REB SIMKHE PLAKHTE
oder
Der Velt-shvindler
Yeder mentsh vos vird di mayse lezn, vird hobn groys fergenign. Yung un alt, orem un raykh, veln
zikh freyen ale tsu glaykh. Di mayse vird dem lezer makhn vakhn, yeder vos vird lezn, vird muzn lakhn.
fun Reb Yakov Morgenshtern
H’N’K’R’A Yekl Lerer oys Lodz.
1
In land Uts var a kleyn shtetl Narkov. Dos var a yidish shtetl un oykh zeyer eyn frum shtetl. Dort
hot gevoynt eyn rov. Dos rebele var eyn alter man un er iz oykh geven a rebele oyf dem shteyger
vi a guter yid. Er iz oykh gegangen in eyn vayse yupetse, un fraytog tsu nakht hot er gedavnt in
tales un hot oft gezogt sgules un hot oykh oft genumen a pidyen. Un er var beemes a groyser,
erlekher yid, un oykh nebekh a groyser evyen.
In dem shtetl hot zikh gefunen eyn yesoyme, eyn meydl vos hot nebekh nit gehat keyn tate un
keyn mame. Zo hot di rebetsn far rakhmones genumen di yesoyme un hot zi oyfgetsoygn. Zi var
shoyn alt etlekhe tsvantsik yor. Zi var eyn yefas-toyer: eyn noz vi a fas un a ponem vi a toyer, a
por groyse oygn vi eyn ungerish kalb, a por grobe lipn vi di gombe fun a Rusishn oks, un finger
vi di fis fun a helfand, un klug vi an alter ayzl, nor on eyn-hore hot zi gekent esn vi a ferd. Un tsu
dem alem iz zi gegangen naket un borves. Den ver hot ir nebekh gezolt epes koyfn oder makhn?
Den ven keyne eltern hot zi nebekh nit gehat, un der rov iz nebekh geven a groyser evyen, un
keyn belibte hot zi nebekh nit gehat, den ver es hot zi ongekukt, hot di gal oysgebrokhn, den ir
sheynkayt hot keyn dugme, mimeyle vi zi iz opgemolt. Keyn shidekh hot zikh nit getrofn: keyn
blindn hot men nit gekrogn, un keyn zeendiker (4) hot zi nit gevolt. Bekitser, zi iz shoyn iber
draysik yor alt.
Di rebetsn iz gezesn in di vaybershul hot zi gehert vi di vayber redn fun ir vayl zi zorgt nit vegn
eyn shidekh far di yesoyme. Un eyn ngidishe frume tsnue hot zikh aroysgeshtelt mit dem groysn
kol un hot gezogt: "Ven bay eyn mekht zikh gefunen eyn bsule fun etlekhe draysik yor, zo mekht
ir mit ayer man shrayen es iz a groyse aveyre, men tut zikh farzindikn, un bay aykh iz dos keyn
aveyre nit.״ Un di iberike noshim-tsitkonyes hobn oykh mitgebrumt.
Di rebetsn iz aheymgegangen un hot dos dem rov ertseylt. Hot der rov gezogt: "Zey hobn gants
rekht. Es iz beemes eyn groyse aveyre.״ Zogt zi, di rebitsn: "Nu, vos zol men ton?״
Zogt der rov: "Ikh vel dir epes zogn, nor zolst mikh folgn. Nem mayn zilbernem koshter fun
mayn shtekn un mayn por zilberne batim fun mayn tfiln, un mayn fuksn futer, un dayn goldenem
konek mitn shoylshtik, un di tsvey shnirlekh kreln, un gey un borg dir gelt. Veln mir zi gor tsum
2
ershtn sheyn bakleydn. Den iberik sheyn iz zi dokh nit, un zeyer klug oykh nit, un a shvartse mos
naket un borves geyt zi. Nu, ver zol zi veln nemen? Un az zi vet zayn zeyer sheyn bakleydt, vet
zi dokh andersh oyszen. Vet zikh geshvint trefn eyn shidekh.
Di rebitsn iz gegangen un hot farzetst di mashkones un hot geborgt kan zohovim, dos iz hundert
un fuftsik guldn. Hot der rov gezogt, men zol zi herlekh bekleydn. Biz fuftsik guldn zol men zi
bekleydn. Zi zol zayn bekleydt fun kop biz fus. Un oykh a ngidishn nadn vet zi hobn, di gantse
hundert guldn vel ikh ir gebn nadn dos zi zol zikh nit hobn tsu shemen tsvishn ale ngidishe
meydlekh fun gantsn shtetl, heyn mit malbushem un mit nadn. Zo hot zikh shoyn a shidekh oykh
getrofn.
Men hot azoy geton: men hot ir gemakht a sheyn kleyd fun bashtshig tsu dray feym eyn eyl, a
por hemder, far zeks feym a por shikh, a royte fatsheyle, a fartukh. Bekitser, men hot dem
berentrayber bakleydt. Hot zi oysgezen vi (5) der soer-hamashteylakh un hot gehat a kheyn vi a
shor-haniskl.
Un vi zi var shoyn zo herlekh bakleydt, hot der rov gezogt: Nu, geloybt iz hashem-yisborekh, zi
iz borekh-hashem zeyer ngidish bakleydt, un ir ngidisher nadn iz b״h greyt. Yetst lozn mir klern
far ir a shidekh. Ven es vet oykh nit zayn eyn khosn fun shpits meser, vel ikh oykh khasene
makhn.״
Zo hobn zikh anidergezetst der rov, di rebetsn, der bes-din meshamesh, der shulklaper, der
Talmud-toyre melamed, der mekoynik, R׳ Nokhem Treybitsher, R׳ Tratl Nomen fun di yatke un
nokh etlekhe zolkhe groyse khakhomim, un hobn geklert un gehaltn eytses vegn a shidekh far di
beheyme. Men hot ober gornit erklert. Den vemen men hot gevolt redn dem shidekh mit der
malke-shvo, hot der shadkhn moyre gehat ahintsugeyn dem onshlog tsu gebn dos yener zol im
nit aroysbryen oder dem kop tsuhakn far zayn shadkhones.
3
In dem zelbn shtetl hot zikh gefunen a yung. Er hot geheysn Shhimen, nor men hot oyf im
geshrign "Simkhe״. Un vayl er iz gegangen naket un borves, nor mit a shtikl plakhte tsugedekt
zayn layb, zo hot men oyf im geshrign "Simkhe Plakhte״.
Im hot di gantse shtot gekent den er var eyn vasertreger. Er hot zayn eygns gehat a por shonges
mit a por kanen un mit dem shtikl plakhte vos er iz gevezn ayngehilt. Dos var zayn gants
fermegn. Er var keyn groyser khokhem un keyn kleyner nar. Er hot keyn seykhl gehat tsu keyn
shum zakh nor tsu esn un tsu vaser trogn. Er hot getrogn zeks kanen vaser far a shtikl broyt, un
groys un kleyn un yung un alt hobn im gekent.
Un zayn minhog var azoy: Ale donershtog bay nakht un ale erev-yontev hot er bay di
dinstmeydn getrogn vaser un zamd un hot geholfn onraybn di laykhters, di gopl-meser. Far dem
hot er gekrogn a visgrobek. Er hot a gants yor getrogn vaser un gehakt holts bay eyn beker. Far
dem hot men im gelozt shlofn oyf dem pyekelik. Un ven es var eyn khasene (6) oder eyn sude,
zo hot er gearbet vi a ferd, vaser getrogn, holts gehakt. Far dem hot men im gegebn di teler
optsulekn. Zumer un vinter iz er gegangen naket un borves, nor shtendik ayngehilt in zayn shtikl
plakhte. Un andersh hot men im nikht gerufn nor "Simkhe Plakhte״.
Un vi der rov mit zayn sesye zenen gezesn oyf dem kongres un hobn geklert vegn a shidekh far
di sheyne beheyme, zo iz dem shulklaper ayngefaln, dem Simkhe Plakhte vet punkt pasn tsu
zayn ir khosn. Mitkhile hobn ale ongehoybn tsu lakhn. Dernokh ober hobn zey zikh meyashev
gevezn dos es vird nokh zayn eyn groyse mitsve, den er iz shoyn alt fertsik yor un iz nebekh
naket un borves. Ver vet im nemen? Un zi vet oykh keyner nit veln nemen. Alsden hobn ale
maskim gevezn oyf dem shidekh. Nor dokh hobn zey moyre gehat tsu geyn tsu Simkhe onshlogn
dem shidekh dos er zol zey nit gebn a shvartsn sof. Zo hot der rov gezogt tsu zayn meshamesh:
"Gey un ruf Simkhen aher tsu mir, un zog nor nit nokh vos. Der meshamesh iz gegangen un zogt
tsu Simkhen: "Der rov hot geheysn du zolst kumen.״
4
Vi der meshamesh iz gegangen tsu Simkhen, hot der rov dervayl geheysn dos di rebetsn zol
bekleydn di kale mit di naye, herlekhe malbushim vos men hot ir gemakht. Az Simkhe vet
kumen zol zi shoyn zayn bekleydt fun kop biz fus. Men hot azoy geton.
Simkhe Plakhte iz gekumen ayngehilt in zayn plakhte un di shonges mit di kanen oyf di pleytses.
Vi er iz arayngekumen tsum rov in der fodershtub un hot gevolt arayngeyn tsum rov, zo zogt di
rebit|sin tsu im, er zol iberlozn di shonges mit di kanen in di fodershtub, den es past nit
arayntsugeyn tsum rov mit di kanen. Zo vil er nit un zogt: "Dos iz mayn gants fermegn ken ikh
dos nit iberlozn.״ Un er nemt zikh di shonges mit di kanen oyf di pleytses un geyt arayn tsum
rov.
Der rov gibt im a sheynem borekh habe un zogt tsu im: "Her nor, mayn liber Simkhe, far vos tust
du nit keyn shidekh? Iz den dos a shteyger a mentsh zol zitsn frayleydik? Bay undz (7) yidn tor
men nit azoy: yeder yid muz nemen a vayb.״
Entfert Simkhe mit zayn grob, poyerish kol: "Rebe! Rebe! Ikh hob gemeynt ir zent klug, vayl ir
hot a mondere lepek. Lesof zent ir gor a beheyme, un ir redt vi a shvants-melamed, gor on
seykhl. Hert nor, ir zogt az ikh zol a shidekh tun. Nu, nu, ver vet dos mikh veln nemen? Afile
eyne fun mist arop vet mikh oykh nit nemen.״ Un er dekt zikh oyf dos shtikl plakhte un vayzt
dem rov dos er iz naket un zogt: "Zet ir, ikh bin naket! Ikh hob nit mer in mayn fermegn vi dos
shtikl plakhte mit di kanen. Eyn groshn gelt hob ikh nit, un davenen ken ikh nit vi am bestn, den
ven mayne eltern zenen geshtorbn, bin ikh gevezn a kind. Nu, ver vet mikh veln nemen?״
Zogt der rov: "Zest du, Simkhe, ikh hob far dir eyn gants sheyne, ngidishe kale mit zeyer fil gelt״
Un er gibt a vink tsu di rebetsn. Hot zi di ngidishe kale arayngebrengt, ayngehilt in a roytn
fatsheyle vi eyn indik. Un der rov hot gevizn Simkhen di sheyne figur un hot gezogt: "Zest du
azoy eyn sheyn meydl vi zi iz! Dos iz eyn zeltnhayt tsu gefinen. Betrakht dir nor zi! Ze nor ir
herlekhe bekleydung, un zi hot oykh an oytser gelt ir eygns.״ Un der rov makht oyf a shuflod ful
5
mit kupergelt, dos varn di hundert guldn nadn, un vayzt im un zogt: "Zest du, undzer srore, vos
di shtot iz zayn, hot nit azoy fil gelt.״
Vi Simkhe hot derzen di ngidishe kale mit dem oytser gelt, zo hot er a shprung geton tsum rov un
hot geshrign: "Rebe! Rebe! Shoyn, shoyn, ikh vil zi shoyn nemen far a vayb. Ikh hob aykh lib.״
Zogt der rov: "Neyn, mayn kind. Yetst ken men makhn eyn tkyes-kaf. Un ikh vil dikh a bisl
bekleydn, un dernokh vird men makhn tnoim tsu mazl, un dernokh vest du mit ir khasene hobn.
Vird zi zayn dayn vayb.״ Zogt Simkhe: "Neyn, Rebe, gibt mir zi ersht far a vayb, un eyn andert
mol vird men tnoim shraybn.״
DI KHASENE
Bekitser, der rov hot geshikt nokh dem khazn un nokh eyn oylem, un men hot (8) tsunandgeshaft
fun shtetl eyn alt malbesh, a hemd, a por hoyzn, a por shikh mit zokn, eyn kapelyush, a gartl, un
men hot Simkhen bekleydt fun kop biz fus, un men hot tsu groys mazl tnoim geshribn. Un der
rov hot gegebn Simkhen tsvey guldn er zol di kale gebn khsime-gelt. Un ir hot er gegebn tsvelf
eylen anke zi zol dem khosn gebn a matone oyf a shabes-malbesh. Un men hot gemakht zeyer a
freylekhe tnoim. Un di khasene hot men ongeleygt oyf a gants kleyne tsayt, un fun di anke hot
men gemakht dem khosn a khasene-malbesh.
In etlekhe teg far di khasene iz di rebetsn mit nokh etlekhe frume vayber gegangen in di hayzer
un hobn tsunandgenumen etlekhe hemder un etvos bekleydung far dem khosn un far di kale, un
yede yidene hot gegebn a bisl federn, un mankhe hot geshenkt eyn alte tsikh, mankhe eyn alte
aynshit, biz es iz gevorn betgevant far dem khosn mit di kale.
6
Dem shabes far di khasene hot der rov gelozt oysrufn, dos yeder eyntsiker zol kumen oyf di
khasene, un es iz oykh azoy gevezn: Dos gantse shtetl, groys un kleyn, orem un raykh, zenen
gekumen. Mankhe zenen gekumen oyf eyn teater tsu lakhn, mankhe zenen beemes gekumen
leshem mitsve. Bekitser, es iz afile keyn kind in der heym geblibn, nor ale zenen gekumen oyf di
khasene.
Tsum droshe-geshenk hobn mentshn geshenkt a karts kartofl un mankher a fertl arbes, mankher
hirz, mankher kashe, mankher a halbn garnets puter. Eyner fun dem oylem hot geshenkt a halb
yor dire. Bekitser, es iz tsunandgekumen esnvarg oyf a halb yor, un dire hobn zey oykh gehat oyf
a halb yor. Un di frume vayber hobn tsunandgeshlept eyn alt shenkl, a benkl, a shefl, a bisl gefes
milkhiks mit fleyshiks. Es hot gor nit gefelt. Den afile di mentshn vos zenen gekumen oyf di
khasene nit leshem mitsve nor oyf gelekhter, fundestvegn hobn zey zikh gelozt kostn, den fun
eyn dvar mitsve iz zikh dokh eyn yid nit poyresh. Bekitser, es iz gevezn zeyer a freylekhe
khasene, un men hot (9) getun vos nor meglekh var az dos yunge porfolk zol gut behandlt vern.
Un der rov hot eyn befel gemakht, dos keyn mentsh zol nit genisn fun Simkhen keyn kan vaser
bekhinem un nit gebn far zeks kanen vaser a shtikl broyt, nor yeder balebos zol gebn am
veynikstn far yeder kan eyn groshn, den er hot dokh shoyn eyn vayb mefarnes tsu zayn. Bekitser,
der rov mit dem shtetl hobn getun aldes meglekhkayt un ferzorgt di beyde yesoymim, dos zey
zoln hobn parnose.
Morgn fri nokh di khasene hot der rov gemakht eyn frishtik far dem yungen porfolk, un men hot
zey arayngefirt in zeyer eygene dire, un di frume vayber hobn alts fershaft tsum vertshaft vos
meglekh var, un ale tog fun di sheves yemey h’mishte hot eyn anderer balebos gemakht eyn
sude.
Vi di sheves yemey h’mishte hobn zikh shoyn oysgelozt, zo hot der rov gelernt Simkhen er zol
dos vayb gut behandlen, un di rebetsn mit nokh andere frume vayber hobn zi gelernt vi zi zol
7
zikh noyeg zayn hen mit yidishkayt v’hen mit ir man, zi zol gut vertshaft firn. Un zeyer oytser
kupergelt, di hundert guldn nadn, hobn zey gehat bay zikh ayngeshlosn in kastn.
R׳ Simkhe Plakhte mit zayn Madam varn yetsund gliklekher vi Roytshild, den lebmitl hobn zey
gehat forat oyf etlekhe khadoshim un dire fray oyf a halb yor un aza fil gelt in barn vi eyn
bankyer. Zey hobn zikh ongeshmist: "Yetst veln mir ersht lebn mit kheyshek.״
Alzo hot zikh R׳ Simkhe genumen tsum takhles un hot gezogt tsu zayn Madam: "Mayn lib vayb,
alts gefelt mir gut, nor eyn zakh gefelt mir nit: du zolst visn dos di tep mit di shislen gefeln mir
nit. Zey zenen gut far kleyne kinder, ober nit far undz. Alsden, gey in mark un breng di ale
greste tep mit shislen mit dinitses, vi es far undz zol pasn.
Di Madam Plakhte hot zikh nit gelozt tsvey mol redn un iz gegangen un hot gebrengt tep fun
(10) tsvey shtok hoykh, shislen vi di shefer, un dinitses vi di tsebers, un men hot gekokht oyf eyn
mol tsvey, dray tep, tsvey shtok hoykh, un zey hobn zikh nit ibergegesn. Un vi bald men hot nor
dos oyfgegesn, zofort hot men nit lang gevart, nor men hot vayter getrakht oyf takhles dos men
zol shoyn tsushteln tsu kokhn andere tep.
Men hot nit lang mafsek geven fun eyn kokhn tsum andern, den vemen var den azoy voyl vi dem
Herr Plakhte mit zayn Madam? Bekitser, dos vertshaft iz azoy gefirt gevorn etlekhe vokhn biz di
Madam hot gezen dos es geyt arop fun koysh: Es vird vos a mol veyniker. Zo hot zi tsu im
gezogt: "Mayn liber man, nem di shonges mit di kanen un gey in shtetl trogn vaser. Virst
ferdinen, vird men dos gelt fun ferdinst hobn greyt, un ven undzer esnvarg mit undzer gelt vet
zikh hobn oysgelozt, veln mir fun dem frishn gelt vider koyfn tsu esn. Ven ober du vest nit
ferdinen, un dos bisl vos mir hobn vird zikh oyslozn, zo veln mir shpeter muzn hunger laydn.
R׳ Simkhe hot dos gehert hot er tsu ir gezogt: "Mayn lib vayb, hob ikh den khasene gehat dos ikh
zol vaser trogn? Ikh hob shoyn geneg vaser getrogn fun kindhayt biz tsu di khasene. Mayne
pleytses kenen shoyn di shonges mit di kanen nit ertrogn. Ikh hob gemeynt az ikh vel khasene
8
hobn vel ikh shoyn nit broykhn azoy shver tsu arbetn. Ven ikh mekht dos visn, mekht ikh nit
khasene gehat.״
Zogt zi: "Mayn liber man, yeder mentsh muz arbetn. Ver es arbet nit, der hot nit tsu esn.״
Zogt er: "Far vos der rov vos du bizt bay im gevezn, er arbet dokh gor nit un hot dokh tsu esn.״
Zogt zi: "Er iz dokh a rov un a guter yid, un du bizt keyn rov un keyn guter yid. ״
Zogt er: "Du bizt dokh bay im gevorn oyfgetsoygn. Veyst du dokh zayn minhog vi er iz zikh
noyeg. Zog mir, vel ikh oykh azoy tun. Veln mir oykh hobn parnose, un ikh vel nit broykhn
vaser tsu trogn.״
Zogt zi: "Ershtns, er geyt in a veyse yubetse un gegartlt in a lang veys hantekh un a groysn
spodek (11) oyf dem kop un a groysn shtekn mit a veysn kop. Ikh veys nit vos dos iz. Es iz gevis
fun blekh. Un er zitst iber a groysn, langen sider un shoklt zikh un shrayt. Un az er davnt, loyft er
ahin un aher un patsht mit di hent un makht gevaldn dos men hert fun vaytn. Azoy kumen arayn
yidn un gebn im gelt, azoy broykh er nit tsu arbetn.
Vi R׳ Simkhe hot dos gehert, hot er gezogt: "Nit koshe, mayn lib vayb, du zolst nor mikh folgn,
vel ikh oykh nit broykhn vaser tsu trogn, un mir veln hobn tsu esn un tsu trinkn nokh beser vi der
rov. Den di zakhn vos du rekhnst mir oys ken ikh beser vi er. Den patshn mit di hent ken ikh
beser vi er. Loyfn ahin un aher ken ikh oykh geshvinder vi er. Un shrayen ken ikh az men vet
mikh hern fun eyn ek shtot tsum andern ek. Nor bloyz dos eyntsike vos ikh ken nit iz dem langen
sider. Dos makht nit oys, ven men ken nor patshn mit di hent un loyfn ahin un aher un shoklen,
iz shoyn gants genug. Nit koshe mayn vayb, mir veln lebn mit kheyshek. Nor folg mikh, gey un
loz mir makhn a veyse yubetse, lang un breyt, un farzorg mir alts vos du veyst vos der rov hot,
un es vet zeyer gut zayn.
Di kluge Madam hot gefolgt un hot gekoyft vayse breyten kreyes un hot gelozt makhn a lange
yubetse mit gants lange arbl, mit meshene hokns, un a veys hantekh fun finf eyln far a gartl. Un
zi hot gevust, dos baym rov oyf dem boydem ligt eyn alter spodek nokh fun Terekh’s tsaytn. Iz zi
gegangen un hot dem spodek gebrengt un hot genumen dem drong fun di pamyelte un hot fun
9
oybn gelozt makhn bay eyn blekhars a veysn, blekhernem kop. R׳ Simkhe hot zikh ongeton di
bgodem.
Vi er hot zikh di begodem ongemostn, zogt er tsu ir: "Nu, vi meynst du, bin ikh shoyn a fertiker
rov?״
Zogt zi: "Yo, nor ober a groyser, langer sider felt nokh.״
Zogt er: "Gey ahin tsum rov. Dort iz dokh a groyser shank ful mit sidurim. Zo breng tsu shlepn a
langen sider, nor er zol zayn groys un dik.״
Zi iz gegangen tsum rov un hot (12) avekgeganvet eyn groyse shas gemore un hot gezogt: "Ikh
hob dir gebrengt a groysn sider. Yetst felt dir shoyn gor nit.״
Zogt er: "Gut, mayn vayb, yetst kokh nor on etlekhe groyse tep, azoy vi far eyn rov. Es var ober
shoyn bald nit do vos tsu esn. Es var nokh in gantsn oyf etlekhe teg. Den dos var nokh shevuos,
di greste teg, un zey hobn zeks mol durkh yedn tog gekokht di groyse tep. Un a brune shept zikh
dokh oykh oys. Dokh ober hot zi yetst gekokht etlekhe groyse tep vayl ir man iz dokh shoyn
gevorn a rov, var zi dokh shoyn zikher dos es vird ir shoyn keyn parnose nit feln. Zi hot
ongekokht, zey hobn zikh fest ongegesn vi di leshnitses.
Yetst hot zikh R׳ Simkhe ongeton di veyse sube mit dem volkenbrokh-spodek oyf dem kop un
dem pamyelte-drong in di handt un hot zikh gezetst baym tish nebn fentster un hot oyfgemakht
dem groysn sider un hot zikh geshoklt vi a gidokhes un hot zi geheysn aroysgeyn zen oyb es
kumen shoyn mentshn mit gelt. Zi shteyt droysn un er shoklt zikh. Yak shoklen, tak shoklen,
keyn hunt kumt oykh nit. Bekitser, er hot zikh etlekhe teg nor geshoklt. Keyner iz ober nit
gekumen, un dos nakhtesn vos zey hobn yetst gegesn var shoyn dos letste bisl grayplekh. Mer iz
shoyn nit gevezn in zeyer hoyz, nor a kleyn bisl kartofl oyf morgn oyf eyn onbeysn.
Vi zey hobn oypgegesn dos nakhtesn, hot zi gezogt: "Vos veln mir vayter tun? Mir veln morgn
fri oyfesn dos letste bisl kartofl, veln mir muzn hunger laydn, den mir veln shoyn nit hobn vos
tsu esn. Du zest dokh, du shoklst dikh un shoklst dikh, un es kumt dokh keyner nit.״
10
Zogt er: "Men veys dokh nokh nit fun mir az ikh bin a rov. Es hot mikh dokh nokh keyner nit
gezen in rebinishe malbushim. Ikh vel morgn geyn davenen in beys h’midresh, vet men mikh
zen, vet men shoyn tsu mir kumen. Nor gedenk, az ikh vel avekgeyn davenen zolst du nit dervayl
oyfesn di gantse kartofl.״
Zogt zi: "Neyn, ikh vel opkokhn un vel dir (13) iberlozn. Nor az du vest dikh lang zoymen, vet
mikh hungern, vel ikh in gantsn oyfesn. Den es iz veynik do un ikh ken nit keyn noyt laydn.
Morgn fri hot zikh R׳ Simkhe oyfgehoybn un hot zikh ongeton zayn groysn spodek mit di veyse,
lange yupetse mit di breyte arbl vi a zak, a lang veys hantekh arumgegartlt un a pamyetle drong
in zayn hand, dem tales v’tfiln unter dem arem, un nokh a mol ongezogt zayn vayb, zi zol nit,
khas v’kholile, oyfesn dos gantse onbaysn, un iz avekgegangen.
Vi er iz gekumen in mark arayn, iz gevorn a groys geloyf un a shreklekh geshray. Men hot
gemeynt a tayvl geyt. Vi men hot erzen az dos iz Simkhe Plakhte, zo iz gevorn a groys gelekhter
un a groys geshray. Di gantse shtot, yung un alt, zenen gekumen tsu loyfn. Er hot zikh nit gekont
opyogn fun zey. Er iz koym mit dem lebn entkumen un iz gelofn in besmedresh arayn.
Vi di bokherim mit di besmedresh layt hobn im derzen, zo ken men zikh gut merkn vos dort hot
zikh getun, vi gor eyn alter kapelyush, eyn pantofl, eyn latsh, a smate, hot er alts gekrogn in zayn
kop. Er iz koym mit dem lebn entkumen oys dem besmedresh.
Vi er iz aroysgekumen, zo hobn shoyn oyf im gevart a gantse makhne lobuses, yunge oykh alte.
Di gevaldn mit gelekhter var zeyer shreklekh. Er hot gevolt davenen, nor er hot zikh nit gekent
opyogn. Zo iz er entlofn unter di shtot. Zey hobn im a shtik veg nokhgeyogt, un er iz zeyer vayt
entlofn biz tsum vald. Es var finf vyorsht unter di shtot. Di nokhyogers, di lobuses, zenen
tsurikgegangen, un er iz gelofn a shtik in vald arayn un hot geleygt tales un tflin un hot zikh
ayngehilt in tales iber dem kop un di vayse yupetse hot aroysgefinklt, un hot zikh geshtelt bay a
groysn boym un hot zikh zeyer geshoklt un gedavent.
11
IN VALD oder SIMKHE’S ERSHTER MISHPET
Der srore vos dos shtetl iz zayn gevezn, var a groyser graf un hot gehat zeyer fil derfer un shtet
un var oykh eyn groyser minister. Ven es iz gevezn eyn (14) kongres baym malkhes, hot men
nokh im geshikt. Un der srore hot gevoynt etlekhe vyorsht fun dem vald. Er hot zeyer gelibt tsu
raytn oyf di yakht, dos heyst tsu raytn in vald un shisn khayes. Un er hot gehat eyn raytferd vos
es iz gevezn bay im geshatst vi dos oyg in kop. Vi er iz in vald geritn shisn khayes, hot er dos
ferd ongebundn bay eyn boym, un er iz mit zayn biks gegangen in vald shisn. Vi er iz shoyn
tsurikgegangen un hot gevolt aheymraytn, zo iz dos ferd shoyn nit do gevezn. Es hot im zeyer
gekrenkt, un er iz gelofn in vald arayn zukhn zayn ferd. Er var zeyer erhitst, den es var dem tog
zeyer a groyse hits. Vi er hot gezukht, hot er fun vaytn erzen eyn ayngehiltn mentsh in eyn tales,
in vaysn bekleydt un hot zikh zeyer geshoklt. Un der srore var zeyer gelernt, hot er gevust fun di
bikher vos er hot gelezn in zayn bibl, dos fartsaytns hobn di greste layt gelernt un gedavent in di
velder. Moyshe Rabeynu e״h hot gelernt in vald, Dovid Hamelekh, e״h, Elye Hanovi un nokh
groyse layt, neviim, khakhomim, tanoim, di ale hobn gelernt un gedavnt in di velder. Un vi der
srore hot do erzen eyn mentsh ayngehilt in tales un tfiln un in vaysn bekleydt, hot er gevust dos
muz zayn eyn zeyer groyser man, eyn ferborgener tsadik oder a novi. Er hot gevart biz er hot
zikh oysgerukt shimenesre. Zo hot zikh der srore gebikt un geneygt un hot gefregt, ver er iz.
Hot Simkhe gezogt: "Ikh bin der podrabin fun Narkov.״
Zogt der srore: "Ikh gloyb az du bist fun Narkov, ober nit eyn podrabin. Den ikh ken dem rebn
fun Narkov, er broykh tsu zayn dayn meshores.״
Bekitser, der srore zogt: "Liber Podrabin, ikh veys gut dos ven du kumst in vald arayn davenen,
zo bist du gants groys, oybvayl du bist eyn podrabin, ober dos iz nor far mentshn, zey zoln nit
visn dem emes vi groys du bist. Alsden bet ikh dikh, mir iz haynt in vald farloyrn gevorn eyn
ferd vos ikh mekht liber eyn dorf farlirn eyder dos ferd. Alzo bet ikh dikh, zog mir vu dos ferd iz.
(15) Simkhe iz geshtanen in eyn tsiternish. Er hot moyre gehat dos zayn vayb zol nit dervayl
oyfesn dem letstn top kartofl. Hot er zikh zeyer geaylt aheymtsuloyfn hot er gevolt dem srore vi
am geshvindstn poter vern. Zo zogt er tsum srore: "Loyf nor gants geshvind tsu yenem ek vald.
12
Dort shteyt dayn ferd bay eyn boym, un tsvey velf shteyn un viln es tsuraysn. Es lozt zikh ober
nit, nor es iz shoyn gants mid. Loyf geshvind mit di biks: eyn volf virst du shisn, un eyn volf vet
entrunen vern fun dayn biks.״
Der srore iz gants geshvind ahingelofn. Vi der srore iz nor avekgelofn, iz Simkhe oykh gants
geshvind aheymgelofn, mer toyt vi lebedik. Vi er iz aheymgekumen, hot er zikh arunterbehaltn
unter dem bet un hot gezogt tsum vayb: "Zolst dikh far keynem nit visn makhn, az ikh bin do
behaltn, den men vird bald kumen fun srore, un men vird mikh umbrengen, den ikh hob dem
srore genart. Un far tsaytns iz yeder srore gevezn in zayn shtot vi a malkhes: vos er hot gevolt,
hot er geton.
Zogt dos vayb tsu im: "Du shoyte, krikh afir fun bet un zets dikh anider baym tish, den ershtns es
ken zayn dos keyner vet nit kumen, un az hasvesholem men vet yo kumen, vet men dikh unter
dem bet oykh gefinen.
Bekitser, koym mit tsores un mit layd, zi hot im afirgekrogn fun bet. Er hot zikh gezetst tsum
tish. Zi hot im gegebn a shisl kartofl. Es iz ober biter vi der toyt. Simkhe ken nit esn. Dos harts
var im zeyer ferbitert, un zayn boykh var im fershlosn.
Lozn mir R׳ Simkhe Plakhte blaybn zitsn un mir geyen tsum srore.
Der srore iz ahingelofn on yenem ek vald un hot getrofn alts punkt vi Simkhe hot gezogt. Dos
ferd iz geshtanen mit dem kop tsu eyn boym, un tsvey velf zenen geshtanen un hobn es gevolt
tsuraysn, un mit di hinterfis hot zikh dos ferd gevert kegn di velf. Es var ober (16) zo mid dos der
shoym iz im gerunen fun pisk. Vi der srore hot dos fun vaytn gezen, hot er gants geshvind
oysgeshosn zayn biks. Hot er eyn volf toyt geshosn un der anderer volf iz antlofn.
Zo hot zikh der srore oyfgezetst oyf zayn ferd un iz nit aheymgeritn in zayn hoyf arayn, nor in
shtetl arayn, un er hot tsu zikh zelbt gezogt: "Dos iz nit keyn podrabin, dos iz eyn Pod Pan Bog.
Un dos iz gor keyn mentsh, nor eyn malekh. Vi voyl iz mir dos ikh hob zo eyn mentsh voynen in
mayn shtot, un vi gliklekh shets ikh mikh, dos ikh hob zoykhe gevezn im tsu zen un mit im tsu
redn, vos milyonen mentshn zenen dos nit zoykhe. Un er iz gants geshvind geritn, in di
13
yakhtkleyder gekleydt, in shtot arayn un iz glaykh geritn tsum rov un iz arayngegangen tsum rov.
Der rov hot zikh geneygt, den er hot im gekent, befrat er hot nit eynmol bekumen fun srore a
matone: menkhes mol etlekhe fertl veyts, menkhes mol a klafter holts. Vi der rov hot di
komplimentn gemakht far dem srore, zogt der srore tsum rov: "Ikh bet dikh, makh keyn shum
komplimentn, nor oygnblik shik nokh dem podrabin, er zol di minut kumen. Der m’shamesh iz
nebekh geshvind gelofn un hot gebrengt dem rikhtikn podrabin. Es var eyn alter yid a lamdn.
Vi der srore zet im, zogt er: "To nye ten. Dos iz nit der. Geyt un brengt mir dem rikhtikn
Podrabin.״ Zey shvern, az dos iz der rikhtiker Podrabin, un der srore iz gekumen in kaas arayn un
hot gezogt: "Ikh ferlang ir zolt mir aherfirn dem rikhtikn Podrabin. Ir veyst gut velkhn ikh meyn.
.Der rov hot dem m’shamesh gants geshvind geshikt nokh di groyse layt un nokh di dozores ״
Zey zenen geshvind gekumen un hobn zikh geneygt far dem srore.
Der srore hot tsu zey oykh gezogt: "Ikh bet aykh in gutn, ets zolt mir shikn nokh dem rikhtikn
Podrabin, ven nit, zo vil ikh zikh on enk noykem v’noyter zayn. Zey hobn geshikt vi nor eyn
lamdn, eyn melamed, eyn khosid, hot alts gemuzt kumen. Der srore hot ober oyf yedn bezunder
gezogt: "To nye ten. To nye ten.״ Zo hobn (17) zey im gefregt: "Yashnye Panye, vi zet er oys?״
Hot der srore gezogt: "Ets zent nit vert er zol tsu enk kumen. Ets zent nit vert tsu zayn zayne
shtivlputser. Er iz a groys layt, un ets zent kegn im vi beheymes. Er vil afile nit davenen mit enk.
Er lernt un davent in di velder, un az ets vird mir im nit vayzn, vel ikh enk fervistn azoy vi Sdom.
Der oylem iz geblibn zeyer troyerik, men hot zikh nit gevust keyn eytse tsu gebn, un vi es hot
zikh nor eyn lamdn gefunen in gantsn shtetl, var shoyn do, un der srore hot alts gezogt: "To nye
ten.״
Nor vi der srore hot gezogt dos er davent in vald, hot zikh der besmedresh meshamesh ongerufn
tsum oylem shtilerhayt: "Es ken zayn er meynt Simkhe Plakhte, den hayte hobn di bokherim im
aroysgeyogt oys dem besmedresh. Hot men ertseylt dos er iz gelofn in vald arayn.״ Hot der rov
gezogt tsu di dozores men zol makhn eyn pruv un shikn nokh im. Hobn di dozores gezogt tsum
srore: "Es iz nokh do in shtot eyner, mir veln nokh im shikn. Es ken zayn er iz der zelber vos du
14
meynst.״ Zo iz der m’shamesh gegangen tsu Simkhen un hot gezogt, er zol ahingeyn tsum rov,
der srore fun shtetl iz dort un ferlangt im. Hot Simkhe beshum oyfn nit gevolt geyn. Vi der
meshamish iz tsurikgekumen un hot gezogt: "Er vil nit kumen״ zo hobn di dozores gezogt tsum
srore: "Mir hobn nokh im geshikt, un mir hobn im gelozt zogn az du bist do, un er vil nit
kumen.”
Zogt der srore: "Ven es zol zayn der zelber vos ikh meyn, zo hot er rekht dos er vil nit kumen,
den ikh bin nit vert er zol tsu mir kumen. Ets veyst gor nit ver er iz, ikh veys yo.״
Zo zogt der srore tsum oylem: "Firt mikh ahin.״
Zo hobn di negidim mit di dozores mit dem rov, dem srore ahingefirt tsu Reb Simkhe Plakhte.
Reb Simkhe iz zikh gezesn in zayn vayse yupetse mit dem terkishn spodek, mit dem pomyelte
drong, baym tish iber dem groysn sider un hot zikh gevorfn vi a gidokhes, un far shrek iz er
gevezn vays oysgeblast vi a meys.
Der srore iz faroysgegangen (18) un zey fun hintn. Vi zey zenen ahingekumen hot der srore
oyfgemakht di tir.
Vi der srore hot im derzen, zo hot er zikh bald aropgekhapt dos hitl un iz gefaln
koyrim-umishta’kvim k’eved lifnay meylekh.
Zey hobn dos gezen, zenen zey zeyer ershrokn un fervundert geblibn.
Vi der srore hot gezen zayn blas ponem un zayn fintster voynung un zayn troyerik vertshaft, hot
er zikh zeyer ertsirnt oyf dem oylem un hot mit groys tsorn gezogt: "Ets zent ganovim, merders,
shvindlers. Enker gevoynhayt iz shoyn fun lang, ver nit keyn ganev, keyn shvindler iz, un ver
eyn erlekher, varhaftiker gotsdiner iz, dem tut ets ermordn. Undzer helfer hot ets oykh ermordet.
Yermiohu h’Novi hot ets in kalekhgrub arayngevorfn. Skharye h’Novi hot etts in beshamigdesh
geharget. Yeshaye h’Novi hot ets dos moyl oyfgeshnitn, un im vilt ets oykh azoy ton. Hob enk
toyznt shvartse yor! Ets voynt in pokoyes, un im lozt ets voynen in a khazershtal. Ikh vel mikh
on enk noykem zayn zayn nekome!”
Vi di Madam Plakhte hot dos gehert, hot zi oykh geefnt ir moyl vi Bilems ayzl un hot gezogt
(keyn brokhe un keyn "Moyde ani״ hot zi nit gekent, nor Poylish hot zi yo gekent) tsum srore in
zeyere oygn: “Nit genug mir paynikn zikh mit hunger, mit noyt, un zey hobn oyf undz keyn
15
rakhmones nit, zo iz nokh mayn man nit zikher mit zayn lebn tsu geyn in di gas arayn. Zey varfn
im shteyner. In besmedresh hobn zey im gevolt hayntikn tog hargenen!״ Un zi hot im gevizn dos
bisele kalte kartofl un hot gezogt: "Mer hobn mir nit in hoyz, un dos ken er oykh nit esn, vayl
zey hobn im haynt azoy zeyer gepaynikt.”
Vi der srore hot dos gehert, iz er ertsirnt gevorn vi eyn tiger un hot mit di tseyn gekritst: "Ikh rayt
yetsund aheym un vel bald tsurikkumen mit a gromade poyern un vel eynem baym andern in
mitn mark lozn gebn hundert shtrik ver es hot nor im ongerirt, un ikh vel mikh (19) shoyn tsu
enk nemen.״ Un er hot aroysgenumen oys zayn tash a groyse, zaydene sakve mit bloyze,
goldene rendlekh un hot ir gegebn, den im iz er nit dreyst gevezn tsu gebn, un hot tsu ir azoy
gezogt: "Dos gelt zolst du bald oysgebn oyf esnvarg. Zolst nit zorgn oyf morgn, vorn ikh vel
morgn, un efsher nokh haynt, do zayn un vel dir shoyn alts farzorgn. Es vet dir gornit feln, un
zolst mir oyftsaykhenen ale vos hobn haynt dayn man gepaynikt, un ikh vel zey shindn zeyer
hoyt.״ Un hot zikh gebikt un geknit far R׳ Simkhen un mit groys untertenikayt opgezegnt un
avekgegangen un hot gezogt: "Ets vird do nit lang voynen. Ikh vel aykh shoyn bezorgn herlekhe
pokoyes, vi ets zent vert.”
Vi ale zenen avekgegangen, hot der sore gezogt: Hob ikh enk gezogt dos ets zent nit vert,
dos er zol tsu aykh kumen? Den er iz a gayst fun got, un vayl ets hot im gepaynikt, vel ikh
enk oykh paynikn.״ Un iz mit groys tsorn fun zey avekgeritn. Zey zenen geblibn zeyer
farshemt un ershrokn, den zey hobn far dem srore moyre gehat vi far dem malekh
hamoves, un zey hobn gor nit gevust vos do tut zikh mit R׳ Simkhe Plakhte.
Alervayl hobn zey mit dem rov eyn eytse gehaltn men zol ahingeyn tsu Simkhen mit zayn vayb,
men zol zeyer betn dos zey zoln betn dem srore er zol zey lozn geyn, den der srore ken ale
oyshargenen mit di kinder.
Vi zey zenen ahingekumen tsu Simkhen, iz ober ummeglekh gevezn tsu redn mit zey, den di
Madam Plakhte var feryakhmet baym koymen. Zi hot shoyn tsugeshtelt tsvelf drayshtokike tep
16
mit fleysh, kishkes, kartofl, groypn. Es iz gevezn a gekvaker oyf dem koymen vi in a brenhoyz
tsvishn di keslen, un Simkhe iz gevezn a seyfer-zikhroynes: er hot dermont vos nokh men broykh
tsu koyfn tsu di fresmashin. er hot gekukt oyf dem koymen, iz im zayn harts erkvikt gevorn.
Koym zey hobn zoykhe gevezn mit im tsu redn. Vi zey hobn im gebetn, er zol dem srore betn far
zeyert vegn, hot zikh (20) blems eyzl ongerufn: "Yo, yo, ets zolt im vayter nit lozn geyn durkh di
gas, un ets zolt im vayter paynikn, er zol muzn loyfn in di velder.״ Zey hobn tsugeshvoyrn, az es
vet im shoyn keyner keyn beyz vort nit redn, un zey veln on im noyeg-koved zayn. zo hot
Simkhe tsugezogt dos er vet shoyn dem srore betn far zeyert vegn. Zo hobn zey zikh gezegent
mit groys koved un avekgegangen, un der rov mit di groyse layt hobn zikh ongekukt eyner dem
andern un hobn nit gevust tsi zey zenen in kholem tsi zey zenen vakhndik, den zey hobn dokh
dem Simkhen mit zayn vayb gut gekent, un dem srore hobn zey oykh gekent dos er iz a groyser
khokhem un zeyer gut gelernt un a graf. Zo hobn zey gornit gekent fershteyn vos do tut zikh,
dokh hobn zey gehat moyre far Simkhen er zol nit heysn zey epes shlekhts ton.
Vi der srore iz aheymgekumen, var er zeyer freylekh. Dos gantse ponem hot im geloykhtn far
freyd, un dos vayb, di grefin, mit di kinder, hobn im gefregt mit groys koved, vu er iz azoy lang
gevezn. er hot gemuzt gevis zeyer a gute yakht hobn. Dos heyst, er hot gemuzt zeyer fil khayes
shisn dos er iz azoy freylekh. Zo hot er gezogt: "Lib vayb un libe kinder, ikh hob hayte gehat glik
oyf di yakht. Dos iz bay mir tayerer vi mayn gants fermegn un vi mayn gantser raykhtum. Ikh
shets mikh gliklekher vi di gantse velt, un du megst dikh oykh shetsn gliklekh, mit di kinder,
durkh dem hayntikn gliklekhn tog vos ikh hob haynt gevunen oyf di yakht. Ikh hob haynt
gefunen eyn oytser vos mir veln gliklekh zayn oyf eybik. Ikh hob gefunen in vald eyn man vos er
iz eyn Pod Pan Bog. Er veys etlekhe zakhn punkt vi der liber Got zelbst. Er iz der grester lamdn
un der grester khokhem fun ale yidn. Un er veys vos es tut zikh oyf der erd un oyf dem himl.״
Un er hot ir ertseylt di gantse mayse fun ferd mit di velf. Vi zey hobn dos gehert, hobn zey
gezogt: "Far vos host du im nit gefregt vi er iz tsu gefinen? Filaykht (21) virst du im a mol
broykhn! Zo hot er gezogt: "Ikh hob fleysik balemutshet a gantsn tog biz ikh hob mikh ervust vu
er voynt, un ikh hob mit im geredt un mit zayn vayb, un es iz mir zeyer shver ongekumen eyder
ikh hob gevor gevorn vi im tsu gefinen. Di yidn hobn mir keyner nit gevolt vayzn vu er iz. Es
17
ken zayn zey veysn zelbst nit fun im, ver er iz. Un morgn vel ikh mit dir araynforn tsu im, du
zolst im oykh kenen.
Vi di grefin mit di kinder hobn dos gehert, zo zenen zey gevorn zeyer freylekh un hobn shoyn
gebetn es zol shoyn tog vern, zey zoln shoyn kenen forn zen dem Pod Pan Bog mit zayn vayb.
Bekitser, zey hobn shoyn koym derlebt es iz shoyn tog gevorn. Tsaytlekh fri hot men gemakht
dos frishtik, un men hot lozn shpanen fir ferd in a herlekhe kotsh mit alerhant tsirung
oysshamrirt. In eyn kotsh iz gezesn der graf mit di grefin un di oysgegebene kinder bazunder in
eyn kotsh, un di frayleydike kinder oykh bazunder in eyn kotsh, un etlekhe groyse vegn mit tvue,
mit oyfes, mit kelber un nokh fil farshidne zakhn, alerlay frukhtn, un zeyer fil poyern, un men iz
geforn mit groys herlekhkayt glaykh far di tir fun R׳ Simkhe Plakhte.
Di gantse shtot hot erzen di kotshn, den zey hobn erkent dos do fort der graf. Hobn ale gekukt vu
ahin er fort. Hobn zey gezen er farfort far Simkhe Plakhte. Di kotshn hobn zikh geshtelt far di tir,
un der srore mit di kinder zenen tsu ersht arayngegangen, di hitlekh in di hent mit groys koved,
un yeder hot zikh geneygt un gegebn dem heylikn pod-rabin a kush in di hant. Dernokh hat der
srore gebetn erloybenish un hot arayngefirt dos vayb mit di tekhter. Yede bazunder hot gegebn
der Madam Plakhte a kush in di hant, un der srore hot gezogt tsu R׳ Simkhen er zol zikh
oysklaybn velkhe kamenitse fun der shtot er vinsht zikh oys. Zo iz gevezn in mitn mark a
drayshtokedike kamenitse dos var di shenste fun der gantser shtot, zo (22) hot R׳ Simkhe zikh
oysgevuntshn di kamenitse. Zo iz der srore bald gegangen un hot gekoyft dos hoyz un bald
fershribn baym reyent, dos es iz R׳ Simkhes hoyz oyf eybik. Un men hot bald gekoyft zeyer
herlekh mebl, un men hot oysgemeblt zeks pokoyes mit eyn herlekhe kikh, un men hot
arayngefirt R׳ Simkhen mit zayn vayb.
18
SIMKHE’S NAYE HEYM
Yetst voynt shoyn R' Simkhe Plakhte in zayn eygene kamenitse mit zeks oysgemeblte pokoyes.
Der srore hot geshikt nokh zayn hoyf-shnayder un hot beshtelt men zol R' Simkhen bekleydn fun
kop biz fus zeyer herlekh, dos beste zaydntsayg tsu finf un tsu zeks malbushim, un eyn
zaydenem shlofrok un eyn ekht zaydene vayse atlas-yupetse, un eyn vays-zaydenem gartl un
etlekhe tayere peltsn. Un di sroreste hot zikh genumen di Madam Plakhte bay di hant un hot zi
gefirt tsu ir hoyf-damen-shnayder un iz mit ir gegangen in a gevelb, un men hot genumen oykh
alerhant kleyder un oykh gret un oykh betgevant, alts zeyer herlekh. Un baym goldshmid hot
men gekoyft alerlay tsirung un di Madam Simkhe var oysgetsirt vi eyne firshtin. Un men hot
gegebn di Madam Simkhen eyn baytl mit etlekhe hundert rendlekh un der srore mit zayn vayb
hobn tsu R׳ Simkhen mit zayn vayb azoy gezogt: "Dos gelt zolt ets enk nit shporn, ets zolt koyf
vos enker harts vet begern. Es vet enk keyn gelt nit feln, ikh vel aykh ale vokh shikn.״ Un men
hot ibergelozt tsvey poyern tsu bedinen un tsu behitn dem hoyf. Di tsvey poyern hot men gegebn
a kleyn shtibl in der heykh tsu voynen, tvue mit kelber mit oyfes. Un der srore hot ibergelozt R׳
Simkhen zayn goldenem tashn-zeyger. Un zayn vayb, di grefin, hot ibergelozt zeyer fil matones
di Madam Simkhen. Un zey hobn zikh mit groys derekherets gezegent un ongezogt di tsvey
poyern zey zoln zeyer tray zayn un zenen aheymgeforn.
Vi der srore iz aheymgekumen, hot er far groys freyd gemakht a groysn bal un hot tsunandgerufn
ale meshorsem un ale poyern (23) un hot zey ertseylt fun dem Pod Pan Bog. Ale hobn zikh zeyer
gevundert un zeyer gefreyt.
Undzer R' Simkhe mit zayn vayb hobn zikh oyf s׳nay genumen tsu di keylem. Di alte keylem hot
men avekgeshtelt, den zey varn shoyn tsu kleyn. Men hot gekoyft tep vi di kanen un shislen vi di
tsebers, un men hot gantse teg nit mer geton nor ongehitn di akhile. A gantse gromade poyern
zenen dos nit in shtand oyftsufresn vos zey hobn ale tog oyfgefresn. Un fun srores hoyf hot men
ale vokh geshikt mel mit shpayz mit kelber mit oyfes mit holts, un ale vokh a baytl mit gelt.
19
Di grefin hot arayngeshikt etlekhe gute milkh ki, di Madam Plakhte zol hobn genug milkh mit
puter, un meshorsem tsu di ki tsu melkn un tsu makhn puter. Bekitser, R׳ Simkhe Plakhte hot
herlekh bevoynt etlekhe geputste pokoyes zeyer herlekh oysgemeblt un hot gehat meshorsem,
poyern mit shikses, zey zoln im bedinen, un es is gefirt gevorn vi in eyn hoyf. Un er iz gegangen
gekleydt in bloyz zayd, un der alter spodek iz shoyn kasirt gevorn. R' Simkhe iz gegangen in a
sobl hitl far hundert rubl, un di lange vayse yupetse mit dem vaysn gartl varn ekht zaydener atlas,
un eyn rikhtikn im-shtekn mit eyn gut zilbernem kop fun a halb funt. Un di Madam Plakhte iz
gegangen gekleydt vi eyne grefin. Un men hot gehaltn tsvey yudishe meshorsem tsu di kikh, un
di shtotlayt hobn dos tsugezen. Menkhe hobn gelakht, un menkhe hobn geplatst, nor men hot
gemuzt hobn derekherets, den men hot gehat moyre, er zol nit epes oyszogn far dem srore.
R׳ Simkhe iz gegangen gekleydt azoy vi eyner fun di groyse gute yidn, un R' Simkhe hot zikh
meyashev gevezn un hot zikh tsugenumen a mentsh, vos iz gut bekant in di minhogim fun a gutn
yid un veys gut tsu makhn dem onshtel mit dem shomayim-ponim un mit dem shvindl tsu
berimen dem heylikn rebi, az er est gor nit un er bevayzt groyse oyses-umofsim (24). Er iz
mashbye malokhim.
Der zelber iz gevorn zayn meshamesh, un der meshamesh hot dem rebi oysgelernt a bisl
davenen. Un zi hot zikh oykh tsugenumen eyn alte yidene vos ken gut davenen leyenen un hot
zikh gelozt lernen davenen un leyenen. Un zi iz zikh gegangen breyt in shul arayn mit dem korbn
minkhe sider azoy vi a rikhtike rebetsn. Un der mishamesh iz gevorn bay R׳ Simkhen gabe, un er
hot es ayngefirt zeyer herlekh, den keyn gelt hot dokh keynmol nit gefelt. Er hot gelozt makhn
oyf dem hoyf a mikve un a groys besmedresh mit etlekhe shenk sforem, un bezunder eyn shtibl
far dem heylikn rebe, er zol mayrekh zayn. Un R' Simkhe hot ayngefirt zayn hoyz zol zayn ofn
far oreme-layt: Ver es iz arayngekumen hungerik, der iz aroysgegangen zat. Er un zi hobn beyde
gegebn tsedoke zeyer fil. Un zayn shtibl var zeyer sheyn oysgemeblt un oysgemolt, un arum un
arum zeyer fil laykhters mit lompn. Un bay di tir iz geshtanen eyn groys, kupern hantfas mit a
groysn bekn mit tsvey groyse hantekher un eyn groyse, zilberne mezuze mit a zilberin bayshtidl.
20
Es hot oysgezen vi bay eyn rikhtikn rebe. Er iz gants aleyn gezesn in zayn shtibl un hot nebekh
yomim-v’layle gefresn vi a ferd.
Der srore hot ale vokh geshikt fil mer vi men hot gebroykht. Un der srore mit di grefin mit ale
zayne hoyflayt hobn zikh gehaltn far a groyse skhiye, dos zey hobn zoykhe gevezn tsu hobn azoy
eyn Pod Pan Bog in zeyer shtot, den zey hobn zikh ayngeredt dos oys ale greste noytn oder
krankaytn vird er zey aroyshelfn. Un bay ale srorem un poyern fun ale derfer arum un arum hot
geklungen der nomen fun dem Pod Pan Bog, den der srore mit di srorste hobn im zeyer groys
gemakht un bekant gemakht tsvishn ale srorem, un ale greste srorem un h’rabyes hobn
arayngeshikt groyse matones dem Pod Pan Bog. Bekitser, R׳ Simkhe Plakhte hot gelebt mit zayn
vayb zeyer gliklekh un fergenigt, dos keyn groyser noged ken nit azoy lebn un azoy firn, den
(25) al dos guts hobn zey gehat, un keyn gelt hot zey nit gefelt, un oyf keyn takhles hobn zey nit
gezorgt. Zeyer gantse zorg iz nor gevezn tsu trakhtn vegn di akhile,vu men krigt groyse tep mit
shislen mit dinitses. Azoy hobn zey gelebt b’menukhe un fergenigt etlekhe yorn.
DEM GRAFS OYTSER oder
SIMKHE’S TSVEYTER MISHPET
Vayhi hayium, hot zikh pasirt baym srore a mayse: der srore, khuts zayne ale pokoyes vos er hot
gehat in zayn palats, hot er gants bezunder gehat eyn kleyn shtibl vos dort iz keynmol keyn shum
mentsh nit arayngekumen, un dos iz gevezn shtendik fershlosn, un dos fentster fun dem shtibl iz
aroysgegangen oyf dem podvorg, un arum dem podvorg iz gevezn a groyse moyer, un dort in
dem shtibl iz gevezn zayn gants ashires mit zayn gants fermegn. Dort iz geshtanen eyn gants
groyser kastn. In dem kastn iz gelegn eyn toletke (dos iz eyn kleyn kestl zeyer kinstlekh gearbet).
Di toletke var oys reyn gold, un inveynik iz dos kestl ful geven mit dimantn un brilyantn, un dos
21
hot betrofn milyonen. Un dos var nokh nit der iker, nor dort in dem zelbn kestl iz gelegn eyn
groyser boygn fun parmet, un mit goldene oysyes iz gevezn geshribn der gantser yikhes fun dem
srore, dos er iz a geborener graf un dos er kumt aroys mizera melukhe. un dos ksav var bay im
tayerer vi di dimantn mit di brilyantn, un ale tog iz er gegangen in dem shtibl un hot ongekukt
dos kestele un hot zikh deriber zeyer gefreyt.
Yetsund iz er arayngekumen in dem shtibl, un vi zeyer iz er ershrokn gevorn dos er hot getrofn
dos fentster oysgehakt un der groyser kastn iz gevezn oyfgerisn un dos kleyne kestl iz nit do
gevezn. Er iz bald gelofn un hot gemakht a groys geshray. Men hot gezukht, men hot khoyshed
gevezn fil mentshn, men hot geshlogn, men hot gepaynikt. Es var ober alts bekhinem: men hot
nit gefunen keyn shum tsaykhn. Zo iz der srore geforn in sond. Men hot genumen groyse
khakhomim sendzhes zey zoln forshn un ver es vird aroyskrign di geneyve, vet er (26) shenkn a
dorf, un es hot oykh nit geholfn. Zo iz er geforn tsu di vrazyares (dos zenen zolkhe alte galokhem
vos zogn sgules, un menkhes mol trefn zey). Di galokhem hobn oykh nit geholfn. Es hot dem
srore gekost zeyer fil gelt, un es hot alts nit geholfn. Un tsu R׳ Simkhe hot er nit gevolt forn, den
er hot getrakht filaykht vel ikh dos durkh andere mentshn aroyskrign dos ikh zol nit broykhn
matriyekh tsu zayn dem heylikn Pod Pan Bog. Nor vi es hot shoyn gedoyert a halb yor, un es hot
shoyn gekost zeyer fil gelt, un es hot gor nit geholfn, un er iz shoyn bald meshuge un krank
gevezn, zo hot er shoyn gemuzt matriyekh zayn dem heylikn Pod Pan Bog.
Undzer R' Simkhe Plakhte hot zikh gor nit gerikht un iz zikh gezesn kemeylekh-b’gdud un
gefresn vi a shmoyneh kaful zoylel-vesoyve. Plutsling iz gekumen tsu forn a herlekhe kotsh mit
fir ferd, vi far eyn graf, un der yunger srore, dos iz der zun fun altn srore, un kotshers un lakayes,
un di kotsh hot zikh geshtelt far Simkhe Plakhte, un der yunger graf iz arayngegangen mit groys
derekherets, dos hitl unter dem orem, un hot gezogt tsu R' Simkhen: "Panye Prorokov (dos heyst
eyn novi), der tate mit di mame mit dos gantse hoyzgezind lozt dikh frayndlekh grisn un faln tsu
ayere fis. Un der tate hot eyn eysek, zeyer a groys eysek, velkhes er hot ayer koved nit gevolt
matriyekh zayn. Nor vayl keyner ken im nit helfn, zo iz er getsvungen aykh matriyekh tsu zayn.
22
Alzo bin ikh gekumen tsu forn tsu aykh mit mayn foters befel aykh hertslekh bitn ir zolt zo gut
zayn un kumen tsu forn, den der foter iz dokh ferzikhert dos ir vird im gevis helfn.
R׳ Simkhe hot dos gehert. Iz im gevorn biter in zayn harts. Iz er arayngegangen tsu zayn vayb un
hot mit a biter harts gezogt: "Mayn lib vayb, megst shoyn greyt makhn di shonges mit di kanen,
un ver veys nokh oyb ikh vel tsu di shonges yo zoykhe zayn. Es ken zayn men vet mikh
hargenen, den der bloter vird dokh vern oyfgeshtokhn. Er vird (27) gevor vern dos ikh bin a
proster grober yung. Vet er zikh dokh meshayer zayn az dos ershte mol mit dem ferd hot mir nor
azoy gegrotn. Vet im dokh krenkn vayl er hot azoy fil kostn gemakht oyf mir, un es vet im zayn
a groyse kharpe dos er hot zikh in mir zo shtark genart. Zo vet er zikh on mir noykem zayn.
Bekitser, yo gern, nit gern, er iz geforn. Vi er iz gekumen hot im der srore ongenumen bekoved
godl un hot im zeyer ibergebetn vayl er hot im matriyekh gevezn, un er hot gezogt: "Ikh hob
genug geton dos ikh zol nit broykhn aykh matriyekh tsu zayn. Nor vayl keyner ken mir shoyn nit
helfn zo bin ikh getsvungen aykh matriyekh tsu zayn. Den bay aykh iz dos dokh gor eyn
kleynigkayt.״ Un der srore hot im dertseylt di gantse mayse fun alef biz tof. R׳ Simkhe hot dos
gehert iz im gevorn fintster far zayne oygn un biter in zayn harts. Er hot zikh getrakht: "Es mekht
mir beser zayn az ikh mekht liber vaser trogn.״ Alzo zogt er tsum srore: "Zay visn dos iz keyn
kleynigkayt, dos iz zeyer a groyse zakh! dos ken nit zayn azoy geshvint vi du meynst. Ikh muz
mir tsayt nemen oyf dray tog, un ikh muz gants aleyn zitsn, eyder ikh vil mikh dos ervisn, den
dos iz a himl-zakh.״
In dem dorf hot gevoynt a yidisher shenker vos hot gehaltn di rande. Der yid hot gehat a groyse
shtub tsum shenk un a kleyn shtibl tsum voynen. Di fentster fun dem kleynem shtibl zenen
gegangen oyf eyn feld aroys. Vi der srore hot gehert fun Simkhen dos er muz vartn dray tog, zo
hot er geshikt nokh dem yidishn shenker un hot im azoy gezogt: "Zolst leydik makhn dayn kleyn
shtibl un reyn oysputsn, un du mit dayn hoyzgezind zolt ets enk dray tog behelfn in der groyser
shenkshtub. Un der Pod Pan Bog vird zayn dort dray tog, un zolst im behandlen vi mikh zelbst
un zolst bald forn un zolst im koyfn esn un trinkn vi far eyn graf. Ikh vel dir alts gut betsoln. Du
23
virst hobn bay mir oyf a gants yor (28) di rande bekhinem ven du virst dem groysn man gut
behandlen . Ven ikh vel mikh ober ervisn dos du host im nit vi am bestn behandlt, zo vel ikh dikh
aroysvarfn fun mayn dorf. Un der srore hot mit groys koved genumen dem Pod Pan Bog un hot
im zelbst gefirt tsum shenker. Es var dort alts shoyn greyt. Der srore hot zikh mit im gezegent un
iz avekgegangen. Un R' Simkhe hot zikh gants aleynt gezetst in dem shtibl un iz gezesn in
groyse tsores.
Ale poyern un partes un parbkes fun gantsn dorf hobn shoyn gevust az der Pod Pan Bog iz do. Di
ale vos men hot zey bekhinem khoyshed gevezn, di hobn zikh zeyer gefreyt dos men zol dem
rikhtikn emes gevor vern, dos zey zenen erlekhe layt. Un bay dem srore in hoyf iz gevezn zeyer
freylekh, den er hot zikh gevis gerikht dos er vird di ganeyve opkrign. Un er hot durkh di dray
tog gelozt tsunandrufn ale srorem, zayne shkheynem un oykh poyern fun andere derfer zenen
gekumen tsu for un tsu loyfn vi zey hobn gehert dos der Pod Pan Bog iz do, un ale hobn zikh
gefreyt. Nor R' Simkhen iz nebekh zoyer un biter in zayn harts.
Vi der srore iz fun Simkhen avekgegangen, zo hot der shenker mit zayn vayb tsvishn zikh
gelakht oys Simkhen vayl zey hobn dokh im gekent. Dokh ober iz der shenker bald geforn in
shtot arayn un hot mitgefirt gute oyfes tsu shekhtn un hot adeym gekoyft alerley gute
maykholem un frukhtn, gutn vayn mit andere gute getranken, mit kave, tsuker, mit ale zakhn vos
men broykh far a groysn man. Un dem shenkers vayb hot gekokht un gebrotn zeyer voyl, un men
hot R' Simkhen arayngebrengt etlekhe groyse shislen mit telers, fil mit fish, mit fleysh un mit kol
miney maykholem, den zey hobn dokh im gekent fun lang dos er iz nit keyn hafsoke faster.
Bekitser, men hot tsu tish gegreyt un oyfgeshtelt tsu esn vi oyf a khasene. Es iz ober biter vi der
toyt. R' Simkhe ken nit esn. Der boykh iz fershlosn, un dos harts iz fershteynert. Es ken keyn
bisn esn nit (29) arayngeyn in haldz, zayn tir var fermakht. Er iz nor gegangen ahin un aher un
biter iz gevezn zayn lebn.
24
In etlekhe sho hot di shenkerin mit dem shenker vider arayngebrent frishe maykholem. Vi
fervundert zenen zey ober geblibn als zey hobn gezen dos di forike maykholem zenen nokh in
gantsn, er hot zey nit gehat ongerirt.
Oyf der nakht hot men im arayngebrengt nakhtesn. Men hot ober gemuzt yene keylim mit
maykholem tsuriknemen azoy vi men hot zey arayngebrengt, den er hot es nit ongerirt. Un a
gantse nakht hot er nit gekent shlofn. Es hot im fun geleger aropgevorfn vayl er hot zikh dermont
vos zayn shvartser suf vet zayn. Morgn gants fri hot er zikh ongeton zayn tales u’tfiln, un vi er
hot gekent, hot er gedavent.
Vi der shenker mit zayn vayb hobn im arayngebrengt dos onbeysn un hobn gezen dos gantse esn
fun nekhtn shteyt azoy vi men hot es arayngebrengt, es iz nokh nit gerirt, un hobn im getrofn
shteyn in dem sheynem tales mit di gants groyse tfilen, zo zenen zey zeyer fervundert un
ershrokn geblibn un hobn gezogt eyner tsum andern: "Es iz dokh nit bekhinem, ver veys vos far
eyn ferborgener tsadik oder guter yid dos iz, un ver veys vos far eyn psak mir veln hobn vayl mir
hobn fun im gelakht. Bekitser, der koymen mit di kikh varn fil ongeshtelt mit tep, mit shislen,
mit dinitses. Alts var ful mit maykholem, den er hot di gantse tsayt nit genumen dos mindste in
zayn moyl arayn, un der shenker hot dokh gemuzt hobn tsu vayzn dem srore dos er hot
ongegreyt.
Vi es iz gekumen di tsveyte nakht vos morgn var shoyn der driter tog, zo iz Simkhe gelegn oyf
zayn geleger in groyse tsores, nit eyn oyg tsugemakht. Di tir var fermakht. Di levone hot durkh
dem fentster arayngeloykhtn. Un vi er ligt azoy fertrakht in zayne makhshoves, hert er durkh
dem fentster a niderik kol: "Panye Prorok, Panye Prorok!״ (dos vort iz taytsh novi). Er hot zikh
onfang ershrokn, nor vi er hot gehert men shrayt etlekhe mol un men bet (30) zeyer er zol
oyfmakhn dos fentster, oybvoyl eyn anderer rebe mekht bay nakht beshum oyfn nit oyfmakhn un
nit redn mit keynem, undzer R' Simkhe ober hot nit makped gevezn un iz oyfgeshtanen. Oyb er
hot zikh gevashn, veys ikh nit. Bekitser, er hot oyfgemakht dos fentster un hot geshrign: "Kto
mas! Kto mas!״ Zo hot yener geentfert: "Ikh bet aykh, redt a bisl shtiler, ikh broykh vos neytiks
25
mit aykh tsu redn, dos keyner zol nit visn. Ir zolt visn ikh heys Stefan. Ikh hob dos kestele
geganvet, mit di dimantn un mit ales vos dort in kestele iz, un es felt gornit. Es ligt behaltn oyf
eyn ort vos keyn mentsh veys nit, un keyner hot nit gerirt. Un ikh veys dokh gants gut dos ir zent
a Pod Pan Bog, un ir veyst dokh gut di gantse mayse. Un ven ir vird dos oyssogn far dem srore,
zo vird er mikh hargenen un ikh hob ersht far a halb yor khasene gehat un hob mayn Marishe
zeyer lib. Un az der srore vird dos gevor vern, zo vet er undz beyde hargenen. Alsdan bet ikh
aykh ir zolt oyf mir rakhmones hobn un zolt fun mir dos kestl nemen un mit khokhme dem srore
dos opgebn dos er zol nit hasvekholile gevor vern, un ikh vel aykh gants gut beloynen.
Entfert Simkhe: Vos dertseylst du mir? Veys ikh den nit? Dayn mazl iz genug groys dos du bist
yetst gekumen. Alsdan, vu host du den es behaltn?״ Zogt stefan: "Fun danen biz tsum vald
shteyen beymer baym veg oyf beyde zaytn, hob ikh opgetseylt tsvelf beymer. Unter dem
draytsntn boym hob ikh oysgegrobn a grub un hob dos kestl dort gut behaltn.״
Fregt Simkhe: "Veys nit keyn mentsh fun dem?״ Zogt Stefan:"Afile mayn eygen vayb veys oykh
nit. Kumt mit mir, vel ikh aykh vayzn vu es ligt, un ir vet es nemen. Nor gedenkt on got un
makht aykh nit visn az ikh bin der ganev.
R' Simkhe iz bay nakht durkh dem fentster aroysgekrokhn un iz mit Stefanen mitgegangen. Un
Stefan iz gelofn nokh eyn shpodl un hot oyfgegrobn un men hot dos (31) kestl gefunen. Es iz
punkt azoy gelegn vi er hot es arayngeleygt. Simkhe hot geheysn dos kestl zol vayter blaybn lign
un men zol es gut tsudekn un fershitn mit erd. Un tsu Stefanen hot er azoy gezogt: "Gey aheym
un leyg dikh shlofn, un makh dikh far keyn shum mentsh nit visn. Un az du virst dikh far eyn
mentsh visn makhn oder afile nor eyn vort redn, zo vest du bald shtarbn. Stefan hot genumen di
tshapke in di hant un iz gefaln tsu Simkhes fis un hot gezogt: "Eh, nye povyel״ un iz
avekgegangen.
R' Simkhe iz shoyn gevorn freylekh un iz tsurikgegangen un gants shtil durkh dem fentster
arayngekrokhn in zayn shtibl un dos fentster tsugemakht. Nor er iz geshtanen baym fentster un
26
ahingekukt tsu dem ort vu dos kestl iz gevezn, den er hot moyre gehat az Stefan zol zikh nit
meyashev zayn un aroysnemen dos kestl. Er iz geshtanen biz es hot shoyn ongehoybn tsu togn.
Zo hot er zikh ongeton zayn vays zaydene yupetse un geleygt tales vtfiln un iz geshtanen baym
fentster un hot zikh geshoklt.
Vi es iz shoyn rekht tog gevorn, zo iz shoyn der srore mit nokh zeyer fil srorem un fil groyse
mener gekumen. Den ale varn dokh lakome tsu zen dem Pod Pan Bog un tsu zen zayne groyse
vunder. Ale zenen geblibn shteyn fun droysn, nor bloyz der srore iz aleynt arayngegangen. Dos
kleyne shtibl var nokh fermakht. Zo fregt der srore dem shenker oyb er hot gut behandlt dem
rebe. Zo zogt der shenker: "Yashnye Panye, ikh hob im behandlt vi eyn graf, nor vos kumt aroys,
er hot di gantse tsayt zayt er do iz gor nit gegesn un nit getrunkn.״ Un der shenker hot dem srore
gevizn di ale tep mit shislen mit dinitses, alts ful mit esnvarg, fish, fleysh, gekokhts un gebrotns
un gutn vayn. Der srore hot dos gehert un oykh gezen iz er gants ershtoynt geblibn un hot
gezogt: "Es tut mir shoyn in gantsn bang (32) tsu vos ikh hob im matriyekh gevezn dos er zol
zikh durkh mir azoy paynikn.״ Un der srore iz aroysgegangen un hot arayngerufn di ale srorem
un hot zey gevizn dos esn un hot zey dertseylt az der tsadik fast shoyn haynt dem dritn tog.
Der srore iz gants shtil gegangen oyf di negl tsu di tir un hot durkh di shpare arayngekukt un hot
gezen vi der tsadik shteyt ayngehilt in di heylike kleyder un shoklt zikh. Zo hot er ahergerufn ale
srorem, hobn ale arayngekukt un hobn zikh fervundert. Simkhe ober hot ershpirt dem srore, er
hot derkent zayn kol. Zo hot er ongehoybn tsu makhn di ganeyvishe shtikes, hot gepatsht mit di
hent un gekopet mit di fis un hot plutsling oyfgemakht di tir. Zo hot der srore mit ale srorem
gants geshvind gekhapt zeyere hitlekh fun di kep un zenen gefaln far Simkhen
koyrem-umishta’khvis. Un Simkhe hot gezogt tsum srore: "Hayntikn tog virst du shoyn hobn
dayn ganeyve. Zolst bald lozn tsunandrufn ale mentshn, vos gefinen zikh in dem dorf un zolst
shteln eyn zayt bloyse mansparshoynen un eyn zayt bloyse nekeyves. Un di fremde srorem mit
zeyere vayber un tekhter vos zenen gekumen tsu forn zoln oykh azoy shteyn. Un afile di yidishe
kinder vos gefinen zikh in dem dorf zoln oykh azoy shteyn. Der yidisher shenker, der shveyger
mit di vayber mit ervaksene kinder zoln ale shteyn. Un az dos vet zayn fertik, ale veln shoyn
27
shteyn greyt oyf dem plats, zolst du aherkumen tsu mir, nor di ale mentshn zoln shteyn greyt do
oyf dem plats bay di beymer.
Der srore mit di ibrike srorem zenen gants geshvind gelofn, den zey zenen dokh gevezn zeyer
lakome tsu zen di groyse vunder. Bekitser, es hot gor nit lang gedoyert zenen shoyn ale
geshtanen oyf dem plats azoy vi Simkhe hot geheysn, un der srore iz gekumen tsu Simkhen. Zo
zenen zey beyde ahingegangen tsu di mentshn. Ale zenen geshtanen glaykh gesdirt un mit groys
derekherets, vi far eyn malkhes, un Simkhe mit dem srore zenen gegangen (33) banand. Yetst
zogt R' Simkhe tsum srore: "Yetst kum mit mir un zolst zen vos ikh tu un hern vos ikh red, un
nor shtil shvaygn.
Yetst iz R' Simkhe adurkhgegangen durkh di gantse rey fun di nekeyves, fun eyn ek biz tsum
andern ek, un hot aroyfgeleygt zayn hant oyf dem harts fun itlekher nekeyve, un bay yeder
nekeyve vos er hot avekgenumen zayn hant fun ir harts, hot er mit zayn kop geshoklt ״neyn״ un
hot gants hoykh geshrign: "Neyn, neyn zi iz reyn, zi veys nit fun di ganeyve!״ Vi er hot shoyn
opgefertikt di nekeyves, iz er gegangen tsu di andere zayt, tsu di manen, un hot oykh azoy
gemakht fun ershtn biz tsum letstn. Nor vi er hot gehaltn zayn hant oyf Stefans harts, zo hot er
geshpirt es hot geklapt vi a glok. Er hot zikh ober nit visn gemakht, nor bay yedn bazunder hot er
geshrign dos vort: "Neyn, neyn, er iz reyn fun di ganeyve!״ Un vayl fun di ale mentshn hot dokh
beemes keyner nit gevust, zo hot yeder eyntsiker im gehaltn far a rikhtikn Pod Pan Bog, un ale
hobn im zeyer lib gekrogn. Vi er hot shoyn dos geendikt, zogt er tsu dem srore mit a hoykh kol
dos ale zoln hern: "Zolst visn dos du host ale mentshn gor bekhinem khoyshed gevezn. Zey
zenen ale erlekhe layt, un hayntikn tog muzt du dokh dayn kestl hobn vayl ikh hob dir mayn vort
gegebn.
Yetst hot er zikh ayngehilt in zayn tales un gut aropgetsoygn dem groysn spodek un genumen
zayn yam-shtekn un geshoklt un getayt kegn himl, un oyf ale fir zaytn, un hot zikh dem tales
ibergetsoygn iber dem kop un fardekt dem spodek mit dem ponem, un mit dem shtekn geshoklt
vi mit eyn lulov. Bald iz er geblibn shteyn etlekhe minutn gants shtil, azoy vi a toyter, un
28
plutsling hot er a geshray gegebn mit groys kol un mit kas tsum srore: "Neyn, neyn, keyn mentsh
hot dir dos kestl nit genumen. Dos iz a himl-gesheft. du virst es bald hobn.” Un dos gantse folk
vi oykh etlekhe yidn vos dort hobn gevoynt hobn dos alts gehert un gezen un zikh zeyer
fervundert.
Yetst hot Simkhe dem srore gegebn zayn yam-shtekn un iz mit im un mit dem gantsn (34) folk
gegangen tsum ershtn boym fun di beymer un hot dem srore geheysn gebn dray groyse klep in
boym. Der srore hot azoy geton. Fregt Simkhe dem srore: "Host du gehert vos der boym zogt?״
Entfert der srore: "Neyn.״ Zogt Simkhe: "Der boym hot gezogt er hot nit dos kestl.״ Zo hot men
geton baym andern boym un baym dritn boym biz men iz gekumen tsum rikhtikn boym. Un vi
der srore hot dort gegebn di dray klep, zo hot Simkhe a groysn shprung gegebn un gepatsht mit
di hent un hot geshrign tsum srore: "Vos shteyst du? Herst du den nit dos der boym shrayt
gevald, dos unter im ligt dayn kestl? Fun himl hot men es do ahergeleygt. Alsdan loyf gants
geshvind un breng a shpodl! Nor du aleynt muzt geyn.
Der srore iz geshvind gelofn un hot gebrengt dem shpodl. Hot Simkhe geheysn er zol onheybn
tsu grobn tsvey shpodl tif. Er hot gegrobn tsvey shpadl tif. Vi ober ershrokn iz der srore mit ale
fremde srorem gevorn als zey hobn erzen dos kestl. Un der srore hot dos kestl in di hant
genumen un gevizn far dem gantsn folk. Di ale srorem mit dem gantsn folk hobn aropgekhapt di
hitlekh fun zeyere kep un hobn far Simkhen geknit vi far eyn got. Un di partes mit poyern mit
parbkes hobn geknit un geshrign: "Dos iz der anderer hant fun Pan Bog!״
Yetst ken zikh der lezer merkn dem koved v’gedule, vos R׳ Simkhe Plakhte hot gehat. Un der
shenker mit zayn vayb hobn es nit oysgehaltn vayl zey hobn a mol oys im gelakht. Zey hobn
gezogt: "Ver veys vos oyf undz vird kumen vayl mir hobn gelakht oys azoy a malekh!״ Bekitser,
men hot im aheymgefirt in hoyf arayn tsum srore, nor men hot im nit gekent lang oyfhaltn vayl
der srore mit di ibrike srorem hobn gevust dos er fast shoyn dem dritn tog. Un men hot im
bevorfn mit groyse, tayere matones un mit zeyer fil gelt. Yeder srore hot gegebn zayn goldenem
zeyger mit ale signetn fun di finger. Es iz fun di fremde srorem tsunandgekumen eyn barg mit
29
gelt un mit tsirung. Men hot dos alts geleygt in eyn kastn, khuts vos der (35) rikhtiker srore hot
im aleynt ayngepakt a kastn mit gelt un gold un zilber un tsirung. Bekitser, es hot betrofn
Keyrekhs oytser.
Men hot ekstra far zaynt vegn aleynt ayngeshpant a herlekhe kotsh mit fir ferd un alts
arayngeleygt in di kotsh. Un di grefin mit di kinder un ale fremde srorem mit zeyere vayber mit
kinder zenen ale mitgeforn. Es var zeyer fil kotshn, den yeder hot zikh gehaltn far a zkhus dos er
hot zoykhe gevezn im tsu begleytn. Un dos poyernfolk velkhes hot nor gehat eyn ferd un a vogn
hot nor oyfgeleygt vos nor meglekh iz geven: a gut kalb, gute oyfes, honikvaks, un hobn
mitgefirt matones far dem Simkhen. Bekitser, es zenen geforn a groyse makhne un der srore hot
zikh gebetn er zol im erloybn tsu zitsn mit im in di kotsh. R' Simkhe hot im erloybt. Zenen zey
beyde gezesn in eyn kotsh.
Vi di makhne zenen gekumen in shtot hobn zikh di shtotlayt gevundert vayl zey hobn gezen azoy
fil kotshn un hobn gevolt visn vu ahin zey forn. Vi fervundert ober zenen zey gevorn dos zey
hobn gezen dos di ale kotshn farforn far R' Simkhe Plakhte. Un ale hobn geplatst vi zey hobn
gezen R׳ Simkhen aroyskrikhn oys der kotsh, un di ale srorem zenen geshtanen mit di bloyse
kep vi far eyn malkhes, un er iz faroysgegangen un ale fun hintn. Un zey zenen gekumen in
Simkhes pokoy, un di grefin hot zikh gevilkomt mit di Madam Simkhen un hot zi gekusht un
gehaldzt un geshenkt groyse matones un gezogt: "Voyl iz dir du host azoy eyn heylikn gayst far
a man.״ Un di srorem hobn gemakht in di shtot a groyse parade, un yeder bezunder hot gezogt:
"Ikh vel dir ale vokh shikn aldes guts. Un di poyern hobn oykh dos eygene gezogt, un ale hobn
zikh gezegnt bekoved godl un avekgeforn. Un ale hobn gehaltn zeyer vort un hobn geshikt.
Di shtotlayt hobn nit gekent oyshaltn un hobn gornit fershtanen vos dos iz. Zo hobn zey gefregt
(36) dem yidishn shenker vos in dorf voynt. Zo hot der shenker dertseylt di gantse mayse un hot
tsu di shtotlayt gezogt: "Der srore mit di andere srorem zenen nit meshuge, un er iz beemes a
molekh elokim. Ven ikh mekht nit zelber zen di groyse vunder mekht ikh zelbst nit gloybn. Un
ets zolt visn dos ets ferzindikt enk di yor un di tog dos ir redt oyf im un lakht oys im.״ Un di
30
shtotlayt zenen geblibn zeyer fervundert, un es iz gevorn in di shtot epes a geshmues: efsher iz er
take epes a ferborgener tsadik, befrat zey hobn gezen er firt zikh zeyer yidish, un zayn hoyz iz
ofn far oremelayt. Er hot mefarnes gevezn oreme talmidim khakhomim. Bekitser, er hot shoyn
gekrogn a shem in di velt.
Un menkhe zenen shoyn gekumen fregn sgules, un der ganevtiger gabe hot im shoyn oysgelernt
ganeyvishe sgules: Men zol nemen lulov un kokhn in mikve-vaser; men zol zogn dos kapitl kof
zibn mol, dos kapitl zayin tsvantsik mol; men zol nemen federn fun a vaysn hon, leygn oyf dem
boykh, vet men gevinen a ben zokher. Erd fun a keyver trogn in a vays baytele oyf dem haldz iz
gut far a eyn hore, rakhmone-litslan. Shloyshe peomim khay pgim tsu leygn untern kishn un
morgn dos gelt araynvarfn in rebes tsedoke, keyner zol nit zen. Dos iz a sgule tsu di gildene oder.
loyberzalts mit royznhonik gekokht in putermilkh iz a sgule tsu di oygn; un nokh fil zolkhe
narishkaytn. Un der rebe hot zikh dos gants geshvind oysgelernt, den tsu shmadkayt iz R' Simkhe
zeyer klug gevezn. Bekitser, er iz gevorn berimt in gantsn land.
Es zenen gekumen tsu forn mentshn, manen un vayber, fun di halbe velt, un yeder hot ertseylt
nisem v’nifloyes fun dem ferborgenem tsadik. Un der tsadik mit zayn vayb hobn yetst oysek
gevezn in halokhes akhile azoy vi di ferd. Un yeder mentsh vos iz gekumen tsu forn hot zikh
gehaltn far a groysn zkhus dos er hot zoykhe gevezn tsu krign di hant sholem aleykhem fun dem
heylikn rebe. Bekitser, er iz gevorn groys ad-lev-hashomayim: di gantse velt hot bay im gehaltn.
31
DER HOYF FUN REBE SIMKHE PLAKHTE
(37) Es zenen oykh gekumen tsu forn rikhtike khasidim un rabonem un lomdem, un men hot
zeyer noyeg koved on im gevezn. Un ven di fremde khasidim un lomdem hobn geshmuest mit
dem gabe besod farvos, er zol lebn, zogt keyn mol nit keyn vort toyre baym tish? Zo hot der gabe
geentfert: "Vos vet ets den farshteyn fun zayn toyre? Er zol lebn, lernt toyre bloyz kabole besod-
soydes. Zayne toyres zenen fun di oylemes helyunim. Dokh hot zikh der ganev eyn eytse gegebn
dos der rebe zol oykh zogn toyre baym tish. Er iz gezesn tog un nakht mit dem zoylel-vesoyve
un hot im oysnveynik dertseylt ale mayses fun gants khumesh mit gants tanakh un hot gezen er
zol klor zayn in ale mayses.
Eyn mol iz gevezn a shabes vos es zenen gevezn fil lomdem un khasidim, un hobn zeyer gebetn
der rebe zol zogn a dvar-toyre. Hot zey der gabe maftiyekh gevezn az er vet betn dem rebe, vet
er im tsulib ton un vet zogn: "Nor vos kumt aroys? Ets vet dokh gornit fershteyn.” Den zayne
toyres zenen dokh bloyz ferborgene soydes. Bekitser, es iz gekumen nokh dem esn hot der rebe
geefnt zayn moyl un fergleyst di oygn un gezogt (di signen hot er gekent nokhmakhn azoy vi der
gabe hot im gelernt, nor di mayses hot er nit gut gedenkt). "Ha, ha, ha, ni, ni, ni, oy, oy, oy. Ven
Noyekh hot milkhome gehaltn mit di Plishtim in di midber un Noyekh hot di milkhome fershpilt,
iz nigzer gevorn, men zol nemen Yitskhok oyf di akeyde, un di akeyde iz goyrem dos lange
goles. Oy, oy, oy, ha, ha, ha, ni, ni, ni. Mayim-akhroynim, bentshn, ‘Or zarua l’tsadik’,"
Nokh dem bentshn hot eyn khosed gezogt tsum andern: "Bist du a meyvin oyf di toyre?״ Entfert
yener: "Ha, ha, varum du bist a meyvin? Dos iz kabole.״ Der driter zogt: "Dos iz zeyer tif. Dos iz
soyde-soydes.״ Hot der gabe gezogt: Hob ikh enk gezogt az zayne toyres zenen nit far mentshn,
nor far di malokhim.
Vi der oylem iz aheymgeforn iz shoyn gevorn [?] in der velt dos der rebe zogt zolkhe ferborgene
soydes (38) hatoyre, asher eyn l’shoer v’eyn l’saper. Zo hobn zikh ayngezamlt fun fil shtet
32
khasidim un lomdem, oykh kleyne rebelekh, un zenen geforn hern soydes hatoyre. Baym tish hot
der rebe vider gemakht di aneyishe sigus un hot gezogt: "Ven Meylekh Nimred hot milkhome
gehaltn mit Shoel hameylekh, hot Danyel poter gevezn dem kholem fun di zibn ki vos Pare hot
gezen baym Yarden. Un vayl der Yarden iz gevorn geshlogn mit blut, iber dem regent nit in
Erets Yisroyl, biz es vird mosek der khet vos zey hobn geharget Yoyne der Novi in Bes
Hamigdesh. Vet vider Goyshen geboyt vern, un es vet regenen״. Un hot nokh zolkhe fershidene
toyres gezogt: "Vi der Meylekh Agog hot milkhome gehaltn mit Nebukhadnezer un nokh di
milkhome iz Yoysef ferkoyft gevorn keyn mitsrayim mit zayne brider un hobn nit gehat keyn
menukhe biz Keyrekh hot geboyt a teyve tsum mabl. Un dos iz gevezn a remez tsum
beys-haroshun.״
Un nokh fershidene ferborgene soydes hot er megale gevezn vos men muz zukhn a groysn baal
kabole er zol dos fershteyn. Der gantser oylem hot zikh ongekukt eyner dem andern un yeder hot
zikh geshemt tsu zogn dos er fershteyt gor nit. Nor itlekher bezunder hot gezogt: "Ikh fershtey es
gants gut. Es iz azolkhe tife soydes vos ummeglekh tsu ertseyln, toyznt mayln iz vert tsu forn abi
tsu hern zolkhe soydes hatoyre, un itlekher bezunder hot azoy gezogt vayl eyner hot zikh
geshemt far dem andern. Un oyb es hot zikh dort baym tish gefunen etlekhe vos zenen beemes
gevezn lomdem un khakhomem un hobn fershtanen az er a voytek, a proster zoylel-vesoyve, er
iz vert men zol im hent mit fis tsubrekhn, zo hobn zey oykh gemuzt shvaygn un hobn gemuzt
zogn dos zolkhe toyres hobn zey nokh nit gehert zayt zey lebn un hobn gemuzt kumen tsu forn.
Den ven eyner mekht hasvesholem epes redn eyn vort, mekht er geheysn apikoyres, un er mekht
nit zikher gevezn mit zayn lebn far di gemeyne mentshn vos hobn on im gegloybt azoy vi di
poyern hobn gegloybt, az er iz a Pod Pan Bog. Un vos a mol iz zayn shem greser gevorn.
Bekitser, es zenen gekumen tsu forn mentshn fun ale ekn velt, un (39) men hot geshit mit gelt vi
mit zamd, un yeder hot zikh gehaltn far a glik er hot zoykhe gevezn dos der rebe hot fun im a
pidyen genumen.
33
Di srorem mit di poyern, befrat zayn eygener srore, hobn ale vokh geshikt fun alem gutn.
Bekitser, R' Simkhe iz zikh gezesn bekoved shel oylem un hot gefresn vi zoylel-vesoyve. Alange
tsayt iz er zikh gezesn bimenukhe.
THE KING’S BIRD OR SIMKHE’S THIRD TRIAL
In a tsayt fun etlekhe yor arum, vi R' Simkhe hot zikh azoy gelebt bimenukhe, in groysn
fergenign, un zayn shem hot geklungen in di leng un in di breyt, zo hot zikh baym malkhes fun
dem land pasirt eyn groys eysek vos men hot zikh nit gevust keyn eytse tsu gebn. Hot men
geshikt nokh ale ministers zey zoln kumen un klern un haltn eyn eytse. Zo hot men Simkhes
srore oykh gerufn tsu der sesye, den er var oykh a minister. Vi der srore iz shoyn dort baym
malkhes etlekhe tog, un ale hobn keyn eytse nit gefunen, zo hot zikh der srore dermont on R'
Simkhen.
Der srore var zeyer bekant mit dem malkhes, den zey hobn banand gelernt in di klasn un hobn
zikh fun kindhayt biz hayte gehaltn zeyer frayndlekh. Zo zogt der srore tsum malkhes: "Adoyni
Meylekh, mir zenen shoyn geholfn! Mir broykhn zikh nit tsu brekhn di kep vegn eyn eytse: Ikh
hob in mayn shtot voynen eyn mentsh, der iz a reyner malekh. Er veys alts punkt genoy vi Got
zelbst. Loz men nokh im shikn! Er vird undz bald helfn.
Der meylekh var ober eyn groyser khokhem. Er hot nit gegloybt in zolkhe narishe baykes. Zo hot
der meylekh ongehoybn zeyer shtark tsu lakhn un hot gezogt tsum srore: "Ven ikh mekht dikh
nit gekent far a groysn khokhem, mekht ikh mikh nit vundern az du redst zolkhes narishkayt.
Zo entfert der srore: "Adoyni Meylekh! Du kenst mikh yo fun kindhayt un veyst gut az ikh bin
34
zeyer fil veyniker gloyber on zolkhe zakhn vi du, un ven toyznt mentshn mekhtn mir zolkhes
ertseylt, mekht ikh oykh nit gloybn. Ober zolkhes, (40) vos ikh hob zelbst gezen mit mayne
oygn, far vos zol ikh nit gloybn?״ Un er hot dertseylt di gantse mayse fun dem ferd un fun dem
kestl, un ale zenen geblibn fervundert. Un nokh etlekhe ministers hobn oykh gezogt: "Mir hobn
oykh gehert fun dem man dos er iz zeyer groys un ken zeyer fil.״ Nor der meylekh hot dokh nit
gegloybt.
Zo hobn zikh ale meyashev gevezn mit di eytse fun meylekh un hobn gezogt: "Vos vet den dos
shatn ven men vet nokh im shikn? Undzere eytse vos mir broykhn vet men im zo vi zo nit fregn,
den es nutst nit az a yid a tsivilne mentsh zol visn fun undzere soydes, nor mir veln zikh
ibertsaygn oyb es iz vor dos er veys epes.
Zo zogt der meylekh:"Loz men shraybn dos er zol vi am geshvindstn kumen tsu forn.״ Zogt der
srore: "Vi meynst du er iz azoy a mentsh vi undz? Nokh im muz men shikn dayn keniglekhe
kotsh mit dayn muzik un etlekhe groyse generaln, un ikh zelbst vel oykh mitforn, vel ikh im
zeyer betn er zol mir tsulib ton un kumen tsu forn.״
Men hot azoy geton: Es zenen avekgeforn etlekhe herlekhe kotshn mit di greste generaln un der
ben-meylekh mit dem srore zenen gezesn in di keniglekhe kotsh un zenen ahingekumen. Vi dos
shtetl hobn erzen di keniglekhe kotsh mit di ibrike kotshn mit di ale groyse layt, hobn zikh ale
zeyer fervundert vuahin zey kenen forn. Vi farvundert zenen zey ober geblibn az zey hobn gezen
dos di ale kotshn forn far dem hoyz fun R' Simkhe Plakhte, un ale generaln mit dem
ben-meylekh un mit zeyer srore geyn arayn tsu Simkhen. Zey hobn gelakht un oykh geplatst, un
redn tor men nit eyn vort.
35
Vi di gest zenen arayngekumen mit groys derekh-erets, zogt der srore tsu zayn Pod Pan Bog:
"Zest du, vi tray ikh bin dir? Ikh vil dikh makhn fil gliklekher, vi ikh bin. Ikh bin dos ober nit in
shtand, den ikh bin dokh nor bloyz a srore. Zest du, ikh hob dikh ober zeyer groys gemakht baym
malkhes, un az du vest dort trefn vos men vird dikh (41) fregn, zo vet dikh der meylekh gliklekh
makhn, un lekoved dir hot men nokh dir geshikt di keniglekhe kotsh mit ale greste generaln.״
Vi Simkhe hot dos gehert, iz im gevorn biter in zayn harts. Er hot zikh getrakht, "halevay mekht
der srore krank gelegn, oder der tayvl mekht im genumen, eyder er hot mikh groys gemakht
baym malkhes.״ Un tsum vayb hot er gezogt: "Got veys oyb ikh vel nit vider broykhn di shonges
mit di kanen, un efsher vel ikh zey shoyn nit kenen benitsn, den bay eyn malkhes iz men dokh
ayngeshtelt mit dem lebn ven men erkent dem mindstn shvindl. Biter vi der toyt.״
Es helft alts nit: yo gern, nit gern, muz men zikh makhn eyn harts vi a shteyn un men muz forn.
Bekitser, men iz geforn, men iz ahingekumen, men hot im ongenumen mit groys koved, men hot
im geshikt in a yidish gasthoyz, oyf di hekhste ort im geheysn behandlen, oyf keniglekhe kostn.
Den er ken dokh in keniglekhn hoyf nit esn, men hot far im gemakht eyn herlekh mitog vi far
eyn malkhes. Er hot beemes nit gekent esn. Zayn moyl mit zayn harts varn im fershlosn, den er
hot zikh forgeshtelt zayn shvartsn suf vos er vet do hobn. Nor ober vayl men hot im zo zeyer
ongehaltn un gebetn, zo hot er mit gvald epes gegesn.
Durkh di tsayt vayl er hot do gegesn, hot der sanat mit ale ministers geklert vos men zol im
fregn. Hobn zey oyf di geshvind nit gekent erklern. Zo iz gefaln eyn eytse men zol im lozn in
gasthoyz dray tog, un durkh di dray tog vet men shoyn etvas erklern vos men zol im fregn.
Zo hot men nokh mitog geshikt nokh dem R' Simkhe in keniglekhn hoyf tsu kumen. Un der
kenig mit dem gantsn sanat hobn tsu im mit groys koved azoy gezogt: "Liber heyliker man, mir
betn aykh mit groys koved dos ir zolt blaybn in gasthoyz dray tog. In dritn tog vird men nokh
aykh shikn, un az ir vet tsutrefn di ferborgene zakh vos mir veln aykh fregn, zo vird ir gliklekh
36
zayn oyf eybik, (42) mit kinder un mit kindskinder.״ Er hot gezogt: "Gut.״ Men hot im mit groys
koved gefirt in gasthoyz arayn, un mit keniglikhn befel hot men geheysn dem gasthayzer men zol
dem gast behandlen vi eyn malkhes un gebn alts vos er vet nor ferlangen, der kenig vet alts gut
betsoln.
Der gasthayzer hot azoy geton. Men hot dem oyrekh mit di vayse yupetse arayngezetst in eyn
bezunder pokoy zeyer herlekh, un men hot ongegreyt far zaynet vegn maydanim vi far a
malkhes. Nor ober di gal hot im nebekh geplatst far groyse tsores, den beemes iz er dokh gevezn
der tsekhmeynster fun ale zoylel un soyves un der grester berimter kinstler fun ale gerimte
fresers. Yetst ober iz im zayn harts fershlosn gevorn, biter un zoyer iz im gevezn az er hot zikh
dermont fun dem dritn tog, az men vet im rufn tsum meylekh. Dos itstike mol iz di toytshrek fil
greser gevezn vi dentsmol baym kestl fun srore, den eyn srore iz dokh nit keyn malkhes, ober
bay eyn malkhes ken er dokh gants geshvind zayn lebn ferlirn ven es vird zikh oysvayzn dos er
iz nor a proster freser un makht tsu nar a meylekh mit a gantsn sanat. Bekitser, er hot di gantse
tsayt nit gegesn, nit getrunkn un nit geshlofn, nor iz in zayn pokoy gegangen ahin un aher. Un ale
tog hot men fun malkhes geshikt nokh dem gasthayzer un men hot im oysgefregt oyb er behandlt
dem gast gut. Hot der gasthayzer gezogt dem gantsn emes dos men hot far im ongegreyt
maydane-meylekh, nor er hot nokh di gantse tsayt nit in zayn moyl gehat dos mindste: er fast, er
est nit un trinkt nit un shloft nit.
Vi zey hobn dos gehert un der srore hot oykh ertseylt dos bay zayn kestl hot er oykh dray tog un
dray nekht nit gegesn, zo hobn zey shoyn ongehoybn a bisl tsu gloybn dos er muz zayn a groyser
man un er vet gevis visn vos men vet im fregn. Alzo hot men ongehoybn tsu klern vos men zol
im fregn dos mir zoln zikh dokh rikhtik ervisn oyb er virklekh eyn himlisher gayst iz.
(43) Fun ale ministers iz oysgeklibn gevorn der alerfornemster minister dos er zol trakhtn un
oysklern eyn eytse vos men zol fregn, den der minister var beemes der gants groyser khokhem.
37
Zo hot er azoy gezogt: "Mayn eytse iz dos vegn undzer eysek fun dem sod melukhe vos mir
hobn tsu trakhtn, dos zoln mir im gor nit fregn, den zo eyn zakh vos rirt on tsu di melukhe toyg
nit far keyn mentsh megale tsu zayn, den mimo-nefshekh, iz er a proster mentsh vi ale mentshn,
vet er dokh gevis nit visn undz tsu helfn tsu undzer zakh. Iz er ober yo eyn groyser khokhem, zo
toyg oykh nit az eyn tsivilne mentsh zol visn fun undzere ferborgene soydes. Alzo fun tndzer
zokh zol men im gor nit pregn un oykh nit eyn vort redn derfon, nor mir zoln klern epes andersh
im tsu fregn dos mir zoln zikh ibertsaygn vos in im shtekt.
Di eytse iz voyl gefeln dem meylekh mit dem gantsn sanat. Yetst muz men klern vos men zol im
fregn. Zo zogt der zelber minister, der khokhem: "Ir zolt visn dos ven er iz a khokhem, zo vird er
di shverste zakh oykh tsutrefn, den eyn rikhtiker khokhem ken tsutrefn di greste khokhme, ober
keyn narishkayt ken keyn khokhem nit trefn, un eyn nar ken keyn khokhme nit trefn, nor bloyse
narishkaytn. Nor di khokhme iz in tsvey khalokim: eyn khokhme iz vos der mentsh hot
oysgearbet fun zikh zelbst, dos heyst khokhme teves, natirlekhe khokhme. Un eyn khokhme iz
faran vos men gibt dem mentsh khokhme fun himl, azoy vi es shteyt geshribn (d׳ Nosn khokhme
v’Shloyme), der eybershter hot gegebn khokhme tsu Shloyme Hameylekh, e״h. Dos heyst
khokhme elohim, di getlekhe khokhme. Alsdan, der khokhem iz fun zikh zelbert klug der ken
eyn khokhme-zakh tsutrefn, ober eyn narishkayt ken er keynmol nit tsutrefn. Ober der khokhem
vos men hot im gegebn khokhme fun himl, der ken alts tsutrefn, hen eyn khokhme un hen eyn
narishkayt iz bay im alts eyns, den men iz im dokh alts megale fun himl vos er vil un vos er
broykh.
Alzo, lozn mir im fregn eyn narishkayt vos er vet (44) zikh gor nit rikhtn, un az er vet dos trefn
veln mir visn dos er iz eyn rikhtiker khokhem vos men gibt im khokhme fun himl, un er iz a
himl-mentsh un iz in himl gants groys. Un az es vird zikh oysvayzn az er iz beemes a khokhem
fun himl-khokhme, zo zoln mir im groys koved onton un groyse matones shenken, den er ken a
mol undz oys di greste noyt aroyshelfn un fun ales shlekhtn beshirmen.
38
Der meylekh mit dem gantsn sanat hobn oyf di eytse maskim gevezn. Yetst muz men klern vos
men zol im fregn dos er zol zikh nit rikhtn. Yeder hot eyn andere eytse gegebn un hot keynem nit
gefeln.
Dort baym meylekh in di shtub vu di ministers zenen gezesn un geklert iz gevezn in di vand fun
di moyer eyn framarke. Dos iz eyn firekik lokh in di vand men zol kenen epes araynshteln. Un di
framarke var mit a sheyn tirl fershlosn. Un nit vayt fun di framarke hot gehangen a shtaygl mit
eyn foygl. Zo iz gefaln di eytse men zol in di framarke araynshteln esn un trinkn far dem foygl
oyf tsvey tog, un men zol dem foygl aroysnemen fun dem shtaygl un araynzetsn in di framarke
un fershlisn dos tirl un dos shtaygl aroysnemen fun der shtub, men zol gor nit visn oyb es iz do
gevezn a foygl. Un men vird im fregn vos do bay undz hot zikh pasirt. Un az er vet dos trefn, zo
veln mir visn dos zayn khokhme iz fun himl, un er iz gants groys.״
Di eytse hot ale zeyer gut gefeln. Men hot azoy geton: men hot dem foygl aroysgenumen fun
shtaygl un arayngezetst in di framarke. Un vi men hot gevolt dos tirl tsushlisn iz der foygl
aroysgefloygn. Men hot im arumgeyogt biz men hot im gekhapt, un men hot im dos tsveyte mol
arayngezetst in di zelbe framarke. Un er iz dos tsveyte mol oykh aroysgefloygn. Men hot im
vider arumgeyogt biz men hot im vider gekhapt. Dos drite mol hot im der meylekh zelbst gants
fest gehaltn dos er hot shoyn nit (45) gekent aroysflyen, un men hot im fershlosn un ale ministers
hobn gemuzt shvern dos keyner zol zikh nit visn makhn dos es zol blaybn besod godl.
Yetst mayn liber lezer, veln mir geyn tsu R' Simkhen gevor vern vos er makht. Er iz nebekh
gezesn in groyse tsores, nit gegesn, nit getrunkn, nit geshlofn, un zayn oksnkop iz shoyn bald
gevezn oysgetriknt fun fil klern. Vi es iz shoyn gekumen di letste nakht vos er hot gevust dos
morgn vird zayn zayn yom-hadin, zo hot er di nakht geshpirt tam toyt.
39
Dokh hot er zikh meyashev gevezn, "Ikh vel zogn di gantse vorhayt dos yene tsvey mol hot es
mir gerotn, un dos drite mol far dem meylekh, hot es mir shoyn nit gerotn. Un ikh vel dertseyln
dem gantsn emes dos ikh bin beemes eyn proster mentsh, un far di vorhayt vet men mikh dokh
nit umbrengen. Un mayn srore vet mir alts aveknemen vos er hot mir gegebn. Zo vel ikh vaser
trogn un vel dokh blaybn lebn. Un az ikh vel nit zogn di vorhayt un vel makhn mit dem
shemayim-ponim dem ganeyvishn shvindl dos ikh bin a rebe, un es vet zikh oysvayzn az ikh
veys a krenk, un ikh vel blaybn a ligner, zo bin ikh gevis nit zikher mit mayn lebn. Gut, di eytse
hot R׳ Simkhen zeyer gefeln, den beemes hot er dokh keyn ander eytse nit gehat.
Morgn fri, dem dritn tog, hot er gants fri ongedavent un iz gegangen in di vayse yupetse, in dem
tales un tfiln, in dem groysn spodek vi a volknbrokh oyf zayn kop, un hot oysgezen vi eyn
Englisher soyrer-umoy.
Plutsling zenen arayngekumen di groyse mener fun meylekh. Vi zey hobn im erzen in di kleyder,
hobn zey zikh ershrokn vi far dem malekhkh-doyme. Zey hobn gevart biz er hot opgeleygt tales
un tfilin un hobn im mit groys koved gebetn er zol mit zey mitgeyn, den der meylekh mit ale
ministers ervartn im mit groys koved. Er iz mit zey gegangen un hot zikh gemakht a kheyshek es
zol oyszen dos (46) er geyt mit kheyshek ahin. Oyf dem ponem hot es oysgezen az er geyt mit
kheyshek ober inveynik hot im geplatst der veyshet. Er iz ahingekumen, der meylekh mit ale
ministers zenen shoyn greytgezesn un oyf im gevart.
Vi er iz gor arayngekumen hot er nit gevart biz zey veln im fregn nor er hot bald ongehoybn tsu
zogn di rikhtike vorhayt un hot azoy gezogt: "Libe hershaftn, ets broykht mikh gor nit tsu fregn.
Dos ershte mol hot es dem foygl gegrotn dos er iz fray gefloygn, un dos tsveyte mol hot es im
oykh gegrotn, ober dos drite mol fun meylekhs hant iz er shoyn fest gefangen gevorn, un es hot
im shoyn nit gerotn. Dos hot er gemeynt zikh zelbert: dos ershte mol mit dem ferd in vald hot es
40
im gegrotn, dos tsveyte mol in dorf mit dem kestl dimantn hot es im oykh gegrotn, nor yetst, dos
drite mol, in meylekhs hant, iz er gefangen gevorn, un es hot im nit gegrotn.
Der meylekh ober mit di ministers hobn dokh nit gevust vos der nar hot in zayn zin un vos er
meynt. Vi zey hobn nor gehert di verter vos er hot gezogt, dos tsveyte mol hot es dem foygl
gegrotn un dos drite mol fun meylekhs hant iz der foygl gefangen gevorn, es hot im shoyn dos
drite mol nit gegrotn, hobn zey gemeynt dos er hot tsugetrofn zeyer sod, un eyder er hot
oysgeredt dos vort iz gevorn a groys gepatsh un a groys geshray: "Vivat! Vivat!״ Un ale zenen
geblibn zeyer fervundert un zenen ale gefaln koyrim-umishtakhvim far gots khokhem, den es hot
dokh bay zey geheysn dos er hot zayn khokhme fun got, azoy vi, lehavdil, Shhloyme Hamelekh,
e״h. Vi er hot dos gehert un gezen iz er shoyn klug gevorn un hot shoyn mer nit geredt eyn vort
nor iz geblibn shtil vi di vand.
MEKHABED ZAYN DEM POD PAN BOG
Un far groys freyd un groyse vunder hobn zey nit gevust vos far eyn koved zey zoln im onton.
Un vayl zey hobn gevust dos er hot shoyn dray tog nit gegesn hobn zey im nit gevolt oyfhaltn
nor ale hobn im mit groys koved begleyt biz in gasthoyz, un men (47) hot fun malkhes bald
ahergeshikt di groyse muzik, un men hot geshpilt lekoved dem Pod Pan Bog. Un men hot
gemakht groyse liminatsye in di shtot: ale fentster un ale gasn hobn geloykhtn fun likht un fun
lompn, alts lekoved dem himl-mentsh. Un der srore iz gevorn groys ad-lev-hashomayim.
Der meylekh mit ale ministers hobn im gekusht un gehaldzt, den durkh im hobn zey dokh
zoykhe gevezn tsu kenen dem heylikn man un tsu zen di groyse vunder. Oykh di malke hot dos
41
alts gehert. Zo hot zi gebetn dem meylekh er zol dem heylikn man betn er zol nokh eyn mol
kumen in keniglekhn palats dos zi zol oykh zoykhe zayn im tsu zen un koved ontsuton. Der
meylekh var nit dreyst tsu redn tsu dem malekh krum, nor der srore hot im gebetn, un vi der
srore iz tsurikgekumen tsu di malke mit di gute psure dos der heyliker man vet kumen, zo iz di
malke mit di ale groyse damen, zeyer herlekh ferkleydt, akegngegangen. Un a gantsn veg
oysgeshpreyt mit royznblumen un mit groys koved entfangen in keniglekhn palats. Un yede
dame hot zikh geneygt, un zey hobn im bevorfn mit groyse matones, un der meylekh mit ale
groyse layt hobn im beshenkt mit zeyer groyse, herlekhe matones.
R' Simkhe iz ekstra gegangen in shul arayn, un der meylekh mit ale groyse layt zenen
mitgegangen, un Simkhe hot geheysn makhn dem meylekh a mishebeyrekh. Ale yidn zenen
tsunandgekumen lekoved dem meylekh, un der meylekh hot di yidn zeyer sheyn antfangen un
hot a groyse nedove geshenkt oyf di shul un oyf di oreme-layt . Mit groys koved zenen zey
tsurikgegangen in kenigs-hoyf, un ale yidn hobn zey bagleyt mit groys koved, un ale hobn
geshrign: "Undzer meylekh mit di malke mit zeyere kinder zoln lebn un zoln gliklekh zayn!״
Vi zey zaynen gekumen far dem palats, zo zenen shoyn geshtanen zeyer fil kotshn ayngeshpant,
un far R' Simkhen iz gevezn greyt dem meylekhs kotsh, un zi var fil belodn mit gold, zilber, gelt
un zeyer tayere matones. Un der meylekh mit di malke hobn zey a bisl bagleyt un gevuntshn (48)
a gliklekhe rayze. Un eyder der meylekh hot zikh mit R' Simkhen gezegnt, hot der meylekh tsu
im azoy gezogt: "Dos alts vos ikh hob dir gegebn dos iz nor dervayl. Kertslekh ober vel ikh dir
shikn dos du mit kindskinder veln hobn genug, un ikh vel zorgn far dir vi a tate far zayn eygn
kind.״ Oykh fil yidn zenen gekumen un hobn arayngevorfn in di kotsh kvitlekh mit pidyonim, un
er hot alts tsugenumen. Un tsu velkhn er hot gegebn a shokl mit dem kop der hot gemeynt az er
flit in zibetn himl arayn.
42
Der srore mit dem ben-meylekh mit R' Simkhen zenen gezesn in kenigs kotsh, un di ibrike
groyse layt zenen gezesn in andere kotshn, un zeyer fil kotshn mit groyse layt zenen mitgeforn.
Vi R' Simkhe mit di ale groyse mener zenen shoyn nit vayt gevezn fun der heym, nokh eyn mayl
oder tsvey mayln fun di shtot, zo zenen shoyn di rayter mit di muzik faroysgelofn un men hot far
R' Simkhes tir gemakht di groyse parade mit muzik lekoved di Madam Simkhen. Un men hot ir
opgegebn di nakhrikht dos ir liber man kumt tsu forn. Un eyn frayndlekhn grus fun di kenigin un
fun ale groyse damen un a frayndlekhn briv fun di kenigin. Madam Simkhe hot dem briv
oyfgemakht tsu lezn, zi hot arayngekukt in dem briv vi der hon in bneyodem un hot zikh zeyer
bedankt.
Un vi di ale kotshn zenen shoyn gekumen mit R' Simkhen, zo iz di gantse shtot yidn geshtanen
un hobn dos gezen vi der srore mit dem ben-meylekh un nokh etlekhe generaln firn R' Simkhen
unter dem orem un shteyn far im koved-lefni-meylekh. Un di ale groyse mener hobn zikh do
oyfgehaltn etlekhe tog, un men hot gemakht groyse parades un groyse freyd ale tog. Un zey hobn
ibergelozt groyse matones un hobn zikh opgezegnt mit dem tsadik un mit di madam un
fortgeforn.
Nokh in etlekhe tog iz geshtanen fun kenigs hant in tsaytung-blat dos di gantse velt zoln visn dos
keyn greserer heyliker man, vos hot di heylike khokhme fun himl, iz nit (49) faran vi der groyser
goen R' Simkhe. Un ver es vird, hasvesholem, etvas tun oder redn, hasvesholem, oyf zayn
heylikn koved, der iz khayev-mise. Un ale vokh un ale khoydesh hot men im geshikt fun
malkhes-hoyf gelt mit matones koved hameylekh. Bekitser, zayn shem iz gegangen mesof oylem
ved soyfe, azoy tsvishn fremde felker un azoy tsvishn yidn. Es zenen tog-teglekh gekumen tsu
forn mentshn fun ale ekn velt. Un tsvishn hundert kranke, ven afile nayn un nayntsik zenen
geshtorbn un eyner iz lebn geblibn, hot men nit gedenkt fun di vos zenen geshtorbn, nor fun dem
eynem vos iz lebn geblibn. Un es hot geklungen in di velt dos der rebe hot eynem baym lebn
erhaltn. Un azoy hot zikh di gantse velt genart on dem grobn yung. Un afilu lomdem khakhomim
hobn zikh oykh genart un zenen geforn un hobn gegloybt on dem zoylel- vesoyve vi, lehavdil, on
43
a rikhtikn novi. Un der shvindl hot di gantse velt ferblendt, un men hot gemuzt lang vartn unter
zayn tir eyder men hot zoykhe gevezn arayntsukumen. Un der shem iz gegangen dos er fast
meshabes leshabes, den men hot im nit gezen esn. Nor beemes hot er take nit gegesn, nor gefresn
vi a blind ferd. Nor es iz gevezn mit groys khokhme, es hot keyn shum mentsh fun dem nit
gevust, nor zayn vayb, un zi hot dos alts arayngebrengt in zayn shtibl dos keyn mentsh zol nit
visn. Un tsvishn mentshn hot zi geshrign gevald, ir man est gornit.
Un es zenen oykh gekumen tsu forn groyse layt, rabonim, gute yidn (oykh zolkhe gute yidn vi
er), lomdem, afilu zolkhe vos hobn fershtanen di ganeyve mit dem shvindl zenen oykh gekumen,
den in yede shtot var eyn khasidim-shtibl, es hot geheysn "dos shtibl fun heylikn R׳ Shimen
Hatsadik״, un di bal-kabole hobn gezogt al-pi sod, az R' Simkhe Plakhte iz der gilgul fun Shimen
Hatsadik e״h, vorum dos vort "plakhte״ iz begimatriye mit dem vort "hatsadik״. Un ver es iz nit
gegangen in dem shtibl, un ver es iz nit geforn tsu im, der iz nit gehaltn gevorn far eyn orntlekhn
mentsh. Dadurkh hobn lomdim un khakhomim oykh balkorkhe gemuzt forn. Un az (50) es hot
zikh getrofn a mentsh a khokhem vos hot dem shvindl fershtanen un hot geshrign dem rikhtikn
emes, az di velt iz meshuge, az men fort tsu azoy eyn zoylel-vesoyve, tsu azoy eyn grobn voytek
vos genart got mit di velt, un men gloybt on azoy a ganev, a ligner vos veys nit keyn khilek
tsvishn orer Homen l’borekh Mordkhe, zo hobn ale zayne khasidim geshrign:"Der mentsh iz eyn
apikoyres! Er vet nit hobn keyn kheylek l’oylem habe, vayl er hot nit emunes khakhomim.״
Zo hot eyn anderer khokhem gezogt tsu dem khokhem: "Her mikh tsu liber bruder! Ikh farshtey
dem shvindl fun dem kodesh un dos mishegas fun di velt azoy gut vi du, den ikh hob mir dos gut
iberleygt dos ven a mentsh mit fershtand vos hot a rikhtikn seykhl kumt arayn tsvishn
mishegoyim, tor er nit zogn az zey zenen mishuge. Nor alts vos er zet dos a mishugener tut muz
er zogn, es iz zeyer gut. Ven ober er zogt dos zey zenen mishuge, zo shrayen zey oyf im: ׳Dos iz
a mishugener׳, un menkhes mol iz er oykh nit zikher mit zayn lebn. Alsdan mayn liber fraynd,
blayb ruikk un loz yedem nor bay zayn narishkayt, den mir veln nit kenen a gantse velt
arumdreyen.״ Zo hot yener opgeentfert: "Bist gerekht liber fraynd! Ikh vel dikh folgn.״ Zo hobn
44
di tsvey khakhomim tsvishn zikh gehaltn eyn eytse besod un zenen oykh gegangen in
khasidim-shtibl un tsum rebes shalesh-sudes un gekhapt fun teler a shvants hering shirayim un
getrunken l’khayim, er zol lebn, un hobn oykh ertseylt fun im, zol lebn, groyse vunder vos zey
hobn nit gezen un nit gehert. Un R' Simkhe hot vos a mol gezogt tifere toyres.
A mol a shabes zenen gevezn zeyer fil khasidim un der gabe hot mit im a gantse vokh gelernt di
toyre vos er zol zogn oyf shabes. Nor Simkhe Plakhte hot dokh a zikorn vi eyn alte kats. Es iz
gekumen tsu di toyre zogn zenen ale khasidim geshtanen gants shtil zey zoln zoykhe zayn tsu
hern fun dem pe-kodesh di tife toyres. Heybt er on mit groys hislaves, den dos fayer fun okvit
hot in im gebrent un makhmes hislaves, hot er aleynt oyfgefresn di gantse fish mit dem gantsn
(51) fleysh vos men hot im anidergeshtelt tsu teyln shirayim far dem gantsn oylem. Der oylem
hot zikh ongekukt eyner dem andern, nor yeder hot zikh getrakht, "Ver veys, vos far a groyser
sod dos iz?״ Un ale hobn gelokert mit dorsht tsu hern di dvar toyre. Zo efnt er zayn moyl vi
Blems eyzl un zogt: "Ven Kham hot geharget zayn bruder Kain, hot Putifar geboyt di teyve. In
der teyve iz gevezn Blem Haroshe, un Nevukhadnezer un Yoyne, Yoyne, Yoyne! Di toyb iz
avekgefloygn un hot oyf dem rekhtn fligl mitgeshlept Bilem Haroshe un mit dem linkn fligl dem
Nevukhadnezer. B’pa’am hazoys denstmol hot milkhome gehaltn Meylekh Akhashveyresh mit
Bolek ben-Tsipur. Un vayl in Shushan hobn di Yisroel gegesn oyf di sude fun Bolek ben-Tsipur,
iber dem iz Akhashveyresh gelofn in di midber arayn sheltn di Yisroel. vi di toyb hot gezen, dos
men vil di heylike yidn sheltn, hot zi fershpreyt eyn fligl azoy vi es shteyt: ׳yifros knofav׳... Iz
fun unter di fligl afirgefaln eyn hart ayzl, azoy vi es shteyt: khamer goyrem. Un Bilem iz
aropgeshprungen un hot zikh gezetst raytn oyf dem ayzl: v’roykhev al atoyno, un hot geharget
Akhashveyreshn. Iz gekumen Shhmul un hot geharget Blemen, vayl er hot hoyrev gemakht dos
Bes Rishen. Fun dem iz geboyren gevorn Homen der Roshe vos hot gehongen Meylekh
Nevukhadnezern in Land Mitsrayim. Un vi Keyrekh hot sholem gemakht mit Homen iber di
meores-hamakhpeyle, vos Yakov hot gekoyft fun Shkhem ben-Khamer, iz gekumen a baskol:
loy meuktsekh veloy meduvshekh. Es vet enk keyn khokhme nit helfn un keyn gevure oykh nit!
Es shteyt in di heylike gemore: gam li, gam lekho loy yehiye. Dos iz taytsh: vi eyner bet zikh,
45
azoy shloft er. Vider gefint men: Doved Hameylekh e״h hot gezogt in Megiles Ester: Hamolekh
hagoyel oysi mikol ra yevorekh. Dos iz taytsh: Az men kemt zikh nit krigt men koltenes. Un der
peyresh shel sod ze iz, vi es shteyt in posek: eyn matbilin es hakeylim v’eyn madlikin es
haneyroys. Dos iz taytsh: Men batsolt yedn mentsh vi er hot zikh ferdint. Al ken mishpet emes
v’tsedek, vayl Keyrekh hot mevaze gevezn dem koved fun di tsvey tsadikim Datan v’Aviram un
hot zikh far zey nit gevolt haltn niderik, (52) iz er aropgekumen lemata b’madreyge hatakhtoyne.
Ober Homen hot mekhabed gevezn dem tsadik Mordkhe un hot im tsulib geton vos er hot gevolt,
punkt vos Mordkhe hot zikh gevuntshn. Hot der tsadik ben-Hamdose zoykhe gevezn er zol oyle
zayn lealiya bemayle elyoyne. Ha, ha, ha. Ikh mit enk, ale mayne khasidim, zoln mir oykh
zoykhe zayn tsu azolkhe hoykhe aliye. zogt ale omeyn.״ Hobn ale geshrign: "Omeyn, omeyn,
omeyn!״
Nokh di shreklekhe toyre iz gevezn bay di khasidim sakones nefoshes. Di grobe yungen zenen
shir geshtorbn far groys shrek fun di fayerdike soydes h’toyre, un di lomdim khakhomim shir tsu
zetst gevorn far lakhn, un zey hobn gemuzt dos gelekhter in zikh drikn, den ven zey mekhtn
gelakht mekhtn zey nit zikher gevezn mit zeyer lebn. Un di rikhtike khakhomim hobn gezogt
eyner tsum andern: "Es iz vor dos alte shprikhvort, ׳Vos toyg mir di khokhme az dos narishkayt
gilt?׳״
EPELOG
R' Simkhe mit zayn vayb hobn gants gut gelebt un hobn gehat groys ashires, un di gantse velt hot
zikh on zey genart. Un zey hobn ibergelozt kinder - oykh zolkhe zoylel vesotves vi zey zenen
gevezn. Un groyse layt hobn zikh mit zey meshadekh gevezn. Un R' Simkhe un zayn vayb zenen
geshtorbn bekoved godl, un di kinder hobn geyarshnt a zeyer groyse yerushe. Nor dos ashires hot
zikh kirtslekh oysgelozt, den zey zenen gevoynt gevezn tsu fresn un tsu zoyfn azoy vi zeyere
46
eltern, di heylike fresers, un di kelber mit di oyfes mit gelt mit ales guten vos di srorim hobn
geflegt tsushikn, dos alts hot shoyn oyfgehert. Keyn srore hot shoyn nit gevolt shikn dos mindste.
Zo zenen zey geblibn baym beyzn haldz. Nor vi lang zey hobn gehat tsu fresn, hobn zey gefresn,
un dernokh hobn zey nit gevust vos tsu tun. Den meynstn vern dokh zolkhe layt oyfgetsoygn vi
di vilde oksn: tsu fresn un zoyfn un tantsn un shpringen un leydik geyn un tsu an altn man a
geshray gebn: Her nor du! Ver bist du dos? Du meynst oykh du bist a khosed? Zolkhe zakhn
kenen zey gut. Dos iz zeyer gevoynhayt (53) un vayter keyn toyre, keyn khokhme, keyn malukhe
kenen zey dokh nit. Un az zeyere feter, di rebes, shtarbn, shteln zey ayn zeyer haldz oyf katseyve
un vandern aroys oyf di medine, hobn gasthoyz in ale khasidim-shtiblekh, a mol ganeven zey, a
mol shnoren zey. Vi es iz a khasene oder a sude, zenen zey mekayem sudes-mitsve, vorum zey
zenen dokh bonim shel kedoyshim, un di vayber vern in der heym fershvartst, un di kinder vern
oykh oyfgetsoygn vi di khiyes roes. Zo hobn undzer R׳ Simkhe kinder oykh azoy gevolt firn
virtshaft.
Nor eyner fun zey iz gevezn a khokhim un iz nit gevezn keyn groyser amorets. Er hot a bisl
gekent, un beemes zeyer klug, un er hot gevust az dos gantse gesheft mit dem groysn shem fun
zayn foter var alts shvindl un ganeyve. Zo hot er tsugerufn zayne brider un hot tsu zey azoy
gezogt: "Libe brider, folgt mikh vos ikh vel aykh zogn, vet undz ale voyl zayn: Mir lozn zikh
lernen a malukhe, un mir veln zikh ernern erlekh mit undzere tsen finger, nit mit keyn shvindl vi
undzer foter hot beshvindlt di gantse velt un oysgenart gelt fun itlekhn bezunder. Befrat men zet
dokh dos undzer foters fermegn iz oysgegangen lelaag-ulkekes, vi shney in vaser. Den zolkhes
gelt ken keyn beshtand nit hobn vayl es iz nit erlekh, nor oysgeshvindlt. Undzer foter hot zikh
nebekh nit gekent andersh helfn. Er iz nebekh gevezn getsvungen dertsu, den ven er hot dos
ongehoybn tsu firn var er dokh shoyn alt un keyn toyre un keyn melukhe hot er dokh nit gekent.
Befrat fun vanen veysn mir az dos glik vet undz azoy dinen vi es hot im gedint. Den tsu di
shmeym-ponim-ganeyve muz men oykh hobn glik, un mir zenen nit ferzikhert oyf dem glik vos
undzer tate hot gehat. Den er hot gezogt toyres vos es kumt nit eyns tsum tsentn. Er hot
oysgemisht pyetrushke mit ku-bebe, mit puter-milkh. Un ale hobn gezogt es iz zeyer voyl, vayl
47
dos mazl hot im geglikt. Oyf glik iz ober nit yeder ferzikhert, un ver es ken a melukhe, der iz in
di hofnung az dos mazl vet im glikn ken er oykh eyn oysher vern. Un ven nit, (54) zo iz er el kol
ponim ferzikhert oyf zayn shtikl broyt. Zo hobn im di brider gefolgt un hobn zikh gelernt
melukhes: Eyner iz gevorn a shnayder, eyner a shmukler, un hobn zikh gefirt gants sheyn un
zenen fun di melukhe eyntsikvayz gekumen tsu gelt un zenen gevorn soykhrim un negidim un
hobn zeyer lib gehat dem bruder vos er hot zey di eytse gegebn zey zoln zikh lernen melukhes.
Un zey hobn zeyere kinder gelozt gut lernen un hobn mit zey geton gute shidukhim. Un zey varn
oykh soykhrim, nor gut lernen un shraybn un rekhenen hobn zey oykh gekent. Un zey hobn
oysgefilt zeyere velt basholem mit kinder un kindskinder un hobn gehat kheyn beeynay elohim
v’odem.
Fun der mayse iz tsu fershteyn vi di velt iz ferblendt un ver es hot seykhl broykh zikh nit lozn tsu
ferblendn mit havayl-havolim nor tsu zukhn dem emes.
ENDE
48