langoned...gwelet, lenn, selaou niv. 32 / #brezhoneg - miz meurzh-miz ebrel / mars-avril 2019 5...

24
j j j Penaos ’vez lâret... ? : Er gambrDans la chambre Aes ha diaes : Les bienfaits des pronoms C’hoarioù ha bannoù-tresetJeux et BD Retrouvez d’autres infos et des compléments audio sur notre site www.skolanemsav.bzh ur glad splann etre lann ha kan poésie entre landes et abbaye Langoned miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019 niv.32

Upload: others

Post on 08-Feb-2021

27 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • jjj

    Penaos ’vez lâret... ? : Er gambr• Dans la chambreAes ha diaes : Les bienfaits des pronomsC’hoarioù ha bannoù-treset•Jeux et BD

    Retrouvez d’autres infos et des compléments audio sur notre sitewww.skolanemsav.bzh

    ur glad splann etre lann ha kanpoésie entre landes et abbaye

    Langoned

    miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019niv. 32

  • Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 20192

    krenn-ha-krak : carrément, tout net • krennlavar displeget gant : proverbe expliqué par • krougañ : pendre (étrangler) tailhanter(ien) : percepteur(s) • kefiourez°(ed) : caissière(s) • didruez : impitoyable • biskoazh ! : ça alors !

    saotradur(ioù) : pollution(s) • Richer Kilhivadeg : Quillimadec (rivière) • kontammiñ : contaminer • hañvouez : (du) lisier sonterez°(ioù) : sonde(s) • war Veurzh : sur Mars • merglañ : rouiller, s’oxyder

    plijout da’z tousig : plaire à ta chérie / ton chéri • gwisket kran : habillé chic, bien habillé • drailh-kirri : casse automobile

  • Dossier - Teuliad

    Les mots indiqués en couleur dans le texte sont traduits en français. Les noms féminins sont

    suivis d'un °. Les noms sont indiqués au singulier suivi de la marque du pluriel. Les noms

    collectifs sont indiqués par (coll.).GERIAOUEG

    LIVEOÙ

    INTERNET

    Retrouvez le tableau des mutations

    TAOLENN AR C’HEMMADURIOÙpajenn 22

    Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019 3

    §travaux de stagiaires / scolaires

    La rédaction de ce numéro de #brezhoneg sort un peu de l’ordinaire. De nombreux articles sont issus du travail d’élèves de quatrième A de la filière bilingue du collège Anne de Bretagne, à Rennes. Bravo aux collégiennes et collégiens : Aziliz Allard-

    Delanoé, Manon Argouarc’h, Chloé Balcon-Jacob, Maël Berard, Ianis Bot, Loïza Bouchon--Caradec, Léonie Boyer, Anouk Cassin, Ugo Delsaut, Evence Girot, Louna His, Mathieu Janssens, Emma Jouen, Gwenn Kerviche, Hermine Le Corfec, Avel

    Le Gouill, Ulysse Lorcy, Elias Ouazine, Annaëlle Prize, Ewen Quegineur-Le Bacon, Enora Riant-Le Guern, Julie Taillecours, Elouan Thomas et à leur professeure Morwena Audic. Nous ne pouvions pas intégrer tous leurs articles, mais

    nous nous efforcerons de les intégrer dans les numéros à venir. Nous avons eu l’opportunité de publier des travaux de stagiaires des formations de Mervent et Skol an Emsav, mais cette fois nous avons décidé

    de créer une pastille pour indiquer qu’un article est le fruit du travail d’apprenants. Appel aux enseignant•e•s et formateurs•trices : n’hésitez pas à contacter la rédaction pour la publica-

    tion éventuelle de travaux d’élèves, le magazine #brezhoneg est un support pé-dagogique dès sa conception, pas uniquement lors de sa lecture !

    Skrivomp evit #brezhoneg !

    P 10-13 Kant bro, kant giz Langoned, ur glad splann etre lann ha kan • Langonnet, poésie entre landes et abbaye

    Société - KevredigezhP 4 Amañ hag ahont

    P 5 Gwelet, lenn, selaou • Sachit warni

    P 7 Nag a nevez ? Ar sonterez InSight war Veurzh • La sonde InSight sur Mars

    P 16-17 Pennad-kaoz gant... Philippe Ramel, prezidant Kelc'h Keltiek Roazhon

    Langue - YezhP 6 Sikour ! Bremañ eo keginañ • C’est le moment de cuisiner

    P 8-9 Penaos e vez lâret ? Er gambr • Dans la chambre

    P 14-15 Aes ha diaes Les bienfaits des pronoms

    P 18 Gerioù ha troioù-lavar De drôles d’oiseaux !

    P 19 Alioù fur Te, te, te, ha ME neuze ?!

    Détente - DudiP 2 Bannoù-treset

    P 20-21 C’hoariomp !

    Lanzonnet / Wikimedia Commons c b a 3.0

    Le prochainnuméro paraîtrale 30 avril

  • Niv. 29 / #brezhoneg - miz Gwengolo-miz Here / septembre-octobre 201844 Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019

    §

    §

    Breizhad (Breizhiz) Plougouskant

    en e unanbag°-dre-lien (bigi-dre-lien)

    skiant°-prenetKanariez

    mont war ledanaattro°-gaer (troioù-kaer)

    kizidikaatbreskted°

    braventez°

    Breton(s)Plougrescanten solitairevoilier(s)expérience (acquise)les îles Canariess’élargir, se développer, s’étofferaventure(s) sensibiliser fragilitébeauté

    Mell° Aourmelldroaderez°(ed)

    araokadenn°(où)Norvegadez°(ed)

    gourc’hemennaouiñampartiz°

    roidigezh(ioù)

    Ballon d’Orfootballeuse(s)avancée(s)Norvégienne(s)féliciterhabiletéremise(s)

    Tro ar bed Guirec hag e yarE miz Du 2013 e oa aet Guirec Soudée, 21 bloaz, ur

    Breizhad eus Plougouskant, d'ober tro ar bed en e

    unan war vag-dre-lien adalek Landreger, daoust d’e

    nebeut a skiant-prenet. Ambrouget e oa bet goude

    ur pennad gant Monique, ur yar eus Kanariez. Da

    gentañ e oa ur choaz personel mont a vro da vro

    war vag. Tamm-ha-tamm e oa aet war ledanaat

    mennozh Guirec avat. Heuliet e oa bet e droioù-kaer

    gant kalz a dud dre internet ha graet en doa e soñj

    kontañ e istor ha kizidikaat an dud er skolioù pe er

    skolioù-meur war breskted ha braventez ar bed. E

    miz Kerzu 2018 e oa distroet Guirec, 24 bloaz, da

    Vreizh e porzh Pempoull, asambles gant Monique.

    Evit gouzout hiroc’h : www.guirecsoudee.com

    Mell Aour ar merc’hedE 2018 e oa aet ar Vell Aour gant Ada Hegerberg. Ar

    wech kentañ e oa bet d'ur plac’h kaout an trofe-se. Da

    lâret eo o deus gortozet ar c’hoarierezed mell-droad

    tri-ugent vloaz a-raok na vefe roet ar priz-se d’ar

    velldroaderez wellañ ! Ur gwir araokadenn evit ar

    vell-droad an hini eo neuze, hag evit ar sportourezed

    evel-just. Ganet e 1995, an Norvegadez Ada Heger-

    berg a c’hoari gant skipailh Lyon. Ar plac’h kentañ

    bet gourc’hemennaouet gant ar Vell Aour evit he

    ampartiz eo-hi bremañ. “Pouezus-tre eo deomp-ni,

    merc’hed. Merc’hed yaouank, kredit ennoc’h” he doa

    embannet Ada e-kerzh lid roidigezh an trofe.

    © Guirec Soudée

    Pierre-Yves Beaudouin / Wikimedia Commons c by- a 4.0

  • Gwelet, lenn, selaou

    5Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019

    Sachit warni

    www.diwan.bzh

    §

    Ar farz forn dre brunevAozañ

    200 g bleud

    150 g sukr

    2 sac’hadig sukr vanilhet

    4 vi

    75 cl laezh

    20 prunevenn

    bleud(où) prunev (coll.)

    toazsaladennouer(où)

    leuskel da ziazezañamanenniñplad(où) pri

    diskenn

    farine(s) pruneaux (1=prunevenn)(de la) pâtesaladier(s)laisser reposerbeurrerplat(s) en terreverser

    Bez' e vo eus Kroashent ar micherioù adarre er bloaz-mañ. Abaoe daouzek vloaz bremañ e vez aozet an emgav-se evit skolajidi Diwan. Dalc’het e vo an darvoud e sal Glenmor e Karaez d’an 11 a viz Meurzh. E-kerzh an endervezh e vo roet d’ar skolajidi peadra d’en em soñjal, ha respontet e vo d’o goulennoù ivez. Petra ? Peseurt labour ? Penaos ? Pelec’h ? Ar grennarded a c’hello mont a daol da daol da gejañ gant tud a vicher a responto d’ar goulennoù hag a ginnigo o micher dezhe. Un doare eo da vont tamm-ha-tamm e darempred gant bed al labour dre ar brezhoneg evit skolajidi hag a vez kollet pe etre daou a-wechoù. Reiñ a ra tro dezhe da soñjal en dazont.

    Kroashent ar micherioù Diwan 2019

    kroashent(où)darvoud(où)

    endervezh(ioù)peadra

    kejañ(bezañ) etre daou

    carrefour(s)évenement(s)après-midi(s)nécessairerencontrerêtre indécis

    © Jérôme Rommé

    Aozennoù

    1 Evit aozañ an toaz, meskañ ar bleud, al laezh, ar sukr vanilhet, ar vioù hag ar sukr e-barzh ur saladennouer.

    2 Leuskel da ziazezañ un eurvezh.3 Raktommañ ar forn da 200oC. Lakaat

    un tamm amann da deuziñ hag amanenniñ ur plad (ur plad pri zo gwelloc’h). Diskenn an toaz er plad.

    4 Ouzhpennañ ar prunev rollet er bleud.5 Poazhañ 30 munut da 200oC.

    Sachit ganeoc’h !

    © Diwan

  • Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 20196

    §

    mare(où)eskemm(où)

    orin(où)danvez(ioù)

    lec’helsevenadur(ioù)

    kredenn°(où)meuz(ioù) dibar

    foetañ bro

    moment(s)échange(s)origine(s)ressource(s)local (adj.)culture(s)croyance(s)spécialitée(s)voyager, voir du paysKaoc’h ! Suilhet ’m eus ar wastell !

    Bremañ eo keginañC’est le moment de cuisinerKeginañ a reomp bemdez, hon-unan, gant hor familh, evidomp hag evit ar re a garomp. Ur mare a blijadur e vez ha leun a eskemmoù. Keginañ zo ur perzh eus hor c’hultur, hon orin hag evit profitañ mat e brezhoneg eo gwelloc’h gouzout un nebeud frazennoù evel ar re amañ dindan.

    © Alena Ozerova

    © OlgaKlochanko

    KEGINAÑ DRE AR BEDLiesseurt eo an doareoù keginañ dre ar bed. Pep poblad he deus he mod da aozañ predoù, hervez an danvezioù naturel hag ar produioù lec’hel, ar boazioù, ar sevenadur hag ar c’hredennoù, an teknikoù, ha diouzh disoc’h an eskemmoù etre ar pobloù hag ar sevenadurioù. Pep bro he deus he meuzioù dibar hag ar perzhioùse a ranker kemer e kont pa’z eer da foetañ bro.

    La cuisine est diverse à travers le monde. Elle est le fruit des ressources naturelles et des productions agricoles locales, des us et coutumes, de la culture et des croyances, des techniques, des échanges entre les peuples et les cultures. Chaque région a ses spécialités, c’est un des éléments incon-tournables lorsque l’on part à la découverte d’un pays.

    Laka ar forn war enaou ! Allume le four !

    Gwalc’h da zaouarn ha naeta taol ar gegin evit gallout labourat. Lave-toi les mains et nettoie la table de la cuisine pour pouvoir travailler.

    Tenn 'ta an aozennoù eus ar yenerez. Sors donc les ingrédients du frigo.

    Kaoc’h ! Suilhet ’m eus ar wastell ! Merde ! J’ai fait crâmer le gâteau !

    Prenet ’teus ar vioù evit an alumenn ? Est-ce que tu as acheté les œufs pour l'omelette ?

    Kavet ’teus ar rekipe ? As-tu trouvé la recette ?

    Mat eo dit digeriñ an istr ha fardañ ar soubilh, mar plij ? Peux-tu ouvrir les huîtres et faire la sauce, s'il te plaît ?

    Mmmh ! C’hwezh vat zo ! Mmmh ! Ça sent bon !

    Taol evezh ! Al laezh zo o vont da zivordañ. Fais attention ! Le lait va déborder.

    Bet out o prenañ ar peadra evit aozañ koan fenoz ? Tu as fait les courses pour préparer le dîner ce soir ?

  • Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019 7

    §

    Ar sonterez InSightwar Veurzh

    NASA/JPL-Caltech

    aozadur(ioù)pluskenn°(ioù)kalonenn°(où)

    emdreiñmaenek

    roadenn°(où)kren(où)-douar

    stok(où)divuhez

    organisationcroûte(s)noyau(x), partie(s) centrale(s)évoluerrocheuxdonnée(s)tremblement(s) de terreimpact(s)sans vie (adj.)

    embregerezh(ioù)dibradañ

    kefridi°(où)bezañ e soñj da

    diaester(ioù)

    entreprise(s)décollermission(s)envisager de, avoir l’intention de...difficulté(s)

    Erruet mat eo, a-benn ar finAr sonterez InSight zo erruet war Veurzh d’al Lun 26 a viz Du 2018. Goude c’hwec’h miziad treizhañ ha seizh munut diskenn, da 24 c'hilometr an eur ha da seizh kant derez Celsius. Aet eo tre aergelc’h Meurzh gant ur buander tost da ugent mil kilometr an eur. Ur gwir taol-kaer teknikel eo ! N’eus nemet ur sonterez diwar ziv hag a zeu a-benn da douch leur trede planedenn koskoriad an Heol.

    Perak e oa bet kaset InSight ?InSight zo bet choazet evit studial aozadur ar blanedenn ruz. Sontañ a ra diabarzh al leur (pluskenn, mantell ha kalonenn) evit klask gouzout penaos eo en em stummet ar blanedenn ha penaos eo emdroet, ar pezh a roio tro da anavezout gwelloc’h ar planedennoù maenek all, evel an Douar. Dastum a ra ivez roadennoù gant he sismometr e-keñver ar c’hrenoù-douar hag ar stokoù meteoritennoù. Klask a raio tud an NASA gouzout penaos eo deuet Meurzh da vezañ divuhez, yen ha sec’h.

    Savet evit an NASAInSight zo bet savet evit an NASA gant Lockheed Martin Space System, un embregerezh difenn ha surentez. Er fuzeenn Atlas V401 e oa dibradet d’ar Sadorn 5 a viz Mae 2018, eus ar Vandenberg Air Force Base, war aodoù Kalifornia, er Stadoù-Unanet. Koustet eo ar gefridi ouzhpenn seizh kant milion a euroioù. Er penn-kentañ e oa e soñj tud an NASA da lañsañ ar sonterez e 2016, met un diaester a oa bet.

    Petra he deus kavet ?Evit ar wech kentañ he deus enrollet ur sonterez son an avelioù a c’hwezh war Veurzh. E penn kentañ miz Genver he deus enrollet froum leur ar blanedenn. Kemeret he deus InSight fotoioù eus al lec’h ma n’eo bet mab-den james. Dastum peadra da c’houzout hag-eñ eo dourennek kalonenn Veurzh pe get zo war he roll-labour, a bado daou vloaz. Danvez studi (ha faltazi ?) a gaso InSight d’an Douariz, hep mar !

    sonterez°(ioù)Meurzh°treizhañ

    aergelc’h(ioù)taol(ioù)-kaer

    leur°(ioù)koskoriad an Heol

    sonde(s)Marstraverseratmosphère(s)exploit(s), haut(s) fait(s)sol(s), surface(s)le système solaire

    enrollañc’hwezhañfroum(où)

    mab-dendourennek

    faltazi°Douarad (Douariz)

    enregistrersoufflerbruit(s) de vibration, bourdonnement(s)l’Homme, l’être humainliquide (adj.)imagination, fictionTerrien(s)

  • Er gambrUn dornad gerioù, simpl met mat da anavezout evit kas amzer vrav en ho kambr (kempenn pe gempennoc’h) ha deskiñ geriaoueg stag eus ar pezh-se, da c’hortoz e vefe echu skouflad ar goukoug evit lezel plas d’an nevezamzer.

    Quelques mots, simples mais bons à connaître pour passer du bon temps dans votre chambre (plus ou moins rangée) et apprendre le vocabulaire se rattachant à cette pièce, en attendant que les giboulées de mars passent pour laisser place au printemps.

    ar prenestr(où)

    ar gwele(où)

    ar skindommerez°(ioù)

    an rideoz(ioù)

    an daol°-noz (an taolioù-noz)

    an dih

    uner(

    ioù)

    ar plañchod(où)

    ar c’holc’hed° (ar golc’hedoù)

    al lamp(où)-solier

    Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 20198

    §©

    mar

    og-p

    ixce

    lls

  • Mat da c’hoût :Le mot kambr en breton est utilisé de façon imagée dans l’expression kousket e kambr ar stered, dormir à la belle étoile par exemple, ou bien encore lorsque l’on évoque les signes du zodiaque, Kambroù-an-Heol. Il existe de plus deux pluriels différents : kambroù et kambreier...

    ar gador°-ruilh(ar c’hadorioù-ruilh)

    al lamp(où) pennwele

    ar vatarasenn°(ar matarasennoù)

    an arme

    l°-dilha

    d

    (an arm

    elioù-d

    ilhad)

    ar burev(ioù)

    an estajerenn°(où)

    ar goubenner(ioù)

    an diretenn°(an tiretennoù)

    an doug(où)-dilhad

    ar voest°(ar boestoù)

    9Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019

    © n

    asta

    zia

    © o

    scar

    0

  • Langoned, ur glad splann etre lann ha kan Langonnet, poésie entre landes et abbaye

    O Langoned, ma bro garetKreiz ar maezioù zo diwanetUr rozenn gaer ’tal an iliz,Ur rozenn gaer dindan ar glizh.

    Maezioù LangonedSetu pozioù ur ganaouenn gant Glenmor. Piket e oa e galon gant ur vaouez a Langoned ha gant ar barrez ivez. Ne oa ket padet ar garantez met stag e oa chomet Glenmor ouzh Langoned, evel Alan Stivell hag en doa roet an anv E Langoned d’ur bladenn e 1974.Petra a ra da Langoned bout dudius ha lakaat an dud da skrivañ diwar he fenn ? Ar maezioù tro-war-dro marteze emit-hu ? Ya, kredapl. Etre Gourin hag ar Faoued emañ Langoned, er vro Chtou ha pa guitaer ar

    vourc’h e vezer buan e-kreiz lanneier bras, lanneier Kerivoal. A-bell e c’haller gwelet ar Menez Du ha koadeier. Evit ober ho soñj e c’hallit mont da bourmen war Minez Sant-Jozeb e miz Gouere. Gellout a rit ivez, mont da lenn war ribloù ar stêr Ele pe c’hoazh war bord ar gwazhioù evel ar stêr-Laeron, ar Roz Millet hag hini stêr Langoned, nepell diouzh ar stank.

    Glad ha roudoù an amzerioù kent e LangonedMoarvat eo ivez glad Langoned a ro awen d’an arzourien hag a ro awen c’hoazh d’an dremenidi ha da dud ar vro. Iliz an Drinded-Langoned, trev Langoned, hag hini ar barrez, savet en 11vet kantved ha kizellet kaer, ar chapelioù roman dibar, ar feunteunioù, ar

    Mat da ouiet :Outre le travail important des associations qui œuvrent pour la langue bretonne sur le territoire, la municipalité est aussi partie prenante dans cette entreprise. Une filière bilingue a été ouverte dans l’école publique en 2012 et à la rentrée prochaine 29 enfants y seront scolarisés. Le niveau 2 de la charte « Ya d’ar brezhoneg » à été remis à la commune et Langonnet est en bonne voie pour valider l’échelon 3. Des interventions en breton ont lieu à la micro-crèche et le personnel municipal peut bénéficier d’une prise en charge des cours de breton.

    piket e galon gant ub.dudius

    emit-hu ?lann(eier)

    ar Menez DuMinez Sant-Jozeb

    gwazh°(ioù)glad

    awen° tremenad (tremenidi)

    trev°(ioù)kizellañ

    dibarkrugell° Karven

    galian-ha-romandismantroù

    Krennamzer°taolenniñabati°(où)

    gwerz°(ioù)gwern°(ioù)

    eskob (eskibien)douarañ

    an Dispac’h

    être épris de qqnattirant-edites-vous ? pensez-vous ?lande(s)les Montagnes noiresCalotte Saint-Josephruisseau(x)patrimoineinspirationpassant(s)trêve(s)sculpter, ciselerexceptionnelle tumulus Karmaingallo-romainruinesMoyen Âgereprésenterabbaye(s)complainte(s)maraisévêque(s)inhumer, enterrerla Révolution

    10 Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 201910

  • Ar Menez Du. sk. © Ti-kêr Langoned

    kêriadenn°(où)broudañ

    sonadeg°(où)diskouezadeg°(où)

    village(s), lieu(x)-dit(s)pousser, encouragerconcert(s)exposition(s)

    manerioù hag an abati sistersian a sank don ar vro en Istor. Krugell Karven, an hent galian-ha-roman ha dismantroù bourc’h kozh Sant-Maor savet er Grennamzer a c’hallfe taolenniñ ivez poltred maezioù Langoned.

    Abati LangonedMeur a werz a c’hallfe bout kompozet a-ziwar abati Langoned. Savet e 1136 gant Konan III e gwernioù, kempennet e oa bet an douaroù gant ar sistersianed. Raoul, eskob Kerne marvet e 1158, a voe douaret eno. Un abati c’halloudus e oa bet e-pad kantvedoù met e 1790 da vare an Dispac’h e oa bet lakaet e gwerzh ha feurmet d’ar familh Breban. Beleien didou ha Chouaned o doa kavet repu enni. Dizalbadet ha dilaosket e oa bet da c’houde. E dismantroù an abati e oa bet staliet greoù kentañ Breizh. Chomet e oant eno e-pad 50 vloaz. En 19vet kantved, e oa bet ur skol evit ar veleien visioner. Hiriv eo an abati ul lec’h diskuizh evit ar visionerien war an oad. Ur mirdi war Arzoù Afrika zo bet digoret d’an dud. Pourvezet eo bet gant armoù, maskloù, delwennoù ha relegoueroù bet degaset da Langoned gant ar visionerien war-lerc’h o beajoù.

    Tud ha kevredigezhioùMilig ar Skañv (Glenmor) hag Alan Stivell zo bet meneget uheloc’h met anvioù all zo da anaout evit gouiet hiroc’h war Langoned. Hini ar soner Sam Poupon da gentañ penn. Gant e gomper en doa savet kelc’h keltiek Korollerien an Ele, en abati. Bev-mat hiriv an deiz, ar c’helc’h en deus merket istor ar vro hag ar c’helc’hioù. Ha ne vefe ket eus birvilh Langoned hep ar c’hevredigezhioù, annezidi an trowardroioù, sonerien, arzourien evit lod anezhe evel ar margodennour Gepetto. An holl re se a zousa hag a vrava en o mod dezhe prantadoù buhez, kalet a-wechoù, o amezeien hag an dremenidi.

    A-drak, sifroù Langoned1 800 annezad e 2016. 8 500 hektar (kumun vrasañ ar MorBihan). 207 kêriadenn. 7 chapel, 1 iliz en Drinded, 1 iliz e Langoned hag un abati. 1 gumun, un drev ha roudoù ar vourc’h kozh. 1 grugell. 2 gelc’h keltiek e-pad pell, hini Korollerien an Ele hag hini War hent hon tadoù (na ra ket arvestoù ken abaoe bloavezhioù). 59 den a oa divroet da gKanada ha 62 d’ar Stadoù-Unanet etre 1948 ha 1953, broudet gant beleien ha gant implijidi burevioù La Compagnie générale Transatlantique, staliet e kornbro Gourin. 21 bugel skoliataet e klas divyezhek ar gumun. Live 2 ar garta Ya d’ar brezhoneg sinet e 2016. 3 gwech eo bet aozet Gouel Broadel ar Brezhoneg e Langoned. 40 kevredigezh. 1 lec’h evit arzourien, sonerien ar vro zo e bal krouiñ, harpañ, stummañ, produiñ, diskouez an oberennoù savet… Meur a sonadeg, diskouezadeg aozet bep miz e Langoned.

    beleg (beleien) didoukavout repu

    dizalbadiñgre(où)

    beleg misioner (beleien visioner)

    mirdi(où)relegouer(où)

    menegiñ kevredigezh°(ioù)annezad (annezidi)

    trowardroioùmargodennour(ien)

    dousaatbravaat

    prêtre(s) réfractaire(s)trouver refugesaccagerharasprêtre(s) missonnaire(s)

    musée(s)reliquaire(s)mentionnerassociation(s)habitant(s)environsmarionnettiste(s)adoucirembellir

    Un nor e kloastr an abati. sk. © OTPRM / Ti Touristed Bro ar Roue Morvan

    Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019 11

    Kant bro, kant giz

  • Pep gwir miret strizh.

    taol(ioù)-intruduperzh(ioù)bonn(où)skignañ

    panellerezhstankoc'h-stankañ

    tizhoutendro

    gladtakad(où)

    troiad°-vale (troiadoù-bale)talañ ouzh

    c’hwitadenn°(où)terkadur an tiriad

    pourvezañtreuzdougen

    initiative(s) (action)qualité(s)borne(s)diffusersignalisationde plus en plus abondantatteindreenvironnementpatrimoine(s)zone(s)circuit(s) pédestre(s)faire front àéchec(s)l’aménagement du territoirepourvoir, fournirtransport

    Après une carrière d’enseignant, Christian Derrien est aujourd’hui un élu actif. Devenu maire de Langonnet en 2001, Il est également conseiller départemental du Morbihan et viceprésident du conseil communautaire Roi Morvan Communauté.

    derc’helaozour(ien)

    darvoud(où)kevredigezh°(ioù)

    kendiviz(où)galv(où)

    #B : Petra a lârfec’h d’ar dud a faotfe dezhe en em staliañ e Kreiz-Breizh ?C.D. : Dre m'eo start ar jeu evit kumunioù Kreiz-Breizh eo ret da dud ar vro bout leun a ijin ! Er gumuniezh kumunioù e aozomp kalz a draoù tro-dro d'ar yaouankiz, evel kuzulioù ar vugale hag ar grennarded, ur greizenn degemer ha dudi oberiant... Bev-mat e chom bourc'h Langoned gant servijoù ha stalioù diazez : un ti-post, un apotikerezh, ur stal-vleunioù, ur preti, ur ficherezh-vlev, ur gigerezh, ur stal-vutun, un ti ar yec'hed... hag ur medisin a-raok pell, esper hon eus ! E-keñver pellgomz hag internet ec'h a an traoù war-raok ivez gant ar wienn optikel.

    #B : Hag evit ar re a zeu da dremen devezhioù eus tu Langoned pe en trowardroioù, petra zo da welet ?C.D. : Glad puilh Langoned a zalc'h testeni eus Istor ar vro neuze e alian dezhe mont da welet an ilizoù, evel hini an Drinded a zo bet renevezet, ar chapelioù, ar Menez Du, lec'h uhelañ ar Mor-Bihan, evit ur gweled dibar, an abati ha mirdi an Arzoù Afrikan zo enni...

    #brezhoneg : Ur gumun hag a ro lañs da daolioù-intrudu lies-seurt e seblant Langoned bezañ. Pere eo he ferzhioù kreñv ?Christian Derrien : Ur vuhez kevredigezhel, sevenadurel hag arzel birvidik zo e Langoned. Un daou-ugent kevredigezh bennak zo staliet er gumun, ’pezh zo kalz. Ur vediaoueg vrav zo, enni ur bonn Dastum, ur greizenn grouiñ, La Grande Boutique, hag a skign he frogramm sevenadurel e Kreiz-Breizh a-bezh... Ur panellerezh divyezhek stankoc'h-stankañ zo e Langoned hag e tizhimp live 3 ar garta Ya d’ar Brezhoneg, Gouel Broadel ar Brezhoneg a vo aozet amañ evit an trede gwech. E-keñver endro ez a war-raok Langoned gant taolioù-intrudu a bep seurt evit an amzer-da-zont hag evit gwareziñ glad Langoned : panelloù-heol, kempenn stêrioù an Ele hag ar Skorf ha distro an eoged, aozañ un takad “zero fito”, troiadoù-bale...

    #B : Langoned a zle talañ ouzh ar memes diaesterioù hag ar c’humunioù all e Kreiz-Breizh ?C.D. : Ya, ur c’hwitadenn zo bet e terkadur an tiriad e Breizh. N’eus kêr vras ebet e-kreiz ar vro a gas startijenn d'ar c'hornad. Dre gement-se n'eo ket pourvezet ken mat an treuzdougen ha n'eo ket liesseurt a-walc'h ar postoù-labour. Nebeutoc'h-nebeutañ a dud a vez o chom er vro neuze.

    maer Langoned

    maire de LangonnetChristian Derrien

    kumuniezh°(ioù) kumunioùkrennard(ed)

    ficherezh°-vlev (ficherezhioù-blev)

    gwienn°(où) optikeltrowardroioù

    puilhtesteni(où)gweled(où)

    dibar

    communauté(s) de communesadolescent(s)salon(s) de coiffure

    fibre(s) optique(s)environsabondant, ici : richetémoignage(s)vue(s)particulier, spécial, original

    12 Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019

    B1

  • Kant bro, kant giz

    derc’helaozour(ien)

    darvoud(où)kevredigezh°(ioù)

    kendiviz(où)galv(où)

    se tenirorganisateur(s)événement(s)association(s)colloque(s)appel(s)

    kreizenn°(où)gouestlañ a vremañ

    prouiñarvest(où)

    ti(ez)-skignañti(ez)-produiñ

    centre(s)dédiercontemporainprouverspectacle(s)maison(s) de diffusionmaison(s) de production

    kefridi°(où)truezus

    didogre(où)

    marc’h (kezeg) kalloc’h kazeg°(kazekenned)-eal

    divent

    charge(s), mission(s)pitoyablesans toitureharas étalon(s) jument(s) poulinière(s)de grande ampleur

    bouc’hal°(bouc’hili)-lagadek oadvezh diwezhañ an arem

    oadvezh an houarnbreskplom

    e stumm dre wiskadoù

    hache(s) à douillesl’âge du bronze finall’âge du ferfragile(du) plomben forme depar couches

    Evit gouiet hiroc’h Plus d’infos

    La Grande Boutique 3 straed ar Milad 56630 Langoned 02 97 23 83 83 www.lagrandeboutique.fr

    Abati Langoned 56630 Langoned 02 97 23 93 08 www.abbayedelangonnet.fr

    Bod Kelenn 7 straed Kerne 56630 Langoned http://bodkelenn.wixsite.com/bodkelenn

    Mignoned ar brezhoneg Ti ar Vro Gwened 3 straed al lezenn 56000 Gwened 06 11 70 65 92 [email protected] www.mignoned.bzh http://gbb.bzh

    Kastel Gaillard, Mirdi an istor hag an arkeologiezh 2 straed Noé 56000 Gwened 02 97 01 63 00

    Darvoudoù er vroÉvénements

    KaozeadegoùBep miz e tavarnioù Langoned, aozet gant An Ti Glas hag an Ti-kêr.

    Festival Couleurs du MondeEtre an 31 a viz Mae hag an 2 a viz Mezheven

    Gouel Broadel ar BrezhonegEtre ar 7 hag an 9 a viz Mezheven aozet gant Mignoned ar Brezhoneg.

    Gouel ar brezhoneg

    Evel e 1998 hag e 2017 e vo dalc’het Gouel Broadel ar Brezhoneg e Langoned, d’ar 7, 8 ha 9 a viz Mezheven. Mignoned ar Brezhoneg, aozourien an darvoud, harpet gant ar gevredigezh Bod Kelenn, zo o labourat abaoe mizioù evit kempenn ar programm. Sonadegoù, fest-noz, fest-deiz, c’hoariva, c’hoarioù, stalioù-labour ha kendivizoù a vo d’ar Sadorn ha d’ar Sul. Ur galv zo bet graet evit kavout tud a youl vat ouzhpenn ha pediñ ar c'hevredigezhioù da staliañ standoù war al lec’h.

    Greoù abati Langoned

    Ouzhpenn bout ul lec’h relijiel he deus bet an abati kefridioù dibar. Daoust d’he stad truezus en 19vet kantved, dido ha dibrenestr, graet en doa e soñj Napoleon 1 staliañ eno e 1806 kentañ greoù publik Breizh gant 40 marc’h kalloc’h ha 10 kazeg-eal. Start eo kompren da vat perak e oa bet choazet Langoned, pell diouzh ar c’hêrioù ha diaes da vont di dre an hentoù, met labourioù divent a oa bet kaset evit kempenn ha brasaat al lec’h. Brud en doa tapet ar savadur tamm-ha-tamm. E 1857 e oa bet dilojet ar c’hezeg d’an Henbont.

    La Grande Boutique

    Ouzhpenn ugent vloaz zo e oa bet savet La Grande Boutique e Langoned, ur greizenn gouestlet d’ar c’hrouiñ a vremañ, arbennik war ar sonerezh hengounel ha sonerezh ar bed. Eno e vez prouet d’an holl e c’hell an dañs, an arzoù hag ar sonerezh kaout o flas er-maez eus ar c’hêrioù ! LGB zo ul lec’h krouiñ met eno e vez arvestoù, diskouezadegoù hag ivez un ti-skignañ Le Plancher a gas sonadegoù zo da foetañ bro e Kreiz-Breizh. Un ti-produiñ zo staliet er greizenn ivez (Label Innacor).

    Roudoù eus moneiz an hendadoù

    E 1976 e Langoned, en ur park nepell diouzh ur feurm e oa bet diskoachet 300 bouc’hal-lagadek eus oadvezh diwezhañ an arem pe eus oadvezh an houarn. Ar bouc’hili-se, savet war an diwezhat en Arvorig hag e Normandi dreist-holl, ne oant ket graet evit labourat rak bresk e oant a-gaoz d’an arem ha d’ar plom a oa enne. Hervez arkeologourien zo e vezent implijet evel moneiz. Kavet e oant bet douaret ha renket e stumm kelc’hioù, an eil re war ar re all dre wiskadoù. E Gwened e c’hellit gwelet anezhe, e Mirdi an Istor hag an Arkeologiezh.

    © M

    igno

    ned

    ar B

    rezh

    oneg

    © La G

    rande Boutique

    © O

    TPRM

    / Ti

    Tou

    riste

    d Br

    o ar

    Rou

    e M

    orva

    n

    Moreau.henri / W

    ikimedia C

    omm

    ons c by- a

    4.0

    Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019 13

  • Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 201914

    Les bienfaits des pronoms

    Ex :

    1. UNAN Ils font pas du thé par là-bas ?

    Unan, contrairement à son sens premier (le chiffre 1), a des emplois multiples. Il sert donc lorsque l’on compte, unan, daou, tri... Mais aussi à dénombrer, c’est-à-dire à compter des choses, des êtres. Il peut ainsi remplacer les noms qu’il dénombre induisant deux formes différentes selon qu’il est suivi par le nom compté ou pas :

    Un den am eus gwelet o neuial gant poc’haned. > J’ai vu une personne nager avec des macareux.Pet den ac’h eus gwelet o neuial gant poc’haned ? > Combien de personnes as-tu vu nager avec des macareux ?

    Unan am eus gwelet > J’en ai vu un.

    > La reprise du nom (ici den) n’est pas attendue. Le nom den est ici non nécessaire car sous-entendu.

    Son genre sera celui du nom qu’il remplace.

    masculin : Unan barrek a anavezan. > J’en connais un compétent.

    féminin : Unan varrek a anavezan. > J’en connais une compétente.

    Vous l’avez remarqué, la marque du genre est la mutation adoucissante à l’initiale de l’adjectif (barrek au masculin et varrek au féminin).

    Accompagné de possessifs, il signifie (tout•e) seul•e / soi-même :

    Ma-unan em eus graet ar wastell-se. > J’ai fait ce gâteau-là (tout.e) seul•e / moi-même.

    Ex :

    2. HINI les faits !

    Hini, comme unan, est singulier. Dès qu’on distingue un élément parmi d’autres, qu’on ne nomme pas, on utilise le pronom hini. On le place en première position dans un complément du nom.

    Hini Gwendal eo. > C’est celui de Gwendal.

    On accepte “an” devant hini, lorsque celui-ci est qualifié pour identifier l’élément désigné, distinct des autres, par un adjectif de qualité :

    An hini bras > le grand, an hini vras > la grande.

    Un groupe verbal :

    An hini am eus gwelet > celui/celle que j’ai vu.

    Hini peut être indéfini et en est pour cela masculin : hini kreñv > de l’alcool fort.

    Précédé de possessifs, il marque la propriété : ma hini > le mien / la mienne.

    Ex :

    Ex :

    Evit mont pelloc’h ganti :

    Article 273, Grammaire du breton comtemporain, Francis Favereau (Skol Vreizh)Articles J2.13, B3.1.2.4, Q1.2.4, Q5, R3.2, S5, La grammaire bretonne pour tous, Eugène Chalm (An Alarc’h)

    Ex :

  • 15Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019

    Connus pour leur propriété détox du fait qu’ils nous ont tous fait suer au moins une fois, ils sont aussi relaxants si on remet le couvert. Détendons-nous donc en invitant les pronoms à se mettre à table et à nous livrer leurs secrets.

    3. HOMAÑ Non, on dit la vérité !

    On les utilise si la situation nous amène à désigner du doigt, même si ce n’est pas poli. En fonction du degré d’éloignement nous n’utiliserons pas le même pronom :

    Féminin Masculin

    Proche Homañ eo ma hini.celle-ci est la mienne.

    Hemañ eo da hini.Celui-ci est le tien.

    Assez proche mais un peu moins qu’au-dessus

    Honnezh zo sichant.Celle-là est sympa.

    Hennezh zo lirzhin.Celui-là est gai.

    Relativement éloigné, en tout cas, plus que ceux du dessus

    Honhont zo he-unan.Celle là-bas est seule.

    Henhont n’emañ ket e-unan.Celui là-bas n’est pas seul.

    4. RE bémol

    Tous les pronoms ci-dessus n’ont qu’une seule forme plurielle : re, pratique, non ? Oui, à quelques détails près...

    UNAN AN HINI HOMAÑ AN EIL ... EGILE

    RE Unan am eus gwelet.Re (anezho) am eus gwelet.Reoù am eus gwelet. > J’en ai vu (plusieurs)

    Unan barvek a anavezan.Re barvek a anavezan. Re(où) varvek a anavezan.> J’en connais des

    barbu•e•s.

    Hini Gwendal eo.Re Gwendal eo / int.

    An hini bras / vras.Ar re vras.

    Ma hini.Ma re.

    Homañ / Hemañ.

    Ar re-mañ.

    Honnezh / Hennezh.

    Ar re-se.

    Honhont / Henhont.

    Ar re-hont.

    An eil a c’hoarzh, egile a ouel.An eil re a c’hoarzh, ar re all a ouel.

    Re est déjà pluriel mais possède une deuxième forme qui consiste à lui suffixer -où.

    Quand re est indéfini, on peut ne pas appliquer la mutation adoucissante. Re est dénué de marque de genre.

    Les noms propres ne mutent pas après les pronoms.

    Utilisé de manière définie, précédé de ar, re provoque une mutation adoucissante.

  • #brezhoneg : Gallout a rit displegañ petra eo Kelc’h Keltiek Roazhon ?Philippe Ramel : Ur gevredigezh eo ar C’helc’h Keltiek. He falioù eo treuzkas sevenadur Breizh gant stalioù-labour a bep seurt, diorren ar c'hrouiñ ha kas an arzoù war-raok, brudañ al liesseurted sevenadurel, stummañ war ar vuhez kevredigezhel hag aozañ an darvoud Sevenadur. Aozet e vez ivez emgavioù gant skolioù evit donaat anaoudegezh ar sevenadur-se. Savet eo bet gant Eugène Cairou, asambles gant tud all, er bloavezhioù 1930. Tri bloaz e oa padet al labour sevel ar c'helc'h. An neb a gar a c’hell emezelañ.

    #B : Penaos hoc'h eus graet anaoudegezh gant sevenadur Breizh ?P.R. : Pa oan erru e Roazhon e oan nav bloaz ha komprenet em boa e oan breizhat. Deuet e oa ar meiz ennon e oa ma sevenadur din ha c’hoant am boa bet d’ober traoù gantañ hag evitañ. Bepred em eus bevet er sevenadur breizhek abaoe. Er bloavezhioù 1980 e oan emezelet d'ar gevredigezh. Da c'houde, er bloavezhioù 1990 e oan aet er renerezh hag a-benn ar fin er bloavezhioù 2000 e oan aet da brezidant.

    #B : Petra a blij deoc'h e sevenadur Breizh ha penaos e welit e amzer-da-zont ?P.R. : Plijout a ra din e vefe treuzkaset sevenadur Breizh a rummad da rummad en ur lakaat anezhañ da emdreiñ. Evit e amzer-da-zont on didrabas rak unan a vo dre ret ha deomp-ni eo da grouiñ anezhañ.

    #B : Kevelerezhioù ha raktresoù nevez ho peus ?P.R. : Ur bern kevelerezhioù hon eus, gant Kêr Roazhon da skouer, a zegas ur skoazell arc’hant bras deomp. Kalz a raktresoù hon eus evit aozañ ar gevredigezh. A-benn miz Gwengolo 2019 e fell dimp sevel ul laz-kanañ e brezhoneg, an hini kentañ e Roazhon.

    Berr-ha-berr :

    Krouidigezh ar C'helc'h Keltiek : 9 a viz Kerzu 1934Savet gant : Eugène CairouGer-stur : "Me a zalc’ho !"Sevenadur : 19vet abadenn 20 a viz C’hwevrer > 17 a viz Meurzh 2019 www.sevenadur.org

    Philippe Ramel,

    © Philippe Ramel

    Evit gouzout hiroc’h :

    Kelc’h keltiek Roazhon Ferme de La HarpeBali Charles Tillon35000 Roazhon

    [email protected]@cercleceltiquederennes.org02 99 54 36 45

    Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 201916

    §§

  • #brezhoneg : Pouvez-vous nous expliquer ce qu’est le Cercle Celtique de Rennes ?Philippe Ramel : Le Cercle Celtique de Rennes est une association. Ses missions sont de transmettre la culture bretonne avec différents ateliers, de diffuser la création et la promotion artistique, de promouvoir la diversité culturelle, de former des gens à la vie associative et d’organiser l’évène-ment Sevenadur. Elle organise également des ren-contres scolaires afin d’approfondir les connais-sances de cette culture. L’association a été créée par Eugène Cairou, entre autres, dans les années 1930. La création a duré trois ans. N’importe qui peut faire partie de cette association.

    #B : Quel est votre parcours avec la culture bre-tonne ?P.R. : Lorsque je suis arrivé à Rennes j’avais neuf ans et j’ai appris que j’étais breton. J’ai pris conscience de ma culture et m’y suis investi. De-puis, j’ai toujours vécu dans la culture bretonne. Dans les années 1980, je suis devenu membre du Cercle Celtique de Rennes. Puis, dans les années 1990 je suis entré au sein de la direction et enfin dans les années 2000, je suis devenu président.

    #B : Qu’aimez-vous dans la culture bretonne et comment voyez-vous son avenir ?P.R. : J’aime que cette culture soit transmise de gé-nération en génération tout en la faisant évoluer. Pour son avenir, je suis serein car il y a forcément un futur et c’est à nous de le créer.

    #B : Avez-vous des partenariats et de nouveaux projets ?P.R. : Nous avons plein de partenariats comme la Ville de Rennes qui est une grande aide financière. Nous avons beaucoup de projets pour organiser l’association. D’ici septembre 2019 nous souhai-tons mettre en place une chorale en langue bre-tonne, la première à Rennes.

    En bref :

    Création du Cercle Celtique : 9 décembre 1934Crée par : Eugène CairouDevise : "Me a zalc’ho !" (je tiendrai !)Sevenadur : 19e édition 20 février > 17 mars 2019 www.sevenadur.org

    prezidant Kelc’h Keltiek Roazhon

    © C

    ercl

    e C

    eltiq

    ue d

    e Re

    nnes

    /Kel

    c’h

    Kelti

    ek R

    oazh

    on

    Philippe Ramel estoriginaire du pays vannetais-

    gallo, il vit à Rennes depuis son enfance. Il travaille au CHU de Pontchaillou.

    Gallésant, il est très attaché à la culture bretonne. Il est

    président du Cercle Celtique de Rennes / Kelc’h Keltiek

    Roazhon.

    © C

    ercl

    e C

    eltiq

    ue d

    e Re

    nnes

    /Kel

    c’h

    Kelti

    ek R

    oazh

    on

    Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019 17

  • De drôles d’oiseaux !

    pig pe vran a gan« La pie ou le corbeau chantent ». Autrement dit, les murs ont des oreilles.

    unan o lavarout pig, egile o lavarout bran« L’un•e dit pie et l’autre dit corbeau », mais oui bien sûr... Ils / elles se contredisent !

    chom da gontañ pet bran a ya hebiouLorsque l’on « reste à compter combien de corbeaux passent », on perd son temps, on lambine (sauf si vous êtes ornithologue bien entendu).

    krog eo ar big en e / he skouarnSi « la pie lui a mordu l’oreille ». C’est qu’il / elle est tombé•e amoureux, il / elle a donc été atteint.e par la flèche de Cupidon.

    kousket edan liñsel an alc’hwederCela vous est-il déjà arrivé de « dormir sous le drap de l’alouette » ? C’est un expression très poétique pour dormir à la belle étoile.

    ober skrabadennoù yarVous écrivez en « égratignures de poule », en breton tandis qu’en français vous écrivez en patte de mouche.

    laouen evel un eostigCertains oiseaux ont un caractère supposé comme le rossignol, eostig, on dit alors : « être joyeux comme un rossignol », un petit peu comme le français gai comme un pinson.

    evn an Ankoù« L’oiseau de la Mort », rien que ça ! Derrière cette appellation un peu dramatique se cache un oiseau bien réel, la chouette effraie. On pensait qu’entendre le cri de ce pauvre oiseau nocturne était ur seblant fall (un mauvais signe), un intersigne qui indiquait la mort prochaine d’une personne dans l’entourage.

    en em lakaat labousLabous désigne parfois un bel homme, voire un bellâtre. En em lakaet out labous hiziv ! Tu es beau comme un camion aujourd’hui !

    ne oas ket ganet gant labousig dec’h ! « Tu n’es pas né•e avec le petit oiseau d’hier ! » pour celui ou celle qui n’est pas né•e de la dernière pluie.

    © pandavector

    © sham

    s89 ©

    belkaelf25 ©

    topvectors

    © G

    studio Group

    Il existe plusieurs mots pour dire oiseau en breton : evn, pichon, labous. Même si ces petits animaux sont de moins en moins

    nombreux, les noms des différentes espèces marquent en-core la langue dans de nombreuses expressions

    figurées. En voici une petite sélection.

    Evit mont pelloc’h ganti :

    Geriadur ar brezhoneg a-vremañ, Dictionnaire du breton contemporain, Francis Favereau, Skol Vreizh (1992)Devri - Dictionnaire diachronique du breton, Martial Ménard, www.devri.bzh

    1818 Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019

  • Te, te, te, ha ME neuze ?!

    Toi, toi, toi, et moi alors ?! Justeun petit clin d’œil pour vous rappeler qu’utiliser un pronom personnel en tant que sujet en première place d’une phrase, ne doit pas être automatique, ni devenir une habitude. Si la question « Ah bon, et pourquoi ça ? » vous vient à l’esprit, poursuivez attentivement la lecture de l’article ci-dessous.

    En effet, placer le pronom personnel avant le verbe induit une expression d’insistance ou de mise en valeur sur celui-ci. Il s’agit donc de bien sentir cette nuance de sens et de ne pas se laisser influencer par le schéma trop conventionnel de la syntaxe française (Sujet Verbe Objet, dit SVO).

    Et une petite rimadell :Nous retrouvons ci-dessous la syntaxe SVO, mais l’intonation du breton, elle, ne laisse planer aucun doute. Car l’accentuation est très forte sur le pronom personnel sujet à chaque fois.

    Te zo sod, ha me zo fin ! Te ’ev dour, ha me ’ev gwin !

    Te ’ro mein din, ha me ’dorro da benn dit !

    En français, cela donnerait plutôt quelque chose du genre :

    Toi, tu es bête, et moi, je suis malin !Toi, tu bois de l’eau, et moi, je bois du vin !

    Toi, tu me donnes des pierres,et moi je te casserai la tête !

    En breton, une règle d’or :L’idée forte que l’on souhaite exprimer prend la première place. La syntaxe de la phrase s’y adapte.

    Bara a zebran bemdez > du pain, j’en mange tous les jours Debriñ bara a ran bemdez > manger du pain, je le fais tous les jours

    Bemdez e tebran bara > tous les jours, je mange du pain Me a zebr bara bemdez > moi, je mange du pain tous les jours

    Mat da c’hoût :

    Cependant, il existe de nombreuses formes figées avec pronom personnel sujet en tête : me ’gav din : je crois, te ’gav dit : tu crois, me ’gred din : je crois, je pense, me ’soñj din : je pense, m’el lâr dit ! : c’est moi qui te le dis !, m’en tou dit ! : je te le jure !

    Evit mont pelloc’h ganti :

    pp. 298-299, Grammaire du breton contemporain, Francis Favereau (Skol Vreizh)Yezhadur bras ar brezhoneg, Frañsez Kervella (Al Liamm)

    1919Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019

  • gerioù-kuzh mots cachés

    Lennet mat ho peus pozioù kentañ ar ganaouenn gant Glenmor er pennad diwar-benn Langoned er pajennoù 11 ha 12 ? Deoc’h-c’hwi da glask gerioù eil poz-kan ar ganaouenn O Langoned er gael amañ dindan neuze. Renket eo bet ar gerioù a-blaen hag en urzh ar pozioù er gael.

    Avez-vous bien lu le premier couplet de la chanson de Glenmor dans le dossier central aux pages 11 et 12 ? A vous de chercher maintenant les mots du second couplet de la chanson O Langoned dans la grille ci-dessous. Les mots ont été rangés à l’horizontale et dans l’ordre des paroles dans la grille.

    Kavit a

    r respo

    ntoù e lec’hienn internet Sko

    l an Em

    sav e m

    iz Ebrel !

    Retrouvez les rép

    onses sur le site internet d

    e Skol a

    n Emsa

    v en avril !

    A V D O U S T E R A R Z

    A N K D R A O Ñ I E N N

    E I L E Ñ V V C’ H A R I

    U M A R I A R V I H N A

    S T Ê R C’ H M V I H A N

    H A N O Z I H A D E W K

    D E I Z K D O U S I K O

    S D O U S I K D H E T I

    D E U S Ñ I P O U L C' H

    B L U S K E L L E T I Ñ

    E V A L O R C’ H A L O N

    Z D B A O U R A R S V A

    K C’ H A R A N T E Z O G

    Skrivit an eil poz-kan amañ :

    Écrivez le second couplet ici :

    _______ __ _________ _ ____ ____

    __ ____ _____, __ ___ __ ____,

    ______, ______, __ ____ _________,

    __ ______ _____, __ _________.

    Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 201920

  • ar frazenn guzh la phrase cachée

    divinadell

    Ha bremañ e vo adkavet an trede poz-kan, met ar wech-mañ en ur lakaat al lizherennoù en o flas er golonenn. Echuiñ a ra gant anv an hini en deus savet ar son... Chañs vat deoc’h !

    Et maintenant le troisième couplet, cette fois-ci vous devrez replacer les lettres dans la ligne qui convient, sans les changer de colonnes ! Cela vous aidera de savoir que le dernier mot est le nom de l’auteur, bien sûr !

    H

    A A A E I I D D

    E E E D E M A O N A L E D E

    P E E O H N O C’ A B U N E D M E E M I N

    P E M H S N N O E D D V O I G N G I N O R

    V O P L Z V O R P H U V O N Z O Z N Z O Z

    B L O H !

    S ’ E

    P D –

    M N

    V Z .

    Kontañ al labousedBep bloaz e c’houlenner digant pep hini kontañ al laboused a vez tro-dro d’e di, kement ha gouzout peseurt re a ya da get, siwazh deomp ! Setu ar pezh o doa

    graet Maelan, Ronan, Elina, Selia ha Perina disul, just a-walc’h.

    “Gwelet ’m eus unan nebeutoc’h egedout !” eme v-Maelan da b-Perina.“Ha me ’m eus bet tro da gontañ unan ouzhpenn eget Elina” eme Ronan.“Gwelet ’m eus tri muioc’h eget Maelan” a respont Selia.“Ha me tri nebeutoc’h eget Ronan” a anzav Perina.

    Pehini he deus gwelet ar brasañ niver a laboused, Selia pe Elina ?

    À la lecture des réflexions des 5 amis, pouvez-vous dire qui de Selia ou de Elina a pu compter le plus d’oiseaux dimanche dernier ?

    Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019 21

  • miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019Niv. 32 – Revue bimestrielle bilingue breton-françaisISSN : 2271-653X • CPPAP : 0616 G 92349

    Embannet gant / Édité par :Skol an Emsav, 8 trolec’h Sant-Albin / contour St-Aubin35000 Roazhon / Rennes – BreizhPgz : +33 (0)2 99 38 75 83 www.skolanemsav.bzhSkridaozerezh / Rédaction : [email protected] Koumanantoù / Abonnements : [email protected]

    Bodad skridaozañ / Comité de rédaction :Arno Abdul-Sater, Clara Beaugendre, Anne Broussot, Anton Châtelier, Milio Latimier, Benead Vernon, skolajidi 4eA Anna Vreizh (Roazhon) : Enora & Hermine, Elouan & Mathieu, Ulysse & Élias, Gwenn & Louna, Ianis, Mael & Avel, Annaëlle & Chloé Bannoù-treset / BD : Lomer, Pads, Edern C’hoarioù / Jeux : Sten Charbonneau, Anne BroussotAdlenn / Relecture : Mich Beyer, Anne BroussotRenerez an embann / Directrice de publication :Julie Beaugendre

    Sekretouriezh / Secrétariat : Bastien BarbéKontouriezh / Comptabilité : Christine Guyon

    Skeudenn ar golo / Photo de une : © RMCom

    Moullet gant / Imprimé par : Printcorp 6 boulouard Clémenceau, 22000 Sant-Brieg

    Maketenniñ / Maquette :Comès Design | 06 88 85 05 14

    Pajennaozañ / Mise en page : Clara Beaugendre, Milio Latimier

    Bremañ oc’h gouest…Après avoir lu (et relu, evel-just !)

    #brezhoneg niv. 32, vous êtes maintenant capable… d’évoquer l’aventure de Guirec Soudée

    et de sa poule autour du monde de préparer un far breton aux pruneaux

    et de réveiller vos papilles en breton

    de rêvasser dans votre chambre tout en révisant votre vocabulaire

    de réciter des paroles de la chanson O Langoned de Glenmor d’enrichir votre breton d’expressions

    contenant des noms d’oiseaux

    taolenn ar c’hemmadurioù / tableau des mutationsK P T G GW B M D

    dre vlotaat / adoucissantes G B D C’H W V V Z

    kemmesket / mixtes C’H W V V T

    dre galetaat / par renforcement K KW P T

    dre c’hwezhañ / par spiration C’H F Z

    # niv. 33 !

    En niverenn a

    zeu :

    dans #brezho

    neg niv. 33

    vous trouvere

    z un dossier a

    u sujet

    de Nantes / Na

    oned, un entre

    tien

    avec le journa

    liste radio

    Tomaz Laken-

    Jacq...

    ha traoù all !

    Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 201922

  • le magazine pour progresser en breton

    02 99 38 75 83 | [email protected] | www.skolanemsav.bzh

    30 € ar bloaz 2,5 € ar miz

    Da gas da | à renvoyer à : #brezhoneg, 8 trolec’h Sant-Albin, 35000 Roazhon

    ¬

    Anv ha chomlec’h | Coordonnées

    Anv | Nom.................................................................................................. Anv-bihan  | Prénom.............................................................................

    Chomlec’h  | Adresse..............................................................................................................................................................................................

    Kod-post  | CP............................ Kumun  | Commune.............................................................................................................................................

    Pgz  | Tél............................................ Postel  |Courriel.............................................................................................................................................

    par an mensuellement

    Chèque à l’ordre de Skol an Emsav

    bep eil miz / 6 niv. ar bloazbimestriel / 6 numéros par an

    Levrioù all zo da brenañ e lec’hienn Coop BreizhD’autres livres en vente sur le site de Coop Breizhwww.coop-breizh.fr

    Koumanantiñ dre chekenn > war anv Skol an EmsavAbonnement par chèque > à l’ordre de Skol an Emsav

    Koumanant bloaz Abonnement annuel > 30 €Koumanant estrenvro Abonnement étranger > 42 €Koum. skoazell adalek Abonnement soutien à partir de 42 €

    Talvezout a ra ar prof-mañ evit ur c’houmanant kentañ priz leun hepken ha betek ma vo echu ar stokoù pe betek an 31/08/2019.

    Offre valable pour un premier abonnement à plein tarif uniquement et dans la limite des stocks disponibles ou jusqu’à la date du 31/08/2019.

    Koumanantit evit ar wech kentañ hag ho po ar prof-mañ !

    Ce cadeau de bienvenue pour tous les nouveaux abonnés !

    c Koumanantiñ a ran adalek an niverenn nevez embannet Je m’abonne à partir du numéro en cours

    c Koumanantiñ a ran adalek an niverenn a zeu Je m’abonne à partir du prochain numéro

    c Ne fell ket din kaout ar prof Je ne désire pas recevoir le cadeau

    deiziad ha sinadur date et signature

    dre lamadenn viziek c ordinal 2,5 € | c e-maez ar C’hwec’hkorn 3,5 € | c skoazell adalek 3,5 €Kasit ho taveennoù-bank (DAB) gant ar sammad da lemel dibabet u An urzh-paeañ SEPA da sinañ a vo kaset deoc’h gant Skol an Emsav

    par prélèvement mensuel c normal 2,5 € | c hors Hexagone 3,5 € | c soutien à partir de 3,5 €Joindre un RIB et cocher le montant souhaité u Le mandat SEPA à signer vous sera envoyé par Skol an Emsav

    koumanant bloaz 30 € | e-maez ar C’hwec’hkorn 42 € | koumanant skoazell adalek 42 €abonnement d’un an 30 € | hors Hexagone 42 € | abonnement de soutien à partir de 42 €

    u dre chekenn war anv Skol an Emsav par chèque à l’ordre de Skol an Emsav

    u dre internet e lec’hienn Skol an Emsav u www.skolanemsav.bzh Paeañ enlinenn a c’hallit ober gant ho kartenn-vank (PayPal)

    par internet sur le site de Skol an Emsav u www.skolanemsav.bzh Règlement en ligne par carte bancaire (PayPal)