADICIONEM VESTRAM? Falsam calutnpnia ii

10 vera responsione confutat. HYPOCRITJE, BENE PROPHETAVIT DE VOBISYSAIAS DICENS: POPULUS HIC LABIIS ME HONORAT. Non quod bonumesset quod de illis loquitur, sed bene convenit eis qui huiusmodierant. Bonus homo tribus honorat Deum: corde, opere atquesermone, qui tantum in his remanserat. CaR AUTEM EORUM LONGE

15 EST A ME, [quia ipsi peccatores, et LONGE est A PECCATORIBUS SALUS,qui in me est et quc ego sum.]

SINE CAUSA AUTEM COLUNT ME: vel quia molesti sunt mihi; velSINE CAUSA: sine mandato legis; vel SINE CAUSA: sine mercede. Do-CENTES DOCTRINAS qug de semetipsis in vita sua docent, ET MANDATA,

20 qui testamenta relinquunt.ET VOCATIS AD SE TURBIS, DIXIT EIS: AUDITE ET INTELLIGITE. [Ut

omnes scirent inutilia esse et vana quc scribe docebant, et ut co-ram multitudinem pravi doctores confunderentur.] NON QUOD IN-TRAT IN OS COINQUINAT HOMINEM. Ob hoc a quibusdam opponitur:

25 Quare non hidolothithis vescimur? Sed ut Paulus ait: NON POTES-

121/122. Matth . 28, 10. 118/122. Aliter ... fratribus meis] locus ex fonte ignoto excerptus.

1. Tunc] nunc V. 2. auferant ] scripsi cum V.: afferent R.

15. Ps . 118, 155.

15/16. R breviter contrahit V. 23. multitudinem] pluribus V.

HOMELIES COMPOSITES DE RIPOLL 99

TIS CALICEM DOMINI BIBERE ET CALICEM DEMONIORUM. Sciendum vero

quod omnis creatura per se munda est, sed invocatio demonum facit

eam immundam. COINQUINAT HOMINEM. In aliis exemplaribus legitur:

communicat. Communes enim cibi dicebantur quibus gentes ute-

30 bantur et equina vel suilla caro. SED QUOD PROCEDIT DE ORE, HOC COIN-

QUINAT HOMINEM. Non immundicia manuum, sed hcresis.

Spiritualiter, scribg significant Iudeos reprehendentes chri-

stianos. Traditio seniorum, lex est ludeorum. NON LAVANT MA-

NUS, id est opera hostiarum sanguinibus, cuM PANEM MANDUCANT,

35 cum Christi corpore vescuntur. MANDATUM DEI, utiquc nova n, quod

dedit deus. PATREM ET MATREM, Christum et ccclesiam honorari, et

in eorum angustiis parentum utique compati. LABIIS ME HONORAT,

id est superficie hostiarum. [fol. 114v] NON QUOD INTRAT IN Os:

quod apostoli a me audiunt, non coinquinat sed purgat. SED QUOD

40 PROCEDIT DE ORE, odium vestrum in me, HOC COINQUINAT. TUNC ACCEDEN-

TES AUDITO HOC VERBO, SCANDALIZATI SUNT. Ex uno sermone, omnis iu-

daica superstitio helisa est. Scalon enim grecum est, quod nos of-

fendiculum vel ruinam, vel impactionem pedis dicimus. Igitur duo-

bus modis helisi cunt, cum solvit legem eorum, dicens: NON QUAD

45 INTRAT IN OS COINQUINAT HOMINEM; quod non sibi scd turbis loquitur.

CONVOCATIS, inquid, TURBIS. OMNIS PLANTACIO QUAM NON PLANTA-

VIT PATER CFoLESTIS ERADICABITUR. Ac si dicat: Isti ideo heliduntur,

quia non permanent in doctrina in qua a Deo plantati sunt, sed

voluntate sua in hgresi depravati sunt. Plantatio autem de qua

50 Paulus ait: EGO PLANTAVI, non eradicabitur, quia DEUS ei INCREMEN-

TuM donat. Hoc de omnibus hereticis, contra quos ait apostolus:

COOPERATORES SUMUS DEI. Deus enim cum operariis suis plantat et

rigat. [SINITE ILLOS, id est: polite sequi illos]. Sive: SINITE ILLOS

ut ruant in errore quo subversi sunt. Ctci SUNT, DUCES CFcCORUM: Ut

55 audirent turbg, nec illos sequerentur. [Id est quia tenebrosa ho-

minum traditiones aspiciunt] pro avaricia, et non lucem manda-

torum Dei secuntur. Hic Dominus docet doctores malos non se-

quendos, sed pro arbitrio relinquendos ac devitandos, ut Paulus

ait: H>`RETICUM HOMINEM, POST PRIMAM ET SECUNDAM AMMONITIONEM,

60 DEVITA. Sicut enim c^cus, ita et populus ille difficulter ad veritatern

trahitur. [Sive CtCI SUNT, quia non habent intellectum allegorici

sensus]. Hii duces [figuram optinentes malorum principum qui

agmina monachorum] in errorem ducunt.[SI C)rCUS CUCO DUCATUM PRUBEAT, id est si discipulus malum

65 consequitur magistrum, AMBO in hereses et IN FOVEAM inferni CAN-

DUNT].

25/26. I Cor. 10, 20. 50/51. I Cor. 3, 6. 53. I Cor. 3, 9. 59/60. Tit. 3, 10.

29. communicatl scripsit prius amanuensis commune sed corr. 62/63. figuram obtinentes

principium malorum quam agmina monachorum quos dominus iubet spernire V.

100 JOSEPH LEAIARI r

RESPONDENTES AUTEM PETRUS AIT ILLI: EDISSERE NOBIS PARABOLAM

ISTAM . Parabolarn esse putabant quod audierant. AUDITE ET INTELLI-

GITE. AT ILLE DIXIT: ADHUC ET VOS SINE INTELLECTU ESTIS? id est insi-70 pientes sicut Iudei. Viciosus enim auditor est, qui obscura manifes-

te, aut manifeste dicta obscure vult intelligi . NON INTELLIGITUS QUTAOMNE QUOD IN OS INTRAT, IN VENTREM VIDIT? Hgretici dicunt quodDominus phisicg disputationis ignarus dixerit omnis cibus in seces-sum digeri.

75 QUZr AUTEM PROCEDUNT DE ORE, DE CORDE EXEUNT, ET EA COINQUI-NANT HOMINEM. Ergo in corde est principals mentis iuxta Dominum,non in cerebro iuxta Platonem. Hic arguuntur qui cogitaciones adiabolo immitti putant, et non ex propia voluntate descendere velascendere. Sed diabolus malarum cogitacionum incentor potest esse

80 et adiutor, non autem auctor, sed seinper insidians nobis, levemscintillam corporum gestibus previdens, suis foinitibus inflammat.

COGITACIONES MALU. Sicut ciborum tria genera dixit, ita et co-gitacionum: bong, male, mcdig, qug gtiam sunt et vane.

HoMIcIDIA et reliqua. Sex verba commemorat qug in duabus85 tabulis scripta fuerant. Ibi enim legitur: NON OCCIDENS, NON MOECIIA-

BERIS, NON FURTUM FACIES, NON FALSUM TESTIMONIUM DICES, HONORAPATREM TUUM ET MATREM TUAM. Alia vero tria tacet mandata, sivequia luce clarius sunt, live quia in verbo blasphemig continentur.HIrc SUNT QUU COINQUINANT HOMINEM.

MARDI DE LA III' SEMAINEDE CAREME

(Matthieu, 18, 15-22)

I [fol. 113v] SI PECCAVERIT, id est si erraverit, sive leserit to FRATER

TUUS, similiter baptizatus. Hoc est: una ex centum ovibus si erra-verit. VADE, CORRIPE EUM. Bonus enim pastor VADIT QUERERE OUE PE-RIERAT. CORRIPE EUM in secreto tuffs sermonibus. LUCRATUS ERIS FRA-

5 TREM TUUM, Ut: QUI QUERIT INVENIT. Quia maiuS GAUDIUM EST ANGE-LIS DEI SUPER UNO PECCATORE et ille magis gaudet.

Sciendum vero quod si peccaverit in nos frater poster, dimitten-di habemus potestatem, himmo magis neccessitatem, propter illud:DIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA , et multa huiusmodi precepta . Si vero

10 in Deum peccaverit, non est nostri arbitrii. Ut: SI PECCAVERIT HOMOIN HOMINE, ORABIT PRO EO SACERDOS ; SI AUTEM IN DEUM, QUIS ORABIT?Nos e contrario in Del iniuria benigni sumus; in nostris autem con-tumeliis magna exercelnus odia.

74. digeril scripsi : egeri R. 81. gestibus sup, lin . 1.• m. R.; loc. lac. (?).

85/87. Ex. 20, 13-16 et 12a.

2. Cf. Matth . 18, 12; Luc. 15 , 4. 3/4. Luc. 15, 4. 5/ 6. Luc. 15, 10 . 10/11.I Reg. 2, 25.

HOMELIES COMPOSITES DE RIPOLL 101

SI AUTEM TE NON AUDIERIT, Si verecundiam amiserit, ADHIBE TE-

15 CUM UNUM AUT DUOS, ut numerus testium legitimus fiat sive malitiV

eius in te, sive correptionis to in eum. QUOD SI NON AUDIERIT EOS,

DIC ECCLESI>r. Si perseveraverit, adsigna eum multis, ut vel multo-

rum obprobrio corrigatur. SI AUTEM ECCLESIAM NON AUDIERIT, SIT TIBI

SICUT ETHNICUS ET PUBLICANUS, ut maioris detestationis habeatur, qui

20 sub nomine pietatis agit opera infidelis, quam is qui in manifesto

gentilis est. 'Ethnicus' enim 'gentilis' interpretatur: 'ethna' quipe

'gens'. Publicani autem vocantur qui secculi lucra sectantur, et exi-

gent vectigalia per negotiationes, et fraudes, ac furta, scelerataque

periuria. Hoc autem ait ut ovis illa inter lupos ut lupus relin-

25 quatur.AMEN DICO VOBIS QUECUMQUE ALLIGAVERITIS SUPER TERRAM, LIGATA

ERUNT ET IN C1rLO. Poterat contemptoris fratris hec occulta esse res-

ponsio: Si me despicis, et ego to despicio; si me condempnas, et ego

to condempno. Ideo potestatem tribuit apostolis, ut sciant qui a

30 talibus condempnantur humanam sententiam divina sententia ro-

borari. Ac si diceret: [Qui inpenitens de peccato suo, et tres tes-

tes], et Ecclesiam, [id est sanctorum congregationem, contempse-

rit], quasi iudicio seniorum et EcclesiV presentis alligatus, id est

dampnatus, sic et beatV Trinitatis et sanctorum angelorum in cglo.

35 ITERUM: AMEN DICO VOBIS QUTA SI DUO EX VOBIS CONSENSERINT SU-

PER TERRAM. Ideo quia peccator poterat dicere: Parvipendo pauco-

rum iudicio condempnari, huic quoque obiectioni respondet Domi-

nus: Si DUO EX VOBIS CONSENSERINT. Non vos tristificet quod vos in

terra et ego in cVlo, quia DE OMNI RE, subauditur iusta et perfecta

40 QUACUMQUE PECIERINT, FIET ILLIS A PATRE MEO. Maxime dum [ad corri-

piendum fratrem in nomine Domini congregantur, et quia ad con-

firmandam veritatem conveniunt. Dominus autem veritas est.] UBI

ENIM SUNT DUO VEL TRES CONGREGATI IN NOMINE MEO, ERO IN MEDIO

EORUM. Promittit se inter nos esse, ut pacem habeamus. Ipse enim

45 pax nostra. [Apud tres esse probatur, descendens in fornace cum

tribus pueris. Cum duobus autem invenitur ambulantibus in via.

Et licet unum non interposuerit, tamen non deserit, sicut nec

Danihel in lacum leonum.]Spiritualiter autem, hi tres: corpus et anima et spiritus, qui si

50 consenserint, ut non inter se bella diversarum habeant voluntatum,

de omni re quam petierint a Patre impetrabunt.

42/43. Cf. Eph. 2, 14. 54. Gen. 2, 2.

18. sit tibi sup. [in . 1.• m. R.

32. id est sanctorum congregationem contempserit] congregationem in exio caaorum non

audit V. 33/34. ex fonte ignoto excerpt. 41. congreganturl congregamur R.

quial qui R. 46. ambulantibus in via] sic R qui breviter contrahit V. 47/48. et

licet unum non dicit tamen non deerit, quod in Danihele in lacu leonum probatur V.

51. quaml qua' R. petierunt R.

102 JOSEPH LEMARIE

TUNC ACCEDENS AD EUM PETRUS DIXI El: DOMINE, SI PECCAVERIT

IN ME FRATER MEUS, DIMITTAM El USQUE SEPTIES? Sciebat Petrus quia

DIE SEPTIMO REQUIEVIT [fol. 114] DEUS AB OMNIBUS OPERIBUS SUIS, et

55 quia SEPTIES CADIT IUSTUS IN DIE. Septima autem die requies sab-bati; septimo anno iubeleus; septies septem decursis magna re-missio; septuagesimo anno de Babilone Israel revertitur. Ideo subhoc numero remissionem ponit. DIGIT ILLI IHESUS: NON DICO TIBI

USQUE SEPTIES, SED USQUE SEPTUAGIES SEPTIES. Ideo Dominus rem is-

60 sionem peccati isto conclusit numero, quia ipse, ut remitteret pec-

cata, in carne per septuagesimam septimam generationem venit.

Si.Ve SEPTUAGIES SEPTIES qui quadringenti nonaginta sunt, tit totienspeccanti fratri remittat, quotiens ille peccare non potest.

MERCREDI DE LA IIemc SEMAINEDE CARP-ME

(Matthieu 20,17-28)

1 [fol. 103v] Crebro hoc ipsum discipulis dicebat, sed multis in me-

dio interiectis, poterat de memoria labi quod audierant. EccE, in-quid, ASCENDIMUS IHEROSOLIMAM. In verbo ascensionis, altitudo ope-ris ostenditur. Et hoc similitudine gubernatoris previdentis tem-

5 pestatem atque ortantis, ita Christus verus gubernator familiV c^liet terre, iturus Iherusalem, et secum ducturus apostolos, ad temp-

tationem parat, ne, cum veniret persecutio crucis et ignominia, scan-

dalizarentur. ET FILIUS, inquid, HOMINIS, non hominum, TRADETURa Iuda proditore ludgis. ET CONDEMPNABUNT EUM MORTE, dicentes:

10 REUS EST MORTIS. ET TRADENT EUM GENTIBUS AD DELUDENDUM, cohorti

dicenti: HAVE REX IUDEORUM. ET FLAGELLANDUM, ET CRUCIFIGENDUM

colaphis flagellandum, tribus militibus crucifigendum. ET TERCTA

DIE RESURGET: semper contristatos solatur. Nota quod hac vice non

dicitur: ABSIT, DOMINE, PROPITIUS TIBI ESTO. Verum nec contristari

15 dicuntur.

TUNC ACCESIT AD EUM MATER FILIORUM ZEBEDEI CUM FILIIS SUIS,

scilicet cum sermone eorum. ADORANS: genua flectando. ET DIXTT EI:

QUID vis? Non de ignorantia venit, sed humano affectu loquitur.AIT El ILLA: DIG, quia sufficit tibi dicere quod ViS, UT SEDEANT HI

20 DUO FILII MEI, UNUS AD DEXTERAM ET UNUS AD SINISTRAM TUAM. MUlie-

ris error. Putabat enim statim regnum post resurrectionem Christi,nulla intercedente mora. Hgc mulier hoes est illius Fv^, et tamenimpacientia postulationis invenitur. Et licet erret, Pius tamen er-ror est. Duo errores eius sunt: quod regnum Christi post resur-

55. Prov. 24, 16.

10. Matth. 26. 66. 11. Matth. 27, 29 et parall. 14. Matth. 16, 22.

HOMELIES COMPOSITES DE RIPOLL 103

25 rectionem sit tantum, et quod dextera vel sinistra in eo habetur.

Hine apparet quod non statim audiendg sunt mulieres. Unde Apos-

tolus ait: MULIEREM IN UCCLESIA DOCERE NON I'ERMITTO. Nomen vero

sedis hinc intellexit, audivit enim eum dicentem: CUM SEDERIT FI-

LIUS HOMINIS IN SEDE MAIESTATIS SUE. Hine apparet pietas matris,

30 qug non egre tulit pignorum ministerio fraudari, si eos glorificatos

cum Christo scirct. IN REGNO Tuo. Nomen regni hinc intellexit, quia

audivit eum dicentem: IN SEDE MAIESTATIS SUE. ET TERCIA DIE RESUR-

GET.

RESPONDENS IHESUS DIXIT: NESCITIS QUID PETATIS. Dominus non

35 matri petenti, sed discipulis tacentibus respondit, intelligens pre-

ces ex filiorum voluntate descendere. Sive ad viros loquitur, ne

mulierem senectam re difficili terrere videretur. NESCITIS, inquit,

QUID PETATIS. Cum scriptum sit de Filio: SEDE A DEXTRIS MEIS, gUis

ergo sedere ad dexteram Filii potuisset et inter Patrem et Filium

40 medius sedere? Sive: NESCITIS QUID PETATIS, cum stare angeli di-

cuntur in circuitu throni, vos homines sedere cupitis? Sive: NES-

CITIS, cum cunctis concesserim ut sedeant ad dexteram meam, cur

vos quasi speciale donum illud vindicare cupitis? Sive: [NESCITIS,

vere enim nescierunt quid peterent, qui alterum <in> infernum,

45 <alterum in regnum> figuraliter deposcunt. Dextera enim domi-

ni sempiternum et inaccessibile regnum est. Sinistra autem ipsius,

durissimus tormentorum infernalis locus est.]

POTESTIS BTBERE CALTCEM QUEM EGO BIBITURUS SUM? Ideo interro-

gat ut ex ore eorum fieret [fol. 104] confessio. Nisi, inquid, mar-

50 tirium paciamini, non sedebitis ad dexteram meam. In scripturis

divinis, calix pro morte accipitur, ut est illud: TRANSEAT A ME CALIX

ISTE. Qug res duobus modis dicitur. Sicut calix in conviviis potaturgqualiter ab omnibus, sic mors in Adam data est in omnem pro-geniem eius. Sive ideo calix mors vocatur, ut sicut in calice venena

55 componiuntur ad interficiendos homines, ita et calix mortis nobis

propinatus est, ut occidat nos. RESPONDERUNT: POSSUMUS. Error et

in filiis sicut et in matre. Putabant enim de consueto sibi calice

a Domino dici, et dicunt: POSSUMUS, volumus, cupimus. AIT ILLIS

IHESUS: CALICEM QUIDEM MEUM BIBETIS. Queritur quoinodo duo filii

60 Zebedei calicem domini biberunt. Jacobus quippe ab Herode capite

truncatus est. Johannes vero placida morte quievit; sed tamenlegimus eum iectum in dolium fervente oleo plenum, et postea

in Pathmos insula relegatum. Et hoc modo calicem Domini bibit,

sicut illi tres de fornace liberati calicem Domini biberunt. Sive

27. I Tim. 2, 12. 28/29. Matth. 19, 28 . 32. Id.

39. sedere l sedens R. 44. in] supplevi cum V . 45. alterum in regnum] supplevi cum

V, om. R per homoeotel . 46. inenarrabili V. 51/52. Matth. 26 , 39. 63. rele-

gatum] religatum R.

104 JOSEPH LE.IIARIE

65 calicem Domini bibit, cum labores ieiunii et vigiliarum sustinuit,quod alterum genus martirii est. Quur igitur martirii mortem eva-sit? ut ostenderet ad martirium paratos, martirii gloriam conse-qui posse.

NON EST MEUM DARE VOBIS. Ideo ad Patrem retulit, ne plus aut70 rogarent, aut non impetrantes postularent. Sive: NON EST MEUM,

non est solus Filii sine Patris voluntate; sive secundum fragilita-tem carnis; sive: NON EST MEUM hic, sed in futuro; sive: NON ESTMEUM, sed vestrum: regnum enim cglorum accipere, non tam dan-tis, quam laborantis sit. Non est personarum acceptio apud Deum,

75 sed quicumque talem se prebuerit, ut regno cglorum dignus sit.SED QUIBUS PARATUM EST. Nota quod non exclusit filios Zebedi nu-mero.

Spiritaliter: mater filiorum Zebedei ^cclesiam significat. Duofilii, duo populi sunt, pro quibus rogat gcclesia, vel rogatum est.

80 Moralitcr vcro: anima rogans pro intcllectu et actu. [Sive hocde duobus apostolis intelligitur Petro et Paulo, Iudgorum et Gen-tilium doctoribus, preparatum, quod in Booz et loachim duobusatrii columpnis figuratur. Booz namque, ad sinistram erat, qugfortitudo interpretatur, Paulum in gentibus significans, qui, per

85 Spiritus Sancti fortitudinem, inquid: IN HIS OMNIBUS SUPERAMUSPROPTER EUM QUI DILEXIT NOS. loachim Vero ad dexteram qug inter-pretatur correctio, Petrum in Iudeis quos per umbram corporiscorrigebat, demonstrans. Aliis enim apostolis dari non potuit].

ET AUDIENTES DECEM INDIGNATI SUNT DE DUOBUS FRATRTBUS. De-90 cem apostoli non indignantur matri, sed filiis, quod, excedentes

mensuram suam, in immodica cupiditate exarserunt. Sive [putan-tes quod illis donatum esset quod negatum est,] INDTGNATI SUNT.[Sciebant enim quod affectuosissime illos diligeret.] Intelligitur

autem vel ex responsione Domini, vel ex indignatione apostolo-

95 rum, quod filii matrem miserunt ad grandia postulanda. IHESUS

AUTEM VOCAVIT EOS AD sE, id est illos duodecim qui poene recesse-

runt a se in tristicia invidic. ET AIT ILLIS: SciTis QUTA PRINCIPES

GENTIUM DOMINANTUR EORUM? Humilis magister et mitis, nec cupi-

dos duos arguit, nec illos decem indignationis increpat et livoris,

100 sed tale exemplum ponit, quo doceat ilium maiorem esse qui pro

humilitate minor fuerit. DOMINANTUR hominum scilicet mundalium.

ET QUI MAIORES SUNT POTESTATEM EXERCENT IN EOS. Quanta fuerit

eorum tirannidis et superbia, tantum habent. NON ITA IN VOBIS.Ac si diceret: Frustra aut illi immoderata quesierunt, aut isti

105 dolent super maiorum desiderio, cum ad summam virtutum, non[104v] potentia sed humilitate pervenitur. SED QUICUMQUE VOLUERIT

INTER VOS PRIMUS FIERI, SIT VESTER MINISTER, [id est: qui vult ut

85/86 . Rom. 8, 37.

79. vel rogatum est sup . lin. 1.• m . R. 80/83. sive principatus duarum ecclesiarumduobus apostolis id est Petro et Paulo praparatum est, quod est in Boz et Iacim id estin duobus atrii columnis figuratum V.

HOMELIES COMPOSITES DE RIPOLL 105

ministretur ei, sit humilis et subiectus.] Unde Paulus ait: SI QUIS

EPISCOPATUM DESIDERAT, BONUM OPUS DESIDERAT. Id est: qui episco-

110 pus fuerit, quasi minister fiat. Sive: episcopatum appetens, non

permittatur nisi primum minister fuerit. [Princeps enim gcclesig

Christi, minister omnium membrorum eius esse iubetur. Quod

sermone Domini lucidissime probatur dicentis: SICUT FILIUS HOMI-

NIS NON VENIT MINISTRARI, SED MINISTRARE]. Recte ministrans FImus

115 HOMINIS vocatur: duobus vicibus panes divisit, et [pedes discipu-

lorum lavit, licet princeps apostolorum erat]. ET DARE ANIMANI

SUAM propriam, non ab alio sibi datam, REDEMPTIONEM PRO MULTIS,

quod alii non possunt. Cum enim quis patitur, semetipsum solum

redimit. Quur autem non pro omnibus, sed PRO MULTIS? Non cre-

120 dentibus enim, non redemptio, sed vindictg est argumentum,

credentibus vero salus gterna. Per Christum qui cum.

MARDI DE LA DEUXIP-ME

SEMAINE DE CARP-ME

(Matthieu 23, 1-12)

1 [Fol. 102v] Hgc et Lucas narrat et dicit facta in domo cuiusdam

pharisgi qui rogavit cum ut pranderet secum. Cuius sensui non

repugnat Matheus qui locum specialiter non exprimit, sed tantum

quia venerat in Iherusalem Dominus a Galilea, ubi superiori usque

5 in hunc sermonem contexuntur, probabiliter accipiuntur in Ihe-

rusalem gesta. Sive hi duo sermones non idem sunt, licet simili-

tudinem habeant.Ad turbas predixit, non ad scribas, quia indigni erant; sive quia

plebis et doctorum non eadem doctrina erat. SUPER CATHEDRA

10 MOYSI SEDERUNT SCRIB1r ET PHARISUI, [id est in sede doctring vel

legis.] Quas cathedral Dominus de templo evertit. De qua in psal-

mo dicitur: ET IN CATHEDRA PESTILENTIU NON SEDIT. OMNIA ERGO

QUFaCUMQUE DIXERINT VOBIS SERVATE ET FACITE. Corde et opere. Quid

mansuetius quidve benignius domino? Temptatur a pharisgis et

15 tamen propter sacerdotii dignitatem et nominis honorem horta-

tur, ut subiciatur eis populus. SECUNDUM OPERA VERO EORUM NOLITE

FACERE: non opera sed doctrinam considerate. [In hoc verbo os-

tenditur quod omnes doctores audiendi sunt in verbo veritatis,

licet mali fiant in operibus iniquitatis]. Sequenda est ergo veritas

20 cuiuscumque ore fuerit prolata.

108/109 . I Tim. 3, 1.

87. in Iudeis] Hebra?is V. 88. apostolic] praeter eos add. V. 93. sciebant enim diligen-

tes duos filios diligebat V.

11. Ps. 1, 1.

106 JOSEPH LEMARIE

DICUNT ENIM ET NON FACIUNT. Predicant, non implent. [Alligantautem sermonibus predicationis honera gravia id est vindictamlegis, ut: OCCULUM PRO OCCULO. ET IMPORTABILIA. Quia in his scpissi-me perire videbantur qui portabant. ET IMPONUNT SUPER HIIMLROS

25 HOMINUM, quia nisi summa fortitudine portari non poterant]. DIGI-TO AUTEM SUO NOLUNT EA MOVERE. Etiam honus digiti non portant,id est minora mandata non implent. Hoc et ad omnes gcclesigprincipes dicitur, qui maiora, iubent; cum ipsi minora non faciunt.Sive digitus intelligibili sensu Spiritus Sanctus accipitur, ut:

30 DIGITUS DOMINI SUPER NOS, et: QUONIAM VIDEBO CULOS TUOS, OPERADIGITORUM TUORUM. Et iterum: DIGITI MEI APTAVERUNT PSALTERIUM.Digitus namque variata ministeria agit. Et reus constrigitur etinnocens liberatur et omne corpus administratur]. Sic nimirum,sic gratia Spiritus Sancti diversa agit in hominibus dono gratig

35 sue: peccatores dampnat, [fol. 103], p^nitentes liberat, contrahereticos pugnat, et omne corpus gcclesig regit.

[OMNIA FACIUNT UT VEDEANTUR AB HOMINIBUS. Hgc Bunt quc pro-hibet dicens: QUE AUTEM FACIUNT FACERE NOLITE]. Quicumque enimpro laude humana aliquid facit, pharisVus est. DILATANT ENIM FILAC-

40 TERIA SUA, id est custodial. Mandaverat dominus in lege: UT PRE-CEPTA MEA SINT IN MANU TUA, ET ERUNT ANTE OCCULOS TUOS, ET DIEAC NOCTE MEDITABERIS IN EIS. Et iterum: [NON RECEDET LIBER LEGISDE ORE TUO]. Hoc pharisgi, male interpretantes, scribebant deca-logum in membranulis et ligabant in fronte, et quasi choronam

45 in capite facientes, semper ante occulos movebant, et quasi reli-giosi in populis habebantur. Sive FILACTERTA DILATANT, quia armariaet arcg multos habent libros, sed tamen Dei noticiam ut hominesnon habent.

ET MAGNIFICANT FIMBRIAS SUAS. Iusserat Moyses ut in quatuor50 angulis palliorum suorum iacinctinas fimbrias facerent, ut sicut

in corporibus circumcisionis signum habebant, sic etiam vestisdifferentiam haberent a gentilibus. Pharisgi vero faciebant grandesfimbrias et accutissimas spinas in eis ligabant, ut ambulantes etsedentes, interdum pungerentur et quasi eorum commonitione

55 ad officia Dei festinantes ab hominibus viderentur et cum istafaciebant.

Sequitur: AMANT AUTEM PRIMOS RECUBITUS IN CUNIS ET PRIMASCATHEDRAS IN SINAGOGIS: in publico gulam sectantur. ET PRIMASCATHEDRAS IN SINAGOGIS: vanam gloriam et avariciam diligunt. ET

60 SALUTATIONES IN FORO: eorum nomen loci ubi concinatio agitur.ET VOCARI AB HOMINIBUS RABBI. Non id prohibet ut nunquam ab aliis

23. Lev. 24, 20. 30. ? • Ps. 8, 4 . 31. Ps . 151, 2 (ps. idiographus); ed. R. WEBER,Psautier Romain , p. 357. 42/43 . los. 1, 8.

32. variata ministeria agit] omne opus varia agitur (sic) V. 33. liberaturl solvitur V.49. magnificabant R.

HOMELIES COMPOSITES DE RIPOLL 107

vocentur magistri, sed hoc ait ut non desiderent hoc nomine

vocari. UNUS EST ENIM MAGISTER VESTER. Dominus Christus magister

est, sive quia per ipsum omnia, live quod per dispensationem carnis

65 eius onmes reconciliati sumus Deo. Contra hoc queritur cur apos-

tolus magistrum gentium se vocat? Sed quia aliud est natura ma-

gistrum, aliud indulgentia dici. Paulus enim magister dicitur, sed

ex consortio veri magistri. OMNES AUTEM VOS FRATRES ESTIS, in

baptismo, in fide, in operibus bonis. ET PATREM NOLITE VOCARE

70 SUPER TERRAM; UNUS EST ENIM PATER VESTER QUI IN CELIS EST. Deus

enim Pater est per quem omnia facta sunt. Queritur quomodo

in Palestine et FFgypti monasteriis se invicem monachi patres

vocent. Ut supra diximus, aliud natura, aliud indulgentia patrem

dici. Nos si hominem patrem vocamus, honorem gtati de ferilnus,

75 non auctorem vitg nostrg ostendimus. Quomodo enim unus Deus

et unus filius non preiudicat ceteris ut abusive patres vocentur aut

filii, ita unus Pater et magister non preiudicat ceteris ut abusive

patres vocentur et magistri.

[QUI MAIOR EST VESTRUM ERIT MINISTER VESTER. Ostendit quod

80 non in magnificatis operibus voluntas Dei consistit, sed in hu-

mili amministratione veritatis], ut dicitur: HONORE INVICEM PRE-

VENIENTES. Ac si diceret: Attendite me sic facientem. [QUI AUTEM

SE EXALTAVERIT, HUMILIABITUR. Qui a Deo humiliatur, in inferno

ponitur, quia de alto uno pede superbie cecidit, quem per prophetam

85 precavet dicens: NON VENIAT MI11I PES SUPERBIE]. Et: QUI SE HUMILIAT,

himma humilitatis spelunca adsumitur. De qua legitur: QuIA IN

HUMILITATE NOSTRA MEMOR FUIT NOSTRI.] Sive hoc in Christo et dia-

bolo, vel ludeis et Gentibus, scribis et apostolis, omnibus his

90 generaliter convenit.

75/78 . Et ne infinita replicem quomodo unus per naturam Deus et unus filius non pra?iudicat

ceteris ne per adoptionem dii vocentur et fllli , ita et unus pater et magister non praiu-

dicat alias ut abusive appellentur patres et magistri HIERONYMUS (CCL 77, p. 213,

125-128 ). 81/82 . Rom. 12, 10 . 85. Ps . 35, 12. 86/ 87. Ps . 135, 23.

79. ostendit quod ) ostendit quia V . 80. consistat V. 83/84. in inferno poniturl infra

terra ponit id est in loco inferni V . 84. cecidit ) cadet V . propheta R.