historia e anatomise

Anatomia pozicionohet në themelet e mjekësisë, jo vetëm si shkenca bazë e

njohjes me trupin e njeriut, por edhe si shkenca më e

lashtë në historinë e mjeksisë.

Trajtimi më i hershëm mjekësor është ai me bimë mjekësore, Pasqyrohet në vizatimet e shpellave të LascauxLascaux. (. (16000 16000 vjet p.e.s.vjet p.e.s.)).

Burim informacioni antaomik:

Therjet e Therjet e kafshëvekafshëve.

Ndërhyrjet tek Ndërhyrjet tek të plagosurittë plagosurit.

Mumifikimi i Mumifikimi i kufomëskufomës.

Evidentohen në vizatime shpellash, apo fosile skeletike:

Trepanacioni i kafkësTrepanacioni i kafkës – 10000 vjet p.e.s.

Gryerja e dhëmbëveGryerja e dhëmbëve – 9000 vjet p.e.s.

Drenimi i abceseve të Drenimi i abceseve të dhëmbëvedhëmbëve – 2650 vjet p.e.s.

Dokumentacionet më të herëshme anatomike janë ato të Egjiptit të Lashtë:

Papirusi Edwin Papirusi Edwin SmithSmith (3000 p.e.s.).

Papirursi i EberesPapirursi i Eberes (2500 p.e.s.).

Nga Qytetërimi Babilonas ka mbritur në ditët e sotme Libri Libri DiagnostikDiagnostik (1069 – 1046 p.e.s.).

Mjekësia Indiane prezantohet me 2 2 tekste Charaka & tekste Charaka & SusrutaSusruta (mijëvjeçari (mijëvjeçari II p.e.s.)II p.e.s.), mbi të cilat mbështetet mjeksia e mëvonshme e Manastireve Budiste.

Mjekësia në Perandorinë Perse (450 – 330 p.e.s.) përmendet për trajnimin e mjekëve në Akademinë e Akademinë e Jundishapur-Jundishapur-itit.

Mjekësia tradicionale kineze prezantohet në mijëvjeçarin III p.e.s. me “Problematika bazë të mjekësisë”, vepër e shkruar nga Perandori i Verdhë.

Dokumentet e para janë të shkruara në Torah në mijëvjeçarin I p.e.s., dhe në përgjithësi janë tekste fetare, ku mbarten koncepte mjeksore mbi profilaksinë.

Mjekësia aplikohej nga:

AsklepiadëtAsklepiadët – priftërinj në Tempujt e Apolonit.

DemurgëtDemurgët – mjekë të shtetit helen.

Asklepiadët

Në vitet 500 p.e.s. AlkemoniAlkemoni, nxënës i Pitagorës publikon ““Libër Libër mbi anatominë mbi anatominë njeriutnjeriut””.Alcaemon

Shek. VI p.e.s

Shkolla e Kosit me tendenca materialiste nxjerr nga bankat e saj babain e mjeksisë moderne, Hipokratin, i cili me 72 veprat e tij hedh themelet e mjekësisë.

Hipokrati formulon Teorinë Humorale (humor – lëng) mbi ekuilibrin e katër lëngjeve në organizëm.

Phlegma.Sanguis.Melancholia.Cholera.Hyppocrates

460 p.e.s.

Hipokrati dhe pasuesit e shkollës së tij kontribuan në përshkrimin e shumë sëmundjeve me simptomatologjinë shoqëruese të tyre:

Gishtat e tamburit (Gishtat e Hipokratit).Facies hippocratica.Klasifikimin e sëmundjeve dhe fazave të tyre.Hipokrati është kirurgu i parë torakal.Gabime të kohës – arteria, hysteria, etj.

Shkolla e Knidos me tendenca idealiste, nxjerr nga bankat e saj Aristotelin, i cili:

“ Vë në qendër të qarkullimit të gjakut Zemrën, dhe të shpirtit Trurin.”Aristotel

384 – 322 p.e.s.

Aleksandria, njihet për biblotekën e saj prej 700000 volumesh.

Mjekë të shquar si Herophylus dhe Erasitratus kontribuojnë në njohjen e anatomisë së enëve të gjakut.

Herophylus & Erasistratus

E merr origjinën nga mjekësia Greke në vitin 120 p.e.s. me Asklepiadin.

Figura më e shquar e kohës është Galenus (130 – 216 e.s.), i cili është pasues i Hipokratit dhe mbetet sundues, së bashku me të, deri në Rilindjen Evropiane.

Mjekët arabë të fundit të mileniumit të parë të e.s. japin një kontribut të çmuar në zhvillimin e degëve fondamentale të mjeksisë, duke u mbështetur tek Galeni dhe Hipokrati.

Canon i Mjeksisë(1020)

Hynayn ibn Ishaq përkthen në Arabisht 129 vepra të Galenit.

Razi është autor i Libër i përgjithshëm i mjekësisë.

Abu al-Qasim al-Zahrawi njihet si babai i kirurgjisë moderne.

Razi(865 – 925)

Avicenna njihet si babai i Mjekësisë Moderne me librin e tij Kanuni i Mjekësisë, me influencë të padiskutueshme në universitetet Evropiane dhe Arabe deri në shek. XVII.Avicenna

(980 – 1037)

Me rënien e Perandorisë Romake mjekësia futet në një periudhë staniacioni dhe kaotizmi. Ajo mbështetet në trajtime popullore, nën influencën e teorisë Hipokratike humeroze, si dhe tendencave mistike të astrologjisë.

Astrologjianë praktikën mjekësore

Nën ndikimin e mjekësisë arabe shfaqen shkollat e para mjeksore në Evropë:

Shkolla e Salernos në shek XI.

Shkolla e Bolonjës e shek. XII.

Shkolla Montpelliesë në shek. XII.

Shkolla e Padovës shek. XIII.

Shkolla SalernosShek. XI

Ndonëse në shkencat e natyrës ndihen tendenca të pastra hulumtimi dhe eksperimenti, me Robert Grosseteste dhe Roger Bacon, në mjekësi mjekët të shquar, si Mondino de Luzzi, mbeten peng të gabimeve të mungesës së observimit mjekësor.

Mondino de Luzzi1275 - 1326

Teodorico de’Borgognoni i shkollës së Bolonjës, zëvendëson disekimin me skicimin anatomik.

Henry de Mondeville (nxënës i Borgognonit) fut në Montepellier skicimin.

Teodorico de'Borgognoni

1205 - 1296

Rilindja evropiane nis me përmbysje të idhujve shumëshekullor të mjekësisë Greko – Romake:

Paracelsus korrekton Galenin pa guxuar të godasë Hipokratin.

Vezalius njihet si themeluesi i Anatomisë Moderne.

Servetus zbulon qarkullimin e vogël të gjakut, por digjet në turën e druve, si heretik.

Vesalius1514 - 1564

Arti në Rilindjen Evropiane ndjen defiçitet e diseksionit anatomik për përcaktimin e volumeve të strukturës.

De Vinci prezanton punime serioze në anatominë topografike, artistike.

Michelangelo njihet për studimet e tij volumetrike korporale.

Leonardo de Vinci1452 - 1519

Michelangelo1475 - 1564

Fallopio, profesor anatomie në Padova, boton Observacione Anatomike.

Ambrois Pare punon në anatominë e enëve të gjakut.

Fabricius njihet si “babai i embriologjisë”.

Gabriele Fallopio1523 - 1562

Hieronymus Fabricius

1537 – 1612

Harvei zbulon qarkullimin e mbyllur të gjakut.

Jean Pecquet zbulon duktusin toracik dhe cisternën chilly.

Malphigi njihet si themelues i anatomisë mikroskopike.

William Harvey1578 - 1657

Marcello Malphigi1628 - 1694

Marie FrançoisXavier Bischat

1771 - 1802

Jan Evangelista

Purkinje1787 - 1869

Bisha (mjek francez) njihet si themeluesi i Teorisë Moderne të Anatomisë.

Purkinje (mjek çek) është njihet si themeluesi i Histologjisë Moderne.

Anatomistët e shek. XIX punojnë për grumbullimin, sistemimin, dhe konsolidimin e informacionit anatomik në tekste koncize.

Gray’s Anatomy është teksti më popullor i kohës, që mishëroi punën e një grupi autorësh. (Botimi i parë nga Henri Gray në vitin 1858).

Henry Gray1827 - 1861

Shek. XX prezanton pretendime në unifikimin e qenies njerëzore me universin.

Darwin, me librin e tij “Mbi origjinën e specieve” konsolidon biologjinë evolucioniste.

Weaver njihet si themeluesi i Biologjisë Molekulare dhe Inxhinierisë Gjenetike.

Charles Darwin

1809 - 1882

Warren Weaver1894 - 1978

I ndodhur përballë problematikave sociale të diseksionit Prof. Gunter von Hagens aplikon në vitin 1978 plastinacionin.

Guntervon

Hagens10 Janar

1945

Vizualizimi i strukturës, nëpërmjet teknikave imazhërike kompjuterike.

ECHO (ultrasonografi).CT (computed

tomography).MR (magnetic

resonance).PET (positron emission

tomography).

Ultrasonografia CT - skaner

Rezonanca Magnetike

PETskaner

Anatomia mbetet shkenca fondamentale për formimin e mjekut të ri dhe pjekurinë profesionale të tij.Teknika e disekimit mbetet teknika më përfituese e informacionit anatomik, ndonëse numri i kadavrave është në zvogëlim të vazhdueshëm.